ŁACINA W TERMINOLOGII PRAWNICZEJ

____________________________________________________________________

Nauki historyczne

1. ius — prawo, inne znaczenia: m.in. system prawny, sąd, nauka prawa, rozprawa, orzeczenie, dowód, budynek

2. Iuris- sytuacja prawna jednostki

3. quo iure — jakim prawem (jaka podstawa prawna)

4. ipso iure — z mocy prawa (z samego prawa)

5. ipso facto — z samego faktu

6. Ubi societas, ibi ius — gdzie (jest) społeczeństwo, tam (jest) prawo

7. fontes iuris — źrodla prawa

8. fontes iuris oriundi — źródła powstania prawa

9. fontes iuris cognosccndi — źródła poznania prawa

10. ex nihilo — z niczego

11. mos maiorum — obyczaj przodków (mos - r.m.)

12. longa consuetudo — długi zwyczaj

13. consuetudines loci — zwyczaje miejscowe

14. consuetudines approbatae — zwyczaje przyjęte, aprobowane

15. consuetudines in scriptis redactae — zwyczaje zapisane (zredagowane) w piśmie

16. Summum ius - summa iniuria — NajwyŜsze prawo najwyŜszą krzywdą (niesprawiedliwością) — Zbyt ścisłe przestrzeganie prawa bywa największą nieprawością (Cycero)

17. Summa summarum — Wszystko razem — Wziąwszy wszystko pod uwagę (Plautus)

18. in summa — razem, w ogóle, w całości

19. adiuvandi iuris civilis gratia — pretorskie wyjaśnianie przepisów prawa cywilnego

20. supplendi iuris civilis gratia — pretorskie uzupełnianie istniejących luk w prawie cywilnym

21. corrigendi iuris civilis gratia — pretorskie poprawianie przepisów prawa cywilnego

22. Ius publicum — publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat — Prawem publicznym jest prawo, które dotyczy pomyślności państwa

23. Ius privatum — privatum ius - quod ad singulorum utilitatem spectat — Prawem prywatnym jest to prawo, które dotyczy interesów poszczególnych osób.

24. Ius est ars boni et aequi — prawo jest sztuką dobra i słuszności; prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne;

autor: Celsus (II wiek), potem u Ulpiana. Znajduje się na początku Kodeksu Justyniana (VI wiek).

25. In iure- w urzędzie przed obliczem pretora

26. ius civile — prawo cywilne, obywatelskie obowiązujące w państwie

27. ius canonicum — prawo kanoniczne, prawo stanowione przez zakony

28. ultrisque iuris — oboje praw (cywilne i kanoniczne); (doctor utriusque iuris - doktor obojga praw, tj. rzymskiego i kanonicznego)

29. ius cogens — przepisy bezwzglednie obowiązujące, wiążąca

30. ius dispositivum — przepisy wzglednie obowiązujące wiążąca

31. Ius universale - prawo powszechne, ogólne

32. Ius particulare - prawo partykularne, oddzielne

33. Ignorantia iuris nocet — nieznajomość prawa szkodzi

34. Ignorantia iuris non exculpat — nieznajomość prawa nie uwalnia, nie tłumaczy

35. Ignorantia facti non nocet- nieznajomość faktu nie szkodzi

36. glossa — glosa, przypisek, dopisek, komentarz do orzeczenia sądowego, objaśnienie (średn.)

37. glossa marginalis — glosa na marginesie

38. glossa interlinealis — glosa między wierszami

39. glossa ordinaria (Accursiusa) — glosa zgodna z prawem, uporządkowany zbiór najważniejszych glos

40. ius ducale — prawo książęce (lex ducalis - ustawa książęca)zespół uprawnień księcia w stosunku do ludności lub dóbr

41. forum — agora (gr.), rynek, jarmark, plac, miejsce, sąd

42. forum Romanum — rynek rzymski, inna nazwa to Forum Magnum - plac w starożytnym Rzymie, u stóp Kapitolu

i Palatynu. Centrum polityczne i towarzyskie Rzymu okresu republiki.

43. loca forensia — miejsce gdzie są rynki, miejsce sprawowania sądu (równoważne z kompetencją sądu)

44. forum liberum — sąd, który można wybrać

45. census fori — wykaz sądów

46. privilegium fori — przywilej (immunitet) sądu, np sądów wojskowych, duchownych

dla osoby nie podlegającej sądom powszechnym, podobnie Prezydent RP

niezawisłość sądów kościelnych

47. praescriptio fori — zarzut niewłaściwości sądu; przypisany sąd; zarządzenie sali sądowej,- domniemanie prawne

48. actor sequitur forum rei — powód idzie na forum pozwanego (do sądu), powód musi zanieść tam powództwo gdzie mieszka pozwany dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego

49. formula processus — formuła procesu

50. Ecclesia vivit lege Romana — Kosciół żyje (posluguje się) prawem rzymskim

51. causae spirituales — sprawy duchowe, wiary

52. causae saeculares — sprawy świeckie

53.Neminem captivabimus nisi iure victum — Nikogo nie więzimy, o ile go prawem nie przekonamy (przywilej nietykalności osobistej nadany szlachcie przez Wladysława Jagiełłę)

Teoria prawa i cześć ogólna prawa cywilnego

54. lex perfecta — to norma prawna opatrzona sankcją nieważności.

55. lex plus quam perfecta — to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną) oraz sankcją nieważności.

56. lex minus quam perfecta — to norma prawna opatrzona sankcją represyjną (karną).

57. lex imperfecta — norma prawna pozbawiona jakiejkolwiek sankcji.

58. Praeter legem — obok ustawy - o działaniu nie stojącym w sprzeczności z prawem, ale i nie przewidzianym w prawie; poza prawem

59. contra legem — wbrew ustawie

60. iuxta legem — zgodnie z ustawą; zwyczaje zgodne z prawem

61. Ratio legis — cel ustawy, racja prawna, uzasadnienie ustawowe

62. ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio — gdzie ten sam cel, tam także takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne

63. Per analogiam — przez podobieństwo, analogię

64. Analogia legis — wnioskowanie z ustawy; wnioskowanie poprzez ustalanie konsekwencji prawnych faktu, który nie jest jeszcze szczegółowo uregulowany w prawie

65. Analogia iuris — wnioskowanie z całego systemu prawa; wnioskowanie poprzez zastosowanie do stanu rzeczy, analogia prawa nie uregulowanego w prawie regulacji dotyczącej podobnego stanu (w prawie cywilnym)

66. a contrario — z przeciwieństwa, (wychodząc) z przeciwnego (założenia), przeciwnie, przeciwnym sposobem

67. praesumptio facti — domniemanie faktyczne, relacja opiera się na przyjęciu prawdopodobieństwa wynikającego z doświadczenia życiowego; na podstawie

pewnych faktów o innych, np.: domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest śliska

68. Praesumptio iuris tantum — domniemanie wyłącznie prawne, czyli usuwalne, - można je obalić dowodem przeciwnym - np.: domniemanie niewinności, domniemanie dobrej wiary, domniemanie ojcostwa w małżeństwie

69. praesumptio iuris ac de iure — domniemanie prawne niewzruszalne - nie można go obalić dowodem przeciwnym; obecnie w polskim prawie występują wyjątkowo - np. domniemanie znajomości danych wpisanych do KRS.

70. Lex generalis — ustawa ogólna

71. Lex specialis — ustawa specjalna, przepis szczególny

72. Lex retro non agit —- ustawa (prawo) nie działa wstecz

73. desuetudo — wygaśnięcie ustawy przez nieużywanie; zaprzestanie;

74. lex posterior derogat legi priori — prawo ustanowione później (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw i tym samym stopniu szczegółowości) należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej.

75. lex posterior generalis non derogat legi priori speciali — przepis ogólny późniejszy nie uchyla przepisu wcześniejszego szczególnego. Jedna z dyrektyw derogacyjnych stosowanych przy wykładni przepisów.

76. lex specialis derogat legi generali — prawo o większym stopniu szczegółowości (pochodzące z aktów prawnych o tej samej mocy, np. z dwóch ustaw, obowiązujące w tym samym czasie) należy stosować przed prawem ogólniejszym.

77. de lege lata — o ustawie obowiązującej,

78. de lege ferenda — o ustawie, która ma być uchwalona,

79. erga omnes — wobec wszystkich, prawo/norma skuteczne wobec podmiotów trzecich, np. prawa rzeczowe

80. inter partes — między stronami, np. zobowiązania z umów

81. da mihi factum, dabo tibi ius — daj mi fakt, dam ci prawo; udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo (a przyznam ci rację, a wymierzę sprawiedliwość).

82. iura novit curia — sąd (urząd) zna prawo

83. sensu stricto — w ścisłym znaczeniu

84. sensu largo — w szerokim znaczeniu

85. clara non sunt interpretanda — jasne teksty nie podlegają (nie wymagają) wykładni,

86. ex definitione — (co wynika) z definicji

87. qui suo iure utitur, neminem laedit — nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa; kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi.

88.prior tempore potior iure — pierwszy w czasie, lepszy w prawie; pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa

89.expressis verbis — wypowiedziane wyraźnie słowami; dobitnymi słowami, wyraźnie, dokładnie

90. superfluum — coś ponad; np. zbędne powtórzenia nie wnoszącego nowości do systemu prawa

91. numerus clausus — określona liczba, liczba zamknięta, ograniczona np. ograniczone prawa rzeczowe

92. prima facie — na pierwszy rzut oka,

93. genus — rzeczy oznaczone co do gatunku; rzeczy zamienne, rodzajowo oznaczone,

94. species — rzeczy oznaczone indywidualnie, rzeczy odrębnie kwalifikowane ze względu na ich cechy indywidualne (obraz, rzeźba), niezamienne

95. genus perire non censetur — rzeczy oznaczone co do gatunku nie giną, gatunek nie ginie

96. inter vivos — między żyjącymi, np. czynności prawne - umowy

97. mortis causa — na wypadek śmierci, np. czynności prawne - zapis, testament

98. causa solvendi — celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zapłata długu.powód zwolnienia się

99. causa Donandi — dokonuje się czynności tylko po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest darowizna.powodem jest darowizna.

100. causa obligandi vel acquirendi — celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów. Przykładem będą sprzedaż i najem.

101. ubi loqui potuit et debuit — gdzie mógł i powinien mówić

102. ad incertas personas — do niepewnych osób; (oferty) adresowane do nieoznaczonego kręgu odbiorców

103. per facta concludentia — przez zaistnienie pewnych faktów; w sposób dorozumiany

104. ad solemnitatem — (forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności

105. ad probationem — (forma czynności prawnej zastrzeżona) dla celów dowodowych

106. ad eventum — (forma czynności prawnej zastrzeżona) dla wywołania określonych skutków prawnych

107. reservatio mentalis — zastrzeżenie dokonane w myśli, zmieniające treść słów wypowiedzianych głośno; potajemne zastrzeżenie, restrykcja. Wola nie jest zgodna z oświadczeniem woli.

108. essentialia negotii — przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej - składniki treści czynności cywilnoprawnej, które określają typ tej czynności (w szczególności typ umowy) i charakter wynikającego z niej stosunku prawnego

109. naturalia negotii — przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej - składniki treści czynności cywilnoprawnej, które powinny się znaleźć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą, czynność jest ważna, a brakujące elementy można ustalić na podstawie przepisów dyspozytywnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów

110. accidentalia negotii — podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej, które nie wpływają na istotę tej czynności jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych. Np. warunek, termin, polecenie, kara umowna. dodatkowe ważności czynności prawnej

111.negotium claudicans — "czynność prawna kulejąca", czynność prawna dokonana przez osobę do tego nie niezdolną (np. małoletni) lub nieupoważnioną (np. pełnomocnik bez upoważnienia). Staje się czynnością ważną od momentu zawarcia (ex tunc) jeżeli potwierdzi ją właściwa osoba ( np. opiekun małoletniego lub np. mocodawca rzekomego pełnomocnika), przy odmowie staje nieważna od momentu zawarcia (ex tunc).

112. dies a quo — termin początkowy

113. dies ad quem — termin końcowy

114. computatio civilis — sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia, w której najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba, tzw. komputacja rzymska ..

115. computatio a momento ad momentum (naturalis) — sposób liczenia czasu - sposób bardzo dokładny (określona godzina) - od godziny zdarzenia

116. ex tunc — od samego początku zawarcia, z mocą wsteczną

117. ex nunc — od teraz, od zaraz, od tej pory

118. ex contractu — (wynikły) z umowy (kontraktu)

119. ex delicto — (wynikły) z czynu niedozwolonego (deliktu)

120.verba legis — brzmienie ustawy

Prawo rzeczowe

121. res omnium communes — rzeczy wspólne wszystkim ludziom

122. superficies solo cedit — to co jest ponad powierzchnią przypada gruntowi

123. iura in re aliena — prawa na rzeczy cudzej, ograniczone prawa rzeczowe

124. actio in rem - erga omnes — powództwa o ochronę praw na rzeczy - wobec wszystkich (ale in personam - inter

partes)

125. ius possidendi — prawo do posiadania rzeczy

126. ius utendi (abutendi, fruendi)

127. ius utendi — uprawnia do użytkowania (używania) rzeczy

128. ius fruendi — uprawnia do pobierania pożytków i przychodów z rzeczy,

129. ius abutendi — uprawnia do dyspozycji faktycznej, prawo zużycia rzeczy, zmniejszenia rzeczy.

130. ius disponendi — prawo rozporządzania (dysponowania) rzeczą, ius alienandi - prawo wyzbycia się rzeczy

131. Ius infinitium — prawo nieograniczone, prawo niczym nieograniczone

132. nemo plus iuris ad (in) alium transferre potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada

133. solo consensu — samym porozumieniem, z samego porozumienia

134. accessio possessionis — doliczenie posiadania

135. accessio temporis — doliczenie czasu

136. in statu usucapiendi — w sytuacji prowadzącej do zasiedzenia

137. lege non distinguente — ustawa nie czyni różnicowania

138. dominium directum - własność zwierzchnia (senior)

139. dominium utile - własność użytkowa (wasal)

140. condominium pro indiviso - współwłasność niepodzielna

141. rei vindicatio - cum omni causa - skarga wydobywcza (wystąpienie o zwrot rzeczy) - z każdego powodu, z każdej przyczyny

142. actio negatoria - skarga o naruszenie posiadania, zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania pr. własności

143. non facere pati - znosić nie czynić - ten kto ma grunt obciążony prawem innego

144. confussio — połączenie (ruchomości z nieruchomościami)

145. ususfructus - użytkowanie, służebność osobista polegająca na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej wszystkich pożytków bez naruszenia jej substancji - bez zużycia

146. quasi-ususfructus - użytkowanie, którego przedmiotem była rzecz zużywalna, która staje się własnością użytkownika z obowiązkiem zwrotu w takiej samej ilości i jakości po ustaniu użytkowania)

147. civiliter - korzystanie z umiarem, oględnie w sposób zgodny z prawem cywilnym; po obywatelsku, (np. przy wykonywaniu służebności)

- służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu (facere) ale na zaniechaniu - nieczynieniu

149. pignus antichreticum - zastaw antychretyczny polegający na możliwości zaspokojenia się zastawnika jedynie z pożytków, które przynosi rzecz obciążona - pożytki idą na spłatę kapitału (gre.)

150. corpus - faktyczne posiadanie, fizyczne władanie rzeczą przez posiadacza (animus - wola posiadania)

151. animus rem sibi habendi, animus possidendi - wola posiadania dla siebie

152. nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest - nikt sam dla siebie nie może zmienić przyczyny posiadania

153. possessio vitiosa - non vitiosa - posiadanie wadliwe - niewadliwe, np. siła

154. animus possidendi pro alieno - wola posiadania dla drugiego

155. precario dans - accipiens: precario dans - oddający w precarium; precario accipiens - prekarzysta, otrzymujacy w precarium; precarium - umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie

156. beneficium possessionis - dobrodziejstwo posiadania

157. cautio damni infecti - kaucja (gwarancja) za szkodę, która będzie wyrządzona - stypulacja o charakterze gwarancyjnym - odszkodowawczym

158. traditio corporalis - wręczenie (wydanie) rzeczy (art. 348 KC), jedna z form przeniesienia posiadania.

159. longa manu traditio — przekazanie posiadania przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią; jedna z form przeniesienia posiadania.

160. constitutum possessorium — sposób przeniesienia posiadania bez rzeczywistego przekazania, wręczenia rzeczy (traditio), wyłącznie na podstawie porozumienia stron, jeśli przenoszący własność zatrzymuje rzecz we władaniu,

161. traditio brevi manu — polega na tym, że następuje przeniesienie possessio z posiadacza na dzierżyciela mocą samej umowy zawartej między posiadaczem a dzierżycielem, dzierżyciel miał już corpus, teraz mocą samej umowy przechodzi na niego posiadanie

162. nemini deneganda — nikomu nie można odmówić

163.conditio sine qua non — warunek bez którego niemożliwe, warunek (wymóg) konieczny

Prawo spadkowe

164. ex lege — wg ustawy, z mocy prawa

165. successio in univesitatem - sukcesja (nabycie praw) w całości, pod tytułem ogólnym, np. przyjęcie spadku w całości (zob. 4 rodzaje sukcesji w prawie rzymskim - spadkobranie, conventio immarrum, abrogatio, bonorum emptio !)

166. nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada

167. nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur - mający się narodzić (dziecko poczęte) jest uważany za już narodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści (fikcja prawna). Dla ochrony jego praw mozna było powołać specjalnego kuratora (curator ventris). Prof. Stelmachowski → zdolność prawna pod warunkiem rozwiązującym

168. in capita — według głów (na szczyciewierzchołku)

169. in stirpes — według szczepów (u podstawy), np. dzieci dziedziczące zamiast ojca później zmarłego

170. facultas alternativa - upoważnienie przemienne w przypadku, gdy zobowiązanie opiewa na jedno świadczenie, ale dłużnikowi wolno je zastąpić innym,, np. roszczenie o wydanie rzeczy albo w zamian innej

171. obligatio alternativa — żądanie przemienne, wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia jednego spośród kilku świadczeń, zaś dłużnik powinien spełnić jedno, przez co następuje wykonanie zobowiązania (uno res in obligatione duo… - jedna rzecz….)

172. mortis causa — na wypadek śmierci

173. cum animo testandi — z wolą (zamiarem), myślą testowania

174. favor testamenti — z przychylnością, dobrodziejstwem (korzyścią) dla testamentu

175. lucidum intervallum — przebłysk świadomości, np. u chorych psychicznie

176. sensu stricto - w sensie ścisłym

177. legatum per vindicationem - legat windykacyjny. Zapis prawa cywilnego - ius civile polegający na bezpośrednim przekazaniu własności kwirytarnej rzeczy przez testatora i dający legatariuszowi możność wystąpienia z rei vindicatio dla realizacji zapisu, Legatariusz nabywał własność w momencie nabycia spadku przez dziedzica miał prawo do domagania się wydania przedmiotu zapisu za pomocą rei vindicatio od każdego, w czyi władaniu rzecz się znajdowała, np. „Spadkobiercą niech będzie Lucius. Tytusowi daję/zapisuję niewolnika Stichiusa” (Nb. 259)

178. legatum per damnationem - legat damnacyjny. Zapis dający zapisobiorcy roszczenie przeciw dziedzicowi o przeniesienie własności zapisanej rzeczy lub przysporzenie zapisanej korzyści majątkowej, Legatariusz nabywał roszczenie do dziedzica o wypełnienie treści zapisu. Służyła mu do tego celu actio ex testamento. Przedmiotem takiego zapisu mogły być rzeczy (równieŜ przyszłe) stanowiące własność nie tylko testatora, lecz również rzeczy dziedzica, a nawet osób trzecich. W tym ostatnim przypadku dziedzic miał obowiązek wystarać się o rzecz zapisaną albo zapłacić zapisobiorcy jej równowartość, np. . „Spadkobiercą niech będzie Lucius. Mój spadkobierca niech będzie zobowiązany dać/wydać Tytusowi niewolnika Stichiusa” (Nb. 259)

179. legatum nominis — legat zapisany z imienia (nazwiska) z wierzytelnociami, z tytułu legatu; zapis wierzytelności należącej do spadku,

180. legatum liberationis — legat do wyzwolenia; zapis zwalniający zapisobiorcę z długu jaki miał wobec spadkodawcy,

181. transmissio hereditatis — przeniesienie dziedziczenia

182. per facta concludentia — przez fakty dorozumiane

183. cum viribus hereditatis — rzeczy należące do spadku

184. pro viribus hereditatis — do wysokości tego co jest w spadku

185. successio anticipata — spadek wcześniej przyjęty

186. hereditatis petitio — powództwo o wydanie spadku

187. separatio bonorum — możliwość wydzielenia masy spadkowej spadkodawcy od spadkobiercy

Prawo rodzinne

188. matrimonium non existens - małżeństwo nieistniejące (niezawarte)

impedimentum dirimens - przyczyna zrywająca - uznanie małżeństwa za niezawarte nawet po (nieważność); np. wiek, bigamia, zabicie wcześniej współmałżonka, impotencja, pokrewieństwo do 4 stopnia w linii bocznej, śluby zakonne, celibat (Kodeks Kanoniczny)

189. matrimoniale foedus - przymierze małżeńskie (umowa)

190. consensus matrimonialis - zgoda małżeńska (w prawie rzymskim wymagana przez cały czas trwania, w prawie kanonicznym wymagana jest tylko zgoda początkowa, w prawie polskim istnieje możliwość orzeczenia o skutku zrywającym)

191. numerus clausus - ograniczona liczba, np. ilość przeszkód zrywających małżeństwo

matrimonia libera esse debent - małżeństwa być powinny wolne (swoboda zawarcia i rozwiązania) sponsalia - uroczyste zapytanie ojca narzeczonej - zaręczyny (formalne)

matrimonii promissio - przyrzeczenie małżeńskie (nieformalne)

ad reparationem damnorum - do naprawienia szkód, np. po wycofanych zaręczynach

192. nemo turpitudinem suam allegans audiatur - nikt nie będzie wysłuchany powołując się na swoją niegodziwość, np. rozwód bo ładniejsza sąsiadka…

193. matrimonium ratum et consummatum - małżeństwo zawarte (ważne) i dopełnione - jest nierozerwalne

194. nulla humana potestas - żadna ludzka władza; nie może rozerwać małżeństwa ważnie

zawartego i dopełnionego

195. separatio quoad torum et mensam - rozdzielone co do łoża i stołu

196. separatio perpetua — rozłączenie trwałe

197. separatio temporanea — rozłączenie czasowe

198. matrimonium non consumatum - małżeństwo niedopełnione

199. separatio manente vinculo - rozłączenie przy trwającym węźle małżeńskim

200. mater semper certa est - matka zawsze jest pewna

201. pater est quem nuptiae demonstrant - ojcem jest ten na kogo wskazuje małżeństwo,

ojcem jest mąż matki (domniemanie prawne) - jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania

małżeństwa lub przed upływem 300 dni od ustania (180 dni po zawarciu - pr.rzymskie?)

202. praesumptio iuris tantum - domniemanie zwykłe obalalne, np. domniemanie ojcostwa

203. praesumptio hominis vel facti - domniemanie faktyczne

204. impotentia generandi - niezdolność do płodzenia

205. impotentia coeundi - niezdolność do współżycia

206. liberi vulgo concepti - dzieci poczęte poza małżeństwem

207. filii legitimi - dzieci z prawego łoża

208. filii illegitimi - dzieci z nieprawego łoża

209. filii illegimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum - dzieci z nieprawego łoża są legitymowane przez później zawarte (następujące) małżeństwo

210. exceptio plurium concubentium - wyłączenie, gdy wielu współżyło z matką

211. matrimonium putativum - małżeństwo mniemane, trwające

212. adoptio plena - przysposobienie pełne; adopcja pełna zachodziła, gdy adoptującym był krewny wstępny dziecka

213. adoptio minus plena - przysposobienie niepełne; gdy adoptującym była osoba obca

214. adoptio plenissima - przysposobienie całkowite; wiąże dziecko z nową rodziną w sposób tak ścisły, jakby było naturalnym dzieckiem przysposabiających

215. adoptio naturam imitatur - przysposobienie naśladuje (imituje) naturę, np. wiek przysposabianego i przysposabiającego

216. in vivo - w naturze

217. in vitro - w szkle (probówce)

Zobowiązania i prawo handlowe

218. vinculum iuris - węzeł prawny

219. obligare — zobowiązywać

220. in natura - w naturze

221. inter partes - zobowiązania między stronami

222. obligatio naturalis - zobowiązanie naturalne, dłużnik nie ponosi odpowiedzialności prawnej za swój dług. W konsekwencji wierzytelność jest niezaskarżalna w sądzie, chyba, że zostanie uznana. Np. zobowiązania w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu.

223. dare — dać, świadczyć

224. facere — działać, czynić

225. non facere — zaniechać

226. pati — znosić

227. impossibilium nulla obligatio est - rzeczy niemożliwych nie można się zobowiązać

228. ius variandi - prawo wyboru świadczenia

229. genus perire non censetur - (uważa się, że) gatunek nie ginie

230. species perit ei cui debetur — rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu się należy

231. damnum emergens - rzeczywista, powstała, poniesiona, wynikła szkoda

232. lucrum cessans - utracony zysk, korzyści jakich poszkodowany mógł się spodziewać gdyby szkoda nie nastąpiła

233. pretium commune - cena rynkowa

234. pretium singulare - cena jednostkowa (szczególna)

235. pretium affectionis - cena sentymentalna, związana z przywiązaniem do rzeczy

236. ius moderandi - prawo regulowania, np. wycena sędziego

237. compensatio lucri cum damno - potrącenie zysku ze stratą

238. ius retentionis - prawo zatrzymania rzeczy (np. posagu po rozwodzie)

239. ius tollendi - zatrzymanie nakładów (użytecznych, zbytecznych)

240. obligatio alternativa — dłużnik może według swojego uznania zwrócić rzeczy w naturze lub zapłacić sumę oszacowania, jeśli zwrot w naturze był niemożliwy

241. facultas alternativa — dłużnik ma prawo do jednostronnego zwolnienia się ze zobowiązania przez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne

242. datio in solutum - danie w celu uwolnienia się od zobowiązania, świadczenie w miejsce dopełnienia

243. negotium mixtum cum donatione - czynność mieszana, w której umowa darowizny zostaje połączona z inną umową odpłatną czy nieodpłatną

244. via facti - w drodze faktów, drogą faktów (dokonanych)

245.pactum in favorem tertii - umowa na korzyść osoby trzeciej

246. lex commissoria - klauzula przypadku

247. contractus innominatus - umowa nienazwana (bezimienna)

248. pactum de contrahendo - umowa o zawarcie umowy (umowa przedwstępna)umowa nie nazwana

249. culpa in contrahendo - niedbalstwo przy zawieraniu umów

250. pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać

251. rebus sic stantibus - ponieważ sprawy przybrały taki obrót; klauzula zasadniczej zmiany okoliczności, ustalone warunki obowiązują, o ile okoliczności się nie zmienią, np. siła nabywcza pieniądza

252. exceptio non adimpleti contractus - zarzut niewypełnionego kontraktu

253. dolus - wina umyślna, podstęp

254. culpa - wina nieumyślna, polegająca na zaniedbaniu określonych norm staranności, niedbalstwo;

culpa lata - rażące niedbalstwo, culpa levis - lekkie niedbalstwo

255. culpa in eligendo - niedbalstwo przy wyborze

256. culpa in custodiendo - wina osoby zobowiązanej do nadzoru

257. culpa in abstracto - wina polegająca na nie zachowaniu staranności określanej według wzorca abstrakcyjnego

258. casus - przypadek, sprawa

259. vis maior - siła wyższa

260. vis cui humana infirmitas resistere non potest - siła, której słabość ludzka nie może się opierać (casus Est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest - siłą wyższą jest zdarzenie, któremu słabość ludzka oprzeć się nie może)

261.compensatio - kompensacja, potrącenie, np. długu

262. novatio - odnowienie, przekształcenie się zobowiązania w drugie

263. confusio - zmieszanie przez zlanie praw i obowiązków; zlanie się wierzytelności i długu w jednej osobie; zejście się zastawu i własności w jednym ręku, jeżeli się jest jednocześnie użytkownikiem wieczystym i właścicielem to następuje zlanie praw na własność

264. cessio - przelew wierzytelności

265. pactum de non cedendo vel non alienando - umowa o niedokonywanie cesji albo niewyzbywanie się

266. cessio legis - cesja z mocy ustawy

267. actio Pauliana - akcja pauliańska, skarga pauliańska; każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, np. wyzbywał się majątku

268. emptio rei speratae - kupno rzeczy przyszłej, spodziewanej, np. plony

269. emptio spei - kupno szansy, losu (nadziei)

270. res extra commercium - rzecz poza obrotem prawnym, wyjęta z obrotu

271. cuius commodum eius periculum - ten kto ma korzyść (zysk) ponosi ryzyko, np. utraty rzeczy

272. dicta et promissa - zapewnienie, przyrzeczenia o rzeczy; dicta - nieformalne zapewnienie sprzedawcy o przymiotach i braku wad sprzedawanej rzeczy, zwłaszcza niewolnika; promissa - obietnica (formalna)

273. pactum reservati dominii - umowa z zastrzeżeniem własności, np. zastrzeżenie własności sprzedanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy aż do chwili zapłaty ceny

274. pactum displicentiae - umowa o zwrot rzeczy; np. sprzedaż na próbę, kupujący do określonego czasu może się wycofać się z kontraktu uznając, ze towar mu nie odpowiada

275. emptio ad gustum - kupno z zastrzeżeniem, ze kupujący może zwrócić rzecz, jeżeli nie będzie mu odpowiadała

276. pactum de retroemendo - umowa o odkupienie rzeczy od kupującego

277. locatio conductio operis - najem dzieła

278. depositum irregulare - depozyt nieprawidłowy, w którym depozytariusz staje się właścicielem rzeczy

279. negotiorum gestio - prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

280. condictio indebiti - skarga, roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia

281. indebitum - nienależność świadczenia

282. condictio causa data causa non secuta - przypadek zachodzący wówczas gdy ktoś przeniósł na drugą osobę własność jakiejś rzeczy w oczekiwaniu wzajemnego świadczenia albo zdarzenia które jednak nie nastąpiło (?)

283. condictio causa finita - odpadnięcie podstawy prawnej; przyczyna, sprawa zakończona

284. condictio ob causam finitam - gdy przysporzenie początkowo miało podstawę prawną, w pewnym momencie traci ją

285. condictio sine causa - bezpodstawne wzbogacenie, bezprzyczynowe

286. condictio ob turpem vel iniustam causam - skarga z tytułu niegodziwości sprawy; np. skarga o odzyskanie rzeczy uzyskanych w sposób nieetyczny (turpis causa) lub niezgodny z prawem (iniusta causa)

287. affectio (animus) societatis - chęć, wola pozostawania w spółce

288. tempus deliberandi - czas do namysłu, rozważenia

289. pro viribus patrimonii - do wysokości majątku spadkowego, np. odpowiedzialność za długi spadkowe ograniczona do wartości aktywów

Proces cywilny

290. iurisdictio voluntaria - jursdykcja dobrowolna; można wybrać sąd kompetentny do rozpatrzenia sprawy

291.lex fori processualis - ustawa miejsca położenia sądu - gdzie toczy się proces (sąd pozwanego)

292. iudicium - actus trium personarum — sąd - akt (czynność) trzech osób: powoda, pozwanego i sędziego

293. audiatur et altera pars — niech będzie wysłuchana i druga strona

294. domini litis — dysponenci procesu (sporu) - strony ; dis litis - ?

295. nemo iudex sine actore - nie ma sędziego bez powoda

296. vigilantibus iura scripta sunt - dla czuwających (troszczących się) prawo jest pisane

297. ne eat iudex ultra petita partium - niech nie idzie sędzia poza żądania strony

298. ante litem natam - przed powstaniem (urodzeniem się) sporu

299. post litem natam - po powstaniu (urodzeniu się) sporu

300. perpetuatio fori - przedłużenie kompetencji sądu; sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy w chwili wszczęcia postępowania, niezależnie od późniejszych zmian podstaw określających jego właściwość, pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania

301. actor sequitur forum rei - powód idzie do sądu pozwanego

302. qui rem in iudicium ducit - ten, kto wniósł sprawę do sądu

303. contra quem res in iudicium deducitur - przeciwko temu, kto sprawę do sądu wprowadził

304. legitimatio ad causam - legitymacja (procesowa) do konkretnej sprawy; uprawnienie danej osoby do występowania

w procesie w charakterze strony procesowej w konkretnej sprawie

305. legitimatio ad processus - legitymacja (procesowa) do całego procesu

306. successio mortis causa - sukcesja, wejście w spór (następstwo) na wypadek śmierci

307. successio inter vivos - sukcesja, wejście w spór (następstwo) między żyjącymi

308. res iudicata - inter partes - rzecz (sprawa) osądzona - między stronami

309. res inter alios gesta - sprawa tworzy prawo między stronami

310. ad quem - do tego terminu

311. post quem - po

312. ad momentum - do momentu

313. post momentum - po momencie

314. prorogatio fori - przedłużenie kompetencji (właściwości)sądu

315. prorogatio iurisdictionis - przedłużenie jurysdykcji

316. negatio per positionem alterius - zanegowanie przez przedstawienie innego stanowiska

317. exceptiones peremptoriae - zarzuty peremptoryjne - uniemoŜliwiające powodowi skuteczne dochodzenie roszczenia (trwałe), np. przedawnienie

318. exceptiones dilatoriae - zarzuty dylatoryjne - odraczające na pewien czas Ŝądanie powoda (przejściowe), np. zwłoka, niewłaściwość sądu

319. exceptiones declinatoriae - zarzuty zwalniające pozwanego od sporu, odpowiedzi

320. replicatio - odpowiedź na zarzut

321. duplicatio - odpowiewiedź na replikację (odpowiedź)

322.triplicatio - odpowiewiedź na duplikację

323.onus proferendi - obowiązek wniesienia dowodu - przytoczenia twierdzeń - dla uczestników

324.onus probandi - obowiązek udowodnienia (winy oskarżonego, ciązący na oskarżycielu)

325. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat - udowodnienie ciąży na tym, kto mówi, nie na tym, kto neguje

326.ne bis in idem - nie dwa razy w tym samym; zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary

327.sententia facit ius inter partes - wyrok tworzy prawo między stronami

328.reformatio in peius - apelacja (odwołanie) na niekorzyść odwołującego się jest niedopuszczalne (wyj. Prokurator wg kpk)

329.de minimis non curat praetor - błahostkami władza się nie zajmuje

330.error in iudicando - błąd materialny w osądzeniu

331.error in procedendo - błąd proceduralny w przebiegu procesu

332. iudex inhabilis - sędzia niezdolny (wyłączony) z mocy ustawy; np. więzy krwi

333. iudex suspectus - sędzia niezdolny (wyłączony) na wniosek strony, podejrzany

334. absolutio ab instantia - uwolnienie od rozpatrzenia sprawy, drogi prawnej (od kary), np. umorzenie sprawy z braku dowodów winy

335. professio iuris - wyznanie prawa, oświadczenie strony co do tego, jakim prawem się posługuje w związku z zasadą osobowości prawa (średn.)

336.ad litis ordinationem - dla prowadzenia procesu; habiteur ordinationem - ?, dotyczące prowdzenie procesu

337.ad litis decidendam - do rozstrzygnięcia procesu (celem wydania wyroku); ad litem - ?

Rzeczy dotyczące pr. materialnego

Prawo międzynarodowe prywatne

338. lex fori - lex loci processus - prawo miejsca, prawo obowiązujące w miejscu urzędowania sądu; prawo miejsca procesu

339. locus regit formam actus — miejsce rządzi formą czynności prawnej

340. statuta personalia - statuty osobowe

341. statuta realia - statuty rzeczowe

342. statuta mixta - statuty mieszane

343. lex loci ubi res est - ustawa miejsca, gdzie znajduje się rzecz

344. statutum comitatur personae - statut osobowy przypisany w związku z przynaleŜnością do korporacji, gdziekolwiek dana osoba się znajduje będzie sądzona wg obowiązująych jej przepisów korporacji

345. ius commune — a) prawo przysługujące szerszemu kręgowi osób, b) prawo pospolite, prawo powszechne stanowiące konglomerat zasad prawa rzymskiego, kanonicznego i germańskiego, c) prawo rzymskie średniowieczne

346. statuta prohibitiva — statuty wprowadzające zakaz nie znany prawu powszechnemu

347. statuta prohibitiva favorabilia — statuty wprowadzające zakazy korzystne dla osób, którego dotyczą (np. zakazy mające na celu ochronę młodocianych)

348.statuta prohibitiva odiosa — statuty wprowadzające zakazy niekorzystne dla osób, np. wyłączenie córek od dziedziczenia

349. statuta permissiva — statuty przyznające szczególne uprawnienia

350. comitas gentium - kurtuazja międzynarodowa, kurtuazja ludów; grzeczność międzynarodowa; nie mające charakteru prawa zwyczaje przyjęte w stosunkach międzynarodowych, zwłaszcza dyplomatyczne

351. lex domicilii - ustawa (prawo) miejsca zamieszkania

352. mobilia personam sequuntur - rzeczy ruchome towarzyszą osobom

353. lex loci solutionis - prawo miejsca wykonania zobowiązania

354. datio in solutum - świadczenie rzeczy w miejsce wykonania zobowiązania

355. lex patriae - prawo ojczyste

356. animus manendi - wola, chęć pozostawania; czynnik wewnętrzny, np. przy zamiarze stałego pobytu

357. animus retendi - wola powrotu

358. lex adoptionis - prawo przysposabiającego

359. lex loci actus - prawo miejsca zawarcia (sporządzenia) czynności prawnej

360. pactum de lege utenda - umowa o korzystanie z ustawy, o korzystanie z wybranego prawa

361. ultimum refugium - ostateczna (ostatnia) ucieczka; ostatnie schronienie, stosowane przez sąd, np. gdy nie można ustalić miejsca zamieszkania

362. lex loci contractus - ustawa (prawo) miejsca zawarcia umowy

363. lex loci celebrationis matrimonii - ustawa (prawo) miejsca zawarcia małżeństwa

364. Iex loci delicti commissi - ustawa (prawo) miejsca popełnienia przestępstwa

365. lex rei sita - ustawa (prawo) miejsca położenia rzeczy, np. nieruchomości

366. lex fori - ustawa (prawo) miejsca połozenia sądu; prawo miejsca siedziby władzy orzekającej

367. lex causae - prawo właściwe dla danego stosunku prawnego, istoty danej sprawy

368. lex valutae - lex pecuniae - prawo waluty (pieniądza)

369. locus gestionis - prawo miejsca działalności gestora (zarządcy)

370. lex loci laboris - prawo państwa, w którym praca była, jest lub miała być świadczona

371. lex libri sitae - prawo miejsca położenia ksiąg; prawo miejsca wpisu do rejestru państwowego

372.situs naturalis - położenie naturalne; naturalne, faktyczne położenie przedmiotu

373. lex in transitu - ustawa (prawo) odnosząca się do rzeczy przewożonej - znajdującej się w transporcie

374. lex loci expeditionis - prawo miejsca wysłania przesyłki

375. lex loci destinationis - prawo miejsca przeznaczenia, dostarczenia przesyłki

376. lex voluntatis - prawo wybrane przez strony, zgodne z wolą

377.lex loci protectionis - prawo miejsca, w którym dochodzi się ochrony, np. praw autorskich

378.lex cartae sitae - prawo miejsca położenia dokumentu, ksiąg rachunkowych

379.lex successionis - prawo następstwa, prawo właściwe dla sprawy spadkowej

380.ius contrahendi (ius contractum) - prawo do zawierania umów

381.pacta sunt servanda - umów należy dotrzymywać

382.pacta tertiis non nocent non prosunt - umowy zawierane nie szkodzą osobom trzecim i nie pomagają, pakt nie może rodzić praw ani szkodzić państwom trzecim

383.res inter alios acta - rzecz (sprawa) dokonana między innymi

384.in favorem tertii - na korzyść osób trzecich

385.opinio iuris sive necessitatis - przekonanie, że określona praktyka jest obowiązującym prawem

386.pro foro interno - dla sądu wewnętrznego

387.pro foro externo - dla sądu zewnętrznego

388.dismembratio - rozdzielenie, rozerwanie, rozczłonkowanie, rozbiór państwa

389.ius postliminii - prawo powrotu z zagranicy, zniewoli; prawo obywatela rzymskiego, który wrócił z niewoli nieprzyjacielskiej na terytorium Rzymu do odzyskania wcześniej posiadanych praw z wykluczeniem stosunków opartych na fakcie, tj. małżeństwa i posiadania

390.tabula rasa - czysta, niezapisana tabliczka, np. nowe państwo

391.ius representationis omnimode - prawo reprezentacji ogólnej (zupełnej) państwa w stosunkach międzynarodowych

392.qui in territorio meo est, etiam meus subditus est ius - kto jest na moim terytorium, jest także moim poddanym; ktokolwiek znajduje się na terytorium danego państwa, podlega jego władzy i prawu

393.quidquid est in territorio, est etiam de territorio - co znajduje się na terytorium, należy także do terytorium; wszystkie rzeczy znajdujące się na terytorium danego państwa podlegają jego władzy i prawu

394.delictum iuris gentium - przestępstwo (zbrodnia) prawa ludu (narodów), przestępstwo prawa międzynarodowego, np. zbrodnie wojenne, ludobójstwo i inne zbrodnie przeciwko ludzkości, przestępstwa o charakterze terrorystycznym, piractwo, fałszowanie pieniędzy, handel niewolnikami, kobietami, dziećmi

395.ius sanguinis - prawo krwi - jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce jest ona zasadą

396.ius soli - prawo ziemi - jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa, w Polsce ma charakter uzupełniający - stosuje się, gdyby dziecko urodzone na terytorium Polski nie nabywało żadnego innego obywatelstwa

397.persona non grata - osoba nie mile widziana, niepożądana w danym państwie

Prawo i postępowanie karne

398. delicta iuris gentium - przestępstwa (czyny niedozwolone) prawa rodów (ludów, narodów)

399. victima - ofiara przestępstwa

400. nullum crimen n u l l a poena - żadna zbrodnia, żadna kara

- sine lege poenali anteriori - bez wcześniejszej ustawy karnej

- sine lege scripta - bez ustawy pisanej

- sine lege certa - bez pewnej ustawy

- sine lege praevia - bez ustawy wcześniejszej

401. lex retro non agit - ustawa nie działa wstecz (zasada nieretroaktywności ustawy)

402. res iudicata - rzecz (sprawa) osądzona

403. vis absoluta - siła absolutna; przymus fizyczny wykluczający istnienie woli i czynu zabronionego; np. związany dróżnik nie otwierający przejazdu

404. vis compulsiva - siła uderzająca, nagła; przymus kompulsywny (psychiczny), bojaźń wywołana groźbą, przymus psychiczny połączony z obawą przed realizacją groźby, nie wyłącza on woli i czynu, ale winę sprawcy, np. zmuszenie do popełnienia czynu zabronionego poprzez grożenie bronią

405. dolus directus - zły zamiar bezpośredni

406. dolus directus repentinus - zły zamiar nagły

407. dolus directus praemeditatus - zły zamiar przemyślany, zamierzony

408. dolus eventualis - zły zamiar ewentualny (godzenie się)

409. culpa dolo exorta - wina pochodząca ze złego zamiaru; winę kombinowana polegająca ona na takim połączeniu umyślności z nieumyślnością, w którym znamiona przestępstwa typu podstawowego objęte są umyślnością, natomiast następstwa czynu powodujące wyższą karalność - nieumyślnością. Przestępstwa popełnione z winy kombinowanej należą jednak do kategorii przestępstw umyślnych.

410. iter delicti - ścieżka (pochód, droga) przestępstwa; Przestępstwo umyślne może potencjalnie przejść przez

cztery etapy: 1. zamiar 2. przygotowanie 3. usiłowanie 4. dokonanie. Przygotowanie, usiłowanie i dokonanie stanowią formy stadialne popełnienia czynu zabronionego (przygotowanie wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Przestępstwo nieumyślne można popełnić tylko przez dokonanie.

411. delictum putativum - przestępstwo mniemane, urojone, „sprawca” myśli, że je popełnił, mylnie uważa, że istnieją przepisy wg których jego czyn jest przestępstwem

412. nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur - nikt rozumny nie karze dlatego, że (ponieważ) popełniono przestępstwo (przewinienie), lecz dlatego, aby nie było popełnione; prewencja ogólna i szczególna

413. in dubio pro reo - w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego; chodzi o nie dające się usunąć wątpliwości; jest to powiązane z zasadą domniemania niewinności

414. dolus non praesumitur - złego zamiaru (winy umyślnej) nie domniemuje się; podstawowa zasada procesu karnego; jest powiązana z zasadą domniemania niewinności

415. reformatio in peius iudici appellato non licet - sędziemu apelacyjnemu nie wolno (nie wypada, nie godzi się) zmieniać (wyrok-u) na niekorzyść (odwołującego się)

416. delicta parentum liberis non nocent - przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom; indywidualizacja odpowiedzialności karnej

417. reus in exceptione actor est - pozwany, podnosząc zarzut występuje w charakterze powoda (staje się powodem)

418. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat - ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto mówi (twierdzi), a nie na tym, kto przeczy; dowieść winien ten, kto twierdzi, nie ten, kto przeczy; wyjątek od zasady stanowią domniemania

419. quod non est in actis non est in mundo - (to) czego nie ma w aktach, nie istnieje na świecie; np. w dawnym procesie, gdy dla sędziego miarodajna była tylko treść akt. Ten kto twierdzi musi udowodnić

420. verba volant, scripta manent - słowa ulatują (odlatują, uciekają), pisma pozostają

421.testis ex auditu - świadek ze słyszenia; nie jest świadkiem z widzenia (testis ex visu)

422. nemo iudex in propria (sua) causa - nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie; nikt nie jest stosowanym sędziom we własnej (osobistej) sprawie; np. przepisy wyłączające sędziego z orzekania

423. forum delicti commissi - miejsce popełnienia przestępstwa

424. forum praeventionis - miejsce, gdzie przestępstwu zapobierzono

425. perpetuatio fori - przedłużenie (utrwalenie) kompetencji sądu; utrwalenie właściwości sądowej, tj. pozostawienie jako właściwego sądu, przed którym wszczęto postępowanie, nawet gdyby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy

426. forum connexitatis causarum - miejsce, gdzie miał miejsce zbieg spraw; właściwośći szczególna ze względu na złożoność sprawy. Właściwość z łączności spraw występuje w sprawach złożonych, kiedy w jednej sprawie rozpoznaje się kilka czynów (np. łączność podmiotowa, przedmiotowa).

427. causa principalis - sprawa główna

428. causa accessoria - sprawa wpadkowa (uboczna)

429. res iudicata pro veritate habetur - sprawę osądzoną uważa się za prawdziwą;

430. ne bis in idem crimen iudicetur - aby w tej samej sprawie zbrodnia dwa razy nie była sądzona; nie wolno dwa razy osądzać tego samego przestępstwa

431. confessio est regina probationum - przyznanie się (do winy) jest królową dowodów; np. w procesach inkwizycyjnych

432. propter falsa - ze względu na fałszywe dowody (dokumenty); jako przyczyna wznowienia postępowania

433. propter nova - ze względu na nowe dowody (dokumenty) nie znane przedtem sądowi; jako przyczyna wznowienia postępowania

Paremie

434.In legibus magis simplicitas quam difficultas placet - (L2.23.7) - W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość; ustawa powinna być pisana językiem prostym

435. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - (ad D.9.2.32 pr.) - Tam gdzie taki sam powód ustawy tam takie samo rozstrzygnięcie ustawy; W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne;

436. Optima est legum interpres consuetudo - (D.1.3.37) - Zwyczaj jest najlepszym interpretatorem ustaw (najlepszą wykładnią prawa)

437. Leges ab omnibus intellegi debent - (C.1.14.9) - Ustawy powinny być zrozumiale dla wszystkich (przez wszystkich rozumiane)

438. Leges bonae ex malis moribus procreantur - (Macrobius, sat. 3.17.10) - Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów

439. Legem bonam a mala nulla a lia nisi naturae norma dividere possumus - (Cicero, de leg. 1.44) - Dobre prawo od złego możemy odróżnić miarą prawa natury; Ustawy dobrej od złej w żaden inny sposób nie możemy odróżnić jak tylko naturą normy (J.Z.)

440. Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem - (D.1.3.17) - Znać ustawy (prawa) to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania

441. Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur - (D.1.3.8) - Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne (poszczególne) osoby, lecz dla wszystkich (dla ogółu)

442. Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari - (D.48.19.5 pr.) - Lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy (nie ukarać winnego) niż skazać niewinnego

443. Cessante ratione legis, cessat ipsa lex - (ad D.35.1.72.6) - Gdy ustaje powód (przyczyna) wydania (obowiązywania) ustawy, traci moc (wygasa) sama ustawa

444. Vanae voces populi non sunt audiendae - (c.9.47.12) - Nie należy dawać posłuchu czczym głosom tłumu - Sędzia nie powinien ulegać naciskom

445. Non omne quod licet honestum est - (D50.17.144 pr.) - Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe (uczciwe)

446. Sententia facit ius inter partes - (ad D5.2.17.1) - Wyrok tworzy prawo między stronami

447. Libertas inaestimabilis res est - (D.50.17.106) - Wolność jest rzeczą bezcenną

448. Vim vi repellere licet - (D.43.16.1.27) - Siłę wolno odeprzeć siłą.

449. Male nostro iure uti non debemus - (Gaius 1.53) - Nie powinniśmy źle korzystać z przysługującego nam prawa;

450. Nullus idoneus testis in re sua intellegitur - (D.22.5.10) - Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie; Nikt nie może być uważany za zdolnego świadka we własnej sprawie

460. Poena constituitur in emendationem hominum - Kara ustanowiona jest w celu poprawienia ludzi

461. Res nullius cedit primo occupanti - Rzecz niczyja przypada pierwszemu zawłaszczającemu; Rzecz niczyja staje się własnością pierwszego, który ją zagarnął

462. Vigilantibus, non dormientibus, iura subveniunt - Czuwającym, a nie śpiącym przychodzą na pomoc prawa

463. Volenti et scienti non fit iniuria - Chcącemu i wiedzącemu nie dzieje się krzywda

464. Ignorantia legis neminem excusat - Nieznajomość prawa nikogo nie uwalnia od skutków prawnych

465. Culpa lata dolo aequiparatur - Wina umyślna jest zawsze ze złym zamiarem

466. Ex iniuria ius non oritur - Z bezprawia nie rodzi się (nie może wynikać) prawo (uprawnienie)

467. Nemo ex suo delicto meliorem suam condictionem facere potest - (Ulpianus Dig. 50,17,134,1) - Nikt z tytułu przestępstwa (deliktu) nie może uczynić lepszej swej sytuacji (położenia)

468.Hominum causa omne ius constitutum est - Ze względu na ludzi wszelkie prawo zostało ustanowione

469. Quid leges sine moribus, vanae proficiunt - Co prawa bez obyczaju niewiele znaczą; Horacy - Cóż warte są prawa bez prawych obyczajów (gdzie obyczaj niewiele znaczy)

470. Moribus ornes, legibus emendes - Ozdobione obyczaje, naprawione ustawami

471.Corruptissima re publica plurimae leges - Najbardziej skorumpowana rzeczpospolita wieloma ustawami; Najwięcej praw w skorumpowanym państwie (Tacitus Annales III, 27)

Związki frazeologiczne

-abutendi

prawo zuŜycia rzeczy,

-ad bellum

prawo do wojny,

-ad rem

prawo do rzeczy,

-aequum

prawo słuszne,

-antiquum

prawo wcześniejsze w porównaniu z

prawem aktualnie obowiązującym

(w języku kancelarii cesarskiej w

późnym cesarstwie i za Justyniana -

prawo klasyczne),

-auspiciorum

prawo badania woli bogów w

zakresie przedsiębranych czynności

przy współudziale augurów,

-auxilii

prawo plebejuszy do pomocy

trybuna ludowego przeciw

samowoli magistratury,

-belli

prawo dotyczące wojny, prawo

wojenne,

-belli et pacis

prawo wojny i pokoju,

-caducum

a) prawo kaduka, tj. prawo do

bezdziedzicznego spadku, b)

bezprawie, gwałt,

-canonicum

prawo kościelne,

-civile

a) dawne prawo rzymskie

przysługujące tylko obywatelom

gminy rzymskiej, b) Śr.: prawo

miejskie, c) prawo obywatelskie,

którym rządzą się obywatele danego

kraju, d) Śr.: sąd miejski, e) Śr.:

prawo rzymskie,

-civitatis

a)

prawo obywatelskie, b) prawo

miejskie

-cogens

prawo bezwzględnie obowiązujące,

od którego norm strony nie mogą

odstąpić,

-commune

a) prawo przysługujące szerszemu

kręgowi osób, b) prawo pospolite,

prawo powszechne stanowiące

konglomerat zasad prawa

rzymskiego, kanonicznego i

germańskiego, c) prawo rzymskie

średniowieczne,

-contrahendi

prawo zawierania umów,

-conubii

prawo zawierania związków

małŜeńskich waŜnych w obliczu ius

civile,

-disponendi

prawo rozporządzania rzeczami lub

prawami,

-dispositivum

prawo względnie obowiązujące,

które zezwalało stronom na

wprowadzenie drogą umowy

pewnych odstępstw od danego

przepisu,

-dominii

prawo własności,

-ducale

Śr.: prawo ksiąŜęce,

-fruendi

prawo do pobierania poŜytków z

rzeczy,

-generale

prawo ogólne,

-gentium

prawo narodów, prawo

międzynarodowe publiczne,

-gestionis

prawo zarządzania,

-hereditatis

prawo dziedziczenia,

-honorarium

system rzymskiego prawa

prywatnego powstały dzięki

prawotwórczej działalności

magistratur,

-honorum

przysługujące obywatelowi

rzymskiemu prawo piastowania

urzędów, bierne prawo wyborcze,

-in re

prawo rzeczowe,

-in re aliena

prawo na rzeczy cudzej,

-intercessionis

prawo sprzeciwu przysługujące: a)

kaŜdemu urzędnikowi w stosunku

do zarządzeń wydanych przez

współurzędującego kolegę, b)

trybunowi ludowemu,

-mixtum

prawo stanowiące zbiór przepisów

ustawowych i zwyczaju,

-municipale

Śr.: a) prawo miejskie, b) prawo

lokalne,

-naturale s. naturae

prawo natury, przyrodzone,

właściwe wszystkim stworzeniom,

w przec. do prawa nadanego,

-particulare

prawo partykularne, prawo

szczególne,

-patris

uprawnienia ojca rodziny,

-patronalis

prawo patronatu nad wyzwoleńcem,

-peregrinorum

prawo peregrynów,

-positivum

prawo pozytywne, obowiązujące,

-possidendi

prawo do posiadania,

-postliminii

prawo powrotu, na podstawie

którego odŜywały uprawnienia

wracającego z niewoli wojennej

obywatela z momentem

przekroczenia przez niego granic

państwa rzymskiego,

-primae noctis

prawo pierwszej nocy przysługujące

panu feudalnemu wobec

wychodzącej za mąŜ chłopki,

-primi occupantis

prawo pierwszeństwa w zajęciu

rzeczy,

-privatum

prawo prywatne, prawo regulujące

stosunki prawne poszczególnych

osób w zakresie ich uprawnień

osobistych i majątkowych,

-provocationis

prawo odwołania się do

zgromadzenia ludowego od kary

śmierci wymierzonej przez

magistraturę,

-publicum

prawo publiczne, dotyczące państwa

jako całości,

-puniendi

prawo karania,

-referendi

prawo stawiania wniosków na

zgromadzeniach ludowych,

przysługujące magistraturom

wyposaŜonym w ius agendi cum

populo.

-sacrum

prawo sakralne,

-saeculare

Śr.: a) prawo ludzi świeckich, b) sąd

świecki,

-sanguinis

a) prawo pokrewieństwa opartego

na kognacji, b) prawo krwi

uzaleŜniające obywatelstwo dziecka

od obywatelstwa rodziców,

=scriptum

a) prawo pisane, tj. takie, które

powstało i istniało w postaci pisanej

(w przec. do prawa zwyczajowego,

przekazywanego drogą ustnej

tradycji), b) Śr.: prawo rzymskie

-singulare

a) prawo szczególne, obejmujące

normy o charakterze wyjątku od

ogólnych reguł prawa

powszechnego, zwł. nakazujące

szczególne traktowanie pewnych

grup lub osób w przec. do ius

commune, b) prawo wyjątkowe,

przepisy obowiązujące wyjątkowo,

-soli

prawo ziemi, tj. miejsca urodzenia

jako czynnik decydujący o

obywatelstwie,

-speciale

przywilej,

-spirituale

a) prawo duchowieństwa, b) sąd

duchowny,

-statuendi

Śr.: moŜność stanowienia prawa

przysługująca miastom włoskim,

-strictum

prawo ścisłe, formalistyczne,

zobowiązujące do ścisłego trzymania

się wypowiedzianych słów lub

formuły procesowej,

-suffragii

prawo głosowania na

zgromadzeniach ludowych, czynne

prawo wyborcze,

»talionis

prawo odwetu, talion,

»tertii

prawo osoby trzeciej,

»testandi

zdolność do sporządzania waŜnego

prawnie testamentu,

»tollendi

przysługujące pozwanemu przy rei

vindicatio oraz negotiorum gestorowi

prawo zabrania nakładów

zbytkownych (impensae voluptuariae),

o ile jest to moŜliwe,

»tractatuum

prawo państwa do zawierania

umów międzynarodowych,

»universale

prawo ogólne, powszechne,

»utendi

prawo uŜywania rzeczy,

»utendi fruendi

prawo uŜywania i pobierania

poŜytków z rzeczy.

»variandi

a) prawo zastąpienia jednego

przedmiotu innym przy

upowaŜnieniu przemiennym, b)

prawo wyboru świadczenia, np.

przy legatum optionis,

»vetus

prawo dawne, przeciwstawiane

poklasycznemu systemowi

prawnemu utworzonemu głównie

przez konstytucje cesarskie,

»vitae ac necis

prawo Ŝycia i śmierci,

»in re aliena

prawa na rzeczy cudzej,

LEX -- ustawa

»agraria

ustawa rolna,

»caducaria

ustawa stwierdzająca niezdolność

pewnych osób do nabycia spadku,

który wskutek tego przypadał

skarbowi państwa,

»causae

prawo właściwe dla danego

stosunku prawnego,

»coloniae

ustawa, która regulowała

organizację kolonii oraz uprawnienia

jej mieszkańców,

»commissoria

zastrzeŜenie, Ŝe sprzedawca moŜe

odstąpić od umowy, jeŜeli kupujący

nie uiści ceny w określonym

terminie, albo Ŝe zastawnik

zatrzyma przedmiot zastawu na

własność, gdy świadczenie długu nie

nastąpi w terminie,

»domicilii

prawo obowiązujące w miejscu

zamieszkania danej osoby,

»duodecim tabularum

ustawa XII Tablic,

»ferenda

ustawa, która ma być uchwalona w

przyszłości,

»fori

prawo obowiązujące w miejscu

urzędowania sądu,

»generalis

przepis ogólny,

»loci contractus

prawo obowiązujące w miejscu

zawarcia umowy,

»loci delicti commissi

prawo obowiązujące w miejscu

popełnienia przestępstwa,

»mitior

ustawa łagodniejsza,

»municipalis

lokalna ustawa wydana przez

rzymskiego magistratus cum imperio

dla danego miasta, regulująca jego

organizację,

»naturalis

prawo przyrodzone, prawo

naturalne, prawo natury,

»particularis

prawo szczególne,

»patriae

prawo państwa, którego

obywatelem jest dana osoba, prawo

obowiązujące w ojczyźnie danej

osoby,

»personalis

prawo osobowe,

»posterior

ustawa późniejsza,

»primaria

a) przepis pierwotny, b) ustawa

podstawowa,

»regia

nazwa nadana przez Justyniana tzw.

lex de imperio,

»severior

ustawa surowsza,

»

specialis

przepis szczególny,

»

subsidiaria

przepis posiłkowy,

»

talionis

prawo odwetu (talionu),

LEGES - ustawy

»barbarorum

ustawy królów germańskich dla

Germanów,

»comitiales

ustawy uchwalone przez

zgromadzenia ludowe,

»consulares

ustawy zaproponowane przez

konsulów,

»datae

zarządzenia wydawane przez

magistratury rzymskie, a zwłaszcza

cesarzy na podstawie upowaŜnienia

zawartego w ustawie zgromadzenia

ludowego w zakresie spraw

zastrzeŜonych do ich kompetencji,

»regiae

zbiór rzekomych ustaw z okresu

królewskiego w Rzymie,

»rogatae

ustawy uchwalane na

zgromadzeniach ludowych w

Rzymie w wyniku złoŜonego

wniosku - rogatio,

»Romanae barbarorum

ustawy królów germańskich dla

podbitej ludności rzymskiej,

!

1

---