POJĘCIE MUZYKOTERAPII
Początkowo muzykoterapię najczęściej stosowano w odniesieniu do działań psychoterapeutycznych, w których podstawową rolą muzyki była pomoc w nawiązaniu komunikacji z pacjentem, a następnie dokonywanie zmian w jego zaburzonych formach zachowania. W miarę upływu lat zakres oddziaływania muzykoterapii został znacznie rozszerzony, co wpłynęło również na modyfikację terminologiczną.
Termin muzykoterapia został wprowadzony do światowej terminologii około 1950 (D.Blair). Jego rozpowszechnienie wiązało się z powstaniem nowej metody terapeutycznej, która miała dość ścisłe określone założenia teoretyczne oraz szereg efektywnych i sprawdzonych w toku postępowania praktycznego metod oddziaływania. Jako połączenie muzyki i terapii muzykoterapia jest jednocześnie sztuką, nauką oraz procesem interpersonalnym. Występujące nieścisłości i zróżnicowanie w definiowaniu muzykoterapii, a nawet przypisywaniu jej często dość odmiennych funkcji oraz celów, wynikało z faktu, iż wielu badaczy wykorzystywało muzykę do eksperymentów z zakresu różnych dziedzin np. psychologii, psychiatrii, pedagogiki, wychowania i rehabilitacji. Muzykoterapia nie jest pojedynczą odizolowaną dyscypliną. Jest ona raczej dynamiczną kombinacją wielu dyscyplin w kręgu muzyki i terapii (K.Bruscia, 1989).
Współcześnie obowiązującą w Polsce definicję muzykoterapii wprowadził prof. Mirosław Janiszewski (1993), który określił, iż muzykoterapia jest dziedziną wykorzystującą muzykę w sposób ukierunkowany, wielofunkcyjny, kompleksowy i systematyczny w celach uzupełnienia leczenia zabiegowego, farmakologicznego, rehabilitacyjnego, psychoterapii i pedagogiki specjalnej. Przy okazji definiowania samej muzykoterapii powstała także kwestia określenia profilu muzykoterapeuty i zakresu różnych możliwości oddziaływania w trakcie postępowania terapeutycznego. Wg Bruscia (1989) muzykoterapeuta używa wszelkich rodzajów interwencji z wykorzystaniem muzyki oraz interakcji werbalnych i niewerbalnych. Może posługiwać się empatią, poznaniem, ekspresją, komunikacją, wyrównaniem, wpływem, motywacją i oceną.
MUZYKA I PROFILAKTYKA MUZYCZNA
Muzykoterapia - jest to pojecie nowe, które w ostatnich latach nabiera coraz to większego znaczenia. Jest ona jedną z metod stosowanych w odniesieniu do chorób psychicznych i nerwic.
Muzykoterapia polega na systematycznym i metodycznym zastosowaniu muzyki w kompleksie działań leczniczych obejmujących diagnozę, leczenie i rozwój osobowości - działań opartych o interdyscyplinarne założenia muzyczne, psychologiczne i medyczne.
Aktualnie nie jest to jeszcze dziedzina samodzielna, gdyż jako interdyscyplina wymaga równoległego studiowania nauk pokrewnych (psychologii, pedagogiki, muzyki i innych). Medycyna polska zainteresowała się możliwościami leczniczymi muzyki w latach pięćdziesiątych. Ok. 1970 r. zainteresowanie to przeniosło się na grunt psychiatrii.
W 1970 r. z inicjatywy prof. Tadeusz Natansona- kierownika Katedry Teorii i Kompozycji w Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu oraz doc. Andrzeja Janickiego, dyrektora Szpitala Psychiatrycznego w Stroniu Śląskim, powstał Zakład Muzykoterapii. Od 1972 r. szkolenie w muzykoterapii medycznej nerwic i psychozy podjęła także dr Elżbieta Galińska z instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie. Od 1974 r. dr Maciej Kierył- anestezjolog z Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie stosuje muzykę na Sali operacyjnej, a także prowadzi cykl audycji popularyzującej psychoprofilaktyczne i rekreacyjne działanie muzyki wg schematu OZURA. Obok ośrodka warszawskiego i wrocławskiego prężnie działa ośrodek gdański pod kierunkiem Kingi Lewandowskiej. W 1985 r. powstała Grupa Robocza „ Muzykoterapii”, zrzeszająca 4 grupy zawodowe: psychologów, muzyków, pedagogów i lekarzy. Grupa ta pełni rolę nieistniejącego w Polsce towarzystwa muzykoterapeutów, integruje to środowisko.
ZASIĘG ODDZIAŁYWANIA MUZYKOTERAPII O B E J M U J E m.in.:
wspomaganie leczenia pacjentów szpitalnych o różnych schorzeniach;
uzupełnienie leczenia sanatoryjnego;
terapię dzieci z zaburzeniami funkcjonowania społecznego;
formę leczenia w zakładach psychiatrycznych;
psychoterapię;
pracę z pacjentami o różnym stopniu upośledzenia umysłowego;
pacjentów rehabilitacyjnych (np. w rehabilitacji kardiologicznej, oddechowej);
dzieci i młodzież z wadami postawy;
terapię z dziećmi autystycznymi;
zajęcia z pensjonariuszami placówek opieki społecznej;
terapię osób uzależnionych o nałogów;
terapię w schorzeniach nerwicowych różnego pochodzenia;
działania rewalidacyjne dzieci i młodzieży;
resocjalizację.
Duże znaczenie ma także wykorzystanie muzykoterapii w działaniach profilaktycznych w celu zapobiegania występowaniu schorzeń psychicznych, a w szczególności tych, które są spowodowane współczesnym tempem i sposobem życia. W tych programach muzyka wykorzystywana jest jako czynnik sprzyjający wewnętrznemu wyciszeniu i uspokojeniu. Zadania wykorzystujące materiał muzyczny pomagają pacjentom oderwać się od codziennych obowiązków, zrelaksować, usposobić pogodnie i optymistycznie. W ostatnim czasie powstaje coraz więcej nowych propozycji działań, w których możliwe byłoby bardziej powszechne zastosowanie elementów muzykoterapii. Propozycje te obejmują wykorzystanie takich form jak: zabawy, tańce oraz zadania muzyczno ruchowe. Wszystkie te zadania są ze sobą ściśle powiązane pod względem realizowanych celów terapeutycznych, wychowawczych czy leczniczych. Pełnią one nie tylko rolę czynnika relaksującego, ale przede wszystkim wpływają na modyfikacje zachowań, poprawiają ogólne samopoczucie psychofizyczne jednostki, przyczyniając się do poprawy jej funkcjonowania.
KIERUNKI ROZWOJOWE, KONCEPCJE oraz CELE MUZYKOTERAPII w Polsce:
KIERUNKI ROZWOJOWE:
PSYCHOSOMATYCZNY (zakładający podtrzymywanie psychiczne pacjenta oraz regulację czynności wegetatywnych organizmu)
PSYCHOLOGICZNY (wpływy emocjonalne, komunikacyjno-interakcyjne, poznawcze, humanistyczne);
PSYCHOMOTORYCZNY (terapia muzyką zaburzeń motoryki ciała; muzyka jako czynnik porządkujący i stymulujący ruch);
PEDAGOGICZNY (muzyka jako czynnik terapeutyczny w różnych dysfunkcjach psychofizycznych dzieci i młodzieży oraz kłopotach natury dydaktyczno-wychowawczej; zbliżony do nurtu psychologicznego (E.Galińska, 1990).
W ramach tych kierunków wymieniane są główne koncepcje terapii muzyką:
koncepcja dr E. Galińskiej (muzyka jako środek psychoterapeutyczny w terapii nerwic, metody receptywne i aktywne).
koncepcja muzykoprofilaktyki M. Kieryła, zwana Mobilną Reakcją Muzyczną.
koncepcja A. Janickiego (muzyka jako niewerbalny środek komunikacji na płaszczyźnie emocjonalnej z pacjentami cierpiącymi na schorzenia psychiczne).
koncepcja Z. Hory, A. Drozdowskiej, M. Janiszewskiego (związek ruchu ciała z ruchem w muzyce, muzyka w rehabilitacji różnych dysfunkcji narządowych).
Wszystkie koncepcje, pomimo różnych punktów odniesienia, posiadają wspólne zasady. Wśród nich wymienia się przede wszystkim: budowanie lub odbudowanie stosunków personalnych, podnoszenie własnej wartości pacjenta poprzez akceptację choroby oraz samorealizację, wykorzystanie unikatowego działania siły rytmu w stymulacji energetycznej, wprowadzenie wewnętrznego ładu i harmonii. Jednak największą uwagę przywiązuje się do samego przebiegu sesji terapeutycznej. Istota procesu muzykoterapeutycznego tkwi w podejściu do pacjenta i zastosowaniu odpowiednich dla niego technik muzykoterapeutycznych. W podstawowych działaniach wyróżnia się przede wszystkim podział na terapię indywidualną i grupową (ukierunkowaną jak i nieukierunkowaną, (Ch. Schwabe, 1972) . Szczególną uwagę poświęca się tutaj na przygotowanie pacjenta do uczestnictwa w działaniach grupowych, które umożliwiają pełniejszą realizację celów terapeutycznych. Jednocześnie działania grupowe pozwalają na lepszy wgląd w emocje chorego, pełniejsze wyrażenie tych emocji oraz pozwalają na interakcje z pozostałymi uczestnikami.
CELE MUZYKOTERAPII dotyczące bardzo obszernego zakresu form oddziaływania terapeutycznego; głównie w aspekcie terapii grupowej (dr M. Kierył, 1996):
ujawnienie i odreagowanie negatywnych emocji chorego, wyzwolenie potrzeby ekspresji, obniżenie poziomu lęku oraz obniżenie wzmożonego napięcia mięśniowego;
uzyskanie postawy korespondencyjnej między ciałem a muzyką;
poprawa komunikacji, integracja grupy, rodziny, chorych i zdrowych;
synchronizacja funkcji ustroju pod wpływem odczucia wyzwolonego przez muzykę rytmu wewnętrznego;
uwrażliwienie kulturowe; poszerzenie zainteresowań muzycznych wzbogacone innymi formami sztuki; umuzykalnienie na poziomie podstawowym;
nauczanie wspomaganych muzyką form rekreacji, zarówno aktywności, jak i relaksu;
stymulacja rozwoju psychoruchowego dzieci i młodzieży;
zmiana nieprawidłowych zachowań psychofizycznych: poprawa samopoczucia, zaspokojenie potrzeb emocjonalnych, pozytywne wzmocnienia własnej wartości, wzrost wewnętrznej siły, poprawa wydolności oddechowo-krążeniowej, wzrost siły mięśniowej, redukcja zmęczenia;
potwierdzenie lub korekta diagnozy;
przygotowanie do profilaktycznego wykorzystania muzyki w okresie zdrowia.
Terapeutyczne znaczenie muzyki
Muzykoterapia służy do wspomagania procesu leczenia poprzez uaktywnienie ucznia. Pedagog powinien dokonać zmiany w zaburzonym zachowaniu.
Terapeuta może próbować rozwiązać istniejące problemy emocjonalne ucznia.
Ponieważ muzyka silnie oddziaływuje na ludzkie emocje, dlatego może być wykorzystana jako środek przeciwdziałający emocjom negatywnym, także może wspomagać dodatnie.
Muzykoterapia może przeciwdziałać emocjom wywierającym niekorzystny wpływ na samopoczucie, stan zdrowia, kontakty społeczne z otoczeniem.
METODY I FORMY MUZYKOTERAPII
Muzykoterapia jest jedną z form psychoterapii określanej jako zamierzone korygowanie zaburzeń czynności organizmu środkami psychologicznymi, jak słowo, mimika, milczenie, więzi emocjonalne, uczenie się, sztuka - a w jej ramach muzyka.
Leczniczy wpływ wywierany jest przez różne elementy i rodzaje muzyki, a także przez zróżnicowane formy jej odbierania i uprawiania. Do elementów strukturalnych muzyki należą: rytm, melodia, dynamika, harmonia, barwa, tempo. Oddziaływanie tych elementów muzycznych na człowieka może mieć znaczenie dla stymulowania funkcji psychomotorycznych, kształtowania przebiegu napięć i odprężeń psychofizycznych. W poszczególnych technikach muzykoterapii wykorzystuje się różne elementy w celu uzyskania efektów leczniczych ( np. metrum i tempo w kinezyterapii, rytmikę w choreoterapii, melodię w śpiewoterapii).
Zajęcia z muzykoterapii maja na celu leczniczy zmierzający do korekcji zaburzonych funkcji, stymulacji psychomotorycznej, usunięcia napięć psychofizycznych i dostarczenia korzystnych doświadczeń społecznych. Materiałem, którym posługujemy się podczas zajęć muzykoterapeutycznych, są gry, zabawy, ćwiczenia muzyczne i wybrane fragmenty utworów przeznaczonych do słuchania. Dobór tego materiału związany jest z aktualnym nastrojem, emocjami, potrzebami jednostki lub grupy. Oddziaływanie terapeutyczne obejmuje cały organizm psychofizyczny, ze szczególnym zwróceniem uwagi na strefę takich procesów kierunkowych jak emocje, dążenia, oczekiwania i marzenia. Efektem końcowym tych oddziaływań jest poprawa samopoczucia, nastroju, usunięcie lęku, odreagowanie napięć, pobudzenie wyobraźni, poprawa relacji z członkami grupy.
Wyróżniamy siedem grup metod ze względu na funkcje, jakie pełni muzyka w terapii:
Odreagowująco- wyobrażniowe oraz aktywizujące emocjonalnie. Muzyka wyzwala wyobrażenia wzrokowe o charakterze projekcyjnym, wywołuje dużo skojarzeń pozamuzycznych. Pobudzając emocje sprzyja wyzwalaniu zablokowanej energii emocjonalnej, tzw. Katharsis.
Treningowe, mające na celu nauczenie usuwania napięć psychofizycznych np. poprzez trening autogenny Shultza, gdzie pacjent na uzyskać umiejętność dowolnego rozluźnienia napięć mięśni, regulowania funkcji wegetatywnych, neutralizowanie świadomości i uwalniania jej od nieprzyjemnych stanów napięciowych.
Relaksacyjne, polegające na stosowaniu zestawu nagrań muzycznych działających kojąco i odprężająco. Między innymi można wykorzystać wolne, melodyjne i spokojne utwory Bacha, Haydna, Mozarta, Beethovena i Chopina.
Komunikatywne, związane z uczuciem komunikacji społecznej. W trakcie rozmaitych zadań muzycznych pacjent uczy się nowych zachowań społecznych i emocjonalnych, np. uczy się współdziałania, empatii, odpowiedzialności.
Kreatywne w postaci improwizacji instrumentalnej, wokalnej i ruchowej. Do tej grupy należy elementarne muzykowanie wg metody Orfa, podczas której realizuje się proste formy muzyczne na instrumentach muzycznych, np. rondo rytmiczne czy kanko rytmiczny.
Psychodeliczne, ekstatyczne, estetyzujące, kontemplacyjne. Odpowiednio dobrany program muzyczny może wywołać intensywne przeżycie piękna, uczucie wzniosłości, wizualizację wyobrażeń.
FORMY MUZYKOTERAPII
- MUZYKOTERAPIA AKTYWNA-
Obejmuje zastosowanie podstawowych form aktywności muzycznej, takiej jak ruch przy muzyce, gra na instrumentach, śpiew i ćwiczenia mowy, działania twórcze z uwzględnieniem określonego celu leczniczego. Jej celem jest ogólnie rozumiana aktywizacja pacjenta pobudzająca poszczególne zmysły.
Muzykoterapia aktywna ma zastosowanie prawie we wszystkich działach związanych z terapią i lecznictwem, głównie w rehabilitacji i pedagogice specjalnej. Stosowana także w gimnastyce korekcyjnej, w usprawnianiu różnych dysfunkcji narządowych, w terapii chorób układu oddechowego i krążenia oraz wszędzie tam, gdzie lecznicze ćwiczenia ruchowe stymulowane są muzyką. Techniki muzykoterapii aktywnej są głównie opracowane w aspekcie postępowania praktycznego. Bardzo istotną sprawą jest tutaj dobór materiału muzycznego, który powinien być zgodny z aktualnym stanem pacjenta, jego nastrojem, tempem życia psychicznego czy stopniem pobudzenia psychomotorycznego. Jedną z najczęściej stosowanych form muzykoterapii aktywnej są zajęcia ruchowo-rytmiczne do muzyki. Wykorzystuje się je w ogromnej liczbie różnego rodzaju niepełnosprawności. Zajęcia ruchowo-rytmiczne przyczyniają się przede wszystkim do rozwijania pełnego zakresu ruchu. Początkowo wprowadzane są proste elementy (klasjanie, uderzanie stopą o podłogę), następnie zostają one stopniowo urozmaicane, aż pacjent osiągnie pełną swobodę ruchową. W zadaniach muzyczno-ruchowych bodźcem inicjującym ruch, nadającym mu kierunek, charakter i znaczenie jest muzyka. Najczęściej do zajęć muzykoterapii proponuje tzw. Muzykę żywą, improwizowaną. Ćwiczący, słuchając muzyki, ukazują poprzez ruch to, co jest dla nich najistotniejsze, najbliższe ich uczuciom, to co najsilniej do nich przemawia. Zainteresowanie ćwiczących utrzymywane jest więc podczas zajęć dzięki ciągłej, wzajemnej relacji pomiędzy proponowaną improwizacją muzyczną a reakcją ruchową pacjentów na dany rodzaj muzyki. Treść zajęć muzykoterapii aktywnej stanowić mogą różne rodzaje ćwiczeń powstałych na bazie wieloletnich doświadczeń w procesie terapeutycznym. Ćwiczenia i zadania konstruowane są na podstawie różnorodnych metod pracy, ze szczególnym uwzględnieniem elementów muzyki, ruchu i rytmiki. Przede wszystkim są to ćwiczenia:
Kształtujące aparat ruchu;
Metrorytmiczne;
Uwrażliwiające na elementy dzieła muzycznego;
Improwizacje: ruchowe, głosowe i instrumentalne;
Interpretacje ruchowe utworów muzycznych;
Śpiewanie piosenek;
Realizacja kanonów głosowo-ruchowych;
Taniec;
Ćwiczenia relaksacyjne;
Taka różnorodność zadań powoduje, że zajęcia muzykoterapii aktywnej stają się szczególnie atrakcyjne i ciekawe, motywuje pacjentów do uczestnictwa w sesjach terapeutycznych, które nie są monotonne i zawierają pierwiastki twórcze. Wszystkie wymienione ćwiczenia są ściśle ze sobą powiązane pod względem metodycznym. Główną zaletą wpływającą na skuteczność tego typu terapii jest przede wszystkim atrakcyjność jej technik związane z wykorzystaniem elementu muzyki jako bodźca do wykonywania szerokiego zakresu zadań ruchowych. Stanowi ona również atrakcyjną formę aktywnego wypoczynku mającego ogromne znaczenie zarówno w leczeniu, jak i profilaktyce. Sesje muzykoterapeutyczne z reguły ukierunkowane są na rozmaite, lecz ściśle określone cele. Np. programowanie poszczególnych sesji może stawiać sobie za cel ukształtowanie pewnych postaw lub zachowań, albo odwrotnie i skorygowanie wadliwych reakcji i schematów postępowania.
-MUZYKA RECEPTYWNA- stosowana jest zazwyczaj w schorzeniach o charakterze psychogennym. Najczęściej stosowana jest w nerwicach, schorzeniach psychicznych i psychosomatycznych oraz w innych chorobach organicznych, którym towarzyszą objawy nerwicowe" (M. Janiszewski; 1998). Muzykoterapia receptywna związana jest z umiejętnością słuchania muzyki, które przejawia się najczęściej w takim percypowaniu muzyki, które oddziałując na sferę emocjonalną, wywołuje u pacjentów zróżnicowane reakcje. Przede wszystkim ukierunkowuje ich ekspresję (zarówno werbalną, jak i pozawerbalną) na określoną problematykę. Wykorzystywane w trakcie zajęć utwory z literatury muzycznej spełniają rolę bodźców stymulujących wyzwolenie odczuć lub skojarzeń. Podstawowym celem tego procesu jest emocjonalne wsparcie pacjenta, który nabiera większej pewności w wyrażaniu własnych poglądów. Semantyka muzyki stanowi podstawę do pobudzenia wyobraźni, powodując większą precyzyjność imaginowanych obrazów oraz przypisując im określone znaczenia. Muzyka oddziałuje na sferę psychosomatyczną, dając pozytywne efekty terapeutyczne w postaci zmian zachodzących w ustroju człowieka. Percepcja muzyki jest indywidualna dla każdego słuchacza. Zależy ona przede wszystkim od stopnia wrażliwości emocjonalnej, gustu muzycznego (T. Natanson, 1976) oraz wcześniejszych doświadczeń i muzykalności. Percepcja muzyki zależy także od aktualnego samopoczucia psychofizycznego, jak również od zdarzeń, jakie miały miejsce w życiu pacjenta bezpośrednio przed przystąpieniem do słuchania. Kiedy zaobserwowano, iż pewne cechy utworów muzycznych wzbudzają u większości odbiorców podobne uczucia, wyodrębniono te z nich, które z reguły działają relaksacyjnie albo aktywizująco. Aktualnie podział ten jest poszerzany o inne kategorie utworów, które dobierane są w zależności od pojawiających się potrzeb terapeutycznych. Na przykład utwory zaliczane do relaksacyjnych odznaczają się najczęściej tempami wolnymi, łagodną, prostą w konstrukcji linią melodyczną, konsonansowo brzmiącą harmonią, spokojnym rytmem oraz łagodną, nieznacznie skontrastowaną dynamiką. Biegunowo inną charakterystykę mają utwory aktywizującą. Na plan pierwszy wysuwają się w nich rytmy, które zazwyczaj są bardzo charakterystyczne, zdecydowane, usystematyzowane według określonych, powtarzających się sekwencji. Tempo tych utworów jest zazwyczaj szybkie lub umiarkowane, natomiast w odbiorze harmonicznym można zaobserwować szereg zaskakujących rozwiązań. Pojawiają się częste zmiany dynamiczne, co sprzyja pobudzeniu i mobilizacji uwagi. Przebieg zajęć receptywnych, dobór utworów, ich zestawianie oraz rodzaj prowadzonej dyskusji zależą m.in. od określenia kryteriów diagnostycznych, celów terapii, wskazań i przeciwwskazań, całego programu leczenia, kolejnych etapów terapii i gustu muzycznego pacjenta. Proces muzykoterapii receptywnej może stanowić podstawę działań i być ukierunkowany tylko na jeden ściśle określony cel. Może on być również zastosowany jako technika wspierająca bądź uzupełniająca inne techniki terapeutyczne.
HISTORIA MOBILNEJ REKREACJI MUZYCZNEJ
Twórcą Mobilnej Rekreacji Muzycznej (MRM) zwanej także koncepcją muzykoprofilaktyki jest dr Maciej Kierył (lekarz anestezjolog i muzykoterapeuta). MRM tworzą ćwiczenia rytmiczno-oddechowo-ruchowe, które nawiązują do technik opracowanych przez profesora Genewskiego Konserwatorium Emila Jaques-Delacroze'a oraz Carla Orff'a. Dyrektor Instytutu Dalcroze'a w Genewie Dominique Porte stwierdził, iż rytmika nie zajmuje się specjalnie techniką muzyczną w sensie warsztatu, ani specjalnie techniką ruchu, ale polega na relacji pomiędzy muzyką a człowiekiem i aby tę relację uwidocznić, zakłada działanie naszego ciała. Wraz z biegiem lat, rozwojem i przekształcaniem kultury, zmianami estetyki, zmienia się również muzyka i jej percepcja. Zmieniają się także elementy muzyki. Ćwiczenia MRM były wytestowane w działaniach terapeutycznych m.in. w: Centralnym Szpitalu Kolejowym, Centrum Zdrowa Dziecka, Domu dla Dzieci Specjalnej Troski w Warszawie-Międzylesiu. Najbardziej wszechstronne ćwiczenia wykorzystano w działaniach profilaktycznych w grupach przedszkolnych, szkolnych, uniwersytetach III wieku i zajęciach rekreacyjnych. Mobilna Rekreacja Muzyczna jest zbiorem uporządkowanych ćwiczeń ruchowych, rytmicznych, perkusyjnych, oddechowych, wyobraźni plastycznej, poetyckiej i działań relaksacyjnych stymulowanych różnorodną muzyką. Ćwiczenia nawiązują do rytmów biologicznych człowieka (wolny spokojny oddech, miarowa akcja serca) i zachowań życia codziennego (ziewanie, klaskanie w dłonie, przeciąganie się, krok marszowy, oklepywanie ud). Zastosowanie elementów muzykoprofilaktyki w codziennym życiu pomaga oderwać się od rutynowych zajęć i obowiązków, pomaga zrelaksować się, usposobić się pogodnie i optymistycznie. W ramach większości celów profilaktycznych przewiduje się ochronę zachowania zdrowia oraz zapobieganie powstawaniu różnorodnych schorzeń chorobowych. W tych działaniach muzykoterapia znajduje swoje zastosowanie poprzez umożliwienie wczesnego zredukowania stresu za pomocą technik odreagowujących, a następnie wyuczenie różnych form wypoczynku. Małgorzata Kronenberger stwierdza: „Muzykoprofilaktyka pomaga w samopoznaniu (psychicznym, fizycznym, twórczym), w integracji z otoczeniem, aktywizacji fizycznej, muzycznej i plastycznej. Może również zadziałać wyrównawczo na istniejące wady rozwojowe (postawy ciała, oddechu, mowy, zachowań społecznych), poprawiając jednocześnie samoocenę”.
FAZY MOBILNEJ REKREACJI MUZYCZNEJ
Mobilna Rekreacja Muzyczna to układ zróżnicowany pod względem formy ćwiczeń ruchowych, oddechowych i wyobraźni. Każde z nich stymuluje do innego typu aktywności. Techniki i metody proponowane w Mobilnej Rekreacji Muzycznej doskonale nadają się do prowadzenia na zajęciach w Środowiskowym Domu Samopomocy. Szczególnie przydatne są w pracy terapeuty z osobami opóźnionymi w rozwoju, a w szczególności z osobami z umiarkowanym stopniem upośledzenia umysłowego. Model MRM tworzy osiem wiążących się ze sobą etapów.
1. Uruchomienie
Po zapoznaniu się z informacjami o stanie zdrowia i problemach uczestników zajęć należy przejść do tzw. „uruchomienia grupy”. Pierwszym ćwiczeniem uruchamiającym i integrującym grupę jest oddech, który wraz z przebiegiem zajęć stopniowo modyfikujemy. Stosujemy muzykę spokojną, która ułatwia i pogłębia oddychanie. Kontynuacją pierwszego etapu MRM są małe ruchy dłoni, krążenie barkami i głową. Następnie należy zachęcić do poruszania kończynami górnymi w rytmie odtwarzanej lub improwizowanej muzyki.
2. Zrytmizowanie
Ten etap zacząć należy od ćwiczeń stóp. Podczas imitacji marsza w pozycji siedzącej lub leżącej można posłużyć się wykorzystaniem fotografii zawierających krajobrazy przyrody. Towarzysząca muzyka marszowa w tempie 60-120 MM (sekundy na minutę), odtwarzana lub improwizowana, stymuluje ruch w różnych tempach, dostosowanych do możliwości chorego. Po wykonaniu kilku lub kilkunastu kroków należy wykonać oddech (do muzyki o spokojnym charakterze). Zwracamy tutaj także uwagę na udoskonalenie sprawności dłoni, które mogą zostać wykorzystane jako naturalny instrument perkusyjny. Podczas takiego rytmizowania stosujemy klaskanie w dłonie, które zasadniczo zawiera w sobie dwie formy: 1. piano: palce - palce - naśladując „deszczyk” lub „myszki”; 2. forte: palce - środek dłoni - wspieramy rytm marszowy,
Wykorzystujemy tutaj również schematy znanych rytmów, np. pochodzących z takich tańców jak: polonez, mazurek, kujawiak, walc, oberek, itd. Ćwiczenie to należy powtarzać w dalszych etapach, np. wykorzystując instrumenty perkusyjne.
Następnie rozpoczynamy koordynację ruchów rąk i nóg. Początkowo stosowana jest muzyka marszowa w tempie wolnym, a następnie umiarkowanym. Należy wykorzystywać zarówno aktualne, jak i dawne modne przeboje. Do ruchu można dodać rytmiczne wypowiadanie samogłosek, sylab, słów, krótkich zdań oraz wyliczanek (ćwiczenie koordynacyjne). Motywy rytmiczne powinny być powtarzane w metrum 4/4.
3. Odreagowanie
W grupach o zmniejszonej aktywności psychoruchowej, ale w dobrym stanie ogólnym, można zintensyfikować ćwiczenia poprzez przyspieszenie tempa, modyfikację ruchu i dodanie ekspresyjnej wokalizy. Przykładowo, grupa może naśladować przyspieszający, a potem zwalniający stukot pociągu.
Współmuzykowanie odbywa się z wykorzystaniem pianina, bądź innych instrumentów, którymi posługuje się prowadzący. Do prezentowanej przez terapeutę muzyki grupa powinna wykonać rytmiczną improwizację na instrumentach Carla Orff`a. W momencie pojawienia się oznak zmęczenia należy zwolnić tempo i dynamikę ćwiczeń.
4. Uwrażliwienie
Podczas tego etapu uczestnicy przyjmują pozycję siedzącą lub leżącą. Przy odtwarzanej muzyce starają się naśladować ustami dźwięki natury (świergot ptaków, szum wiatru itp.). Następnie przystępują oni do „wygrywania” swoich emocji za pomocą przedmiotów zaadaptowanych (długopisy, kartki papieru, pudełka) lub instrumentów perkusyjnych. Patrząc na obrazki grupa naśladuje np. atmosferę starego lasu, szum wodospadu lub morza. Można łączyć muzykowanie z nuceniem i śpiewaniem polskich piosenek ludowych. Ważne jest, by obserwować kreatywność uczestników. Można zaproponować zamianę instrumentów lub nowe ćwiczenia, jak np. z cyklu: „malujemy” dźwiękiem, „rysujemy” muzykę. Jest to element wychowania muzyczno-plastycznego. Przebieg zadań zależy zarówno od uznania ich przez pacjenta, jak i inwencji prowadzącego. Należy uświadomić odbiorcy jego reakcje na delikatne bodźce dźwiękowe, plastyczne i dotykowe. Pod koniec tego etapu tempo ćwiczeń powinno być nieco zwolnione w celu przygotowania uczestników zajęć do relaksu.
5. Relaks
Relaks powinien zostać poprzedzony symetrycznymi ćwiczeniami izometrycznymi i kilkoma spokojnymi głębokimi oddechami. Niewielkie zmęczenie fizyczne ułatwia uzyskanie odprężenia. Należy posługiwać się muzyką akceptowaną przez odbiorców.
Każdy uczestnik przyjmuje wygodną dla siebie pozycję ciała. Podczas przekazywania sugestii odpoczynku można wspomóc się odpowiednimi fotografiami przyrody. Podczas relaksu nie należy stawiać uczestnikom żadnych zadań. Czas trwania odpoczynku zazwyczaj wyznaczane jest zachowaniem grupy. Przy pierwszych objawach nieakceptacji terapeuta powinien skrócić czas ekspozycji muzyki i sugestii słownej. Po zakończeniu relaksu stopniowo należy przejść do „uruchomienia” grupy.
6. Aktywizacja łagodna
Rozpocząć należy od pogłębienia oddechu, poruszania palcami, przeciągania się i wykonania symetrycznych ćwiczeń izometrycznych. Następnie pacjenci powoli siadają i przystępują do rozciągania oraz krążenia ramionami. Można poprosić ich o zaklaskanie w dłonie (jest to niewerbalna wypowiedź na temat oceny relaksu). Pytać można o skojarzenia lub wspomnienia, które pojawiły się podczas relaksu. Następnym zadaniem grupy jest wyklaskanie rytmu (wyznaczamy wspólny mianownik tempa i integrujemy grupę wspierając klaskani i poruszanie się dźwiękiem fletu lub harmonijki.) Przy zainteresowaniu wspólnym muzykowaniem można powtórnie wykorzystać instrumenty C. Orff`a. W okresie tym zazwyczaj wyrównują się umiejętności uczestników.
7. Aktywizacja dynamiczna
W sprawnych aktywnych grupach terapeutycznych i grupach profilaktycznych przystępujemy do eskalacji działań zabawowych. Uczestnicy prezentują swoje zdolności improwizatorskie, muzyczne, parateatralne i taneczne.
8. Rozmowa
Rozmowa jest ostatnim etapem MRM. Pacjenci mogą wyrazić swoje wrażenia z zajęć. Podczas rozmowy uczestnicy są zwykle bardzo aktywni i można zaobserwować korzystne zmiany w zachowaniu (pacjenci wycofani lub nadpobudliwi). Ten etap może także stanowić okazję do powtórzenia ulubionych ćwiczeń i zademonstrowania nowych pomysłów muzycznych. Zazwyczaj wydłużający się czas ostatniego etapu stanowi o kryterium atrakcyjności zajęć dla grupy.
MUZYKORELAKSACJA opiera się na współdziałaniu różnych ćwiczeń z zakresu muzykoterapii w połączeniu z technikami relaksacyjnymi oraz odpowiednio dobranymi utworami muzycznymi. Wykorzystuje ona dwie podstawowe grupy ćwiczeń. Pierwsza z nich ma oddziaływanie odreagowująco - wyzwalające, druga - odprężające.
Celem ćwiczeń odreagowująco - wyzwalających jest oczyszczenie umysłu oraz aktywacja pacjenta. Odbywa się to za pomocą prostych zadań muzyczno-ruchowych z wykorzystaniem głosu i ruchu ciała. Niekiedy w tych zadaniach proponuje się również użycie instrumentów perkusyjnych.
Rola ćwiczeń odprężających sprowadza się do zastosowania tych czynników terapeutycznych, które umożliwiają uzyskanie u pacjenta stanu uspokojenia, WYCISZENIA EMOCJONALNEGO oraz równowagi psychicznej. Większość zadań z tej grupy wykorzystuje głównie techniki relaksacyjne i ćwiczenia oddechowe.
CELE TRENINGÓW RELAKSACYJNYCH:
wspomaganie rozwoju osobowości (techniki wyobrażeniowe i autosugestia);
pozytywne wpłynięcie na poprawę samoświadomości i koncentracji uwagi;
wpłynięcie na uzyskanie wyciszenia emocjonalnego;
rozładowanie zastarzałych urazów i przeżyć silnie zaburzających psychikę;
pomoc w przyjęciu postawy krytycznego myślenia;
umożliwienie bezkonfliktowe przystosowanie się do zmieniających się warunków życia.
Przedstawiona powyżej lista obszarów oddziaływania treningów relaksacyjnych nie jest wyczerpująca. Stosowane są one także w wielu innych przypadkach, jak np. w leczeniu różnego rodzaju schorzeń: astmy, nadciśnienia, wrzodów żołądka, bólów migrenowych, bólów kręgosłupa, bólów reumatycznych. Wpływają pozytywnie na funkcjonowanie układu trawiennego, nerwowego, krążeniowego, oddechowego oraz umożliwiają szybką regulację napięcia mięśniowego. PRZEDE WSZYSTKIM ZAŚ PRZYCZYNIAJĄ SIĘ DO POPRAWY NASZEGO STANU PSYCHICZNEGO ORAZ WZROSTU ODPORNOŚCI NA STRESY.
TRENING AUTOGENNY SCHULTZ'A:
Walory treningu autogennego dawno już zostały docenione przez wielu lekarzy i terapeutów. Dowiedziono, że pozwala na uzyskanie obniżenia stanu świadomości, który może być osiągany wielokrotnie i w dowolnym czasie.
W zależności od potrzeb od potrzeb trening może być stosowany w celach:
oczyszczających (autogeniczne odreagowanie);
samopoznania i doskonalenia (w celu zmiany osobowości pacjenta);
odprężenia psychofizycznego (metoda psychosomatyczna)
profilaktycznych (zapobieganie zmęczeniu);
Ideą przewodnią jest nie tylko uzyskanie rozluźnienia mięśniowego, lecz także dokonanie w świadomości pacjenta pewnego rodzaju metamorfozy, która polega na skierowaniu uwagi na odczucia pochodzące z ciała oraz wskazaniu możliwości ich zmian. Proces ten zachodzi w sposób dyskretny, gdyż terapeuta, krok po kroku, przedstawia ćwiczącemu pewne sugestie słowne, które wyznaczają odpowiednie reakcje.
TRENING JACOBSONA:
Nazywany jest najczęściej relaksacją stopniową lub progresywną. Podczas treningu przede wszystkim zwracamy uwagę na napięcia i rozluźnienia mięśni. Jednakże w tym samym czasie staramy się, by pozostała część ciała utrzymywana była nadal w rozluźnieniu.
Taneczną lub jazzową w rytmie 4/4. Tempo muzyki może być wolne lub szybkie.
AKTYWNE TECHNIKI
RYTMIKA - dyscyplina ta, zrodzona z nauki solfeżu, została wynaleziona przez francuskiego pedagoga E. Jaąues-Dalcroze'a. Traktuje ona muzykę jako podstawowy motor swojego działania. Jaąues-Dalcroze rozpoczął proces kształcenia muzycznego od uwrażliwienia na rytm poprzez stworzenie określonego rodzaju ćwiczeń polegających na dokładnej realizacji usłyszanego rytmu za pomocą prostych gestów taktowania i chodzenia. Zwrócił uwagę na związki, jakie istnieją pomiędzy cechami psychicznymi a układem ruchowym wykonującym polecenia z ośrodkowego układu nerwowego. W rytmice powinna istnieć pełna świadomość wykonywanego rytmu, która jest określona jako właściwość łącząca stosunki pomiędzy ewolucjami ruchowymi a czynnościami intelektualnymi. Ekspresja rytmu w tym ujęciu jest wskaźnikiem aktywności rytmicznej, jaka zachodzi w naszej korze mózgowej.
Rytmika dalcrozowska to nie tylko środek pedagogiczny służący celom wychowania muzycznego czy wychowania fizycznego, ale jest to również metoda, która oddziałuje na prawie wszystkie cechy osobowości, takie jak system motywacyjny, emocje, uczucia, poziom koncentracji i uwagi, poziom intelektualny. Ćwiczenia rytmiczne są systemem dobranych ruchów, wykonywanych ściśle z rytmem i charakterem muzyki, która pełni tutaj rolę przewodnią.
Występują w nich trzy ważne elementy składowe: - percepcja elementów muzycznych, - czynności kojarzeniowe elementów muzycznych z ruchem fizycznym, - poczucie satysfakcji z prawidłowo, adekwatnie skojarzonego z muzyką wykonania
Ewolucje ruchowe, jakie spotyka się w ćwiczeniach z zakresu rytmiki, oddziałują na uzyskanie równowagi psychicznej, zdolność do szybkiego i precyzyjnego zapamiętywania ruchów prostych i, złożonych. W dalszym etapie kształcą niezależność wykonywanych ruchów, przyczyniając się do uzyskania doskonałej koordynacji nerwowo-mięśniowej.
Szczególne znaczenie ma rytmika w kształtowaniu osobowości psychicznej oraz konstytucji fizycznej dziecka. Dla dzieci rytmika jest rozrywką integrującą je ściśle z rówieśnikami, pozwalającą na tworzenie nowych więzi społecznych. Koryguje trudności w procesie kształtowania osobowości dziecka polegające na występowaniu nadmiernej ruchliwości, braku koncentracji, uwagi. Poprzez zainteresowanie dzieci wspólną zabawą eliminuje się u nich cechy egocentryczne, uwrażliwia na troski i kłopoty innych osób, wzbogaca treści emocjonalne w życiu dziecka. Poprzez ruchy wymagane przy różnych ćwiczeniach z zakresu rytmiki dziecko ma ułatwione poznawanie czynności dnia codziennego, sprawniej przyswaja nowe, złożone czynności ruchowe.
IMPROWIZACJA MUZYCZNO-RUCHOWA Improwizacja muzyczno-ruchowa jest specyficznym rodzajem wypowiadania się poprzez gest, poprzez ruch całego ciała. Ekspresja emocjonalna poprzez ruch jest jednym z najpełniejszych środków wyrazowych uzewnętrzniających różnorodne stany emocjonalne. Ćwiczenia z zakresu improwizacji muzyczno-ruchowej, prowadzone w atmosferze relaksu i zabawy, pomagają w tworzeniu, w proponowaniu pewnych form działań przez ćwiczącego, dają mu poczucie swobody i własnych możliwości. W improwizacji muzyczno--ruchowej ważnym elementem jest nadawanie pewnej konkretnej treści ćwiczeniom. Fascynacja tematem nadaje ćwiczeniom atrakcyjność i pozwala uchwycić istotny związek między zwykłymi ruchami poszczególnych odcinków ciała a wyrażeniem tego, czemu ruch ma służyć. Określony utwór muzyczny, czy improwizacja muzyczna, rozluźnia, aktywizuje i narzuca swój rytm, któremu ćwiczący z łatwością się poddają. Rytm narzuca pewną dyscyplinę ruchu, która następnie staje się przyzwyczajeniem.
ZABAWA MUZYCZNO-RUCHOWA Zabawa muzyczno-ruchowa jest bardzo istotnym elementem kształtującym poziom kultury muzycznej oraz wpływającym na rozwój fizyczny dziecka. W zabawach muzyczno-ruchowych każdy ruch ma określony cel, wyznaczona jest długość jego trwania i uzasadniony charakter. W zabawie należy dążyć, aby każdy ruch był prosty a jednocześnie wyrazisty i estetyczny. Tematyka zabaw może być różnorodna, obrazująca najrozmaitsze dziedziny działalności człowieka, zwyczaje ludowe, sceny z życia zwierząt, zjawiska przyrody i in. Oprócz elementu czysto rozrywkowego zabawy mogą zawierać pewne problemy rytmiczne, podawane jednak w sposób prosty, tak żeby nie były ani nudne, ani monotonne i oddziaływały na wyobraźnię dziecka.
ELEMENTY TAŃCA TOWARZYSKIEGO Ten rodzaj zajęć stwarza duże możliwości adaptacyjne dla pacjentów z trwałą dysfunkcją narządu ruchu, spełniając rolę nie tylko w zakresie rehabilitacji ruchowej, ale również rehabilitacji psychologicznej i społecznej. Poprzez opanowanie choćby najprostszych ewolucji ruchowych tańca towarzyskiego pacjent nabiera wiary we własne siły, pozbywa się kompleksów niepełnowartościowości, wytwarza się więź społeczna pomiędzy grupą a dotychczas nie akceptowanymi jej członkami. Zajęcia te oparte są na wykorzystaniu elementów tańca towarzyskiego z zakresu tzw. standardu oraz tańców Ameryki Łacińskiej.
ELEMENTY TAŃCA NOWOCZESNEGO Inwazja tańca dyskotekowego, która zawładnęła w dzisiejszych czasach parkietem tanecznym, spowodowała kryzys innych form tańca, m. in. tańca towarzyskiego. Współczesny tancerz staje się na parkiecie anonimową jednostką, dając upust własnej swobodnej inicjatywie w zakresie improwizacji ruchowej. Wzmaga to poczucie izolacji i osamotnienia, wpływa ujemnie na więzi społeczne. Jednakże mimo tych negatywnych cech taniec dyskotekowy, odpowiednio przygotowany, ma różnego rodzaju elementy przydatne w kształtowaniu poszczególnych cech motorycznych i rehabilitacji ruchowej.
ĆWICZENIA GIMNASTYCZNO-TANECZNE Jest to forma zajęć muzyczno-ruchowych, która zdobyła sobie popularność stosunkowo niedawno. Używane tutaj różne określenia, takie jak: aerobik czy jazz-gimnastyka, dotyczą grupy ćwiczeń gimnastyczno-tanecznych, dla których podkładem muzycznym jest najczęściej muzyka bigbitowa.
Ewolucje ruchowe stosowane w ćwiczeniach gimnastyczno-tanecznych wywodzą się z różnych dyscyplin sportowych. Stosowane są tu np. ruchy kończyn górnych i dolnych, jakie obserwuje się w pływaniu, wypady nóg z pracą tułowia i kończyn górnych, jakie można spotkać w szermierce, elementy ruchowe spotykane w walkach dalekowschodnich, takich jak karate, taekwondo, oraz wiele innych ruchów prostych i złożonych, które występują prawie we wszystkich dyscyplinach sportowych. Cechą charakterystyczną tych ćwiczeń jest ich wykonywanie, podczas którego napięcia mięśni przeplatane są z ich rozluźnianiem przy każdorazowej dużej swobodzie ruchu.
Ćwiczenia dzielą się na następujące grupy: - ćwiczenia kończyn górnych i dolnych wykorzystujące efekty ich napinania i rozluźniania z wykorzystaniem jak największej amplitudy ruchu w poszczególnych stawach; - ćwiczenia tułowia uwzględniające ćwiczenia mięśni brzucha i grzbietu skoordynowane z pracą kończyn górnych i dolnych; - różnego rodzaju kombinacje kroków tanecznych.
ZWIĄZEK MUZYKI Z MEDYCYNĄ Związki muzyki z medycyną istnieją od wieków. Sięgając do najwcześniejszych okresów rozwoju ludzkości, można odnaleźć wiele przykładów wskazujących na wykorzystanie muzyki jako środka leczniczego. Wierzono, że muzyka jest darem niebios i czystości. Muzyka już od czasów najdawniejszych była w centrum zainteresowania nie tylko artystów i twórców muzyki, ale także lekarzy. Poglądy nt. leczniczych funkcji muzyki zmieniały się na przestrzeni tysiącleci. Mimo to badania zawsze potwierdzały, że muzyka jest postrzegana przez aparat słuchowy, a następnie przekazywana do miejsc odpowiedzi emocjonalnej w mózgu, które są połączone z systemem limbicznym. Muzyka pomaga stymulować wyobraźnię i intuicję, co wpływa na integrowanie funkcji lewej i prawej półkuli (A.Watson, N.Drury.).
Pomimo licznych doniesień dotyczących stosowania muzyki w szeroko pojętym leczeniu z naukowego punktu widzenia muzykoterapię uznaje się za stosunkowo młodą dziedzinę nauki. Pierwsze systematyczne badania wykazujące pozytywne efekty muzykoterapii rozpoczęto dopiero w XX w., a w Polsce po roku 1970.
ODDZIAŁYWANIE MUZYKI NA CZŁOWIEKA Nie jest możliwe, by jednym zdaniem określić, jaki wpływ na nasz organizm ma muzyka, ponieważ jej oddziaływanie jest odczuwane na wielu płaszczyznach: emocjonalnej, fizjologicznej, estetycznej. W zakresie centralnego układu nerwowego muzyka oddziałuje przede wszystkim na emocje. "Dzięki doskonałym sieciom nerwowym ciało, myśl i emocje są ściśle powiązane i funkcjonują jako całościowa jednostka, wzbogacając naszą wiedzę (C.Hannaford, 1998)."
Oddziaływanie muzyki na emocje odzwierciedla się w zakresie ich przezywania podczas słuchania muzyki. Są to takie doznania jak: strachem złość, smutek, radość, uspokojenie. Poza tym oddziaływanie muzyki poprzez wywoływanie pewnych uczuć wpływa na kształtowanie określonego sposobu przeżywania muzyki, który może być różny u poszczególnych słuchaczu. "Nawet jeżeli muzyka uczuć nie zawiera, to potrafi je wywoływać i ciekawym zjawiskiem jest to, że potrafi wywoływać u różnych ludzi różne uczucia (M.Przychodzińska-Kaciczak, 1981)." Takie stwierdzenia dotyczą słuchania tych samych utworów muzycznych poprzez różnych odbiorców, ale w tym samym czasie.
Wpływ muzyki obserwowany jest także w przebiegu procesów poznawczych oraz neurofizjologicznych, co dzieje się za pośrednictwem aktywizacji bioelektrycznych czynności mózgu (M. Janiszewski 1993). W ten sam sposób doświadcza się stanów odprężenia, także tych głębokich, wykraczających poza ludzką świadomość. Ponieważ muzyka kieruje swoje oddziaływanie przede wszystkim na emocjonalną sferę osobowości człowieka, wykorzystuje się ją jako jeden z elementów sterujących psychiką ludzką i zachowaniami osobniczymi. Zaburzone stosunki międzyludzkie mogą (w konsekwencji) wywołać większość chorób na jakie narażony jest współczesny człowiek tzw. schorzenia cywilizacyjne powstają głównie z nagromadzonych negatywnych emocji, takich jak egoizm, nienawiść, gniew, które wynikają z nieprawidłowych postaw życiowych.
Nie bez znaczenia są wartości estetyczne, jakie zawiera muzyka. One również odgrywają rolę terapeutyczną. To właśnie wartości estetyczne, jakie przypisywane są dziełom sztuki czy natury, dostarczają rzeczywistej rozrywki, ukojenia lub zaspakajają marzenia. Nasz kontakt z muzyką ,może mieć różne podłoże. Najczęściej zaspokajamy naszą aktualną potrzebę estetyczną. Staramy się poddać nastrojowi muzyki, uchwycić jej piękno, przeżyć na swój sposób.
Często muzyka pomaga nam oderwać się od codziennych problemów, doznać silnych wzruszeń czy wręcz ekstatycznych przeżyć. Jeżeli aktualnie doznajemy silnych uczuć (miłość, radość, smutek, złość), muzyka pozwala nam je jeszcze bardziej spotęgować. Zatopieni w muzyce, przestajemy zauważać świat zewnętrzny, jesteśmy jakby poprzez chwilę nieobecni. Trwamy w określonym nastroju tak długo, jak długo trwa muzyka, która jest odzwierciedleniem naszych potrzeb, nas samych.
Każdy rodzaj terapeutycznej aktywizacji muzycznej pomaga wprowadzić wewnętrzną harmonię w życie psychiczne człowieka. W zależności od jakości proponowanej słuchaczowi muzyki emocje, jakie przez nią są wywoływane, mogą powodować pozytywne bądź negatywne zmiany fizjologiczne w organizmie. Zmiany te mogą dotyczyć:
efektywności systemu nerwowego;
czynności całego organizmu;
czynności kory mózgowej;
napięcia mięśniowego;
przemiany materii;
szybkości krążenia krwi;
wrażliwości zmysłów;
wydzielania wewnętrznego;
cyklu oddechowego.
REAKCJE EMOCJONALNE W MUZYCE
Często powodują ukierunkowane zmiany w percepcji, wyobraźni, procesach myślowych oraz w sferze motywacji. Procesom zmianowym podlegają również reakcje dotyczące zachowania, a także fizjologii organizmu (aktywacji ruchowej i napięcia mięśniowego). Silny związek muzyki z emocjami następuje poprzez dostarczenie człowiekowi różnorodnych przeżyć emocjonalnych u modulowanie sposobu ich postrzegania za pomocą wybranych elementów muzycznych. Ponieważ charakter wyrazowy muzyki jest podobny do dynamiki emocji, to jakiekolwiek zmiany w pierwszej mogą wywołać analogiczne zmiany w drugiej. Zakładając, że zaburzenia emocjonalne u człowieka są odpowiedzialne a występowanie różnego rodzaju lęków, muzyka może tutaj z powodzeniem być wykorzystana jako narzędzie terapeutyczne o znacznym oddziaływaniu. Zachowania emocjonalne możemy rozpatrywać zarówno w aspekcie muzykoterapii aktywnej jak i receptywnej. W tej pierwszej szczególnie przydatny jest element rytmu muzycznego, który w pewnym stopniu może odzwierciedlać ruchową ekspresję naszego stanu emocjonalnego. Określone ruchy ciała traktowane są jako poszczególne składniki rozmaitych reakcji uczuciowych.
Ponieważ zarówno tempo, jak i rytm danego utworu muzycznego wyzwalają określoną, uprzednio zaprogramowaną reakcję ruchową, możemy wcześniej przewidzieć użycie pewnych charakterystycznych ruchów w poszczególnych zadaniach. Np. mogą być to ruchy ciężkie, powolne, miarowe, lub ruchy lekkie, żywe i niemiarowe. W rezultacie zakres wyszczególnionych wyżej ruchów daje pacjentowi możliwość pełnej realizacji wszelkich rodzajów wyrazu kinetycznego (M. Janiszewski, 1984). Taka ekspresja ruchowa, włączona do zadań z zakresu muzykoterapii aktywnej związana jest bardzo ściśle z ruchami ekspresyjnymi człowieka. Jednocześnie ruchy te stanowią odzwierciedlenie aktualnych stanów emocjonalnych (np. w zależności od aktualnego stanu psychicznego człowiek może się poruszać: ochoczo, gwałtownie, żywo itd. lub przeciwnie: ospale, ciężko, sennie). Zastosowanie ćwiczeń z wykorzystaniem ekspresji ruchowej umożliwia obserwację występującej u pacjenta zależności pomiędzy subiektywnym poczuciem rytmu i jego odzwierciedleniem w efektywnej reakcji ruchowej.
Wykorzystanie muzyki do celów terapeutycznych jest nieocenione, szczególnie w pracy z pacjentami mającymi zaburzenia na tle emocjonalnym. W tych przypadkach muzyka wpływa na wszechstronną aktywizację pacjenta, ponieważ może ona wywołać u niego różne stany emocjonalne, modyfikować je (sterować nimi), jak również powodować ich rozładowanie.
Zabawa
Cele :
Odreagowanie napięć psychofizycznych,
Likwidacje napięć, lęku i agresji,
Pobudzenia aktywności do osiągnięcia zadowolenia z wykonanych czynności i wspólnej zabawy.
Odreagowanie
Ustawiamy się w trzech płaszczyznach i naśladujemy „akcję strażacką”
Grupa stojąca: okrzyk: „Pali się”
Grupa siedząca: okrzyk: „Tempo, tempo ruchy rąk
Grupa biegająca: okrzyk: „ Odgłosy syreny strażackiej ( uuu, ruchy rąk)”
Bibliografia:
1. M. Janiszewski, „Muzykoterapia aktywna - PWN. Warszawa-Łódź 1993”;
2. M. Janiszewski „Muzykoterapia receptywna”;
3. M. Janiszewski „Muzyka w leczeniu, rehabilitacji i profilaktyce - Akademia Muzyczna w Łodzi 1998”;
4. M. Kronenberger, „Muzykoterapia wykorzystanie technik aktywnych i receptywnych w profilaktyce stresu”, Łódź 2004 r.;
5. M. Kronenberger „Muzykoterapia - Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu”, Szczecin 2004 r.;
6. T. Natanson, „Wstęp do nauki muzykoterapii”, Warszawa 1998 r.;
7. M. Brzozowska-Kuczkiewicz „Emil Jaques-Delcroze i jego Rytmika”;
8. M. Kierył „Elementy terapii i profilaktyki muzycznej”, Warszawa 2004 r.;
9. M. Kierył, „Elementy muzykoterapii”, Warszawa 1996 r.;
10. A. Michalski, „Wykorzystanie muzykoterapii aktywnej we wspomaganiu rehabilitacji społecznej osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnością intelektualną w Środowiskowym Domu Samopomocy w Chmielniku”, Akademia Świętokrzyska w Kielcach, 2007 r.
11. Bożena Piotrowska „ Muzykoterapia”
16