Programy prewencyjne i profilaktyczne w fermach
trzody chlewnej

dr wet. Agata Bancerz-Kisiel 09-10.04.2013 r.

PROFILAKTYKA - postępowanie zapobiegające powstawaniu i szerzeniu się chorób

• OGÓLNA

• IMMUNOPROFILAKTYKA

• nieswoista (immunostymulatory, szczepionki nieswoiste)

• swoista (szczepionki swoiste, surowice)

PREWENCJA A PROFILAKTYKA

PREWENCJA - zespół czynności, mających na celu stworzenie optymalnych warunków chowu zwierząt poprzez należyte zaprojektowanie i wykonanie budynków inwentarskich - obejmuje etap do momentu wprowadzenia zwierząt

PROFILAKTYKA - zespół czynności, mających na celu stworzenie optymalnych warunków bytowania zwierząt oraz warunków sanitarno-weterynaryjnych zapobiegających występowaniu chorób i utrzymaniu pełnej wydajności produkcyjnej - obejmuje etap od momentu wprowadzenia zwierząt

PREWENCJA -> PROFILAKTYKA -> LECZENIE

PROFILAKTYKA OGÓLNA

Profilaktyka ogólna obejmuje:

• higienę pomieszczeń

• higienę żywienia i utrzymania

• systemy chowu

• środki i zarządzenia sanitarno-weterynaryjne

• dezynfekcję (odkażanie)

• dezynsekcję

• deratyzację

• utylizację zwłok i ścieków hodowlanych

• meliorację

PREWENCJA

zespół czynników, mających na celu stworzenie optymalnych warunków chowu zwierząt poprzez należyte zaprojektowanie i wykonanie budynków inwentarskich - obejmuje etap do momentu wprowadzenia zwierząt

HIGIENA POMIESZCZEŃ

a) TEMPERATURA

• prosięta 1 tyg. 33º C

2 tyg. 28 - 30º C

• starsze 20 - 25º C

• dorosłe 18 - 20º C

b) WILGOTNOŚĆ

• chlewnia macior 80%

• chlewnia tuczników 80%

c) RUCH POWIETRZA

• zimą do 0,3 m/s

• latem do 1 m/s

d) WENTYLACJA

• zimą wymiana 3 x /godz.

• latem 5 x /godz.

HIGIENA ŻYWIENIA

• zbilansowanie dawki pokarmowej

• jakość pasz

• systematyczność skarmiania

• czystość przyrządzania karmy

• dezynfekcja poideł i koryt

• ciągły dostęp do bieżącej wody

HIGIENA UTRZYMANIA

• stężenia gazów szkodliwych

• pyły

• oświetlenie

• stosunek okien do podłogi 1:12 - chlewnia

• chów ściołowy i chów bezściołowy

ŚRODKI I ZARZĄDZENIA SANITARNO - WETERYNARYJNE

• kwarantanna

• zakaz wstępu osobom postronnym na teren fermy

• baseny ze środkiem dezynfekcyjnym

• śluzy dla pracowników

• zakaz trzymania innych gatunków zwierząt na terenie fermy

• kontumacja

• nadzór weterynaryjny nad obrotem zwierząt

• okresowe oczyszczanie i odkażanie miejsc spędu, stanowisk, sprzętu i środków transportu

DEZYNFEKCJA - łac. desinfectio

niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów znajdujących się w środowisku zewnętrznym metodami fizycznymi lub chemicznymi

• zapobiegawcze

• bieżące

• wstępne

• ostateczne

ODKAŻANIE ZAPOBIEGAWCZE - stosuje się stale lub okresowo:

• w miejscach, w których skupiona jest duża liczba zwierząt, zarówno przed ich wprowadzeniem jak i po wprowadzeniu

• w zagrodach sąsiadujących z zagrodami zapowietrzonymi

• na terenach stacjonarnego występowania chorób

• 2 x w roku we wszystkich pomieszczeniach, w których przebywają zwierzęta

ODKAŻANIE BIEŻĄCE - wykonywane jest w czasie przebiegu choroby, aby zniszczyć zarazki wydalane przez chore zwierzęta.

ODKAŻANIE WSTĘPNE - wykonywane po usunięciu zwierząt, ich zwłok lub tusz.

ODKAŻANIE OSTATECZNE - przeprowadzane jest po wygaśnięciu zarazy, ale przed uchyleniem zarządzeń sanitarno-weterynaryjnych, zawsze wg zarządzeń i pod nadzorem specjalisty ds. chorób zakaźnych - musi być przez niego zatwierdzone.

ODKAŻANIE FIZYKALNE

• Promienie słoneczne

• Wysoka temperatura (odkażanie przez opalanie, odkażanie gorącym powietrzem 160º C - 1,5 h, odkażanie przez gotowanie 20 - 30 min. - zabicie form wegetatywnych, odkażanie w parze bieżącej 30 - 60 min.)

• Odkażanie promieniami jonizującymi

• Odkażanie ultradźwiękami

ODKAŻANIE CHEMICZNE

Najczęściej stosowane środki dezynfekcyjne:

NaOH - soda żrąca, CaO - wapno palone, wapno chlorowane, chloramina, formalina, krezol, jodofory: Pollena J, JK, Incosan, Incodyna

NaOH - soda żrąca

(zimą podgrzać do 80-90°C lub dodać 5% NaCl)

• roztwór macierzysty

5 kg NaOH + 7,5 l H2O => 40% r-r macierzysty

• do odkażania: 2% roztwór

1,8 l roztworu macierzystego + 50 l H2O

• do rąk: 1% roztwór

1,8 l roztworu macierzystego + 100 l H2O

CaO - wapno palone

• pod postacią 20% mleka wapiennego, pomieszczenia, wybiegi, nawóz, gnojowica

2 cz. CaO + 1 cz. H2O => Ca(OH)2 gaszenie

1cz. Ca(OH)2 + 5 cz. H2O r-r 20%

Wapno chlorowane 20%

5 cz. H2O + 1 cz. wapna chlorowanego

ŚRODKI DEZYNFEKCYJNE

Skuteczność działania środka dezynfekcyjnego zależy od:

• jego koncentracji

• temperatury otoczenia i środka

• czasu ekspozycji zarazka i jego właściwości

SANITYZACJA - zmniejszenie liczby drobnoustrojów do tzw. poziomu bezpiecznego za pomocą wietrzenia, wycierania, zamiatania, malowania, odkurzania, mycia, szorowania, płukania wodą z dodatkiem detergentu.

DEKOKTACJA - postępowanie mające na celu zniszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów - kilkunastominutowe działanie wrzącej wody (oparzanie).

STERYLIZACJA (wyjaławianie) - zabieg mający na celu zniszczenie wszelkich żywych drobnoustrojów, zarówno postaci wegetatywnych, jak i przetrwalników.

TYNDALIZACJA - kilkukrotne gotowanie i studzenie.

DEZYNSEKCJA

• metody fizyczne, chemiczne, biologiczne

Insektycydy

• działające przez przewód pokarmowy - zieleń paryska, fluorek sodowy, arsenin sodowy

• trucizny oddechowe - cyjanowodór, chloropikryna, dwutlenek siarki

• trucizny kontaktowe - węglowodory chlorowane, związki fosforoorganiczne, karbaminiany

DERATYZACJA

• Metody mechaniczne

• Metody chemiczne

• fosforek cynku, siarczan talawy, czerwona cebula morska, alfanaftylotiomocznik , pochodne kumaryny, fluorooctan sodowy, związki gazowe

UTYLIZACJA ZWŁOK

• Grzebanie zwłok

• Spalanie zwłok

• Doły czeskie

• Zakłady utylizacyjne

IMMUNOPROFILAKTYKA

Jej zasadniczym celem jest uodpornienie zwierząt, powodujące w danym środowisku spadek liczby zwierząt wrażliwych poprzez stosowanie szczepień.

Metody uodporniania

• Bierne

• Czynno-bierne

• Czynne

RODZAJE SZCZEPIEŃ

• Szczepienia masowe - profilaktyczne (ochronne), stosuje się je gdy:

• choroba występuje enzootycznie

• istnieje zagrożenie chorobą, której współczynnik śmiertelności jest wysoki

• istnieje zagrożenie chorobą o wysokim współczynniku zachorowalności

• Szczepienia z konieczności - gdy choroba już wybuchła (okręg zagrożony, zwierzęta zdrowe)

• szczepienia pierścieniowe

Nie wolno szczepić !!!

• zwierząt chorych i podejrzanych o chorobę

• samic w ostatnim okresie ciąży

• zwierząt zbyt młodych

• zwierząt po chorobie, charłaczych, wycieńczonych

SZCZEPIONKA - produkt pochodzenia biologicznego, zawierający substancje zdolne do indukcji określonych procesów immunologicznych, warunkujących powstanie trwałej odporności, bez wywoływania działań toksycznych.

Elementy składowe szczepionek:

1. antygeny

2. adiuwanty

3. substancje konserwujące (tiomersal, fenol)

4. substancje stabilizujące (cukry, glicerol, aminokwasy, białka)

5. inne składniki

ANTYGENY

• Atenuowane drobnoustroje

• Inaktywowane drobnoustroje

• Produkty metabolizmu komórek bakteryjnych

• Rozbite drobnoustroje lub ich fragmenty

• Białkowe antygeny rekombinowane

• Syntetyczne peptydy

• DNA kodujące antygeny białkowe

Cechy antygenu:

• Immunogenność: zdolność do wywoływania przeciw sobie swoistej odpowiedzi immunologicznej warunkującej powstanie pamięci immunologicznej

• Antygenowość: zdolność swoistego łączenia się z immunoglobulinami i receptorami limfocytów T

• Hapten - antygen wykazujący jedynie antygenowość (immunogenność zyskuje dopiero po połączeniu z nośnikiem)

• Epitop - tzw. determinanta antygenowa, czyli fragment antygenu, który jest wiązany przez przeciwciała lub receptory limfocytów T

ADIUWANTY - substancje wzmagające immunogenność antygenów szczepionkowych:

• zmniejszają szybkość uwalniania antygenu z miejsca podania

• aktywują komórki prezentujące antygen

• aktywują układ dopełniacza

• powodują wybiórczą aktywację limf. Tc i makrofagów lub limf. B

• działają jako środek transportu antygenów

TYPY SZCZEPIONEK

• żywe - atenuowane

• zabite - inaktywowane

• nieswoiste

• lapinizowane, kaprynizowane, awianizowane

• monowalentne, biwalentne, poliwalentne

• syntetyczne

• autoszczepionki

• homo- i heterologiczne

• podjednostkowe

• rekombinowane

• antyidiotypowe

• typu ISCOM

• delecyjne (markerowe)

• wektorowe

• genetyczne

RODZAJ SZCZEPIONKI	ZALETY	WADY
ŻYWE - ATENUOWANE	możliwość stosowania mniejszych dawek szybkie działanie indukcja wyższych poziomów p/ciał indukcja odporności miejscowej (humoralnej i komórkowej) w zależności od drogi podania zastosowanie przy wysokim ryzyku zakażenia odporność humoralna: IgM, IgG, IgA	możliwość rewersji możliwość siewstwa wirusa szczepionkowego zagrożenie innymi wirusami możliwość wywołania reakcji ubocznych w postaci powikłań poszczepiennych trudne w produkcji i kontroli krótka trwałość, specjalne warunki przechowywania- liofilizacja
ZABITE - INAKTYWOWANE	brak zjadliwości możliwość stosowania u samic ciężarnych wolniejsza eliminacja p/ciał brak siewstwa wirusa szczepionkowego w przypadku dużej zmienności szczepów zawierają aktualne komponenty antygenowe stabilna przy przechowywaniu	powolny wzrost poziomu p/ciał niezbędne stałe doszczepianie (potrzebny booster effect) możliwość reakcji alergicznych z powodu obecności adjuwantu metody inaktywacji osłabiają immunogenność są droższe bo stosuje się je w większej dawce i z dodatkiem adjuwantu

ODPORNOŚĆ POSZCZEPIENNA

antygen szczepionkowy -> fagocytoza -> „przerabianie” antygenu -> pobudzanie komórek limfoidalnych do produkcji p/ciał

SCHEMAT SZCZEPIEŃ

Szczepienie pierwotne

- wytworzenie swoistej odporności pierwotnej

- wytworzenie pamięci immunologicznej

Szczepienie uzupełniające

- wzbudzenie wtórnej odpowiedzi immunologicznej

- podniesienie trwałości pamięci immunologicznej

Szczepienie przypominające

- zachowanie ochronnego miana przeciwciał w surowicy

- zachowanie trwałości pamięci immunologicznej

UODPARNIANIE BIERNE

SUROWICE ODPORNOŚCIOWE

• heterologiczne (7-20 dni)

• homologiczne (3-6 tyg)

• surowice antytoksyczne

• surowice antybakteryjne

• surowice antywirusowe

• jednoważne/wieloważne

POWIKŁANIA

CHOROBA POSUROWICZA - może wystąpić już po pierwszym podaniu surowicy

Objawy:

• gorączka, białkomocz, pokrzywka, bóle stawów

SZOK ANAFILAKTYCZNY - może wystąpić po powtórnym podaniu surowicy

Objawy:

• Bydło, konie, świnie: duszność, kaszel, sinica, zejście śmiertelne (ośrodkiem wstrząsu jest układ oddechowy)

• Psy: niepokój, wymioty, biegunka (ośrodkiem wstrząsu jest przewód pokarmowy)

Postępowanie:

• adrenalina, środki przeciwzapalne, środki przeciwbiegunkowe

METODY SZCZEPIEŃ

• naskórne (skaryfikacja), śródskórne (igłowe i bezigłowe), podskórne, domięśniowe, podśluzówkowe , doustne, donosowe, aerozolowe (inhalacja)

• szczepienia kombinowane

• skojarzone - podawanie sporządzonej ex tempore mieszaniny 2 lub 3 szczepionek

• równoczesne - podawanie 2 lub 3 szczepionek w tym samym czasie, w różne miejsca ciała zwierzęcia lub różnymi drogami

PROFILAKTYKA OKRESU OKOŁOPORODOWEGO

Niezbędne zabiegi:

• osuszenie

• jodynowanie pępowiny

• opiłowanie kiełków

• podanie siary w 1 godz. życia

• dostęp do wody pitnej

W kolejnych dniach życia:

• glukoza dla prosiąt słabych (1-3% w dawce 15 ml, dootrzewnowo) oraz Suiglobin (w dawce 1-2 ml, podskórnie lub domięśniowo), KARNO-Pig 3 ml/prosię/dzień przez 5-10 dni

• probiotyki (przy zagrożeniu biegunkami), po kilkukrotnym podaniu siary

• trzydniowe - preparaty żelaza: Ferrodex, Suibiofer Se (3-5 ml), Suidestran 1ml, Suiferrovit 4-6 ml i.m., ewentualnie pasty z dodatkiem mikroelementów - w 1 oraz 3 dniu po pobraniu siary, nie podajemy żelaza prosiętom z biegunką!

• odrobaczanie (Nilverm Iniectio - Levamisol) 0,05 mg na prosię, ex tempore z preparatem żelazowym

• trzeciego lub czwartego dnia kastracja

• Suiferrovit powtarzamy między 14 a 21 dniem, podajemy witaminy z grupy B

• rozkarmianie rozpoczynamy nie później niż w 14 dniu (50 g paszy na zwierzę, 4-8 razy w ciągu dnia)

Czynniki wpływające na zdrowotność prosiąt

• zależne od fermy

• warunki sanitarne (długość okresu pomieszczeń pustych, poziom gnojowicy, temperatury)

• jakość powietrza (NH3, CO2)

• stany chorobowe w stadzie

• liczba loch na pracownika (im więcej czasu poświęca się lochom tym mniejsze ryzyko)

Czynniki wpływające na zdrowotność prosiąt

• niska masa urodzeniowa (norma 1500 g) - niedożywienie macior w okresie ciąży

• nie pobranie siary np. zbyt późne dosadzenie prosiąt

• poziom inhibitorów trypsyny w siarze

• niezgodność immunologiczna między przeciwciałami w siarze a antygenami w otoczeniu

• fizjologiczna hypogammaglobulinemia, powolny rozwój przewodu pokarmowego, niski stopień dojrzałości komórek przewodu pokarmowego, słaba regeneracja nabłonka kosmków jelitowych

• hypotermia (optimum 33 °C)

• wczesne odsadzanie prosiąt

• nagłe przejście z żywienia mlekiem na pokarm stały

• wysoka podaż białka w paszy

• stres spowodowany odsadzeniem

• niedobór wit. A i żelaza

Zasady przemieszczania osesków:

• przesadza osoba z dużym doświadczeniem, po co najmniej 36 godz. od urodzenia (względy immunologiczne) do właściwie wybranych, wysokomlecznych, opiekuńczych wieloródek

• nie przesadzamy prosiąt chorych

• w przypadku rozdzielania miotu przy matce zostają prosięta słabsze

• właściwe jest dosadzanie prosiąt młodszych do prosiąt nieco starszych

• przed przesadzeniem właściwe jest podanie preparatów wzmacniających odporność i siły witalne (glukoza, Suiglobin, KARNO-Pig)

• liczba prosiąt po dosadzeniu nie może przekraczać liczby sutków

Sposoby przemieszczania:

1. przesadzanie krzyżowe - metoda wykorzystywana w dużych chlewniach, polegająca na wyrównywaniu miotów, przy czym prosięta najmniejsze dosadza się do najlepszych matek

2. odsadzanie okresowe - wykorzystywane w mniejszych chlewniach, polega na okresowym odsadzaniu na max. 2 godz., 2 razy/dobę przez 3-4 dni prosiąt najsilniejszych

3. odsadzanie etapowe - silniejsze prosięta, które osiągnęły m.c. 6,5-7,0 kg odsadza się od matki 2-4 dni wcześniej

4. lochy-mamki - najlepsze z loch, mogące awaryjnie pomóc w odchowie 4 najsłabszych prosiąt na tydzień

PROFILAKTYKA W STADZIE TRZODY CHLEWNEJ

Maciory stada podstawowego

• Odrobaczanie - cykliczność tego zabiegu w każdym cyklu reprodukcyjnym gwarantuje zapobieganie występowania pasożytów wewnętrznych i zewnętrznych (np. świerzb). W zależności od użytych leków uzyskuje się działanie wybiórcze lub szerokie.

• Szczepienia wykonywane standardowo:

• p/kolibakteriozie

• p/różycy

• p/parwowirozie - zapobieganie problemom w rozrodzie

• Szczepienia możliwe do wykonania w zależności od sytuacji na fermie:

• długa lista możliwych do wykonania szczepień, które powinny wynikać z określonej sytuacji zdrowotnej na danej fermie np.: mykoplazmowe zapalenie płuc (MPS), pleuropneumonia, zakaźne zanikowe zapalenie nosa (ZZZN), streptokokoza, PRRS, PCVD

Loszki wprowadzane do stada

• Przed połączeniem ze zwierzętami obecnymi na fermie, nowo wprowadzane loszki powinny przejść etap adaptacji do warunków fermowych (kwarantanna i aklimatyzacja).

• W zależności od sytuacji zdrowotnej, powinny przed kontaktem ze starszymi zwierzętami przejść cykl szczepień, jaki standardowo wykonuje się na fermie.

• Jeżeli są szczepione przeciwko danej chorobie po raz pierwszy, szczepienie powinno być wykonane dwukrotnie, w odstępie około 4 tygodni. Po drugim szczepieniu mogą być włączone do stada podstawowego.

Knury

• W większości wypadków knury podlegają takiemu samemu programowi profilaktyki jak dorosłe maciory. Szczepionki i preparaty przeciwpasożytnicze podawane są co pół roku.

Prosięta i warchlaki - szczepienia w tej grupie świń powinny wynikać z sytuacji epizootycznej fermy. Najczęściej wykonywane są następujące:

• p/mykoplazmowemu zapaleniu płuc - jednej z częściej występujących chorób układu oddechowego świń; w zależności od wybranych szczepionek, można podawać je prosiętom już w wieku kilku dni

• p/pleuropneumonii - pierwszy raz szczepionkę podaje się zwykle w wieku kilku tygodni życia, powtarza się po kolejnych kilku tygodniach

• p/rozrostowemu zapaleniu jelit (adenomatoza) - szczepionka podawana jest z wodą do picia jednorazowo

• w wypadku adenomatozy praktykowane jest również profilaktyczne (a właściwie metafilaktyczne) podawanie odpowiednich antybiotyków

• inne szczepienia, na przykład przeciwko PCVD czy PRRS powinny wynikać z potrzeb dyktowanych przez występowanie danych chorób na fermie

9

---