MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI POLITYCZNE

(WYKŁADY)

1. Stosunki międzynarodowe

Stosunki społeczne - stosunki zachodzące pomiędzy ludźmi w zorganizowane w większe grupy (klasowe, narodowe). Powstały, iż pojedyncze jednostki, klasy i narody, aby żyć muszą wchodzić ze sobą wzajemne relacje. Nie mogą pozostawać w izolacji, jeśli chcą się rozwijać.

Obiektywny proces rozwoju sprawił, że stosunki międzyludzkie przestały być wystarczające. W starożytności można odnotować już stosunki międzypaństwowe, o stosunkach międzynarodowych o narodach, które posiadają własne państwa (ok. XVw).

Stosunki międzynarodowe w dwóch ujęciach: po pierwsze jest to dziedzina życia społeczeństw. Z drugiej strony to dziedzina badań (dopiero około wieku XIX). Stosunki te nigdy nie są dokonywane przez mieszkańców danych państw. Stosunki międzynarodowe realizowane zawsze są za pośrednictwem organów państwowych. Wewnętrznych: głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych. Zewnętrznych: aparat dyplomatyczny. Tylko te trzy osoby nie muszą posiadać dodatkowych kompetencji.

Zakres pojęciowy:

1. Stosunki międzynarodowe są to wszelkie wzajemne oddziaływania państw i innych uczestników życia międzynarodowego, czyli wszelka ich aktywność wykraczająca poza granice państwa.

2. Oznaczają głównie i przede wszystkim sferę polityczną stosunków.

Były tylko i wyłącznie sumą polityk zagranicznych państw, ale jest to pogląd niesłuszny. Są raczej splotem wszystkich oddziaływań. Państwa są najważniejszymi uczestnikami, są one pierwotnymi uczestnikami, podmiotami. Przyrost ilości państw po II wojnie (obecnie 198). Procesy integracyjne i dezintegracyjne.

Europocentryzm - postrzeganie świata przez Europejczyków. Inaczej wygląda to np. w Ameryce. Do II wojny to, co się działo w Europie napędzało stosunki międzynarodowe, przykładem wojny światowe. Po II wojnie sytuacja ta ulegnie zmianie, pojawią się 2 ośrodki poza europejskie USA i ZSRR.

Każde państwo spełnia dwie funkcje:

• f. wewnętrzna: aby zaspokoić interesy danej społeczności. Przede wszystkim bezpieczeństwo.

• f. zewnętrzna: wtórna pojawiła się później, kiedy stwierdzono, że państwo nie może funkcjonować w izolacji.

Istnieje związek między obu funkcjami: ustrój państwa wpływa na zawieranie sojuszów (określa politykę zagraniczną) Polityka państw mocniejszych może wpływać na podejmowane decyzje w państwach słabszych.

Klasyfikacja stosunków międzynarodowych: Obiekty, które porównujemy muszą należeć do tej samej kategorii.

1. Typy stosunków wg kryterium chronologicznego -

a)tzw. historyczny - od starożytności do 1648 roku (traktat Westfalski) - najbardziej zróżnicowany, mało punktów wspólnych. Obejmuje duży okres czasowy, różne formy istnienia państw. Miasta-państwa na zasadzie równości, tradycja helleńska, religia, język. Pojawia się zasada równowagi sił. Rzym - imperium starało się narzucić innym Pax Romana, czyli pokój na warunkach rzymskich. Średniowiecze - konflikty na tle religijnym. Brak traktowania drugiej strony na zasadzie równości. 1555 -Pokój Augsburski. Na skutek nie możności pokonania drugiej strony. Konflikty w łonie chrześcijaństwa - wojna 30-sto letnia i pokój z 1648 roku.

b)tzw. klasyczny - od 1648 do Rewolucji październikowej 1917 roku - nowe cechy. Istnienie pewnej liczby suwerennych państw, brak granic między państwami, są w trakcie kształtowania. Były regulowane zwyczajem międzynarodowym i rzadziej umowami międz nie w oparciu prawa międz. Gwarantem takich umów były np. małżeństwa polityczne. Występowanie sporów między państwami prowokowane czasem celowo. Wojna jako zjawisko poza prawne. Pierwsze próby sojuszów w kwestii zabezpieczenia swoich interesów. Równowaga sił - rzeczywista, potencjał państwa nie może przekroczyć potencjałów innych połączonych państw. Rozrasta się społeczność międzynarodowa, wzrasta ilość państw. Główne formy ustrojowe: monarchie absolutne, monarchie konstytucyjne, dalej republiki istniały także miasta-państwa włoskie.

c)tzw. współczesny - od 1917 do dnia dzisiejszego

2.kryterium funkcjonalne:

a) stosunki rywalizacji - to, co państwa różni, dzieli, różnice między nimi są nie do przezwyciężenia. Współpraca to chęć uniknięcia konfliktu zbrojnego

b) stosunki współpracy - tego, co państwa łączy: wartości, interesy. Specyficzną formą są stosunki integracyjne. W stosunkach międz tylko z procesami integracyjnymi. Jeśli przejdą w stan to stosunki międz przestaną istnieć.

Warunki, aby mówić o stosunkach integracyjnych:

- w pełni dobrowolny charakter

- musi pojawić się zcentralizowany ośrodek decyzyjny, który przejmuje kompetencje decyzyjne poszczególnych członków zespołu integracyjnego

- państwa muszą świadomie i celowo dążyć do integracji.

Dziedziny integracji maja one charakter selektywny zarówno zakresu przedmiotowego (nie wszystkie dziedziny) i podmiotowego (nie wszyscy uczestniczą w tym procesie) są objęte procesami integracyjnymi. Integracja ma tendencje do rozprzestrzeniania się.

Cechy stosunków międzynarodowych:

1. rzeczywistość międzynarodowa jest bardziej skomplikowana niż rzeczywistość wewnątrzpaństwowa. Społeczność wewnątrzpaństwowa jest zorganizowana pionowo. Stosunki międz są zorganizowane poziomo - wszyscy są równi.

2. poliarchia, czyli wielość władz. Towarzyszy temu policentryzm, czyli wielość istniejących ośrodków oddziaływania. Działania żywiołowe przeważają nad działaniami zorganizowanymi.

3. względy bezpieczeństwa i polistrategie sprawiają, że dezinformacja i informacja mieszają się

4. przeważają tendencje heterogeniczne i odśrodkowe. Wszystkie państwa różnią się. Państwo ma na względzie swój własny interes. Państwa niezaspokojone - istniejący porządek jest przeszkodą.

5. wewnątrzpaństwowych procesy przyczynowo-skutkowe. W stosunkach międz działania równoczesne, równoległe. Trudno zapobiegać negatywnym zjawiskom.

6. w stosunkach międz brak nadrzędnej władzy: ustawodawczej, wykonawczej czy sądowniczej.

Cechy charakterystyczne współczesnych stosunków międz:

a) przyśpieszenie historyczne - akceleracja zmian. Bieg przyśpieszenie wydarzeń jest o wiele szybszy. Dawniej więcej czasu na podjęcie decyzji; b) systematyczny wzrost liczby uczestników życia międzynarodowego; c) globalizacja i wzrost współzależności między państwami (wszystkich uczestników); d) wyścig zbrojeń; e) zmieniają się funkcje wojny; f) rozszerzania się pojęcia bezpieczeństwa o nowe wymiary - odmilitaryzowanie pojęcia; g) dominacja ale wyraźna erozja państwowocentrycznej struktury stosunków międz. Przyszłość do niepaństwowych tworów; h)ideologizacja stosunków międz - ustępuje konfliktowi cywilizacji po zimnej wojnie; i) kształtowanie się nowego ładu międz. Do tej pory stosunki były efektem wielkich wojen.

Ad a) aby umowa została zawarta potrzeba negocjacji. Nie ma czasu na kształtowanie się norm w toku negocjacji. Zwyczaje w formie ad hoc. Stosunki międz ulegały ewolucji, ale w dłuższym czasie. Obecnie dotyczą większej grupy państw. Postęp naukowo-techniczny: komunikacja i transport. Potrzeba dyspozycyjności. Generuje powstawanie nowych działów prawa międzynarodowego, np. prawo kosmiczne, odpowiedzialności za szkody ekologiczne. Wszystkie państwa się do siebie zbliżały. Konflikty wewnętrzne mogą przerodzić się w konflikty międz. Stąd państwa muszą szybko reagować (tzw. „system wczesnego ostrzegania”).

Ad b) dotyczy uczestników państwowych i niepaństwowych. Zagęszczanie sieci stosunków międz. Duża jednorodność i niejednolitość. Państwa więcej dzieli niż łączy. Dochodzą do tego organizacje rządowe i pozarządowe, narody. W każdej z grup można odnotować wzrost liczby państw i organizacji międzynarodowych po II wojnie. Liczące zmiany pod względem jakościowym. Każdy próbuje wnieść coś nowego do stosunków międz. Nic nie wskazuje na to, aby proces ilościowy miał się zakończyć. Procesy dezintegracji i integracji państw. Zjawiska integracyjne nie nadążają za procesami dezintegracji. Przeszkodą jest kolizja zasady narodu do samostanowienia do integralności terytorium państwowego. Karta NZ nadaje prymat integralności terytorium państwowego. Nasila się polityczne różnicowanie organizacji. Wszystkie znaczące się siły polityczne mają swoje przedstawicielstwa w ramach stosunków.

Ad c) na 2 sposoby: 1. do sfery polityki zagranicznej, które wcześniej były domeną polityki wewnętrznej państw. Polityka państwa dokonywała się w izolacji od innych państw. 2. narastająca współzależność między państwami. Obejmuje coraz większą ilość dziedzin.

Państwo operowało 3 sposobami polityki zagranicznej: wojsko, ekonomia, polityka. Obecnie muszą być wspomagane nowymi instrumentami. Jakościowy rozwój wpływa na instrumenty polityki zagranicznej państw. Muszą nauczyć się manipulowania. Większość państw prowadzi własną politykę ekologiczną, demograficzną. Odrębną kwestią jest uzyskanie consensusu w tych sprawach. Własną politykę zagraniczną finasowo-kredytową - w pojedynkę z tym problemem sobie nie poradzą. Jest dogodnym instrumentem wpływania na decyzje innych państw. Wzrost i rozwój gospodarczy każdy kraj sam się troszczył o swój rozwój gospodarczy. Dzisiaj autarkia nie jest możliwa. Narastanie współzależności państw, nie tylko w dziedzinie bezpieczeństwa. W sferze gospodarki (wiek XVI rynek europejski) jest bardzo silna. Współzależność - wzajemna zależność. Nie ma charakteru symetrycznego. Państwo A zależy od B w kwestii ropy, a państwo B od A w dziedzinie technologii. Zależy od ilości dostawców danego towaru. Mają pozytywny wpływ na reakcje między państwami. Będą dbać o dobre stosunki między państwami, od których jest współzależne. Kolejna konsekwencja postępu naukowo-technicznego. Starają się zbiorowo podejmować działania na rzecz zmniejszania problemów dotyczących większej ilości państw. Dążenie do niwelowania przejawów skutków zbiorowej przestępczości, handlu narkotykami. Zwalczanie terroryzmu - działalność sekt. Problemy z naruszaniem wartości intelektualnych Trzeba pogodzić chęć zdobycia informacji z wartościami intelektualnymi. Ochrona niematerialnych dóbr przemysłowych.

Ad d) typowe dla współczesności pod wieloma względami. Po II wojnie przyjęło nazwę wyścig. Monopol USA na broń nuklearną, które próbował złamać ZSRR. Spowodowało to, że mocarstwa musiały się do tego ustosunkować. Potencjał militarny był najważniejszym instrumentem. Różnie się skalą zasięgu terytorialnego i podmiotowego. Zasięg terytorialny, wszystkie państwa w nim uczestniczą. Wyszedł poza kulę ziemską, będąc przeniesione w kosmos (Sputnik). W skali podmiotowej - poza mini państwami, nie mają sensu zbrojenia się. Jakościowo na niespotykaną skalę pojawienie się nowych rodzajów broni. Wpływa na różne sposoby. Spełnia rolę nacisku politycznego. Z drugiej strony: zawieranie porozumień ograniczających zbrojenia, porozumienia o redukcji zbrojeń. Tworzenie stref bezatomowych.

Ad e) była uważana za główny sposób realizacji polityki państwa. Do końca XIX wieku traktowano je za stan naturalny, a pokój czymś przejściowym. Uciekanie się do wojny ma charakter pozaprawny, jest rzeczą naturalna. W efekcie nasilania się koncepcji pacyfistycznych po I wojnie, zaczyna się działanie prowadzące do delegalizacji wojny. Pakt Brianda - Kelloga. Po II wojnie zakaz wojny zostaje usankcjonowany prawnie. Pojawienie się pojęcia zbrodni przeciw pokojowi. Państwo uciekające się do wojny musi liczyć się z konsekwencjami. Uważa się, że jest to ostateczny argument. Mają świadomoś, że mogą zostać uwikłane w konflikt. Nigdy nie prowadziły do unicestwienia całych narodów i państw. Tylko osłabienie potęgi. Ewentualny wybuch wojny jądrowej, mogły niektóre państwa do unicestwienia.

Ad f) odmilitaryzowane postrzeganie bezpieczeństwa. Poszukiwanie bezpieczeństwa było synonimem polityki. Bezpieczeństwo zaliczano do żywotnych interesów - jest w stanie walczyć zbrojnie i prewencyjnie. Państwo bezpieczne może się niezakłócenie rozwijać. Zwiększanie środków militarnych. Zgromadzenie większej ilości środków staje się zagrożeniem dla innych państw. Bezpieczeństwo do tych kategorii, które nie dają się łatwo definiować. Jest to pojęcie relatywne - stan bezpieczeństwa można porównywać w odniesieniu do siły potencjalnych przeciwników. Na wszelki wypadek starają się zgromadzić jak najwięcej środków. Pojęcie względne - grupa czynników niezależnych; czynnik subiektywny - poczucie bezpieczeństwa. Teoria percepcji siły - działania odczuwanym poczuciem braku bezpieczeństwa. Ma charakter ciągły - muszą nieustannie zabiegać o bezpieczeństwo. Na bezpieczeństwo nie wpływa tylko to co się dzieje wewnątrz, ale także to co poza granicami państwa. Nie drogą zwiększania zbrojeń. Pryzmat połączenia bezpieczeństwa z rozwojem. Częściej zagrożenie ma charakter nie militarny. Ze względu na współzależności, inne państwa nie będą atakować ich zbrojnie gdyż mogą zaszkodzić sobie samym. Kategoria bezpieczeństwa kooperatywnego - stwarzają między sobą sieć powiązań tak mocnych, że atak na jedno państwo jest atakiem na siebie. Upatrują bezpieczeństwo w innych dziedzinach.

Ad g) mimo, iż państwa są pierwotnymi uczestnikami to pojawiają się inni uczestnicy stosunków, np. korporacje, instytucje. Państwa mają pewne słabości. Jest obciążone wieloma obowiązkami, które nie spoczywają na korporacjach międz. Korporacje nastawione na realizację jednego celu - bogacenia się. Wiele czasu musi upływać aby państwa zostały zastąpione innym głównym uczestnikiem stosunków. Jeśli już to państwo o większym zasięgu terytorialnym. Korporacje korzystają z ochrony państw.

Ad h) z drugiej odchodzenie. Jest cechą współczesną. Mamy podział państw ze względów ideologicznych, po II wojnie. Różnice wcześniej nie mały charakteru antagonistycznego. Przeciwstawność ideologiczna, ustrojowa. Charakter antagonistyczny.

2. Społeczność międzynarodowa

Pojęcie może być rozpatrywane w kilku ujęciach:

1.jest to ogół państw suwerennych utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międz. Czasami za uczestników uważa się podmioty niesuwerenne, niepaństwowe, wszystkich uczestników. Podmiotowy zakres obejmuje: - tylko państwa; - tylko podmioty prawa międz; - wszystkich uczestników stosunków międz.

Trzy grupy koncepcji czynników spajających:

A) koncepcja czynników realistycznych - od Hoobesa. Stosunki międz jest to właściwe anarchia, konflikt wszystkich ze wszystkimi. Państwa realizują swoje cele w sposób bezwzględny, nie oglądając się na interesy innych państw. Korzyść kosztem czyjeś straty.

B) koncepcja idealistyczna - sformułowana przez Kanta. Stosunki międz to potencjalna wspólnota ogólnoludzka. Ludzie dążyć do przełamywania granic międzypaństwowych. Dążąc do realizacji interesów ludzi jako wspólnoty. Koncepcja optymistyczna. Najpełniej odzwierciedlana w działaniach ekologów.

C) koncepcja klasyczna - od Grocjusza. Państwa mają częściowo interesy wspólne a częściowo różne. W różnych okresach współpracują, a czasami walczą. Państwa jeśli już walczą zachowują się zgodnie z ustalonymi regułami moralnymi oraz prawnymi.

Etapy rozwoju: 1. od przełomu starożytności, średniowiecza - obejmowała Europejską Rodzinę Narodów Chrześcijańskich. 2. od połowy średniowiecza do końca - powstanie nowożytnej społeczności międzynarodowej. 1648 rok państwa sygnatariusze są uczestnikami stosunków międz. Szybki rozrost państw. Uznano za uczestników kilka państw europejskich. Wiek XVII państwa poza europejskie ale chrześcijańskie. Wiek XIX - państwa bałkańskie oraz republiki latynoamerykańskie uznane za uczestników stosunków międz. Przyjęcie pierwszego państwa niechrześcijańskiego - kongres paryski, uznana Turcja. Później Japonia, Rosja nie można ich ignorować. 3. po II wojnie światowej - proces dekolonizacji. Powstają nowe państwa. Powstanie społeczności wielo-kulturowej, wielonarodowościowej. Procesy te jeszcze nieustają.

Systemy międzynarodowe:

Nie jest pojęciem jednoznacznym w pewnym sensie jest pojęciem abstrakcyjnym. Pewna zorganizowana całość, którą tworzą uczestnicy systemu. Składają się interakcje między uczestnikami. Interakcje ze środowiskiem zewnętrznym. W zależności od struktury i interakcji będziemy mówić o systemach: otwartych - zamkniętych; stabilnych - niestabilnych; imperialnych - hegemonicznych. Mają charakter dynamiczny. Każdy dąży do utrzymania albo ustanowienia albo przywrócenia stanu równowagi między wszystkimi elementami systemu i otoczeniem. Dystrybucja potencjałów pomiędzy poszczególnymi elementami przesądza o strategiach, zachowaniach i celach państw. Można mówić o subsystemach. Mogą dotyczyć poziomu regionalne, bądź zakresu przedmiotowego polityczny, ekologiczny, kulturalny.

System władczy:

Pojęcie imperium a ładu imperialnego.

Imperium - zwykle do dużego państwa. Charakteryzuje się wielo-etnicznością (starożytny Egipt, Chiny, czy Rosja) lub do mocarstwa kolonialnego (W. Brytania, Francja, Hiszpania, Portugalia, Niemcy, Włochy). Istotą jest władanie na terytorium i ludnością mieszkającą na tym terenie. Poprzez inkorporację, czy rządy pośrednie. Satelizacja - Rosja czy później ZSRR. Charakteryzuje przede wszystkim ekspansja, podbijanie nowych terytoriów i to terytoriów nie ościennych. Nie mają zamiaru wprowadzania własnego ładu imperialnego. Objęcie swoją władzą całego ówczesnego świata geograficznego. Wprowadzenie jednolitego porządku. Najstarszym przejawem narzuceniu ładu imperialnego była działalność Persów; później podboje Aleksandra Macedońskiego - Europa i Azja, więzy ekonomiczne; splot obu pojęć w historii starożytnego Rzymu - podbój, zalążek ładu imperialnego, w tzw. Pax Romana; próba odtworzenia ładu rzymskiego przez Bizancjum; próby Karola Wielkiego też na wzorze rzymskich. Zniweczona przez poszczególnych monarchów uwalniających się spod władzy cesarskiej i papieskiej. W 1494 roku rozgraniczenie wpływów Portugalii i Hiszpanii na Atlantyku do terenów jeszcze nie odkrytych. Papież, który wydał bullę był Hiszpanem. Ziemie na zachód od linii rozgraniczającej należały do Hiszpanii. 1525 rok traktat z Saragossy - podzielona strefa wschodnia półkuli ziemskiej. Wielka Rewolucja Francuska - powróci idea imperium i ładu imperialnego, który chciał wprowadzić Napoleon. Istnienie tzw. siostrzanych republik. W prawie ujawniało się przez kodeks Napoleona. Zamysły Hitlera („Mein Kampf”) droga ekspansji i narzucenia swojego ładu prawnego i politycznego. Panowanie nad krajami, które mają wpływ na losy innych państw. Polityka Rosji nie tylko rozrastała się terytorialnie, a po II wojnie satelizacja. Dostosowanie ustrojów państw do rosyjskiego wzoru, narzucenie ideologii. Wszystkie te próby, poza Rzymem, miały charakter połowiczny. Obejmowały tylko tereny znaczące. Napotykały na interesy innych państw.

Wprowadzenie ładu hegemonicznego w miejsce ładu imperialnego. Istnieje związek. Ład hegemoniczny z poziomą strukturą. Może istnie kilku hegemonów. Hegemon - to państwo, które w stosunkach z innymi słabszymi państwami, tworzy strefę wpływów, np. USA. Podbudowa na doktrynie Monroe'a - regionalizacja zainteresowań USA, stają się hegemonem na półkuli zachodniej. Te poglądy wrócą po zakończeniu zimnej wojny. Jest więcej państw, które aspirują do tego aby dominować w jakiejś dziedzinie stosunków międz. USA nie chcą same ponosić kosztów działalności. Odgrywają ważną rolę, chcą ingerować w te sprawy które dotyczą całego świata. Ład Hegemoniczny - istnieje hierarchia. Nie rozciąga wpływów na cały odgrywający rolę świat.

System równowagi sił: pojęcie jest abstrakcyjne, ale opisuje stan rzeczywisty, istniejący. Pierwsze wzmianki spotyka się w pismach Polibiusza. Była podstawą polityki europejskiej. Pierwszą definicję daje Valtel: to taki stan stosunków międz, w którym żadne mocarstwo nie może ani zapanować nad innymi ani narzucić im swojej woli. Jedno państwo nie może pokonać połączonych sił innych państw. Osiągnąć takiej siły aby mogło pokonać koalicję innych państw.

Zasady, które powinny państwa przestrzegać:

1. należy dążyć do zwiększania własnych możliwości, raczej w drodze negocjacji niż walki;

2. należy raczej walczyć niż dopuścić do zmniejszenia własnych możliwości;

3. raczej wstrzymać działania wojenne niż wyeliminować z gry jej istotnego aktora (zastosowana podczas wojny w Zatoce Perskiej; Irak stanowi główny element układu sił w regionie).

4. należy przeciwstawiać się jakiejkolwiek koalicji lub pojedynczemu aktorowi, który zmierza do osiągnięcia przewagi w ramach danego systemu.

5. skłaniać poszczególnych aktorów do przestrzegania wspólnych zasad

6. pozwolić pokonanemu lub powstrzymanemu aktorowi na powrót do systemu.

Łącząc p. 5 i 6 możemy je odnieś do Iraku. Ma skłaniać do przestrzegania tych zasad.

Metody realizacji (Morgentau):

1. polityka dziel i rządź - ma zmierzać do pomniejszania siły tej strony, która może zagrażać;

2. kompensacje terytorialne będące konsekwencją wojen - losy Niemiec po II wojnie;

3. tworzenie stref wpływów i buforowych - rozgraniczenie państw, których stosunki mogą doprowadzić do wojny

4. zawiązywanie sojuszy

5. interwencje zbrojne lub polityczne

6. przetargi dyplomatyczne

7. pokojowe rozwiązywanie sporów - w taki sposób aby nie stał się zarzewiem nowego konfliktu

8. wyścig zbrojeń - równowaga dynamiczna

9. redukcja zbrojeń - zasada wzajemności

10. wojna gorąca - konflikt zbrojny

Cechy charakterystyczne społeczności międz:

1. mała liczba członków - jeżeli potraktować za członków tylko państwa, jest ich 198; jeśli doliczyć do tego organizacje to będzie to ponad 20 tys. Każde państwo ma ponad 20 tys. członków społeczności wewnątrzpaństwowej.

2. stosunki wewnątrz społeczności międz na zasadzie wzajemności - w wewnątrzpaństwowych istnieje hierarchia stosunków. Państwo jest zhierarchizowane. W społeczności międz nie ma władz, każde państwo jest równe. Same państwa nie chcą się nikomu podporządkować. Czasami mówi się, ze ONZ jest taką władzą; ma ograniczone środki dysponowania. Ceduje swoje uprawnienia na inne państwa, w konkretnej sytuacji. Zasada równości ma różne oblicza. Pozycja mocarstw i supermocarstw (dużemu wolno więcej). Wszystkie państwa mają po jednym głosie w organizacjach międz. Kolejność głosowania: imienne - alfabetyczne; losuje się pierwszego głosującego. Obowiązek okazywania sobie wzajemnego szacunku - traktowanie w ten sam sposób dyplomatów; jedynym kryterium data złożenia listów uwierzytelniających. Muszą być jednakowo traktowane, nie zależnie od tego czy posiada siłę aby to wyegzekwować. Nie tylko jednakowe prawa ale i jednakowe obowiązki; niektóre prawa są ograniczone przez inne prawa. Względna przewaga wchodzących w skład stałej RB: prawo veta. Pozycja równiejszych wśród równych. Inne państwa się na to zgodziły. Z powodu rozwoju inne państwa będą odgrywały większą rolę mimo formalnej zasady równości. Prawo morza czy prawo kosmiczne - początkowo tylko państwa, które było stać na prowadzenie badań w kosmosie.

3. niezbyt zaawansowany stopień zorganizowania wewnętrznego - nie ma jakiś sił, które by całą społeczność międz prowadziły w jednym celu. W społeczności wewnątrzpaństwowej takie cele istnieją: bezpieczeństwo i rozwój oraz zachowanie państwa. W społeczności międz takich celów nie ma.

4. brak obowiązkowego sądownictwa - nie ma wspólnych wartości. Mimo tego, że istnieje prawo międz nie wszyscy się zgadzają co do tego jak to prawo powinno wyglądać. Każde państwo daje inną interpretację norm prawa międz. To prawo jest kompromisem, jest to faktem tego, że prawo wewnętrzne państw się różnią.

3. Czynniki oddziałujące na stosunki międzynarodowe

Kryterium siły i zasięgu oddziaływania:

A) czynniki warunkujące: geograficzny; demograficzny; narodowy; ideologiczny; religijny; Ich działanie i wpływ przejawia się w dłuższych okresach czasu.

B) czynniki realizujące: ekonomiczno-techniczny; militarny; organizacyjno-społeczny; osobowościowy; Wpływ ujawnia się w krótszych okresach czasu.

Geograficzny - rozumiemy przezeń położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej (jeżeli posiada), klimat, rodzaje gleby i surowce. Państwo bez dostępu do morza zmuszone jest do korzystania ze zgody na tranzyt przez inne państwa. Kształt linii brzegowej, czy umożliwia stworzenie infrastruktury portowej. W zależności od stref klimatycznych państwo może zapewnić żywność i wyżywienie ludności. Wpływa ale nie można go demonizować ani popadać w skrajną determinację. Każde z państw o podobnym położeniu może prowadzić różną politykę.

Demograficzny - liczba ludności ulega zmianom pod wpływem różnych elementów. Tempo przyrostu naturalnego. Zjawisko migracji: emigracja lub imigracja. Struktura wieku ludności - jeśli nie jest zbyt zrównoważona budzi dużo problemów. Wpływ tego czynnika zmienia się. Był ważny w czasie istnienia wojsk zaciężnych. Wysoki przyrost naturalny był przyczyną ekspansji. Od starożytności do XVIII wieku - armie zawodowe. W połowie XIX wieku wprowadzono pobór powszechny, wtedy wzrosną czynniki ludnościowy i trwało to do I wojny wtedy wrócono do armii zawodowej.

Narodowy - wiąże się z faktem, że procesy narodowotwórcze nie są jednolite: granice państw nie pokrywają się z granicami narodowościowymi. Decydują czynniki subiektywne i obiektywne. Występowanie mniejszości narodowych może rodzić różne problemy: od działań państw gdzie mieszkają, działań państw macierzystych i dążeń samej grupy narodowej. Separatyzm - oderwanie i utworzenie własnego państwa. Secesjonizm - oderwanie ze względów ekonomiczno-politycznych. Inredetystyczne- oderwanie i przyłączenie do innych państw. Rozpad ZSRR, Czechosłowacji, Jugosławii. Społeczność międz od dawna boryka się z tym problemem. Próby rozwiązania: 1) zapewnienie im bezpieczeństwa pod auspicjami organizacji międz (pierwsza była LN); 2) wymiana lub przesiedlenie dobrowolne lub przymusowe. Dobrowolne w drodze przejęcia jakiegoś terytorium przez inne państwo, prawo wyboru. Przymusowe poprzedzone konfliktem zbrojnym, sankcjonowane umowami międz.; 3) przyznanie mniejszości autonomii przez dane państwo i w ramach danego państwa (Pn. Addyga we Włoszech) na którego terenie mieszka; 4) przyjęcie przez ZO ONZ - Rezolucja w sprawie zapobiegania i karania ludobójstwa. Często konfliktom towarzyszy eksterminacja.

Spoistość narodowa jest czynnikiem spajającym jego politykę w stosunkach międz. Państwa zróżnicowane narodowościowo były inicjatorami ruchu państw niezaangażowanych. Stanowi podstawę tworzenia doktryn nacjonalistycznych. Wpływają na jedność, ale też stają się pożywką dla ruchów skrajnie nacjonalistycznych. Były często nasiąknięte elementami religijnymi, zawierały poglądy rasistowskie. Nie uważa się za nacjonalistyczną politykę słusznego dochodzenia swoich praw przez naród.

Ideologiczne - u podstaw tkwią ustroje państw i systemy wartości które poszczególne państwa reprezentują. Po II wojnie wpływ ideologii był duży. Jest to zmienny wpływ. Pojawił się dopiero niedawno, zaczął odgrywać rolę po II wojnie. Państwa mało się różniły, każde nosiło inne cechy. Państwa należące do tej samej grupy bardzo się różniły, np. Chiny - ZSRR. Różnice ideologiczne wypływają z doktryn. Ideologie nadal istnieją: państwa socjalistyczne Kuba, Korea Pn. Wg Fukuyamy nastąpił ideologiczny koniec historii.

Religijny - starsza siostra ideologii. Dawniej utrudniał porozumienie państw. Pozytywna: poczucie tożsamości do jakiejś grupy ludzi, którzy daną religię wyznawali. Była również źródłem konfliktu, nie tylko między religiami ale także w obrębie jednej religii. Pożywką doktryn nacjonalistycznych (Irlandia, syjonizm). Związana z państwem poprzez istnienie tzw. religii państwowej, Japonia. Jest obecnie także istotny, istnieją partie odnoszące się korzeniami do jakiejś religii. Mniejsze znaczenie w przypadku państw rozwijających się. W państwach Europy środkowo-wschodniej po 1989 roku odgrywał duże znaczenie.

Realizujące: Naukowo-techniczny - potencjał gospodarczy państwa i postęp naukowo-techniczny. Potencjał gospodarczy zawsze miał wpływ na pozycję państwa i jego politykę. Zmienia się jego rozumienie. W epoce odkryć geograficznych nasilenie się współzależności między państwami w sferze gospodarczej. Różne podejście do znaczenia surowców mineralnych. Wszystko od poziomu nauki i technologii. Potęga ekonomiczne a fakt jej wykorzystania w polityce. Jeśli posiada potencjał ekonomiczny i nie potrafi go wykorzystać to nie jest uważany za element potęgi ekonomicznej. Obecnie wykorzystywany w celu pozytywnym: handel, wymiana. Rywalizacja gospodarcza: o dostęp do surowców, o rynki zbytu, o miejsce lokowania kapitału. Poprzez postęp rozszerza się zakres rywalizacji kosmos, morza i oceany.

Wojskowe - zmienia się jego wpływ. Jest niepodważalny. Zmiany normatywne, tylko częściowo wpłynęło na ograniczenie wojen. Pojawiła się tendencja do samoograniczenia stosowania broni atomowej oraz tendencja do nieroprzestrzeniania jej na inne terytoria. Wpłynęły też na doktryny państw. Broń jądrowa, jako czynnik odstraszający od użycia tej broni. Nie znikneło niebezpieczeństwo użycia broni jądrowej przez państwa niestabilne. Nadal jego rola jest istotna, choć jego wpływ się zmienia.

Organizacyjno-społeczne - instytucje państwowe jak i międzynarodowe. Istotna jest strategia kształcenia i doboru ludzi, którzy w tych instytucjach pracują. Ludzie mogą poprawić lub pogorszyć stosunki między państwami.

Osobowościowe - uznanie roli jednostek w polityce i stosunkach międz. Spada rola jednostek w państwach demokratycznych, sytuacji pokoju (w czasach wojny). Najlepszym przykładem Churchill „wygrał wojnę, przegrał wybory”. Tylko do niektórych określa się terminu mąż stanu. Nie można wskazać cech, które powinien posiadać idealny polityk: różnorodność genetyczna, uwarunkowanie społeczne ludzie wychowywani w różnych społeczeństwach. W tej samej sytuacji można się zachować inaczej. Określenie jednostka wybitna nie zawsze ma znaczenie pozytywne.

4. Uczestnicy stosunków międzynarodowych

1 .Państwa

Jest określane mianem szczególnego uczestnika i pierwotnym uczestnikiem. Pierwotny charakter: pojawiło się najwcześniej, wszyscy pozostali mogą działać tylko za zgodą i upoważnienia państwa. Określanie państwa:

A) jako grupę naturalną - powstaje w sposób samorzutny bez specjalnych celów do wykonania;

B) grupę celową;

Oba poglądy występują w literaturze. Państwo w różnych okresach może się zachowywać jako grupa naturalna lub jako grupa celowa. Państwo jako grupa naturalna powstało jako w efekcie społecznego podziału pracy. Powstało przede wszystkim po to aby kierować skomplikowanym systemem prac irygacyjnych. Współczesne państwa też zachowują się dwojako w różnych sytuacjach. Liberałowie - najważniejszy cel powiększanie wolności jednostki. Konserwatyści - cel zapewnienie porządku. Socjaliści - cel zapewnienie równości. W sytuacji braku zagrożeń bardziej jako grupa naturalna. Każdy bardziej koncentruje się na swoich sprawach. W sytuacjach kryzysowych jako grupa celowa, podporządkowuje się wszystko jednemu celowi.

Najwyższe zorganizowanie, hierarchiczne. Organy nadrzędne sprawują władzę, narzucają i egzekwują prawa. Najwyższy stopień komplikacji, hierarchizowanie oznacza, że podlegają mu wszystkie organy działające na jego terytorium. Są najbardziej dynamicznym uczestnikiem stosunków. Decydują o możliwości powstania innych uczestników.

Jest organizacją powszechną - obejmuję swoją władzą wszystkich obywateli oraz ludzi znajdujących się na jego terytorium nie będących jego obywatelami. Osoby mające status bezpaństwowca są podporządkowani prawom państwa, na terenie którego przebywa.

Ma charakter absolutny - reguluje swoimi przepisami wszystkie sfery dziedzin życia obywatela. Od najbardziej publicznych do spraw prywatnych. Przesądza o losach jednostki. Z faktu urodzenia na danym terytorium, los tej jednostki jest zdeterminowany.

Jest organizacją terytorialną - ma do swojej dyspozycji określone terytorium. Skład: obszar lądowy, odseparowany granicami politycznymi; to co pod powierzchnią ziemi, np. surowce naturalne; słup powietrza nad terytorium; wody terytorialne, pokłady statków i samolotów pod banderą danego państwa.

Suwerenność - termin państwo tylko do jednostek suwerennych. 2 aspekty: Zewnętrzny: na danym terytorium tylko władza ustala politykę zagraniczną bez wpływu czynnika obcego. Jest ona częściowo ograniczana przez przystąpienie do organizacji miedz. Wewnętrzna: tylko i wyłącznie władza państwowa obowiązuje na terytorium państwa. Ma do dyspozycji pewne organy.

Jedyna organizacja społeczna, która ma monopol na przymus - państwo powołuje specjalne siły i organy, które przywracają porządek, powołuje sądy, system penitencjarny, opracowuje własny kodeks praw i własną definicję przestępstwa. Dotyczy i obejmuje wszystkich obywateli. Strzeże monopolu na stosowanie przymusu. Wyjątkiem jest władza rodzicielska.

Funkcje państwa:

A) obronna - bardziej przed zagrożeniami zewnętrznymi. Powołuje określone siły zbrojne. Różnią się od potencjału państw. Wewnętrzna ochrona ma 2 wymiary: - ochrona obywateli przed zagrożeniami zewnętrznymi nie militarnymi; chronią się przed napływem emigrantów, przed napływem nielegalnych towarów i odpływem. - w rozumieniu społecznym, poprzez programy ochrony socjalnej dla najbiedniejszych obywateli; ubezpieczenia.

B) arbitra - niezbędny we wszystkich grupach społecznych. Istnienie trzeciej siły. Za pośrednictwem systemu karnego. Chroni swoich obywateli. Rozstrzyga spory na różnym poziomie publicznym i prywatnym.

C) inwestowanie - przybiera różne formy: materialne i niematerialne. W infrastrukturę twardą: drogi, wodociągi, itp.; w mniej widoczne dziedziny związane rozwojem: szkolnictwo, stypendia. Dla poprawienia standardu życia. Efekty czasami widoczne dopiero po latach.

D) instytucji ułatwiającej - służyć pomocą obywatelom, jeśli zwrócą się o pomoc.

Różny jest poziom z wywiązywania się z tych obowiązków przez państwo.

Międzynarodowe aspekty istnienia państwa - państwo powstaje wtedy, kiedy ludność powoła instytucję obejmującą swą władzą dane terytorium i ludzi je zamieszkujących. Mogą powstać: - w efekcie wyzwolenia narodowego; - w wyniku rozpadu istniejącego państwa (ZSRR); - oderwanie się części terytorium od danego państwa, przejaw separatyzmu, np. Erytrea; - połączenie się kilku istniejących państw i utworzenie nowego państwa, np. Tanzania w mniejszym stopniu w odniesieniu do RFN i NRD. Nie ma jednej normy międzynarodowej, która by przesądzała w jaki sposób powstało państwo. Znaczenie ma fakt powstania, na arenie międz. Sposób ma znaczenie dla samego państwa. Udział w stosunkach międz zależy czy państwo zostało uznane: - wyraźne: notą dyplomatyczną, lub zawarciem umowy o rozwiązaniu stosunków dyplomatycznych; - domniemane: głównie za przyjęciem danego państwa, np. do ONZ; - de facto; - de iure; - uznanie rządu zamiast państwa: wtedy gdy rząd powstaje w sposób pozakonstytucyjny i jest ono tymczasowe. Ingerencja w wewnętrzne sprawy państwa.

Polistrategia państw: potrzeba koordynacji swojej polityki zagranicznej z innymi państwami. Im większa zgodność w dążeniu do celów tym łatwiejsze ich realizowanie. Długofalowe działanie. Legitymizacja - szukanie potwierdzenia i aprobaty swojej polityki.

Konsekwencje aktywności: wszystkie państwa muszą przestrzegać pewnych zasad. Chronią przed powstawaniem anarchii. Problem przy ocenie kto, kiedy, za co, przed kim ma odpowiadać. Prawo międz ma swoje uzasadnienie. Delikt międzynarodowy - naruszenie norm międzynarodowych. Chcą przedstawić korzystną dla siebie interpretację danej normy prawa międz. Państwa powinny zobowiązać się do naprawienia szkód. Nie wszystkie da się w jednakowym stopniu naprawić.

2 .Naród

Kryterium subiektywne: świadomość narodowa poczucie przynależności do danego narodu. Kryteria obiektywne: terytorium; własna państwowość; wspólnota językowa; wspólnota dziejów; wspólna religia; kultura; wspólnota życia ekonomicznego. Kształtowanie się narodu jest procesem długotrwałym. W skali globu procesy te nie są równomierne.

Tzw. kwestia narodowa - zamieszkiwanie na terytorium państw mniejszości narodowych. Nie wszystkie narody uczestniczą w jednakowym stopniu w stosunkach międz. Bezpośrednio uczestniczą narody, które posiadają grupy, które reprezentują ich interesy, np. OWP. W mniejszym stopniu te, które nie posiadają takich grup, są skazane na tzw. niebyt polityczny. Ich interesy reprezentują państwa. Pośrednio w sytuacji gdy ma własne państwo. Za pośrednictwem organu powołanego przez siebie państwa.

Język - duża rola w kształtowaniu się narodów, obok religii. Wyznacznik podziału na my i obcy. Posługując się tym samym językiem czujemy się bezpieczniej. Wpływają integrująco na daną grupę - jest nośnikiem informacji pomiędzy jednostkami danej grupy narodowej (jest to najstarsza funkcja języka). Narzędzie rejestracji dorobku danej społeczności - na początku przekazywane ustnie, a dopiero na pewnym etapie zostaje to spisane. Na podstawie dzieł pisanych możemy zauważyć, że sam język się zmienia, np. staropolski i obecny; na zmianę języków wpływa też globalizacja. Oddziaływanie na zewnątrz wyznacza granice pomiędzy wspólnotami. Może dowodzić prężności danej grupy narodowej - im większa prężność, tym ten język może stać się językiem światowym, np. język hiszpański.

Od XVIII wieku pojęcie suwerenności narodów (ma związek z Wielką Rewolucją Francuską). Jej hasła będą przeniesione na narody, które składają się z jednostek. Wynika poszanowanie odrębności, a za tym idzie tolerancja tej właśnie odmienności. Ma ona być realizowana na zasadzie odmienności. Przekłada się to na kwestię regulowania sytuacji mniejszości narodowych. Państwo broni się przed nadmierną ingerencją grup mniejszości narodowych na sprawy wewnętrzne danego państwa (lobby). Ma zapewnić poczucie równowagi. Dyskryminacja narodowa - gorsze traktowanie przedstawicieli innych nacji, np. gorsze traktowanie danej nacji w związku z podbojem jakiegoś państwa. Przeradza się w różne formy szowinizmu. Może spowodować oburzenie państwa, gdzie ta mniejszość jest przeważająca. Etapy rozwoju kwestii narodowej:

I etap - okres przed imperialny pierwsze państwa wielonarodowościowe

II etap - okres imperialistyczny XIX wiek, osiąga swoje apogeum. Rozwijają się pierwsze ruchy narodowo-wyzwoleńcze. Przełom to rewolucja październikowa i przejście do III etapu.

Połączenie kwestii narodowej z kwestią społeczną. Nacjonalizm - doktryny narodowe. Początkowo tylko do kulturalnego. W XIX wieku rozumienie w znaczeniu politycznym. Górę biorą tendencje narodowe, z drugiej strony zjawiska przeciwstawne, oparte na internacjonalizmie (te które posiadają własne państwa współpracują ze sobą). Nacjonalizm traci na znaczeniu gdy powstaje państwo narodowe, np. po I wojnie rozpad trzech imperiów. Procesy integracyjne i dezintegracyjne. Nacjonalizmy znajdują podłoże aby się rozwijać, ale jednocześnie internacjonalizm pojawiły się doktryny negatywnie postrzegane, np. panamerykanizm, pangermanizm, panslawizm stosowane instrumentalnie przez państwo silniejsze aby podporządkować sobie kraje słabsze.

Samostanowienie narodów - kolizja 2 zasad: do posiadania własnego państwa; integralność państwa. Każdy naród, który dąży do stworzenia własnego państwa może to osiągnąć kosztem istniejącego już podmiotu. Pojęcie to pojawia się dopiero w XIX wieku. I etap -procesy zjednoczenia Włoch i Niemiec. II etap państwa Europy środkowo-wschodniej po I wojnie. III etap procesy dekolonizacyjne po II wojnie. Państwa zaczynają się do niej odwoływać w dążeniu do utworzenia własnego państwa. Znalazła potwierdzenie w: 14-stu punktach Willsona, tylko do państw, które zapewnią charakter demokratyczny i przetrwanie w pełni ukształtowany naród. Karta NZ - podkreśla to w art. 1 i art. 55, ale podkreśla też prawo do integralności już państw istniejących. Koncepcja samostanowienia: - zewnętrznego utworzenie własnego państwa; - wewnętrzna autonomia w ramach danego państwa zależy ona od samego państwa.

3. Organizacje międzynarodowe

Istotnym argumentem za ich tworzeniem jest konsolidowanie i utrwalanie akceptowanego przez daną zbiorowość państw ładu międz. Organizacja międz powstaje wtedy, gdy pewna zbiorowość państw akceptuje dotychczasowe oddziaływania wzajemne oraz uznaje celowość ich powtarzania, zabezpieczania normatywno - organizacyjnego i kontrolowania. Samo powstanie zależy od występowania stosunkowo wysokiego stopnia zgodności interesów państw, które maja stać się jej członkami. Istotne jest też, że państwa nie są w stanie izolować się i prowadzić autarkicznej polityki. Za Bierzankiem przez „organizacje międz rozumiemy zrzeszenia bądź to państw, bądź też innych osób prawnych lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia w celu realizowania zadań określonych w statucie”. Osmańczyk dodaje: 1.organizacje te muszą składać się z co najmniej dwóch państw lub osób prawnych pochodzących z trzech państw; 2.organizacje międz muszą podlegać prawu międz.

Wyróżnia się podział na organizacje rządowe i pozarządowe. Rządowe zrzeszają państwa, natomiast pozarządowe inne osoby prawne lub osoby fizyczne. Według zakresu kompetencji: na wszechstronne (ONZ, OPA) i na wyspecjalizowane (FAO, UNESCO). Kryterium przestrzenne: uniwersalne (ONZ), regionalne (UE) i mieszane (NATO). Organizacje międz spełniają następujące funkcje: - stabilizacji zmierzającej do utrzymania i utrwalenia status quo politycznego, terytorialnego; - legitymizacji, która sprowadza się do potwierdzania ważności nowych sytuacji faktycznych w stosunkach międz; - integracji zbliżającej uczestników stosunków międz wokół realizacji wspólnych celów oraz zaspokajania wspólnych potrzeb i interesów.

5. Motywy polityki zagranicznej państwa.

1. Czym są motywy - ostateczne powody, dla których decyzja została podjęta w takim a nie innym

2. Jakiego rodzaju: - rzeczywiste - te powody, dla których decyzja została faktycznie podjęta; - deklarowane - które podaje do publicznej wiadomości.

3. Relacje między państwami: - całkowitej zgodności; - całkowitej rozbieżności.

Deklarowanymi wtedy gdy rzeczywiste powody nie znajdą akceptacji, są sprzeczne z prawem, nie są zgodne z etyką.

Analiza motywów w odniesieniu do środowiska wewnątrzpaństwowego: bez względu na lokalizację, na epokę, wielkość, jego decyzjami kierują 2 motywy: bezpieczeństwo i rozwój (interesy żywotne). Są one niezmienne. Zgodność nie przekłada się na sposoby realizacji tego interesu przez państwa, inaczej postrzegają supermocarstwa a inaczej inne państwa; może dojść do naruszenia interesów innych państw (bezpieczeństwo USA godziło w interesy Wietnamu). Szukanie bezpieczeństwa poza swoimi granicami przez mocarstwa. Po pierwsze, tworzenie stref wpływów (zabieganie o poparcie różnych państw - przychylność, neutralność). Wiązanie układami dwu- lub wielostronnymi, grożenie sankcjami. Rozwój wiąże się z bezpieczeństwem. Państwo bezpieczne może się lepiej rozwijać. Rozwój w dwóch kierunkach:

- ekstensywny: zajmowanie nowych obszarów, bo polegał głównie na gospodarce rolnej. Musi mieć miejsce płodozmian. Wymuszało to ekspansję, aby zapewnić rozwój tą drogą. Z czasem stał się nierealny: zniknięcie ziem niczyich, postęp naukowo-techniczny.

- intensywny: uruchamianie tych czynników, którymi dysponuje wewnątrz. Poprawienie jakości, ilości.

Rozwój ekstensywny poprzez wojny nie zawsze miał poparcie, dlatego szukano innego powodu, takim sposobem były wyprawy religijne. Szukano innych motywów.

Innym była kwestia ideologii, oparte na systemach wartości. W tej kwestii następuje rozdźwięk obu motywów: rzeczywistych i deklarowanych. Motyw ten zyska inne znaczenie w okresie zimnej wojny (dla USA zwalczanie komunizmu cele z tym niezwiązane). Fakt ujawnienia motywów nie pozwala na ocenę decyzji. Zostać w pełni udowodniona tym, że dana decyzja jest najlepsza, jest optymalna. Racja stanu, dobro państwa, interes narodowy służą przykryciu rzeczywistych motywów decyzji, albo że podjęcie danej decyzji jest optymalne. Interes narodowy - to co uznają politycy. Racja stanu - gdy politycy podejmują w oparciu o nią pewne decyzje (często stosował prof. Geremek). Decydent dąży do: - uwolnienia się od konieczności wskazania konkretnej motywacji; - uwalnia się od konieczności uzasadnienia danej decyzji; - nie musi wykazywać, że podjęte działanie jest zgodne z przedstawioną motywacją; - nie musi przekonywać, ze osiągnięte wyniki będą optymalne.

Relacje między motywacjami rzeczywistymi a deklarowanymi mogą przybrać jedną z trzech postaci:

1. wariant faktycznej zgodności - miejsce wtedy gdy rzeczywiste motywy podejmowanej decyzji są tak bezsporne, że może je podać do publicznej wiadomości.

2. zgodności blankietowej - decydent posługuje się kategorią racja stanu itp., których znaczenie nie wyjaśnia, ale na tyle wzbudza zaufanie społeczeństwa, że popiera tą decyzję: słuszne, niesłuszne (interpretacja interesu narodowego)

3. niezgodności - nie pokrywają się, głownie dlatego, że motywy nie zostały zaakceptowane, przykrywa je motywami powszechnie akceptowanymi przez społeczeństwo (deklarowanymi)

Wykazanie, że decyzje służą państwu i narodowi. Decyzje polityki zagranicznej muszą być zgodne z intencjami innych państw.

Analiza w odniesieniu do środowiska międzynarodowego: celem jest wykazanie, że podjęte decyzje leżą w interesie całej społeczności międz, albo że nie są sprzeczne. Im mniejszy stopień zorganizowania tym mniejsza potrzeba ukrywania rzeczywistych motywów decyzji. Im więcej norm funkcjonuje w społeczności międz tym większa jest potrzeba ukrywania rzeczywistych motywów, motywami deklarowanymi.

Rodzaje motywów:

1. motywacje twórcze - takie, które wpływają na rozwój doskonalenie środowiska międz. Decyzje starają się uwzględnić to, ze bezpieczeństwo danego państwa jest zbieżne z bezpieczeństwem innych.

2. motywacje uznawane - wprawdzie nie doskonalą stosunków międz, ale też nikomu nie przynoszą szkody. Są zgodne z obowiązującym normami w określonym czasie.

3. motywacje nie uznawane - powody decyzji, które są ewidentnie niezgodne z obowiązującymi w danym okresie normami postępowania.

W dwóch pierwszych nie potrzeba ukrywać motywów rzeczywistych. W trzecim państwo stara się ukryć.

Ad. 1) A) pokój międz - w pewnym sensie stan cenniejszy i szlachetniejszy niż stan wojny. Był stosunkowo rzadki. Wśród motywów podejmowanych decyzji stanowił podstawę, ale nie zawsze był motywem rzeczywistym. 4 warianty: - dominacji - pax romana, pax britanica narzucanie przez mocarstwo innym państwom porządku. Chęć dominacji, chęć podporządkowania innych. Przyczyniło się na pewien okres do pokoju.; - zdobywczy - państwo zwycięskie w konflikcie zbrojnym lub państwo które chwilowo uzyskało przewagę występuje z propozycją zawarcia pokoju. Rzeczywisty powód: chodzi o utrwalenie zdobyczy osiągniętych w efekcie osiągnięcia przewagi militarnej; - prewencyjny - na gromadzeniu środków wojskowych w celu niedopuszczenia wszczęcia wojny przez inne państwo. Znalazł praktyczne zamanifestowanie w rzymskiej parabeli („Chcesz pokoju szykuj się do wojny”). Doprowadzony do skrajności i przybiera formę wojny prewencyjnej. Prawdziwy powód nie dopuszczenie do uzyskania przewagi przez przeciwnika (strategia odstraszania); - otwartych opcji - deklaracje pokojowe, służą tylko przeciągnięciu stanu niepokoju do lepszych czasów. Gdy my uzyskamy możliwość zaatakowania, albo gdy inne państwo nie będzie w stanie nas zaatakować.

B) prawo do samostanowienia - powinno być powszechnie stosowane i uznawane, gdyż przyczynia się do rozwoju stosunków międz. Stanowisko ZSRR (rozprzestrzenienie własnej ideologii) i USA (powody czysto ekonomiczne) do problemu dekolonizacji oba za likwidacją kolonializmu.

C) prawa człowieka - doktryna Cartera praw człowieka jako przykład. USA nie podpisały Karty Praw Człowieka. Chodziło o izolację międz ZSRR.

D) posłannictwa - obecnie zanika. Najbardziej widoczny w polityce mocarstw kolonialnych. Pod przykrywką posłannictwa cywilizacyjnego, chrześcijaństwa. W praktyce powody bardziej przyziemne.

E) egalitaryzmu (inaczej demokracji) -odnosi się do wszystkich dziedzin życia. Chęć zrównania praw wszystkich państw we wszystkich dziedzinach. Zwłaszcza w możliwościach. W praktyce uzyskiwanie jednostronnych korzyści. Przykładem jest idea stworzenia nowego ładu ekonomicznego (państwa Trzeciego Świata).

F) współpracy - zgodni w warstwie deklarowanej, że jest pożyteczna. W praktyce do dążenia do uzyskania przez jednych większych korzyści z tej współpracy z innymi państwami.

G) solidarnościowy - przykładem utworzenie Wielkiej Koalicji - deklarowany pokonanie państw osi; faktyczny - każde próbowało osiągnąć określone korzyści polityczne, ekonomiczne. Rozbudowany system motywów deklarowanych. W czasach pokoju i współpracy państw jednorodnych ustrojowo. Tzw. motyw solidarnościowy nie agresywny i funkcjonalny: OPEC, integracyjny.

Ad. 2) A)bezpieczeństwo i rozwój - nie naruszają powszechnie obowiązujących norm. Nie ma zgody gdy dochodzi do metod do jego zapewnienia. Tworzenie sojuszy jest powszechnie uznawaną metodą zapewnienia bezpieczeństwa przez państwa (sojusze obronne). Powstanie sojuszu prowadziło do powstania kontrsojuszu. Motywacje rzeczywiste mogą być inne, nie tylko bezpieczeństwo do stosowania nacisku, prowadzenie polityki z pozycji siły.

B)równowaga sił - jest uznawana. U swoich podstaw mniej szlachetne intencje. Konflikty pod pretekstem: utrzymania, przywrócenia lub ustanowienia równowagi sił.

C)ideologiczna - przykrywano interwencje zbrojne, aby zwalczać zagrożenia ideologiczne.

Ad. 3)leżą u podstaw agresywnej polityki, uzyskania nieuzasadnionych korzyści. Stosują motywacje z dwóch poprzednich.

A)polityka porewolucyjnych władz w Iranie (Homeini) za zgodą władz, pracowników ambasady wzięto za zakładników za szkody i krzywdy wyrządzone przez USA.

B) dzieło Hitlera „Mein Kampf” wyłożył je i później zastosował w praktyce.

Specyficzne motywy:

1. zanikł - motyw dynastyczny - odgrywał rolę z zakresu stosunków z innymi państwami. Przejawem małżeństwa polityczne między różnymi monarchiami, było gwarancją zawartych umów, gwarantowały sojusze. Zwłaszcza dom Habsburgów; na gruncie polskim Jadwiga i Jagiełło. W XVIII wieku zaczął tracić na znaczeniu, zaczęto odchodzić od personifikacji monarchii. Laicyzacja państwa.

2. prestiż - utożsamiany z państwem, a nie panującym czy dworem panującym. Jest widoczny w polityce: większy wkład w zapewnienie pokoju. Wiarygodność jest bronią obosieczną. Wyraz w demonstrowaniu swojego przewodnictwa w jakiejś sferze: broń nuklearna, wyścig podboju kosmosu.

3. honoru - obecnie zanika. Związek z osobą władcy, posła traktować tak jak samego władcę, gdyż był jego wysłannikiem. Drobne potknięcie wykorzystywano do rozpoczęcia konfliktu zbrojnego. W 1815 roku - próby kodyfikowania. 1960 rok - zestrzelenie U2 nad ZSRR.

4. ideologia - jawnie deklarowany motyw polityki

5. racja stanu - nadużywany w sferze motywów deklarowanych.

Polityka bezpieczeństwa

Państwo będzie realizowało politykę w oparciu o dostępne środki. Pozycja międz państwa jest określana przez sumę czynników składających się na siłę i zasięg interesów danego państwa. Wg tego kryterium dzieli się je na mocarstwa i inne państwa. Mocarstwa wysuwają się na czoło.

Mocarstwa - na plan pierwszy supermocarstwa. Są konstrukcją nośną stosunków międz. W zależności od ilości mówimy o układzie dwu- i wielobiegunowym. Wpływają na klimat stosunków międz. Przejawia się w działaniu państwa. Postępując w pewien sposób może być uważane przez innych za mocarstwo. Parametry można mierzyć relatywnie, czyli przez porównanie z potencjałem innych państw. Gdyby wszystkie były równe nie było by tej klasyfikacji. Muszą być we wszystkich dziedzinach wyższe: obszar, ludność, potencjał militarny. Nie we wszystkich są równe, ale są w czołówce. W woli zasięgu działania. Ogłaszają, że mają interesy daleko od swoich granic, czyli duży zasięg działania. Często globalny, a nawet wykraczający poza glob dla supermocarstw. Mocarstwa zasięg globalny, a na pewno regionalny. Wola działania - zaangażowanie w sprawy innych. Siła przyciągania - inne kraje, chcąc albo nie chcąc, będą zabiegały o uzyskanie pomocy albo pomocy ze strony mocarstwa. Czasami wciągnięte w sferę oddziaływania. Tendencje odśrodkowe, że mocarstwo traci swój mocarstwowy potencjał, tak było w przypadku ZSRR. Jest skutkiem a nie jego przyczyną. Szukanie bezpieczeństwa jest kwintesencją stosunków międz. Obecnie pojęcie to rozszerza się: fizyczne przetrwanie, wzrost. Polityka bezpieczeństwa - dążenie do unikania lub sprostania aktualnym czy potencjalnym zagrożeniom. Trudno sprecyzować czym jest bezpieczeństwo. Teoria percepcji siły- postrzegania siły. W zależności od relacji między stanem postrzeganym a istniejącym. Frei 4 relacje:

1. stan braku bezpieczeństwa - występuje faktycznie duże zagrożenie i jego postrzeganie jest prawidłowe.

2. stan obsesji - nieznaczne zagrożenie jest postrzegane jako duże

3. stan fałszywego bezpieczeństwa - zagrożenie zewnętrzne jest poważne, ale jest postrzegane jako niewielkie

4. stan optymalnego bezpieczeństwa - zagrożenie zewnętrzne jest nieznaczne i tak jest postrzegane.

Bezpieczeństwo jest korelatem okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych. Sposoby urzeczywistniania polityki bezpieczeństwa składa się z: 1) wspólne dla wszystkich państw dążenie do bezpieczeństwa; 2) wybór miejsca w strukturze stosunków międz: uczestnictwo lub nieuczestniczenie w sojuszach; 3) ranga i pozycja państwa w stosunkach międz; 4) zbiór okoliczności faktycznych: militarnych, politycznych, ekonomicznych; 5) wizja pożądanego stanu bezpieczeństwa; 6) stosunek państwa do wojny i pokoju.

Realizując swoją politykę bezpieczeństwa państwo godzi się na kompromis. Przykładem tego jest przystąpienie do sojuszu. Państwa mniejsze muszą się podporządkować polityce bezpieczeństwa mocarstw. Musi zgodzić się na doktrynę wojskową, polityczną. Sojusze są substytutem.

Sposoby realizacji:

1. realizacja polityki równowagi sił - najstarszy chronologicznie sposób. Była realizowana przez wojny, które miały doprowadzić do równowagi sił albo ją ustanowić. Może być ta polityka realizowana między równymi.

2. system bezpieczeństwa zbiorowego - ideałem stworzenie na skalę globalną. Podstawy: - zakaz stosowania siły w stosunkach wzajemnych; - pokojowe rozwiązywanie sporów; - obowiązek zastosowania środków zbiorowych wobec agresora. Istotne jest odstraszanie. Agresja jest możliwa, ale państwa próbują ją odstraszyć. Im bardziej rozległy, tym mniejsze poczucie solidarności z państwem - ofiarą. W niektórych regionach taki system podjęto, np. TRIAR - w Ameryce. Możliwość posłużenia się siła w stosunku do państwa członkowskiego. Model nie ziścił się: 1.pojawiły się problemy z definiowaniem tego kto jest agresorem; 2.ciagle nie wieżą w to, że można rozwiązywać spory drogą pokojową. Siła nadal ostatnim warunkiem; 3.duża rozległość terytorialna.

3. system bezpieczeństwa kooperatywnego - bardziej zaawansowany jeśli chodzi o przesłanki. Opiera się na idei, że państwa w związku z powiązaniami między nimi, napaść nie ma sensu.

4. Polityka uczestniczenia - udziału w sojuszach. Sojusz - wiele definicji. Związek 2 lub więcej państw, który zobowiązuje strony do połączenia całości lub części swych sił w celu osiągnięcia uzgodnionych celów politycznych. Podstawowym celem jest wzmocnienie swoich sił poprzez związanie ich z siłami innych państw. Aby był skuteczny, powinien być: trwały i wiarygodny - inne państwa powinny się liczyć z siłą sojuszu. Warunki: A) państwa, które biorą udział powinny być przekonane, że zwiększą bezpieczeństwo bo: - samodzielnie nie potrafią sprostać pojawiającym się problemom; - zwiększą swoje szanse na poprawienie bezpieczeństwa. B) istnienie wzajemnego ciążenia: polityczny, zawsze ideologiczny, świadomość współzależności. Wzajemność wkładu, fakt że państwa te wkłady mają. C) różni się od innych form współpracy, że zawsze i wyłącznie jest warunkowane względami zewnętrznymi. Każdy sojusz pełni funkcje: prewencji, jak i interwencji w wewnętrzne prawy członków i zewnętrzne. Mogą się w różny sposób związywać: - egalitarne: oparte na względnej równości uczestników, np. „koncert” mocarstw europejskich. Zachowanie status quo; - zawiązywane przez mocarstwo z mniejszymi państwami: oparte na układzie wielostronnym i układach dwustronnych mocarstwa z mniejszymi państwami. Są asymetryczne zhierarchizowane, np. Układ Warszawski; - przez mocarstwo z większymi państwami w danym rejonie. Zwykle nie są trwałe, ze względu na odległość i nie możność wywiązywania się ze zobowiązań. Zdolność obronna i potencjał nie jest sumą. Powstaje nowa jakość. W przeszłości do podpisania umowy i udzielenia pomocy w razie napaści. Współcześnie: nie tylko podpisanie umowy, ujednolicenie doktryny wojennej, uzbrojenia, dowództwa, rozbudowa infrastruktury. Różnią się istotą zobowiązań, czyli CASUS FODERIS - okoliczności zastosowania tych zobowiązań. ANZUS - tylko do konsultacji między stronami; NATO czy Układ Warszawki - zakres znacznie szerszy, podjęcie odpowiednich kroków. D) jego wielkość: mogą się pojawić problemy z komunikacją, rozmycie odpowiedzialności. Wiążą się większymi stratami niż korzyściami „szantażowanie słabością”, np. Wietnam Pd. W relacjach z USA. Może być wciągnięte w konflikt przez mniejsze państwo, np. kryzys karaibski, buntowniczy charakter Kuby i przyczynili się do tego Rosjanie. Są bardziej skomplikowane w procedurach działania, od starszych. Rozbudowana struktura polityczna i administracyjna. W przeszłości zapobieżenie uzyskania przewagi przez jakieś państwo. Trwałe sojusze są niekorzystne. Państwo ma tylko stałe interesy, a nie stałych wrogów, czy stałych przyjaciół.

„Prawo ciążenia” - siła przyciągania mocarstw. Sprzymierzenie się ze stroną silniejszą. Zapewnienie sobie uniknięcia zaatakowania nawet przez to państwo silniejsze. E) wspólność ideologiczna jest istotna; wymóg niezbędny i podstawowy dla sojuszów zinstytucjonalizowanych. F) asymetryczność ról specjalizacja i podział ról. Dotyczy to wszystkich sfer: wojskowej (oddelegowanie pewnego rodzaju sił),wspólne dowództwo; ekonomicznej przepływ surowców, technologii, uzbrojenia. Powoduje to przeobrażenia. Każde państwo chce osiągnąć jak najwięcej, za jak najmniejszą cenę. Mocarstwa odwrotnie: uzyskać dużą kontrolę, gwarantując w miarę jak najmniej dla państw mniejszych.

Nieuczestniczenia - pozostawanie poza strukturami. Uczestnikami sojuszów jest mniejsza liczba państw. Może przybierać 3 podstawowe:

1. polityka neutralności

2. niezaangażowanie (ruch państw niezaangażowanych)

3. polityka izolacjonizmu.

Ad. 1)na trzy sposoby można uzyskać: - na podstawie umowy międz, Szwajcaria od 1815r; - zapis konstytucyjny: zobowiązuje się do przestrzegania, przy istnieniu gwarancji. Musi istnieć zainteresowanie za strony mocarstw; - prowadzenie w sposób trwały polityki neutralności. Bez gwarancji. Nie będzie budzić kontrowersji u innych państw (Skandynawia). Opiera się na pewnej odległości od miejsca konfliktu. Szwecja w stosunku do obu; Finlandia na mocy traktatu z 1948r z ZSRR; Norwegia bardziej na Europę Zach. Okoliczności jakie bierze się pod uwagę: A) pragnienie pozostania po za każdym konfliktem w tym regionie; B) konieczność posiadania własnych sił zbrojnych, w celu obrony terytorium; C) uzyskanie zgody innych państw, zwłaszcza mocarstw. Przesłanki: A) wynika z pojmowania racji stanu. Musi być przekonane, że leży w jego interesie niż przystąpienie do sojuszu; B) dysponują własnymi siłami, albo korzystne położenie geograficzne; C) jest bardzo ważne. Neutralność Belgii i Holandii została pogwałcona.

Przesłanki jakimi się kierują mocarstwa: dążyły do jak najdalej posuniętego podziału aby wciągnąć do jednego z bloku. „Na styku” strefa rozrzedzona, aby tam uniknąć wybuchu konfliktu. Główna rola podczas rozmów rozbrojeniowych: Genewa, Sztokholm neutralne z racji położenia i obce dla obu mocarstw.

Ad. 2)ruch państw niezaangażowanych - nie jest adekwatny do oryginalnego znaczenia. Niestowarzyszanie się to jest istotą tego ruchu. Nie chodzi o pozostawanie poza działalnością polityczną. Istotne aby nieopowiadać się po żadnej ze stron. Jest to wytwór doby współczesnej, zwłaszcza po procesie dekolonizacji. Próba samookreślenia się państw - uniknąć konieczności wyboru. Jako drogę rozwoju musiały wybrać metodę kapitalistyczną czy socjalistyczną; czy później zabieganie o pomoc innych państw czy byłej metropolii. Raczej była to polityka dość doraźna. Stałe było tylko przynależenie do tego ruchu. Bardzo niespójny: - urozmaicony skład ideologiczno-ustrojowy; - poziom rozwoju był bardzo nierówny. Początkowo wszystkie do „trzeciego świata”. Później wyróżniono nawet IV i V świat (tygrysy azjatyckie, państwa naftowe). Początkowo jednakowy punkt startu.

Ad. 3)izolacjonizm - polityka mająca odległe korzenie: Chiny, XIXw Japonia, USA do Europy. Oznacza dążenie do minimalizowania udziału państwa w polityce światowej nawet za cenę rezygnacji z niektórych interesów. Możliwa do realizowania w momencie kiedy nie były tak silne związki zależności państw. Obecnie może ona doprowadzić do szkód wykonanych na społeczeństwie, np. Korea Pn. Należy odróżnić od polityki izolacji, izolowania państwa. Jest to stan narzucony państwu. Zewnętrzny- Izrael w stosunku do polityki wobec państw arabskich, wewnętrzny - RPA za apartheid. Izolacjonizm chiński - uzasadnienie w przekonaniu o ich wyższości, w szowinizmie. Izolacjonizm amerykański - ograniczony do Europy i dynamiczny w pozostałych częściach globu. Nie jest trwałą tendencją w polityce państw, np. Japonia i W. Brytania miały też okres polityki izolacjonizmu.

1.stała tendencja, stała polityka państw. Dotyczy wszystkich okresów historii. Utożsamianie z zagwarantowaniem nie naruszalności granic; 2.uwarunkowania przedmiotowe stan posiadania, zasoby jakimi państwo dysponuje podmiotowe z określonym układem sił międz; 3.miejsce jakie dane państwo zajmuje i jakie miejsce chciałoby zajmować. Ma rozbudowane aspiracje do grupy państw niezaspokojonych; 4.rola jaką odgrywa w stosunkach międz. Czy jest dostawcą technologii. Czy inne państwa je postrzegają jako stabilizatora w stosunkach międz; 5.wizja pożądanej ewolucji stosunków międz -każde państwo ma wizję jak powinny wyglądać te stosunki i jakie miejsce zajmuje w tych stosunkach. Na tej podstawie prowadzić swoją politykę.

6. Międzynarodowa pozycja państwa a jego polityka zagraniczna.

Polityka zagraniczna jest przedłużeniem i uzupełnieniem polityki wewnętrznej, czyli realizacja polityki wewnętrznej jest nie wystarczająca. Zagraniczna spełnia funkcję służebną - polityka wewnętrzna pojawiła się jako pierwsza chronologicznie; zagraniczna ma charakter wtórny. Musi być realizowana za pomocą innych organów i instrumentów, gdyż wszyscy są równi. Wpływają inne uwarunkowania. Dlatego, że środowisko międz jest środowiskiem równych, nikogo nie można zmusić, nie ma władzy. Trzeba uwzględniać politykę innych państw. Nie jest to przedłużenie mechaniczne. Wyróżnia:

- wytyczanie celów w polityce zagranicznej, jest uwarunkowane etapem rozwoju stosunków międz (wojna uważana za zjawisko naturalne, można było nie kryć swoich naturalnych interesów)

- szanse realizacji danej polityki zagranicznej zależą nie tylko od możliwości danego państwa, ale również od stopnia zgodności lub niezgodności interesów danego państwa z interesami innych państw

- polityka zagraniczna dysponuje własnymi organami. Chodzi o organy, które są odpowiedzialne za politykę zagraniczną państw. Organy wewnętrzne: parlament, ustawodawstwo, wykonawcza. Zewnętrzne: służba dyplomatyczna na wszystkich poziomach; zależy od doboru i ich doświadczenia.

Obie polityki są współzależne. Mniejsze państwa w mniejszym stopniu podlegają oddziaływaniu polityki wewnętrznej na zagraniczną. Wewnętrzna wykazuje prymat, wpływa na jej kierunki, charakter. Polityka zagraniczna podlega ewolucji wraz z ewolucją polityki wewnętrznej, np. zmiana ustroju wpływa naprowadzenie polityki zagranicznej przez państwo (rewolucja październikowa; Polska po 1989r.)

Środki polityki zagranicznej:

1. militarne - najstarsze środki. Wielkość ale głównie jej wyposażenie i przeszkolenie jest ważniejsze w państwach rozwiniętych

2. ekonomiczne - zyskują większe znaczenie. Pozwalają na wykorzystanie możliwości; rozwój przemysłu, zdolność finansowa, dostarczanie nowych technologii. W czołówce te, które produkują lżejsze i napakowane technologią. Jeśli dostarcza nowe technologie świadczy o potędze finansowej państwa.

3. polityczne - obejmują sferę dyplomatyczną. Gromadzenie informacji i ich analizowanie czyli jakość służb dyplomatycznych. Negocjacje - umiejętność prowadzenia rokowań aby zrealizować postawiony cel. Uczestnictwo w organizacjach międz - im bardziej zaangażowane tym większa możliwość wpływania na podejmowane decyzje. Sojusze - mają charakter polityczno-wojskowy.

4. ideologiczne - związane z politycznymi. Traci aktualność. Widać to w działalności propagandowej państwa. Amerykańska kultura rozprzestrzenia się łatwiej i samorzutnie, np. poprzez filmy. Informacja, polityka kulturalna mogą pomóc w realizacji postanowień polityki zagranicznej danego państwa.

Na międz pozycję państwa składa się suma czynników określających siłę i zasięg interesów danego państwa. Na tej podstawie podział na: mocarstwa i pozostałe państwa

Mocarstwa - przesądzają o charakterze systemu i klimacie tych stosunków. Są konstrukcją nośną. Określać relatywnie poprzez porównanie z siłą innych państw. Siła i zasięg wpływów przewyższał inne państwa (terytorium, liczba ludności, broń jądrowa). Przejawia się w działaniu państw, aby państwo zachowywało się tak jak mocarstwo. Chęć działania daleko od swoich granic Chiny - brak im woli działania skalę globalną, ograniczają ten zasięg. Charakterystyczne jest realizowanie polityki ekspansywnej. Tworzenie konstelacji sojuszów i wciąganie w nie innych państw. Im silniejsza pozycja, państwa zabiegają o ochronę z ich strony. Siła przyciągania gdy słabnie, powoduje rozpad imperium i osłabienie pozycji mocarstw w świecie. Jest zmienna w czasie. 4 wskaźniki:

A) ilościowo - w różnych okresach, występuje różna liczba mocarstw. System hegemoniczny, kilka, czasem dwa państwa;

B) jakościowo - zmieniają się atrybuty. Dzisiaj broń jądrowa. Rzymowi sprawność szybkiego przemieszczania i sprawna administracja. Nowożytne mocarstwa dominacja na morzach, czyli posiadanie silnej floty (Hiszpania, Portugalia, później W. Brytania) Pojawi się tutaj podbój terytorialny innych terenów. Po II wojnie broń jądrowa. Wśród supermocarstw możność eksploracji kosmosu przez USA i ZSRR. Innowacyjność w nowej technologii jako nowy atrybut, jako przykład podawana jest Japonia.

C) podmiotowo - w różnych okresach inne państwa uważane są za mocarstwa, np. Rzym w starożytności; Hiszpania, Anglia, Francja, USA i ZSRR.

D) przestrzennie - kształtujące się mocarstwa pokrywały swoimi granicami inne terytoria.

Dalsza klasyfikacja mocarstw: 1) mocarstwa uniwersalne (supermocarstwa) - zasięg interesów tych państw wyszedł poza kulę ziemską i przeniósł się w kosmos. W Europie jednolity zbiór państw - mocarstwa europejskie, kategoria zbiorcza. Z racji zrównoważonego potencjału stworzyły system dwubiegunowy: - reprezentowały 2 przeciwstawne ustroje, reprezentować to co najlepsze w danej ideologii; - zapewniał stabilizację dynamiczną (równowaga dynamiczna), głównie dotyczyła trzeciego świata; - dąży do równowagi, pomijając intencje państw.

System bipolarny - luźny system. Europejczycy twardy podział kontynentu. U pozostałych tak oczywista nie była. Trzeci świat tzw. „szara strefa” nie było w sposób jednoznaczny wiadomo do której strefy należą. Musiał opierać się na pewnych normach. Celem było uniknięcie konfliktu. Normy: A)oba państwa wykazują dążenie do zwiększania swojej potęgi, pozycji (potencjału). Dotyczyła sensu absolutnego, w każdej dziedzinie; relatywnym dotrzymać kroku drugiemu mocarstwu albo uzyskać przewagę. Znajdowało wyraz w traktatach rozbrojeniowych - rozmowy między równymi partnerami. B)nieustające dążenie do pozyskana sojuszników - od podziału Europy przez cały okres „zimnej wojny” w innych regionach świata. Zwłaszcza państw, które uzyskały niepodległość i wejście na drogę socjalizmu lub kapitalizmu. W Europie bardziej ustabilizowany. Układy dwustronne w ramach udzielania pomocy innym państwom. Przodowały tu Stany Zjednoczone, ze względu na większe możliwości. C)wyodrębnienie pewnych obszarów zagadnień i terytoriów uznanych za żywotne i prowadzenie polityki porozumienia lub współpracy tam gdzie to możliwe i pozostawienie innych zagadnień i terytoriów rywalizacji: - sfera militarna: broń strategiczna; ograniczenia zjawiska proliferacji broni jądrowej, układy rozbrojeniowe; - obszary to strefy wpływów: nie angażowanie się USA w Europie środkowej i wsch. I ZSRR w Ameryce Łacińskiej i Europie Zach. Żywotne jako instrumenty zapewnienia równowagi sił. Teren Zatoki Perskiej również żywotny obszar dla USA. Dla ZSRR była Azja Śr, powodu samego graniczenia z tą strefą (problem zapewnienia bezpieczeństwa na granicach). Subkontynent indyjski i Chiny ważne dla ZSRR. Równowaga sił ZSRR - Indie, USA - Pakistan.

Nieprowadziły dowolnej polityki zagranicznej. Musiały uwzględniać: fakt istnienia i interesy drugiego supermocarstwa; liczyć się ze swoimi sojusznikami - do pewnego stopnia te interesy były uwzględniane; dążenie do utrzymania dobrych stosunków z państwami, którymi utrzymanie tych stosunków jest korzystne.

Suwerenność (nadsuwerenność) - podlega pewnym ograniczeniom; supermocarstwa mniej podlegają tym ograniczeniom. Zawierając sojusze są gwarantami bezpieczeństwa. Przejawia się, ze mogą swoją decyzją przesądzać o stanie wojny lub pokoju w skali globu. Zastrzeżone użycie broni dla prezydentów obu tych państw. Uruchomiły w 1963 tzw. „gorącą linię”. Polegają w ostateczności na swoich własnych siłach samowystarczalność obronna. Władze supermocarstw mają wpływ na politykę swoich sojuszników. Odpowiadały za bezpieczeństwo innych państw. W sferze ekonomicznej miały mniejszą rangę niż w sferze politycznej i militarnej.

W pewnym momencie dołączyły Chiny, określane jako mocarstwo przyszłości. Brakuje im dużej ilości broni jądrowej (USA i ZSRR do niedawna 98% całej ilości broni jądrowej), nie mają środków do przenoszenia; woli działania, zachowywania się jako supermocarstwo, nie mają interesów globalnych. Nie miały ambicji brania pod opiekę innych państw (w latach 70 chciały stanąć na czele ruchu państw niezaangażowanych). Rola państwa „języczka u wagi”. W pojedynkę bardziej skłonne do szukania współpracy z jedną ze stron. W gospodarce Chiny mają potencjał, ale zależy jak zostanie on wykorzystany.

Mocarstwa selektywne: państwa wielkie lub duże, które nie mogą aspirować do najwyższej rangi, przede wszystkim z powodu nie dostatku potencjału militarnego także z innych przyczyn, ale które w określonej dziedzinie, określonym obszarze odgrywają rolę kierowniczą i wyraźnie odbijają się spośród pozostałych państw. Sektorowe: w konkretnej dziedzinie stosunków międz. Gospodarczo to Niemcy i Japonia. Uzależniają kierunki polityki w zależności od sfery, w której są przodujące. Znaczenie do udziału w większych zbiorowościach: integracyjne, strefy wolnego handlu. Ważne aby zwracać uwagę na to, aby ich potencjał nie ucierpiał, brak ekspansji. Regionalne: bardziej potencjalna niż rzeczywista. Łatwiej wskazać te, które aspirują do tej rangi. Jest tak, że występują dwa państw - Ameryka Łacińska Argentyna i Brazylia doszły do progu atomowego. Meksyk ma także aspiracje, ale w subregionie Ameryki środkowej i Karaibów; rywalizacja z Kolumbią (grupa CONTADOR). Azja Środkowa Indie i Pakistan przekroczyły próg atomowy. Bliski Wsch. Izrael, Iran, Irak, Egipt. Afryka RPA przewyższa inne kraje pod względem potencjału; destabilizacja w samym państwie. Daleki Wsch. także Rosja, Chiny, Japonia. Charakterystyczne jest to, że położone są poza regionem rywalizacji wschód - zachód (poza Europą). Starały się pozyskać neutralność przynajmniej jednego z supermocarstw w okresie zimnej wojny. Pozyskanie współpracy innych państw w tym samym regionie. Dążenie do posiadania broni jądrowej. Próbowały wykorzystywać skłócenie sąsiadów: osłabiały rolę rywali, wystąpić w roli mediatora. Perspektywy celu ich polityki w mniejszym stopniu zależą od nich samych, a w większym od sytuacji w regionie (od okoliczności).

Państwa mniejsze: dzieli się na państwa rozwinięte i rozwijające się. Średnio rozwinięte > 10 - 15 mln ; rozwijających się > 20 - 30 mln mieszkańców. Wspólną cechą jest to, że mają ograniczoną przestrzennie strefę realizacji polityki. Skupia się na sąsiadach i co najwyżej regionie. Rozwinięte w danej dziedzinie interesy wykraczające po za daną strefę. Są postrzegane jako: podmioty: suwerenne, niezależne; przedmioty: traktowane instrumentalnie przez państwa silniejsze. Rzadko zdarza się ekspansjonizm. Nacisk na unikanie strat. Nie mają możliwości rekompensaty poniesionych strat. Bardzo aktywnie uczestniczyć w stosunkach międz. Łączą swoje siły z potencjałami innych państw. Duży wybór organizacji, w których mogą uczestniczyć. Ich wpływ na decyzje tych organizacji jest niewielki. Polityka bezpieczeństwa zapewniać poprzez uczestnictwo w sojuszach (z państwem silniejszym). Wszystkie państwa neutralne mieszczą się w tej kategorii państw. Kraje o specyficznej pozycji w stosunkach międz: Szwajcaria usługowość w stosunkach międz. Mają większe znaczenie niż wynikałoby to z ich rzeczywistej pozycji. W miastach państw neutralnych toczą się różne negocjacje. Watykan także szczególna rola.

Rozwinięte: charakterystyczne dla Europy. Uczestnictwo w sojuszach. Bezpieczeństwo z udziału mocarstwa wiodącego. Jako konsumenci bezpieczeństwa, ale tylko do Europy. Korzystały z ścierania się dwóch paktów z okresu zimnej wojny. Sojusz obronny jako mniejsze zło. Tylko jako mechanizm obronny, nie widać tendencji ekspansywnych. Polityka gospodarcza oparta, że są rozwiniętymi mają duży wkład na gospodarkę światową. Dostawcy technologii, produkty oparte na tej technologii. Uczestniczą w procesach integracyjnych, zmniejszają koszty produkcji, zwiększają zyski. Widoczne jest korelowanie wszystkich tych wymiarów w okresie pokoju. W okresach napięć w kwestiach obrony, skłonne do podporządkowania się mocarstwu.

Rozwijające się można podzielić na: posiadające tradycję narodową: kraje Ameryki Łacińskiej, Azji Śr i Pd. - Wsch., Bliskiego Wsch.; nie posiadające tradycji narodowej: kraje na pd. od Sahary w Afryce. Cechą wspólną jest, ze ich polityka zagraniczna nosi wiele cech polityki europejskiej sprzed I wojny. Opierają na równowadze sił. Starają się o protekcję któregoś z mocarstw. Postawa merkantylna. Starają się dbać o prestiż formalny - zabiegają o pomoc, starając się tworzyć pozory, że ich polityka jest niezależna, nie zależy od jakiegoś państwa, nie można „ich kupić”. Wiele zależy od stosunku jakie zajęły do byłej metropolii: wywalczyły zbrojnie początkowo zrywały wszystkie kontakty; łagodnie pozostały w związkach z metropolią. Dominuje świadomość przynależności etnicznej, plemiennej. Państwo jest raczej tworem abstrakcyjnym. W Afryce nie pełni tych funkcji co w innych regionach, czyli zabezpieczać bezpieczeństwo, brak środków na prowadzenie takiej polityki. Granice spowodowały, że plemię jest podzielone wśród innych państw. Dwa główne czynniki: - stosunek do byłej metropolii - ze sposobem w jaki uzyskało niepodległość. Zbrojnie zerwanie tych stosunków. W drodze negocjacji zachowuje związki z byłą metropolią. - stosunki między etniczne między państwami i w samych państwach. Granice wytyczane bez uwzględnienia terenów zamieszkanych przez grupy etniczne. Większe znaczenie mają granice grup etnicznych. Zdarza się, że przywódcy podsycają waśnie między różnymi grupami. Można wyodrębnić państwa o specyfice: - kraje surowcowe - stowarzyszenia państw produkujące dany surowiec, np. OPEC. Postawa merkantylna kierują się w swojej polityce zyskiem (wyjątkiem szok wzrostu cen ropy w latach 70). Nie udało się tym państwom uzyskać jednolitości; - strategiczne położenie - znacznie ważniejsze w okresie zimnej wojny, kiedy mocarstwa rywalizowały między sobą o takie tereny. Dzisiaj bardziej z gospodarką; - pełnienie specjalnej roli w stosunkach międz - np. państwa będące rajami podatkowymi. Obecnie zaczęto się bliżej przyglądać tym bankom, które maja siedzibę w rajach; - kraje tzw. Taniej bandery - nie przestrzega się norm transportu, pracy, np. Liberia, Panama, Grecja. Większość państw nie dysponuje tymi atutami. „Szantażowanie słabością” - istotny w okresie zimnej wojny, kiedy mocarstwom zależało na przyciągnięciu do siebie mniejszych państw (czynnik ideologiczny). Wszystkie wyznają zasadę, że w konfrontacji z silniejszymi nie mogą polegać na swoich siłach. Kończy się to sojuszami z państwami silniejszymi. Poza regionalne są aktywnymi członkami organizacji miedz.

Minipaństwa: jednostki suwerenne, których liczba mieszkańców nie przekracza kilkuset tysięcy i których położenie nie sprawia żadnej realnej możliwości ekspansji. W Europie w efekcie determinantów historycznych: Monako, San Marino. Otoczone górami, morzem albo jednym i drugim. Pozaeuropejskie, po kolonializmie, to przede wszystkim wyspy. Wspólną cechą atrakcyjne położenie geograficzno - klimatyczne. Opierają się na turystyce w swojej polityce. Ułatwienia dla turystów, trudniej o obywatelstwo. Europejskie scedowana na większe państwa, są reprezentowane przez państwa ościenne. Nie są członkami ONZ, należą do KBWE/OBWE. Watykan: miasto-państwo. Pełnoprawny podmiot stosunków międz. Może zawierać umowy, brać udział w konferencjach międz. Neutralność światopoglądowa jest realizowana przez Watykan w polityce. Dyplomacja słynie z taktu, umiaru i dyskrecji. J. P. II włącza się w mediacje, apeluje o pokój.

7. Narzędzia polityki zagranicznej.

1.Wojna - Na drodze do realizacji swoich celów państwa miały różne trudności. Jeśli były zdeterminowane dochodziło do wojny. Jest delegalizowana, zwłaszcza po II wojnie. Względy bezpieczeństwa mogą być źle postrzegane. Na czele: wymienia się bezpieczeństwo, jest on akceptowany. Jeszcze starszym jest ekspansja, zdobywanie nowych terytoriów. Z grubsza można przyporządkować wojny obronne i zaczepne. Tłumacząc względami bezpieczeństwa państwo dokonywało wojny zaczepne. Dążąc do uzyskania równowagi sił uciekały się do wojny. Św. Augustyn podział na: sprawiedliwe - te, które zaakceptował papież; miały usprawiedliwienie teologiczne. Niesprawiedliwe, niezaakceptowane przez papieża oficjalnie. Sprawa z punktu widzenia teologicznego nie wykluczały wojny zaczepnej. Lenin - także ten podział. Motywacja ideologiczna. Sprawiedliwe - obronne i narodowowyzwoleńcze. Niesprawiedliwe - zaczepne, agresywne. Pierwszeństwo mają wojny o charakterze zaczepnym. Wszczynane z zamiarem poszerzenia swojego terytorium, przekształcenia ludności w niewolników. Prowadziły także plemiona barbarzyńskie, które nie miały państwa jako jednostki terytorialnej, chcieli zdobyć łupy. W średniowieczu wzmocnione prawem wojny prywatnej, które mógł prowadzić każdy udzielny władca - książę, z innymi, czy z królem. Jeńcy gwarantem wykonania jakiejś umowy. Z zakresem i celami: a) totalne - zmierzające do całkowitego, fizycznego wyeliminowania przeciwnika. Asyryjczycy, los Kartaginy, Hiszpanie w stosunku Maurów. Wojny te były w mniejszości. Niemcy w stosunku do ludności żydowskiej, słowiańskiej. Nie ważne jakimi środkami posługuje się strona prowadząca tę wojnę totalna, nie musi posiadać broni jądrowej (Hutu i Tutsi). B) o ograniczonym celu. Czasami w nazwie, o co się toczy. Indyjsko - pakistańskie wojny o Kaszmir; o Condyliere - Condora między Peru a Ekwadorem.

Zasięg: a) ograniczony - co do zasięgu tylko do jednego terenu; b) powszechne - o skali globalnej.

Chęć zapobiegania wojnom, skłaniała do badań nad problemem wojny. W średniowieczu pierwsze prace poświęcone temu dla czego do wojen dochodzi. Św. Augustyn - był prekursorem. Można podzielić na dwie grupy: - skala mikro - doszukują się źródeł w przyczynach biologicznych lub psychologicznych. - skala makro - dążenie do władzy, potęgi, interesów. Św. Augustyn -w skali mikro. Źródłem wojny jest natura człowieka, grzech pierworodny. Nie ma na to rady. Może próbować z tymi skłonnościami walczyć. To tego grona: psychologów behawiorystów człowiek z natury jest zły i należy okiełznać jego złą naturę. W tym celu powrócić do stanu naturalnego, utworzenie jednego rządu światowego. Neodarwiniści - zachwycali się teorią ewolucji. Tak jak w naturze nieustanna walka jest konieczna, analogicznie państwa muszą ze sobą rywalizować i przetrwają tylko najsilniejsi. Wojna za zjawisko nieuchronne. Podatny grunt w Niemczech, w teoriach faszystowskich: rasy, nadludzi. Nietsche.

Skala makro: a) w systemie międz - istnienie suwerennych i równych państw, choć faktycznie tak nie jest. Prowadzi to do animozji. Po pierwsze mają większe interesy. Uporządkować stosunki poprzez utworzenie prawa na skalę regionu, a do celowo na skalę globalną. Próbowano ją realizować w ideach: pax. - Teorie równowagi sił: bywały sposobem sprawdzania, oceniania relatywnego poziomu sił państwa. Ostatnia konfrontacja jest decydująca. Wojna może być nieuchronna, bo nie mamy pewności czy dane państwo jest silniejsze lub słabsze i prowokuje konflikt. - Teoria siły przeważające: równy rozkład sił między państwami rodzi niebezpieczeństwo wojny. Może być tak, że ktoś chce sprawdzić czy faktycznie tak jest. - Teoria przemieszczania siły: zmiany w regulacji sił w stosunkach międz, powodowane nierównomiernym rozwojem gospodarczym. Szybciej rozwijające się ponoszą główny wysiłek utrzymania systemu, a reszta z tego korzysta. W pewnym momencie traci. Może dojść do wojny poprzez dogonienie tego państwa przez inne. Na przeszkodzie zasada, że demokracje ze sobą nie walczą. - Teoria długiego cyklu: system międz po pewnym czasie prowadzi do upadku pozycji danego państwa. b) charakter państwa i społeczeństwa: - koncepcja marksistowsko - leninowska - głównym źródłem wojen są różnice klasowe. Z pierwszym podziałem pojawia się wojna. Zapobiec wojnie likwidując klasy. Budowa państwa bezklasowego, komunistycznego; - w braku zgody społecznej - nie jest zamieszkiwane przez ludzi kiedy społeczeństwo jest podzielone stwarza większe zagrożenie. Duże znaczenie roli przywódców. Zachowanie wyjaśnione: zachowuje się nieracjonalnie; czerpanie bezpośrednich korzyści przy braku ponoszenia kosztów; opowiedzenie się za konfliktem zbrojnym po uprzednim rozpatrzeniu kosztów. - w treści doktryn wojennych - odzwierciedla nastawienie przywódców i wojskowych w nastawieniu do państwa czy jakiegoś rejonu świata. - braku zaufania w wzajemnych relacjach.

2.Normy międz: internacjonalizacja charakteryzowała się pewnymi elementami powtarzalnymi. Leży to u podstaw kształtowania norm w zachowaniach. Źródłem kształtowania norm musi być pewna powtarzalność. A) moralne - wywodzą się z norm religijnych. Moralność określa to co jest dobre, złe, jest dopuszczalne. Za moralne uważane to co uważa większość. Każde działanie samo w sobie niej dobre ani złe. Zależy od tego jak się umówimy, od konwencji społecznej. Najwcześniejsze były normy religijne. Normy te musiały być różne, w związku z wielością religii. Dlatego normy się nie pokrywają. Trzy tendencje: - uniwersalistyczne - państwa jaki i rządy powinny przestrzegać norm moralnych we wszystkich rolach międz; - perfekcjonistyczne - obowiązują niezależnie od uwarunkowań; - absolutyzujące - należy odrzucać wszelki relatywizm w ocenie tych norm. B) polityczne - na skutek laicyzacji norm moralnych. Są bardziej konkretne, bardziej dookreślone. Zaczęły się kształtować w wieku XIX. Wyraz w podpisywaniu umów, traktatów, kart. Wcześniejsze do norm prawnych. Mają charakter obligatoryjny w ramach danego status quo. Nie przestrzeganie rzutuje na klimat stosunków międz: ograniczenie stosunków, zawieszenie członkostwa, wrogiej kampanii w stosunku do tego państwa. Za obstrukcjami politycznymi idą obstrukcje ekonomiczne. Dąży się do tworzenia norm które będą obowiązywać powszechnie, np. rok 1970 i 1975 dekalog 10 zasad międz. Są zmienne. Dynamika zależy od zbiorowej akceptacji, im wyższy stopień niezgodności tym większa nieprzejrzystość. C) prawne - w efekcie selekcji z norm politycznych. Najważniejsze normy polityczne przekształcone w normy prawne. Za naruszenie, których grożą sankcje. Świadoma selekcja. Charakter obligatoryjny. Zawieranie umów międz, składa się na kształtowanie norm prawnych.

Międz od wewnętrznych - nie mogą być nadane przez władzę zwierzchnią; - nie ma ustalonej formalnie hierarchii tych norm; - normy międz nie stwarzają bezpośredniej podległości podmiotów tym normom. Normy międz kształtują się wolniej; wpływ norm międz na stosunki jest znacznie mniejszy aniżeli wpływ norm wewnątrzpaństwowych na stosunki w państwie; siła i zakres obowiązywania norm międz zależy od dobrej woli ich uznania przez podmioty stosunków, głownie przez państwa. O podporządkowaniu decydują władze danego państwa. Przy zmianie systemów politycznych może dojść do tego, że państwo nie podporządkuje się wszystkim normom. O stopniu trwałości będzie decydował zakres zgodności państw.

26

---