LEKI PSYCHOTROPOWE

(opracowanie na podstawie podręcznika Bilikiewicza; bardzo uproszczone w stosunku do książki)

Leki psychotropowe - substancje, które działają na określone układy receptorowe OUN człowieka i zmieniają w sposób istotny jego stan psychiczny.

I. Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)

Głównie osłabiają przekaźnictwo dopaminergiczne i serotoninergiczne. Działają również adrenolitycznie, przeciwhistaminowo, niektóre przeciwcholinergicznie.

Klasyfikacja ze względu na charakterystykę kliniczną:

• działające uspokajająco (w pobudzeniu psychoruchowym)

• działające przeciwwytwórczo (objawy pozytywne)

• aktywizacja napędu psychoruchowego, przeciwautystyczne (objawy negatywne)

• wpływające na obniżony nastrój (tymoneroleptyki)

• hipnosedatywne

Leki neuroleptyczne zarejestrowane w Polsce:

CHLOROPROMAZYNA	działanie przeciwpsychotyczne
LEWOMEPROMAZYNA	słabe działanie przeciwpsychotyczne
PROMAZYNA	słabe działanie przeciwpsychotyczne, sedatywne
PROCHLORPERAZYNA	słabe działanie przeciwpsychotyczne, silne przeciwwymiotne
PERAZYNA	działanie przeciwpsychotyczne
PERFENAZYNA	silne działanie przeciwpsychotyczne
TRIFLOUPERAZYNA	działanie przeciwpsychotyczne
TIORYDAZYNA	słabe działanie przeciwpsychotyczne
CHLORPROTIKSEN	słabe działanie przeciwpsychotyczne, uspakajające, ułatwiające sen
ZUKLOPENTYKSOL	silny wpływ sedatywny, działanie przeciwpsychotyczne
KLOZAPINA	silne działanie przeciwpsychotyczne
KWETAPINA	działanie przeciwpsychotyczne
OLANZAPINA	działanie przeciwpsychotyczne
FLUPENTIKSOL	słabe działanie przeciwpsychotyczne
FLUFENAZYNA	słabe działanie przeciwpsychotyczne
HALOPERIDOL	silne działanie przeciwpsychotyczne i sedatywne
AMISULPRYD	działanie przeciwpsychotyczne
SULPIRYD	działanie przeciwpsychotyczne, aktywizujące
RISPERIDON	działanie przeciwpsychotyczne
ZIPRAZIDON	działanie przeciwpsychotyczne

Atypowe neuroleptyki (zarówno objawy pozytywne, jak i negatywne):

• KLOZAPINA

• RISPERIDON

• OLANZAPINA

• ZOTEPINA

• SERINDOL

• AMPEROZYD

II. Leki przeciwdepresyjne

Wywierają terapeutyczny wpływ na podstawowe i wtórne cechy zespołu depresyjnego.

Klasyfikacja ze względu na budowę chemiczną:

• leki trójpierścieniowe (TLPD)

• leki o budowie innej niż trójpierścieniowa - leki drugiej generacji

Klasyfikacja ze względu na hipotetyczne mechanizmy działania:

• inhibitory wychwytu monoamin noradrenaliny (NA) i/lub serotoniny (5-HT)

• leki o głównie receptorowym działaniu

• inhibitory monoaminooksydazy (MAO)

TLPD (NIESELEKTYWNE INHIBITORY WYCHWYTU MONOAMIN)

Działają na przekaźnictwo noradrenergiczne, serotoninergiczne, cholinolityczne oraz działają przeciwhistaminowo. Część słabo wpływa na wychwyt zwrotny dopaminy.

AMITRYPTYLINA	zrównoważone działanie psychotropowe w zespołach depresyjnych; silne działanie cholinolityczne (++++); groźne zatrucia
DEZIPRAMINA	wyraźne działanie odhamowujące; może nasilać lęk i niepokój; wpływ cholinolityczny: +
DIBENZEPINA	ustrojowy metabolit amitryptyliny, ale słabsze działanie cholinolityczne (+)
DOKSEPINA	wyraźne działanie przeciwlękowe; wpływ cholinolityczny: +++
IMIPRAMINA	jeden z podstawowych leków przeciwdepresyjnych; zrównoważony profil działania; wpływ cholinolityczny: ++
KLOMIPRAMINA	wyraźne działanie antyobsesyjne; zrównoważone działanie w zespołach depresyjnych; wpływ cholinolityczny: +++
MAPROTYLINA (lek czteropierścieniowy)	wyraźne działanie odhamowujące; wpływ cholinolityczny: ++

SELEKTYWNE INHIBITORY WYCHWYTU ZWROTNEGO SEROTONINY (SSRI):

Wybiórcze hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny i wzmaganie neuroprzekaźnictwa serotoninergicznego.

CITALOPRAM	głównie depresje bez objawów psychotycznych, o nasileniu łagodnym lub umiarkowanym; mniej interakcji niż w pozostałych SSRI; może wywoływać lęk i niepokój
FLUOKSETYNA	depresje łagodne lub umiarkowane, bez lęku i objawów psychotycznych; długi okres półtrwania; liczne interakcje; czasem lękorodne
FLUWOKSAMINA	depresje z lękiem i niepokojem oraz objawami psychotycznymi; u niektórych wyraźny wpływ anksjolityczno-sedatywny
PAROKSETYNA	łagodne lub umiarkowane depresje bez objawów psychotycznych; u niektórych działanie anksjolityczno-sedatywne
SERTRALINA	łagodne lub umiarkowane depresje bez objawów psychotycznych

INNE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE

Mogą powodować zmianę fazy z depresyjnej na maniakalną w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych.

MIANSERYNA	epizody depresji i różnej etiologii, również o znacznym nasileniu; antagonista presynaptycznych receptorów noradrenaliny u postsynaptycznych receptorów serotoniny; potencjalizuje działanie alkoholu
MILNACIPRAN	zespoły depresyjne o różnej etiologii; wybiórczy inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny
MIRTAZAPINA	zespoły depresyjne o różnej etiologii, w tym typu melancholicznego; wpływ sedatywny, przeciwlękowy, nasenny
MOKLOBEMID	depresje o różnej etiologii, z obniżeniem napędu psychoruchowego, fobia społeczna; hamowanie selektywne aktywności MAO-A
NEFAZODON	epizody depresji o różnej etiologii; wzmaga neuroprzekaźnictwo serotoninergiczne
REBOKSETYNA	zespoły depresyjne o różnej etiologii, być może nawet ciężkie z objawami psychotycznymi; selektywne hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny
TIANEPTYNA	depresje o łagodnym i umiarkowanym nasileniu, zwłaszcza „nieendogenne”; wpływ sedatywny, przeciwlękowy, czasem stymulujący
TRAZODON	stany depresyjne o różnej etiologii, głównie przebiegające z lękiem i zaburzeniami snu
WENLAFAKSYNA	zespoły depresyjne o różnych stopniach nasilenia, w tym typu endogennego

III. Leki anksjolityczne (przeciwlękowe)

Leki symptomolityczne - nacelowane na usuwanie lub łagodzenie pojedynczych objawów psychopatologicznych. Łatwo uzależniające.

POCHODNE BENZODIAZEPINY:

ALPRAZOLAM	przeciwlękowe i poprawiające nastrój
BROMAZEPAM	przeciwlękowe
CLONAZEPAM	głównie przeciwpadaczkowe, przeciwlękowe, szybko uzależnia
CHLORDIAZEPOKSYD	przeciwlękowe
DIAZEPAM	uspakajające, nasenne, przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe
ESTAZOLAM	głównie nasenne
FLUNITRAZEPAM	głównie nasenne
KLORAZEPAM	przeciwlękowe
LORAZEPAM	przeciwlękowe
LORMETAZEPAM	głównie nasenne
MIDAZOLAM	nasenne
NITRAZEPAM	nasenne
OKSAZEPAM	przeciwlękowe
TEMAZEPAM	uspakajające i nasenne

POCHODNE DIFENYLOMETANU:

HYDROKSYZYNA

uspakajające, nasenne, przeciwlękowe

POCHODNE DIBENZODICYKLOOKTADIENU:

BENZOKTAMINA

przeciwlękowe

LEKI BETA-ADRENOLITYCZNE:

PROPRANOLOL

przeciwlękowe, ale nie w lęku napadowym

INNE LEKI PRZECIWLĘKOWE:

BUSPIRON

powolne przeciwlękowe

IV. Leki prokognitywne

LEKI NOOTROPOWE:

PIRACETAM	zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych
LUCETAM	zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych
DEANOL	zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych
MEKLOFENOKSAT	zaburzenia świadomości, zespoły otępienne
PIRYTYNOL	lek aktywizujący, zaburzenia procesów poznawczych
LECYTYNA	poprawia funkcje poznawcze

LEKI NACZYNIOWE (POPRAWIAJĄCE KRĄŻENIE):

BENCYKLAN	wspomagające w leczeniu zaburzeń poznawczych w otępieniach
CYNARYZYNA	zaburzenia krążenia mózgowego, otępienie naczyniowe
DIHYDROERGOKRYSTYNA	zaburzenia krążenia mózgowego
DIHYDROERGOTOKSYNA	poprawia przepływ mózgowy
NICERGOLINA	wspomagające w otępieniu naczyniowym
NIMODYPINA	poprawia przepływ mózgowy
PENTOKSYFILINA	wspomagające w otępieniu naczyniowym
WINPOCETYNA	zespoły otępienie różnej etiologii, głównie naczyniowe

INHIBITORY ACETYLOCHOLINESTERAZY:

DONEPEZIL	otępienie typu Alzheimera i naczyniowe
GALANTAMINA	otępienie typu Alzheimera i naczyniowe
RIWASTYGMINA	otępienie typu Alzheimera i naczyniowe

V. Leki psychostymulujące

Pobudzają stan psychiczny, działając przede wszystkim na sferę napędu psychoruchowego. Stosuje się je w zasadzie tylko w narkolepsji i katalepsji. Większość środków psychostymulujacych jest zaliczana także do środków odurzających.

• kofeina

• kokaina

• amfetamina i pochodne (metamfetamina, deksamfetamina, prolintan)

• pokrewne do amfetaminy (fendimetrazyna, metylofenidat, fenetylina, pemolina, fenkamfamina)

VI. Inne leki psychotropowe.

• klometiazol - mało toksyczny lek nasenny, leczenie majaczenia alkoholowego

• disulfiram - awersyjne leczenie zespołu uzależnienia alkoholowego (Anticol, Esperal)

• cyproteron - lek hormonalny, silne działanie przeciwandrogenne, w seksuologii służy do hamowania nadmiernej pobudliwości (Androcur)

VII. Środki psychozomimetyczne.

• psylocybina

• lizergid

• meskalina

• marihuana

• haszysz

---