ETIOLOGIA OGÓLNA
Dr n.med Magdalena Olszanecka - Glinianowicz
Rys historyczny
Pierwsza teoria choroby - humoralna ( Hipokrates 460-377 p.n.e)
Prawidłowy stosunek 4 płynów (krwi, sluzu, zółci i w tzw. czarnej żołci) decydowałby o zdrowiu organizmu, natomiast przewaga jednego z nich powodowałaby chorobę
Solidystyczna teoria powstawania choroby - Asklepiadesa (120 - 56r.p.n.e)
Choroba jest skutkiem zmian w atomach i przestrzeniach międzyatomowych a najważniejsze w jej przebiegu są zmiany zachodzące w stałych częściach organizmu.
Teoria humoralna powstawania choroby - Galen (130 - 200 r.n.e)
Przyczyną choroby są jakościowe i ilościowe zaburzenia płynów, zmiany budowy, liczby, rozmieszczenia i wielkości jednorodnych (tkanki) i niejednorodnych (narządy ) stałych składników organizmu oraz zaburzenia pneumy - kierującej wszystkimi procesami ustrojowymi siły
Teoria Galena stalą u podstaw:
zróżnicowania chorób na ostre (zmiany we krwi i żółci) i przewlekle (zmiany w śluzie i czarnej żółci)
oraz wyjaśnienia powstawania różnych typów zapaleń
prostego (napływ prawidłowej krwi do tkanki)
różowatego ( nadmiar żółci)
obrzękowego ( nadmiar śluzu)
rakowego (gromadzenie się czarnej żółci w miejscu zapalenia)
Ostry stan zapalny Celsus 53r.p.n.e - 7 r.
Objawy
Ból (dolor)
Obrzęk (tumor)
Podwyższenie temperatury (calor0
Zaczerwienienie ( rubor)
Galen dodał do nich -uszkodzenie czynności chorego narządu (functio laesa)
John Hunter ( 1728 - 1793 ) Zapalenie - reakcja na czynnik przejściowo uszkadzający tkankę
Teoria Virchowa (1821 - 1878J
Przyczyną choroby są zmiany w komórce, która jest podstawową jednostką budowy organizmu i stanowi właściwe podłoże wszelkich procesów fizjologicznych, a wiec i chorobowych. Natężenie zmian w danym narządzie zależy od liczby komórek objętych procesem patologicznym
Współczesna definicja choroby
■ Dynamiczny stan organizmu w którym następują nieprawidłowe reakcje układów lub narządów na bodźce środowiska zewnątrz -lub wewnątrzustrojowego. Stan taki może wywołać zmiany anatomiczne w poszczególnych narządach lub zakłócenia w mechanizmach regulacyjnych.
Nie ogranicza się on przy tym do zmian miejscowych, lecz wywołuje zawsze zmiany czynności całego organizmu.
Nozologia ogólna
Kryteria patologii zjawisk
• Heterometria czyli odmienność wymiarów badanego zjawiska
Wymierne zjawiska chorobowe w sposób statystycznie znamienny różnią się od analogicznych zjawisk u człowieka zdrowego
Przekraczanie zakresu normy zarówno w górę jak i w dół jest patologiczne
Heterochronia zjawisk ustrojowych czyli niezwykłość czasu i warunków ich powstawania.
Pewne zjawisko o cechach heterometrii może być w jednym czasie lub w pewnych warunkach patologiczne, a w innych prawidłowe np. wzrost 130 cm jest prawidłowy u 8 - latka ale patologiczny u dorosłego
Heterotropia czyli niezwykłość miejsca występowania w organizmie pewnego zjawiska.
Zjawisko powstające w jednym miejscu jest prawidłowe, lecz to samo zjawisko występujące w innym staje sie patologiczne
Np. krwawienie miesiączkowe jest fizjologicznie, a krwawienie z dróg moczowych jest patologiczne
Heteropoiotia czyli występowanie w przebiegu wielu chorób nowych, niezwykłych jakości
Transformacja nowotworowa powoduje powstawania komórek całkowicie odmiennych od komórek macierzystych
W chorobach metabolicznych powstają substancje nieobecne w stanach fizjologicznych, np. ciała ketonowe w cukrzycy
Homeostaza
Pojęcie względnej stabilności najróżniejszych układów biologicznych i zawartości różnych składników we krwi, płynie międzykomórkowym, wewnątrzkomórkowym i organellach. Zostaje ona zachowana dzięki adaptacji.
ADAPTACJA
Jest to zdolność do przystosowania się
Polega na takiej modyfikacji organizmu, która umożliwia jego wystarczającą sprawność w warunkach zmiennych wymagań stawianych zarówno przez zewnętrzne jak i wewnętrzne środowisko organizmu
Adaptacja w warunkach fizjologicznych
Zwiększający się wysiłek powoduje:
Zwiększenie objętości wyrzutowej i minutowej serce oraz wentylacji płuc, a także zwiększenie wykorzystania tlenu z krwi tętniczej
Jest to tzw. adaptacją czynnościowa
Jeżeli wzmożony wysiłek utrzymuje się adaptacja czynnościowa może być niewystarczająca.
Powstaje wówczas adaptacja anatomiczna - komórki (np. mięśnie szkieletowe, mięsień sercowy) obarczone pracą zwiększają swoje wymiary jest to tzw. przerost roboczy
Adaptacja w chorobach
Przebiega inaczej w różnych chorobach
W jednych jest zachowana w znacznym stopniu i podobna do prawidłowej
W innych wyraźnie zmniejszona
W jeszcze innych jest zwiększona, ale niewystarczająca do wyrównania powstałych zaburzeń
Poziomy adaptacji
Molekularna
Komórkowa I
Narządowa
Układowa
Organizmu jako całości
społeczna
Adaptacja molekularna
Odbywa sie dzięki regulacji genowej
Produktami aktywności genowej są cząsteczki enzymów. Jedne enzymy tzw. enzymy konstytucyjne są wytwarzane stale, inne tzw. enzymy adaptacyjne są wytwarzane, gdy do organizmu wnikają substancje obce o charakterze substancji toksycznych
Adaptacja komórkowa
Przejawia zmianami funkcjonowania komórek, zwiekszeniu się ich aktywności i większym wykorzystaniem ich rezerwy czynnościowej, np.
Mogą się nasilac ich właściwości żerne
Mogą ulegać przerostowi lub rozrostowi
Może dochodzic do hamowania czynności komórek i ich inwolucji
Adaptacja organizmu jako całości
Biorą w niej udział zależnie od okoliczności różne tkanki, narządy i układy
Przystosowanie ma charakter złożony, a regulacja poszczególnych zjawisk przystosowawczych zachodzi dzięki integrującemu działaniu układu nerwowego, układu dokrewnego. układu krążenie i innych
Adaptacja na poziomie społeczeństwa
Przystosowanie do trudnych warunków klimatycznych, żywieniowych, infekcyjnych i innych
Znaczną role w tego rodzaju adaptacji odgrywa zjawisko selekcji - osoby o sprawnej adaptacji przeżywają, natomiast słabsze umierają
Podział adaptacji
Swoista - przystosowanie się organizmu do ściśle określonego jednego czynnika
Nieswoista — powstaje pod wpływem różnych czynników w jednej charakterystycznej postaci
Charakter adaptacji
Normoergiczny - intensywność adaptacyjnych modyfikacji ustrojowych jest dostosowana do natężenia działających czynników środowiska
Hipererhiczny - nadmierny odczyn adaptacyjny
Hipoergiczny - adaptacja niedostateczna, zachodzi wtedy, gdy organizm jest wyczerpany, np głodem, chorobami
Zdolności adaptacyjne rozwijają się stopniowo, osiągając maksimum w okresie młodości i w wieku dojrzałym Później zaczynają powoli zanikać, co w wieku podeszłym i starczym sprzyja powstawaniu różnych chorób
Etiologia i patogeneza
Etiologia - dział patologii który zajmuje Sie badaniem przyczyn powodujących choroby
Patogeneza - dział patologii zajmujący się badaniem mechanizmów powstawania poszczególnych chorób
ETIOLOGIA
Wśród przyczyn chorób wyróżnia się czynniki główne i uboczne.
Główny czynnik chorobotwórczy kształtuje charakterystyczny obraz danej choroby.
Czynniki uboczne nazywane również warunkującymi, przyzwalającymi lub dodatkowymi stwarzają warunki dla działania czynnika głównego. Istnieje również inny rodzaj tych czynników, które działają hamująco na działanie czynnika głównego, utrudniając lub uniemożliwiając powstawanie choroby. Takimi czynnikami są np. odporność i dobry stan odżywienia
Podział czynników chorobotwórczych
Czynniki zewnątrz pochodne z otaczającego środowiska
Czynniki wewnątrzpochodne czyli ustrojowe
Czynniki zewnątrzpochodne
PROSTE:
Fizyczne
Mechaniczne
Termiczne (zbyt wysoka lub niska temperatura )
Elektryczne (prąd elektryczny i wyładowania)
Promieniowanie (światło, promieniowanie cieplne i jonizujące)
Energia atomowa
Chemiczne:
Związki organiczne i nieorganiczne o działaniu trującym i uszkadzającym organizm
Biologiczne
Wirusy, riketsje, bakterie, pierwotniaki, grzyby pasożyty, owady rośliny
Stają się chorobotwórcze wtedy, gdy osiągają pewien stopień natężenia i przekroczą próg chorobotwórczości
ZŁOŻONE
Powstają wtedy, gdy jednocześnie występuje kilka czynników prostych. Zalicza się do nich , m.in klimat, pory roku i zmiany pogody.
Występują one również w różnych miejscach
Czynniki jatrogenne - czynniki chorobotwórcze powstające w związku z niewłaściwym leczeniem
Społeczne czynniki chorobotwórcze np. wytwarzanie niekorzystnych nawyków, zwyczajów i wzorców zachowań, czynniki ekonomiczne
Czynniki wewnątrzpochodne
Również mogą mleć charakter czynników głównych lub ubocznych
Zaliczamy do nich
Czynniki genetyczna
Uwarunkowane genetycznie i środowiskowo właściwości układu nerwowego, dokrewnego, odporność immunologiczna i nieimmunologiczna
Wiek
Płeć
Rasę
Charakter zależności między czynnikami wewnętrznymi a zewnętrznymi
Defekt genetyczny (mutacja, bład zapisu genetycznego)
Jako główny czynnik chorobotwórczy działający niezależnie od czynników zewnątrzpochodnych np. zaburzenia przemiany aminokwasów
Błąd genetyczny
Jest głównym czynnikiem etiologicznym, lecz aby powstała choroba, muszą być obecne określone uboczne czynniki środowiska zewnętrznego np. cukrzyca dna, moczanowa
Czynnik chorobotwórczy zewnątrzpochodny jest czynnikiem głównym, lecz powstanie choroby jest uzależnione od czynnika genetycznego.
Warunkuje on większą lub mniejszą podatność albo odporność na
działanie czynnik zewnątrzpochodnego, np. choroby zakaźne
Czynnik chorobotwórczy zewnątrzpochodny powoduje chorobę niezależnie od czynnika genetycznego.
Np. następstwa urazów i uszkodzeń organizmu
PATOGENEZA
Jest to łańcuch przyczynowo ze sobą powiązanych zjawisk, wydarzeń i sytuacji od chwili zadziałania czynnika chorobotwórczego do powstania i przebiegu choroby.
Jest kształtowana zarówno przez rodzaj zewnątrzpochodnego lub wewnątrzpochodnego głównego czynnika chorobotwórczego, jak też przez dodatkowe czynniki odziedziczone lub nabyte
Wpływ na powstający obraz choroby mogą mieć właściwości organizmu związane z
Wiekiem
Płcią
Przebytymi chorobami
Przystosowaniem do różnorodnych czynników środowiska
Przeżyciami
Dla patogenezy istotne znaczenie mają drogi szerzenia się procesu chorobowego:
Ciągłość, (np. gruźlica płuc, rak wątroby)
Naczynia krwionośne (np. przerzuty mięsaków)
Naczynia limfatyczne, (np. przerzuty rakowe)
Pnie nerwowe (np. bakterie tężca i wścieklizny)
Światło przewodów — drogi oddechowe, moczowe przewód pokarmowy
ROZWÓJ CHOROBY
Początek — przebieg — zejście
Między chwilą zadziałania czynnika chorobotwórczego, a początkiem choroby, tzn. wystąpieniem pierwszych objawów, upływa okres utajenia który w odniesieniu do chorób zakaźnych jest nazywany okresem wylęgania lub inkubacji
Okres utajenia (wylęgania )
W chorobach zakaźnych zachodzi stopniowy rozwój drobnoustrojów oraz powstają zmiany w reaktywności immunologicznej organizmu.
Wylęganie choroby zakaźnej może trwać:
Kilka godzin (choroba Hainego-Medina)
Klka dni
Kilka lat
Okres utajenia
W chorobach niezakaźnych w tym okresie mogą zaczynać działać mechanizmy przystosowawcza, dzięki czemu powstające zmiany chorobowe ulegają wyrównaniu i nie uwidaczniają się nieraz przez długi czas.
Po zadziałaniu urazów elektrycznych, mechanicznych i niektórych czynników chemicznych okres utajania może być bardzo krótki, od ułamka sekundy do kilku minut. Inne choroby niezakaźne mają okresy utajenia trwające długie lata, a nawet dziesiątki lat, np. miażdżyca, ołowica, zatrucia zawodowe.
Pierwsze objawy choroby
Najczęściej mają charakter podmiotowy (subiektywny). tzn. są odczuwane przez chorego ale nie sa widoczna dla otoczenie
Sa to np. złe samopoczucia, uczucia zmęczenia i bóle, itp
Później pojawiają się objawy przedmiotowe ( obiaktywne) dostępne postrzeganiu, przez badającego lekarza
są to np. podwyższona temperatura ciałą, przyspieszenie tętna, pojawienie się szmerów w sercu
Początkowe objawy choroby noszą nazwę zwiastunów czyli objawów prodromalnych.
Są one zazwyczaj niecharakterystyczne, właściwe licznym chorobom i nie są przeważnie wystarczające do postawienia prawidłowego rozpoznania. Są to np. zły wygląd, utrata łaknienia, skargi na bole, uczucie osłabienia, stany podgorączkowe
Czasem w okresie początkowym choroby występują objawy właściwe innej chorobie, co jest określane jako zamaskowanie choroby. Jedna choroba przebiega niejako pod maską innej choroby, np.
- w kamicy żółciowej mogą wystąpić bole prawego barku lub pod prawą łopatką.
W chorobie wieńcowej bóle lewego barku i ramienia, lub pod lewa łopatka albo lewostronny ból żuchwy
Początek choroby
Cechuje stopniowe narastanie objawów, które może zachodzić
W krótkim czasie - nagły początek
(Np. ostre zatrucia, stany pourazowe, ostre nieżyty jelit, czerwonka, grypa, zapalenie płuc. napady kolki żółciowej i nerkowej, zawal mięśnia sercowego, zatory płuc i mózgu, krwotoki)
Powolny początek
(np. cukrzyca, dna, miazdzyca, nawotwory, gruźlica, trąd)
Przebieg choroby
Objawy są w pełni rozwinięte, a czas jego trwania może być różnie długi, zależnie od rodzaju choroby.
Wyróżnia się więc przebieg:
Ostry
Podostry
Przewlekły
Przebieg ostry
Cechuje go znaczne nasilenie objawów, np wysoka temperatura, silne bóle, duszność
Przebieg przewlekły
Jest łagodny, często bezgorączkowy z nieznacznym natężeniem objawów, niemniej jednak często powodujący wyniszczenie organizmu
Przebieg podostry stanowi postać pośrednią
Obraz choroby nie jest stały, lecz może podlegać fazowym zmianom W typowym przebiegu ujawniają się charakterystyczne właściwości choroby. W przebiegu nietypowym objawy mogą być niewyraźne co utrudnia rozpoznanie.
Przebieg choroby
Postać poronna choroby - łagodny przebieg i szybsze niż zwykłe cofanie sie wszystkich objawem
Zwolnienie przebiegu choroby (remissio) - w toku choroby znaczna czesc objawów może okresowo zanikać na krótki czas. np w grypie
Przerwa chorobowa (intermissio ] - krótkotrwale całkowite znikanie objawów np w malarii
Zaostrzenie choroby - okresowe nasilanie sie objawów
Nawrót (wznowa) choroby (recidiva) po pozornym ustąpieniu choroby w niedługim czasie ponownie pojawia się ta sama choroba
Powtarzanie się choroby po upływie kilku miesięcy, a nawet lat
Zejście choroby
Ustępowanie wszystkich lub większo objawów choroby. Jeżeli ustąpią wszystkie objawy i organizm odzyska prawidłową sprawność jest to wyzdrowienie zupełne.
Jeżeli na trwałe pozostają jakieś zmiany chorobowe jest to wyzdrowienie częściowe
Może nastąpić w krótkim czasie, jest to przełom choroby, wstępuje np. w dusznicy bolesnej, kolce wątrobowej
Jeżeli trwa dłuższy czas i ustępowanie objawów choroby jest powolna jest to zejście lityczne np. anemie
Zejściem choroby ostrej może być jaj przejście w stan przewlekły
Najgorszym biologicznie następstwem zejścia choroby jest śmierć
Wyzdrowienie
Towarzyszy mu zmiana odczynowości, np.
przebycie niektórych chorób zakaźnych powoduje odporność immunologiczną,
w innych przypadkach następuje aktywacja procesów przemiany materii, zwiększone przyswajanie pokarmów, przyrost masy ciał
czasem zamiast odporności powstaje zjawisko odwrotne - skłonność do ponownego zachorowania na ta sama
POWIKŁANIE
Zachodzi wówczas, gdy jedna choroba staje się przyczyną innej choroby lub kilku chorób
Definicja zdrowia wg WHO
Zdrowie to pełnia, cielesnego, umysłowego i społecznego dobrostanu człowieka, a nie tylko brak choroby lub ułomności