l. WSTĘP

Przemiany zachodzące w Polsce u progu XXI w., w tym kształtowanie się nowych relacji społecznych i rodzinnych oraz zmiana spojrzenia na miejsce człowieka w społeczeństwie i przyrodzie, wymagają odmiennego podejścia do wielu problemów zdrowotnych. Celem mojej pracy jest określenie roli promocji zdrowia w optymalnym modelu opieki prenatalnej. Idea promocji zdrowia stanowi rozwinięcie i pogłębienie dorobku profilaktyki pierwotnej. Według założeń WHO należy traktować ją jako globalną strategię społeczną dla sprostania wyzwaniom, jaki stwarza obecnie rozwój naszej cywilizacji i kultury. Oznacza to dokonanie zasadniczej reorientacji w działalności służby zdrowia, przesunięcie głównych akcentów z walki z chorobą na budowanie zdrowia i przełamanie niepodzielnego dotąd przyrostu orientacji leczniczej. W dziedzinie opieki prenatalnej główne kierunki działań promujących obejmują: • dostarczanie wiedzy na temat zachowań prozdrowotnych, stylu życia, przygotowanie do macierzyństwa, informowanie o różnych formach opieki okołoporodowej (porody naturalne), • propagowanie uczestnictwa w Szkołach Rodzenia i ruchu „Sami Sobie”, • kształtowanie dyspozycji psychicznych w kierunku traktowania zdrowia jako wartości, akceptacji potrzeb i praw istoty ludzkiej (rodzina, środki masowego przekazu), • tworzenie podstaw systemowych do funkcjonowania programów prozdrowotnych: system rooming-in; „Szpital promujący zdrowie”; „Szpital sprzyjający dziecku”.

Rola położnej w opiece okołoporodowej jak i jej uczestnictwo w programie karmienia piersią jest bardzo ważna. Opieka nad matką i nowonarodzonym dzieckiem jest naszym obowiązkiem statutowym Jakość opieki okołoporodowej jest bardzo ważną rzeczą. Cały poród i połóg są złożonymi dynamicznymi procesami fizjologicznymi, które mogą jednak przebiegać nieprawidłowo i mogą stanowić niebezpieczeństwo dla życia matki i płodu.

Zasadniczym celem jest przekonanie tych, którzy sprawują opiekę okołoporodową, że zawsze są możliwości poprawienia ich poziomu. Dowodem na to niech będą analizy które przeprowadziłam u kobiet rodzących bez ukończenia kursu w szkole rodzenia i u kobiet, które ukończyły moją Szkołę Rodzenia i urodziły dzieci w naszym szpitalu, po uzyskaniu tytułu „Szpital Przyjazny Dziecku” i wyróżnienia w Akcji Rodzić po Ludzku. Bez chęci ciągłego doskonalenia opieki okołoporodowej podejmowane wysiłki w celu poprawy jej wyników będą skazane na niepowodzenie. Stanowi ona dobry przykład działania, w którym zaangażowani są specjaliści różnych dziedzin. Jakości opieki nie może poprawić grupa osób pracujących w odosobnieniu. Konieczne jest rozumienie wzajemnej zależności, np.: położnej od lekarz i lekarza od współpracy z położną. Ponadto ważne jest dokładne zrozumienie działania systemu opieki okołoporodowej. Dla poprawy jakości konieczne jest czasowa zgodność działań nie tych, którzy próbują wprowadzić zmiany do całego zespołu zaangażowanego w sprawie opieki. Ważne jest rozumienie zasad i czas na edukację. Po określeniu zasad zależy określić istotę jakości okołoporodowej i metod jej pomiaru. W centrum zainteresowania jest matka, płód/noworodek a nie my sami. Praktyki położnicze należy ocenić pod względem ich zgodności z przyjętym standardem. Wyniki dotychczasowych badań introspektywnych i eksperymentalnych dowodzą, że narodziny są ważnym etapem tworzenia więzi uczuciowej pomiędzy matką a dzieckiem. Determinantami tej więzi podczas narodzin są poszczególne okoliczności narodzin, które można sklasyfikować jako wewnętrzne (np. stan partnerów zdrowotny w interakcji emocjonalnej, osobowość matki i zewnętrzne (czynniki uwarunkowane przez środowisko narodzin, sytuacja położnicza). Pomiarowi więzi uczuciowej matka - dziecko podczas narodzin jest dostępne tylko przywiązanie matki do dziecka. Miernikami tej więzi mogą być: obserwowanie matki, potrzeba informacji o zdrowiu dziecka, pragnienie kontaktu fizycznego. Z dotychczasowych ustaleń wynika, że narodziny dziecka powinny być dla matki silnym przeżyciem emocjonalnym i intelektualnym. Wobec tego, podczas narodzin istotne jest zachowanie pełnej świadomości u matki oraz zapewnienie komfortu psychicznego i fizycznego. Dobra jakość narodzin więzi uczuciowej matki i dziecka powstała przed narodzinami, podczas narodzin i w czasie karmienia piersią rozwiną i następnie utrwalą dalsze wydarzenia w ich życiu. W naszej dotychczasowej „kulturze” poród wiązał się z interwencją. Konsekwencją przyjęcia medycznej koncepcji porodu było powstanie oddziałów szpitalnych w celu kontrolowania natury i jej procesów. Oddziały charakteryzowały się szeregiem ustalonych szlaków łączących poszczególne gabinety specjalistyczne, gdzie kobieta musi oczekiwać na badania czy inne zabiegi, bądź jest często przykuta do łóżka porodowego w celu łatwego kontrolowania porodu. Na podstawie przeprowadzonych ankiet widzimy różnice w przebiegu porodu i możemy ocenić jak korzystnie wpływa to na psychikę rodzącej. Każdy poród jest indywidualnym przeżyciem, którego nie można zredukować do modelu standardowego, gdyż nie podlega z góry ustalonym rygorom postępowania. Jako taki wymaga raczej życzliwości aniżeli hospitalizacji, stworzenia warunków domowych. Istnieje więc potrzeba stworzenia takiego środowiska narodzin, w którym uwzględnione zostaną potrzeby kobiety. Powinna być to przestrzeń zapewniająca bezpieczeństwo płynące m.in. z odpowiedniego wyposażenia technicznego, ale jednocześnie pozwalające na nadanie wydarzeniu narodzin odpowiedniej rangi. Środowisko rodzinne nie może być urządzone wyłącznie pod kątem rutynowych działań związanych z istniejącą lub zakładaną patologią, musi także uwzględnić poród naturalny, tak by zadowolić potrzeby zdrowej matki jak i zdrowego dziecka. Nie oznacza to jednak, że sale porodowe nie powinny już w ogóle istnieć. Wręcz odwrotnie, ich działalność powinna być zróżnicowana w zakresie różnych możliwości postępowania, co podniesie ich jakość przy poszanowaniu wydarzenia narodzin i zachowaniu wymogów bezpieczeństwa. Zwycięża moralna zasada, wedle której troszcząc się o życie matki i dziecka można także uwzględnić emocjonalne i społeczne potrzeby rodziny. Zwraca się uwagę na duchowe i twórcze znaczenie aktu narodzin, promuje prywatność i domową atmosferę porodu. Na pełny kształt porodu składają się oprócz procesu somatycznego - elementy strefy psychologicznej, socjologicznej i kulturowej. Znakiem czasu jest przywrócenie porodowi charakteru wydarzenia rodzinnego.

Przedmiotem badań mojej pracy jest analiza tych aspektów, które przekonują nas jak istotną rolę ma edukacja kobiety ciężarnej i jej rodziny w przygotowaniu do porodu. Uważam, iż odpowiednia wiedza zdobyta przez ciężarne kobiety w czasie kursów szkoły rodzenia, pozwala im utracić uczucie lęku i niepokoju, biorą one odpowiedzialność za zachowanie i emocje własne w akcie narodzin. Jednocześnie temat pracy uzasadnia jak wiele funkcji pełni położna. Podkreślam tu głównie funkcje edukacyjną! emocjonalną. Celem mojej pracy jest przedstawienie projektu nowoczesnego prowadzenia porodu w oparciu o wiedzę i przygotowanie praktyczne kobiety ciężarnej, które pozwolą jej aktywnie uczestniczyć w porodzie oraz należycie przygotować się do okresu macierzyństwa. Nowy model opieki nad matką i dzieckiem podkreśla, jak dużą rolę pełni położna i pielęgniarki. To ich zadaniem - obok podstawowej opieki medycznej - jest poradnictwo, edukacja, umiejętność udzielania wsparcia psychicznego i zachęcanie do zadań prozdrowotnych. Na podstawie doświadczeń zebranych w swojej pracy zawodowej na trakcie porodowym i prowadzeniu szkoły Rodzenia uważam, że tylko wspólnymi siłami i staraniami możemy uzdrowić proces narodzin co znajduje i odzwierciedlenie w haśle „Uzdrowić narodziny - znaczy uzdrowić Ziemię”.

Rozdział I

l. Kobieta rodząca w literaturze przedmiotu

„Leżą jak wieloryby wyrzucone na brzeg w ogromne, falujące, unieruchomione w potrzasku wąskiego łóżka, pod jaskrawym światłem lamp. Cztery kobiety oddzielone od siebie tylko zasłonkami. Spomiędzy nóg każdej z nich zwisa przewód połączony z maszyną, która szybko mruga zielonym okiem. Maszyna miarowo „wypluwa” długi pasek papierowej taśmy, gęstniejący z upływem czasu. Kabel zapisuje skurcze macicy, produkuje własne wybuchy postrzępionych linii. „Proszę leżeć - słyszą kobiety - każdy ruch zakłóca zapis na monitorze”. Ale one i tak nie mogą się poruszać. Żadna nie czuje nic od górnej części brzucha, aż po końce stóp. Do jednego ramienia mają podłączoną kroplówkę. Położna przechodzi od jednej kobiety do drugiej - kontroluje aparaturę. Jedna z kobiet prosi o coś do picia. Ma bardzo sucho w ustach. „Przykro mi, niczego doustnie”. Położna krytycznie spogląda na wydruk z maszyny i idzie dalej”¹.

Przecz dzieje się w szpitalu w Niemczech, ale mogłoby w każdym innym nowoczesnym oddziale położniczym, wyposażonym w urządzenia techniczne. Przez szereg lat kobieta rodząca zajmowała minimum miejsca, nie miała żadnych praw a narodziny dzieci dokonywały się rutynowo, prawie bezgłośnie.

Intuicja i aktywność rodzących kobiet były przed wiekami czymś zupełnie naturalnym. Matki nie przygotowywały się do porodu, a mimo to wiedziały co i jak robić. Towarzyszyły im w tym doświadczone kobiety - wspierały, doradzały, wyjaśniały, a gdy rodząca tego potrzebowała, pomagały. Ta współpraca stanowiła gwarancję bezpiecznego, szybkiego porodu. Nie zawsze jednak narodziny przebiegały bez komplikacji, nie potrzeba zmniejszenia śmiertelności okołoporodowej dzieci i matek stała się koniecznością. Coraz większa wiedza o anatomii i fizjologii, a także wprowadzenie instrumentów położniczych, radykalnie wpłynęło na przebieg porodu. Intuicyjna pomoc arkuszeska została zastąpiona przez naukową opiekę medyczną. Pracę położnika odmieniło pod koniec XVII wieku wynalezienie kleszczy i późniejsze

S. Kitzinger, Odrodzone narodziny, Warszawa 1997, PZWL, s.7

zastosowanie eteru jako środka przeciwbólowego. Dwadzieścia lat później medycyna dysponowała już całym arsenałem farmakologicznym i mechanicznych urządzeń „wspierających” poród. Zmiana podejścia do rodzącej kobiety była oczywista. W imię jej dobra odpowiedzialność za przebieg porodu przejęli lekarze. Aktywny udział kobiety w narodzinach dziecka przestał być konieczny, a wręcz utrudniał położnikom kontrolowanie przebiegu porodu i kierowanie nim.

Do połowy lat 50-tych, ponad 50% kobiet rodziło w domu. Koniec lat 60-tych -narodziny kontrkultury, gwałtowne odrzucenie modelu konsumpcyjnego, ruchy ekologiczne, pacyfistyczne, feministyczne - przyniósł czas refleksji nad światem, społeczeństwem i miejscem człowieka. Był to czas dużych przewartościowań -technika i cywilizacja przestały być wartością samą w sobie. W centrum postawiono człowieka, osobę ludzką, której rolą jest dawać życie, świadomie wydawać dzieci na świat. Wówczas powstały domy narodzin, domy zorientowane na kobietę i rodzinę. Pierwszy Dom Narodzin powstał na terenie Niemiec w 1987 r. w Berlinie. Tam kobieta może urodzić dziecko w warunkach jakie sama ustanowi, odpowiadających zarówno jej, jak i dziecku. Wszyscy biorą udział w przygotowaniu do porodu, samym porodzie i po narodzinach w sposób naturalny są współuczestnikami, niezależnie od tego czy są profesjonalistami, czy nie. Rodzącym towarzyszą osoby, które cieszą i wiedzą, że poród jest wydarzeniem naturalnym, samoistnym, które nie poddaje się prowadzeniu i leczeniu, a już na pewno nie korekcji. Odpowiedzialność towarzyszenia przy porodzie spoczywa na położnej, ale muszą w nim pracować ludzie o przeróżnych kwalifikacjach. Dzięki temu strona medyczna jest uzupełniona czymś również ważnym, jeśli nie ważniejszym - sercem, sympatią².

Dopiero niespełna dwadzieścia lat temu powstała w Anglii koncepcja „porodu aktywnego”, zrywająca z dotychczasowym doświadczeniem kulturowym. W opozycji do modelu medycznego odwołuje się ona do starego porządku i rozumienia porodu jako naturalnego aktu, za który odpowiedzialność ponosi przede wszystkim rodząca.

Podczas aktywnego porodu najważniejszą i najbardziej aktywną osobą jest kobieta. Wykorzystuje dane jej przez naukę mechanizmy, odsłania biologiczną stronę swej kobiecości, używa ciała i oddechu zgodnie ze swą wolą, przeżywa i akceptuje

² M.Bruhl, Poród domowy w Niemczech, Warszawa 1995, s. 11.

emocje, które się u niej pojawiają. Polega na wierze we własne siły i pewności siebie jako rodzącej matki. Jeśli potraktujemy poród jako spontaniczny proces, stanie się zrozumiałe dlaczego angażuje on instynkt a nie myślenie, ciało a nie głowa. Umiejętność rodzenia wypływa dzisiaj z biologicznej predyspozycji kobiety oraz nabytej wiedzy. A wszystko po to by ręce położnej zamiast „odbierać” matce nowo narodzone dziecko, mogły bez przemocy „przyjmować” je na świat.

W miarę upływu lat kobieta rodząca nabyła też wiele praw pacjenta w świecie przyjaznym matce i dziecku w aspekcie świadomego macierzyństwa. Prawa pacjenta określają szczególne stosunki, które istnieją pomiędzy pacjentem a instytucją lub osobą świadczącą usługi. Rozwój praw pacjenta jest ściśle związany z rozwojem praw człowieka i opiera się na ważnych dokumentach międzynarodowych, takich jak: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948), Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966); Międzynarodowy Pakt Paw Gospodarczych, Społecznych i Kulturowych (1966), Europejska Konwencja Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wdrożeń (1950) i Europejska Karta Socjalna (1961). Większość z tych dokumentów nie odnosi się bezpośrednio do ochrony zdrowia, jednakże postanowienia powyższych dokumentów określają sytuację wyjściową dla praw pacjenta. Na prawo pacjenta składają się prawa człowieka, podstawowe wolności i uprawnienia wynikające z mocy społecznej, takie jak prawo do bezpośredniego leczenia dlal osób ubezpieczonych. Prawa człowieka nakładają na władze obowiązek zapewniania obywatelom korzystania z tych praw. Podstawowe wolności stanowią obszary, w której władza nie może ingerować. Prawa człowieka i podstawowe wolności są przyrodzone i niezbędne. Nie są nadawane przez władzę i nie mogą być przez władze odebrane. Niektóre z nich mogą być ograniczone tylko w oparciu o ustawę. Prawa człowieka nie są odpowiednikiem obowiązków obywatelskich, które wynikają z innego źródła czyli umowy społecznej i nie mogą być warunkiem korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności. Zostając pacjentem osoba nie traci żadnych praw człowieka ani podstawowych wolności. Trafiając w ręce lekarza, czy pielęgniarki, czy do szpitala, który jest zamkniętą instytucją, poniekąd totalitarną, nie znaczy, że osoba utraciła podstawowe prawa³.

' A.Otwonowska, Praca pacjentek - kobiet w lecznictwie ginekologiczno-położniczym,(w)Materiałach Fundacji Rodzić po Ludzku, Warszawa 2000, s. 10

Ciąża poród i połóg są wydarzeniami naturalnymi i usługi zdrowotne są skierowane na promocję zdrowia i prewencję. Nie ma specjalnych dla tego okresu ani praw ani ograniczeń. Dlatego ten przedstawiony zakres zagadnień związanych z prawami pacjenta dokładnie pomaga nam to zrozumieć.

W Polsce jeszcze mało się mówi o prawach rodzącej. Przywileje rodzącej, jej dziecka i najbliższych określa Karta Praw Pacjenta ogłoszone przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w listopadzie 1998 roku. Zebrano w niej informacje o prawach pacjenta zawartych w najważniejszych aktach prawnych wydanych w kraju i ustawie o Zakładach Opieki Zdrowotnej (1991 roku), ustawa o zawodzie lekarza (1996 roku).

Zgodnie z zaleceniem Ministra Karta powinna się znaleźć w każdym szpitalu. Nie chodzi tu jednak o fizyczną jej obecność - dokument ten personel szpitala powinien znać, rozumieć i respektować prawa swoich podopiecznych. Treści zawarte w Karcie Praw Pacjenta stanowiły podstawę do dyskusji nad rodzeniem po ludzku i miały ogromny wpływ na kondycję polskiego położnictwa. Sformułowany w 1999 r. dekalog „Rodzić po ludzku” określa wszystkie prawa kobiety rodzącej i jest wykładnikiem dzisiejszego godnego, bezpiecznego świadomego porodu.

Dekalog „rodzenia po ludzku”

l. Kobieta rodząca ma prawo do opieki życzliwej, serdecznej oraz do szacunku ze strony personelu. Ma też prawo do pełnej informacji o postępach porodu, podawanych środkach i zabiegach, a także o zdrowiu dziecka.

2. Kobieta ma prawo wyboru miejsca urodzenia dziecka. Kobieta może - zgodnie z prawem - wybrać dowolny szpital (nie tylko w swoim województwie), a także rodzić w izbie porodowej i w domu.

3. Przyszli rodzice powinni mieć możliwość przygotowania się do porodu w szkołach rodzenia. Jeżeli najbliższa szkoła jest zbyt odległa, to wszelkich wyjaśnień lub instruktażu musi udzielić lekarz czy położna prowadzący ciążę.

4. To nie szpital lecz kobieta decyduje, jak urodzi swoje dziecko. Kobieta ma prawo do swobodnego poruszania się w pierwszej fazie porodu. Sama też powinna wybierać najdogodniejszą dla siebie pozycję do parcia.

5. Kobieta ma wpływ na środki i zabiegi stosowane podczas porodu. Kobieta może nie zgodzić się na rutynowe zabiegi stosowane przez szpital: lewatywę, golenie wzgórka łonowego, indukowanie porodu, przebicie pęcherza płodowego, cięcie krocza czy znieczulenie. Każda rodząca powinna być traktowana indywidualnie, a zabiegi winny być wykonywane tylko, gdy są wskazania medyczne.

6. Poród jest wydarzeniem intymnym. Rodząca ma prawo domagać się, aby wszystkie badania i zabiegi odbywały się w miejscu odosobnionym. Może również nie zgodzić się na obecność osób postronnych, w tym słuchaczek szkoły położnych i studentów medycyny.

7. Poród to wydarzenie rodzinne. Kobieta ma prawo do tego, by towarzyszył jej ktoś bliski. Może to być mąż lub partner życiowy, matka, siostra, czy ktoś inny, kto będzie mógł rodzącą wspierać i z kim będzie się czuła bezpiecznie.

8. Od pierwszych chwil po porodzie zdrowy noworodek powinien przebywać z matką. Dziecko ma prawo do najbardziej wartościowego pokarmu czyli mleka matki. Karmienie piersią należy rozpocząć natychmiast po porodzie. W oddziale położniczym matka powinna mieć możliwość przebywania bez ograniczeń z dzieckiem, personel powinien uczyć matkę karmienia piersią i wspierać ją, by przebiegało ono bez zakłóceń.

9. Szpital nie powinien bez uzasadnionego powodu, zabraniać lub utrudniać matce i dziecku kontaktów z rodziną. Szpital może tylko zachęcać do odwiedzania matki w godzinach dogodnych dla organizacji życia szpitalnego.

10. „Rodzenie po ludzku” powinno być dostępne każdej kobiecie. Powinno być objęte ubezpieczeniem. Państwo powinno zapewnić dostępny dla wszystkich opisany wyżej standard rodzenia w szpitalach. Ten postulat nie wyklucza minimalnych opłat za dodatkowe koszty poniesione przez szpital, np. za jednorazowy fartuch dla osoby, która towarzyszy rodzącej. Większe opłaty mogą być pobierane tylko za świadczenia luksusowe, np. elegancko wyposażone sale, świadczenia hotelowe dla osoby towarzyszącej itp.

Prawidłowe sprecyzowanie katalogu pozwoli nie tylko przywrócić zachwianą pozycję „podmiotowości polskiej ciężarnej i polskiej rodzącej” ale także umocnić obydwa - jakże piękne i uzupełniające się - zawody; zawód położnej i zawód ginekologa położnika⁴.

1.1. Nowe trendy w położnictwie polskim w XX w.

Położnictwo w Polsce zmieniło się na naszych oczach

W ciągu ostatnich dziesięciu lat ciąża, poród i połóg stały się bardziej bezpieczne. Świadczą o tym wskaźniki częstości niepowodzeń położniczych i zgonów okołoporodowych i ciężkich zachorowań noworodków. Bezpieczna jest ciężarna i rodząca kobieta, mniej zagrożeń spotkać może nienarodzone i już urodzone dziecko. Umieralność niemowląt spada w szybkim tempie o l promil (a więc 1/10 rocznie), po raz pierwszy od wielu lat obniżyła się częstość małej urodzeniowej masy ciała. Zmiany w traktowaniu porodu umożliwiają kobietom odkrycie Spontanicznego, seksualnego rytmu w czasie jego tworzenia. Dzięki takim położnikom jak Michel Odent, czy Włodzimierz Fijałkowski kobieta może rodzić po swojemu, w swoim czasie, w otoczeniu wspierającym je emocjonalnie i z radością.

Położnictwo stało się bliższe człowiekowi

Po pierwsze bliższe dziecku, którego człowieczeństwo i ludzkie prawa są uznane od początku jego życia, od zapłodnienia komórki jajowej. Zmniejszono do niezbędnego minimum częstość inwazyjnych badań podczas ciąży, niepotrzebnego zadawania bólu czy niewygód przed i po urodzeniu. Dziecko po porodzie już rzadziej krzyczy, nie ma powodu. Nie płacze siedem razy dziennie w oddziale noworodków w oczekiwaniu na pokarm. Dzięki ultrasonografii można zobaczyć dziecko od pierwszych tygodni życia. Wywarło to znaczący wpływ na opinie i poglądy, na decyzje rodziców, na uznanie jego prawa do życia. Położnicy i neonatolodzy potrafią czasem pomóc choremu dziecku przed urodzeniem, lecząc je farmakologicznie, czy nawet chirurgicznie.

A.Otwinowska, Tamże, s. l

Położnictwo stało się bliższe matce.

W wielu szpitalach w Polsce doceniono i szanuje się emocjonalny, uczuciowy związek matki z dzieckiem od samego początku ciąży, pragnienie aby zmniejszyć częstość niepotrzebnej hospitalizacji podczas ciąży i rozłąki z rodziną, stało się rzeczywistością. W zamian proponuje się intensywny nadzór ambulatoryjny. Dołożono wszelkich starań aby poród był procedurą bezpieczną, jednocześnie wydarzeniem rodzinnym, dobrze wspominanym przez całe życie, dowartościowującym matkę.

Zrozumiano potrzebę bezpośredniego kontaktu matki z dzieckiem, w większości szpitali oddziały położnicze pracują w systemie „rooming-in”. Położnice w koszulach przesiąkniętych lejącym się z piersi pokarmem nie żegnają na kilka godzin swoje dzieci odjeżdżające dwupoziomowym i trójpoziomowym pojazdem do oddziału neatologii, gdzie były troskliwie obserwowane, leczone i dokarmione.

Szanuje się bardzo młodą matkę, która przechodząc jednocześnie krótkotrwały, intensywny kurs życia dzielnie zdaje egzamin matczynej dojrzałości. Opieką obdarza się również matkę, która oddaje dziecko do adopcji, poniosła trud i cierpienie, nie zdecydowała się na przerwanie ciąży.

Położnictwo stało się bliższe ojcu.

Ojciec nie czuje się intruzem w poradni „K” nawet wtedy, gdy zadaje mnóstwo kłopotliwych pytań. Cały proces porodu to przede wszystkim proces psychiczny, co dla małżeństw dojrzałych jest ogromnym wydarzeniem emocjonalnym. Małżonkowie współpracują w przygotowaniu do porodu, to nie tylko uczestniczący w zajęciach szkoły rodzenia, to teraz małżonkowie przeżywają ciąże razem od momentu poczęcia, autentycznie przeżywający wzajemne reakcje. Małżonkowie nauczeni współpracy muszą sobie wzajemnie pomóc. Podczas porodu tej pomocy potrzebuje żona. Mąż jest podporą. Ma konkretne role do odegrania. Kontroluje prawidłowość oddychania w czasie skurczu, prawidłowość relaksu. Podtrzymuje w momencie parcia, wykonuje zabiegi pielęgnacyjne. Mężczyźni widzą, że są potrzebni żonie dla jej komfortu i bezpieczeństwa a ponadto cieszą się i chcą być obecni przy swoim dziecku od pierwszych chwil jego życia. Standardem już stało się obecność ojca i większość sal

porodowych to akceptuje i docenia, co jest ogromnym sukcesem dzisiejszego położnictwa.

Położnictwo stało się bliższe personelowi medycznemu.

Nie tracimy dzisiaj z pola widzenia naszego głównego zadank. - zapewnienia bezpieczeństwa dla matki i dziecka. Otrzymaliśmy w tym celu do dyspozycji nowe metody monitorowania stanu zdrowia matki i dziecka. Nasze zadanie jest dzięki temu łatwiejsze, ale i wymagania są coraz większe. Dobrze wykonując swój zawód służymy innym. Otrzymujemy niemałą rekompensatę - możemy ogrzać się sami towarzysząc szczęściu innych. Nie musimy ukrywać radości, kiedy towarzyszymy szczęśliwym rodzicom.

Położnictwo stało się otwarte na edukacje i pomoc.

Rola personelu medycznego w początkach kontaktu matki z dzieckiem i kształtowanie się więzi macierzyńskiej jest ogromna. Najważniejszymi zadaniami są:

- szkolenia matek od najwcześniejszego okresu ciąży; - stworzenie odpowiednich warunków do odbycia porodu; - pomoc w rozpoczynaniu karmienia piersią; - utrzymanie laktacji i pomoc w kryzysach laktacyjnych; - wspólny pobyt matki z dzieckiem w szpitalu.

Szkolenie matek od najwcześniejszego okresu ciąży dają szansę kobiecie wyrażenia zawczasu swoich obaw, są też źródłem komfortu psychicznego i niezbędnej wiedzy potrzebnej do odbycia porodu i opieki nad noworodkiem. Edukacja dziś to podstawa pracy położnych i położników. Jej główne cele to:

- zapoznanie się ze zmianami zachodzącymi w organizmie kobiety w czasie tworzenia ciąży;

- uświadomienie zmieniających się potrzeb w zakresie żywienia, - aktywności i odpoczynku; - higieny;

- przygotowanie do porodu, w tym podkreślenie obecności bliskiej osoby w czasie porodu;

- uświadomienie korzyści wynikających z karmienia piersią; - nauka zachowań prozdrowotnych.

Zadaniem instytucji takich jak: Poradnia dla kobiet czy szkoła rodzenia jest przygotowanie matek i stworzenie takich warunków, ażeby poród był szczęśliwym przeżyciem rodzinnym. Role jakie ma do spełnienia personel medyczny to:

- role międzyludzkie (powiernika, ręcznika praw, łącznika); - role informacyjne (nauczającego, wdrażającego wiedzę, korygującego); - role decyzyjne (udoskonalającego warunki i procedury, negocjatora).

Rolom tym sprostać może personel tylko dobrze przygotowany zawodowo, ambitny, otwarty na zmiany, kreatywny⁵.

Zmiany dokonane w położnictwie są wynikiem wspólnego wysiłku rodziców, dziennikarzy, położnych, lekarzy. Krok po kroku tworzy się w Polsce położnictwo bezpieczne i jednocześnie przyjazne dziecku, matce i rodzinnie.

1.2. Definicja i rola szkoły rodzenia

Co to jest szkoła rodzenia.

Szkoła rodzenia tak naprawdę jest kursem dokształcającym przygotowującym do porodu i do macierzyństwa⁶.

Nie tak rzadko słyszy się głosy, że szkoła rodzenia nie jest nikomu potrzebna -przecież zawsze kobiety rodziły i nikt je tego nie uczył, tak samo jak nie uczono ich bycia matkami i żonami, a mężów ojcami itp. To nie jest prawda. Dawniej kobiety uczyło życie, bo dorastając uczestniczyły w życiu rodzinnym w innej formie niż to ma miejsce obecnie. Porody odbywały się w domach, rodziny były głównie wielodzietne i wielopokoleniowe, wychowywania dzieci było sprawą wspólną nie tylko rodziny ale i sąsiadów a umierającym na ogół towarzyszyli najbliżsi. Cywilizacja pozbawiła ludzi nie tylko wielu naturalnych umiejętności ale również możliwości uczestniczenia w przełomowych momentach życia naszych najbliższych. Rozwój medycyny z jednej strony spowodował wiele dobra a z drugiej strony kobieta rodząca została nagle potraktowana jako pacjentka, a więc chora a porody zaczęły odbywać się w szpitalu.

⁵ B.Chozon, Nowe standardy opieki okołoporodowej, Materiały Konferencyjne, Warszawa 2000, s.2. ⁶ W.Fijałkowski, Przygotowanie do naturalnego porodu. Warszawa 1987, PZWL, s.26

Miejscu, które zawsze budzi lęk, miejscu które zawsze kojarzy się z chorobą, z patologią z cierpieniem. Miejscu, które jest przede wszystkim obce i gdzie są ludzie obcy dla rodzącej. Poza tym obecny postęp cywilizacji, zmiana modelu rodziny, tzw. kariera zawodowa kobiet powoduje, że kobieta nierzadko po raz pierwszy styka się z dzieckiem dopiero wtedy gdy jest to jej dziecko. I nie ma żadnego pojęcia kim ona jest, czego potrzebuje, jak się zachowuje itp. Kobiety są również coraz słabsze fizycznie (mężczyźni też, ale oni nie rodzą) na co ma wpiyw nie tylko zanieczyszczenie środowiska i gorsza jakość wszystkich zasobów które spożywamy ale i brak ruchu. Szkoła rodzenia powinna pomóc kobiecie w przygotowaniu fizycznym i psychicznym do porodu. Powinna również dać młodym rodzicom minimum wiedzy w ich dalszej roli: matki i ojca, oraz żony i męża w nowych warunkach.

Fizyczne przygotowanie to: zajęcia gimnastyczno-ogólne; usprawniające te mięśnie, które szczególnie będą obciążone w czasie porodu; ćwiczenia oddechowe;

ćwiczenia relaksu: umiejętności rozluźnienia się aby móc potem w czasie porodu nawet małą przerwę między skurczami wykorzystać do regeneracji sił.

Psychiczne przygotowanie do porodu:

l. Zwrócenie uwagi na dziecko (jeszcze w okresie prenatalnym) poznanie jego kompetencji rozwojowych, jako potrzeb. Możliwość styińulowania jego rozwoju psychicznego i nawiązywanie z nim kontaktu. Ma to na celu rozbudzenie motywacji i to potraktowanie porodu jako zadania. Aktywnego zadania gdzie trzeba współpracować z położną mając na uwadze dobro dziecka.

2. Zapoznanie (w teorii) z przebiegiem porodu, wytłumaczenie co się wtedy z kobietą dzieje.

Należy mówić głównie o fizjologii:

• fizjologia nie lęk - eliminowanie lęku, budzenie świadomości własnego udziału, wiary w siebie, radości narodzin.

W dobrze prowadzonej szkole osiąga się przez jeden efekt: - pogłębia się więź między rodzicami;

- pozwala im, się lepiej poznać psychikę kobiety i mężczyzny. Przygotowanie do porodu rodzinnego.

Miłości nie wyrażą do końca słowa i gesty, ona się dopełnia i utwierdza w całkowitym byciu razem w najważniejszej chwili.

Kobieta . , . .1^-1 • , • - przygotowana: - aktywna, myśląca o dziecku, wierząca w siebie;

•

- nieprzygotowana: - lęk, napięcie, nieświadoma tego co się dzieje tzw.c

- błędne koło - zwiększanie bólu, - przedłużenie porodu, - przerzucenie odpowiedzialności na personel, bierna, narodziny nie zawsze budzą pozytywne emocje <,

Co ma wpływ na przebieg porodu: nastawienie psychiczne pozytywnej odpowiednie przygotowanie?, atmosfera. Celem jest: kształtowanie prawidłowego wyobrażenia na temat porodu, przygotowanie do traktowania porodu jako zadania.

Ciąża i poród to często czas niepokoju. Gdzie są źródła tego niepokoju?

Odizolowanie od natury, a i nasza medycyna sprowadza często piękne przeżycia związane z ciążą, porodem do sytuacji ciągłego zagrożenia.

Trzeba traktować poród jako zjawisko naturalne (nie chorobę).

l. Poród jest zjawiskiem naturalnym i na dodatek właściwie zawsze był wydarzeniem rodzinnym.

Wpływ przygotowania psychofizycznego do porodu w Szkole Rodzenia na kształtowanie się więzi rodzinnej.

Najistotniejszą bazą rodziny, a przez to i większych struktur społecznych, jest więź małżeńska.

Badaniu więzi małżeńskiej służą metody jak: „Skala zadowolenia z małżeństwa” M. Braun-Gałkowskiej oraz skala więzi małżeńskiej J.Szopińskiego. Z badań, jak i doświadczenia pracy w Szkole Rodzenia, wyłania się potrzeba większego

zaangażowania profilaktycznego i terapeutycznego, w celu zapobiegania zaburzeniom więzi małżeńskiej i pomocy w dokonywaniu przekształceń. Spotkania w grupie młodych małżeństw stwarzają okazje nie tylko do opisu więzi małżeńskiej i jej elementów, ale także umożliwiaj ą pomoc psychologiczną w jej kształtowaniu⁷.

Pozytywne rezultaty oddziaływania psychologicznego są jednak w znacznej mierze uwarunkowane chęcią dokonania zmian, gotowością poświęcenia czasu i podjęciem określonego wysiłku przez samych małżonków. Brak odpowiedzialności za powodzenie własnego małżeństwa, nieprzemyślane podejmowanie zachowań seksualnych i beztroska rodzicielska, połączone są często z brakiem gotowości do zmian i nieświadomością tego, że coś w ogóle można zmienić.

Czas oczekiwania na dziecko jest dla każdej matki i każdego ojca czasem przemian psychologicznych, czasem dojrzewania do ról rodzicielstwa, najbardziej optymalnym czasem budowania i umacniania więzi między małżonkami, między rodzicami a dzieckiem. Jest to proces ciągły, wymagający pewnej wiedzy. Wiedza ta jest konieczna w tak kluczowych sytuacjach, jak oczekiwanie na dziecko, a szczególnie pierwsze.

Wspólne przygotowanie partnerskie żony i męża do rodzicielstwa, porodu, pielęgnacji i karmienia dziecka jest modelem postępowania, promującym psychofizyczne zdrowie rodziny. Model ten zyskuje coraz szerszą akceptację społeczną. Instytucją realizującą taki sposób kształcenia jest Szkoła Rodzenia, zwana także Szkoła dla Rodziców.

Podstawowym zadaniem Szkoły Rodzenia jest przygotowanie obojga rodziców, układu partnerskiego lub samej kobiety do porodu, a także rodzicielstwa ujmowanego jako całokształt zagadnień psychofizycznych, związanych z cią;aą, połogiem i wczesnym okresem życia dziecka.

Czas oczekiwania na narodziny dziecka jest okresem najwyższej motywacji rodziców do zdobywania wiedzy, dotyczącej zdrowia i rozwoju mającego narodzić się dziecka, jak też zdrowia ich własnego i całej rodziny.

W czasie oczekiwania na narodziny dziecka, kształtuje się środowisko' wychowawcze dziecka. Prawidłowe relacje między rodzicami mają znaczenie dla

⁷ W.Unnańska, Problematyka psychologiczna w programie Szkoły Rodzenia, Materiały Konferencyjne, Warszawa 1999, s. 10

rozwoju dziecka oraz stabilizacji małżeństwa i rodziny. Zachowanie ojca dziecka ma wpływ na rodzenie się więzi między matką i dzieckiem. Kobieta - matka również poprzez swoje zachowania może przyspieszyć lub opóźnić, a nawet zablokować rozwój więzi między ojcem a dzieckiem.

Dojrzewanie do ról rodzicielskich, wiąże się z przemianami w sferze psychologicznej, czasami z trudnościami emocjonalnymi. Partnerzy powinni pomagać sobie w radzeniu z pojawiającymi się problemami, przyjmując wzajemne postawy wspierające. To przez postawy wspierające, rozumiemy akceptację potrzeb emocjonalnych partnerki - partnera, chęć zrozumienia ich, dążenie do ich zaspokojenia.

Poczucie bezpieczeństwa, komfort psychiczny i wsparcie ze strony partnera, mają istotny wpływ na przebieg ciąży - nie tylko emocjonalny, ale i fizjologiczny, a także na przebieg porodu, rozwój dziecka i stan psychofizyczny kobiety w pierwszych tygodniach i miesiącach po porodzie.

Fakt poczęcia dziecka wpływa na to wszystko, co stanowi treść życia kobiety, wymaga od niej przygotowania świata w sobie i wokół siebie. Przebiega to u każdej kobiety inaczej. Sprawą bardzo indywidualną są pojawiające się w tym okresie emocje, nastroje i postawy. U tej samej kobiety kolejne ciąże mogą mieć różny przebieg emocjonalny, a nawet w tej samej ciąży mogą ujawnić się zmiany emocjonalne. Charakterystyczna jest u ciężarnych ambiwalencja emocji, nastrojów, postaw. Zmieniać się może stosunek kobiety do wszystkich istotnych dla niej spraw, nastawienie wobec oczekiwanego dziecka i partnera. Zmienia się również hierarchia wartości, potrzeb i celów życiowych.

Zmiany cielesne i psychiczne w organizmie matki pod wpływem rozwijającego się płodu, mają charakter zmian przygotowawczych. Na przykład pojawiający się w czasie ciąży niepokój o zdrowie dziecka, uwrażliwia matkę na jego potrzeby zdrowotne i rozwojowe.

Dość częstą emocją, pojawiającą się w czasie ciąży jest lęk. Obawa przed wystąpieniem nieprawidłowości w ciąży, lęk przed porodem i przed wejściem w rolę matki.

W czasie ciąży rodzi się więź emocjonalna między matką i dzieckiem. Wiele kobiet od początku ciąży traktuje dziecko jako integralną część samej siebie, ale do momentu, kiedy odczuwalne są pierwsze ruchy dziecka. Od tego czasu zaczyna je traktować jako odrębną osobę. Wówczas następuje intensywny rozwój wyobrażeń, marzeń, fantazji, planów, związanych z dzieckiem. Rozwój uczuć macierzyńskich i przywiązanie do dziecka nie są reakcjami przemijającymi. Nie u wszystkich kobiet dochodzi do dojrzałości uczuć macierzyńskich w ciąży. Niedojrzałość emocjonalna kobiety, trudna sytuacja życiowa, zaburzenia relacji z bliskimi osobami, a zwłaszcza z ojcem dziecka, mogą być przyczyną trudności w dojrzewaniu do roli matki.

Wpływ przeżyć psychicznych matki na psychikę dziecka jest oczywisty. Większość problemów osób dorosłych sięga korzeniami okresu prenatalnego. System neurohormonalny dziecka będzie funkcjonował z amplitudą i szybkością na którą będą wpływać pierwsze związki z matką i zewnętrznym światem. Wiadomo, jak pierwsze doświadczenia są wtórnie przeżywane w życiu dorosłym. Funkcje biologiczne, takie jak jedzenie, wydalanie, należące do relacji ze światem zewnętrznym, przyjmują natychmiast psychologiczne znaczenie, które stanie się podwaliną następnych doświadczeń życiowych. Przepływ hormonów i pola energetycznego tworzone przez przeżycia matki, mogą zarazem silnie wpływać na wszystkie biologiczne i struktury organiczne dziecka. Mężczyzna uczestniczy w poczęciu, towarzyszy kobiecie, jednak cała „bezpośrednia praca” dotycząca ukształtowania ciała dziecka, jego mięśni i organów, możliwości, jakie posiada materiał genetyczny oraz pomoc w rozwoju tego kapitału, wszystko to jest zadaniem kobiety⁸.

Dlatego, aby nie zniszczyć, nie zaburzyć tego kapitału, kontakty kobiet w ciąży z osobami powinny być oparte na sympatii, miłości, czułości.

Dojrzewanie do ojcostwa jest fazą rozwojową w życiu mężczy;iiy. Na tę fazę życia mężczyzny mają wpływ następujące czynniki:

- relacja z rodzicami w dzieciństwie a szczególnie wzór matki; - relacja z żoną- matką mającego narodzić się dziecka; - sytuacja życiowa;

³ W.Urmańska, Tamże, s. 15.

- dojrzałość emocjonalna.

Poczucie odpowiedzialności za rodzinę, lęk przed wejściem w nową rolę ojca, trudna sytuacja życiowa (finansowa, zawodowa, rodzinna, mieszkaniowe - mogą być przyczyną chwiejności emocjonalnej mężczyzny, która utrudni proces dojrzewania do ojcostwa. Postawa wspierająca ze strony partnerki ma decydujące znaczenie dla rozwoju pozytywnej postawy mężczyzny wobec ojcostwa.

Kontakt z dzieckiem przed narodzeniem poprzez dialog, śpiewanie mu, dotyk poprzez brzuch, kołysanie go rytmicznymi ruchami ciała matki są formami kontaktu z dzieckiem, które korzystnie wpływają na cały jego rozwój. Potwierdzają to liczne badania.

Stymulacja prenatalna ma również znaczenie dla rozwoju małżeństwa i rodziny. Traktowanie dziecka od początku, jako członka rodziny, rozmowy z nim o uczuciach, niepokojach, obserwacjach związanych z dzieckiem, sprzyjają pozytywnemu nastawieniu wobec nowej sytuacji życiowej, ról rodzicielskich i wzmacniają więź małżeńską. Po porodzie dziecka, małżeństwo znajduje się w nowej trudnej sytuacji, wymagającej odpowiedzialności, samodzielności, poszukiwania sposobów radzenia sobie z nieznanymi dotąd problemami⁹.

W pierwszych tygodniach po porodzie, u wielu kobiet występuje stan obniżonego nastroju, smutku, przygnębienia, rozdrażnienia, związany z przeciążeniem nowymi obowiązkami, monotonnym trybem życia, ciągłym pozostawaniem w domu, niedoborem snu, samotnością. Postawa wspierająca partnera pomaga kobiecie w opanowaniu tych emocji. Istotne jest również zapewnienie kobiecie pewnej ilości wolnego czasu, który może przeznaczyć dla siebie, oderwać się od zajęć domowych. Ma to znaczenie dla dobrego samopoczucia kobiety, dla jej pozytywnego nastawienia do dziecka i partnera.

Szkoła Rodzenia poprzez przekazanie swoim uczestnikom wiedzy, dotyczącej ciąży, porodu, połogu, wpływa na postawy przeszłych rodziców, przygotowując do porodu rodzinnego.

' W. Fijałkowski, Domorodzicielstwo szansa na sukces, (w) Rodzicielstwo bez powiek, Warszawal998, s.9.

Opinia społeczna różnie podchodzi do wspólnego porodu. Rodzice rodzących często są zbulwersowani decyzją młodych. Nie rozumiej ą potrzeby bliskości obojga w tak ważnym i trudnym momencie ich małżeńskiego życia.

Pacjentki od dawna szukały możliwości rodzenia w obecności kogoś bliskiego, gdyż panicznie bały się porodu. Lęk ten wynika często z opowiadań bliskich im osób: matek, koleżanek.

Obecność kogoś bliskiego, komu można zaufać, kto da poczucie bezpieczeństwa i pomoże opanować lęk -jest niezbędne. Osobą tą jest najczęściej mąż, tym bardziej że rodzi się ich wspólne dziecko, oczekiwane, z którym nawiązywał: więź w czasie ciąży. Kobieta przygotowana do odbycia porodu naturalnego wie, że odczuwany ból jest informacją o jego rozpoczęciu się, postępie.

Poprzez przygotowania w Szkole Rodzenia, kobieta uwrażliwia się na subtelne potrzeby dziecka, staje się wolna od własnych doznań, nie cierpi. Poród jest zadaniem do wykonania, a nie cierpieniem.

Kobieta cierpiąca wydłuża czas trwania porodu. Badania dowiodły, że u kobiet dobrze przygotowanych do porodu naturalnego, poród jest o 1/3 krótszy, przyjmując lęk, jako główny czynnik napięcia, które poprzez niedotlenienie tkanek, wywołuje i zwiększa ból porodowy - przekazanie wiedzy o fizjologii ciąży, porodu, nauczenie techniki oddychania, dostosowanych do poszczególnych okresów porodu oraz ćwiczeń relaksacyjnych, wpływa na zmianę postawy z lękowej na spontaniczną, naturalną. Wielką rolę ma w czasie porodu do spełnienia mąż, partner, jako osoba wspierająca i instruująca.

Warunki, potrzebne do odbycia porodu rodzinnego, spełnia sala porodu rodzinnego w szpitalu. Wystrojem przypomina mieszkanie we własnym domu. Zapewnia intymność parze, rodzącej stwarza życzliwą atmosferę. Zapewnia także w każdej chwili właściwy nadzór medyczny, możliwość błyskawicznego operacyjnego zakończenia porodu, gdy występują wskazania.

Poród naturalny, to poród odbyty przy jak najmniejszej ingerencji personelu medycznego, zapewniający intymność oraz bliskość osób życzliwych, z położeniem dziecka na brzuchu, bezpośrednio po urodzeniu, z systemem roominy-in, tzn. stałą

obecnością matki i dziecka po porodzie, z możliwością karmienia piersią, bezpośrednio po porodzie, wg potrzeb dziecka .

Obecność męża przy porodzie nie jest jakąś modą. Jest on na właściwym miejscu, pozostaje w tle, ale jest osobą wspierającą. Mąż zna żonę najlepiej. Wie jak przełamać jej momenty kryzysu i załamania. Potrafi zmobilizować ją do wysiłku, otacza miłością, wspiera psychicznie - i to, co najważniejsze - daje poczucie bezpieczeństwa.

Dziecko urodzone w atmosferze miłości, oczekiwania, życzliwości, jest obrazem nierozdzielności rodziców. Jego obecność w powstałej rodzinie, przygotowanej do rodzicielstwa, wzmocni więź rodzinną.

Życie rodzinne jest procesem dynamicznym. Ulega przemianom i rozwojowi wraz z rozwojem osób, tworzących rodzinę. Wkład własny małżonków, wysiłki i starania oraz prawidłowa motywacja do przeżywania trwałej relacji małżeńskiej, daje szansę na stabilne, dojrzałe małżeństwo i rodzinę.

1.3. Funkcja położnej w przygotowaniu kobiety do aktu narodzin

Położna po francusku to „Sagę femme” czyli mądra kobieta, przyjmuje na świat dzieci, jest nauczycielem i podporą, przykładem do naśladowania. Przyjmując czepek położnej każda z nas przyjmuje takie obowiązki, a uroczystym przyrzeczeniem oddaje to, co pragnie w przyszłości ofiarować innym. Nadrzędnym zadaniem naszego zawodu jest pomoc drugiemu człowiekowi w podtrzymywaniu i zachowaniu jego zdrowia”.

Towarzyszymy rodzicom w ogromnie ważnych wydarzeniach, wydarzeniach które dotykają tajemnicy życia i tajemnicy narodzin. Położna jest przewodnikiem kobiety i jej rodziny przez okres ciąży, porodu, macierzyństwa, karmienia piersią. Nowy model położnictwa i opieki nad matką i dzieckiem podkreśla w sposób znaczący tz. rolę. Zadaniem położnej obok podstawowej opieki medycznej jest poradnictwo, edukacja, umiejętność udzielania wsparcia psychicznego i zachowania do zachowań pozdrowotnych. Takie zadania nie mogą pozostawić nas obojętnymi -one skazują na rozwój. Położna powinna posiadać:

¹⁰ W.Fijałkowski, Tamże, s. 14. „ W.Unnańska, Rodzicielstwo bez powiek. Warszawa 1998, s. 57

- wysokie kwalifikacje, - dojrzałość emocjonalną; - bogactwo doświadczeń;

- elastyczność w podejściu - partnerstwo czy matkowanie.

Ten ostatni punkt, zależy od rozeznania sytuacji, czy w konkretnej relacji potrzebne jest partnerstwo, czy matkowanie.

Położna ma kontakt z rodzicami w różnych okresach życiowych, Nie sposób ich wszystkich wymienić i skomentować. Zwrócę uwagę na niektóre z nich i problemy z nimi związane.

Okres przedkoncepcyjny - postawa pro-life, której niedoścignionym wzorem jest położna z Oświęcimia, Stanisława Leszczyńska; - znajomość i rozumienie fizjologii płodności; - w tzw. edukacji seksualnej - podkreślanie i nie rozdzielanie roli miłości i odpowiedzialności. W czasie porodu ważne są naturalne i świadomie kształcone umiejętność komunikowania się: nawiązanie kontaktu: odpowiadanie na sygnały niewerbalne; przyzwolenie na wyrażanie uczuć; szacunek dla doświadczeń kobiety; okazanie życzliwości; elastyczność podejścia, (matkowanie czy partnerstwo, z osobą towarzyszącą czy bez?). Umiejętności fachowe: znajomość metod łagodzenia odczuć bólowych; zachęcanie do korzystania z dostępnych udogodnień; badanie w różnych pozycjach; przyjmowanie porodu w różnych pozycjach; ocena ryzyka; uznanie granic swych koncepcji. Po porodzie - znajomość i wspieranie praktyk sprzyjających laktacji: kontakt „ciało do ciała”; system „matka z dzieckiem”, (nawiązywania kontaktu zarówno z matką, jak i dzieckiem, „ośmielanie” matek w zajmowaniu się dzieckiem); znajomość mechanizmu laktacji i umiejętność praktycznej pomocy; umiejętność wsparcia i komunikowania się (j.^w.) ^z uwzględnieniem stanów psychicznych po porodzie; umiejętność oceny stanu zdrowia matki i dziecka w czasie wizyty potronażowej.¹²

¹² W. Urbańska, Oczekiwania rodziców wobec

ROZDZIAŁ II

2. Przygotowanie i prowadzenie porodu fizjologicznego, naturalnego w oparciu o niefarmakologiczne metody i imersję wodną

Przed porodem kobiety próbują wyobrazić sobie jak będą dawały sobie radę, jak będą odczuwać związany z nim ból i najczęściej zadają sobie pytanie -”czy wytrzymam”. Założeniem psychoprofilaktyki porodowej było ubezboleśnienie porodu metodami niefarmakologicznymi. Opracowany w Łodzi i przyjęty w Polsce model szkoły rodzenia, oparty na podstawach psychologiki, określa poród jako zadanie, które staje przed rodzącą i wspierającym ją mężem. W szkole rodzenia przygotowują się pary rodzicielskie do świadomego, czynnego i sprawnego „rozegrania” porodu. O przejściu od psychoanalgezji do aktywnego przeżywania porodu zadecydowało podjęcie studiów nad charakterem i znaczeniem doznań towarzyszących porodowi. Badania ukierunkowane na wydolność fizyczną kobiet rodzących oraz weryfikacja ich doświadczeń w toku porodu umożliwiły zdefiniowanie pojęcia porodu naturalnego.

Zjawisko bólu w porodzie

Ból towarzyszy chorobie lub urazowi ciała. Jego wystąpienie spełnia funkcję informacyjną o toczącym się procesie chorobowym lub o uszkodzeniu tkanek. Podstawowym zadaniem lekarza jest najpierw wykorzystanie tej informacji dla wdrożenia odpowiedniego postępowania, a dopiero potem znieczulanie. W odniesieniu do porodu zasada ta zostaje złamana: o znieczuleniu porodu zapada decyzja przed rozpoczęciem się akcji porodowej.

Czym jest poród ? Łacińskie słowo labor oznacza pracę. W utrzymującym się nadal nazewnictwie ból figuruje jako jednostka pracy. Trudno to pojąć, skoro ciąża nie jest chorobą, a rozwiązanie nie ma charakteru procedury chirurgicznej. Zatem skąd ból, ewidentnie odczuwany przez wiele rodzących? Ból jest doznaniem subiektywnym i nikt nie jest upoważniony do kwestionowania rodzaju odczuć towarzyszących porodowi.

Definicja porodu fizjologicznego

Mianem porodu fizjologicznego określa się poród drogami i siłjami natury bez zabiegowej ingerencji lekarza. Pomija się całkowicie stan wydolności fizycznej rodzących oraz zaburzenia spowodowane wysiłkiem przebiegającym z niedoborem tlenu. Do tego dochodzą uwarunkowania kulturowe mające olbrzymi wpływ na interpretację doznań towarzyszących porodowi. Uwzględnieni? powyższych okoliczności pozwoli rozwiązać zagadkę fenomenu bólu w porodzie. Psychosomatyczny charakter odczuwalności skurczy porodowych określanej mianem bólu tłumaczy triada Reada:

LĘK -^ NAPIĘCIE -^ BÓL

Ból występuje tu jako trzecie ogniwo w zamkniętym kole uwarunkowań, prowadzących do niedotlenienia tkanek. Poród o takim przebiegu mieści się w definicji porodu fizjologicznego przyjętego w położnictwie. Nie jest to jednak poród naturalny¹³.

Ocena wydolności fizycznej podczas porodu

Przyjmuje się, że miarą wydatku energetycznego porodu u pierworódek jest energiczny marsz bez obciążeń na odcinku 40 km. Wielkość wysiłku fizycznego mierzy się w Kcal/min. Aby utrzymać homeostazę kwasowo-zasadową obciążenie wysiłkiem powinno być 2-3-krotnie mniejsze w stosunku do maksymalnego pochłaniania tlenu. Pojęciem wydolności fizycznej określa się zdolność człowieka do wykonania wysiłków fizycznych wymagających dużego zużycia tlenu. Dlatego też tzw. pułap tlenowy danego człowieka, czyli maksymalne pochłaniania tlenu w ciągu minuty, jest najbardziej obiektywnym kryterium wydolności fizycznej¹⁴.

Uwarunkowania wydolności fizycznej

Wchodzą tu w grę różne czynniki, głównie rezerwy energetycznej ustroju, koordynacja sensory czno-motoryczna oraz stan psychiczny. W odniesieniu do porodu ten ostatni czynnik odrywa szczególną rolę. Znamy kręgi kulturowe, w których poród przebiega w ciszy i nie kojarzy się z zastosowaniem środków znieczulających.

¹³ W.Fijałkowski, Przygotowanie do porodu naturalnego. Warszawa 1987, s. 12. ¹⁴ W.Fijałkowski, Poród naturalny. Materiały konferencyjne. Warszawa 1999, s. 4.

Dotyczy to nie tylko plemion pierwotnych, mieszkających w buszu, ale także innych krajów, np. Mongolii. Niemniej pozostaje w mocy fakt, że intensywny wysiłek, połączony z niedoborem tlenu, wywiera wpływ na stopień odczuwalności skurczy. Systematyczne narastanie długu tlenowego, rozwój kwasicy metabolicznej i brak substratów energetycznych zawartych w mięśniach powodują istotne zaburzenia fizjologii wysiłku. Wpływy cywilizacyjne Cywilizacja idzie w parze ze zmniejszoną aktywnością wysiłkową, co wpływa ujemnie na zdolność adaptacyjną ustroju. Nawet niewielki wysiłek u ludzi o małej wydolności fizycznej powoduje gromadzenie się w ustroju nie dotlenionych produktów przemiany materii, zakłócenie homeostazy i zmęczenie. W porodzie procesy fizjologiczne ulegają zachwianiu przez zaburzenia równowagi kwasowozasadowej. Narastająca ilość kwasu mlekowego we krwi rodzących jest wyrazem naruszenia równowagi między tlenowymi i beztlenowymi procesami metabolizmu wysiłkowego.

Znaczenie ćwiczeń fizycznych

Przygotowanie do porodu naturalnego obejmuje ćwiczenia fizyczne w celu podwyższenia adaptacji wysiłkowej. Naturalne uwodnienie krwi podczas ciąży sprzyja tej adaptacji. Wzmożona aktywność ruchowa, a zwłaszcza kinezy adaptacji ustroju do wysiłków fizycznych wpływa korzystanie na wzrost wydolności fizycznej i tolerancji wysiłkowej, ułatwia zaakceptowanie przez rodzącą odczuwalności skurczy jako informacji o rozpoczęciu się i przebiegu czynności porodowej, mobilizuje do stosowania technik odprężających.

W trakcie treningu stosowanego w szkole rodzenia kobieta odzyskuje bliższy kontakt z własnym ciałem, uczy się unikać dysharmonii w sposobie odbierania bodźców płynących z ciała. Słabość owego kontaktu powoduje, że odczucia towarzyszące takim zjawiskom cielesnym jak skurcz, napięcie mięśniowe czy ucisk, budzą lęk.

Naturalny przebieg porodu

Zgodność z naturą nie oznacza cofnięcia się do epoki kamienia łupanego. Trening przygotowawczy ma na celu wzmocnienie i usprawnienie naturalnych uzdolnień, jakie stanowią wyposażenie kobiety. Owocem treningu jest odwrócenie triady Reada. Powstaje nowy układ uwarunkowań. Tworzy go: KONCENTRACJA na wyuczonych umiejętnościach i ich zastosowaniu ODPRĘŻENIE CZYNNE w następstwie efektywnego odprężenia się ODCZUWALNOŚĆ NATURALNA uzyskana dzięki równowadze napięć.

Sprawdzianem naturalnego przebiegu porodu jest UMIEJĘTNOŚĆ ODWZORCOWANIA NATURALNEJ ODCZUWALNOŚCI SKURCZY PORODOWYCH JAKO INFORMACJI O TOCZĄCYM SIĘ PROCESIE RODZENIA. Odpowiedzią kobiety na odczucia towarzyszące skurczom rozwierającym szyjkę macicy są słowa, będące parafrazą powiedzenia Kartezjusza: „Myślę, więc rodzę”. Są nimi: odczuwam, ze rodzę. W pełni aktywna kobieta jest otwarta na pojawienie się odczucia sygnalizującego kolejny skurcz, dając odpowiedź: „ Witaj skurczu'„¹⁵.

2.1. „Czule położnictwo” jego rola w opiece okołoporodowej Czułe położnictwo - dotyk podczas porodu

Najważniejsze momenty, najważniejsze osoby. Poród jest jednym z najważniejszych momentów w życiu kobiety. To czas ogromnego wysiłku, ale także ogromnej wrażliwości i niepowtarzalnych emocji. Dlatego tak ważne jest zapewnienie każdej rodzącej jak najlepszych warunków, indywidualnego traktowania, troski i czułości ze strony otaczających osób. Położna jest dla rodzącej kobiety najważniejszą osobą, jej pomocnikiem i przewodnikiem. Może ona pomóc kobiecie pomyślnie przejść przez poród wykorzystując pewne proste, naturalne metody, które niejednokrotnie pozwolą uniknąć medycznych interwencji¹⁶.

Dotyk

Dotyk podczas porodu, tak jak i w całym życiu jest ogromnie ważny. To przede wszystkim:

¹⁵ W.Fijałkowski, Tamże, s.8 ¹⁶ LKołyta, Czułe położnictwo, Materiały Konferencyjne, Warszawa 1999, s.5.

• dotyk bliskiej osoby, dający poczucie bezpieczeństwa; • profesjonalny dotyk położnej, lekarza, fizjoterapeuty;

• dotykanie swego ciała przez rodzącą kobietę, układanie rąk na bolących miejscach;

• pierwszy kontakt matki z ciałem dziecka (ułożenie dziecka tuż po narodzeniu na brzuchu matki).

Naturalne wspomaganie

Zanim zdecydujemy się na zastosowanie leków lub narzędzi, warto wypróbować naturalne metody wspomagania porodu. Dotykając, masując, uciskaj ąc odpowiednie miejsca możemy w znaczący sposób wpłynąć na przebieg porodu [ samopoczucie rodzącej kobiety.

l. Indukcja porodu przez: współżycie seksualne, zażycie oleju rycynowego; wypicie dużej ilości wody (do wypełnienia pęcherza) co pozwala rozróżnić początek porodu od skurczów przepowiadających.

2. Stymulacja czynności skurczowej w I okresie: masaż kostki, podeszwy stóp i palucha po zewnętrznej stronie; masaż brzucha i brodawek stukowych; zanurzenie w ciepłej wodzie, ciepły termofor na dół brzicha; ćwiczenia rozciągające na jednym kolanie.

3. Stymulacja rozwarcia szyjki macicy: masaż odpowiednich punktów na potylicy (powyżej guzowatości potylicznych); klasyczny masaż szyjki - bardzo bolesny dla rodzącej; masaż dotykowy szyjki - uciskanie pewnych punktów na szyjce macicy.

4. Znoszenie bólu: wanna z ciepłą wodą zwana „znieczuleniem zewnątrzoponowym położnych”; naprzemienne ciepłe i zimne okłady (termofor, mrożony groszek, woreczek z gorczycą); uciskanie czworoboku Michaelisa, wstrzykiwanie pod skórę wody destylowanej; TENS - stymulacja napięciem elektrycznym nerwów skórnych powodująca zniesienie bólu (metoda w Polsce nie stosowana).

5. Relaksacja to: zapewnienie poczucia bezpieczeństwa; zanurzenie w ciepłej wodzie; ciepły okład na barki i dół brzucha (np. worek z gorczycą); drobna przekąska, może lampka wina lub szampana; rozśmieszenie rodzącej (!!!).

6. Badanie wewnętrzne: delikatnie i tylko w razie potrzeby; unikanie niepotrzebnych badań (gdy brak skurczów i nie spodziewamy się postępu porodu), które zmniejszają wiarę rodzącej we własne ciaro i pomyślnie zakończenie porodu; utwierdzanie rodzącą w przekonaniu, że rozwarcie szyjki nie jest jedynym wyznacznikiem postępu porodu; pamiętanie również o zaawansowaniu główki w kanale rodnym.

7. Postępowanie wobec nadmiernych reakcji kobiet to: sprawdzenie, czy rzeczywiście reakcja jest nadmierna, postaraj się zrozumieć kobietę, jej strach i ból; dobra ocena sytuacji położniczej, kobiety często przeczuwają komplikacje zanim one wystąpią; rozładowanie stresu poprzez zadanie kilku pytań: „Jak się czujesz? Czego się boisz? Co chciałabyś zrobić?”; podążanie za nastrojem kobiety, zapewnienie jej poczucia bezpieczeństwa, wspieranie i zachęta: („Możesz być sobą, możesz się ruszać, cokolwiek głupiego zrobisz, jest O.K., jestem z Tobą i zajmuję się Tobą”). Jeżeli poród odbywa się w domu i psychoterapia nie działa, należy zabierać kobietę natychmiast do szpitala. |

8. Rytuały porodowe: należy pozwolić kobiecie na zachowanie swoich własnych rytuałów porodowych, np. chodzenie po pokoju, opieranie głowy o ścianę, wracanie na czas skurczu zawsze w to samo miejsce. Jeśli kobieta podczas przechodzenia przez kolejne fazy porodu jest w stanie utrzymać swoje rytuały, nie musisz się martwić o dalszy przebieg porodu.

9. Pozycje korzystne podczas II okresu porodu - dowolna, byle nie leżenie płasko na plecach

• wszelkiego rodzaju pozycje pionowe i półpionowe z podparciem i lekkim pochyleniem do przodu lub do tyłu;

• pozycja kuczna z szeroko rozstawionymi kolanami, na całych stopach, z podparciem z tyłu lub trzymaniem się drabinki;

• pozycja na czworaka; • leżenie na boku; • stołek położniczy, duża piłka, worek sako. Cztery rady dla potomnych l. Cokolwiek robisz - rób dobrze. 2. Nie przejmuj się, że za mało wiesz - staraj się wiedzieć więcej.

3. Żadnej kobiecie nie znudzi się wysłuchiwanie komplementów podczas porodu; „Jesteś piękna, jesteś dzielna, jesteś szczęśliwa, masz świetną miednicę, jesteś stworzona do rodzenia”.

4. Położnictwo nie jest mechanicznym udzielaniem pomocy a raczej wytwarzaniem więzi: „Cieszę się, ze będziesz miała dziecko, zależy mi, żebyś dobrze urodziła'⁷”

2.2. Poród aktywny -jego znaczenie i rola w nowoczesnym położnictwie

Co to jest poród aktywny?

W ciągu minionych 300 lat dynamicznego rozwoju położnictwa kobiety utraciły świadomość własnej mocy jako rodzących. Już prawie zapomniałyśmy, jak wygląda normalny poród fizjologiczny.

Aktywne rodzenie nie jest niczym nowym. Jest po prostu właściwym podejściem do samego porodu wynikającym z naturalnych instynktownych zachowań kobiety rozumiejącej swoje ciało. Jest sposobem zamanifestowania panowania nad nim w czasie rodzenia, zamiast bycia biernym odbiorcą czynności położniczych.¹⁸

Podejmując decyzję o aktywnym rodzeniu kobieta odzyskuje swój potencjał do bycia rodzącą, matką i kobietą. Zapewnia też swojemu dzięcioł najlepszy z możliwych start do życia i bezpieczne przejście między różnymi środowiskami - z macicy na świat.

Przygotowując się w czasie ciąży do aktywnego rodzenia, zmniejsza się możliwość wystąpienia powikłań.. Rodząc aktywnie, w pierwszej fazie porodu można się swobodnie poruszać, przyjmując najdogodniejsze dla siebie pozycje

17

J.Kołyta, Tamże, s. 7. ¹⁸ J.Balaskas, Poród aktywny, Warszawa 1997, s. 19.

wyprostowane: stanie, chodzenie, siedzenie, klęczenie lub kucanie. Między skurczami kobieta w tych pozycjach doskonale odpoczywa, np. opierając się na poduszkach. W drugiej fazie, skurczów partych, kiedy narodziny są już blisko, najwygodniej sze są pozycje wyprostowane, które jednocześnie są najbardziej praktyczne. Pod sam koniec właściwego porodu można przyjąć pozycję najlepszą dla wydalenia płodu (najczęściej podpartą), tj. kucnąć lub uklęknąć.

Aktywne rodzenie jest potrzebą wynikającą z instynktu kobiety. Przebiega w sposób naturalny i spontaniczny, zgodnie z twoją wolą, dając ci możliwość pełnej kontroli nad własnym ciałem i decydowania oraz postępowania zgodnie z jego potrzebami. Poród aktywny jest stanem umysłu. Polega na akceptacji i wierze, że rodzenie jest aktem naturalnym i niezależnym od woli. Nie jest to zwykłe wydalenie płodu, w czasie którego rodząca jest osobą całkowicie bierną, poddaną kontroli innych. Jest formą bezpieczniejszą, bardziej komfortową i wydajną niż bierne „uwięzienie”. Istnieje wiele badań porównujących rodzenie aktywne i bierne, w pozycji leżącej, które potwierdzaj ą powyższe spostrzeżenia.¹⁹

Wiele kobiet pozostawionych samym sobie w czasie porodu podświadomie wie, jak się zachować. Jednak większość z nas, aby odkryć swój instynkt, nie mając przykładu do naśladowania, potrzebuje informacji o tym, jakie skutki niesie ze sobą stosowanie różnych pozycji porodowych. Dzięki ćwiczeniom w czasie ciąży łatwo jest się zorientować, które z ułożeń ciała najbardziej nam odpowiadają i zapewniają maksimum komfortu.

Wątpliwości związane z przyjęciem odpowiedniej pozycji do porodu

Coraz więcej matek, położnych, pielęgniarek i nauczycieli rodzenia kwestionuje prawidłowość współczesnych procedur wykonywanych w czasie porodu. Ich sprzeciw wywołuje wymuszona przez panujące na oddziale położniczym reguły bierna rola kobiety. Najczęściej krytykowany jest wymóg rodzenia w rzekomo naj wygodniejszej pozycji, tj. leżącej. Istnieje wystarczająco dużo dowodów, że pozycje pionowe - klęk, siad, pozycja stojąca lub kuczna - są korzystniejsze zarówno dla matki, jak i dziecka.

¹⁹ J.Balaskas, Tamże, s. 20.

Do niedawna aktywność ruchowa i zmienianie pozycji w czasie porodu były całkowicie lekceważone przez osoby uczestniczące i nauczycieli rodzenia przygotowujących kobiety ciężarne do porodu. Usankcjonowanie możliwości swobodnego wyboru pozycji porodowej wymaga odpowiedniego przeszkolenia w tym zakresie lekarzy i położnych. Wymaga też ich właściwego podejścia i zapewnienia rodzącej odpowiednich warunków zewnętrznych. Możliwość swobodnego decydowania o sobie w czasie porodu warunkuje jego prawidłowy przebieg i jakość doznań odbieranych przez matkę i dziecko.

Pierwszy był poród, położnictwo dopiero po nim

Z badań historycznych wynika, że w dawniejszych czasach porody odbywały się w pozycjach pionowych - w klęku, siadzie, staniu lub pozycji kucznej, z uwzględnieniem ich różnorodności, j

Wiadomości o układaniu ciała do porodu pochodzą sprzed wielu tysięcy lat. Na główce srebrnej spinki pochodzącej z Luristanu w Persji, z pierwszego tysiąclecia przed naszą erą widniej e wizerunek kucającej kobiety. Pozostałości glinianej figurki z 5750 r. p.n.e., znalezione w świątyni w Catal Hyuk, z epoki brązu, na terenie obecnej Turcji przedstawiają boginie rodzące w podobnych pozycjach, tak samo jak i aztecka 20 - centymetrowa, kamienna figurka płodności z Meksyku. W pozostałościach po prekolumbijskiej kulturze Mound Builders w obecnym wschodnim Arkansas znajduje się wizerunek kobiety kucającej z rękami opartymi na udach. Egipski hieroglif oznaczający „rodzenie” przedstawia kucającą matkę. Na płaskorzeźbie ze świątyni Kom Ombo, miasta znajdującego się nad Nilem w Górnym Egipcie, przedstawia kobietę klęczącą w czasie porodu. W tej samej pozycji znajduje się marmurowa rzeźba pochodząca z 500 r. p.n.e. ze Sparty. W starożytnych Chinach i Japonii kobiety zwyczajowo rodziły klęcząc na słomianych matach. Chociaż większość z dawnych wizerunków pokazuje końcowe fazy porodu, przyjście na świat dziecka, to możliwe jest również prześledzenie pozycji stosowanych w czasie całego aktu narodzin.²⁰

²⁰ J.Balaskas, Tamże, s.28.

W Starym Testamencie, w Księdze Wyjścia 1:16 czytamy:

„Jeśli będziecie przy porodach kobiet hebrajskich, to patrzcie jak rodzą siedząc...”. Na korynckiej wazie przedstawiona jest kobieta, która w czasie porodu siedzi na krześle w kształcie siodła jeździeckiego. Obraz rodzącej na siedząco kobiety wspartej o dwie asystujące osoby został uwieczniony na płaskorzeźbach, wczesnogreckiej i rzymskiej. Poród na krześle porodowym był polecany na początku II w. n.e. przez Soranusa, a później jeszcze przez wielu pisarzy. Opisywał go jako „podobny do krzesła fryzjerskiego, ale z wyciętym półksiężycowatym otworem w siedzeniu umożliwiającym wypadnięcie dziecka”. Pierwsze krzesła porodowe to były duże kamienie lub kłody, które z biegiem czasu zmieniono w fotele dające wiele możliwości regulacji.

Bez względu na to, czy kobieta rodziła na krześle porodowym, czy bez,

zawsze przyjmowała pozycję pionową. Zazwyczaj wspierała się na jednej lub dwóch osobach towarzyszących, podczas gdy położna przyjmowała dziecko.

Od krzesła, przez łóżko do stołu porodowego

Aż do połowy XVIII w. w krajach zachodnich krzesło porodowe było obowiązkowym wyposażeniem każdej położnej. Znajdowało się również w większości zamożnych domów, podczas gdy ubożsi pożyczali je sobie z domu do domu. Królewskie krzesła porodowe były zdobione szlachetnymi kamieniami. Powszechne stosowanie krzeseł porodowych znalazło się na wielu duńskich, niemieckich, francuskich i chińskich rysunkach pochodzących z XVI w. Niektóre kobiety egipskie używają ich do dzisiaj.²¹

Pierwszym, znanym zwolennikiem rodzenia w pozycji leżącej był Arystoteles. W książce z 350 r. p.n.e. „Doświadczona położna” pisał: „Łóżko jest potrzebne, aby kobieta gotowa do porodu mogła się na nim wygodnie ułożyć na plecach; jej głowa i klatka piersiowa powinny być nieco uniesione tak, aby znajdowała się w pozycji między siedzeniem a leżeniem”. Jednak inni autorzy z tego okresu polecali pozycje pionowe.

21

J.Balaskas, Tamże, s. 28.

Kleszcze wymyślili bracia Chamberlain we Francji na początku XVII w., a najlepszym ułożeniem do przeprowadzenia porodu kleszczowego jest leżenie na plecach. Chamberlainowie pilnie strzegli swojego pomysłu. Odbierane przez nich porody odbywały się za czarnymi zasłonami. Rodzenie w pozycji leżącej stało się modne wśród ówczesnej arystokracji. Potwierdził to poród Madame de Montespan, kochanki króla Ludwika XIV, którego przebieg mógł on oglądać spoza zasłony. W tym, samym wieku najbardziej znanym położnikiem we Francji stał się Francois Mauriceau. Porzucił on stosowanie krzeseł porodowych i - przychylając się do zaleceń Arystotelesa - lansował porody w pozycji leżącej. W miarę, jak lekarz w sali porodowej zaczynał pełnić nadrzędną rolę wobec położnej i popularność zyskiwały porody kleszczowe, krzesło porodowe zostało zapomniane. Do końca XVIII w. już

'?'?

prawie nikt o nim nie słyszał.

Pierwszą kobietą, u której w XIX w. użyto w czasie porodu chloroformu była królowa Wiktoria. Wzrost popularności rodzenia ze znieczuleniem przyczynił się do utrwalenia leżenia, na plecach lub na boku, jako pozycji porodowej. Jedynym wykładnikiem doboru pozycji porodowej stało się ułatwianie osobom towarzyszącym wykonywania ich czynności. W krajach zachodnich szybko przyjął się pogląd, że w czasie porodu kobieta powinna leżeć na łóżku, a w ostatniej fazie powinna się znaleźć na stole położniczym.

Tak więc w XIX i XX w. całkowicie porzucono stosowanie krzeseł porodowych, a zastąpiono je łóżkami i stołami porodowymi. Leżące na plecach kobiety były bierne w czasie porodu, a takie ułożenie umożliwiało łatwy dostęp do rodzących osobom pomagającym. Zapomniano o sprzyjającym działaniu siły ciężkości i radości, jaką daje naturalne i instynktowne rodzenie, na swoich własnych nogach.

Najnowsze badania

W ciągu kilku minionych dziesięcioleci zwiększyło się rozczarowanie rutynowym stosowaniem wysoce technicznych zabiegów położniczych. Naukowcy z całego świata zaczęli badać prawidłowy poród fizjologiczny. Od prawie 50 lat znane są fizjologiczne zalety rodzenia w pozycji stojącej lub kucznej. Do porodu też można

²² Tamże, s. 29

zastosować pewne prawidła fizyki, które nie występują wtedy, gdy rodząca leży na wznak. Korzyści płynące z rodzenia w pozycji kucznej potwierdziły badania radiologiczne z lat 30., które wykazały, że przekrój poziomy kanału rodnego powiększa się aż o 30%, gdy kobieta z leżenia na wznak przechodzi do pozycji kucznej. Prawie 30 lat temu Scott i Kerr wykazali, jak niekorzystny jest ucisk na kręgosłup przez ciężarną macicę. Gdy ciężarna leży na wznak, ciężar kurczącej się macicy zmniejsza przepływ krwi przez łożysko, uciskaj ąc duże tętnice (aortę zstępującą) i duże żyły prowadzące do serca (żyła główna wewnętrzna). Jest to fakt kliniczny, którego nie mogą lekceważyć wszyscy związani z porodem.²³

Najnowsze badania ujawniły rzeczywiste korzyści chodzenia i przyjmowania pozycji pionowej podczas porodu. Tylko nieliczni naukowcy, którzy rzeczywiście są w mniejszości, nie stwierdzili zalet pozycji pionowej, nikomu nie udało się znaleźć wad takiego sposobu rodzenia.

W większości prowadzonych badań była grupa badana i kontrolna. Z zasady wymagano, aby kobiety z grupy kontrolnej leżały na wznak lub w innej pozycji leżącej, a kobiety z grupy badanej przyjmowały pozycję pionową - siedzącą, kuczną, w klęku lub chodziły. W innych badaniach, których wyniki wydają się bardziej przekonywające i w których kobiety stanowiły swoją własną grupę kontrolną, proszono w I i II okresie porodu o zmianę pozycji co 30 minut z leżącej na pionową i odwrotnie. Te odmienne sposoby oceny pozycji porodowej ujawniły wszak że, że poród aktywny jest korzystniejszy.

W latach 70 wykonano wiele takich badań w różnych częściach świata. W 1977 r. W badaniach wykonanych w szpitalu położniczym w Birmingham porównywano grupę rodzących, które chodziły prawie do urodzenia dziecka, z grupą kobiet, które przez większość porodu leżały na wznak. Okazało się, że w grupie chodzących czas trwania porodu był istotnie krótszy, zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe mniejsze, a częstość zaburzeń krążenia u płodów znacznie mniejsza w porównaniu z rodzącymi w pozycji leżącej. Kobiety, którym pozwolono chodzić, twierdziły także, że skurcze macicy były mniej bolesne i że pozycja pionowa była

²³ Tamże, s. 31.

wygodniejsza. Badacze doszli do wniosku, że należy zachęcać rodzące do chodzenia podczas porodu, zwłaszcza we wczesnym stadium.²⁴

Wyniki innych badań, amerykańskich i z innych krajów, potwierdziły, że korzyści z pozycji pionowej w czasie porodu są następujące:

• skurcze macicy są silniejsze; • skurcze są bardziej regularne i występują częściej; • rozwieranie szyjki macicy postępuje szybciej; • nacisk główki płodu na szyjkę macicy jest większy zarówno między, jak i w czasie skurczów; • krótsze są obydwa okresy porodu (z niektórych badań wynika, że w pozycji pionowej nawet o 40%); • rodzące czują się lepiej, ból jest słabszy, więc zapotrzebowanie na leki przeciwbólowe jest mniejsze; l • częstość zaburzeń u płodu jest mniejsza, a stan noworodków jest z reguły lepszy; • kobiety mają uczucie uczestniczenia w porodzie i czują się mniej znużone i poniżone ich instrumentalnym traktowaniem .

Nawet jeśli te badania wykonywano w tradycyjnie wyposażonych salach porodowych, z udziałem kobiet bez specjalnego przygotowania, sama zmiana pozycji ciała rodzącej sprawiała, że wyniki badań zmieniały się w zaskakujący sposób.²⁵

Implikacje badań naukowych

W wielu krajach zmienia się sposób opieki nad rodzącą oraz przygotowania prowadzone w czasie ciąży. Zmiany te mają zachęcać do porodów w pozycji pionowej. Biorąc pod uwagę wyniki badań naukowych, a także siłę kobiecego instynktu, takie zmiany są nieuniknione również w Polsce.

Wiadomo, że pozycja pionowa wzmacnia siłę skurczów macicy. Możliwość chodzenia we wczesnych fazach porodu wydaje się godna polecenia, zwłaszcza jeżeli przebiega on bez powikłań. To instynkt podpowiada kobiecie, że powinna się poru-

24

Tamże, s. 32. ²⁵ Tamże, s. 33.

szać. Przyjęcie pozycji pionowej, np. siedzenie, klęczenie lub kucanie, stanie w miejscu lub chodzenie „z kąta w kąt” - oczywiście z odpowiednim ubezpieczeniem -sprawiają, że kurcząca się macica działa z większą siłą na płód, który mocniej napiera na szyjkę. W czasie porodu kobieta powinna kierować się własnymi odczuciami i potrzebami, a nie obyczajami szpitalnymi i położniczymi. Tylko nieskrępowane możliwości poruszania się w czasie porodu dają możliwość znalezienia takiej pozycji, którą tradycyjnie przybierały kobiety, aby ułatwić sobie rodzenie. Pozycji, w której znajdzie ona maksimum wygody i kontroli nad własnym ciałem.

Istnieje wiele różnych pozycji porodowych i nie można powiedzieć, że którakolwiek z nich jest lepsza od innych. To kobieta, kierowana własnym instynktem, wybiera najdogodniejsze dla siebie rozwiązanie. Gdy ta instynktowna potrzeba zmiany pozycji w trakcie porodu zostanie kiedyś powszechnie zaakceptowana, będzie to oznaczało zmianę w prowadzeniu porodu, opiece nad rodzącą i edukacji oraz opiece przedporodowej.

Aby matka mogła się dobrze przygotować na przyjęcie dziecka, musi posiąść wiedzę nie tylko o fizjologii ciąży i porodu oraz o wzrastaniu i rozwoju swojego maleństwa, ale także otrzymać odpowiednie przygotowanie fizyczne: powinna się za­poznać i przyzwyczaić do przyjmowania wielu różnych pionowych pozycji porodowych oraz wiedzieć, jak je stosować, aby pomóc samej sobie w czasie porodu. Szczególny nacisk w czasie nauczania prowadzonego jeszcze w okresie ciąży należy położyć na rozwijanie zdolności kobiety do poznania własnego ciała oraz uświadomienie jej istnienia instynktu do rodzenia i bycia matką. Odpowiednie przygotowanie fizyczne i emocjonalne matki do porodu jest równie ważne, jak i pożądane w programie przedporodowej opieki medycznej.²⁶

2.3. Niefarmakologiczne metody opieki nad matką i dzieckiem w okresie okołoporodowym

Niefarmakologiczne metody stosowane w czasie porodu to nic innego jak naturalny sposób radzenia sobie z bólem. Prawidłowe korzystanie z tych metod u

²⁶ Tamże, s. 37

każdej kobiety zależy od trzech czynników, które wynikają z jej kondycji fizycznej i nastawienia: - typu układu nerwowego, czyli mówiąc inaczej od wysokości progu reagowania na ból;

- od subiektywnej oceny własnej wytrzymałości; - od poziomu lęku przed porodem.

Wszystkie metody naturalne które chcę przedstawić w tym rozdziale mają kilka wspólnych cech:

- działaj ą tylko w chwili ich stosowania; - nie wymagaj ą skomplikowanej aparatury; - nie mają długotrwałego, negatywnego wpływu na matkę i dziecko; - pozostawiają kobietę przytomną, mogącą współpracować z położną; - nie zakłócają kontaktu matki i dziecka tuż po porodzie. 2.3.1) Obecność bliskiej osoby - jako działanie niespecyficzne dające poczucie bezpieczeństwa. Dotyk, słowa zachęty, wspólne chodzenie po szpitalnym korytarzu pomagają przetrwać najtrudniejsze chwile i zmobilizować wszystkie siły. Znacznie korzystniej wpływaj ą na przebieg porodu, niż najbardziej wyczerpujący kontakt z lekarzem, który poza sprawdzeniem, czy wszystko jest w porządku, nie przekaże ciepła i wsparcia. Obecność bliskiej osoby działa niespecyficznie, dodaje poczucia bezpieczeństwa, niezbędnego do zablokowania rodzicom adrenaliny i wydzielania oxytocyny.

Zalety ma ogromne: - skraca czas porodu;

- osoba towarzysząca j est łącznikiem między rodzącą a położną; l - kobieta wspierana emocjonalnie, ma większe zaufanie do własnych sił i

możliwości. |

Bardzo ważną rolę odgrywa obecność męża przy porodzie. Mąż uczestniczący w porodzie widzi trud, zmęczenie, ból swojej żony. Jest ważny w tym wydarzeniu - z nim żonie łatwiej pokonać siebie samą. On może ją tylko admirować, podziwiać,

współczuć, być z nią, przytulić, kochać ją bardziej, bo jest w tym wysiłku taka dzielna, jest taka silna, wytrwała, cierpliwa. On nie jest substytutem ojcai on przeżywa dotykalnie rodzenie się swojego dziecka. Żona czując oparcie u męża, który jest jej opoką, oparciem, nie ma poczucia zagrożenia, pamięta o dziecku, jego potrzebach w czasie rodzenia się i współdziała z nimi w trudnym dla siebie czasie. Odczuwalność skurczy i bolesność z nimi związane są bardziej naturalnie, potrafi odpoczywać między skurczami.

Przygotowanie do porodu:

> pomaga przezwyciężyć poczucie wyobcowania;

> urządzanie pokoju w szpitalu: włączanie muzyki, ustawienie światła, przygotowanie kąpieli, przygotowanie materaca jeśli pomaga pozycja kolankowo-łokciowa itp. w domu: przygotowanie łóżka i innych sprzętów, może dekoracja: ulubiony obraz, kwiaty itp.

W czasie porodu:

> obecność męża (lub innej bliskiej osoby) niweluje u rodzącej poczucie strachu i osamotnienia, jest uspokajająca. To ważne, bo niepokój prowadzi do wzrostu w organizmie adrenaliny, która z kolei osłabia działania oxytocyny co w konsekwencji powoduje wygaszanie czynności skurczowej; > opanowana i dopingująca postawa męża w czasie porodu powoduje u zmęczonej kobiety mobilizację sił do wydania dziecka na świat; l > prowadzi zapis przebiegu akcji porodowej: częstotliwość i czas trwania skurczy; > jeśli trzeba razem z nią oddycha; > sprawdza czy jest rozluźniona i przypomina jej o relaksie między skurczami; > jest mediatorem między rodzącą a lekarzem, położną; > tłumaczy jej zachowanie bo on j ą zna; > upewnia żonę, że decyzja lekarza, położnej jest jasna i nic jej nie grozi; >• umie masować plecy: w okolicach krzyża (w pobliżu miejsca gdzie kości biodrowe łączą się z kręgosłupem); > masaż bioder; > masaż ud;

> odświeża rodzącą: łyk picia (gdy skurcze w odstępach co 5 min. łyk wody); ^ gdy zimno - okrywa; > gdy gorąco - zimny okład; > przypomina o przygięciu głowy do klatki piersiowej zanim zacznie przeć; > zadbać aby dziecko było przy matce, pomóc w zdjęciu koszuli i przystawienia dziecka do piersi; > wspólne dzielenie radości z narodzin dziecka. Zdrowe kobiety oczekujące narodzin dziecka pragną coraz częściej czas ten przeżyć razem z mężem. Kobieta łatwiej rodzi, pozytywniej przeżywa trud rodzenia, jeśli czuje się bezpieczna i jest akceptowana.

2.3.2) Aromaterapia jako jedno z ważniejszych metod radzenia sobie z bólem

Aromaterapię łączy bliskie pokrewieństwo z innymi metodami medycyny niekonwencjonalnej lub - jak mówią niektórzy - alternatywnej, szczególnie tymi, w których główną formą oddziaływania jest masaż (chiński, relaksujący, klasyczny, refleksyjny, leczenie przez dotyk, akupresura i bioenergoterapia. Olejki eteryczne wspomagają te metody, wzbogacając fizyczne, bioenergoterapeutyczne oddziaływanie człowieka naturalnymi właściwościami roślin.

Choć nie zawsze to sobie uświadamiamy, z metod aromallerapeutycznych korzystamy na co dzień. Głębokie wdychanie zapachów wilgotnego lasu czy smarowanie skroni słynnym chińskim Balsamem tygrysim to nic innego, jak stosowanie olejków eterycznych (w powietrzu - w lesie, w wazelinie - Balsamie tygrysim) jako czynnych substancji leczniczych.

Aromaterapia jest idealnie czystą, w pełni naturalną metodą łagodzenia lub usuwania bardzo wielu i bardzo różnych dolegliwości. Wszystkie formy zabiegów (-) polegają na wprowadzeniu do organizmu człowieka wysokiej jakości, czystych, nie przetworzonych roślinnych olejków eterycznych, bez udziału chemicznych nośników czy dodatków i bez stosowania obcych wnętrzu człowieka urządzeń technicznych, elektrycznych, promieniujących itp.²⁷

²⁷ S.Lavery, Aromaterapia, Warszawa 1998, s.6

Z badań rozwoju mózgu i jego funkcji wynika, że ten jego fragment, w którym umiejscowione są funkcje świadomego myślenia, rozwinął się z tego, co pierwotnie było zmysłem węchu. Bodźce węchowe są najszybciej przenoszonymi do mózgu bodźcami zewnętrznymi. Droga od tzw. rzęsek węchowy ch-receptorów usytuowanych w górnej części komory nosowej, jest najkrótsza i najbardziej bezpośrednia w porównaniu z innymi bodźcami zmysłowymi. Kontakt cząsteczki pachnącego związku chemicznego z powierzchnią receptora powoduje powstanie impulsu o charakterze elektrycznym. Impuls ten przechodzi niezwłocznie do znajdującej się tuż nad komorą nosową opuszki węchowej, pełniącej rolę przetwarzacza danych, a stąd od razu w formie gotowej informacji do ośrodka w mózgu. Wącham, więc myślę - myślę, więc jestem, czyli wącham więc jestem.

Aromaterapia w czasie porodu stosowana jest do pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego i regulacji układu hormonalnego oraz bezpośredniego oddziaływania na negatywny układ nerwowy. Metoda ta może być stosowana różnorodnie do inhalacji, masażu, kąpieli. Każdy olejek eteryczny posiada wiele właściwości, ale głównie odprężają, dodają energii, przywracają równowagę ciała i umysłu. Posiada wiele zalet:

- stosowanie tej metody nie ma negatywnego wpływu na matkę i dziecko; - można łączyć jaz innymi metodami nawet farmakologicznymi; - metoda nieinwazyjna i efektywna; - miły zapach olejku zwalcza charakterystyczny zapach szpitala, który deprymuje kobiety; - korzystnie wpływa na osoby towarzyszące rodzącej (męża, położną), a także na dziecko. Aromaterapia jest wspaniała, mądrą, naturalną metodą łagodzenia wielu dolegliwości fizycznych i psychicznych, a jej głównym celem jest przywracanie równowagi ciała i umysłu oraz wspomaganie i stymulowanie własnych, naturalnych sił obronnych organizmu. Stosowana zgodnie ze wskazówkami fachowców nie może zaszkodzić, a przy tym wszystkim jest tak przyjemna w stosowaniu.

Co to jest aromaterapia?

Określenie „aromaterapia” używane jest w stosunku do szczególnej dziedziny ziołolecznictwa. Nazwa składa się z dwóch słów: „aroma” - przyjemny zapach i „terapia” - sposób postępowania mający na celu wyleczenie pewnych dolegliwości fizycznych lub psychicznych. Dosłownie rzecz ujmując jest to leczenie za pomocą zapachów. Leczenie takie polega na stosowaniu olejków w celu poprawienia zdrowia

•JQ

fizycznego oraz stanu umysłowego i emocjonalnego. Aromaterapia ma największy wpływ na samego człowieka, a nie na jego chorobę. Wykazano jej szczególne znaczenie w przypadkach stresu, bólów mięśniowych i reumatycznych, zaburzeń trawienia, dolegliwości związanych z miesiączką czy menopauzą, w bezsenności i depresji. Z dobrodziejstw aromaterapii mogą korzystać ludzie w każdym wieku i w każdym stanie zdrowia. Jest ona pożyteczna dla niemowląt i dzieci. Korzyści z profesjonalnego leczenia mogą odnieść również kobiety ciężarne i pacjenci poważnie chorzy:

2.3.3) Oddychanie, relaks - jako wyuczona metoda przeciwbólowa likwidująca zależność „„lęk —napięcie - ból”

Według badań brytyjskich jest to jedna z najczęściej wybieranych metod naturalnych przez kobiety rodzące. Pomaga kobiecie uchronić się przed trudnym do przewidzenia błędnym kołem wzajemnych zależności: „lęk - napięcie - ból”.

Zalety tej metody to: dobre znoszenie bólu; kontroluje oddech kobiety - uczy się koncentracji na sobie; nie ma efektów ubocznych; może być stosowane w każdym momencie porodu; może być łączona z innymi metodami.

Oddychanie i relaks

Kobiety nie przygotowane do porodu bywają często zaskoczone i zdezorientowane tymi procesami. Niewiedza wywołuje lęk, lęk prowadzi do stanu silnego napięcia, a jego wynikiem jest ból.

Pod wpływem bólu wywołanego skurczem, oddech kobiety skraca się, staje się nieregularny, wstrzymywany, napinają się mięśnie. Przy użyciu przyswojonych

²⁸ Tamże, s. 10

technik oddychania pomagamy uchronić się przed trudnym do przerwania błędnym kołem wzajemnych zależności:²⁹

Polega to na regularnym oddychaniu w czasie skurczu, dostosowaniu rytmu oddechu do rytmu skurczów i koncentracji na wydechu. Głęboki regularny oddech sprawia, że ciało i umysł wchodzą w stan relaksu. Rodząca, któta nauczyła się koncentrować na współdziałaniu ze swym ciałem, na prawidłowym oddychaniu i relaksie, jest w stanie podnieść próg swej wrażliwości na ból. Hormonami, które sprawiają, że dobrze i przyjaźnie się kobieta czuje oraz działaj ą znieczulająco na różne dolegliwości są endorfmy.

Przypływ endorfm można stymulować na różne sposoby poprzez: miarowe ruchy; dźwięki śpiewu; relaksacji; śmiechu.

U kobiet ciężarnych poziom endorfln we krwi wzrasta ośmiokrotnie w stosunku do normalnego. Endorfiny przenikają przez łożysko, a co za tym idzie — płód ma również wysoki poziom tego hormonu. Poziom ten utrzymuje się do l godz. po porodzie. Uważa się, że jest on fizjologiczną podstawą więzi między matką a dzieckiem. W porodzie aktywnym wydzielanie się endorfm i oksytocyny daje naturalne znieczulenie. W rezultacie rodzące często miewają zaburzenia świadomości, są jakby \v

²⁹ W.Fijałkowski, Przygotowanie do porodu naturalnego, Tamże, s. 12.

jakimś transie i tracą poczucie czasu. W takim stanie kobiecie łatwiej znieść ból skurczów i przeżywać harmonia ciała i ducha.

Istnieje wiele technik oddechu -przytoczę tylko kilka najważniejszych i najczęściej stosowanych w czasie porodu.

l. Szeptanie „a”

Szeptanie „a” jest ćwiczeniem mającym na celu rozluźnienie napięcia w mięśniach, zakłócające oddychanie, a szczególnie w obrębie szczęki, gardła i szyi. Nacisk podczas szeptania „a” kładziony jest na wydech a nie wdech.

Ponieważ istnieje powiązanie między napięciem w szczęce i okolicy ust, a napięciem mięśni dna miednicy, dlatego szeptanie jest skuteczną metodą rozluźniania mięśni miedniczych.

2. Oddech głęboki - tor przeponowy

W czasie oddechu przeponowego wydziela się największą ilość endorfm łagodzących ból, dodatkowa technika tego oddechu uczy rodzącą koncentracji na oddechu, odwraca uwagę od uczucia bólu.

3. Oddech szybki i płytki

Skurcze staną się bardzo silne, trwać będąok. l min. nawracając <^o 3,5 do 7 min. Nastąpi to najprawdopodobniej wtedy, kiedy rozwarcie szyjki wyniesie od 2-4 cm. Zaletą tego oddychania jest to, iż nie angażuje niższych partii ciała, co jest istotne z uwagi na proces rozwierania szyjki.

f \ l / normalny oddech zwykłe oddechy ' ' ' i ' '

^VVW

wydech pozwalający się kobiecie rozluźnić

wydech

Skurcz 45 sęk

Głęboki oddech piersiowy

Początek I okr. wdech

Płytki oddech piersiowy - środkowa faza I okresu porodu ³⁰ Relaks Ważny jest w tym okresie relaks między skurczami. Jest to stan w którym napięcie mięśni ciała powinny być zredukowane do minimum. Sprzyja temu wywietrzony pokój, zasłonięte zasłony. Pozycja powinna być wygodna, aby nie trzeba było wkładać żadnego wysiłku w jej utrzymanie.³¹

2.3.d) Muzykoterapia - jako metoda zmniejszająca poziom stresu, regulacja układ hormonalny i nerwowy, podnosząca próg bólowy u kobiety rodzącej.

Muzykoterapia oddziaływuje przede wszystkim na emocjonalną sferę osobowości człowieka. Jest ona środkiem o potężnych możliwościach nie tylko rekreacyjnych, ale i terapeutycznych. Wpływając na psychikę muzyka może zmieniać stan aktywności systemu nerwowego i wywoływać określone zmiany w czynnościach całego organizmu. Na przykład, za sprawą muzyki można: zmienić napięcie mięśni, przyspieszyć przemianę materii, zmienić prędkość krążenia krwi, obniżyć próg wrażliwości zmysłów, wpłynąć na wewnętrzne wydzielanie, wpłynąć na siłę i szybkość pulsu, zmodyfikować oddychanie.

Wiadomo jednak, że każdy organizm posiada swoje specyficzne, jednostkowe cechy, dlatego też muzykę należy dozować indywidualnie. Np. osoby umuzykalnione

„' Opracowania rysunków zaczerpnięto z Materiałów szkoleniowych sali porodowej Szpitala Powiatowego w Wołominie, Wołomin 2000, s. 4. ³¹ F.Dełyser, Przyszłym mamom. Warszawa 1990, wyd. Alfa, s. 68.

są bardziej podatne terapii, jest również zrozumiałe, że jedni wolą muzykę poważną, inni zaś jazz. W przypadku pacjentki rodzącej trzeba przy pomocy muzyki złagodzić stres, napięcie mięśni, ból. To właśnie stres powoduje wydzielanie przez gruczoły hormonów (adrenalina). Odpowiednio dobrana muzyka powinna wprowadzić pacjentkę w stan odprężenia, zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Ciepłe, kojące dźwięki działając na wyobraźnię, wprowadzają senny, leniwy nastrój i pomagają rozluźnić mięśnie, wypełnić czas oczekiwania na skurcz, zwalczyć ból.³²

Należy przy tym pamiętać, że odpowiednie pomieszczenie, wygodna pozycja, wzmagają skuteczność terapii. Przykłady stosowanej muzyki:

Na obniżenie progu bólowego dobrze wpływa Koncert skrzypcowy d-moll Bacha, nie mówiąc już o „Jeziorze łabędzim” Czajkowskiego. Natomiast ból niewątpliwie łagodzą: Kantata nr 2 Bacha i „Sonata księżycowa” Beethovena.³³

Bywają sytuacje, gdzie muzyka może stanowić jedyny środek niewerbalnej komunikacji międzyludzkiej, kiedy porozumienie słowne jest niemożliwe (np. choroby psychiczne, nerwica). Lecznicze działanie muzyki realizuje się w każdej sytuacji słuchania dobrych utworów, także u ludzi zdrowych. Z powodzeniem zatem można mówić o profilaktycznym aspekcie leczniczego działania muzyki. Działa ona bowiem na umysł i emocje, co jak wiadomo, ma ścisły związek z funkcjonowaniem organizmu.

Na sali porodowej Oddziału Położniczego Szpitala w Wołominie stosowany jest komplet kaset specjalnie przygotowanych do ułatwienia przebiegu porodu.

l. „Nad morzem” to muzyka uspokajająco-relaksacyjna z wkomponowanym szumem fal morskich i głosami mew.

r '•

2. „Śpiew •wielorybów” - muzyka uspokajająco-relaksacyjna z wkomponowanym śpiewem wielorybów.

3. „Lato” - muzyka uspokajająco-relaksacyjna z motywem śpiewu ptaków, szumem strumienia i cykadami.

4. „ Wiosna „ - muzyka uspokajająca-relaksacyjna z wkomponowanym śpiewem ptaków i szumem strumienia.

³² W.Sidorenko, Zestawienie muzykoterapii w położnictwie. Materiały konferencyjne. Warszawa 1999, s.6 Tamże, s. 7.

48

5. „Przy kominku” - muzyka uspokajająco-relaksacyjna z elementami zimowymi: świstem zawiei i trzaskiem ognia z kominka.

2.3.5) Masaż jako metoda służąca do pobudzania wydzielania endorfin poprzez bezpośrednie oddziaływanie dotyku, ciepła, energii drugiej osoby.

Masaż

Masaż to zespół różnych zabiegów manualnych, które w sposób mechaniczny przez powierzchnię ciała działają na skórę, tkankę podskórną, mięśnie torebki i więzadła stawowe. Zabiegi te działają również (w postaci zmian odruchowych), a także na układ krążenia, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, aż do narządów wewnętrznych włącznie. Masaż jest szczególnie przydatny w czasie trwania ciąży i porodu. W tym okresie występuje zwiększona masa brzucha i płynów ustrojowych co sprzyja zwiększonemu napięciu mięśni, które może powodować dolegliwości. Szczególnie narażone są ramiona, stopy i kręgosłup. Partner wykonujący masaż to tzw. „naturalny znieczulacz”. Ciepło i dotyk rąk drugiej osoby potrafi ukoić ból, dać uczucie relaksu.

Reakcja organizmu na masaż wyraża się w: podwyższenie temperatury ciała, do którego dochodzi na skutek, przekrwienia masowanego obszaru; zwiększenie prędkości przepływu krwi; ułatwienie wymiany tkankowej; otwarcie się dodatkowych naczyń włosowatych; zmiana ciśnienia krwi tętniczej; przyspieszenie akcji serca; wzmożone działanie histamin; zmniejszenie się obwodów mięśniowych i obniżenia tonusu mięśniowego; przyspieszenie wypoczynku po wysiłku fizycznego; usprawnienie przewodzenia w synapsach.³⁴

Masaż to metoda służąca do wydzielania endorfin poprzez bezpośrednie oddziaływanie dotyku, ciepła, energii drugiej osoby. Zmniejsza stres, rozluźnia ciało. Pomaga zmniejszyć ból odczuwalny w czasie skurczu w dolnej części pleców, dla zlikwidowania napięcia masaż szyji i ramion. Działa bezpośrednio na masowane miejsce. Ma wiele zalet:

- dobrze znosi ból,

^J.Balaskas.Tamże.s. 125.

49

- dostarcza również wsparcia psychicznego, kontakt między rodzącą a osobą towarzyszącą, - łatwo dostępna, - nie daje efektów ubocznych.

2.3.6) Imersja wodna w czasie porodu, korzyści porodu w wodzie

Woda jako metoda łagodzenia bólu jest bardzo wysoko oceniana przez kobiety rodzące. Jest to metoda wykorzystująca ciepło oraz różnice ciśnienia atmosferycznego. Pod wpływem delikatnego nacisku wody na znajdujące się w okolicy kręgosłupa nerwy przewodzące ból, zmniejsza się ich zdolności do przekazywania impulsów. Daje to wrażenie zmniejszenia bólu - kobieta odczuwa wyraźnie mniejszą intensywność skurczy, a jednocześnie ich efektywność pozostaje ta sama. Ma wiele nieocenionych zalet:

• dynamizuje skurcze, • obniża ciśnienie, • relaksuje i uspokaja, • rozluźnia mięśnie krocza,

• stymuluje wydzielanie endorfin w organizmie kobiety, które są naturalnymi znieczulaczami.

Poród w wodzie nie jest wynalazkiem naszych czasów. Wnioski o „wodnych porodach” można znaleźć znacznie wcześniej. Znany jest opis porodu, który odbył się we Francji w 1807 r. kiedy zaproponowano wejście do wody kobiecie, która przez trzy dni zmagała się z bólami porodowymi, rozwiązanie nastąpiło natychmiast.³⁵

Do rozpowszechnienia się idei porodów w wodzie przyczynił się ukraiński naukowiec i instruktor pływania Igor Czarkarski z Odessy. Obecnie idea takich porodów kojarzy się przede wszystkim z francuskim lekarzem Michelem Odent, twórcą znanej na całym świecie kliniki porodu naturalnego. W Polsce porody w wodzie odbywały się w Łodzi, Tychach, Oławie, Sokółce, od 1999 r. kobiety rodzą również w wodzie w naszym Szpitalu w Wołominie. Z pewnością nie byłoby to możliwe, gdyby nie działalność profesora Włodzimierza Fijałkowskiego, twórcy szkół rodzenia i gorącego zwolennika porodów w wodzie.

³⁵ M.Odent, Odrodzone narodziny. Warszawa 1997, s. 59.

Porody odbywają się w wannie, która umożliwia rodzącej kobiecie przyjęcie dowolnej pozycji. Woda powinna mieć temperaturę nie więcej niż 37°C ze względu na bezpieczeństwo dziecka. W wyższej temperaturze wzrasta jego zapotrzebowanie na tlen. Kobieta powinna wejść do wody, gdy rozwarcie szyjki macicy osiągnie 4-5 cm. Zanurzenie w ciepłej wodzie działa podobnie jak znieczulenie zewnątrzoponowe, jeśli stosuje się je zbyt wcześnie, akcja porodowa może zaniknąć. Pokój w którym odbywają się porody powinien być dobrze ogrzany i przewietrzony, a woda w trakcie porodu kilka razy zmieniana. Imersię wodną staramy się stosować w czasie porodu kilkakrotnie, a jednorazowo staramy się aby kobieta nie przebywała w wodzie dłużej niż 15-30 minut. Wiele rodzących kobiet instynktownie szuka kontaktu z wodą, wchodząc do wanny, odczuwa wyraźną ulgę, rozluźnia się lepiej oddycha. W wodzie trudne do wytrzymania skurcze stają się mniej bolesne, przechodzenie od stresu do pełnego relaksu łagodniejsze. Sam akt narodzin wymaga od kobiety znacznie mniej wysiłku, gdyż dziecko rodzi się zazwyczaj już po kilku skurczach partych. Oczywiście nie należy nakłaniać kobiet do pozostania w wannie aż do końca porodu, jeśli chcą mogą ją opuścić i rodzić w sposób konwencjonalny, w dowolnie wybranej pozycji. Woda jest dla mającego urodzić się dziecka czymś doskonale znanym, bo przez 9 miesięcy „pływało” we wnętrzu macicy. Noworodki urodzone w wodzie są w doskonałej formie. Zazwyczaj drugi okres porodu jest krótki i już po kilku, kilkunastu skurczach partych dziecko wysuwa się z łona matki do wody, jak „pestka ze śliwki”. Potem kilkadziesiąt sekund jest zanurzone całkowicie. Obserwowanie dziecka pod wodą poruszającego się jest czymś fascynującym. Jeszcze nie odpępniony noworodek wykonuje łagodnie ruchy rękami i nogami, zupełnie jakby umiał pływać, po wynurzeniu dziecka na powierzchnię wody kładziemy go na brzuchu marki. Kiedy pępowina przestaje tętnić ojciec odcina ją i od tej pory dziecko podejmuje samodzielnie oddychanie. Przed urodzeniem łożyska wypuszcza się wodę z wanny, gdyż na naszej sali porodowej obowiązuje zasada rodzenia łożyska „na sucho”.

W czasie porodu bardzo ważnym elementem jest obserwacja tętna płodu - zapis kardiotokagraficzny. Osoba przyjmująca poród musi pamiętać o „żelaznej regule”, aby dziecko po opuszczeniu łona matki przez cały czas przebywało pod powierzchnią wody. Główka i nosek noworodka musi być pod wodą. Takie postępowanie

uniemożliwia przedwczesne zaczerpnięcie oddechu i zachłyśnięcie się wodą. Poród w wodzie stwarza dzieciom komfortowe warunki przyjścia na świat, przyczyniając się do lepszego ich rozwoju.³⁶

Korzyści porodu w wodzie

• dla matki: relaksacja rodzącej; relaksacja szyjki macicy i w efekcie szybsze rozwieranie; relaksacja mięśni miednicy i krocza; szybsze zstępowanie główki w kanale rodnym; ciepła woda łagodzi ból; łatwiejsze przyjmowanie dowolnej pozycji; poprawa przepływu maciczno-łóżyskowego; mniejsza potrzeba stosowania środków arolgetycznych i rozkurczowych; zmniejszenie efektu grawidacji.

• dla dziecka: krótszy czas I i II okresu porodu; mniejsza możliwość wystąpienia niedotlenienia płodu; załagodzenie momentu dekompresji główki w II okresie porodu; złagodzenie szoku poporodowego; efekt płynnego przejścia (z wody do wody): stałość temperatury środowiska; mniejsze oddziaływanie dźwięku i światła.

2.4. Postępowanie z noworodkiem po porodzie, przygotowanie kobiet do funkcji karmienia piersią.

„ Urodziło się dziecko, leży na Twoim brzuchu śliskie i uważane mazią płodową.

__ ^7

przytulasz je i ogarnia Cię fala wzruszenia. Tej chwili nigdy nie zapominasz... „

Tuż po urodzeniu dopóki pępowina nie została przecięta noworodek „pozostaje pomiędzy dwoma światami, otrzymuje tlen z krwi mamy, równocześnie zaczyna samodzielnie oddychać. Przy przyjściu na świat potrzeba mu ciepła, gdyż tak gwałtowna zmiana temperatury odbierana jest jako szok termiczny, dlatego położenie go na brzuchu matki i okrycie jest dla niego najlepsze. Delikatne kołysanie matki uspokaja go. Kształtowanie się wzajemnych uczuć między matką a dzieckiem sprzyja wysokie stężenie hormonów u kobiety po porodzie, ale uczucie te rozwija się przede wszystkim w wyniku bezpośredniego kontaktu z maleństwem.

³⁶ R.Poręba, Poród w wodzie. Materiały konferencji, Tychy 1999, s. 5. ³⁷ S.Kitzinger, Karmienie piersią. Warszawa 1988, PZWL, s.3.

Opieka nad dzieckiem to nieustanny przedmiot troski i niepokoju młodych rodziców. Przed porodem obawiają się, że nie będą potrafili zająć się noworodkiem, zrozumieć jego potrzeb. Trudno im wyobrazić sobie, jak winno je kąpać i przewijać kogoś tak maleńkiego. Potem, zanim dojdą do wprawy, martwią się, że robią coś nie tak i z niecierpliwością wypróbowują coraz to nowe metody karmienia i pielęgnacji. Lęk, jaki wzbudza kruchość ciała ludzkiego noworodka jest całkiem zrozumiały. Także z powodów emocjonalnych dziecko potrzebuje więcej uwagi i ochrony. Naturalnym odruchem wobec noworodka wydaje się przytulenie go, noszenie przy sobie, ogrzewanie ciepłem własnego ciała. Każda osoba przygotowująca się do porodu, wie że obawy rodziców nie mają końca. Najlepszym sposobem uniknięcia piętrzących się trudności jest odpowiednie i wyczerpujące przygotowanie do radzenia sobie z realnymi trudnościami. Młodzi ludzie nie zawsze są wystarczająco dojrzali emocjonalnie i przygotowani do udźwignięcia ciężaru odpowiedzialności za istotę, którą powołali do życia. Brak im pewności siebie i zaufania do własnych rodzicielskich kompetencji, czują się rozczarowani nagłą odmianą w życiu. Nie sposób w czasie trwania kursu szkoły rodzenia nauczyć rodziców umiejętności rozwiązywania rodzinnych trudności. Można jednak pokazać im jak sobie radzić, gdzie szukać pomocy w problemach związanych z karmieniem piersią czy pielęgnacją. Osoby przygotowujące do porodu mogą zostać sojusznikami rodziców także po porodzie. Muszą służy ć radą i pomocą, ułatwić rozwiązywanie problemów emocjonalnych, które nierzadko mieszają się z obawą przed krytyką, wstydem i poczuciem winy.

Karmienie piersią we wczesnym okresie poporodowym Karmienie piersią jest jednym z ważnych ogniw w cyklu reprodukcyjnym. Wszystkie etapy procesu reprodukcyjnego łączą się ze sobą w sposób naturalny i każdy z nich ma znaczenie dla przetrwania gatunku.

Częste interwencje medyczne powoduj ą zakłócenia w funkcji tych ogniw, trudne do naprawy. Stąd potrzebą stały się zmiany praktyk okołoporodowych i w opiece nad matką i dzieckiem.

Powszechnie 'wiadomo, że karmienie piersią jest jedynym prawidłowym sposobem żywienia noworodków i niemowląt, zwłaszcza w I półroczu. Sztuczne żywienie niemowląt okazało się szkodliwe dla zdrowia dziecka w

związku z nieodpowiednim składem mieszanek oraz nieodpowiednim ich przygotowaniem. Pokarm matki jest najlepszy, bo zawiera -wszystkie składniki, idealnie przystosowane do potrzeb i możliwości dziecka, dzięki czemu ich rozwój i wzrost są prawidłowe. Tempo przyrostu masy ciała jest większe w pierwszych 3-4 miesiącach życia (minimum 20-30 g/dobę, tzn. 600-7 OOn g/miesiąc) potem maleje.³⁸ Pokarm kobiecy jest swoisty gatunkowo i idealnie dostosowany do tempa wzrostu oraz częstości karmień. Ze względu na to, że jest on najbardziej rozcieńczonym pokarmem u ssaków, to wymaga częstego karmienia co 1-2 godzin szczególnie w pierwszych miesiącach życia - nawet kilkanaście razy na dobę (10-12-15x/dobę), bo trawi się już po 1-1,5 godzinie. Niepokój więc matki, ze dziecko często ssie, bo jest głodne, jest nieuzasadniony. Właśnie ma być często przy piersi. Fizjologicznie już po godzinie, są kolejne porcje pokarmu. Nie ma zatem obawy o jego brak na następne karmienie.³⁹ Tak więc noworodek, małe niemowlę ma być praktycznie ciągle przy piersi. To zapewnia mu między innymi niezbędny dla jego rozwoju częsty kontakt z matką. Aby stworzyć warunki do prawidłowego kształtowania się więzi między matką i dzieckiem, a dalej pomyślnej laktacji, winno się umożliwić kontakt matki z dzieckiem już w ciągu pierwszej godziny po porodzie. Z tego powodu winno się zmieniać organizację pracy oddziałów położniczo-noworodkowych poprzez wprowadzenie tzw. systemu opieki matka z dzieckiem (roomung-in). Ze względu na swoiste przeciwinfekcyjne właściwości pokarmu kobiecego organizacja tego systemu jest tym bardziej wskazana w im gorszych warunkach lokalowo-sanitamych pracuje oddział. Z tego powodu tak ważne jest karmienie od pierwszych chwil po porodzie. W siarze, wydzielanej w pierwszych 3-4 dniach po porodzie, zwanej pierwszą naturalną szczepionką, występuje największe stężenie gatunkowo swoistych przeciwciał chroniących niedojrzałego immunologicznie noworodka. One to wędrują wraz z pokarmem na błony śluzowe przewodu pokarmowego, uszczelniają je przez co zapobiegaj ą kolonizacji drobnoustrojami chorobotwórczymi i zapobiegają wchłanianiu obcych, wysokocząsteczkowych białek, a tym samym alergii.

³⁸ E.Wojdan, Najlepszy start dla twojego dziecka, Warszawa 1995, s. 80

³⁹ Tamże, s. 80

Poza tym dzięki właściwościom przeczyszczającym siary ułatwione jest wydalanie smółki, przez co zmniejsza się ryzyko wystąpienia tzw. żółtaczki fizjologicznej. Te właściwości przeczyszczające siary utrzymują się przez około l miesiąc, stąd w tym okresie stolców jest praktycznie tyle ile karmień (minimum 6-8 stolców/dobę). Podobnie jest z ilością mokrych pieluszek. Jeśli jest mniej należy albo zwiększyć częstotliwość karmień, albo skorygować technikę karmienia. Później pokarm matki jest praktycznie przyswajalny w całości, bezresztkowy dodatkowo u dziecka dojrzewają układy enzymatyczne, co sprawa, że stolca może nie być przez kilka dni, nawet 7-8. Nie można tego traktować jako zaparcia. Taka jest fizjologia okresu noworodkowo-niemowlęcego.⁴

Innym aspektem opieki okołoporodowej jest dążenie do unikania porodów tzw. sterylnych (z goleniem krocza, używaniem serwet, lewatywami). Nie wykonywanie tych praktyk powoduje, że dziecko położone po porodzie bezpośrednie na skórę matki (oczywiście nie przez serwetę) „najada się” bakteriami matki, te matczyne bakterie nie pozwalają na kolonizację błon śluzowych noworodka patogenną florą szpitalną, tak niebezpieczną dla zdrowia nowo narodzonego. Tu również pomocą w walce z drobnoustrojami służy noworodkowi karmienie piersią, na początku siarą, a potem mlekiem dojrzałym, zawierających wiele czynników przeciwinfekcyjnych, przeciwzapalnych.

Reasumując, opierając się na zaleceniach Światowej Organizacji Zdrowia dotyczących karmienia piersią, rekomenduje się we wczesnym okresie poporodowym i później:

l. Rozpocząć pierwsze karmienie piersią nie później niż w 30 minut po porodzie i karmić co najmniej 30 minut.

2. Przystawić do piersi według potrzeb dziecka i matki (co 2-3 godziny).

2.5. Wczesny połóg - elementy psychoterapii w soli podanej, zapobiegające problemom emocjonalnym kobiety po porodzie i w czasie karmienia.

^N.Nehring-Gugulska, Warto karmić piersią. Warszawa 1999, s. 23

Po wielu godzinach oczekiwania nareszcie poród mamy za sobą. Jesteśmy pełni wzruszone, zaczynamy głębiej oddychać, uśmiechać się do siebie), mówimy coś miłego matce, która w tej krótkiej chwili przestaje odczuwać ból i też się uśmiecha.

Zadając pytanie młodym rodzicom, co czują po urodzeniu się dziecka, mówią: zmęczenie, radość, bezsenność, odpowiedzialność, bałagan, dezorganizacje, nowe obowiązki. Uwaga młodych rodziców skoncentrowana jest na przygotowaniu do sprostania obowiązkom związanym z opieką nad noworodkiem, zdobyciu niezbędnych umiejętności, zwłaszcza w zakresie pielęgnacji dziecka, prawidłowym skompletowaniu wyprawki niemowlęcej. Nie zdarzyło się natomiast, żeby kiedykolwiek wspomniano o takich stanach emocjonalnych kobiet, jak smutek matczyny czy depresja poporodowa. Oznacza to, że te zjawiska nie są powszechnie znane młodym ludziom, chociaż częstotliwość ich występowania jest dość duża. Młode matki nie maj ą świadomości potencjalnej możliwości ich występowania, a więc w szkołach rodzenia, należy omawiać emocjonalne aspekty okresu poporodowego, a przede wszystkim radzenie sobie w trudnych sytuacjach, oraz postawy wspierające ze strony najbliższych osób, szczególnie męża.

Jakość pierwszych chwil po porodzie ma ogromne znaczeń: e dla rozwoju fizycznego, intelektualnego, społecznego, emocjonalnego dziecka udanego karmienie piersią, kształtowania się więzi między matką i dzieckiem, między ojcem i dzieckiem, a także między małżonkami, pozytywnego nastawienia wobec rodzicielstwa, profilaktyki wystąpienia trudnych emocji u kobiety (tzw. melancholii trzeciego dnia -smutku matczynego),.

Największym pragnieniem matki, gdy urodzi swe dziecko po dziewięciu miesiącach obserwowanie jego wewnętrznego rozwoju, jest ujrzeć je, być z nim blisko, jak najbliżej, poznać jak najdokładniej jego wygląd, czy jest zdrowe i śliczne, bo przecież o tym marzy się przez cały czas dialogu z dzieckiem jeszcze nie urodzonym. Wielkim pragnieniem rodziców jest utulić je, aby nie płakało, czuło się bezpiecznie i nie bało się nowego świata.

System rooming-in, umożliwia przebywanie dziecka razem z matką przez cały czas od momentu urodzenia się dziecka, do wyjścia do domu ze szpitala, stwarza nową jakość pierwszych dni tego etapu macierzyństwa. Pozytywne aspekty porodów

rodzinnych w szpitalach i system rooming-in, to korzyści dla matki, dziecka i ojca. System ten jest formą profilaktyki wystąpienia smutku matczynego, a także depresji poporodowej u matek. Rutynowe postępowanie i sztywne procedury szpitalne, przedmiotowe traktowanie kobiet i dzieci w oddziałach szpitalnych oraz brak czasu na zainteresowanie personelu indywidualnymi potrzebami każdej rodziny należą do głównych przyczyn problemów emocjonalnych młodych matek.

Nowy system zakłada stałą pomoc personelu położniczego w opiece nad noworodkiem. Ideą bowiem nie jest tu częściowe zrzucenie obowiązków położnych czy pielęgniarek noworodkowych na matkę, tylko wspieranie rozwoju więzi między matką i dzieckiem, kształtowanie się uczuć macierzyńskich, udanego karmienia piersią, ułatwienie matce poznania dziecka i nabycie niezbędnych umiejętności, pozbycie się lęku i niepewności w sprawowaniu opieki nad dzieckiem, kiedy może liczyć na fachową, kompetentną i życzliwą pomoc. Wymaga to podjęcia przez personel medyczny nowych obowiązków związanych z edukacją rodziców -informowaniem i udzielaniem odpowiedzi na pytania, instruowaniem, pokazywaniem itd.

Obecnie zamiast szybko owijać dziecko w pieluszki, pozwala się matce tulić owe dziecko, ułożone na, jej brzuchu, ogrzewać je temperaturą własnego ciała, dodatkowo dziecko okrywa się ręcznikiem. Trzeba też pamiętać, że matka tuląc dziecko do piersi, a potem tata, który przytuli dziecko, integruje się z nim, w naturalny sposób zapewniaj ą mu otoczenie własnej skóry.

Przytulane do matki dziecko, słyszy bicie jej serca, dźwięk dobrze znany. Najlepiej dziecko zna głos własnej matki i to on powinien je witać na tym świecie. Podobnie - głos ojca, znany, ciepły, przepojony miłością- uspokaja dziecko.

Przystawienie dziecka do piersi zaraz po porodzie to stworzenie mu możliwości ssania - zaspokojenie instynktu, wykształconego już nawyku, lubianej czynności. To jest również szansa na otrzymanie jedynej, unikalnej dawki przeciwciał znajdujących się w siarze - pierwszym pokarmem matczynym, a także szansę na pierwszą, spokojną udaną próbę karmienia. Kiedy dziecko jest jeszcze w stanie aktywności poporodowej i nie jest tak głodne i stanowczo domagające się pokarmu, jak po kilku godzinach snu, w której potem zapadnie zmęczone porodem.

Uczestnictwo ojca w tych wszystkich doniosłych wydarzeniach pierwszych chwil po porodzie jest szansą na harmonijny rozwój więzi między ojcem i dzieckiem. Badano wielu mężczyzn w pełni identyfikując się z rolą ojca dopiero, kiedy zobaczy dziecko. A więc im wcześniej tym lepiej. Poza tym obecnie dokonuje się to w intymniej atmosferze, sali porodów rodzinnych, w poczuciu powagi i uroczystości chwili.

Doznania związane z porodem i po porodzie mają ogromne znaczenie dla kondycji psychicznej kobiety w pierwszych dniach połogu. Wśród czynników warunkujących stan emocjonalny w tym okresie wymienia się następujące elementy:

• subiektywne odczucie kobiety związane z ciążą i porodem (samopoczucie, jej stan psychiczny, przebieg ciąży i porodu, ewentualna hospitalizacja w czasie ciąży, sytuacja rodzinna, społeczna i ekonomiczna - w ocenie samej kobiety);

• ilość interwencji medycznych w czasie porodu (zwłaszcza nie przewidzianych);

• organizacja i jakość opieki okołoporodowej;

• przebieg karmienia piersią w pierwszych dniach (ewentualne trudności, uzyskane wsparcie i kompetentna pomoc);

• relacje małżeńskie; • sytuacja społeczno-ekonomiczna rodziny; • jakość przygotowania do ciąży, porodu, okresu poporodowego; • postawy osób bliskich i personelu położniczego wobec kobiety i jej dziecka; • zmiany hormonalne związane z ciążą i porodem;

• indywidualne skłonności do stanów depresyjnych uwarunkowane genetycznie i doświadczeniami z dzieciństwa, zwłaszcza w relacjach z własnymi rodzicami.

Wynika z tego, że wiele warunków musi być spełnionych dla kontaktu psychofizycznego kobiety po porodzie. Toteż w praktyce nie brak czynników sprzyjających wystąpieniu u młodej matki trudności adaptacyjnych do nowej sytuacji i nowej roli oraz różnorodnych reakcji kobiet na tę sytuację. (Brak z jednej strony -

systemu edukacji przedporodowej, który obejmowałby wszystkie kobiety w ciąży, z drugiej - instytucjonalnych dostępnych form pomocy kobiecie i jej rodzime). W okresie poporodowym stwarza, poza innymi konsekwencjami, jak na przykład niepowodzenie w karmieniu piersią, nieprawidłowości w sprawowaniu opieki nad dzieckiem, począwszy od czynności pielęgnacyjnych, skończywszy na oddziaływaniach wychowawczych, zagrożenie występowania trudności emocjonalnych u kobiety przyjmujących w wielu przypadkach postać tzw. depresji poporodowej.

Istnieją spory czy wyodrębnić depresję poporodową jako odrębną kategorię depresji, czy określać zjawisko jako depresję, czy jako rodzaj niemocy.

Depresje w „Encyklopedycznym słowniku psychiatrii” określone jest jako „chorobowe zaburzenie życia uczuciowego i emocjonalnego, którego osiowym objawem jest dominujące uczucie smutku, przygnębienie, zniechęcenie oraz ujemny ton uczuciowy towarzyszący ogółowi przeżyć”. W stanie takim ma miejsce obniżenie zdolności lub niezdolność przyjmowania uczuć radości, satysfakcji, przyjemności. Zamiast uczucia smutku, może pojawić się stan zobojętnienia i niezdolność do przeżywania wszelkich stanów emocjonalnych (zarówno smutku jak i szczęścia).⁴¹

Na ryzyko wystąpienia depresji poporodowej wpływ mogą mieć: • zmiany hormonalne związane z porodem i połogiem;

• subiektywna, niekorzystna ocena kobiety dotycząca przebiegu ciąży i porodu oraz związane z tym odczucie (według klinicznej oceny przebieg ciąży i porodu może być zupełnie prawidłowy);

• zły lub niepokojący stan zdrowia dziecka; • wcześniejsze skłonności kobiety do popadania w stany depresyjne; • wiek kobiety; • liczba dzieci w rodzinie;

• doświadczenia kobiety z dzieciństwa, zwłaszcza dotyczące relacji z własną matką;

• stresujące wydarzenia, stresujący tryb życia;

• zaskoczenie nową sytuacją, nieprzystosowanie do nowego trybu życia;

• stereotypy i opinie społeczne dotyczące macierzyństwa, oczekiwanie społeczne wobec matek;

• zaburzenie w relacjach małżeńskich; • problemy w sferze życia seksualnego; • sytuacje społeczno-ekonomiczne i rodzinne kobiety; • postawy bliskich osób wobec kobiety, jej problemów i potrzeb.

Widać zatem, że depresja poporodowa ma wiele uwarunkowań psychospołecznych. Dlatego też ujęcie tej problematyki w programach kształcenia przedporodowego nie należy uznawać za prorokowanie niekorzystnych emocji czy też za wprowadzanie tematów dotyczących zjawisk patologicznych, co nie jest zgodne z zasadami przygotowania do porodu i okresu poporodowego. Znacznie bardziej ryzykowane jest unikanie trudnych tematów dotyczących sporej przecież grupy kobiet. Istotne jest tylko zachowanie proporcji pomiędzy analizowaniem trudnych problemów a wizualizacją pozytywnych wzorców zachowań.

Wśród objawów depresji poporodowej wymienia się najczęściej przemęczenie, przygnębienie, płaczliwość, nadwrażliwość, poczucie niezaradności czy bezradności, beznadziejności, braku niezależności, poczucie winy, stany niepokoju, rozpaczy, natrętne myśli, brak samoakceptacji, brak sił witalnych, chęci i energii do wszelkiej aktywności, chłód w reakcjach z mężem, nieracjonalne lęki o zdrowie i bezpieczeństwo dziecka i własne.

Bywa tak, że uczuciem dominującym jest lęk o zdrowie dziecka, obawa by nie zrobić mu krzywdy. Przedłużający system lękowy może prowadzić do depresji.

Niektóre kobiety nie akceptują swojego ciała po porodzie, uważają, że ciąża, poród i karmienie pozostawiły niekorzystne zmiany w ich wyglądzie. Kobieta unika wtedy swojego wizerunku w lustrze, a przede wszystkim wszelkich spotkań z innymi, kontaktów towarzyskich, zawodowych co może potęgować ryzyko pogłębienia stanu depresyjnego.

⁴¹ Słownik Psychiatrii, Warszawa 1999, s.48

Trudno jest opisać wszystkie formy depresji ich nieograniczona różnorodność wynika z tego, że uwarunkowane są m.in. czynniki genetyczne, doświadczenie z dzieciństwa, subiektywne uczucie związane z ciążą i porodem, sytuacje rodzinne i społeczno-ekonomiczne kobiety, a więc przyczyny są bardzo indywidualne.

Młodzi rodzice widzą ścisły związek pomiędzy jednością przygotowania do rodzicielstwa, które realizowane może być zarówno przez rodziny, gdzie tkwi bardzo cenne źródło wiedzy - doświadczenie starszych, jak i przez szkoły dla rodziców, a przebiegiem pierwszych dni, tygodni, miesięcy po porodzie i uczeniem się ról rodzicielskich w praktyce. Narzuca to konieczność modyfikowania programów edukacyjnych z zakresu kształcenia przedporodowego rodziców, tworzenie nowego modelu szkół rodzenia poszczególnego zarówno w zakresie realizowanej tematyki jak i metod pracy z rodziną oraz dostępnych form wsparcia.

Z problematyką depresji poporodowych ściśle związane są zagadnienia dotyczące obserwacji powracającej płodności, związku między karmieniem piersią a płodnością kobiety, metod planowania rodziny, bowiem obawa przed kolejną, zbyt wcześnie powstałą ciążą stanowi często występujący problem rzutujący na funkcjonowanie kobiety w roli żony i matki, na jej psychikę oraz na stery życia seksualnego pary. Tematy te powinny być omawiane w szkołach rodzenia jako forma profilaktyki zaburzeń układu rodzinnego z uwzględnieniem psychologicznych aspektów planowania rodziny.

Aby zapobiec stanom depresyjnym potrzebna jest organizacja opieki okołoporodowej w oddziałach położniczych, nastawione na zaspokojenie indywidualnych potrzeb fizycznych i emocjonalnych matek, dzieci i ich rodzin. Również prawidłowe kształcenie rodziców, oddziaływanie edukacyjno-psychoprofilaktyczne i terapeutyczne szkół rodzenia mają w tej mierze zasadnicze znaczenie.

Rozdział III INFORMACJA METODOLOGICZNA

Tematyka niniejszej pracy jest złożona. Uzasadniamy jak niefarmakologiczne metody są pomocne w akcie narodzin, jednocześnie uświadamiając kobietę ciężarną, iż zdobycie przez Nią odpowiedniej wiedzy w szkole rodzenia spowoduje to, że w czasie porodu będzie spokojniejsza, bardziej pewna siebie, wyposażona w taką wiedzę i umiejętności, które sprawią, że poród okaże się mniej bolesny, a początek macierzyństwa spokojniejszy.

3.1. Przedmiot i cel pracy.

Z. Skórny uważa, że temat pracy powinien dotyczyć określonego, konkretnego, ale przy tym niezbyt wąskiego problemu. Stwierdza także, że tytuł powinien zwięźle, a przy tym „trafnie i jednoznacznie” określać temat pracy. „W tytu e wymieniamy zmienne, będące przedmiotem prowadzonych badań.⁴²

Przedmiotem pracy jest analiza tych aspektów, które informuj ą Nas jak istotną rolę ma edukacja kobiety ciężarnej w przygotowaniu Jej do odbycia aktu narodzin. Jednocześnie temat pracy uzasadnia nam ważną funkcję którą pełni położna; funkcję edukacyjną, funkcję przewodnika i pomocnika. Chcemy pokazać, że może ona pomóc kobiecie pomyślnie przejść przez poród wykorzystując pewne, proste, naturalne metody, które niejednokrotnie pozwolą uniknąć medycznych interwencji. W pracy tej szczególną uwagę zwraca się na element samopomocy. Wydaje się, że odpowiednia wiedza zdobyta przez ciężarne kobiety w czasie kursów przygotowujących je do porodu, pozwala im utracić uczucie lęku i niepokoju, biorą one odpowiedzialność za zachowanie i emocje własne w akcie narodzin.

Zdaniem Z. Skórnego określenie celu wymaga „uświadomienia sobie, po co podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki”.⁴³

Cel niniejszej pracy jest złożony i można go wyartykułować poprzez wyróżnienie celów szczegółowych: teoretycznych i empirycznych.

⁴² Z.Skomy, Prace magisterskiej z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984, s. 28 ⁴³ Tamże, s. 29

Cele teoretyczne to: - przedstawienie projektu nowoczesnego prowadzenia porocjiu w oparciu o wiedzę i przygotowanie praktyczne kobiety ciężarnej, umożliwiające jej czynne uczestnictwo w akcie narodzin.

Cele empiryczne - odnoszą się do analizy ocen społecznych dotyczących:

- analizy zachowania przy porodzie kobiet ciężarnych przygotowanych przez szkoły rodzenia;

- samoocena przebytego porodu, po zdobyciu odpowiedniego doświadczenia na kursach przygotowujących do porodu.

3.2. Problemy i hipotezy robocze.

Zdaniem Kozieleckiego problem jest rodzajem zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego poziomu wiedzy. Rozwiązanie jego jest możliwe dzięki czynności myślenia produktywnego, które prowadzi do wzbogacenia wiedzy podmiotu.⁴⁴

Realizacja rozwiązań wynikających z celu i przedmiotu pracy wymaga przedstawienia wielu problemów badawczych. Wydaje się, że najważniejsze to:

A. Jak często kobiety ciężarne korzystają z kursów przygotowujących do odbycia porodu naturalnego, rodzinnego i od czego to zależy?;

miejsca zamieszkania, wieku, wykształcenia, środowiska społecznego,

kolejności ciąży.

B. Czy i w jakim stopniu kursy w szkole rodzenia pomagają kobietom ciężarnym w świadomym i aktywnym przejściu przez akt narodzin?

C. Czy techniki i metody prowadzenia porodu aktywnego naturalnego są pomocne w trakcie I i II okresu porodu?

D. Jakie znaczenie dla kobiet ciężarnych ma bliskość osoby towarzyszącej?

⁴⁴ J.Kozielecki, Rozwiązywanie problemów, Warszawa 1969, s. 16

E. Czy funkcja „położnej - opiekuna” w nowoczesnym położnictwie jest pomocna kobiecie rodzącej? Odpowiedzią na pytania zawarte w problemie powinna według zasad metodologii być hipoteza. Z definicji (J.C. Townsed, cyt. Brzeziński .^”Hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ona prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu”.

W rozumieniu metodologicznym hipoteza to przypuszczenie przyjęte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska.

Przyjmuje się następujące hipotezy

l. Korzystanie z edukacji w szkole rodzenia związane jest ściśle z miejscem zamieszkania, wiekiem, wykształceniem, środowiskiem społecznym, kolejności ciąży. Kobiety ze średnim, wyższym wykształceniem, zamieszkałe w mieście, w wieku 25-35 lat przybywające w środowisku osób mających pozytywne nastawienie do porodu rodzinnego, rodzice po raz l i 2, częściej korzystają z kursów przygotowujących do porodu.

2. Realizacja programu szkoły rodzenia ma bardzo duże znaczenie w przygotowaniu rodziców do świadomych narodzin dziecka. |

3. Techniki i metody prowadzenia aktywnego porodu w I i II okresie jego trwania spełniają funkcję pomocną w akcie narodzin, zarówno dla matki jak i dziecka.

4. Obecność bliskiej osoby to jeden z najważniejszych elementów emocjonalnego nastawienia kobiety ciężarnej w czasie porodu.

5. Funkcja „położnej-opiekuna” jest niezbędna i bardzo wysoko oceniona przez kobiety rodzące.

3.3. Zmienne i wskaźniki pomiaru

Zdaniem Z.Skórnego: „Zmienna to pewna kategoria zjawisk, których wielkość, intensywność, częstość występowania może ulegać zmianom zależnie od różnych okoliczności”. ⁴⁶

⁴⁵ J.Brzeziński, Metodologiczne i psychologiczne wyznaczniki procesu badawczego w psychologii, Poznań 1978,s. 57. ⁴⁶ Z.Skomy, Tamże, s. 48.

W pracy uwzględniono kategorię zmiennych niezależnych, zależnych i pośredniczących. W problemach wyjaśniających wprowadzono następujące zmienne niezależne:

• zmienne socjologiczno-kulturowe: wykształcenie, wiek, miejsce zamieszkania, środowisko-społeczne, kolejność ciąży;

• zmienne indywidualne: częstość kontaktów z ludźmi korzystającymi z pomocy szkoły rodzenia, nastawienie indywidualne do problemu edukacji, oceny innych ludzi.

Za zmienne pośredniczące uznano: • samoocenę i samoakceptację kobiety ciężarnej. Zmienna zależna to zmienna objęta przedmiotem badania: • wyniki edukacyjnej roli szkoły rodzenia w przebiegu porodu naturalnego;

• wyniki metod i technik prowadzenia porodu aktywnego w oparciu o nowoczesne aspekty położnictwa;

• wyniki funkcji położnej według nowoczesnych zasad czułego położnictwa;

• wyniki nowego modelu opieki nad matką i dzieckiem w oparciu o poradnictwo edukację, umiejętność udzielania oparcia psychicznego i zachęcania do zachowań pozdrowotnych.

Według S. Nowaka „Wskaźniki to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia, którego wnioskujemy z pewnością bądź z określonym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko jakie nas interesuje”⁴⁷.

W pracy przedstawiono następujące wskaźniki: A. Wskaźnik empiryczny mówiący o tym, iż ukończenie kursu szkoły rodzenia jest wskaźnikiem emocjonalnego i fizycznego przygotowania rodzącej do

prawidłowego przebiegu porodu naturalnego, rodzinnego.

B. Wskaźniki definicyjne

⁴⁷ S.Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970, s. 102

Przygotowaną teoretycznie i praktycznie kobietę ciężarną do porodu będziemy nazywali: Wi - ukończyła program szkoły rodzenia, W2 - sumiennie wykonuje praktyczne ćwiczenia wspomagające, Ws - w czasie porodu zastosował proponowany program porodu aktywnego z elementami muzykoterapii, aromaterapii, ćwiczeń oddechowych, W4 - korzysta z pomocy osoby bliskiej i personelu medycznego. C. Wskaźniki inferencyjne - edukacyjna rola szkoły rodzenia jest wskaźnikiem zadowolenia kobiety rodzącej z aktu narodzin w aspekcie emocjonalnym, fizycznym i psychicznym. 3.4. Metody techniki i narzędzia badawcze Według A. Kamińskiego” „Istnieje tendencja do pojmowania metody badań jako zespołu teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.⁴⁸ W pracy zastosowano następujące metody: - sondaż diagnostyczny. A.Kamiński mówi: „Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału, oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności między dyscyplinarnej”. Wobec przyjętych metod zastosowano technikę badawczą w formie narzędzia jakim jest - technika ankiety. Konstrukcja i treść ankiety nie wymaga omówienia gdyż jej konstrukcja jest przedstawiona w aneksie. 3.5. Teren, zakres i organizacja badań Badania przeprowadzono w latach 1999-2000 r. na terenie miasta Wołomina, Kobyłki, Zielonki, Ząbek, Marek. Ankiecie poddano pacjentki Szpitala Powiatowego w Wołominie, głównie kobiety będące po porodzie, przebywające na oddziale położniczym w ciągu roku.

'„A.Kamiński Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej, (w) Metodologia pedagogiki społecznej, pr.zb.pod kier. nauk. R-Wroczyńskiego i T.Pilchz, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk, 1974, s.65

Szpital w Wołominie jest szpitalem powiatowym. Oddział położniczy w 1999 r. został wyróżniony tytułem Szpitala Przyjaznego Dziecku i Matce”. W chwili obecnej wdrażany jest program szkoleniowy dla personelu traktu porodowego pt.: „Prowadzenie porodu fizjologicznego, naturalnego w oparciu o niefarmakologiczne metody i imersję wodną”. W 2000 r. sala porodowa Szpitala w Wołominie otrzymała w konkursie „Akcja rodzić po ludzku” wyróżnienie a od 1999 współpracuje również ściśle z fundacją „Rodzić po ludzku”. W ramach badań ankietę wypełniło 120 kobiet, z czego połowa z nich ukończyła szkołę rodzenia. W niżej przedstawionych tabelach 1-6 podano charakterystykę badanej grupy kobiet z uwagi na: wiek, wykształcenie, kolejność porodu, miejsce zamieszkania, stan cywilny, ukończenie kursu szkoły rodzenia.⁴⁹ Mając na uwadze osiągnięcie założonego zamiaru, jakim było pozytywne nastawienie i uzyskanie szczerych odpowiedzi badanych kobiet, przyjęto anonimowy sposób przeprowadzenia badań. Przystępując do organizacji badań założono, że miernikiem dokonanego wyboru badanych kobiet, powinny być przede wszystkim rola i zadania jakie mają do spełnienia kursy w szkołach rodzenia, przygotowujące rodziców, zwłaszcza przyszłe matki, do aktu narodzin dziecka. Ważnym w tej ocenie będzie też kryterium udziału personelu medycznego, głównie położnych w okresie przygotowania i samego przebiegu porodu, jego odpowiedzialności i profesjonalizmu, zarejestrowane w świadomości rodzących. Autorytet i walory osobiste lekarzy i pr2;ełożonych, ich wiedza i doświadczenie zawodowe, prezentowany w każdej okoliczności humanizm i wartości moralne, będą bezpośrednio rzutowały na powodzenie w pracy szkół rodzenia. Zamierzano stwierdzić w jakim stopniu prowadzone wszechstronne zajęcia w ramach szkół rodzenia, wyposażyły przyszłych rodziców w niezbędny zasób wiedzy o człowieku, o przebiegu ciąży, przygotowaniach do porodu oraz szczęśliwym i oczekiwanym jego zakończeniu.

Zdajemy sobie sprawę, że badania nie objęły całości problemów obejmujących przygotowanie kobiet do porodu, a jedynie ich pewną część. Nie mniej jednak na

⁴⁹ A.Kamiński, Tamże, s.54.

podstawie zebranego materiału badawczego można nakreślić zbliżony obraz funkcjonowania szkół rodzenia w realizacji programu opartego na niefarmakologicznych metodach opieki nad matką i dzieckiem w okresie okołoporodowym.

---