ETYKA FILOZOFICZNA- sem. II

NAUKA O WARTOŚCIACH MORALNYCH

Wartości moralne są tym, ze względu na co wartościujemy. Punktem wyjścia jest ogół stanu świadomości (doświadczenie), których przedmiotem są ogólne ideały moralnego postępowania i są to sprawiedliwość, miłość, prawdomówność, uczciwość.

- Opis filozoficzny wartości moralnych.

1. Mają charakter obiektywny, my je zastajemy, odkrywamy, one są od nas nie zależne.

1. Istnieje pewna nieosiągalność tych wartości polegająca na tym, że ich urzeczywistnienie ich nie wyczerpuje.

2. Przybierają cechę powszechności i stałości.

3. Spotykamy się z faktami ich relatywizacji (niewolnictwo).

Jakie są stanowiska odnośnie wartości moralnych?

1. Absolutystyczne - uznaje istnienie powszechnego i niezmiennego świata wartości moralnych. W starożytności tę koncepcję wyznawali: Platon, Arystoteles i Sokrates. W czasach nowożytnych: Scheller, Moore, Locke i etyka chrześcijańska.

2. Relatywistyczne - głosi ono, że wartości moralne mają charakter zmienny, czyli relatywistyczny. To stanowisko przyjmuje postać tzw.:

1. Relatywizmu obiektywistycznego, którego reprezentantem są: marksizm i ewolucjonizm.

2. Relatywizmu subiektywistycznego, którego reprezentantem są: epikureizm, utylitaryzm, hedonizm i egzystencjalizm.

ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKA

Wartości moralne występują jako wzorce, których realizacja przy pomocy określonego działania staje się udziałem działającego podmiotu. Te wzorce występują jako urzeczywistnienie, stanowią idealne wzorce doskonałości człowieka.

- Jak etyka chrześcijańska rozwiązuje problem wartości moralnych? Jak wygląda stanowisko etyki chrześcijańskiej w tej sprawie?

Etyka chrześcijańska rozwiązuje ten problem w trzech zagadnieniach:

1. Zagadnienie istnienia obiektywnych i absolutnych wartości.

2. Zasada konstytutywna tychże wartości.

3. Jakie zagadnienia spełniają te wartości w moralnym postępowaniu?

- Jak wygląda filozoficzna analiza przeżycia wartości?

1. Należy stwierdzić, że w przeżywaniu wartości istotną rolę odgrywają dwie podstawowe kategorie elementów:

1. Jedne mają charakter racjonalno - wolitywny;

2. Drugie afektywny.

2. Wartość obiektywną, czyli rolę decydującą pełni tu element racjonalno - wolitywny z całym bogactwem elementów afektywnych.

3. W przeżyciu tych wartości można wyróżnić dwie warstwy:

1. Akt konkretnego podmiotu;

2. Wartości które odkrywamy.

Wartości są głównym i właściwym przedmiotem rozważań etycznych. Przedmiotem rozważań nie jest akt przeżywania wartości, ale sama przeżywana wartość. Wartości moralne odnoszą się wyłącznie do człowieka jako osoby i wyrażają ważne dla tej osoby wzorce doskonałości. Wartości moralne doskonalą człowieka jako człowieka, a nie tylko pod jakimś względem.

- Co to jest wartość moralna (wg ks. Ślipko)?

Wartości moralne są to ogólne wzory (ideały postępowania) odnoszące się do poszczególnych kategorii działania ludzkiego i wyrażające ich doskonałość, która nie tylko odpowiada tym działaniom i w nich się urzeczywistnia, ale urzeczywistniając się w nich, doskonali równocześnie człowieka jako osobę.

Innymi słowy, są to ideały postępowania odpowiadające różnym kategoriom ludzkiego działania, których urzeczywistnienie doskonali człowieka jako osobę.

Pojęcie wartości moralnej jest pojęciem analogicznym, odnosi się ono do wzorca, a my wcielamy je tylko analogicznie (tylko Bóg jest Miłością). Wartości są różne, ponieważ związane są z różnymi kategoriami działania, ale wszystkie odnoszą się do osoby ludzkiej.

- Max Scheller i jego hierarchia wartości ?

1. Podał on następujące kryteria hierarchii wartości:

1. Kryterium trwałości:

• zmienne;

• wieczne, niezmienne.

2. Kryterium niepodzielności:

• podzielne, niższe;

• niepodzielne, wyższe.

Kryterium podstawowości, tzn., że jedne wartości stanowią podstawę dla drugich, jedne uzasadniają drugie. Wszystkie wartości opierają się na wartości nieskończonego ducha osobowego.

Kryterium głębi zadowolenia:

• wartości płytkie;

• wartości głębokie, one przenikają jestestwo człowieka.

• Kryterium stosunku do wartości bezwzględnej. Tym wyższa wartość, im bliższa jest wartości bezwzględnej.

• Właściwa hierarchia wartości:

1. Wartości przyjemne i nieprzyjemne;

2. Wartości witalne (życie, zdrowie);

3. Wartości duchowe, niezależne od ciała (etyczne i estetyczne);

4. Wartość “świętego” (religijne).

Do tej hierarchii możemy zastosować każde z powyższego kryterium.

- Co oznacza termin: absolutne wartości?

Oznacza dwie cechy:

1. Ogólnoludzkie, powszechne - wychowują w świadomości moralnej wszystkich ludzi, którzy cieszą się normalnym używaniem rozumu, mają minimum świadomości siebie i minimum świadomości związku osobowego.

2. Niezmienne, czyli niezależne od:

1. Subiektywnych doznań poszczególnych jednostek;

2. Od czynników społecznych.

- Co to jest wartość obiektywna?

Treść ontyczna obiektywnych wartości składa się ostatecznie z pierwiastków danych w świecie rzeczywistym, niezależnie od aktu umysłu określonego podmiotu moralnego. Człowiek ich nie stwarza, ale odkrywa.

- Jaki jest istotny sens tezy etyki chrześcijańskiej tyczącej wartości obiektywnej?

Istnieje pewien zespół absolutnych i obiektywnych wartości moralnych, określających dobro podstawowych kategorii działania ludzkiego, niezależnie od subiektywnych nastawień jednostek, jak też uwarunkowań społeczno-kulturowych stanowiących podstawowe elementy składowe porządku dobra moralnego. Zatem kluczową rolę odgrywają wartości sumienia.

- Uzasadnienie tezy, podanie racji za tezą etyki chrześcijańskiej.

1. Zestawienie elementarnych kategorii i wartości:

1. Kult Boga;

2. Szacunek rodziców;

3. Zasada sprawiedliwości.

2. Wartości te stanowią odrębną kategorię wartości moralnych, gdyż są:

1. Powszechnie cenione:

• chwalone

• nagradzane

2. I towarzyszy im mniej lub bardziej wyraźne odróżnienie od wartości poza moralnych:

• tężyzna fizyczna.

• Biorąc pod uwagę zasięg badań mają one charakter powszechny i niezmienny.

• Wartości te stanowią porządek obiektywny.

• Wartości moralne absolutne i obiektywne stanowią istotne i podstawowe elementy składowe porządku dobra moralnego, w zależności zaś od nich, kształtują się elementy uwarunkowane historycznie i zmienne:

1. Zmienne muszą wejść w ramy porządku dobra moralnego o tyle, o ile przyjmą postać dobra moralnego;

2. Akty o treści obojętnej zależą od wartości absolutnych, gdyż cel da się odnieść do odpowiedniej wartości;

3. Pewne kategorie wartości jak prawdomówność, nienaruszalność ludzkiego życia, są absolutne. Ich naruszenie jest zawsze złem.

ZAGADNIENIE ZASADY KONSTYTUTYWNEJ WARTOŚCI ABSOLUTNYCH I OBIEKTYWNYCH.

- O co tu chodzi?

Chodzi o ukazanie ostatecznych uwarunkowań ustalonego faktu istnienia obiektywnych i absolutnych wartości moralnych. Chociaż są różne kategorie działania, to u ich podstaw leży jakieś wspólne dobro godziwe.

- Co określa ich wewnętrzną treść, dzięki czemu wartości moralne konstytuują się jako wartości moralne?

To co sprawia, że są one wartościami moralnymi.

- Jakie jest stanowisko etyki chrześcijańskiej?

Odwołuje się ona do założeń metafizycznych (płaszczyzna zależności), w myśl których wszelkie dobro, a więc i wartości moralne swoje obiektywne podstawy znajdują w porządku bytu i odpowiedniej teorii poznania (czyli realizm poznawczy).

- Jak brzmi podstawowa teza etyki chrześcijańskiej?

Zasadą konstytutywną obiektywnych i absolutnych wartości jest natura osoby ludzkiej. Integralna i uporządkowana.

- Co to jest natura osoby ludzkiej integralna, czyli całkowita?

1. Jest to najpierw istota psycho-fizyczna, duchowo-cielesna. Tego nie da się rozdzielić.

2. Jest wyposażona w odpowiednie zespoły władz i uzdolnień:

1. wegetatywną;

2. rozumną;

3. zmysłową.

3. Pozostaje w relacjach do innych bytów: Boga, ludzi, oraz świata materialnego.

Całość tych elementów, o ile składają się na scaloną wewnętrzną naturę, jedność bytu ludzkiego, stanowi naturę integralną.

- Co to jest natura ludzka uporządkowana?

Oznacza ideę ładu tkwiącego w rozumnej naturze człowieka i określającego bezpośrednio obiektywną treść wartości moralnych.

Ta natura ludzka uporządkowana zawiera dwa pierwiastki:

1. Personalistyczny - dzięki duchowości i rozumności swej natury człowiek jest przede wszystkim osobą. Na tym zasadza się jego godność i z tego wypływa wyższość nad innymi stworzeniami. Człowiek jest osobą, tzn. bytem pełnoprawnym występującym jako podmiot działania we własnym istnieniu tzn. jest sprawcą własnego rozwoju. Jest więc istotą dynamiczną. Jan Paweł II w encyklice Veritatis Splendor mówi, że Bóg kieruje człowiekiem w inny sposób, niż światem. Człowiek bowiem jest wolny.

1. Perfekcjonistyczny - oznacza on, że dobro osoby ludzkiej, która sama stanowi fundamentalną wartość moralną, pełni rolę najgłębszej i fundamentalnej zasady twórczej moralnej wartości. Z niej wypływa ład moralny, który opiera się i całą swoją specyfikę czerpie z treści osoby ludzkiej, ale obejmuje gatunkowo zróżnicowane wartości wyrażające dobroć zasadniczych kategorii ludzkiego działania.

Stąd teza etyki chrześcijańskiej mówi, że wartość moralna to relacja odpowiedniości części natury integralnej do ukształtowania doskonałości osoby ludzkiej, albo patrząc od strony świata wartości i jego porządku można stwierdzić, że jest to rozumnie uporządkowany ład wolnego działania ludzkiego, który zmierza do doskonałości osoby ludzkiej.

- Dlaczego ludzka natura jest wg etyki chrześcijańskiej uporządkowana?

1. Jest czynnikiem pierwszym, niezmiennym i obiektywnym.

1. Jest czynnikiem różniącym się od porządku fizycznego.

2. Idea osoby ludzkiej, oraz idea wewnętrznej celowości poszczególnych elementów wystarczająco uwydatniają odrębność porządku wartości.

- Jak wygląda ostateczne wytłumaczenie podstawy porządku wartości?

Ostateczne wytłumaczenie porządku wartości tkwi w nieskończoności istoty Boga. Tu mieści się również prawzór moralnej doskonałości osoby ludzkiej. Ostateczna podstawa wartości moralnych jest transcendentalna.

- Jakie są podstawowe cechy chrześcijańskiej koncepcji wartości moralnych?

Jest to koncepcja:

1. Teistyczna;

1. Personalistyczna;

2. Perfekcjonistyczna - doskonalenie osoby ludzkiej poprzez doskonalenie poszczególnych działań.

GENEZA I ROLA SĄDÓW OGÓLNO-WARTOŚCIUJĄCYCH

- Co to jest sąd ogólno-wartościujący?

Jest to sąd, który orzeka o dobru, względnie o złu moralnym, właściwej gatunkowo określonej kategorii aktów ludzkich. Sądy te wyrażone w zdaniach nazywa się ocenami.

- Na czym polega powstawanie tych sądów?

Chodzi tu o intelektualne uchwycenie związku zgodności zachodzącej między danym działaniem, a właściwą mu doskonałością odniesioną do dobra człowieka. Przybiera postać sądu, który jest ogólnym sądem wartościującym typu: to działanie jest dobre. Z chwilą, gdy to zostanie wyrażone na zewnątrz, staje się oceną.

- Jaką rolę pełnią sądy ogólno-wartościujące?

Stanowią kryterium dobra i zła moralnego.

ISTOTA “KONFLIKTU” WARTOŚCI

- Na czym polega tak zwany “konflikt” wartości?

Wpierw należy rozróżnić konflikt psychologiczny od aksjologicznego. Należy również zaznaczyć, że konflikt dotyczy tylko aktów złych; pomiędzy aktami dobrymi nie może być konfliktów.

Chodzi tu o takie sytuacje, w których określone wartości wykluczają się nawzajem.

- Co to jest akt wewnętrznie zły?

Chodzi o taki akt, w którego przedmiocie tkwi zło moralne, ponieważ ten przedmiot pozostaje w niezgodzie z odpowiadającą wartością moralną. Jest to akt zawsze zły.

Co to jest koordynacja wartości moralnych?

Koordynacja wartości moralnych jest to wzajemne przyporządkowanie wartości. Jest to pojęcie wartości moralnych w ramach tych samych wartości.

Następuje ograniczenie ich aksjologicznych zakresów. Dokonuje się ono w ramach koniecznej obrony innej wartości. Jest to swoisty system obronny. Chodzi o zabezpieczenie wartości przed agresją (fałsz służący obronie sekretu, nie jest w tym wypadku kłamstwem, a ratowanie własnego życia, przez pozbawienie życia agresora, nie jest zabójstwem).

VI. DEONTOLOGIA

Nauka o prawie moralnym. Jest to kluczowy problem etyki.

- Co to są zdania powinnościowe?

Właściwe zdania powinnościowe charakteryzują się tym, że wyrażają specyficzną konieczność odnoszącą się wyłącznie do osób i determinują je do działania przy zachowaniu ich wewnętrznego poczucia wolności.

- Ustalenie faktów.

Mamy tu do czynienia z trzema przejawami rzeczywistości zwanej powinnością:

1. Jest to fakt przeżycia powinności moralnej. Treścią są tu wyróżniające się od innych zjawisk moralnych przeświadczenia, że coś powinniśmy czynić, a czegoś unikać np. powinniśmy mówić prawdę, a unikać kłamstwa. Jest to jakieś elementarne doświadczenie ludzkie, którego nikt nie kwestionuje.

1. Z przeżyciem powinności ściśle wiąże się przeżycie możności podjęcia działania, czyli uprawnienie. One chodzą parami. Uświadomienie sobie bowiem powinności prowadzi do wykrycia uprawnienia i na odwrót np. z tego, że powinienem mówić prawdę wynika, iż mam prawo do prawdy i odwrotnie. Ta relacja między osobami jest zamienna.

2. Przeżycie powinności i uprawnienia wiąże się z przeżyciem ogólnych nakazów i zakazów np. mów prawdę, szanuj rodziców. Wszystko to prowadzi do stwierdzenia, że istnieje jakieś podstawowe przeżycia składające się z przeżycia imperatywu , powinności i uprawnienia.

Punktem wyjścia jest fakt etyczny przeżycia w naszej świadomości elementarnych faktów nakazu, zakazu, powinności i uprawnienia.

- Opis filozoficzny tego faktu etycznego.

1. Istotnym jest doświadczenie konieczności, czyli musu, która człowieka determinuje (zobowiązuje) do podjęcia, względnie zaniechania określonego działania.

2. Podobnie jest z przeżyciem uprawnienia jako jakiegoś roszczenia.

Do podobnej determinacji prowadzą wartości moralne. One swoją zacnością pociągają człowieka do działania. Gdy się te determinacje porówna to można stwierdzić, że wartości moralne zobowiązują człowieka do działania, wykorzystując jakby naturalne nachylenie człowieka do dobra. Natomiast prawo niesie jakiś odgórny wyższy od człowieka mus spełniania dobra.

Jakie są stanowiska wobec tak postawionej powinności moralnej?

Są trzy stanowiska. Dwa są opozycyjne do siebie, a trzecie jest pośrodku:

1. Deontologistyczne, które całą rzeczywistość moralną sprowadza do powinności czyli imperatywu w postaci nakazu czy zakazu. Ojcem tego stanowiska jest Ross i Kant.

1. Aksjologiczne - istotą moralności jest przeżycie samego dobra. Odrzuca ono rzeczywistość powinności moralnej jako rzeczywistość osobną.

2. Aksjo-deontologiczne - to stanowisko wychodzi z założenia, że pomiędzy światem powinności, a światem wartości zachodzi ścisła zależność tzn. każda powinność jest powinnością dobra. Tu mieści się stanowisko etyki chrześcijańskiej.

- Analiza filozoficzna przeżycia powinności.

1. Siłą sprawczą jedności uprawnienia i powinności jest nadrzędny w stosunku do tych podmiotów imperatyw (nakazy i zakazy).

2. Jako podstawowe uznajemy elementy rozumne, poznawczo-dążeniowe, nie zaś emocjonalno-uczuciowe.

3. Za czynnik pierwszy określający tę swoistość przeżycia powinności uznajemy samą powinność, nie zaś jej psychiczne przeżywanie.

4. Na treść powinności moralnej składa się zrozumienie, że:

1. Względem danego działania człowiek nie pozostaje w stosunku obojętnym;

2. Ta determinanta (powinność) wyznacza mu określony akt do spełnienia;

3. Nie leży zaś w jego mocy tę determinantę zmienić.

5. W odróżnieniu od innych powinności, jest to powinność bezwzględna, absolutna. Nie jest uzależniona od warunków.

6. Powinność moralna determinuje zawsze do dobra moralnego, do wartości moralnych. Dlatego coś jest powinne, że jest dobre.

Etyka chrześcijańska mówi, że powinność jest dobra, bo jest związana ze światem dobra.

- Co to jest ogólny imperatyw moralny?

To występujące w świadomości moralnej ludzi ogólne nakazy lub zakazy, które mocą odpowiedniego autorytetu, uzdalniają człowieka do działania etycznie dobrego.

- Co to jest powinność moralna?

Oznacza absolutną, czyli bezwarunkową konieczność, która nie naruszając fizycznej wolności człowieka, determinuje go duchowo do spełniania odpowiednich aktów dobrych i zaniechania złych.

- Co to jest uprawnienie moralne?

Uprawnienie moralne wyraża bezwarunkową możność (należność) spełniania odpowiednich aktów dobrych przez człowieka jako podmiot rozumny, czyli wolny.

- Jakie jest stanowisko etyki chrześcijańskiej tradycyjnej w kwestii moralnego stosunku powinności?

Powinność stanowi rzeczywistość autentycznie moralną.

- Jak wygląda uzasadnienie tej tezy?

W strukturze powinności dadzą się wyodrębnić dwa elementy:

1. Bezwarunkowa konieczność (mus) działania np. powinienem szanować rodziców, nie wolno mi kłamać.

1. Skierowanie tej konieczności ku dobru w postaci odpowiedniej wartości moralnej.

Z tych dwóch elementów istotnym i decydującym dla określenia powinności jest skierowanie je ku odpowiedniej wartości.

Istotny sens powinności moralnej ma charakter intencjonalny - ku czemuś. W takim razie powinność moralna uczestniczy w moralnej treści wartości i sama staje się w pełni autentycznym elementem moralności.

- Jaką rolę pełni imperatyw moralny?

Ogólnie imperatywy tworzą podstawę, z której biorą początek i na której opierają się odpowiednie powinności człowieka. Natomiast stany świadomościowe wyrażające te imperatywy stanowią specyficzne przeżycia imperatywu moralnego.

PRAWO MORALNE

Będziemy pytać czy istnieje jakieś prawo moralne naturalne, czy też wszelkie prawa, również prawo moralne, pochodzą z odpowiedniego ustanowienia historycznego i pozytywnego?

- Jaka jest ogólna kwalifikacja poglądów na powyższy temat?

Są dwa stanowiska:

1. Prawo moralne to produkt stanowienia jakiejś woli. Czyli prawo pozytywne, bądź prawo warunków społeczno - gospodarczych, bądź prawo czynników determinujących bieg historii. Stanowisko to wyraża etyka pozytywistyczna oraz relatywistyczna.

1. Prawo moralne oparte jest na rozumnej naturze ludzkiej i zawiera w sobie normy o niezmiennej treści. To stanowisko przyjmuje etyka chrześcijańska mówiąc, że prawo moralne jest naturalne o niezmiennej treści.

- Prawo odwieczne (Mądrość Boża, Plan Boży):

1. Prawo niepisane dane człowiekowi w akcie stwórczym:

1. - Prawo natury;

2. - Prawo naturalne rozwijające człowieka.

2. Prawo stanowione (pozytywne) wyrażone przez prawodawcę:

1. - Boskie;

2. - Ludzkie: kościelne i państwowe.

- Jakie zagadnienia są omawiane na gruncie prawa naturalnego?

1. Istnienie prawa naturalnego.

2. Jego powszechność i niezmienność.

3. Podstawy jego obiektywności.

4. Transcendentne uwarunkowania.

5. Sankcje.

- Jakie zagadnienie jest najważniejsze w prawie pozytywnym?

Najważniejsze jest zagadnienie moralności tego prawa.

PRAWO MORALNE NATURALNE

- Co to jest prawo moralne naturalne?

1. Według ks. Ślipko jest to zbiór norm kategorialnych, imperatywnych, obiektywnych i absolutnych (powszechnych i niezmiennych), które uzdalniają człowieka do spełniania aktów moralnie dobrych, a unikania złych.

1. Oznacza wiele norm związanych z kategorią ludzkiego działania. Wyrazem tego prawa jest Dekalog, który jest tożsamy z prawem moralnym naturalnym. A Bóg ujawnił go ze względu na człowieka.

2. Normy imperatywne - wyrażają nakaz lub zakaz, a nie orzekają moralnej wartości kategorii ludzkiego działania.

3. Normy są obiektywne, czyli są człowiekowi zadane, on ich nie stwarza, on może je tylko odrzucić albo przyjąć. Człowiek je odkrywa.

4. Normy te są także powszechne i niezmienne, czyli dotyczą wszystkich ludzi, a ich istotna treść nie ulega zmianie.

5. Do spełnienia aktów moralnie dobrych a unikania złych - nie odnosi się do aktów obojętnych.

6. Prawo moralne naturalne zakresowo mieści się w ramach świata wartości, które ze swej strony przenikają to prawo swoją aksjologiczną treścią. Cechy powszechności i niezmienności odnoszą się nie tylko do najogólniejszych zasad, ale również do norm szczegółowych.

2. Prawo moralne naturalne jest to rozumny porządek, wg którego człowiek jest powołany przez Stwórcę do kierowania i regulowania swoim życiem i swoim działaniem, a w szczególności do używania i dysponowania swoim ciałem.

- Jaka jest teza etyki chrześcijańskiej odnośnie prawa naturalnego?

Istnieje, we właściwym tego słowa znaczeniu rozumiane, prawo naturalne obiektywne i absolutne (powszechne i niezmienne) stanowiące podstawę porządku moralnego.

- Uzasadnienie tezy.

1. Odwołujemy się do danych doświadczenia wewnętrznego i zewnętrznego i w oparciu o te dane sporządzamy listę elementarnych, najbardziej typowych imperatywów moralnych np. czcij Boga, okazuj szacunek rodzicom, mów prawdę, postępuj sprawiedliwie, oraz ich zakazów np. nie kłam, nie bądź niesprawiedliwy. Za przykład może tu posłużyć Dekalog.

1. Ich imperatywność zawiera się w tym, że nieprzestrzeganie ich rodzi poczucie winy, a ponadto świadomość sankcji.

2. Normy te są powszechne i niezmienne, a świadczą o tym dane źródłowe, a są uznawane przez wszystkich. Są również niezależne od subiektywnych przeżyć jednostki, a także od stanowiska autorytetu społecznego, ponadto nakazują lub zakazują rzeczy trudne, wymagające od człowieka ofiar.

3. Są obiektywne tzn. wyrażają coś, co jest niezależne od poznawczych aktów.

Wszystkie te racje przemawiają za istnieniem zespołu norm imperatywnych, obiektywnych i powszechnych, a ponadto normy prawa naturalnego stanowią fundamentalną strukturę ładu moralnego.

POWSZECHNOŚĆ PRAWA NATURALNEGO

- Jakie wyróżniamy zasadnicze grupy wśród norm prawa naturalnego?

1. Zasady nadrzędne - wyrażają imperatywy określone w swej treści przez najogólniejsze idee dobra, sprawiedliwości, czy opanowania samego siebie np. dobro należy czynić, a zła unikać, itd.

2. Zasady ogólne - stanowią uszczegółowienie nadrzędnych imperatywów w odróżnieniu od gatunkowego zróżnicowania działań np. normy z dziedziny Dekalogu.

Ks. Ślipko dzieli te zasady na dwie grupy:

1. Ogólne zasady sprawiedliwości np. czcij Boga, nie zabijaj.

2. Ogólne zasady pozasprawiedliwości, które odnoszą się do imperatywu wyrażającego opanowanie siebie np. nie cudzołóż.

3. Zastosowania - odnoszą się do działań różniących się od typowych zastosowań odpowiedniej zasady ogólnej np. zapłodnienie in vitro, a szczegółowe zastosowanie: nie zabijaj.

- Jak wygląda ostateczne stanowisko etyki chrześcijańskiej w sprawie powszechności prawa moralnego?

1. Powszechne są najpierw tylko zasady nadrzędne, ponieważ treściowo są oczywiste.

1. Później są ogólne normy sprawiedliwości w ich prostym zastosowaniu np. nie zabijaj.

2. Ogólne normy z poza sprawiedliwości nie są powszechne, dotyczą one bowiem prymatu ducha nad materią. Tym bardziej nie są powszechne ich szczegółowe zastosowania.

Podstawą powszechności jest ogólność tych norm.

- Niezmienność.

Dzieli się na:

1. Niezmienność faktyczną - treść tych norm do tej chwili nie uległa zmianie.

1. Niezmienność absolutną - treść norm ulec zmianom nie może.

Wszystkie normy prawa naturalnego są absolutnie niezmienne, ponieważ wszystkie oparte są o świat wartości, a te dotyczą podstawowej treści człowieczeństwa, zatem istota prawa naturalnego zawiera się w jego niezmienności.

- Na czym polega istotny sens obiektywności prawa naturalnego?

Prawo naturalne zawiera w sobie odpowiednią treść dobra moralnego, oraz nakaz, powinność jego urzeczywistniania.

Powinność prawa naturalnego jest to zawarta w tym prawie bezwarunkowa konieczność moralna, spełniania przez człowieka odpowiednich aktów wewnętrznie dobrych, a unikania złych.

Inaczej mówiąc, istnieje odrębna relacja konieczności moralnego doskonalenia się człowieka jako osoby, przez realizowanie określonych aktów. Podstawę stanowi dynamiczna potencjalność natury ludzkiej.

- Jakie jest ostateczne źródło imperatywnego charakteru prawa naturalnego?

Twórcą prawa naturalnego może być ostatecznie tylko twórca samej natury, czyli Bóg, jako prawodawca wszelkiego stworzenia. Zgodnie z tym, także pierwszą przyczyną sprawczą i ostateczną podstawą imperatywności prawa naturalnego jest określony akt Boga. Zobiektywizowaniem tego aktu Bożego jest relacja konieczności doskonalenia samego siebie, wszczepiona w naturę moralną człowieka.

- Sankcje prawa naturalnego.

Jest to odpłata fizyczna doznawana przez podmiot prawa w zależności od jego stosunku do ustanowionej przez prawodawcę normy.

- Podział sankcji.

Mogą być:

1. Wewnętrzne (wyrzuty sumienia) i zewnętrzne (więzienie).

1. Doczesne i ostateczne.

2. Wystarczające i niewystarczające.

- Jakie są cele sankcji?

1. Stworzenie bodźca psychologicznego, ułatwiającego zachowanie obowiązujących norm.

1. Naprawa porządku moralnego naruszonego przez akt zły.

2. Poprawa osoby naruszającej normy (cel edukatywny).

- Jakie jest stanowisko etyki chrześcijańskiej w sprawie sankcji prawa naturalnego?

Prawo naturalne posiada sankcję doczesną i ostateczną. Sankcja doczesna jest tylko sankcją niewystarczającą. Sankcja wystarczająca jest tylko sankcją ostateczną.

Człowiek dopiero w życiu przyszłym może osiągnąć lub utracić dobro najwyższe, z którym nie da się porównać żadne dobro możliwe do osiągnięcia za pomocą czynów złych, ani też żadne zło konieczne do zniesienia przy postępowaniu zgodnym z nakazami prawa moralnego.

ETYCZNE ASPEKTY PRAWA POZYTYWNEGO

Co należy rozumieć przez prawo pozytywne?

Ogół norm imperatywnych ustanowionych przez odpowiedni autorytet społeczny (władza państwowa lub kościelna), uzdalniających poddane mu podmioty do działania etycznego.

- Jakie są ogólne stanowiska odnośnie stanowiska prawa pozytywnego do moralności?

1. Niezależności prawa stanowionego od moralności (Kant).

1. Integracji, czyli związku prawa pozytywnego z moralnością. Takie stanowisko przyjmuje również etyka chrześcijańska.

- Jak etyka chrześcijańska tłumaczy sensowność prawa pozytywnego?

1. Prawo pozytywne reguluje postępowanie w zakresie czynów z natury obojętnych.

1. Wpojenie w świadomość poddanych sobie obywateli norm postępowania zgodnych z obiektywną moralnością.

2. Prawo naturalne nie posiada wystarczającej sankcji doczesnej.

- Warunki obowiązywania prawa pozytywnego w sumieniu.

1. Godziwość prawa tzn. zgodność prawa pozytywnego z normami prawa naturalnego.

1. Możliwość jego zachowania. Prawo pozytywne nie obowiązuje w wypadku nadmiernie wielkich trudności.

2. Legalność tzn. stanowienie przez właściwą władzę.

3. Potrzebność tzn. nie wolno mnożyć przepisów bez potrzeby.

4. Sprawiedliwość tzn. obowiązuje wszystkich jednakowo.

VII. SYNEJDESJOLOGIA. NAUKA O SUMIENIU

- Skąd się bierze etyczny problem sumienia? Na czym polega istotny jego sens?

Bierze się z istnienia dwóch rzeczywistości:

1. Istnieje ponadindywidualny porządek moralny;

1. Istnieje konkretne ludzkie działanie tzn. działanie, które określamy tu i teraz.

- Czy zachodzi związek między tym porządkiem obiektywnym, a działaniem ludzkim, które jest bardzo konkretne?

Sumienie jest tym, co pozwala nam przejść z porządku obiektywnego do porządku indywidualnego.

Według ks. Stycznia sumienie jest to mój sąd o moim konkretnym działaniu. W naszej świadomości istnieją sądy, które określają nasze konkretne działanie.

- Jak wygląda opis filozoficzny tego doświadczenia (występowanie konkretnych ocen, czy imperatywów)?

1. To doświadczenie ma charakter prospektywno - retrospektywny.

1. Prospektywny - utożsamia nas w perspektywie działania. Jesteśmy w stanie dokonać oceny tego, co będziemy czynić w przyszłości.

2. Retrospektywny - możemy dokonać sądów po dokonaniu jakiegoś czynu.

Możemy dokonać sądów przed i po dokonaniu jakiegoś czynu.

2. Jest to element oceniająco - normatywny. Ma charakter świadomościowy, racjonalny i wolitywny. Występuje także mocny rezonans uczuciowy. Widać tu przejaw całej osobowości.

3. Występuje tu ewidentnie zależność od ogólnych zasad.

- Czy rzeczywistość sumienia jest taką, w której człowiek mocą tego aktu (sądu) stwarza ją, czy też musi uznać zależność, że ten sąd zależy od zasad ogólnych? Czy sumienie ma charakter kreatywny, czy też charakter odczytywania prawdy?

Istnieją dwie koncepcje sumienia:

1. Autonomiczna - czyli sumienie jest całkowicie niezależne od zasad ogólnych. reprezentują ją kierunki subiektywistyczne i relatywistyczne.

1. Heteronomiczna - sumienie ma swoją rolę, ale jest ono zależne od obiektywnego porządku moralnego. To stanowisko zajmuje także etyka chrześcijańska.

- Jaka jest problematyka sumienia?

Problematykę sumienia dzielimy na dwa działy:

1. Ogólna teoria sumienia.

1. Zagadnienie sumienia wątpliwego.

OGÓLNA TEORIA SUMIENIA

- Jak wygląda analiza filozoficzna sumienia?

1. Akt (sąd) sumienia jest wynikiem działania całej osobowości ludzkiej, czyli elementów racjonalno-wolitywnych, oraz emocjonalno-przeżyciowych. Możemy je nazwać wyrzutami sumienia.

1. Istotne jest istnienie sądów wartościująco-imperatywnych.

2. Akt sumienia tworzy się jako pewna forma wnioskowania w których miejsce górnej przesłanki stanowi ogólny sąd wartościujący (ocena moralna), przesłanki zaś dolnej-konkretny akt oceniającego podmiotu, oraz wniosek stwierdzający, że ten akt odpowiada, względnie nie odpowiada zawartej w ocenie idei dobra, czyli że jest dobry, albo zły.

- Czym jest sumienie?

Jest to wartościująco-imperatywny sąd człowieka, uformowany w oparciu o ogólne oceny i normy moralne, o konkretnym akcie spełnionym przez niego samego.

- Jak powstaje w praktyce sąd sumienia?

Dokonuje się on przez bezpośrednie uchwycenie normatywnego związku między ogólną zasadą moralną, a konkretnym czynem ludzkim.

- Jakie są istotne cechy sumienia?

1. Jest to z jednej strony norma normująca ludzkie postępowanie (norma normans).

1. Zaś z drugiej strony jest to norma, która jest normowana przez obiektywny ład moralny (norma normata). Norma podlegająca normowaniu.

- Jakie są najważniejsze rodzaje sumienia?

1. Sumienie może być:

1. Przeduczynkowe.

2. Pouczynkowe.

W moralnym postępowaniu ważniejsze jest sumienie przeduczynkowe.

2. Drugi podział:

1. Prawdziwe.

2. Błędne.

Tzn. zgodne z obiektywnym porządkiem moralnym lub niezgodne.

3. Trzeci podział:

1. Pewne - to stan sumienia w którym człowiek w formowanych przez siebie konkretnych sądach moralnych, wyklucza uzasadnione, dostępne mu w potocznym poznaniu, racje wątpienia (nie ma wątpliwości).

2. Wątpliwe - to stan sumienia, w którym człowiek albo nie jest zdolny uformować w sobie jakiegokolwiek sądu o wartości moralnej jakiegokolwiek czynu, albo formułuje taki sąd, ale z towarzyszącą mu obawą błędu, czyli z uzasadnionym podejrzeniem, że zamierzony akt jest zły, lub zakazany.

- Jakie są rodzaje sumienia błędnego?

Wyróżniamy dwa:

1. Szerokie - to sumienie które czyn zły, uważa za dopuszczalny, a zło wielkie jako lekkie.

1. Faryzejskie - człowiek zwraca uwagę na rzeczy drobne, zewnętrzne, a pomija istotne.

2. Wąskie (skrupulanckie) - jego błąd polega na tym, że zło małe uważa za ciężkie. Niepokoi człowieka nieustanną obawą popełnienia wielkiego zła.

- Jakie są zasady etyczne tyczące funkcjonowania sumienia?

1. W działaniu moralnym jako warunek konieczny i wystarczający wymagany jest stan sumienia praktycznie pewnego.

2. Człowiek winien iść za sumieniem pewnym zawsze, nawet wówczas, kiedy znajduje się on w stanie sumienia niepokonalnie błędnego. Nie wolno człowieka przymuszać do działania niezgodnego z jego sumieniem. Ani nie wolno człowiekowi przeszkadzać w działaniu zgodnym z jego sumieniem.

3. Człowiekowi nie wolno podejmować działania, co do którego moralnej wartości żywi uzasadnione praktycznie wątpliwości (sumienie wątpliwe). Winien zatem urobić w sobie sumienie praktycznie pewne. Inaczej bowiem zachodzi niebezpieczeństwo spełniania zła moralnego.

- Jaki są metody urabiania sumienia pewnego?

1. Droga bezpośredniego urabiania sumienia pewnego. Polega na zwróceniu się do osób kompetentnych z prośbą o rozstrzygnięcie np. podręcznik.

1. Droga pośrednia - może wystąpić wątpliwość co do normy, a ta z kolei dotyczy istnienia bądź treści i zakresu ogólnej normy moralnej, oraz co do faktu tzn. czy dany czyn przynależy do zakresu określonej normy. Ta wątpliwość może się odnosić do normy prawa pozytywnego, albo do zakresu prawa naturalnego.

W sytuacji wątpliwości do prawa pozytywnego możemy stosować zasadę probabilizmu. W wypadku gdy zachodzi rzeczywista wątpliwość, co do treści prawa pozytywnego wolno kierować się własnym zdaniem, byleby było ono wystarczająco uzasadnione.

Konieczne są dwa warunki:

1. Rzeczywiste uzasadnienie (dowodliwość).

1. Rzeczywista wątpliwość.

- Czy zasada probabilizmu odnosi się do prawa naturalnego?

Nie, gdyż prawo naturalne nie może być wątpliwe ani co do istnienia, ani co do treści. Natomiast w wypadku wątpliwości co do prawa naturalnego obowiązuje zasada większego bezpieczeństwa moralnego, nakazująca zaniechanie działania, z którym łączy się podejrzenie, że zawiera w sobie zło moralne. Odnosi się to także w wypadku wątpliwości co do faktu prawa naturalnego.

Tak samo odnosi się, gdy chodzi o środek konieczny do zbawienia, czy też ważność sakramentu.

- Jakie są zasady pomocnicze odnoszące się do wątpliwości co do faktu zakresu prawa pozytywnego?

1. W wypadku wątpliwości w lepszej sytuacji jest ten, kto rzecz posiada, od tego, kto zgłasza do niej pretensje.

1. W wątpliwości bierze się stronę tego, za kim przemawia przypuszczenie, np. jeżeli jest wątpliwość, że ktoś ukradł daną rzecz, przypuszcza się, że nie ukradł, jeśli znany jest z uczciwości.

2. Przestępstwa nie przypuszcza się z góry, ale należy je udowodnić.

3. W wypadkach wątpliwych, podwładny winien się dostosować do woli przełożonego.

4. Każdego należy uważać za dobrego, dopóki się nie okaże, że jest zły.

5. Przywileje wątpliwe można interpretować szerzej.

6. Zakazy wątpliwe należy zacieśniać.

7. W wątpliwości należy brać stronę obwinionego.

8. W wątpliwości uważa się akt za ważny, dopóki nie ma przeciwnych dowodów.

VIII. ARETOLOGIA. NAUKA O CNOTACH MORALNYCH

- Skąd bierze się problem?

Chodzi o to, jakim warunkom musi zadośćuczynić człowiek aby swemu działaniu umożliwić optymalną realizację tego, do czego wzywa go porządek moralny.

Odpowiedź na to pytanie daje teoria cnót moralnych. Ogólnie mówiąc, są to specyficzne dyspozycje duchowych władz człowieka, jego rozumu i woli, kierują go w stronę dobra moralnego.

- Jaką pozycję ma w historii etyki to zagadnienie?

Jest to pierwsze zagadnienie, którym zaczęto się zajmować, mianowicie: szczęście i cnota.

W starożytności myśl tę podejmowali Sokrates, Platon i Arystoteles. Zaś u Stoików jest to zagadnienie centralne, a w czasach nowożytnych zostaje zepchnięte przez utylitaryzm i deontologizm. W koncepcji chrześcijańskiej zwraca się uwagę na stronę podmiotową.

- Co to jest cnota moralna?

Łac. habitus. Jest to stała zdolność woli człowieka do spełniania aktów moralnie dobrych. Jest to swego rodzaju łatwość.

- Nabywanie cnoty moralnej.

1. Zakłada najpierw odpowiednie podłoże psychologiczne, czyli wrodzone skłonności w stronę działania dobrego, pewien zadatek.

1. Wysiłek ku rozwoju nastawień dobrych, a wykorzenienie zła. Należy poznać samego siebie.

2. Nie wystarczy sama wiedza, ale konieczne jest praktykowanie dobra.

3. Na tej drodze potrzebna jest asceza, czyli kształtowanie charakteru. Jest to problem złożony. Oprócz indywidualnej pracy mamy wpływ środowiska, środków przekazu, wzorów osobowych.

4. Konieczność wysiłków i wewnętrznej abnegacji, oraz istnienie cierpienia i ofiary.

5. Istotą nie jest stan niezachwianej mocy, ale szczerość i pełna decyzja realizowania cnoty, oraz stałość i konsekwencja dążenia do niej.

- Co znaczy umiar w cnocie moralnej?

Istota ta pochodzi od Arystotelesa, a została przejęta przez etykę chrześcijańską. Chodzi o takie postępowanie które zabezpieczałoby człowieka przez wszelką skrajnością, zarówno w formie przesady, jak niedostatku. Zachowanie tzw. złotego środka, łac. medium virtuti, czyli umiaru właściwego poszczególnym kategoriom działania np. hojność - po środku, a jej skrajności to skąpstwo i rozrzutność.

Wymiar cnoty polega na uchwyceniu elementów obiektywnego dobra moralnego, umieszczonego w pewnych granicach, których przekroczenie niesie ze sobą określoną postać moralnego zła. Nie jest to wymiar przeciętności, ale doskonałości, jest tu pewna względność np. cnota wstrzemięźliwości u chorego i zdrowego w pewnych wypadkach będzie wyglądała inaczej.

Umiar ze strony podmiotu: chodzi o sposób w jaki dana osoba traktuje określoną cnotę np. czy nie stosuje praktyk szokujących. Umiar ze strony podmiotu zawiera się w rozsądku.

- Co oznacza związek cnót?

Oznacza to, czy i w jakim stopniu cnoty moralne są ze sobą powiązane.

- Czy można posiadać cnoty określone, a innych nie?

Związek cnót stanowi postulat prawidłowego kształtowania charakteru przez poszczególne jednostki, natomiast nie zawsze się sprawdza w faktycznym życiu.

Związek cnót sprawia, że stają się one decydującym czynnikiem w kształtowaniu moralnej osobowości człowieka, dlatego cnota stanowi o wewnętrznej integracji człowieka.

- Zasadniczy podział cnót.

1. Cnoty teologiczne w porządku naturalnym (naturalno - teologiczne), ich bezpośrednim przedmiotem jest Bóg:

1. mądrość (poznanie Boga)

2. miłość

3. nadzieja

4. religijność

2. Cnoty etyczne (kardynalne), odnoszą się do dóbr godziwych, przygodnych:

1. roztropność

2. sprawiedliwość

3. opanowanie samego siebie

4. męstwo

5. miłość

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA CNÓT

- Roztropność.

Jest to cnota uzdalniająca człowieka do kierowania się tym, czego wymiar cnoty domaga się w poszczególnych aktach działania dobrego. Jest ona wyrazem dojrzałości duchowej człowieka , znajomości świata i ludzi. Potrafi w sytuacjach skomplikowanych znaleść optymalne rozwiązanie w granicach obowiązujących norm, ale bez przekroczenia granic moralności.

Jest to cnota umiaru, ma ona rolę kierowniczą w obliczu innych cnót. Nazywa się ją matką cnót.

- Sprawiedliwość.

Uzdalnia człowieka do oddawania każdemu, co mu się słusznie należy. Tę miarę słuszności ustala system uprawnień i obowiązków poszczególnych ludzi. Człowieka postępującego sprawiedliwie nazywa się sprawiedliwym.

- Gatunki sprawiedliwości.

1. Zamienna - zachodzi między poszczególnymi osobami, albo instytucjami, np. kupno - sprzedaż.

1. Legalna - zachodzi między państwem a obywatelami i mówi, co się państwu należy od obywateli, np. podatki, służba wojskowa.

2. Rozdzielcza - ustala, co się obywatelom należy od państwa, np. prawo do bezpieczeństwa, zdrowia, pomoc rodzinom wielodzietnym.

3. Społeczna - co się jednym członkom społeczeństwa należy od drugich w ramach spełnianych zadań społecznych, np. zadania gospodarczo-kulturalne.

4. Międzynarodowa - regulacja stosunków między państwami.

- Męstwo.

Męstwo uzdalnia człowieka do przezwyciężania wszelkich trudności życiowych. Towarzyszy jej (tej cnocie) stałość, cierpliwość, wielkoduszność. Szczytowym wyrazem męstwa jest męczeństwo.

- Opanowanie samego siebie - wstrzemięźliwość.

Wstrzemięźliwość uzdalnia człowieka do opanowania siebie przy używaniu dóbr zmysłowych, np. umiarkowanie w jedzeniu, piciu, trzeźwość, czystość, staranność.

XI. Nauka o moralnej odpowiedzialnoœci

- Co rozumiemy przez poczytalność?

Jest to ta własność człowieka jako działającego podmiotu, na mocy której odnosimy dany akt do tego człowieka, jako jego świadomego sprawcy.

Jest to warunek konieczny, jeśli chodzi o odpowiedzialność moralną.

- Co rozumiemy przez odpowiedzialność moralną?

Oznacza taką właściwość tegoż podmiotu, mocą której dobro lub zło, zawarte w treści spełnionego przezeń czynu, staje się składową cząstką moralnej treści jego osobowości, w skutek czego ponosi on z tym związane konsekwencje.

- Jakie problemy moralne wiążą się z pojęciem odpowiedzialności?

Czy każdy skutek spowodowany przez człowieka obarcza go odpowiedzialnością? Aby na to pytanie dopowiedzieć, musimy rozważyć dwa pojęcia: akt zamierzony bezpośrednio i akt zamierzony pośrednio.

Ważną rolę odgrywa przyczynowa zależność skutków od podmiotu. Może tu być współdziałanie innej przyczyny, albo równoczesność dwóch skutków jednego i tego samego działania.

1. Należy przyjąć zasadę we wszystkich przypadkach, w których zachodzi współdziałanie innej przyczyny w spowodowaniu skutku ubocznego nie ma bezpośredniego związku przyczynowego między zaistniałym skutkiem ubocznym, a działaniem podmiotu właściwego.

2. Inaczej, gdy jedna czynność powoduje dwa skutki. One pochodzą od podmiotu jako zewnętrzne uwarunkowanie przedmiotu danej czynności. Wola może zmierzać bezpośrednio skutek uboczny lub nie, tylko np. go toleruje. Tolerować zaś znaczy zająć taką postawę, w której wola decyduje się spełniać działanie, z którym ten skutek się łączy, ale tylko dla odpowiednich racji, ponieważ tego skutku nie chce.

- Co to jest akt zamierzenia bezpośredniego?

Oznacza wszelki akt świadomy, w którym człowiek zamierza określony przedmiot sam w sobie (chce), a to na tej podstawie, że stanowi skutek naturalny danej czynności bądź też przedmiot specjalnego zamierzenia ze strony działającego człowieka mimo, że w strukturze czynności występuje on tylko jako skutek uboczny np. skutkiem podania narkotyku cierpiącemu człowiekowi jest uśmierzenie bólu, natomiast skutkiem ubocznym jest to, że może on przyśpieszać śmierć. Ten drugi skutek (uboczny) nie może być chciany, ponieważ przestaje być wtedy skutkiem ubocznym, i staje się skutkiem bezpośrednim. Skutek bezpośredni to ten, który ja zamierzam.

- Co to jest akt zamierzenia pośredniego?

Oznacza wszelki akt świadomy, w którym człowiek wie, że z określonym działaniem i jego skutkiem naturalnym, przez niego bezpośrednio zamierzonym, wiąże się dzięki współdziałaniu przyczyny zewnętrznej inny jeszcze skutek uboczny, przez niego już nie zamierzony i tolerowany dla odpowiednio wyższych racji.

- Najważniejsze zasady odpowiedzialności człowieka za spełniony czyn.

1. Człowiek jest odpowiedzialny za każdy akt dobrowolny.

1. Człowiek jest odpowiedzialny za czyn dobry i zły gdy wie, że on takim jest.

2. Człowiek ponosi odpowiedzialność za czyn wewnętrzny i absolutnie zły, zamierzony przezeń bezpośrednio.

3. Człowiek ponosi odpowiedzialność za zło aktu wewnętrznie złego restryktywnie zamierzone przezeń bezpośrednio.

4. Człowiek nie zaciąga winy moralnej za fizyczne zło działania, będące skutkiem ubocznym, zamierzonym pośrednio, a więc tylko dopuszczalnym i tolerowanym.

5. Człowiek staje się odpowiedzialny za dobro, jak i zło czynności w samym momencie jego świadomego zamierzenia, a nie dopiero w momencie wykonania czynności.

6. Działania zewnętrzne nie posiadają odrębnej wartości, zależą od odpowiednich aktów wewnętrznych, ale człowiek staje się dodatkowo odpowiedzialnym za spowodowane w ten sposób skutki.

7. Człowiek ponosi odpowiedzialność za złe akty przyszłe, nawet nie dobrowolne, o ile one są uwarunkowane przez akty doraźne, a człowiek zdawał sobie sprawę w odpowiednim czasie.

- Zasada podwójnego skutku.

Wolno spełniać czynności, z której wynika podwójny skutek: dobry i zły o ile spełnione są następujące warunki:

1. Sama czynność jest dobra lub obojętna, a przynajmniej nie zakazana.

1. Skutek dobry nie wynika za pośrednictwem skutku złego, ale równocześnie lub wcześniej.

2. Skutek zły, choć przewidywany nie jest zamierzony bezpośrednio, ale tylko tolerowany, dopuszczony.

3. Zachodzi przyczyna odpowiednio wielka w porównaniu ze skutkiem złym.

Ale uznaje również elementy zmienne.

Istnieją elementarne wartości, których istota polega na tym, że ich wartość trwa dłużej, niż jeden ustrój społeczny. Liczy się tylko klasowość, natomiast elementy zmienne nic nie znaczą.

Mówił, że nie ma żadnej zasady niezmiennej.

Jako subiektywizm lub sytuacjonizm, a różnica pomiędzy nimi polega na tym, że widzą zmienność w różnych rzeczach.

Zakończyliśmy etap ujaśniania, przechodzimy teraz do etapu wyjaśniania.

Osoba atrakcyjna seksualnie, a nie atrakcyjność seksualna osoby.

Nie wolno utożsamiać dobrego narciarza z dobrym człowiekiem, ale człowieka uczciwego można utożsamić z dobrym człowiekiem.

Człowiek jest otoczony światem ideałów (szlachetność, uczciwość, prawdomówność, itd.). On może je urzeczywistnić przez odpowiednie działanie i dzięki temu one ze świata wejdą w niego. Człowiek doskonale wie, że będzie pewien ideał realizował, ale nigdy go do końca nie wypełni, nie zrealizuje. Będzie tylko doskonalszy jako osoba.

Marksizm, czy pozytywizm uważają, że istnieją fundamentalne wartości, ale są one tak ogólne i tak nieskuteczne, że nie odgrywają żadnej roli. Rolę więc kluczową pełnią wartości zmienne.

Bóg jest racją istnienia człowieka. W Bogu mieści się plan doskonałości człowieka, tak jak Bóg jest doskonały. Miarą ostateczną dla człowieka jest Bóg.

Wartość prawdomówności i jej zakres przyporządkowana jest wartości dyskrecji.

Moralne jest to co nakazane.

Max Scheller.

W tym momencie wnikamy w sedno analizy.

Veritatis Splendor, “Prawdziwą wartością jest ta, która realizuje się w wybieraniu dobra”.

Trzeba jeszcze dodać, że dziś mówi się o prawie naturalnym o zmiennej treści.

Bóg kieruje światem i wspólnotą ludzką. Jednak opatrzność Boża inaczej realizuje się w stosunku do świata i inaczej do człowieka. W naturze prawo to jest prawem zewnętrznym, a w stosunku do człowieka prawem wewnętrznym. Człowiek ten plan może podjąć i w nim uczestniczyć. To jest prawo moralne naturalne, a tamto prawo natury.

T. Pawlak, Myśli, “Chyba żeby nie!”

Zaczynając ten dział, kończymy omawianie porządku obiektywnego moralności. Przechodzimy dalej do wymiaru subiektywnego świadomości moralnej.

Sumienie możemy opisywać za Starym testamentem jako Serce.

Jan Paweł II, Veritatis Splendor, “Postępuj zgodnie z własnym sumieniem, ale wpierw zapytaj jakie jest twoje sumienie”.

Bierny charakter czasowy działania sumienia.

Dla moralnego postępowania ten podział jest kluczowy.

Pytanie typu: KONIK u Ks. Gubały.

Tu jest miejsce na prawo do wolności sumienia, Vaticanum II.

Odnosi się tylko do prawa pozytywnego.

Np. Chrzest jest konieczny do zbawienia.

Muszę mieć pewność, że działam dobrze. Nie mogę działać na zasadzie przypuszczenia np. doświadczenia na płodzie ludzkim.

Odniesienie do ewangelicznej przypowieści o talentach.

Pytanie typu: KONIK u Ks. Gubały.

Pytanie typu: KONIK u Ks. Gubały.

Np. w przypadku zagrożenia bezpośredniego życia, mogę zabić agresora.

Pytanie typu: KONIK u Ks. Gubały.

---