Uniwersytet Śląski
Instytut Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej
w Katowicach
Zmiany na rynku książki i związana z tym liczba wydawców po 1990 roku
Tomasz Kaczyński
Piotr Jóźwik
Zmiany na rynku książki i związana z tym zmiana liczby wydawców po 1990 roku są głównie wynikiem trzech czynników:
w 1989 wprowadzono zmiany polityczne, prawne, finansowe i organizacyjne dające początek tzw. gospodarce rynkowej. Mogły swobodnie powstawać nowe przedsiębiorstwa tym oczywiście wydawnictwa. Wcześniej przemysł wydawniczy był znacjonalizowany, tzn. podlegał w całości kontroli władzy (państwa).
państwa zachodnie (Europa i USA) zniosły - mniej więcej w tym samym czasie - embargo na nowe technologie.
w 1990 roku zlikwidowano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowiska, czyli cenzurę, co m.in. spowodowało legalizacje wydawnictw podziemnych, takich jak NOWA, czy pozwoliło na powstanie wielu gazet uniezależnionych od kontroli państwa.
Teraz trochę statystyki wg Krajowego Biura ISBN:
Do roku 1989 zarejestrowało to Biuro 211 wydawców, po zmianach ustrojowych następuje lawinowy przyrost rejestracji
1990 - 270
1992 - 540
1993 - 836
1994 - 2169 (od tego roku nagły skok był wynikiem Zarządzenia Min. Finansów o powiązaniu podatku VAT z numerem ISBN*
1996 - 1944
1998 - 2004
2000 - 1837
2001 - 1398
2002 - 1554
2003 - 1590
* - Ustawa z dnia 8.01.1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym
5. Do 31 grudnia 2003 r. stawkę podatku 0% stosuje się do:
[...]
3) usług polegających na drukowaniu:
a) książek (PKWiU ex 22.11) - z wyłączeniem książek adresowych o zasięgu krajowym, regionalnym i lokalnym, książek telefonicznych, teleksów i telefaksów (PKWiU 22.11.20-60.10), nut, map i ulotek - oznaczonych stosowanymi na podstawie odrębnych przepisów symbolami ISBN,
b) gazet, magazynów i czasopism (PKWiU 22.12 i 22.13) - oznaczonych stosowanymi na podstawie odrębnych przepisów symbolami ISSN,
c) czasopism specjalistycznych.
Razem w latach 1990-2003 zarejestrowano 20 599 podmiotów prowadzących działalność wydawniczą. Nie wszystkie były jednak profesjonalnymi wydawcami albo nie prowadza aktywnej działalności. 1688 podmiotów to osoby prywatne, które chciały wydać jedną książkę własnym sumptem.
Oprócz tego z grupy 20 tyś. wydawnictw tylko 11 otrzymało pule numerów ISBN na 100 tyś. Tytułów, 40 na 10 tyś. tytułów, 339 na 1 tyś. tytułów, 3974 na 100 tytułów, a reszta na 10 tytułów. (Wielkość puli zależy od deklarowanej liczby wydawanych tytułów rocznie, ci którzy otrzymują 10 numerów ISBN, deklarują 1-2 tytuły rocznie).
Za wydawnictwa profesjonalne przyjmuje się te, które otrzymały 100 numerów i więcej. Reszta to tzw. wydawcy przypadkowi np.: towarzystwa, organizacje społeczne i polityczne, szkoły, parafie, szpitale itp. Dochodzimy do tego, że wydawnictwa profesjonalne liczyły w roku 2003 około 5 tyś. podmiotów.
Biorąc pod uwagę ilość wydawców w roku 1989 i w roku 2003 okazuje się, że ich liczba wzrosła 20-krotnie, przy 2-krotnym przyroście ilości wydawanych książek.
Obecnie największe z nich, wydające powyżej 100 tytułów rocznie to: Amber, Bellona, C.H. Beck, Libros, Lexis NExis, Media Rodzina, Muza, Prószyński i Ska, PWM, PWN, PZWL, Rebis, WAM, Wiedza Powszechna, WSiP, Wydaw. A. Marszałek.
Wnioski:
- znaczny wzrost liczby podmiotów wydających i wydawców profesjonalnych
- rynek wydawców jest rozdrobniony i niestabilny, są takie, które wydają jedną książkę, a potem znikają
Bibliografia:
Sadowska J.: Wybrane aspekty polskiego rynku wydawniczego po 1989 roku w świetle statystyk. „Zagadnienia Informacji Naukowej” 2004, nr 2, s. 30-40