1. Istota prawa naturalnego: prawo nie jest dziełem człowieka, nie jest tworzone, lecz "odkrywane". Jego normy istnieją obiektywnie. Prawo naturalne wynika z natury człowieka, stworzonej przez Boga, więc jest Jego dziełem.
2.Początki idei prawa naturalnego: Już w starożytności pojawiło się prawo naturalne- zawarte było w „Antygonie” Sofoklesa. Następnie tym zagadnieniem zajął się Arystoteles wciąż stanowił część prawa politycznego. Naczelna rola przypadła pojęciu sprawiedliwość. Rozdzielenie sprawiedliwości na formalną i materialną. Sprawiedliwość formalna jest zgodna z prawem. Początek regularnym rozważaniom dotyczących prawa naturalnego dali Rzymianie, nie Grecy.
Pojęcie prawa naturalnego jako pojęcie rozważań nad prawem ogólnym wprowadził Cyceron. Z naturalnego rozsądku wynika występowanie wspólnej wszystkim ludziom sprawiedliwości czego żadna siła nie może zmienić.Kształtujący się dualizm (prawa ludzkiego i naturalnego) widoczny jest w Pismach Ojców Kościoła np. listy św. Pawła.
3. Prawo naturalne w średniowieczu było jedną z podstawowych myśli prawniczych, samo rozumienie było zróżnicowane; św. Tomasz z Akwinu wyróżnił poziomy hierarchiczne.
Na górze było prawo wieczne. Odbiciem prawa wiecznego w ludzkich umysłach było prawo naturalne.
4. Pozytywizm prawniczy - istota pojęcia
Można uznać że starożytnych Greków cechowało pozytywistyczne podejście do prawa tzn. cechować pozytywizm prawniczy. Prawem naturalnym nieszczególnie się zajmowano. Prawo pozytywne sprowadzało się do prawa stanowionego. To nurt przeciwstawiany prawu naturalnemu. Do podstawowych tez pozytywizmu należą następujące dwie:
-pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły);
-nie ma koniecznego związku między prawem i moralnością.
Pozytywizm prawniczy XIX -XX w.
Praktycyzm - w ramach którego odrzucono poszukiwania prawdy absolutnej a zajęto się analizą przepisów prawnych (akty)
Metoda formalno - dogmatyczne - dotyczyła ona badania prawa w oderwaniu od aspektów społecznych, politycznych, ekonomicznych itp.
5. Pojęcie umowy społecznej (różne ujęcia)
Umowa społeczna dotyczy przejścia z formy przed państwowej do państwa.
-„Bellum omnium contra omnes” - wojna wszystkich ze wszystkimi
Ta umowa stanowi ucieczkę z tego stanu. Celem umowy społecznej tutaj jest rezygnacja z praw naturalnych, który uzyskuje pełnię władzy nad poddanymi.
-Teoria suwerenności miała charakter suwerenności niezbywalnej, jednym wyjątkiem byłaby sytuacja, w której suweren nie wypełnia swoich obowiązków, wtedy można było go odwołać
-John Locke - początek liberalizmu politycznego, który oparty był na prawie natury a funkcjonował wg. Konstrukcji umowy społecznej
„tabula rasa” - czysta tablica, człowiek rodzi się z taką tablicą i nie ma założeń
Podstawą wolności była wolność polityczna. Stan natury był stanem doskonałej wolności i pomyślności. W umowie społecznej chodziło o to by wyeliminować niepewność jednostki. Umowa społeczna służy umocowaniu naturalnych praw człowieka.
Umowa społeczna konstruowana jest w sposób dwuetapowy:
*umowa zawierana była między jednostkami, które tworzą społeczeństwo
*umowa między społeczeństwem, które tworzą państwo
6. Teorie Monteskiusza
Teoria Monteskiusza o podziale władzy: w państwie powinien panować trójpodział władzy państwowej. Odrębne instytucje miały pełnić rolę ustawodawczą, polegającą na tworzeniu dobrego i sprawiedliwego prawa, inne wykonawczą - odpowiedzialną za wprowadzenie go w życie, a jeszcze inne - sądowniczą- dbającą o przestrzeganie zasad sprawiedliwości. Żadna z wymienionych władz nie powinna uzyskać przewagi nad pozostałymi, gdyż rządy skupione w rękach jednej instytucji lub osoby z czasem prowadzą do nadużyć.Monteskiusz wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc, że prawo stanowione zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury. Przy tworzeniu prawa należy brać pod uwagę naturalne uwarunkowania, które kształtują ducha praw (relacje między prawem a innymi czynnikami). Do tych uwarunkowań należą: wielkość terytorium państwa, klimat, religia, obyczaje, historia, formy gospodarowania oraz zasady rządzenia. Monteskiusz wyróżnił trzy formy państwa: despotia, w której zasadą rządzenia jest strach, monarchia, w której rządy odwołują się do honoru, republika, która może mieć ustrój demokratyczny (oparta jest wtedy na cnocie) albo arystokratyczny (oparta wtedy na umiarkowaniu warstw rządzących).Monteskiusz uważał, że o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez nie wolności obywateli („duch umiarkowania” - powściągliwość ustawodawcy)
7. Pojęcie utylitaryzmu
Utylitaryzm - wszyscy chcą osiągnąć to w czym leży ich interes, przyjemność. Odnośnie natury człowieka, wszyscy ludzie są podobni, mają podobne uczucia, wszyscy dążą do tego samego. nazwa utylitaryzm pochodzi od utylias - użyteczność, doktryna etyczna, zgodnie z którą postępowanie etyczne człowieka jest moralne wówczas gdy kierowanie się dobrze pojętym interesem jednostki, nie jest w sprzeczności z interesami ogółu.
8. Pojęcie normatywizmu
normatywizm (bliski pozytywizmowi ale nie jest to samo, charakterystyczne było ujęcie nauki prawa jako nauki „czystej” )- nauka samowystarczalna przy analizie prawa nie należy odwoływać się do innych nauk oraz do pojęć metafizycznych
Podstawą metodologiczną normatywizmu było rozróżnienie rzeczywistości i powinności. Prawo powinno być bez wartościowania.
9. ekonomiczna analiza prawa - istota, możliwość wykorzystania
Ekonomiczna analiza prawa zajmuje się badaniem prawa korzystając z metod nauk ekonomicznych. Dyscyplina ta kładzie szczególny nacisk na badanie efektywności regulacji prawnych. Naczelnym postulatem ekonomicznej analizy prawa jest to aby rozwiązania oferowane przez system prawa sprzyjały efektywności ekonomicznej.
Konsekwencją założenia racjonalności wyboru jest teza, że jeśli człowiek dąży do maksymalizacji swojej użyteczności to jego zachowanie i decyzje będą ulegać zmianie w zależności od powstających bodźców zewnętrznych.
Możliwości wykorzystania:
-badanie ustawodawstwa bezpośrednio odnoszącego się do gospodarki i rynku
-prawo konkurencji
-prawo pracy
-prawo podatkowe
-całość systemu prawnego
10. Pojęcie państwa prawnego
Prawo: moralne i zewnętrzne. Prawo jest to zespół powinności zawartych w zewnętrznym ustawodawstwie, natomiast źródło prawa wywodzi się z istnienia dobrej woli. Istnienie dobrej woli implikuje istnienie prawa, które może być wewnętrzne jako prawo moralne oraz wewnętrzne jako prawo stanowione.
Łączenie obu aspektów prawa stworzyło koncepcję zwaną później państwa prawnego.