FINANSE PUBLICZNE I PRAWO FINANSOWE
Ćwiczenia nr.1
POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH
J. Harasimowicz - finanse to stosunki społeczne powstające w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
Według L. Kurowskiego - nie należy używać pojęcia "finanse", ale "gospodarka finansowa" - posługiwanie się pieniądzem.
Według M. Weralskiego - finanse to pieniężna forma podziału dochodu narodowego.
P. M. Gaudemet - uważa, że finanse publiczne stanowią gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.
E. Ruśkowski - zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące.
SYSTEM FINANSOWY
System finansowy - (według J. Harasimowicza) ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i w danym czasie prawo finansowe.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Funkcje finansów publicznych - zespół stawianych przed nimi zadań.
Funkcje
polityczne ekonomiczne
FUNKCJE EKONOMICZNE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Fiskalna - polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań.
Redystrybucyjna (rozdzielcza, regulacyjna) - polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzielaniu ich (wypłacie) określonym podmiotom.
Stymulacyjna - oddziaływanie za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów.
Oddziaływanie
pozytywne negatywne
Ewidencyjno-kontrolna (kontrolna, informacyjna) - kontrola przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych (badanie strony finansowej procesu gospodarczego).
POLITYKA FINANSOWA
Polityka finansowa - jest to świadoma i celowa działalność osób i instytucji polegająca na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych. W polityce finansowej mamy więc do czynienia z ustalaniem celów jak i środków realizacji - jedne i drugie mają charakter finansowy.
Warunki prawidłowej polityki finansowej:
cele muszą być możliwe do osiągnięcia,
cele muszą być wzajemnie niesprzeczne,
środki realizacji muszą być dostosowane do celów - pod względem merytorycznym i siły oddziaływania,
cele i środki muszą być jasno określone i znane ich adresatom.
PRAWO FINANSOWE
I NORMY PRAWA FINANSOWEGO
Prawo finansowe reguluje zjawiska posługiwania się pieniądzem przez Państwo.
Normy prawa finansowego - mają trójczłonową budowę (hipoteza, dyspozycja, sankcja).
Obejmuje następujące części składowe:
Powołanie się na akt normatywny (źródło prawa) z którego wynika jej obowiązywanie.
Powołanie się na stan faktyczny (hipotezę) uzasadniające dyspozycję normy, na którą składają się:
przedmiot normy - tj. określone zachowanie stanowiące uprawnienie jednego podmiotu, a zobowiązanie drugiego; zobowiązanie to może być dalej szczegółowo określone w normie co do czasu, miejsca, sposobu jego wykonania.
podmioty normy - czynny - uprawniony
bierny - zobowiązany
Sankcja normy
W dyspozycji normy prawa finansowego są określone uprawnienia i obowiązki finansowo-prawne. Powstanie, zmiana lub wygaśnięcie uprawnień i obowiązków jest uzależnione od faktów, z którymi prawo finansowe łączy skutki finansowo-prawne. Fakty te określa się mianem faktów prawnych.
Klasyfikacja faktów prawnych:
zdarzenie - fakty prawne niezależne od woli ludzi, nie wynikają ze świadomego działania,
zachowanie - fakty prawne zależne od woli ludzkiej - przejawiają się w działaniach zgodnych z prawem i niezgodnych z prawem (bezprawne).
Podmioty prawa finansowego - osoby, jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami lub obowiązkami finansowo-prawnymi.
USTAWA O FINANSACH PUB.
Plan zajęć:
Normatywne pojęcie finansów publicznych
Zjawiska finansowe
Zakres przedmiotowy ustawy
Wyjątki od FinPublU
Zakres podmiotowy ustawy
Sektor finansów publicznych
Pojęcie środków publicznych
Zasady ogólne finansów publicznych
Metody budżetowania
Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych
Fundusze celowe
NORMATYWNE POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH (art. 3 FinPublU)
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem
środków publicznych oraz ichrozdysponowaniem, a w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
ZJAWISKA FINANSOWE
Zjawiska finansowe - wyłącznie ekonomiczne stosunki wymiany i podziału związane z gromadzeniem i podziałem realnych zasobów pieniężnych.
Wśród zjawisk finansowych można wyróżnić pieniężne przychody i wydatki:
Pierwotne - tj. takie, przy których ruchowi pieniądza towarzyszy jednoczesny i przeciwnie skierowany ruch wartości materialnych (np. przy kupnie-sprzedaży towarów).
Wtórne (redystrybucyjne) - tj. takie, przy których ruchowi pieniądza nie towarzyszy wzajemne świadczenie materialnego ekwiwalentu (np. daniny publiczne, dotacje budżetowe).
Emisyjne (kredytowe) - związane z kreacją pieniądza, którego ruch następuje bez materialnego ekwiwalentu.
Zakres przedmiotowy ustawy (art. 1), czyli co reguluje:
1) zasady i sposoby zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicznych;
2) formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych;
3) zasady planowania i dysponowania środkami publicznymi;
4) zasady kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych;
5) zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne wprowadzane w razie nadmiernego zadłużenia;
6) sposób finansowania deficytu i zasady operacji finansowych dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych;
7) zakres projektowanych i uchwalanych budżetów opartych na dochodach publicznych;
8) zasady opracowywania projektów i uchwalania budżetów;
9) zasady i tryb wykonywania budżetów;
10) zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z:
a) budżetu Unii Europejskiej,
b) innych źródeł zagranicznych niepodlegającymi zwrotowi.
Wyjątki od FinPublU:
nie normuje dochodów publicznych - są one przedmiotem odrębnych regulacji ustawowych (m.in. Ordynacja podatkowa, ustawy podatkowe, ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego).
nie reguluje w pełni gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego - tylko zagadnienia budżetu.
nie odnosi się również do:
przedsiębiorstw państwowych,
banków państwowych,
spółek prawa handlowego z udziałem kapitału państwowego lub samorządowego.
Pomimo, że wymienione podmioty należą do podmiotów sektora publicznego.
Zakres podmiotowy ustawy (art. 4),
czyli kto tworzy sektor finansów publicznych:
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2) gminy, powiaty i samorząd województwa oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;
4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5) uczelnie publiczne;
6) jednostki badawczo-rozwojowe;
7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
10) Narodowy Fundusz Zdrowia;
11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
SEKTOR FINANSÓW PUB.
Ustawa dzieli sektor finansów publicznych na:
rządowy,
samorządowy
ubezpieczeń społecznych.
Kryteria zasadnicze:
publiczna własność majątku danego podmiotu,
publiczny rodzaj zasilania finansowego (finansowanie działalności podmiotu w całości lub w części ze środków publicznych).
Kryteria pomocnicze:
status ustrojowy danego podmiotu - wskazujący na jego przynależność do systemu organów państwowych lub samorządowych bądź jednostek im podporządkowanych,
forma prawna danego podmiotu - wskazująca na to, iż jest on jednostką organizacyjną, nie zaś osobą fizyczną,
charakter działalności danego podmiotu i cel jej prowadzenia (np. działalność gospodarcza lub inna działalność nie zorientowana na zysk).
POJĘCIE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH (art. 5)
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji
finansowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek
samorządu terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
Środki publiczne mogą być przeznaczane na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.
ZASADY OGÓLNE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Jawność finansów publicznych (art. 12 FinPublU)
- pojmowana w sposób formalny.
Przejrzystość finansów publicznych (art. 16-18 FinPublU)
- rozumiana jako jawność materialna:
klasyfikacja dochodów i wydatków publicznych
jednolita rachunkowość
sprawozdawczość podmiotów sektora finansów publicznych
Inne zasady ogólne finansów publicznych
Zasada niefunduszowania - tj. niewiązania dochodów publicznych z poszczególnych tytułów z przeznaczeniem na finansowanie imiennie określonych wydatków
Zasada prognostycznego charakteru dochodów ujętych w budżetach jednostek sektora finansów publicznych i dyrektywnego charakteru ich wydatków i rozchodów
Zasada dokonywania wydatków publicznych w sposób celowy, oszczędny i terminowy, w sposób umożliwiający terminową realizację zadań
Zasada odrębnego traktowania bezzwrotnych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych
METODY BUDŻETOWANIA
Forma budżetowania - sposób, metoda rozliczania się jednostek sektora finansów publicznych z właściwym dla tej jednostki budżetem (państwa lub jednostki samorządu terytorialnego).
BUDŻETOWANIE BRUTTO - jednostka organizacyjna państwa lub samorządu terytorialnego wszystkie swoje dochody odprowadza do budżetu a wszystkie wydatki takiej jednostki pokrywa budżet. Jednostki te nie funkcjonują w celu uzyskiwania dochodów.
BUDŻETOWANIE NETTO - sposób rozliczania się z budżetem polegający na tym, że podmiot (jednostka organizacyjna) pokrywa ze swoich dochodów część lub całość wydatków a rozlicza się z budżetem wynikiem swojej działalności - saldem.
NETTO PROSTE - podmiot pokrywa z własnych dochodów wydatki bieżące. Wydatki inwestycyjne pokrywane są z budżetu. Różnica między bieżącymi wydatkami a dochodami jest odprowadzana do budżetu w postaci jednej wpłaty. Niedobór powinien pokryć budżet - jedną wpłatą.
Netto proste - jedna operacja finansowa.
NETTO ZŁOŻONE - podmiot pokrywa wszystkie swoje wydatki z uzyskanych przez siebie dochodów (bieżące i inwestycyjne). Rozliczają się z budżetem efektem swojej działalności - ale w postaci różnorodnych wpłat do budżetu lub różnorodnych wypłat z budżetu.
Netto złożone - wiele operacji finansowych.
FORMY ORGANIZACYJNO-PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
Tworzone są w formach przewidzianych ustawą (art. 19 FinPublU).
Należą do nich:
Państwowe jednostki budżetowe (art. 20-21 FinPublU)
Gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe
Gospodarstwa pomocnicze przy jednostkach budżetowych (art. 26-27 FinPublU)
Dochody własne jednostek budżetowych (art. 22 FinPublU)
Państwowe zakłady budżetowe (art. 24-25 FinPublU)
Gminne, powiatowe lub wojewódzkie zakłady budżetowe
Fundusze motywacyjne (art. 23 FinPublU)
Państwowe fundusze celowe (art. 29 FinPublU)
Gminne, powiatowe lub wojewódzkie fundusze celowe
Formy organizacyjne publ. Gosp.finansowej (podział ze względu na metodę budżetowania):
BRUTTO
Jednostki budżetowe
NETTO
Jedn. wyodrębnione organizacyjnie
zakłady budżetowe
gospodarstwa pomocnicze
Jedn. wyodrębnione finansowo
dochody własne
fundusze
-celowe
- motywacyjne
UWAGA!! Ze środków publicznych nie można tworzyć fundacji!!!!
FUNDUSZE CELOWE
Błąd! Nie podano nazwy pliku.
Ćwiczenia nr.2
PODATKI-CZĘŚĆ OGÓLNA
Podatek - jest to danina, świadczenie pieniężne, ustawowo określone, przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne, ponoszone na rzecz związków publicznych
ELEMENTY PODATKU
Elementy (cechy) stałe podatku umożliwiają odróżniające podatku od innych świadczeń na rzecz państwa lub jednostek samorządu terytorialnego.
Wśród nich wyróżniamy:
1. charakter pieniężny podatku - jest to wyłącznie świadczenie pieniężne, a wynika to z faktu, iż w systemie gospodarki towarowo pieniężnej, pieniądz jest najdogodniejsza formą realizacji dochodów związków publicznoprawnych7;
2. charakter bezzwrotny podatku - jest to ostateczne, definitywne przekazanie środków pieniężnych przez podmiot zobowiązany na rzecz budżetu państwa; cecha ta pozwala na rozróżnienie podatku od innych dochodów budżetowych, które noszą inne cechy podatku, ale mają charakter zwrotny np. emisja skarbowych papierów wartościowych;
3. charakter nieodpłatny podatku - brak jest świadczenia wzajemnego ze strony państwa dla podmiotu zobowiązanego do płacenia podatku;
4. charakter jednostronny podatku - państwo posiada szczególną legitymację prawna do zadania świadczenia pieniężnego ze strony podatnika
5. charakter przymusowy podatku - państwo dysponuje określonymi instrumentami prawnymi pozwalającymi na realizację należnego mu świadczenia pieniężnego (podatku) np. poprzez zastosowanie środków egzekucyjnych
6. ustawowy charakter podatku:
nakładanie podatków może odbywać się jedynie w drodze ustawy,
jednostki samorządu terytorialnego nie posiadają uprawnienia do wprowadzania własnych podatków (mogą jedynie ustalić wysokość podatków i opłat lokalnych w zakresie wynikającym z ustawy)
prawowodawca jest zobowiązany do określenia istotnych elementy konstrukcji podatku w ustawie
Elementy (cechy) zmienne podatku - towarzyszą zawsze podatkom, jednakże różnią się swą treścią w poszczególnych podatkach.
Wśród nich wyróżniamy:
1. podmiot podatku
podmiot czynny - czyli ten, na rzecz którego pobiera się podatek. Do tej grupy zaliczamy przede wszystkim państwo i gminę. Zatem jakikolwiek podmiot prywatny nie może być podmiotem czynnym.
podmiot bierny (person liable to tax) - czyli ten, który został zobowiązany do uiszczania podatku, (podatnik, płatnik, inkasent)
2. przedmiot opodatkowania (taxable amount) - jest to stan faktyczny lub prawny, który łączy się z powstaniem obowiązku podatkowego np. uzyskanie dochodu, czy też nabycie nieruchomości
3. podstawa opodatkowania - jest to wartościowo lub ilościowo ujęty przedmiot opodatkowania np. dla obliczenia podatku od nieruchomości podstawą opodatkowania będzie, w przypadku gruntu, powierzchnia tego gruntu
4. stawki podatkowe - jest to liczbowy stosunek pomiędzy podstawą opodatkowania a wysokością podatku służący obliczeniu kwoty podatku
5. zwolnienie podatkowe - jest to całkowite odstąpienie od pobrania podatku od danego podmiotu (zwolnienie podmiotowe) lub od danego przedmiotu (zwolnienie przedmiotowe).
UWAGA!
W przypadku zwolnienia podatkowego na podatniku ciąży obowiązek podatkowy, ale na mocy konkretnej normy prawa podatkowego odstępuje się od poboru podatku8.
ulgi - są to częściowe zwolnienia podatkowe powodujące zmniejszenie kwoty należnego podatku. Mają one postać odliczenia albo od podstawy opodatkowania, albo od kwoty podatku, albo też obniżenia stawki podatkowej.
6. warunki oraz tryb płatności podatku - są to określone przez ustawodawcę reguły dotyczące uiszczania podatku w tym: termin, sposób, forma oraz miejsce zapłaty podatku
Błąd! Nie podano nazwy pliku.
REGULACJE KONSTYTUCYJNE
Konstytucja RP
Art. 84. Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych,
w tym podatków, określonych w ustawie"
Art. 168. Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.
Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.
RODZAJE PODATKÓW
Błąd! Nie podano nazwy pliku.
ORDYNACJA PODATKOWA
Ustawa z 29.8.1997 r. - Ordynacja podatkowa zawiera (w ramach jednego aktu prawnego) normy zarówno materialnoprawne, jak i formalnoprawne, co wyraża się we współwystępowaniu tak regulacji dotyczących powstania, wygaśnięcia i odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, jak i przepisów procedury podatkowej
Art. 1. OrdPU:
Ustawa normuje:
1) zobowiązania podatkowe;
2) informacje podatkowe;
3) postępowanie podatkowe, kontrolę podatkową i czynności sprawdzające;
4) tajemnicę skarbową.
Zakres przedmiotowy ustawy
Przepisy ustawy stosuje się do:
1) podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego, do których ustalania lub określania uprawnione są organy podatkowe;
2) opłaty skarbowej oraz opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych;
3) spraw z zakresu prawa podatkowego innych niż wymienione w pkt 1, należących do właściwości organów podatkowych.
PODSTAWOWE POJĘCIA
Podatek (art. 6):
Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej
Podatnikiem jest (art..7):
podmiot, na którym ciąży obowiązek podatkowy.
Co do zasady, w polskim systemie podatkowym, podmioty
te to w zasadzie podatnicy indywidualni, np. osoba
fizyczna czy spółka z o.o. Podatnik grupowy jest
wyjątkiem i jego ustanowienie ma charakter dobrowolny
(np. podatkowa grupa kapitałowa)
Funkcjonowanie danego podmiotu jako podatnika jest stanem obiektywnym, wynikającym z przepisów ustawy. Podmiot funkcjonuje jako podatnik nawet wtedy, gdy niekoniecznie wiąże się to ze zobowiązaniem podatkowym, np. dana osoba nie przekroczyła progu kwotowego powodującego obowiązek zapłacenia podatku.
Ordynacja dopuszcza ponadto możliwość ustanawiania przez poszczególne ustawy podatkowe podatnikami innych podmiotów niż wymienione w art. 7 § 1, co ma miejsce w przypadku ustawy o VAT.
Płatnik jest podmiotem zobowiązanym do:
? obliczenia podatku (zaliczki, przedpłaty, raty), który jest należny od podatnika, lub stwierdzenia, że zobowiązanie podatkowe nie powstało;
? pobrania obliczonej kwoty podatku;
? wpłacenia tej kwoty w obowiązującym terminie organowi podatkowemu.
Należy zaznaczyć, że status płatnika podmiot uzyskuje wyłącznie na podstawie przepisów prawa podatkowego, przy czym podmiot ten nie może zrezygnować ze swych obowiązków, ani też nikt (co do zasady) nie może go od nich zwolnić.
Inkasent jest podmiotem prawa podatkowego zobowiązanym do dokonania dwóch czynności:
? poboru podatku od podatnika,
? zapłaty podatku organowi podatkowemu.
UWAGA!
Inkasent nie ma prawa do ustalania wielkości zobowiązania podatkowego - tak jak płatnik.
Obowiązek obliczenia podatku w tym przypadku spoczywa na podatniku lub organie podatkowym.
Płatnik i inkasent nie są stroną stosunku prawnopodatkowego, a jedynie
realizują obowiązki, jakie zostały im powierzone w interesie
związku publicznoprawnego.
Instytucja płatnika występuje w wielu podatkach, przy czym najczęściej w przypadku podatków dochodowych:
? w podatku dochodowym od osób fizycznych płatnikiem są np.:
- zakłady pracy z tytułu zaliczek na podatek dochodowy od osób uzyskujących z tych zakładów przychody ze stosunku pracy,
- organy rentowe od wypłacanych emerytur i rent;
? w podatku dochodowym od osób prawnych płatnikiem jest np.:
- spółka z o.o. dokonująca wypłaty dywidend.
Instytucja inkasenta występuje obecnie przy poborze podatków lokalnych, np.
- podatku od posiadania psów,
- podatku leśnym,
- podatku rolnym.
Instytucja inkasenta służy ułatwieniu dokonywania wpłat kwot podatku, jak i obniżeniu kosztów poboru podatku, dlatego też funkcja ta najczęściej jest powierzana osobom, które mają łatwy i bezpośredni kontakt z podatnikami, np. sołtysom.
Obowiązki inkasenckie mogą być nałożone na dany podmiot albo w drodze ustawy, albo na podstawie aktów prawa miejscowego (np. uchwały rady gminy).
Nie jest dopuszczalne ustalenie tych obowiązków w ramach umowy.
ORGANY PODATKOWE
Organy podatkowe:
- naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta albo marszałek województwa jako organy pierwszej instancji
- dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej - jako:
organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego,
organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,
organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji,
- samorządowe kolegium odwoławcze - organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa
- minister właściwy do spraw finansów publicznych jako:
organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia
jej wygaśnięcia - z urzędu,
organ odwoławczy od decyzji wydanych w powyższych sprawach
organy podatkowe wyższego stopnia = organy odwoławcze
PODSTAWOWE POJĘCIA- obowiązek podatkowy i zobowiązaniepodatkowe
Art. 4. OrdPU:
Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.
Art. 5. OrdPU:
Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.
UWAGA!
Nie zawsze wystąpienie obowiązku podatkowego będzie równoznaczne z powstaniem zobowiązania podatkowego np. gdy podatnik osiągnie dochód nieprzekraczający kwoty wolnej od opodatkowania.
W polskim systemie podatkowym funkcjonują dwie podstawowe metody przekształcenia obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe
z mocy prawa (ex lege),
poprzez wymiar podatku.
Zgodnie z art. 21 § 1 OrdU, zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:
zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania (czyli ex lege)
doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania (czyli poprzez wymiar podatku).
PRZEKSZTAŁCENIE OBOWIĄZKU PODATKOWEGO W ZOBOWIĄZANIE PODATKOWE
SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃPODATKOWYCH
Stosunek zobowiązaniowy w prawie podatkowym wygasa głównie przez spełnienie świadczenia, co w efekcie prowadzi do tego, że cel tego stosunku zostaje zrealizowany, więc zanika więź łącząca wierzyciela i dłużnika.
Na gruncie Ordynacji podatkowej (art. 59) możemy rozróżnić następujące
sposoby wygasania zobowiązań:
- efektywne (następuje zakończenie stosunku prawnego i zobowiązanie zostaje wykonane)
zapłata
potrącenie
zaliczenie nadpłaty lub zwrotu podatku
pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta
przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległosci podatkowe
przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym
- nieefektywne (zobowiązanie zostaje wykonane, ale cel nie zostaje osiągnięty - zobowiązanie pozostaje niewykonane)
zaniechanie poboru podatku
umorzenie zaległości;
przedawnienie.
ZAPŁATA PODATKU
Zapłata podatku następuje w drodze wpłacenia przez podatnika lub tez płatnika czy inkasenta należności podatkowej na rachunek właściwego organu podatkowego.
Zgodnie z art. 60 OrdPU, za termin dokonania zapłaty podatku uważa się:
przy zapłacie gotówką - dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
w obrocie bezgotówkowym - dzień obciążenia rachunku podatnika (płatnika, inkasenta)
?
Zawsze w formie polecenia przelewu zapłaty podatków dokonują podatnicy, którzy prowadzą działalność gospodarczą i są obowiązani do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów - niezależnie czy dany podatek ma związek czy nie z prowadzoną działalnością - czyli zarówno CIT, jak i podatek od nieruchomości.
Podstawowym warunkiem prawidłowego wykonania zobowiązania podatkowego jest to, aby zostało ono wykonane we właściwym czasie - jeżeli nie zostanie ono wykonane w określonym terminie oznacza to, że nie zostało spełnione lub, że spełniono je nienależycie
WYMAGALNOŚĆ ZOBOWIĄZANIA PODATKOWEGO
Z chwilą nadejścia terminu realizacji świadczenia zobowiązanie podatkowe staje się wymagalne, czyli wierzyciel (Skarb Państwa) ma prawo do żądania jego realizacji od dłużnika (podatnika, płatnika czy inkasenta).
Terminy wymagalności świadczenia podatkowego:
jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje na mocy decyzji konstytutywnej organu podatkowego - 14 dni od doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego (art. 47 § 1 OrdPU);
jeżeli zobowiązanie powstaje na zasadzie samowymiaru podatnika- ostatni dzień w którym wpłata powinna nastąpić (art. 47 § 3 OrdPU);
jeżeli wpłaty dokonuje płatnik - ostatni dzień w którym wpłata powinna nastąpić (art. 47 § 4 OrdPU);
jeżeli wpłaty dokonuje inkasent - dzień następujący po ostatnim dniu, w którym wpłata powinna nastąpić (art. 47 § 4a OrdPU).
Jeśli podatnik jest dłużnikiem w kilku stosunkach zobowiązaniowych, to od jego dyspozycji zależy, którego zobowiązania podatkowego dana wpłata dotyczy.
Jeśli jednak nie dokona wskazania, dana wpłata jest zaliczana na poczet zobowiązań o najwcześniejszych terminach płatności (art. 62 § 1 OrdPU).
Organ podatkowy może odroczyć termin płatności podatku
(art. 48 OrdPU) - co następuje na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym (np. ochrona miejsc pracy). Odroczenie terminu polega na przesunięciu w czasie końcowej daty wymagalności zobowiązania podatkowego.
ZALEGŁOŚĆ PODATKOWA
Nieterminowe wykonanie zobowiązani powoduje powstanie zaległości podatkowej
(art. 51 OrdPU), którą jest, co do zasady:
podatek niezapłacony w terminie płatności,
niezapłacona w terminie płatności zaliczka na podatek lub rata podatku].
Jeżeli powstanie zaległość podatkowa podatnik (płatnik, inkasent) jest zobowiązany do uiszczenia należnych odsetek, które pełnią role akcesoryjną (uboczna) w stosunku do zobowiązania głównego - czyli warunkiem powstania roszczenia o odsetki jest istnienie zobowiązania głównego. Ich naliczanie następuje automatycznie - po stwierdzeniu zaległości podatkowej.
Co do zasady, odsetki za zwłokę naliczane są od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności podatku lub terminu, w którym płatnik lub inkasent był obowiązany dokonać wpłaty podatku na rachunek organu podatkowego (art. 53 § 4 OrdPU).
W przypadku odsetek od niezapłaconych zaliczek - organ podatkowy wydaje decyzję w której określa wysokość odsetek za zwłokę (art. 53a OrdPU).
Powstanie zaległości podatkowej, poza obowiązkiem zapłaty odsetek za zwłokę, może także spowodować wszczęcie przez organ podatkowy postępowania egzekucyjnego.
Wysokość zaległości podatkowej jest określana w drodze decyzji wydawanej prze organ podatkowy (art. 21 § 3 OrdPU). Dlatego też, należy stwierdzić, że zaległość podatkowa nie jest samoistną należnością podatkową, a stanowi jedynie niezrealizowane (w całości lub części) zobowiązanie podatkowe
POTRĄCENIE (kompensata)
Niezbędnymi przesłankami do zastosowania potracenia
w przypadku wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa są:
wzajemność wierzytelności - czyli podatki stanowiące dochód budżetu państwa winny być powytracane z wierzytelności wobec Skarbu Państwa, podatki stanowiące dochód jednostek samorządu terytorialnego - z wierzytelności tych jednostek,
bezsporność wierzytelności - czyli musi ona wynikać z prawomocnego orzeczenia sądu lub organu administracji albo nie jest ona kwestionowana przez dłużnika,
wymagalność wierzytelności - upłynął dla niej termin zapłaty i można go dochodzić na drodze prawnej.
Potrącenie może być dokonane na wniosek podatnika lub z urzędu.
W przypadku potrącenia na wniosek podatnika, jest to czynność jednostronna podatnika, jednakże podlegająca kontroli organu podatkowego, który wydaje postanowienie w sprawie potrącenia. W przypadku gdy organ podatkowy stwierdzi niedopuszczalność potrącenia - wydaje decyzję o odmowie potrącenia.
W przypadku potracenia z urzędu następuje wydanie postanowienia organu podatkowego, na które podatnikowi służy zażalenie.
Wygaśnięcie w przypadku potrącenia zobowiązania następuje:
na wniosek podatnika - z dniem złożenia wniosku (o ile nie zostanie on zakwestionowany przez organy podatkowy),
z urzędu - w dacie wydania postanowienia o potrąceniu
PRZEDAWNIENIE
Przedawnienie zobowiązania podatkowego oznacza, że wierzyciel podatkowy po upływie danego terminu przedawnienia nie może dochodzić od dłużnika zachowania wynikającego z treści zobowiązania.
Rodzaj przedawnienia |
Przedawnienie prawa wymiaru przez wydanie decyzji |
Przedawnienie prawa wymiaru zobowiązań wymierzanych obligatoryjnie w podatku: rolnym,leśnym, od nieruchomości osób fizycznych, w podatku od spadków i darowizn |
Przedawnienie prawa wymiaru dodatkowego zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług |
Przedawnienie prawa wymiaru dochodu nieujawnionego |
Przedawnienie wykonania zobowiązania oraz prawa do korekty deklaracji decyzją wymiarową |
Termin przedawnienia |
Zobowiązanie podatkowe nie powstaje,jeżeli decyzja ustalająca zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat |
Jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w terminie (przedawnienie pierwotne wymiaru) lub w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego (przedawnienie wtórne wymiaru). Zobowiązanie podatkowe niepowstaje,pod warunkiem że decyzja ustalająca została doręczona po upływie 5 lat,licząco końca roku kalendarzowego, w którym powstał. |
Dodatkowe zobowiązanie podatkowe nie powstaje,jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat,licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. |
Zobowiązanie z tytułu opodatkowania dochodu nieznajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów lub pochodzącego ze źródeł nieujawnionych nie powstaje,jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została po upływie 5, licząc od końca roku , w którym upłynął termin do złożenia zeznania rocznego dla podatników podatku dochodowego od osób fizycznych,za rok podatkowy, którego dotyczy decyzja |
Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego,w którym upłynąl termin płatności podatku |
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (podatkowa) ponoszą:
podatnik,
płatnik
inkasent, a także
osoby trzecie - w przypadkach określonych w Ordynacji.
Odpowiedzialność podatkowa ma charakter:
majątkowy,
osobisty,
nieograniczony (z wyjątkiem odpowiedzialności osób trzecich),
co oznacza, że wierzyciel podatkowy ma prawo do zaspokojenia swojego roszczenia z całego majątku dłużnika, który istnieje w momencie realizacji tejże odpowiedzialności.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATNIKA
Zgodnie z art. 26 OrdPU podatnik odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem (odpowiedzialność nieograniczona).
Jeżeli podatnik (płatnik, inkasent) pozostaje w związku małżeńskim i istnieje małżeńska wspólność majątkowa - odpowiedzialność obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka.
W przypadku, gdy:
zawarto umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
zniesiono wspólność majątkową prawomocnym orzeczeniem sądu;
nastąpiło ustanie wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
uprawomocniło się orzeczenia sądu o separacji
ich skutki prawne nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej.
W przypadku małżonków należy także pamiętać, jeżeli są oni wspólnie opodatkowani na podstawie odrębnych przepisów to ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz solidarna jest ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku (art. 91 § 4 OrdPU).
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PŁATNIKA LUB INKASENTA
Płatnik odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony, a
inkasent za podatek pobrany a niewpłacony.
Jest to odpowiedzialność nieograniczona (całym majątkiem).
Jeśli organ podatkowy w toku postępowania podatkowego stwierdzi, ze płatnik lub inkasent nie dopełnił ww. obowiązków, to wydaje
decyzję o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, w której określa wysokość należności z tytułu niepobranego lub pobranego, a niewpłaconego podatku.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ NASTĘPCÓW PRAWNYCH ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE (zasada sukcesji uniwersalnej)
Przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące odpowiedzialności następców prawnych są regulacjami o charakterze lex generali wobec unormowań zawartych w szczegółowych ustawach podatkowych.
Można wyróżnić następujące kategorie następców prawnych:
osoby prawne powstałe w wyniku łączenia się i przejęcia innych podmiotów,
osoby prawne powstałe w wyniku przekształcenia
zakłady komunalne powstałe w wyniku połączenia lub przekształcenia
? co do zasady, wstępują we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki każdej z łączących się osób lub spółek albo też przekształcanej osoby lub spółki (zakładu komunalnego)
spadkobiercy
? co do zasady, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.
Odpowiedzialność spadkobierców za zobowiązania podatkowe następuje w drodze decyzji konstytutywnej wydanej przez organ podatkowy, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania spadkodawcy.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODATKOWA OSÓB TRZECICH
W przypadkach wymienionych w Ordynacji podatkowej, odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe ponoszą również osoby trzecie.
Ogólne zasady odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania podatkowe:
odpowiadają całym swym majątkiem za zaległości podatkowe podatnika (następcy prawnego podatnika)
jest to odpowiedzialność solidarna
decyzję (konstytutywną) o odpowiedzialności osób trzecich wydaje organ podatkowy, przy czym postępowanie nie może być wszczęte przed:
upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania
dniem doręczenia decyzji:
określającej wysokość zobowiązania podatkowego
o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta
w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług
określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę
dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego
nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat
przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji następuje po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego, w którym została doręczona decyzja o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe na wyżej wymienionych zasadach mogą ponosić następujące podmioty:
rozwiedziony małżonek podatnika;
członek rodziny podatnika;
nabywca przedsiębiorstwa, jego części lub składników majątku- jeżeli ich wartość jednostkowa w dniu zbycia wynosi co najmniej 15 000 zł;
dzierżawca nieruchomości oraz jej użytkownik;
właściciel, samoistny posiadacz lub użytkownik wieczysty rzeczy lub prawa majątkowego związanego z działalnością gospodarczą lub służącego do jej prowadzenia przez użytkownika;
wspólnicy spółki cywilnej i spółek handlowych;
członkowie zarządu spółek z o.o. i spółek akcyjnych (oraz innych osoby prawnych)
osoba prawna powstała w wyniku podziału innej osoby prawnej lub osoba przejmująca;
gwarant lub poręczyciel, którego zabezpieczenie zostało przyjęte przez organ podatkowy .
POSTĘPOWANIE PODATKOWE
Celem postępowania podatkowego jest realizacja wynikającego z obowiązku podatkowego zobowiązania podatkowego.
Postępowanie podatkowe obejmuje czynności organów podatkowych i uczestników postępowania, które zmierzają do ustalenia zobowiązania podatkowego i jego dobrowolnego wykonania
Działania te obejmują:
przekształcenie obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe (ustalanie zobowiązań podatkowych w formie decyzji konstytutywnej organu podatkowego)
kontrolę prawidłowości czynności dokonywanych przez podatników (samooblicznie podatku), płatników (obliczanie podatku) - tzw. wymiar kontrolny ? wydanie deklaratoryjnej decyzji podatkowej
zabezpieczenie wykonywania zobowiązań podatkowych.
Zasady ogólne postępowania podatkowego tj.:
zasada legalności - oznacza ona ograniczenie uprawnień organów podatkowych, bowiem mogą one działać jedynie na podstawie przepisów prawa i nie mogą się kierować pozaprawnymi kryteriami podejmowania decyzji np. tym, czy dane działanie podatnika jest uzasadnione z punktu widzenia racjonalności ekonomicznej (art. 120 OrdPU);
zasada zaufania - organy podatkowe powinny prowadzić postępowanie podatkowe w ten sposób, aby cały materiał dowodowy został zebrany, a także poddany wnikliwej i wszechstronnej ocenie (art. 121 § 1 OrdPU);
zasada udzielania informacji - organy podatkowe w postępowaniu podatkowym są obowiązane udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania (art. 121 § 2 OrdPU);
zasada prawdy obiektywnej - organy podatkowe w toku postępowania podatkowego podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym (art. 122 OrdPU);
zasada czynnego udziału stron - aby podatnik miał równonoprawną pozycję w postępowaniu podatkowym, organy podatkowe zostały zobowiązane do zapewnienia mu czynnego udziału w każdym stadium postępowania, w szczególności organ podatkowy musi zapewnić stronom postępowania wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań - jeszcze przed wydaniem decyzji (art. 123 § 1 OrdPU),
Wyjątki:
jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony,
jeżeli ma miejsce zabezpieczenie w formie zastawu skarbowego i wypowiedzenie się strony tej sprawie nie ma istotnego znaczenia dla wyniku rozstrzygnięcia.
POSTĘPOWANIE PODATKOWE
zasada przekonywania stron - organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu (art. 124 OrdPU),
zasada szybkości postępowania - organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia, a sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie (art. 125 OrdPU),
zasada pisemności postępowania podatkowego - co do zasady sprawy podatkowe powinny być załatwiane pisemnie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (art. 126 OrdPU),
dwuinstancyjność postępowania - podatnik ma prawo do rozstrzygnięcia swej sprawy w dwóch organach, przy czym organ odwoławczy dokonuje kontroli decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji i, zgodnie z zasadą dewolutywności postępowania, organem właściwym do ponownego rozpatrzenia sprawy w postępowaniu odwoławczym jest organ wyższego stopnia (art. 127 OrdPU),
zasada trwałości decyzji ostatecznych - decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne, zaś uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w OrdPU oraz w ustawach podatkowych ? czyli w sprawie rozstrzygniętej decyzją ostateczną niedopuszczalne jest ponowne wydanie innej decyzji (art. 128 OrdPU),
Decyzja ostateczna to decyzja, od której nie przysługuje odwołanie, czyli:
- decyzja wydana w II instancji w następstwie postępowania odwoławczego
- decyzja wydana w I instancji, od których nie wniesiono w terminie odwołania
- decyzja na którą nie służy odwołanie.
Pojęcie decyzji ostatecznych i nieostatecznych nie jest tożsame z pojęciem decyzji
nieprawomocnych (czyli takich, na które przysługuje odwołanie) i prawomocnych (czyli
takich, na które nie przysługuje skarga, lub na które skarga została oddalona lub
odrzucona).
zasada jawności postępowania wyłącznie dla stron - celem tej zasady jest ochrona strony przed wglądem w jej sprawy przez osoby trzecie. Zasada ta doznaje ograniczenia przez przepisy OrdPU dotyczące tajemnicy skarbowej (art. 293-305 OrdPU) oraz dopuszczenie możliwości ujawnienia faktu toczącego się postępowania instytucjom bankowym (art. 182-185 OrdPU).