UNIWERSYTET OPOLSKI

WYDZIAŁ PRAWA I ADMINISTRACJI

Istota uwarunkowania oraz znaczenie bezpieczeństwa społecznego w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego

Justyna Karbowska

II Bezpieczeństwo Wewnętrzne, Gr. I

Studia Stacjonarne

Spis treści

Wstęp.…………………………………………………………………………………………..2

Rozdział I Zagadnienia ogólne……………………………………………………………….2

1. Aspekt historyczny bezpieczeństwa społecznego……………………………………….2

2. Definiowanie bezpieczeństwa społecznego…………………………………………….3

3. Aksjologia bezpieczeństwa społecznego………………………………………………..4
   3.1. Bezpieczeństwo społeczne jako wartość.………………………………………….5

4. Bezpieczeństwo społeczne a bezpieczeństwo wewnętrzne……………………………...6

Rozdział II Uwarunkowania bezpieczeństwa społecznego…………………………………...7

1. Charakter narodowy Polaków…………………………………………………………7

2. Aspekty tożsamościowo-kulturowe……………………………………………………..7

3. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego i kapitału społecznego………………………...8

4. Zagrożenia społeczne…………………………………………………………………..8
   4.1. Bezrobocie, ubóstwo………………………………………………………………8

4.2. Wykluczenie społeczne…………………………………………………………….9

4.3. Dyskryminacja…………………………………………………………………….9

4.4. Niż demograficzny, migracje społeczne………………………………………….10

Rozdział III Inne zagadnienia……………………………………………………………….11

1. Aspekty prawne bezpieczeństwa społecznego………………………………………...11

2.1. Prawo międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa społecznego……………….11

2.2. Prawo krajowe RP dotyczące bezpieczeństwa społecznego……………………..12

Zakończenie.…………………………………………………………………………………..12

Literatura…………………………………………………………………………….…………13

Wstęp

Współcześnie bezpieczeństwo ma wiele postaci i nie dziwi też wcale wciąż zwiększająca się ich liczba. „Należy przyjąć, że bezpieczeństwo jest wartością szczególną, która wszystko przenika, łączy i warunkuje, stąd pojawia się w tak wielu odmianach”.

Wychodząc od bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, trzeba zaznaczyć, że
jest to tylko jedno z pojęć (obok bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego) określające bezpieczeństwo państwa. Rozumiane jest zwykle jako jeden z rodzajów bezpieczeństwa, wyodrębniony według kryterium przestrzennego, odnoszący się do zagrożeń
i przeciwdziałania im wewnątrz państwa.

Jeśli chodzi o różne rodzaje bezpieczeństwa wyodrębnione według kryterium przedmiotowego, to mogą być one postrzegane jako względnie odosobnione dziedziny bezpieczeństwa, ale powinny być rozpatrywane z punktu widzenia podmiotu, jakim jest właśnie państwo. W. Kitler wysuwa jeszcze inne przesłanki do traktowania danego rodzaju bezpieczeństwa jako rodzaju, dziedziny bezpieczeństwa narodowego (w zakresie którego mieści się bezpieczeństwo wewnętrzne). Mianowicie „podstawę postrzegania poszczególnych rodzajów bezpieczeństwa narodowego stanowią głównie tego samego typu zagrożenia, lecz ze względu na zachodzące między nimi wzajemne zależności należy mieć na uwadze wszelkie wyzwania, zagrożeni, szanse, siły i słabości, oddziałujące na wartości, potrzeby, cele i interesy bezpieczeństwa narodowego jako całości”.

Rozdział I

Zagadnienia ogólne

1. Aspekt historyczny

Dynamiczne zmiany uwarunkowań i zagrożeń towarzyszących człowiekowi są przyczyną wzrostu znaczenia problematyki bezpieczeństwa, postrzeganego w różnych aspektach i zakresach. Przykłady doświadczeń historycznych potwierdzają ciągłe zainteresowanie ludzi i narodów kwestiami bezpieczeństwa. Do niedawna było ono kojarzone głównie z konfliktami zbrojnymi i wojnami, służącymi do osiągania celów politycznych (również w obszarze bezpieczeństwa, o którym jest mowa). Obecnie, w szeroko pojmowanym bezpieczeństwie, siły zbrojne odgrywają istotną rolę, ale mimo to nie są najważniejsze - dlatego wymagane jest szerokie, globalne ujmowanie wiedzy o bezpieczeństwie, w tym także bezpieczeństwie społecznym. „Poszerzenie zainteresowania bezpieczeństwa państwa
o obszar bezpieczeństwa społecznego wynika z roli współczesnego państwa demokratycznego, którego obowiązkiem jest troska o obywateli, niezależnie od ich statusu materialnego, o to, by mogli w sposób realny uczestniczyć w życiu społecznym”.

Termin „bezpieczeństwo społeczne” został po raz pierwszy oficjalnie użyty
w ustawodawstwie Stanów Zjednoczonych, w tytule ustawy „Bezpieczeństwo Społeczne”
z 1935 r., choć ta ustawa odnosiła się tylko do programów stosowanych na wypadek starości, śmierci, inwalidztwa i bezrobocia. Po raz kolejny termin ten wykorzystany został w ustawie uchwalonej w Nowej Zelandii w 1938 r. (wprowadzającej wiele istniejących i nowych świadczeń socjalnych), a także w 1941 r. w czasie wojny (jako dokumentu pod nazwą Karty Atlantyckiej). Termin ten szybko przyjęła Międzynarodowa Organizacja Pracy, zainspirowana jego wartością uniwersalną, wyrażającą jedną z najgłębszych i najbardziej rozpowszechnionych aspiracji ludzi na całym świecie. Następnie (1952 i 1982) MOP podjął działania zmierzające do skodyfikowania tego pojęcia, które zawiera w sobie m.in. takie elementy, jak: ubezpieczenie społeczne, pomoc społeczną, świadczenia finansowane z ogólnych dochodów, świadczenia rodzinne - co zostało poddane krytyce.

Na gruncie polskim jedną z pierwszych definicji można znaleźć w Leksykonie polityki społecznej z 2001 r., gdzie czytamy, że bezpieczeństwo społeczne to „stan wolności od niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienie realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostek, obejmuje więc nie tylko stan wolności od ryzyk socjalnych, ale i od zagrożeń rozwoju psychospołecznego jednostki, których źródłem może być całokształt uwarunkowań społecznych, politycznych i ekonomicznych”.

2. Definiowanie bezpieczeństwa społecznego

Bezpieczeństwo wpisane jest w katalog funkcji państwa, przy czym przez wiele lat traktowane było jako bezpieczeństwo militarne, porządek wewnętrzny czy gwarancję swobód gospodarczych. Obecnie, w XXI w., obszarem bezpieczeństwa narodowego Polski nabierającym kluczowego znaczenia, jest bezpieczeństwo społeczne.

Warto zacząć od stwierdzenia, że bezpieczeństwo ma zawsze wymiar społeczny. Człowiek wiąże z nim swoje nadzieje, na jego podstawie buduje swą przyszłość oraz swoich najbliższych. Rozwój cywilizacyjny i technologiczny społeczeństw spowodował, że bezpieczeństwo rozumiane jest dwojako. W skali makro odnosi się do bezpieczeństwa państwa, koalicji państw, kontynentu czy całego globu, natomiast w skali mikro uwzględnia się bezpieczeństwo społeczności lokalnych (domu, osiedla, gminy, powiatu, województwa).

Bezpieczeństwo społeczne najogólniej rozumiane jest jako „ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne”.

Definiowane jest także jako stan wolności i niedostatku materialnych środków utrzymania i istnienie realnych gwarancji pełnego rozwoju jednostki. Przy czym niedostatek środków utrzymania rozumiany jest jako niedostateczny poziom zasobów pieniężnych lub rzeczowych oraz brak odpowiedniej opieki właściwych podmiotów świadczonej w trudnych sytuacjach życiowych. Zatem w pojęciu bezpieczeństwa społecznego mieszczą się nie tylko wyżej wymienione zdarzenia, ale również całokształt uwarunkowań społecznych, politycznych i ekonomicznych. „Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działań prawnych, organizacyjnych i wychowawczych realizowanych przez podmioty rządowe pozarządowe oraz samych obywateli, które mają na celu zapewnienie pewnego poziomu życia osobom, rodzinom, grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji
i wykluczenia społecznego”.

Na uwagę zasługuje definicja sformułowana przez A. Korcza, który w swoich rozważaniach stwierdza, iż niewłaściwe jest używanie terminu „bezpieczeństwo społeczne państwa”. Postuluje by w zamian posługiwać się terminem „bezpieczeństwo społeczne
w państwie”, odnoszące się do jednostek i grup społecznych, takich jak: rodzina, społeczności lokalne, mniejszości narodowe. Korcz formułuje następującą definicję: „bezpieczeństwem społecznym w kontekście rozważań o bezpieczeństwie narodowym można określić stan społeczeństwa zapewniający nie tylko trwanie oraz przetrwanie narodu, lecz również jego rozwój”.

Termin bezpieczeństwo społeczne został też użyty w „Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej” z 2007 r., w której czytamy, że „nadrzędnym celem działań państwa w dziedzinie bezpieczeństwa społecznego jest zapewnienie szybkiej
i odczuwalnej poprawy jakości życia obywateli (…)”

Bezpieczeństwo społeczne, tak jak i bezpieczeństwo w ogólnym znaczeniu,
jest procesem ciągłych zmian. W jego tworzeniu uczestniczy wiele podmiotów, biorąc
pod uwagę uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne. Można wyróżnić dwa podstawowe
podsystemy bezpieczeństwa społecznego - podsystemy: bezpieczeństwa socjalnego
i psychospołecznego.

Bezpieczeństwo socjalne dotyczy zagrożeń o charakterze społecznym, wywołanych przez analfabetyzm, dyskryminacje, choroby, ubóstwo, przestępczość, narkotyki i terroryzm. Bezpieczeństwo socjalne pojmowane jest jako ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i duchowych) oraz realizacji aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne. „(…) są ścisłe związki między bezpieczeństwem
a warunkami tworzenia współzależności, dobrobytem, liberalizacją gospodarki oraz wzmocnieniem demokracji. Inaczej mówiąc, bezpieczeństwo ściśle wiąże się z tym, co dzieje się w gospodarce. Im gospodarka silniejsza, bezrobocie mniejsze, społeczeństwo bogatsze, tym bardziej dany kraj przejawia zainteresowanie działaniem stabilizującym gospodarkę innych krajów”.

3. Aksjologia bezpieczeństwa społecznego

W ujęciu filozoficznym aksjologia to nauka o wartościach, która podejmuje próby ustalenia, jakie zachowanie jest dobre, a jakie złe. W znaczeniu szerszym oznacza refleksję na temat wartości, natomiast w znaczeniu węższym wchodzi w skład różnych dyscyplin naukowych, w tym do nauk o bezpieczeństwie.

„Bezpieczeństwo społeczne, z punktu widzenia filozoficznego, to dobro naturalne człowieka, dobro wspólne skłaniające do starań o nie, do tworzenia warunków zapewniających trwanie i rozwój życia ludzkiego na Ziemi”. Bezpieczeństwo jako wartość uniwersalna jest stałym elementem życia człowieka, często traktowanego przez filozofów jako substytut szczęścia i warunek istnienia. Bezpieczeństwo jest swoistym dobrem, a jego brak - niebezpieczeństwo - traktowane jest jako zło, które należy eliminować. Stąd securitas (łac. sine - bez, cura - troska, uwaga, niepokój) jako wartość oznacza stan „bez pieczy”,
tj. bezpieczeństwo od trosk, niepokojów i zagrożeń. Zastanawiając się nad przekazem aksjologicznym zawartym w bezpieczeństwie społecznym, należy zadać pytanie: jakim wartościom ma służyć bezpieczeństwo społeczne oraz jakie znaczenie mają one dla jakości życia człowieka.

Jeśli chodzi o klasyfikację wartości, to istnieje wiele koncepcji. Przykładowo
A. H. Maslow stwierdził, że wartości wynikają z ludzkiej natury i są traktowane jako przedmioty zaspokojenia ludzkich potrzeb (czyli to potrzeby życiowe wyznaczają wartości). Ponadto człowiek ceni to, co jest realizacją dobrobytu. Celem działania państwa w zakresie bezpieczeństwa społecznego jest dobro człowieka, na które składa się dobre życie i dobre społeczeństwo. Z kolei według M. Rokeacha wartości można podzielić na ostateczne
i instrumentalne, gdzie te pierwsze odnoszą się do najważniejszych celów w życiu ludzkim,
a drugie dotyczą najogólniejszych sposobów postępowania. Do wartości ostatecznych zaliczył m.in. bezpieczeństwo narodowe i pokój na świecie. R. Jedliński opisał dziesięć wartości,
w tym wartości społeczne, do których zaliczył: demokrację, patriotyzm, praworządność, solidarność, tolerancję i rodzinę. S. Freud uważał, że wartością jest bezpieczeństwo rozumiane jako równowaga popędu życia i śmierci. Jego kontynuatorzy dodali, że człowiek realizuje dwa zasadnicze potrzeby - zadowolenia i bezpieczeństwa, które jest potrzebą społeczną, zbiorową.

1. Bezpieczeństwo społeczne jako wartość

Uznaje się powszechnie, że bezpieczeństwo jest pierwotną, egzystencjonalną potrzebą jednostek, grup społecznych, państwa. Chodzi tu nie tylko o przetrwanie, integralność czy niezależność, ale też o bezpieczeństwo rozwoju. Tak więc bezpieczeństwo społeczne ma na celu zaspokojenie najważniejszych potrzeb dotyczących przetrwania, stabilizacji oraz swobodnego rozwoju, dobrobytu i jakości życia. Bezpieczeństwo można wartościować negatywnie jako wolność od zagrożeń i pozytywnie jako pewność przetrwania, możliwość swobodnego rozwoju.

Bezpieczeństwo jako wartość powinno uzyskiwać społeczną aprobatę, a utrata tej wartości może stanowić zagrożenie dla stabilności życia wspólnotowego. Istotą bezpieczeństwa jest również spójny system prawa zapewniający ład w stosunkach społecznych oraz system uruchamiający procedury postępowania, gdy jednostka, rodzina czy grupa społeczna znajdzie się w trudnej sytuacji życiowej.

„Aksjologia bezpieczeństwa społecznego powinna wpływać na wybór celów
i środków działania instytucji powołanych do jego zapewnienia. Bez znajomości różnych aspektów wartościowania utrudnione będzie rozumienie bezpieczeństwa i działań tych podmiotów”.

4. Bezpieczeństwo społeczne a bezpieczeństwo wewnętrzne

Bezpieczeństwo wewnętrzne jest pierwotne, nadrzędne wobec zewnętrznego. Potrzeby, wartości, interesy, cele wewnętrzne determinują cele i działania zewnętrzne. Bezpieczeństwo wewnętrzne odnosi się do zagrożeń i przeciwdziałania im wewnątrz państwa, dlatego też powiązane jest ze wszystkimi dziedzinami życia - przede wszystkim ze sferą polityczną, ekonomiczną i właśnie społeczną. Z punktu widzenia rozwoju społecznego dla bezpieczeństwa wewnętrznego istotne jest:

• istnienie odpowiedniego poziomu świadomości społecznej pozwalającej na podejmowanie racjonalnych działań zapobiegających zagrożeniom, reagowanie
  w porę na zaistniałe sytuacje, akceptacja i społeczne poparcia dla programów mających na celu przezwyciężanie zaistniałych niebezpieczeństw;

• powiększanie intelektualnego potencjału społeczeństwa, podnoszenie jakości jego elit;

• ograniczanie zjawisk z dziedziny patologii społecznej, usuwanie warunków sprzyjających podejmowaniu działalności przez osoby (i struktury) poza kontrolą prawa;

• ograniczanie zjawisk alienacji społecznej.

Aby zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa wewnętrznego w aspekcie rozwoju społecznego, państwo formułuje cele, wartości i zasady polityki społecznej, umożliwia redystrybucję dochodów poprzez świadczenia socjalne, tworzy bazę programową, materialną, organizacyjną i kadrową do realizacji celów polityki bezpieczeństwa wewnętrznego.

Niezbędne są zatem działania mające na celu:

• poprawę pozycji grup słabszych ekonomicznie i społecznie;

• organizację postępu społecznego;

• obronę przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb człowieka ze
  szczególnym uwzględnieniem ochrony zdrowia i edukacji ;

• łagodzenie skutków nierówności i ubóstwa;

• minimalizowanie ryzyk społecznych;

• optymalizację podziału pozytywnych efektów rozwoju społeczno-gospodarczego;

• racjonalizację i optymalizację redystrybucji środków finansowych w obrębie sektora
  bezpieczeństwa wewnętrznego.

Poziom pokoju społecznego to szczegółowy czynnik warunkujący bezpieczeństwo wewnętrzne Polski, obok stanu stosunków z otoczeniem zewnętrznym, stanu stabilności ustrojowej, poziomu bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego. Na poziom pokoju społecznego wpływają przede wszystkim: stan zaspokojenia aspiracji rozwojowych
i bytowych obywateli, obecność antagonizmów społecznych, zakres rozwarstwienia materialnego, skala marginalizacji i wykluczenia społecznego, natężenie protestów społecznych, położenie grup mniejszościowych (imigranci, mniejszości religijne, kulturowe

i seksualne).

Rozdział II

Uwarunkowania bezpieczeństwa społecznego

Uwarunkowanie, inaczej postępowanie uwarunkowane okolicznościami, należy do teorii bezpieczeństwa w różnych obszarach i aspektach. Rozpatrując bezpieczeństwo wewnętrzne, należy uwzględniać takie uwarunkowania jak: ekonomiczne, ekologiczne, energetyczne, kulturowe, informacyjne, polityczne, społeczne.

W XXI w. bezpieczeństwo społeczne uwarunkowane jest wieloma czynnikami, które przeplatają się wzajemnie i wpływają na siebie. Do współczesnych głównych uwarunkowań tworzenia bezpieczeństwa społecznego Polski warto zaliczyć: charakter narodowy Polaków, aspekty tożsamościowo-kulturowe, rozwój społeczeństwa obywatelskiego i poziom kapitału społecznego, wyzwania demograficzne i migracje zarobkowe Polaków oraz zagrożenia społeczne. Poza tym wpływ na bezpieczeństwo społeczne ma jeszcze polityka społeczna państwa, zdrowia, edukacji, a także inne czynniki.

1. Charakter narodowy Polaków

Według A. Skrabacz charakter narodowy to wspólny większości danego społeczeństwa zespół praw i wzorów postępowania, ukształtowany historycznie i trwały przez pokolenia, który uwidacznia się w sytuacjach kryzysowych (może mieć cechy pozytywne jak i negatywne). Poznanie cech polskiego charakteru narodowego ma wpływ na tworzenie bezpieczeństwa - naszego, ale też przyszłych pokoleń. Znajomość zalet i wad narodowych pozwoli uniknąć niepowodzeń i ustrzec społeczeństwo oraz państwo przed niebezpieczeństwami. Wśród polskich pozytywnych cech charakteru, będących atutem
w tworzeniu bezpieczeństwa społecznego można wymienić:

• umiejętność jednoczenia się w chwilach zagrożeń, niesienie pomocy i wsparcia poszkodowanym, a także jednoczenie się w chwilach nieszczęścia, poczucie solidarności z innymi osobami czy narodami

• poczucie realizowania wspólnego dzieła, prowadzącego do osiągnięcia szczytnego celu

• umiejętność dostosowania działania do sytuacji, wykorzystanie sprzyjających okoliczności do realizacji celów państwowych i narodowych

Słabości polskiego charakteru narodowego to:

• brak umiejętności przewidywania nieszczęść

• krótkotrwały wysiłek w realizowaniu planów

• liczenie na pomoc z zewnątrz (sojusze)

• pesymizm, niezadowolenie, niedocenianie siebie i narodu w jego dokonaniach; ciągłe narzekanie na otoczenie, władzę

• brak podejścia całościowego do różnych kwestii (w tym bezpieczeństwa), podejmowanie rozwiązań prowizorycznych

2. Aspekty tożsamościowo-kulturowe

Każdy naród do swobodnego istnienia i rozwoju potrzebuje szeregu czynników, wśród których kluczową rolę odgrywa element przedmiotowy i podmiotowy. Ten pierwszy oznacza wspólne terytorium zamieszkania, pochodzenie oraz wspólnotę egzystencjalno-ekonomiczną, a drugi to: świadomość narodowa, wspólne doświadczenia historyczne, kultura, język, bardzo często religia. Świadomość narodowa (nazywana zamiennie tożsamością narodową) stanowi podstawowy element więzi narodowej, ukształtowanej historycznie na podłożu losów dziejowych danego narodu, świadczy o integracji narodowej. Składnikami świadomości narodowej są: świadomość historyczna i patriotyczno-obronna.

3. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego i kapitału społecznego

Kapitał społeczny oznacza zestaw pewnych podstawowych wartości, takich jak: uczciwość, prawdomówność, wywiązywanie się z umów, dotrzymywanie danego słowa, wzajemność w stosunkach z innymi oraz pamięć o swoich obowiązkach i powinnościach. Powiązany jest on z kapitałem ludzkim, który to odnosi się do zasobu wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej - człowieka jak i całego społeczeństwa. Kapitał społeczny i ludzki wpływają na poziom kapitału ekonomicznego, który decyduje o zamożności danego państwa
i jego obywateli. Obecnie zauważalny jest niedobór czy też kurczenie się zasobów kapitału społecznego, co potwierdzają takie zjawiska, jak: korupcja, wzrost przestępczości, zanik przestrzeganych norm społecznych, obojętność na ludzkie krzywdy, myślenie typu „i tak nie da się zrobić”, bezradność. Poza tym nastąpił kryzys zaufania do instytucji publicznych
i władzy państwowej. Biorąc pod uwagę powyższe tendencje, należałoby się zastanowić,
w jaki sposób można by zaktywizować polskie społeczeństwo - wysoki kapitał społeczny oznacza większe zaangażowanie w rozwiązywanie miejscowych problemów i w działania na rzecz wspólnego dobra.

4. Zagrożenia społeczne

Społeczeństwo zamieszkujące dane państwo, określane też jako naród, postrzega bezpieczeństwo przez pryzmat wyzwań i zagrożeń będących następstwem konfliktowej natury stosunków społecznych (o różnej skali), skutków rozwoju cywilizacyjnego i postępu technologicznego, a także niszczącego działania sił przyrody. Szczególną uwagę należy jednak zwrócić na to, co bezpośrednio zagraża bezpieczeństwu społecznemu, czyli na takie kwestie jak: bezrobocie, ubóstwo, wykluczenie społeczne, dyskryminacja, niż demograficzny, migracje.

1. Bezrobocie, ubóstwo

Bezrobocie jest czynnikiem wpływającym na zmiany modelu funkcjonowania rodziny oraz państwa. Na pokój społeczny jako element bezpieczeństwa wewnętrznego w aspekcie skutków bezrobocia mają wpływ zarówno indywidualne, jak i społeczne skutki bezrobocia oraz skutki ekonomiczno-gospodarcze.

a. Indywidualnymi skutkami bezrobocia są: objawy depresyjne z różnymi konsekwencjami (w tym samobójstwa); zaburzenia zdrowia psychicznego; zaburzenia w obszarach odbioru
i przetwarzania wrażeń. Trudności finansowe powodują obniżenie standardu życia - pozbawiają bezrobotnego możliwości nabywania dóbr, które są symbolami jego statusu. Prowadzi to m.in. do obniżenia samooceny pozycji społecznej i do postrzegania przez innych statusu bezrobotnego, jako niższego. W miarę trwania bezrobocia pogłębia się u doznającego tego stanu człowieka izolacja społeczna oraz ogólny spadek aktywności.

b. Społecznymi skutkami bezrobocia są: duże koszty świadczeń socjalnych; podwyższone podatki i składki ubezpieczeniowe; niewykorzystany potencjał ludzkiej pracy; poczucie zagrożenia bezrobociem ludzi zatrudnionych; nasilenie się społecznej patologii; ograniczenie realizacji potrzeb, aspołeczne zachowania; demoralizacja mniej odpornych jednostek; tworzenie potencjalnych warunków dla rozwoju przestępczości.

c. Skutki ekonomiczno - gospodarcze to nie tylko konieczność ponoszenia wydatków
z budżetu państwa na zasiłki i zatrudnianie dużej liczby urzędników czy specjalistów
w urzędach pracy. Wiąże się z nimi również zjawisko migracji zarobkowej, najbardziej powszechne wśród ludzi młodych.

Jeśli chodzi o konsekwencje ubóstwa przekładające się wprost na stan bezpieczeństwa wewnętrznego to należy wskazać przede wszystkim na: powstawanie na tym tle stanów depresyjnych i frustracji, które generują zachowania agresywne i autodestrukcyjne
(np. samobójstwa), wzrost podatności na uzależnienia od używek, uciekanie się do różnych form żebractwa i drobnej przestępczości, uzależnianie się od instytucji pomocowych, bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych, zwiększoną otwartość na radykalne
i skrajne programy polityczne obiecujące proste i szybkie sposoby poprawy bytu.

2. Wykluczenie społeczne

W kontekście powyższych uwag wspomnieć trzeba o zagrożeniach związanych
z wykluczeniem społecznym. Wiąże się ono z faktem istnienia barier, które blokują pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Należą do nich oprócz analizowanego wcześniej ubóstwa: podeszły wiek, samotność, zamieszkiwanie na wsi, niskie wykształcenie, uzależnienie od alkoholu, konflikty z prawem, niepełnosprawność, dyskryminacja, bezrobocie. Według
J. Czapińskiego w Polsce można mówić o czterech kategoriach wykluczenia:

 strukturalnym definiowanym przez miejsce zamieszkania (wieś), niskie wykształcenie własne i ojca, dochody na osobę poniżej granicy ubóstwa;

 fizycznym związanym przede wszystkim z podeszłym wiekiem i niepełnosprawnością;  normatywnym tworzonym przez nadużywanie alkoholu, przyjmowanie narkotyków, konflikty z prawem, bycie ofiarą dyskryminacji (np. ze względu na narodowość, przekonania)

 materialnym wynikającym z braku stałych dochodów z pracy.

3. Dyskryminacja

Jednym ze znaczących zagrożeń dla pokoju społecznego jest dyskryminacja rozumiana jako odmawianie równych praw i utrudnianie dostępu do ważnych aspektów życia

społecznego. Polska jest krajem jednorodnym etnicznie rasowo i religijnie. Nie doświadczamy zatem konfliktów na tym tle. Występują natomiast przejawy dyskryminacji
o podłożu emocjonalnym (np. homoseksualistów) oraz dyskryminacja ze względu na płeć, niepełnosprawność, miejsce zamieszkania, wyznanie. Generalnie poziom poczucia tak rozumianej dyskryminacji jest niewielki, chociaż systematycznie rośnie.

4. Niż demograficzny, migracje społeczne

Od końca lat 90. obserwujemy w Polsce tendencję spadkową liczby urodzeń, co prowadzi do groźnego niżu demograficznego, który wpływa na możliwość przetrwania i rozwoju państwa. Od 2002 r. odnotowuje się ujemny przyrost naturalny, a przy jednoczesnym ujemnym saldzie migracji zagranicznych jest to niekorzystne zjawisko, rzutujące nie tylko na stabilność rodziny, bo również na bezpieczeństwo całego państwa. Bowiem rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną a pełniąc swe funkcje, warunkuje prawidłowy i naturalny rozwój społeczeństwa, jest gwarancją stabilności, bezpieczeństwa i trwałego wzrostu państwa. Tymczasem postępuje kryzys rodziny, rodzicielstwa, rozluźnienie więzi społecznych, proces starzenia się polskiego społeczeństwa, itp. Demografowie przewidują stopniowy spadek ludności Polski i szybki proces starzenia się polskiego społeczeństwa, co oznacza m.in. mało młodych ludzi na rynku pracy w stosunku do wzrastającej liczby emerytów, a w przyszłości załamanie się systemu emerytalnego. Aby temu zapobiec, jak i nie dopuścić do spełnienia innych czarnych scenariuszy, od państwa wymaga się prowadzenia szczególnie ostrożnej polityki prorodzinnej - tak, by zwiększyć i ustabilizować poziom urodzeń, mimo że jest to zadanie trudne a proces długofalowy.

Poważnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa społecznego jest masowa emigracja zagraniczna, ponieważ z kraju wyjeżdżają najczęściej osoby przedsiębiorcze, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia, a więc z punktu widzenia nie tylko gospodarczego rozwoju państwa - najbardziej potrzebne.

Rozdział III

Inne zagadnienia

1. Aspekty prawne bezpieczeństwa społecznego

Bezpieczeństwo społeczne obejmuje różnorodne działania, których głównym celem jest przetrwanie, dobrobyt oraz zrównoważony rozwój społeczeństwa przez zapewnienie: wysokiej jakości życia obywateli, rodzin i osób wymagających szczególnej troski, ich warunków bytowych, pracy, wypoczynku i dostępu do dóbr powszechnego użytku (np. dostęp do powszechnej edukacji, świadczeń socjalnych, ośrodków kultury) oraz przeciwdziałanie bezrobociu, rozwarstwieniu społecznemu i konfliktom społecznym. Zarówno na poziomie państwa jak i na poziomie międzynarodowym prowadzi się szereg działań w tym zakresie. Prawo międzynarodowe podejmuje sprawy: prawa do życia, wolności myśli, sumienia
i wyznania, uznawania podmiotowości prawnej istoty ludzkiej; zakazu stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania; zakazu trzymania człowieka
w niewolnictwie, skazywania go za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia; zakazu pozbawiania wolności z powodu niemożności wywiązania się
z zobowiązań umownych; prawa do ochrony zdrowia, nauki, odpowiedniego wynagradzania, pomocy socjalnej, rozrywki; prawa do pracy, własności i dziedziczenia, a także dostępu do dóbr kulturowych. Organizacja państwowa życia społecznego tworzy gwarancje bezpieczeństwa społecznego w obszarach:

1. materialno-kulturowym - obejmuje przejawy realizacji potrzeb w wymiarach: ekonomicznym (prawo własności prywatnej, dziedziczenia, wolność wyboru zawodu), socjalnym (prawo do ochrony zdrowia, dostępu do powszechnego nauczania, sprawiedliwego wynagrodzenia, zapewniającego godne warunki egzystencji, pomocy socjalnej, wypoczynku, ubezpieczenia, zatrudnienia), kulturowym (cała sfera potrzeb społecznych w zakresie dostępu do ogółu dorobku materialnego i intelektualnego narodu)

2. politycznym - wiąże się z problematyką praw i wolności obywatelskich, które podlegają wymiarowi sprawiedliwości (m.in. prawo do rzetelnego procesu sądowego, prawo do obrony, prawo do odwołania w procesach karnych) i prawom politycznym (zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej, wolność słowa i sumienia, prawa wyborcze, wolność zrzeszania się, prawa dziecka, itp.)

1. Prawo międzynarodowe w zakresie bezpieczeństwa społecznego

Prawo międzynarodowe reguluje kwestie: praw i podstawowych wolności człowieka
i obywatela; przeciwdziałania dyskryminacji ze względu na płeć, pochodzenie, rasę, wyznanie religijne i poglądy polityczne; ochrony praw pracowników (w tym młodocianych) i zasad zatrudnienia; niektórych aspektów organizacji pracy; ochrony rodziny i niepełnosprawnych; ochrony praw dziecka; bezpieczeństwa higieny pracy; równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy oraz pomocy prawnej w przedmiotowym zakresie.

2. Prawo krajowe RP dotyczące bezpieczeństwa społecznego (akty prawne regulujące bezpieczeństwo socjalne)

Bezpieczeństwo socjalne to ochrona takich wartości jak: przetrwanie, dobrobyt, zrównoważony rozwój społeczeństwa - a więc stanowi jeden z obszarów bezpieczeństwa wewnętrznego, obok bezpieczeństwa politycznego, ekonomicznego i militarnego.

Regulacje prawne w zakresie pomocy społecznej wiążą się m.in. z: programem wieloletnim „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”, dodatkami mieszkaniowymi, progami interwencji socjalnej, domami pomocy społecznej, placówkami opiekuńczo-wychowawczymi, udzielaniem pomocy uchodźcom lub cudzoziemcom, wsparciem finansowym tworzenia lokali socjalnych czy noclegowni, rentami socjalnymi itd.

• Problematyka świadczeń rodzinnych - obejmuje m.in. sprawy pomocy osobom uprawnionym do alimentów, sposobu i trybu postępowania;

• Opieka nad osobami niepełnosprawnymi - regulowana jest ustaleniami przyjętej przez sejm Karty Praw Osób Niepełnosprawnych, a także ustawowej regulacji rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudniania osób niepełnosprawnych;

• Prawo pracy - dotyczy zatrudniania pracowników tymczasowych, wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, warunków udzielania urlopu wychowawczego, wypoczynkowego; ustalania
  i wypłacania wynagrodzenia, odpraw i innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy;

• Promocja zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia (kwestie rynku pracy)

• Prawo regulujące warunki pracy - wynika z Kodeksy pracy oraz z ustaleń w aktach wykonawczych, które obejmują sprawy: ogólnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jak i tych zasad w wykonywaniu poszczególnych prac, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykazu prac wzbronionych młodocianym, chorób zawodowych, wykazu prac szczególnie szkodliwych dla zdrowia kobiet;

• Prawo ubezpieczeń społecznych - to głównie przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale także sprawy organizacji i funkcjonowania funduszy emerytalnych, emerytur i rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

• Opieka i ochrona rodziny i dzieci - wiąże się z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie, świadczeniami rodzinnymi, z przepisami Kodeksu rodzinnego
  i opiekuńczego.

Zakończenie

Reasumując należy podkreślić, że bezpieczeństwo społeczne ma kluczowe znaczenie w życiu każdego człowieka. Jak wcześniej już zostało stwierdzone, obejmuje ono „ochronę egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb oraz realizacji aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę zdrowia oraz gwarancje emerytalne”. Osiągnięcie pożądanych efektów wymaga szczegółowej oceny uwarunkowań i zagrożeń wpływających na stan tego bezpieczeństwa,
a także realizacji wielu przedsięwzięć zapewniających właściwy poziom bezpieczeństwa społecznego.

BIBLIOGRAFIA

1. KSIĄŻKI

1. Brzeziński M., Rodzaje bezpieczeństwa państwa [w:] Sulowski S., Brzeziński M. (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, wyd. ELIPSA, Warszawa 2009, s. 33-43

2. Grzywna Z. (red.), Nowoczesne rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach, Katowice 2011, s. 31-36

3. Jakubczak R., Marczak J., (red. nauk.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie, wyd. BELLONA, Warszawa 2006, s. 412-414

4. Karpowicz J., Bezpieczeństwo państwa, wyd. Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Dęblin 2012, s. 200-202

5. Kitler W., Bezpieczeństwo narodowe RP, wyd. AON, Warszawa 2011, s. 167-171

6. Leszczyński M., Bezpieczeństwo socjalne jako obszar zainteresowania badawczego
   i składnik bezpieczeństwa państwa, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem — wyzwania XXI wieku, red. M. Lisiecki, Wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Prawa, Warszawa 2008, s. 543-557

7. Lisiecki M. (red.), Zarządzanie bezpieczeństwem - wyzwania XXI wieku,
   wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Prawa im. Heleny Chodkowskiej w Warszawie, Warszawa 2008, s. 73-77,

8. Piotrowski A., Ilnicki M. (red.), Edukacja dla bezpieczeństwa. Paradygmaty jutra, Poznań 2012, s. 150-166 ,

9. Pokruszyński W., Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, wyd. Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej im. Alcide De Gasperi, Józefów 2010, s. 35, 36

10. Skrabacz A., Bezpieczeństwo społeczne, wyd. ELIPSA, Warszawa 2012 r.,
    ISBN 978-83-7151-920-8

11. Świniarski J., Filozoficzne podstawy edukacji dla bezpieczeństwa, Warszawa 1999,
    s. 63

12. Williams P.D. (red.), Studia bezpieczeństwa, wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 5-10

13. Wiśniewski B., Zalewski S. (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006, s. 32

14. Żukrowska K., Pojęcie bezpieczeństwa i jego ewolucja, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka, Żukrowska K., Grącik M. (red.), Wyd. SGH, Warszawa 2006, s. 32

2. INNE

1. http://adamkorcz.w.interia.pl/wewn.pdf [dostęp 10.12.2013 r.]

2. http://www.mir.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_SRK__1010/Documents/bezpieczenstwo_wewnetrzne_panstwa_2010.pdf [dostęp: 11.12.2013 r.]

3. http://www.koziej.pl/ [dostęp: 11.12.2013 r.]

M. Brzeziński, Rodzaje bezpieczeństwa państwa [w:] S. Sulowski, M. Brzeziński (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, wyd. ELIPSA, Warszawa 2009, s. 33.

W literaturze występuje szereg definicji bezpieczeństwa wewnętrznego, m.in.: bezpieczeństwo wewnętrzne jako „pozytywny i pożądany stan wewnątrz państwa, gwarantujący jego istnienie i prawidłowy rozwój” -
B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006, s. 32; bezpieczeństwo wewnętrzne jako „określony stan struktur społecznych, politycznych i ekonomicznych wewnątrz państwa i takie ich ukształtowanie, aby zapewniały poczucie pewności jego obywatelom oraz stwarzały odpowiednie warunki do realizacji aspiracji tego państwa” - W. Fehler,
O pojęciu bezpieczeństwa państwa [w:] W. Śmiałek, J. Tymanowski (red.), Bezpieczeństwo państw i narodów
w procesie integracji europejskiej, Toruń 2002, s. 72.

W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP, wyd. AON, Warszawa 2011, s. 42.

Tamże, s. 45.

Z. Grzywna (red.), Nowoczesne rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach, Katowice 2011, s. 31.

M. Leszczyński, Bezpieczeństwo socjalne jako obszar zainteresowania badawczego i składnik bezpieczeństwa państwa, [w:] Zarządzanie bezpieczeństwem — wyzwania XXI wieku, red. M. Lisiecki, wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Prawa, Warszawa 2008, s. 544.

Pod red. Barbary Rysz-Kowalczyk, s. 20.

Z. Grzywna, Nowoczesne rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach, Katowice 2011, s. 32.

R. Jakubczak, J. Marczak (red. nauk.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie, wyd. BELLONA, Warszawa 2006, s. 413.

Z. Grzywna, Nowoczesne…, s. 35.

http://adamkorcz.w.interia.pl/wewn.pdf [dostęp 10.12.2013 r.]

A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne, s. 38.

K. Żukrowska, Pojęcie bezpieczeństwa i jego ewolucja, [w:] Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria
i praktyka, red. K. Żukrowska, M. Grącik, Wyd. SGH, Warszawa 2006, s. 32.

W. Pokruszyński, Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa, wyd. Wyższej Szkoły Gospodarki Euroregionalnej
im. Alcide De Gasperi, Józefów 2010, s. 35, 36.

J. Świniarski, Filozoficzne podstawy edukacji dla bezpieczeństwa, Warszawa 1999, s.63.

A. Piotrowski, M. Ilnicki (red.), Edukacja dla bezpieczeństwa. Paradygmaty jutra, Poznań 2012, s. 150.

Tamże, s. 151.

Tamże, s. 153

Tamże

A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne, wyd. ELIPSA, Warszawa 2012, s. 45.

Tamże, s. 46-47.

J. Kunikowski, Poznanie świadomości, Światopogląd, MON, 1988, s. 64.

A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne, wyd. ELIPSA, Warszawa 2012, s. 59-65.

W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP, wyd. AON, Warszawa 2011, s. 25.

http://www.mir.gov.pl/rozwoj_regionalny/Polityka_rozwoju/SRK/Ekspertyzy_aktualizacja_SRK__1010/Documents/bezpieczenstwo_wewnetrzne_panstwa_2010.pdf [dostęp: 11.12.2013 r.]

A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne, wyd. ELIPSA, Warszawa 2012, s. 66.

na podsawie: W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP, wyd. AON, Warszawa 2011, s. 167-171.

m.in.: Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych, Powszechna deklaracja praw człowieka, Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Europejska karta społeczna, konwencja o prawach dziecka, kilkanaście dyrektyw europejskich

R. Jakubczak, J. Marczak (red. nauk.), Bezpieczeństwo narodowe Polski…

13

---