Psychologiczne koncepcje człowieka (behawiorystyczna, psychodynamiczna, poznawcza, humanistyczna) a pojmowanie procesów lektury.

Koncepcja behawiorystyczna

Najważniejszym zagadnieniem w tej koncepcji jest fakt, że na człowieka oddziałuje środowisko, jego zachowanie jest przez nie całkowicie kontrolowane i zależne, jest zewnątrzsterowny. Sposób zachowania człowieka jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska w jakim przebywa, był wychowywany. Głównym terminem wprowadzonym w tej koncepcji jest wzmocnienie, czyli jak pisze autor „konsekwencje zachowania instrumentalnego, które są ważne dla człowieka, które sterują jego działaniem” - dzięki wzmocnieniu można modyfikować zachowania.

Kozielecki wyróżnia dwa rodzaje wzmocnień: pozytywne i negatywne, stanowią one główną rolę w sterowaniu zachowaniami.

Czynnikiem kształtującym jest środowisko i działający w jego imieniu wychowawca.

Opiekun może stosować bodźce pozytywne (to w głównej mierze nagrody) oraz bodźce negatywne (kary). Celem stosowania bodźców negatywnych i pozytywnych jest eliminacja negatywnych zachowań, sterowanie zachowaniami człowieka, kształtowanie jego światopoglądu tak, aby przyjmował i stosował z góry założone wzorce i normy postępowania.

Nauka odpowiednich zachowań odbywa się poprzez: pouczenia, bezpośrednie doświadczenia, nagrody za dobre sprawowanie, zachęcanie do naśladowania odpowiednich wzorców i modeli zachowań, kary za niestosowanie się do wyznaczonych zaleceń. W rezultacie tworzą się pożądane przez społeczeństwo przyzwyczajenia społeczne oraz z góry przewidziane reakcje w kontakcie z wyznaczona sytuacją.

Główną funkcją literatury w tej koncepcji psychologicznej jest funkcja wychowawcza. Literatura ma dostarczyć pozytywne wzorce, modele zachowania, normy postępowania, przepis na dobre i godziwe życie lub przykłady odstraszające od negatywnych zachowań, zawiera wartości moralizatorskie i dydaktyczne. W publikacjach wychowawczych widać wyraźne stereotypy bohaterów z podziałem na pozytywnych i „czarne charaktery”, którzy otrzymują karę za złe zachowania.

Koncepcja psychodynamiczna.

Zakłada ona, że ludzkie zachowanie, jego działanie jest ukierunkowane przez - potrzeby podświadome - nieświadome siły wewnętrzne, którymi są: popędy, potrzeby, dążenia.

Między tymi siłami mogą występować konflikty, których człowiek nie może samodzielne rozwiązać. Metody radzenia sobie z nimi to: represja, projekcja, racjonalizacja, substytucja. Podstawą wychowania jest psychoanaliza i poznanie samego siebie - wewnętrzne poszerzenie swojej świadomości - redukcja nieświadomości na rzecz świadomości. Kliniczna metoda psychoterapii ma pomagać człowiekowi w rozwiązywaniu nieświadomych konfliktów, przystosować go do wymagań świata, prowadzona systematycznie i celowo pomaga w leczeniu zaburzeń emocjonalnych. W szkołach ważne jest, aby podejście do uczniów nie było zaniedbane, zbiurokratyzowane. Osobiste kontakty z nauczycielami mają duży wpływ na rozwój emocjonalny i społecznych dzieci i nie należy ich pomijać czy ograniczać.

Funkcja literatury w koncepcji psychodynamicznej opiera się na poznaniu psychiki ludzkiej, jego procesów myślowych a dalszej kolei zachowań. Istotny jest opis pogłębionego portretu psychologicznego postaci literackich jaki jest zawarty w nurcie powieści psychologicznych.

Koncepcja poznawcza.

Według jej założeń człowiek to samodzielny podmiot, który w dużej mierze decyduje o własnym losie, jest jednostką samodzielną, twórczą i badawczą, działa świadomie i celowo. Jego zachowanie zależy od informacji płynących ze środowiska zewnętrznego i ze struktur poznawczych. Człowiek gromadzi, przetwarza i wykorzystuje informacje, podejmuje decyzje i działa, czyni to w sposób twórczy - sam tworzy własne wartości.

Struktura poznawcza jest to zakodowana w pamięci wiedza zdobyta w toku uczenia się i myślenia, każdy człowiek ma własną strukturę poznawczą, własny program przetwarzania informacji. Informacja przyjęta, przetworzona wg własnego, indywidualnego programu przetwarzania danych jest wykorzystywana w twórczych procesach myślowych, pozwala na lepsze zrozumienie świata i jego rozsądne wykorzystanie. Najważniejszą umiejętnością jednostki jest generowanie wiedzy, która jest podstawą do wytwarzania systemów wartości i orientacji. Metodą prowadzącą do zmiany zachowania jest: celowe wychowanie oraz autokreacja, która polega na formowaniu siebie według własnego projektu. Zadaniem szkoły jest ukształtowanie sprawcy, który będzie zdolny do podejmowania czynności, przystosowania się do środowiska, jak również do zmiany siebie samego.

Wychowanie i rola literatury polega na uzupełnieniu i wzbogaceniu zasobów przyswojenia informacji, na kształtowaniu i rozwijaniu postawy badawczo - twórczej, systemu orientacji, systemu wartości, programu działania i myślenia. Literatura wychowawcza polega na inspirowaniu procesów intelektualno - myślowych, myśleniu twórczym i minimalizacji działania stereotypów. Ważne jest samowychowanie, redukujące do minimum użyteczność schematów, norm i wzorców standardowych.

Koncepcja humanistyczna.

Człowiek jest unikatową całością, której nie można sprowadzić do poszczególnych elementów, takich jak reakcje, myśli, emocje czy potrzeby. Osoba składa się z dwóch podsystemów, czyli z „ja” i z „organizmu”, które stanowią jedność. Człowiek nie zawsze może rozwijać się jako harmonijna całość, nie może więc żyć zgodnie ze swoją naturą Osoby, których jedność została zaburzona, straciły swoją tożsamość, działają mało efektywnie, są pełne lęku i niepokoju, wymagają pomocy psychoterapeuty.

Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój, uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne. Tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji,

człowiek z natury jest dobry, jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. Ludzkie zachowanie uwarunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia. Człowiek jest z natury pewną całością, która dąży do rozwoju i samorealizacji. Wadą koncepcji jest brak uwzględnienia środowiska zewnętrznego i bodźców, które mogą mieć wpływ na zachowanie.

Psychologia stosuje: metodę modyfikacji zachowań, samoopis i samoocenę, zakładając, że człowiek najlepiej zna swoje doświadczenia. Celem jest ukształtowanie osoby dojrzałej, umiejącej aktualizować swoje potrzeby.

Literatura jest ściśle związana z głównymi postulatami wychowawczymi:

• dążenie do integracji osobowości; wychowanie ludzi, których myśli i działania byłyby zgodne,

• rozwój autonomii, indywidualności jednostki,

• kształtowanie postaw allocentrycznych; koncentrowanie uwagi na innych, a nie na samym sobie,

• rozszerzanie świadomości,

• formułowanie tożsamości, która pozwala odpowiedzieć na pytanie „kim jestem”, która jest względnie stabilnym układem w zmieniającym się świecie.

Literatura ma pozwolić samodzielnie określić własne problemy, zrozumieć trudności i znaleźć drogę prowadzącą do samorealizacji i zdrowia psychicznego.

Kształtowanie się umiejętności postrzegania struktury tekstu literackiego u dzieci badania Alicji Baluch

Dzieło literackie dziecko odbiera jako jeden z elementów realnych świata rzeczy, w którym żyje. Książkę na początku traktuje jako przedmiot, zabawkę, rzuca nią, drze kartki. W miarę gdy dziecko dorasta, zdobywa estetyczne doświadczenia, pojawia się u niego świadomość funkcji słowa w literaturze, które buduje osobny świat wyobraźni.

Dziecko słuchając baśni, opowiadań, jest uczestnikiem prezentowanych tam wydarzeń. Od tego momentu powinna się rozpocząć edukacja refleksyjna, a potem świadoma edukacja literacka, która zmierza do uczenia się dziecka wartości literackich w kontekście historycznym.

Badania odbioru dzieła literackiego przez dziecko opierają się na analizie materiałów stanowiące świadectwo odbioru tego dzieła - u dzieci są to rysunki pełne fantastycznych kształtów, kolorów, skomplikowane w swoim wyrazie. Nie można tych badań prowadzić w sposób spontaniczny.

Porządek percepcyjny od zdarzeń do postaci: fabuła, akcja, zdarzenie. Zdarzenie odbierane przez dziecko w pierwszej fazie odbioru utworu rozwija się potem w akcję, fabułę. Bohater literacki najpierw pokazany w sposób prosty poprzez rekwizyt (np. czerwony kapturek) z czasem do świadomości dziecka do skonkretyzowanego wyglądu bohatera dołączają się jej cechy charakteru. Dziecko pozostając na poziomie widzenia „sylwetowego” ocenia postać jednoznacznie. W książkach dla dzieci bogatych w przygody dopasowane są one do postaci głównego bohatera (brudny Kopciuszek, gdy się umyje może być księżniczką).

Kolejnym elementem w odbiorze dzieła literackiego jest przestrzeń utworu. Zdarzenie, postać i przestrzeń utworu są to elementy całego świata przedstawionego jaki ogarnia dziecko Świat przedstawiony funkcjonuje na początku jako „historia” w której dziecko jest „uczestnikiem”, wraz z doświadczeniem u dziecka rośnie dystans do świata przedstawionego, staje się jego „obserwatorem”. Dziecko zaczyna rozumieć, że wypowiedzi są następstwem działań autora.

Dziecko po odkryciu autora intuicyjnie wyczuwa, że w utworze literackim jest „ktoś” - myśli o narratorze. Dziecko przechodzi od układu zewnątrz tekstowego do układu wewnątrz tekstowego, od relacji autor - dzieło do narrator - świat przedstawiony. Dzieci najłatwiej w utworach dla nich przeznaczonych zauważają ramy tekstu np. „dawno dawno temu" i „odtąd żyli długo i szczęśliwie”. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na kształt odbioru dzieła literackiego przez dziecko są: cechy osobowe, indywidualność, wrażliwość, wyobraźnia, empatia. W tej fazie kontaktu literackiego z dzieckiem kończy się proces jego przygotowania do lektury w stopniu podstawowym.

Samodzielna lektura dziecka

W przypadku książek obrazkowych dla dzieci granica między książką a zabawą jest niewyraźna, dopiero kiedy teksty dla dzieci są przede wszystkim do słuchania, można mówić o literaturze i o prawdziwym kontakcie z książką. Ten kontakt czytelniczy przechodzi przez pewne etapy (jest to związane z dorastaniem dziecka jako odbiorcy), można wyróżnić trzy modele kontaktu dziecka z książką:

1. Mieści się w haśle „poczytaj mi, mamo" - są serie książek dla najmłodszych czytelników, których umiejętność czytania nie jest jeszcze rozwinięta, dlatego obecność dorosłego, który „na głos" czyta dziecku lekturę. Obowiązuje tu zasada identyfikacji psychicznej dziecka z jego opiekunem - dziecko przyjmuje jego interpretacje, intonację głosową, zwerbalizowany komentarz jako swój główny system wartości, ważny jest tu autorytet opiekuna.

2. Dotyczy dzieci starszych, które potrafią już czytać (8-10 lat), składają lepiej lub gorzej litery, ale nie są w stanie uchwycić całkowitego znaczenia utworu literackiego. Koncentrując się na „odkodowywaniu” liter upraszcza znaczenie czytanego tekstu. Radzi sobie z tekstami prostymi i krótkimi, przy utworach bardziej skomplikowanych w budowie i znaczeniu treściowym powraca do modelu nr 1, zwraca się po pomoc do dorosłych. Na tym etapie ujawnia się chęć naśladowania wzorów literackich, dziecko stawia się w obrębie świata przedstawionego, obdarza emocjami wybranego bohatera dzięki temu powstaje „dwutekst” (jeden stworzony przez autora dzieła a drugi przez dziecko), który łączy świat realny i przedstawiony dążąc do dziecięcej autodydaktyki.

3. Następuje tu pełny kontakt czytelniczy gdy dziecko 11 - 12 letnie potrafi korzystać z czytania (tzw. samodzielna lektura). Nastolatek wchodzi w okres niezależności intelektualnej, swobody - widać świadomy wybór, upodobania estetyczne. Lektura jest już odbierana jako składnik życia psychicznego, który kreuje własny obraz świata. Świat zewnętrzny czytelnika może zostać przyjęty lub odrzucony jako jeszcze niezrozumiały. Komunikacja ze światem przebiega najlepiej w tym okresie na poziomie lektury, która pozwala mu uzyskać świadomość siebie samego. W tym wieku pojawia się niechęć do wyrażania emocji, przeżyć, widać postawę przekory, zaprzeczenie samego siebie, zachwianie autorytetem dorosłych, chęć posiadania własnej tajemnicy. To wszystko może dać lektura. Przy takiej postawie lektura czytana jest we własnym imieniu, traktowana jako wartość, wyzwala reakcje osobiste i tworzy drogę wyobraźni. Wiadomo, ze styl odbioru decyduje o projekcji świata.

Wizja świata przedstawionego:

• jako obraz świata realnego

• jako wzór do naśladowania

• jako sacrum, którego sens kryje „drugie dno" utworu

• jako przekaz osobowości autora

• jako wartość autonomiczna.

Dodatek:

W zależności od umieszczenia się „ja” czytelnika w jednym z wyżej wymienionych światów przedstawionych określa postawę percepcyjna wobec utworu jak również stosunek do wskazanego przez ten tekst świata zewnętrznego.

W dobie symboliki obrazkowej, Internetu i multimedialnej komunikacji, trzeba ukazywać wartości płynące z czytania i odbierania literatury. Najnowsze badania wskazują, że dzieci wychowywane na telewizji i grach wideo mają problemy z samodzielnym czytaniem, nie sięgają do podręczników ani innych książek i wolą opierać się na przekazie ustnym.

Jan Kida stwierdza, że utwory literackie, które wyróżniają się artystyczną cechą stylu i poetycznością, stanowią dla dziecka osobliwą drogę poznawania rzeczywistości, rozwoju świadomości i kształtowania postaw moralnych. Literatura to sztuka słowa, najważniejsze są wartości estetyczne

Alicja Baluch stwierdza, że takie formy literackie jak kołysanki, wyliczanki, piosenki, wierszowane bajeczki zawierające morał, ludowe opowiadania, baśnie pozwalają dziecku otworzyć się na świat, drugiego człowieka i na samego siebie, pomagają przezwyciężyć lęk przed innością.

Spokojny i regularny rytm słów, harmonia i pojawiające się obrazy:

• uwalniają dziecko od wczesnoszkolnych kompleksów i zranień, które mogą być nawet nieświadome

• sprzyjają budowaniu poprawnych więzi łączących dziecko z rodzicami, nauczycielami czy społeczeństwem

• umożliwiają odbiorcom zrozumienie takich skomplikowanych spraw jak sens życia i przelotność cierpienia

• wpływają korzystnie na emocjonalny i społeczny rozwój młodego czytelnika

Częste i regularne obcowanie z literaturą wpływa na:

• kształtowanie się procesów psychicznych i emocjonalnych

• rozwijanie myślenia, pamięci, spostrzegania i wyobraźni

• wyrabia samouznanie, uwrażliwcie, naukę współodczuwania

• poczucie kompletności i nawyk czytania

• mniejszy strach w konfrontacji ze światem, w szkole dziecko odważnie zabiera glos i uczestniczy w innych zajęciach

• operowanie kilkakrotnie większym zasobem słów w porównaniu do dzieci, które czytają wyłącznie z obowiązku szkolnego - zwiększa kompetencje językowe dziecka

Literatura jest dla dziecka źródłem:

• informacji dydaktycznych (wychowanie i funkcja estetyczna), które zapoznają dziecko z otaczającym go światem

• danych o historii i innych kulturach - poszerzenie świata dziecka

• rozbudza aktywność i ciekawość dziecka - urzeczywistnienie i zrozumienie ksiązki poprzez zabawy, odgrywanie scenek,

• wspomaga rozwój artystyczny poprzez wymyślanie nowych przygód bohaterów, rysowanie postaci

• nauka patriotyzmu, szacunku do symboli narodowych

• przekaz pożądanego sytemu wartości i jego hierarchii

• oddziaływanie terapeutyczne. Bajki i baśnie pozwalają małym odbiorcom bez lęku odnieść się do własnych problemów oraz uczą , jak dzieci mogą sobie pomagać same w sytuacjach trudnych

• wspieranie dziecka w jego wszechstronnym rozwoju, wartościami jest również przywracanie emocjonalnej równowagi oraz umożliwianie stawania się czytelnikiem.

Poziomy interpretacji tekstu (faktyczna, baśniowa, refleksyjna i symboliczna)

Rozumienie sensu czytanego tekstu jest procesem złożonym. Składają się nań elementy spostrzeżeniowe, pamięciowe, myślowe, wyobrażeniowe oraz emocjonalne. Zrozumienie zarówno dosłowne, typowe dla dzieci rozpoczynających naukę czytania, jak i przenośnie zależy przede wszystkim od stopnia wprawy w czytaniu, słownictwa użytego w tekście, a także budowy zdań i stylu całego tekstu.

Rozumienie symbolu jest czymś odmiennym od rozumienia dosłownego, chociaż na jego bazie powstaje. Badaniem rozumienia treści symbolicznej obrazów zajął się

Badania nad rozumieniem tekstów o znaczeniu symbolicznym podjęła się Ewa Guttmejer, która stwierdziła, że w odbiorze tekstów o znaczeniu symbolicznym przez dzieci można wyróżnić cztery różne poziomy rozumienia. Stanowią one układ hierarchiczny.
Z najniższym poziomem mamy do czynienia, gdy dziecko czytając dany tekst jest w stanie podać jedynie jego interpretację faktyczną, z najwyższym, gdy dokonuje interpretacji symbolicznej. Na poziomach środkowych, przejściowych, udziela odpowiedzi będących interpretacjami typu baśniowego, a następnie wyobrażeniowego.

Ewa Guttmejer podjęła badania, które miały na celu udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak dziecko w wieki 10-12 lat odbiera literacki tekst symboliczny. W efekcie tego przyjęto następujące definicje:

• Interpretacja faktyczna - jest to taka interpretacja, która nie wybiega poza irrealną lub rzeczywistą dosłowność tekstu i ujmuje go jako przedstawienie czegoś rzeczywistego.

• Interpretacja baśniowa - jest to taka interpretacja, w której badany stwierdza, że to, o czym przeczytał, jest fikcją, nie mogło mieć miejsca w rzeczywistości realnej, ale nie odczuwa jeszcze potrzeby szukania dalszych wyjaśnień.

• Interpretacja refleksyjna - jest to taka interpretacja, w której pojawia się pewien moment uogólnienia poszczególnego elementu tekstu, ale całość jest jeszcze ściśle związana z jego warstwą dosłowną.

• Interpretacja symboliczna - jest to taka interpretacja, która przenosi nas w dziedzinę znaku i szuka sensu poza tym, co zostało bezpośrednio przedstawione, a konkretna treść utworu ujmuje jako symbol (znak) treści ukrytej.

Interpretacje faktyczne powstają na określonym gruncie psychologicznym, wynikają z cech umysłowości dziecka będącego w stadium operacji przedformalnych. Wszystkie wymienione tu typy interpretacji faktycznych nie są całkowicie jednolite, ale łączy je wszystkie to, że żadna z nich nie wykracza poza dosłowność utworu.

1. Interpretacje magiczne:

W klasie IV i V duża grupa dzieci czuję się związana z wszelkimi cudownościami i ma nadzieję, że one jednak zdarzają się - jeśli nie teraz, to dawniej.

We wszystkich tych interpretacjach dziecku wystarcza jego własny świat pełen czarów i tajemniczych zjawisk, które po prostu są, bo tak już musi być. Dziecko nie ma potrzeby szukania jeszcze czegokolwiek poza tym, co przeczytało w pierwszej warstwie baśni. Nie ma żadnego bodźca, który by zmuszał je do myślenia, wszystko jest oczywiste.

2. Interpretacje animistyczne:

Bardzo blisko interpretacji magicznych są takie, których autorzy uznali za wystarczające wyjaśnienie teksty wszelkie tłumaczenia oparte w większym lub mniejszym stopniu na dziecięcym animizmie. Nie są one jednak tym samym co interpretacje magiczne. Dziecko potrafi uświadomić sobie zachowanie postaci, która została zaczarowana w zwierze oraz zachowanie zwierzęcia, które może mieć ludzkie cechy. Wyróżnia to, że zwierzęta są do nas podobne, myślą jak ludzie, że mają świadomość taką samą jak i my.

3. Interpretacje typu częściowego:

Dziecko czytające tekst odbiera znaczenia poszczególnych słów i zdań i dokonuje swoistej syntezy tych znaczeń. W przypadku zwrócenia uwagi dziecka na tylko jeden element, może ono zniekształcać odbiór całego dokumentu, posługiwać się subiektywnym schematem, nawet jeśli powoduje to wewnętrzne sprzeczności i brak ciągłości logiczne. To zwrócenie uwagi przez dziecko na jakiś element wybrany z całości dokonuje się na ogół w sposób nieuchwytny dla obserwatora z zewnątrz. Nie wiemy przecież, czym jest ono aktualnie zainteresowane, co utkwiło w jego świadomości i jak to połączy się z czytanym tekstem.

4. Interpretacje typu schematycznego:

Stanowią one pewną odmianę interpretacji poprzednich; powstały na drodze analogii, pomijają poszczególne elementy i godzą się na sprzeczności. Różnią się od interpretacji częściowych tym, że te drugie zostały wyprowadzone z jednego uchwyconego elementu, czasem zdeformowanego przez spojrzenie subiektywne dziecka, a interpretacje typu schematycznego powstały na drodze zastosowania schematu całościowego.

5. Interpretacje typu streszczenia:

Interpretacja nie przedstawia próby wyciągnięcia wniosku z tekstu. Dziecko poproszone o to, by powiedziało, co rozumie z baśni, opowiada jej treść. Streszcza ją dokładnie lub podaje jej dosłowną treść w jednym zdaniu. Tak bowiem rozumie to, co przeczytało. Warto zwrócić uwagę, że w procesie spostrzegania faktów i ich selekcji, potrzebnej do streszczenia, dzieci popełniają wiele błędów polegających na niezupełności spostrzegania. Spostrzeganie jest zależne tak jak ich myślenie od analogii dawniejszych rozumowań, oparte jest na schematach całości lub zostaje przyciągnięte przez szczegóły. Dopuszcza możliwość dowolnych skojarzeń i wynika z umysłowości synkretycznej i egocentrycznej logiki dziecka.

6. Interpretacje z próbą wyciągnięcia wniosku:

Ich autorzy bowiem próbują podać jakieś wytłumaczenie opisanych faktów, jakąś myśl uogólniającą. Pozostają jeszcze w sferze dosłowności, ale nie są to już zwykłe, dłuższe lub krótsze streszczenia. Z interpretacji tych widać, że dziecku przestało wystarczać samo zarejestrowanie tego, co się zdarzyło w realnej lub fikcyjnej rzeczywistości utworu, lecz zaczyna się ono zastanawiać, po co to zostało przedstawione, co z tego wynika.

Interpretacje symboliczne wychodzą poza sferę dosłowności i sięgają w dziedzinę znaku, Nie chodzi tylko o trafność rozpoznania znaku, ale o same nastawienie na znak, o to, czy dziecko jest już w stanie dostrzec, że czytany tekst nie jest prostą informacją o wydarzeniach, które kiedyś miały miejsce, ale że te wydarzenia przedstawiając konkretne fakty mówią jeszcze o czymś innym, są przenośnią, która obrazuje jakąś myśl abstrakcyjną.

Dokonanie poprawnej interpretacji symbolicznej jest dla dziecka trudne, ponieważ taka interpretacja jest związana z koniecznością prawidłowego odbioru treści faktycznej opowiadania. Dziecko musi przeczytać tekst, by zauważyć wszystkie jego elementy składowe, wybrać istotne, a pominąć drobniejsze, co przy większej ilości elementów sprawia dzieciom duży kłopot. Dopiero przy poprawnym odczytaniu warstwy faktycznej może powstać interpretacja symboliczna.

Najpierw dziecko musi przedostać się przez treść faktyczną, a potem dokonać przejścia w sferę abstrakcji i następnie skontrolować prawidłowość swego rozumowania. Dopiero przeprowadzenie tego złożonego procesu może dać poprawną interpretację symboliczną.

Inne interpretacje, które Guttmejer objęła swoimi badaniami to interpretacje o charakterze przejściowym, czyli wyobrażeniowe (refleksyjne) i baśniowe.

We wszystkich tych interpretacjach widać próbę odcięcia się od znaczenia treści faktycznej. Dziecko stwierdza, że tak być nie mogło. Wie już, że przedstawiona w opowiadaniu rzeczywistość nie jest rzeczywistością realną, lecz fikcyjną, a wiec istnieć nie mogła. Skoro tak jest, nie przywiązuje do niej wagi, nie stara się znaleźć dalszego wytłumaczenia, nie czuje potrzeby zapytania o to, w jakim celu zostało to wszystko napisane.

Dodatkowo S. Szuman wyróżnił cztery typy interpretacji.

1. Interpretacja faktyczna - czyli dosłowna, która ogranicza się do określenia, co znaczy dany obraz jako przedstawienie czegoś rzeczywistego.

2. Interpretacja bajkowa - która widzi już w danym obrazie nie realną rzeczywistość, ale bajkową i wskazuje wyraźnie, że rzeczywistość ta realnie nie istnieje.

3. Interpretacja wyobrażeniowa - która rzeczywistość obrazu uważa za wytwór fantazji autora lub jednego z bohaterów.

4. Interpretacja symboliczna - która przenosi nas w dziedzinę znaku i szuka sensu poza tym, co zostało w obrazie przedstawione wprost.

Jeżeli dziecko czyta tekst o znaczeniu symbolicznym, to najpierw musi zrozumieć, że tekst ten prowadzi poza swoją dosłowność i wskazuje na coś innego, ukrytego. Nastawienie na odbiór symboli pojawia się sporadycznie w wieku 11-12 lat. Pełna symboliczno - metaforyczna interpretacja występuje dopiero w wieku 15-20 lat.

Wydawnicza forma książki i styl ilustracji a psychiczne potrzeby publiczności dziecięcej wg Stefana Szumana i Ireny Słońskiej

W przeżywaniu książki dochodzi do integracji plastyki, literatury, obrazu i słowa. Do podstawowych zadań ilustracji należy:

• wzmacnianie przeżycia dzieła literackiego dzięki plastycznej interpretacji treści

• wprowadzanie dziecka w świat sztuki

• wpływ na rozwój procesów i dyspozycji psychicznych takich jak wyobraźnia, uczucia, intelekt

• rozszerzenie wiedzy

• budzenie zainteresowań

• dostarczanie przyjemności i odprężenia

Książka dla najmniejszych dzieci jest przede wszystkim książką do oglądania, a tekst służy początkowo do objaśnienia obrazków. Ilustracje i tekst w książce dla małych dzieci tworzą nierozerwalną całość. Podanie dziecku czegokolwiek równocześnie słowem i obrazem ułatwia mu percepcję i potęguje jego przeżycia.

Dobry rysunek - jest zawsze graficznym uproszczeniem obrazu rzeczy, wyodrębnieniem i uwypukleniem w rysunku rysów i cech najistotniejszych danego przedmiotu. Rysunek dobry jest oszczędny i zwięzły w środkach w środkach wyrazu. Każdy rysunek i każdy twór graficzny jest przetłumaczeniem obrazu widzianego w naturze na pewien zespół układów kreskowych, jakich nie ma w obrazie natury. Ilustracja ma być wiernym odbiciem, tekstu np. postaci mają być przedstawione ze wszelkimi szczegółami. Szuman jest zwolennikiem kolorowej szaty graficznej, to barwa jest podstawowym elementem estetycznym wzrokowych przeżyć dzieci. Każdy kolor ujawnia inne wrażenia w psychice dzieci. Dzieci preferują barwy natężone, lśniące i żywe, odrzucają szarzyznę i mdłe barwy. Przyjemność oglądania ładnych, kolorowych obrazów polega na tym, że oko odkrywa ciągle coś nowego, cikawego.

Dobra ilustracja w książce posiadającej wartość literacką i artystyczną musi odnosić się do tekstu, przedstawiać i unaoczniać temat czyli osoby, zdarzenia, sytuacje i środowisko zgodnie ze stylem pisanego utworu. Dobra ilustracja musi być odpowiednikiem tekstu. Ilustrator nie tworzy samodzielnie i niezależnie, lecz zgodnie z utworem literackim, który ilustruje. Jego zadanie polega na pokazywaniu czytelnikowi tych samych scen i postaci jakie stworzył autor pisząc swoje dzieło.

Na wygląd danej książki składa się jej szata zewnętrzna oraz wygląd poszczególnych stron. Na stronach wyróżniamy wygląd papieru, czcionki, kolumny, nagłówki, marginesy. Wszystkie te elementy powinny ze sobą harmonizować. Ilustracje w książce mogą zajmować całą stronę, albo jej część - są to ilustracje śródtekstowe. W ilustracji książek dla dzieci są one bardzo istotne. Wiążą się na danej stronie bezpośrednio z tekstem, jaki w danym momencie ktoś czyta. Ilustracje całostronne opuszczają niejako tekst i stają się obrazami samoistnymi. Jedną z odmian ilustracji są również winiety. Są to ilustracje, które znajdują się na samej górze lub na samym dole strony, przeważnie o niewielkim rozmiarze. Jeśli szata graficzna książki pociąga dziecko, będzie ono chętnie do niej wracać i odnajdywać nowe wartości.

Stefan Szuman wyróżnia trzy style ilustracji: styl groteskowy, bajkowy oraz realistyczny.

1. Styl groteskowy powinien mieć zastosowanie w książkach śmiesznych i wesołych. Ilustracjami tymi dziecko powinno się bawić tak dobrze, jak tekstem, powinny one skłaniać je do śmiechu i bycia radosnymi. Dobra ilustracja groteskowa budzi w dziecku dowcip i zmysł humoru. Rysunki groteskowe powinny być śmieszne ale nie ośmieszające, wesołe i dowcipne ale nie karykaturalnie śmieszne. Dzieci, nie złośliwie a raczej naiwnie śmieją się z wszystkich form karykaturalnych np. z postaci zdeformowanych fizycznie, dlatego stworzenie dobrego rysunku groteskowego jest dla prawdziwego artysty-ilustratora wyzwaniem. Styl wulgarny i gruby przyzwyczaja dzieci do niesmacznych dowcipów i żartów a karykatura dziecka w książce dla dzieci poniża jego godność. Rysunek dobry powinien opierać się na trafnym i zręcznym ale umiarkowanym dowcipie, kształcącym poczucie humoru u dziecka.

2. Styl bajkowy jest niezwykły, barwny, czarujący. Dla dziecka ilustracje takie umożliwiają wejrzenie w głąb kolorowej, zaczarowanej i zachwycającej bajkowej krainy, poznanie niesamowitych postaci, wydarzeń i przedmiotów. Ilustracje tworzone w tym stylu odznaczają się aurą tajemniczości i niezwykłością, powinny być żywo a zarazem subtelnie kolorowe, gdyż im więcej barw tym więcej bajkowości Dziecko widzi nie tylko obrazek, lecz inny świat, w którym to co widzi żyje swoim własnym życiem. Obrazków nie powinno się jednak nadmiernie stylizować. Zbyt symboliczny i abstrakcyjny przestaje być zrozumiały.

3. Styl realistyczny odnosi się do ilustracji zarówno pod względem realizmu odnoszącego się do tematu (treści) lub do przedstawienia wyglądu rzeczy (formy). W dobrej sztuce dwa te style muszą ze sobą harmonizować. Ilustracje występują w książkach dla starszych dzieci, które wyrosły z bajek. Dziecko, zapoznając się z ilustracjami zaczyna interesować się tym co jest naprawdę a nie tylko w wyobraźni. Rzeczywistość realistyczna wysuwa się na plan pierwszy. Ilustracje realistyczne powinny być stosowane w utworach ukazujących piękno przyrody - powinny ukazywać rzeczywisty i szczegółowy wygląd roślin i zwierząt (zasada realizmu), ale w taki sposób, aby dziecko oglądało je z przyjemnością i zachwytem (zasada estetyczna). Dzieci myślą tym intensywniej nad ilustracją, im jest ona czytelniejsza, barwniejsza, wyrazistsza. Nie muszą rozumieć wszystkiego co przedstawia ilustracja. Wystarczy, że wydobędą z nich pewne treści cenne dla siebie. Dzieci starsze krytycznie spoglądają one na obrazki przestylizowane i odmienne od obiektów realnych.

Wymagania do stworzenia dobrej ilustracji wg Słońskiej i Szumana:

• pobudza do myślenia, budzi zainteresowania, wpływała na wyobraźnię dziecka

• wymaga od dzieci szczególnego wysiłku umysłowego

• pobudzają aktywność umysłu, staje się bodźcem do ćwiczeń intelektualnych

• są też źródłem wzruszeń, ale zbyt dramatyczne sceny, podkreślanie przeżyć smutnych i bolesnych może wywołać złe wrażenie na dziecku i może wprowadzić je w stan przygnębienia i smutku.

• umożliwiają dziecku rozumienie innego człowieka, a w następstwie ułatwiają kontakty międzyludzkie

• powinna w pewien sposób wyprzedzać wiek dziecka. Zawierając trudności dotyczące spostrzeżenia, zawartości intelektualnej, problemów plastycznych jest właśnie dla dziecka kształcąca

• kształtuje wyobraźnię plastyczną dzieci

• wzmacnia przeżycia dzieła literackiego dzięki plastycznej interpretacji treści, wprowadzenie dziecka w świat sztuki, budzenie i rozszerzanie zainteresowań

• oddziałuje w sposób kompensacyjny i terapeutyczny oraz dostarczają zwykłej przyjemności w procesie odbioru.

• powinna być wierna tekstowi, z którym występuje oraz posiadać najwyższą wartość artystyczną.

Wg Ireny Słońskiej odbiór rysunku zależy: od wieku, inteligencji, wrażliwości, zasobu wiedzy, ale też pokazuje jakie zmiany zachodzą w procesie odbioru ilustracji przed zapoznaniem się z występującym tekstem jak i po.

Nie cała ilustracja musi od razu zostać zrozumiana przez dziecko, wystarczy, że wydobędą z nich pewne treści cenne dla siebie: obrazek wzbudza zainteresowanie, porusza fantazję, zachęca do poszukiwań, zmusza do zastanowienia się. Słońska odrzuca ilustracje zbyt „trudne” w odbiorze, jak i te zbyt ubogie i pozbawione wartości uczuciowych.

Na stosunek dzieci do ilustracji wpływ mają więc: temat, nawiązujący do zainteresowań dzieci i ich poziomu intelektualnego, wartości uczuciowe rysunku (ważnym jest by dominował ton pozytywny, wielkie znaczenie ma humor). Dzieci młodsze zdecydowanie wolą rysunki wyraźne, o czystych konturach niż obrazki zatarte, o przenikających się kolorach.

Słońska wyróżnia trzy etapy rozwoju dziecka w dziedzinie postrzegania ilustracji:

1. 3-5 lat: dzieci preferują rysunki wyraźne, nasycone barwami, nie przeszkadzają im pewne uproszczenia, te nawet są wskazane, generalnie dominuje tu funkcja estetyczna rysunku przed (f. realistyczną), szalenie ważna jest ekspresja i mimika postaci

2. 6-10 lat: dominuje nastawienie realistyczne (najmocniej ujawnia się w 12 roku życia), dzieci żądają zgodności ilustracji z rzeczywistością, negatywnie odnoszą się do deformacji przedstawionych postaci i obiektów, dziecko poszukuje ilustracji o rozbudowanej treści, bogatych w liczne szczegóły, ale nie rozumie jeszcze ilustracji o charakterze przenośnym, symbolicznym

3. 11-14 lat: dzieci potrafią ocenić ilustrację od strony estetycznej, od obrazków kolorowych wolą te o barwie przyćmionej, dominuje nadal funkcja realistyczna ale budzi się świadomość, że to co autor przedstawia w formie groteskowej na ilustracji, nie jest takim w rzeczywistości; ponadto w tym etapie występuje u dzieci zdolność do odczytania łatwych treści metaforycznych, aluzji rysunkowych a także świadomość charakteru utworu: od dzieł humorystycznych czy fantastycznych nie wymagają realizmu, rozumieją, że występuje tam inna konwencja ilustracji

Zasięg książki i prasy w Polsce. Czytelnictwo książek i prasy oraz uczestnictwo w kulturze społeczeństwa polskiego lat 90 - wskaźniki liczbowe.

W latach 90 tych wzrosła liczba czytelników sporadycznych - mieli oni lepszy dostęp do ksiązki, większa też była reklama i promocja.

Wyznaczono nowe kryterium czytelnika. Czytelnik to osoba, która czyta 1 książkę miesięcznie, badania publiczności wykazały, że 30% nie czyta, 40% czyta od 1 do 11 książek rocznie, 30% czyta powyżej 12 książek rocznie. Wzrosła liczba czytelników w stosunku do 1985 roku aż o 10%. Czytały głównie osoby z wyższym i średnim wykształceniem. Kobiety były głównie zainteresowane romansami i kobiecymi czasopismami. Czytelnicy ze wsi i małych miast zaczynają dorównywać poczytnością czytelników większych aglomeracji.

Nowoczesny czytelnik przypomina konsumenta, który nie ma własnego gustu czy upodobań. Czytelnicy są to zazwyczaj osoby młode, wykształcone, z miast, pracownicy oświaty - nauczyciele, studenci, uczniowie, pracownicy kultury. Większa poczytność w domach w których jest dziecko uczące się. Mało czytają rolnicy - czytają raczej książki związane z zawodem. Popularne jest poznanie książek chwili, bestsellerów, beletrystyka polska i obca. Poczytni autorzy to: Sienkiewicz, Rodziewiczówna, Ludlum, Courts - Mahler, Kraszewski, Fleszerowa - Muskat. Ważna jest forma ksiązki, jej format, ilustracje, zdjęcia.

Sprzedawano ksiązki na jarmarkach, targach książek. Wydawano serie np. Harlequin w różnych cyklach, które zachęcały do kupienia książki o podobnym profilu/tematyce, książki dotyczące aktualnych wydarzeń społecznych/politycznych/historycznych, promowano konkretnych autorów np. Ludlum. Słaba oferta książek dla dzieci i młodzieży - mało czytelników w młodym wieku. Rynek książki zalewają encyklopedie, słowniki, poradniki. Nowością jest horror i fantasy.

Wpływ kultury masowej miał duże znaczenie przy tworzeniu się list bestsellerów.

Po zniesieniu cenzury i zmianach politycznych nastąpił chaos wydawnictw. Oficyny bez odpowiednich badań rynku drukowały wszystkie propozycje książkowe.

Rok	% wzrost sprzedaży	Liczba wydanych tytułów
1990	13
1991	82
1992	-18
1993	-16
1994	23
1995	24	16.000
1996	30	19.000
1997	21	21.000
1998	11	24.000
1999	-2	24.500

Po zniesieniu cenzury widać gwałtowny wzrost sprzedaży książek, po przesyceniu rynku w latach 1992 - 1993 sprzedaż maleje i jest ujemna. W latach 1994 widać, że sprzedaż książek się unormowała i wynosi ok. 23 - 25%, w roku 1998 spada do 11% a w roku 1999 do -2%. Od 1995 roku sukcesywnie zwiększa się liczba wydanych tytułów. Na zmiany ma wpływ reforma szkolna, inflacja oraz kurs dolara, większa konkurencja, nowe oferty sprzedaży (gratisy, zniżki dla stałych klientów, itd).

Tendencje na rynku książki w Polsce (wykłady):

1. W okresie PRLu wydawano ok. 9 - 10 tys. tytułów o dużych nakładach, od kilkudziesięciu tysięcy nawet do 100 - 200 tys. Egzemplarzy

2. w 1990 zniesiono cenzurę, w 1989 wprowadzono zmiany polityczne, prawne, finansowe i organizacyjne dające początek tzw. gospodarce rynkowej. Mogły swobodnie powstawać nowe przedsiębiorstwa tym oczywiście wydawnictwa. Wcześniej przemysł wydawniczy był znacjonalizowany, tzn. podlegał w całości kontroli władzy (państwa).

Nowe wydawnictwa - często bez wykwalifikowanej kadry. Wydawano rocznie ok. 20 tys. tytułów rocznie, możliwe jest, że liczba tytułów jest większa ponieważ część dokumentów nie trafiała do Przewodnika Bibliograficznego (nawet do 28 tys. tytułów). Dla wydawnictw były najważniejsze szybkie zarobki. Istniało 150 dużych oficyn i 3 000 średniej wielkości.

Średni nakład w latach 1990 - 1995 wynosił 10 tys. egzemplarzy (17 tys. lit. piękna)

Średni nakład w latach 1996 - 2000 wynosił 5 tys. egzemplarzy

W roku 2000 średni nakład wynosi 4 tys. egzemplarzy, w latach 2000/1kryzys rynku wydawniczego.

Tendencje na rynku periodyków

1. Czasopisma w okresie PRL były ogólnie dostępne, kilkanaście tytułów, związane z polityką i tematyką związkową.

Gazety lokalne, kilkudziesięciu tytułach.

2. W latach 90tych istniało ok. 3 tys. tytułów czasopism wydawanych w nakładzie 41 mln egzemplarzy.

Gazety miały ok. 150 - 160 tytułów

3. W roku 2008 istniało 7171 tytułów czasopism i 58 tytułów gazet.

Dodatkowo: na czytelnictwo ma również wypływ nurt kulturowy.

Koniec wieku XX jest ściśle związany z nurtem postmodernizmu, który objawia się poprzez: podejście do życia poprzez styl konsumpcjonizmu, celem życia ludzi jest spożywanie, a nie ideologiczna twórczość. Postawa hedonistyczna - celem jest dążenie do szczęścia, rozrywki i emocji. Bez ideologii, poświęceń i zasad. Nie występuje jedna prawda absolutna, ani dogmaty, dla których warto pracować, wyrzekać się przyjemności. Nie ma wartości nadrzędnych, każdy może decydować co jest dla niego ważne. Nie poszukuje się sensu życia. Brak fundamentów, w którym człowiek czuje się pewnie, brak religii, ideologii czy wspólnej kultury. Wzrasta poziom lęku, samotności - brak drogowskazów, bezpieczeństwa, nie występują grupy o takich samych/ podobnych zainteresowaniach. Wierzy się w horoskopy, wróżby, siły nadprzyrodzone ponieważ obniżają one poziom lęku.

Istnieje duże zróżnicowanie stylów życia, światopoglądów, są akceptowane różne poglądy polityczne i społeczne. Wielokulturowość, tolerancja, poszanowanie inności i różnic kulturowych.

Stale dąży się do nowości - poszukiwanie nowych wrażeń, eksperymenty w sztuce (forma, efekty, wrażenia). Ważne jest jak ktoś wygląda a nie to co mówi. Treść jest miałka, bez znaczenia. Kultura cytatu - zlepek haseł - nowa jakość ze starej. Żart, zabawa, i skandal - to główne elementy sztuki. Brak kryteriów w ocenie sztuki, zatarcie sztuki a kultury popularnej. Sztuka to rzecz umowna, śmietnik kultur.

Władza mass mediów i kultury popularnej. W kinie efekty specjalne dominują nad treścią, nowe eksperymenty w filmie np. łączenie filmu z kreskówką, cytowanie i alucje w programach. Stworzenie rzeczywistości wirtualnej, nowy świat zastępczy, bez granic intymności.

Społeczeństwo flesh'u - mentalność i styl życia, pokolenie SMS - szybki efekt, szybkie tempo życia, bez rozmyślań o filozofii życia, występują tylko krótkie komunikaty.

Dodatkowe elementy postmodernizmu to wychowanie antypedagogiczne, które zakłada, że dziecko jest kształtowane przez naturę, nie należy wychowywać poprzez nakazy i zakazy rodziców.

McDonaldyzacja - spędzanie czasu w nowych świątyniach konsumpcji - centrach handlowych i hipermarketach. Dąży się do konsumpcji w szybkim tempie. Nowy model podróżowania - „w 20 dni po Europie” - powierzchowność. Szybko otrzymuje się danie, oferty są stałe, jednolita jakość i standard, ukryta manipulacja np. poprzez złudzenie obfitości. Charakterystyczne w stylu życia współczesnych rodzin jest to, że szybkie posiłki nie zacieśniają więzi rodzinnych.

Pokolenie sieci - społeczeństwo online - człowiek interaktywny, szybko szuka, potrzebuje odpowiedzi i efektów. Komunikowanie masowe. Wytwarza się cyber kultura.

Charakterystyka zachowań czytelniczych wybranej grupy społecznej (pod względem: aktywności czytelniczej, preferencji, źródeł pozyskiwania lektury, środowisk opiniotwórczych, stylów odbiorów)

Przykładowa grupa społeczna to dzieci do 6 - 7 roku życia.

Książka dla najmniejszych dzieci jest przede wszystkim książką do oglądania, obrazek służy do objaśnienia tekstu. Początkowo książka nie jest elementem poznania lektury, ale zabawką, która ma dopiero w świat lektury wprowadzić młodego czytelnika.

Dokumentu dla dzieci to najczęściej sztywno - stronnicowe książeczki, z zaokrąglonymi dla bezpieczeństwa brzegami, nieomal pozbawione tekstu (dla tych, którzy jeszcze nie potrafią czytać), zawierają tylko jeden wierszyk lub krótkie opowiadanie (wydaw. Sara), książeczki „wykrojniki". Przyjmujące różne kształty, książki są zabawkami - książki kąpielowe, zaopatrzone są często w pluszaki, instrumenty muzyczne, pozytywki (wydaw. Wilga, Siedmioróg), interaktywne guziki, itp. Książki cechują się rysunkami wyraźnymi o nasyconych barwach, w uproszczonych formach - są one wskazane do lepszego zrozumienia tekstu. Dominuje funkcja estetyczna rysunku, ważna jest ekspresja i mimika postaci.

W wieku 2 - 3 lat dziecko preferuje wyliczanki, rymowanki, kołysanki, krótkie wierszyki, lubi rytm i liczne powtórzenia tekstu. Zalecane jest połączenie czytania z ruchem, kołysaniem zabawami. Głównymi elementami książki są ilustracje o nasyconych barwach.

W wieku 3 - 5 lat dziecko woli słuchanie baśni, legend, krótkich opowiadań o zwierzętach. Książka staję się elementem poznania świata nie zabawką. Następuje pierwsza faza nauki liter i czytania.

W wieku przedszkolnym od 5 do 7 lat dzieci interesują się bardziej rozbudowanymi książkami np. odcinkowym czytaniem całej książki (bajek braci Grimm, Marii Konopnickiej, Musierowicz, itd.). Dziecko próbuje odczytywać pojedyncze słowa i zdania, samo wymyśla zakończenia lub dalsze losy bohaterów, potrafi nazwać obrazki, dostrzec w nich zależności, zwraca uwagę na akcję, lubi teksty dźwiękonaśladowcze.

Zrozumienie tekstu zależy od osoby dorosłej, która czyta na głos. Obowiązuje tu zasada identyfikacji psychicznej dziecka z jego opiekunem - dziecko przyjmuje jego interpretacje, intonację głosową, zwerbalizowany komentarz jako swój główny system wartości, ważny jest tu autorytet opiekuna.

Zrozumienie treści prze dziecko sześcioletnie opiera się na interpretacji faktycznej, która nie wybiega poza irrealną lub rzeczywistą dosłowność tekstu i ujmuje go jako przedstawienie czegoś rzeczywistego. W przypadku 6-letniego dziecka, które stale i regularnie obcuje z książką może ją zrozumieć poprzez interpretację baśniową, (w której dziecko stwierdza, że to o czym przeczytało, jest fikcją, nie mogło mieć miejsca w rzeczywistości realnej, ale nie odczuwa jeszcze potrzeby szukania dalszych wyjaśnień) lub nawet wraz z pomocą rodzica poprzez interpretację refleksyjną, w której pojawia się pewien moment uogólnienia poszczególnego elementu tekstu, ale całość jest jeszcze ściśle związana z jego warstwą dosłowną. Jednak jest to już bardzo wysoki punkt zrozumienia i występuję rzadko. (uwaga: w kilku źródłach opisane jest, że dziecko do 6 - 7 roku życia nie posiada zdolności interpretacji baśniowej, ani refleksyjnej!).

W przypadku tekstu bez rysunków dodatkowych zrozumienie go jest bardzo niskie.

Istotne jest, że to głównie osoby dorosłe - rodzice, dziadkowie, rodzina wybierają i kupują książki dla małych dzieci. Kierują się oni własnymi preferencjami lekturowymi, wybierają książki, które sami przeczytali i uważają za godne polecenia dziecku, opiniami na forach internetowych, poradami bibliotekarzy i księgarzy czy też w czasopismach np. Guliwer, wykazami bestsellerów dziecięcych, listami książek, które otrzymały nagrody oraz samą szatą graficzną i dodatkami do książeczek.

Aktywność czytelnicza zależy od rodziców i opiekunów dziecka, od których jest całkowicie zależne. W przypadku rodziców o dobrej znajomości literatury dziecięcej i chęci jej prezentacji dziecku możemy spodziewać się rozwoju zainteresowania ze strony dziecka w zaznajomieniu się z światem książek w późniejszym okresie dorastania.

9

Interpretacja faktyczna

Interpretacja baśniowa

Interpretacja wyobrażeniowa

Interpretacja symboliczna

SCHEMAT STRUKTURY ROZUMIENIA

---