Socjologiczna klasyfikacja publiczności czytającej Antoniny Kłoskowskiej

Autorka klasyfikacji wyróżniła cztery kategorie czytelników, odpowiadające czterem zasadniczym poziomom literatury beletrystycznej i niebeletrystycznej:

• Poziom elementarny

• Beletrystyka - literatura dziecięca i młodzieżowa, lektura z zakresu szkoły podstawowej , powiastki zeszytowe, legendy

• Niebeletrystyczny - najpopularniejsze poradniki, sensacja z pogranicza faktu i beletrystyki w typie serii „Tygrysa” i „miniatur.

• Poziom popularny

• Beletrystyka - powieść kryminalna i sensacyjna, romans sentymentalny, dawna powieść historyczna i obyczajowa nie włączona do klasyki, powieść awanturnicza

• Niebeletrystyczny - popularne relacje z podróży i wspomnienia z II wojny światowej, reportaże informacyjne, biografie i opracowania historyczne

• Poziom klasyczny

• Beletrystyka - reprezentuje kanon lektur szkoły średniej: klasyka polska i obca w dziedzinie prozy i poezji, literatura współczesna - poprawna i obdarzona walorami narracyjnymi, lecz nie mająca szans na zajęcie trwałego miejsca w historii literatury, nie uznawana za nowatorską,

• Niebeletrystyczny - reportaże problemowe, biografie udokumentowane, publicystyka współczesna, wspomnienia i pamiętniki (bez II wojny światowej), literatura zawodowa (poza lekturą obowiązkową i zalecaną)

• Poziom elitarny

• Beletrystyka - literatura awangardowa, główni współczesna i nowatorska niegdyś, lecz nie spopularyzowana na tyle, alby wejść do kanonu lektur akademickich, literatura obca kulturowo, a także literatura nasycona refleksją filozoficzną lub naukową, dramaty, poezja współczesna;

• Niebeletrystyczna- eseistyka, monografie literackie i artystyczne, literatura naukowa i teksty filozoficzne.

Klasyfikacja A. Kłoskowskiej opiera się na kilku kryteriach podziału, uwzględnia poziom kultury czytelniczej, wykształcenie i zainteresowania czytelnicze, ukierunkowane w stronę beletrystycznego lub niebeletrystycznego typu literatury.

Wybory czytelnicze - czyli dobór książek i prasy zgodnie z zainteresowaniami i potrzebami czytelniczymi

Preferencje czytelnicze - rodzaje książek stanowiące dominantę wyborów czytelniczych - są wyrazem szczególnych upodobań czytelniczych

A. Kłoskowska wyróżnia cztery typy preferencji czytelników dorosłych:
I- elementarny - lektury szkoły podstawowej, książki dla dzieci i młodzieży

II - popularny - masowa produkcja wydawnicza typu rozrywkowego

III - klasyczny - klasyka, przystępna w odbiorze współczesna powieść polska i obca, bibliografie, pamiętniki, reportaże, książka popularnonaukowa

IV- elitarny - pozycje awangardowe, dramaty, poezja, eseje, filozofia

Czytelnik - ten kto czyta czyli bezpośredni odbiorca tekstu pisanego. Słowem tym można określić zarówno osobę, która w danym momencie czyta tekst, jak też kogoś kto w ogóle realizuje procesy lekturowe. Zaś przez sam fakt bycia czytelnikiem człowiek staje się uczestnikiem pewnej formy życia kulturalnego lub intelektualnego, albo bierze udział w procesie komunikacji, realizowanym za pośrednictwem pisma (druku)

Czytelnik w praktyce bibliotecznej - każdy użytkownik biblioteki. Wyróżnia się czytelnika indywidualnego (jednostki) i zbiorowego (skonstruowany termin dla potrzeb metodycznych by określić grupę użytkowników korzystających wspólnie z usług bibliotecznych.

Czytelnik w nauce o literaturze - określany jest mianem odbiorcy określonego dzieła literackiego, czyli jest to osoba, która zapoznała się z treścią danego dzieła.

Czytelnik wirtualny - czyli czytelnik będący teoretycznie „wpisany” w dzieło literackie - do którego dzieło to zostało zaadresowane.

Psychofizyczny proces czytania

Percepcja - postrzeganie, czyli uświadomiona reakcja narządu zmysłu na bodziec zewnętrzny, a więc po prostu sposób reagowania, odbieranie sygnałów ze świata zewnętrznego.

Percepcja - to etap wstępny, w którym potrzebne są pewne warunki fizyczne (fizjologiczne) pozwalające na postrzeganie pisma, przede wszystkim dostatecznie dobry wzrok, sprawnie działający mózg itp.

Percepcja etapy:

• Identyfikacja

• Rozpoznawanie

• Zrozumienie znaczenia

Identyfikacja słowa - to zbadanie i zidentyfikowanie jego drukowanych i pisanych symboli, kategoriach wyglądu i brzmienia.

Rozpoznawanie - zidentyfikowanie słowa jako znanego już wcześniej. Powiązanie brzmienia i wyglądu z jego znaczeniem

Zrozumienie - zależy od znaczeń przypisywanych słowom podczas ich identyfikacji i rozpoznania.

Człowiek odbiera z otoczenia bodźce za pośrednictwem zmysłów- analizatorów poprzez komórki nerwowe zwane receptorami.

Aparat wzroku odbiera:

- początkowo - barwy, linie, kąty

- później - litery i ich zespoły

Sygnał wizualny (droga)

1.Odbiór (receptor) - oko

2.Centralny Układ Nerwowy
3. Mózg
4. Płat potyliczny
5. Prawa skroń
6. Ośrodek Wernickiego (decyduje o rozkodowaniu mowy i czytaniu ze zrozumieniem) lewa skroń

7. Rozkodowanie

W czytaniu głośnym dodatkowo uczestniczy ośrodek Broca, decyduje o artykulacji mowy
(dolna część lewego płata czołowego mózgu)

Oko w procesie czytania:

• Oko porusza się linearnie wzdłuż wiersza w sposób skokowy (między znakami jest fiksacja - odpoczynek oka kiedy dokonywana jest percepcja znaku)

• 93-95 % czytania zajmuje fiksacja

• w polu widzenia oka jest 4-15 liter

• obok pola widzenia jest strefa pola widzenia mniej wyraźnego - peryferyjnego

• Oko wybiera w procesie czytania następujące elementy w podanej kolejności:

• Samogłoski

• Pierwsze litery

• Pierwsze części słowa

• Górną część wiersza

• Oko wykonuje „pusty kurs” czyli regresje - powrót, zachodzi to w czasie zmiany linijki.

( Wyróżniamy dwa rodzaje regresji:

- pusty kurs oka -powrót na początek kolejnej linijki

- niezrozumienie tekstu czytanego - co wynika z percepcji - polega na tym, że jeśli czytelnik nie rozumie tekstu to czyta go np. dwa razy.)

• Przy czytaniu dochodzi do procesu subwokalizacji:

• Wewnętrznej - czytanie w myślach bez ruchu warg

• Zewnętrznej - ruchy warg

( W procesie czytania dąży się do wyeliminowania subwokalizacji. Ćwiczenia umożliwiające przeciwdziałanie są następujące: wkładanie sobie czegoś do ust podczas czytania, czytanie i mówienie w myślach alfabetu lub stukanie rytmu)

Proces fizjologiczny leżący u podstaw czytania badał jeszcze w latach 70. XIX w uczony francuski Emil Javal. Później powtarzani badanie m.in. w Ameryce. Za pomocą pomysłowych procedur obserwowano ruchy gałki ocznej czytającego, m.in. posługiwano się systemem luster, a na gałce ocznej malowano punkt. Pozwalało to obserwować, a nawet fotografować ruchy oka w czasie lektury.

Okazało się, że to co rejestruje subiektywnie czytelnik (zwykle przekonany, że czytanie polega na ciągłym przesuwaniu wzroku wzdłuż liter), jest złudzeniem, ruch gałki ocznej odbywa się skokami. Zwykle nie widzimy pojedynczych liter, ale całe słowa lub ich grupy. Po takim skoku następuje zatrzymanie jakby przeznaczone na opracowanie informacji, wprowadzenie jej do świadomości; takie zatrzymanie nazywane jest fiksacją. Istnieją też ruchy oka wsteczne, cofanie wzroku do przeczytanego już fragmentu, takie ruchy zwrotne są regresjami.

Szybkość czytania zależy od szerokości pola postrzegania między dwiema fiksacjami.
Szybkość czytania nie wpływa ujemnie na zrozumienie tekstu.

Poważny problem w czytaniu to wokalizacja- polega na tym, że czytelnik nie przeszedł z etapu głośnego czytania do cichego i w czasie lektury wymawia słowa lub głoski.

Wokalizacja ukryta - czytający rusza tylko nieznacznie wargami, albo jedynie wewnątrz aparatu mowy odbywają się niewielkie ruchy artykulacyjne.

szybkość czytania - mierzy się liczbę słów przeczytanych w ciągu minuty przy min. 70 % zrozumieniu przeczytanego tekstu.

Wzór szybkiego czytania

V=(Qst : Tmin) * K

V - szybkość czytania
Qst - liczba słów w tekście

T - czas czytania

K - współczynnik rozumienia 0 lub 1

• Normy czytania w USA

• Uczniowie klas początkujących 80-158 słów/min

• Uczniowie klas starszych 214-250 słów/min

• Studenci 250-280 słów/min

• Czytanie normalne 200-300 słów/min

• Czytanie przyspieszone 300-500 słów/min

• Czytanie selektywne 800-1600 słów/min

Inny podział:

• Czytanie normalne do 200 słów/min

• Czytanie przyśpieszone 250-300 słów/min

• Czytanie szybkie powyżej 300 słów/min

Przyśpieszenie czytania polega na eliminacji wstecznych ruchów oka i zmniejszenie liczby spoczynków poprzez ćwiczenie zwiększenia pola widzenia kosztem pola peryferyjnego wyeliminowanie wewnętrznej artykulacji.

Czytanie ciche powinno czterokrotnie przewyższać czytanie głośne

Czytanie selektywne - wybór z tekstu informacji, na które się czytelnik wcześniej nastawił. Czyli wyszukiwanie odpowiedzi na pytania.

Technika czytania szybkiego - opiera się na czytaniu selektywnym i polega na zmianie ruchu gałki oka z poziomego na pionowy.

Ruchy migotania - gwałtowne ruchy oczu występujące między kolejnymi przerwami fiksacyjnymi.

Wyróżniamy trzy fazy ruchu:

• Przyśpieszenie dodatnie do prędkości maksymalnej

• Utrzymanie tej prędkości przez stosunkowo długi czas

• Przyśpieszenie ujemne - zwalnianie oka i zatrzymanie się

Fiksacja - przeciętny czas wynosi 172 ms
Fiksacja i identyfikacja wynosi 157 ms

Podczas czytania uruchamiane są dwa mechanizmy:

- myślenie

- widzenie

• Aby uwydatnić proces czytania należy zwiększyć zdolność percepcyjną !

Przed rozpoczęciem czytania precyzujemy cel czytania np.:

• odszukanie informacji

• odpowiedz na pytanie

• czytania dla zapamiętania (uczenie się)

• dla przyjemności

Od postawionych celów zależy wybór techniki czytania !

Czytanie odwirowujące - przebieganie szybko tekstu i zatrzymanie się na słowach kluczach, zdaniach kluczach, frazach, akapitach

Czytanie wybiórcze - to szybkie przejrzenie, przewertowanie książki w celu wyszukania konkretnych informacji, a następnie uważne ich przeczytanie.

Czytanie uważne- czytanie to rozpoczyna się od:

1. wstępnej analizy książki

• tytuł książki, autor

• spis treści

• wstęp, przedmowy

• zwracania uwagi na:

• fragmenty tekstu pisane inną czcionką

• tabele, schematy, rysunki

• bibliografię

• dodatkowo orientujemy się w:

• ogólnych założeniach tekstu

• stylu

• języku

• terminologii

• poziomu opracowania tekstu czy jest dla nas przystępny

W tekstach często występują tzw. Sygnały graficzne - pogrubienia słów lub zdań sugerujących istotę zagadnienia

Czytelność tekstu - to sposób przekazywania informacji dla czytelnika w formie maksymalnej skuteczności

Przeszukiwanie - oczy prześlizgują się po tekście, by wyodrębnić poszukiwaną informację przez mózg. Np. sprawdzanie znaczenia słów w słowniku

Przemykanie - zbliżona do techniki przeglądania. Oko przebiega po wybranych częściach materiału w celu uzyskania ogólnego streszczenia - poznania najważniejszej idei. Główny cel to ustalenie struktury, w której będzie można umieszczać szczegóły.

Czytanie selektywne:

• skonirowanie - przerzucanie, przekartkowywanie, polega to na poszukiwaniu np. cytatów, odpowiedzi na pytanie, pojęć

• skimirowanie - szybki przegląd tekstu w celu zdobycia ogólnej orientacji w jego treści, istoty, znaczenia, sensu.

Zrozumienie tekstu zależy od:

• nastawienia psychicznego i motywacji

• słownictwa, terminologii

• poziomu inteligencji

• stylu myślenia

• szybkości przetwarzania informacji

• stylu uczenia się

• budowy i rodzaju tekstu, czcionki, objętości

Warunki wpływające na proces i szybkość czytania:

• oświetlenie (światło dzienne)

• wygodne miejsce pracy

• odległość fotela od biurka

• odległość oczu od czytanego tekstu (30 cm)

• postawa

• otoczenie

Oko - pole widzenia:

• 85 -90 stopni - strona skroniowa

• 55-60 stopni - od nosa

• 45-55 stopni - od góry

• 65-70 stopni - od dołu

Obuoczne pole widzenia to nałożenie się pól oka lewego i prawego - obejmuje krąg o średnicy 60 stopni

Perymetria- to badanie widzenia peryferyjnego

Widzenie peryferyjne - 70-80 stopni po każdej stronie

Metody szkolenia szybkiego czytania:

• metody oparte na wykorzystywaniu aparatów filmów

• metody wykorzystujące wyłącznie teksty

• metody mieszane

Normalne szybkie czytanie - czytanie pełne przy lekturze niezbyt trudnej z książek popularnonaukowych, czasopism, periodyków.

Etapy pracy z tekstem:

• zapoznanie autora i tytułu

• rzut oka na całość

• przeczytanie pierwszego akapitu

• ustalenie celu czytania

• określenie trudności tekstu

• czytanie energiczne

• nie należy się cofać

• śledzić tok rozumowania autora

• wykorzystać słowa kluczowe

• zwrócić uwagę na terminologię

Nowe kierunki w dydaktyce biorą pod uwagę przede wszystkim stwierdzony przez badaczy fakt, że w czasie lektury postrzegane nie są litery, a słowa (lub ich zespoły) odczytywane jako pewne całości pomiędzy dwoma fiksacjami, czyli krótkimi zatrzymaniami wzroku.

Czytanie tunelowe - dokonuje się ono tak jak się patrzy na krajobraz przez tunel (czy na tekst przez tubę zwiniętego papieru)a odcinając od całości jeden wyodrębniony fragment. W takim przypadku uwaga skupia się na oderwanym wycinku, literze czy słowie. Nie łączy się do z poprzednimi, które ulatują z krótkotrwałej pamięci. Całość traci sens, a bez tego nie istnieje czytanie.

Czytanie kontekstowe - odwrotne do czytania tunelowego - czytanie tekstu poprzez wynikające z niego kontekst.

• Polimedialność współczesnej kultury masowej

1) Miejsce książki i czytelnictwa w kulturze masowej.

Kultura masowa - wyrosła na gruncie nowych układów społeczno-ekonomicznych, znajdujących wyraz w mechanizacji produkcji, industrializacji gospodarki, szybkiej urbanizacji miast i rozwoju komunikacji przestrzennej, oraz na gruncie upowszechniania oświaty, szerokiego dostępu do dóbr kultury i systematycznego zwiększania wolnego czasu.

Kontakty między twórcą, a odbiorcą nabierają coraz wyraźniej charakteru anonimowego, gdyż dobra kultury zaczął wytwarzać przemysł, kierujący się logiką maksymalnej konsumpcji.

Książka przestaje być główną formą komunikacji kulturowej i uczestnictwa kulturowego. Pojawiają się nowe formy rozpowszechniania i odbioru symbolicznych treści kultury, jakościowo odmienne, nadające kulturze charakter uniwersalności. Nowa cywilizacja techniczna wielkich aglomeracji przemysłowych coraz wyraźniej profiluje konsumpcyjny typ kultury, wyznaczając książce coraz częściej funkcję rozrywki.

Druga połowa XIX w pojawienie się tanich wydawnictw zeszytowych, które udostępniły czytelnikowi masowemu zarówno mało ambitną literaturę awanturniczo-romansową, jak i jej adaptacje literatury klasycznej.

Kulturę masową charakteryzuje zjawisko przekazywania identycznych lub analogicznych treści, płynących z nielicznych źródeł ku wielkim masom odbiorców oraz do jednolitych form zabawowej działalności wielkich mas ludzkich.

Najwcześniejsze zjawisko kultury masowej to prasa.

• Przekaz oparty na aktualnych wydarzeniach

• Szybko znalazła zainteresowanie odbiorców uniwersalnych

• Jest czynnikiem unifikującym wśród rozproszonych czytelników.

Rozwój kultury masowej zaistniał dzięki:

• Upowszechnieniu się technicznych środków przekazu

• Powstaniu prasy, radia i telewizji

Zapewniły one jedność wzorców i norm społecznych, wspólnotę wiedzy i przeżyć emocjonalnych.

Co ważne ! Literatura ambitna, drukowana w popularnych tygodnikach lub dziennikach staje się także elementem kultury masowej, niezależnie od tego jak liczna publiczność ją czyta.

Najczęściej producenci kultury masowej lansują literaturę sensacyjno-kryminalną

Dzięki technicznym środkom przekazu staje się możliwe:

• Szybsze likwidowanie barier przestrzennych i społecznych

• Aktywne kształtowanie gustów, upodobań i postaw

Kontakt z różnymi formami kultury powoduje, że kontakt z książką staje się mnie absorbujący niż kiedyś kiedy książka była jedynym źródłem.

Środki masowego przekazu dokonały tego co książce nie udało się przez lata:

• Pozyskały dla kultury znaczną część społeczeństwa, dotychczas będącą poza marginesem uczestnictwa

• Kształtują wzorce zachowań

• Styl życia

• Kulturę materialną

• Poziom higieny środowisk

• Wychowują do samodzielnego uczestnictwa w kulturze.

• Mimo, że książka straciła swą dominację w świecie to czytelnictwo nadal cieszy się dużym uznaniem, reprezentując wyższy poziom wykształcenia i wyższe aspiracje kulturowe.

• Odbiorcy treści literackich są bardziej chłonni i dynamiczni ich udział w kulturze to nei tylko poszukiwanie rozrywki, ale aktywnego twórczego uczestnictwa.

• Stały wzrost nakładów wydawniczych oraz wzrost zapotrzebowania na książkę w księgarniach i bibliotekach niezależnie od ustroju społ systematycznie się zwiększa co świadczy o zasięgu i istocie drukowanego słowa.

• Środki masowego przekazu coraz wyraźniej służą upowszechnianiu książki i czytelnictwa: ukierunkowują wybory czytelnicze, dostarczają informacji na temat nowości wyd.

2. Rola środków masowego przekazu w popularyzacji czytelnictwa

• Dzięki technicznym środkom masowym przekazu odbieramy inf o książce nie wychodząc z domu.- poznajemy komentarz, walory formalno-graficzne, sugeruje itd.

• Oddziałuje na sprzedaż i zainteresowanie książką przez reklamę.

• Działalność radiowo-telewizyjna - propaguje książkę poprzez specjalne audycje, rozmowy literackie, poranki literacko-muzyczne, słuchowiska realistyczne i baśniowe, recytacje poezji i prozy, rozmowy z autorami, debiuty poetyckie i prozatorskie, recenzje, ekranizacje powieści, filmy animowane.

• Działalność prasy jest nieco mniejsza w skuteczności popularyzacji czytelnictwa.

• Czasopisma znacznie lepiej propagują książkę poprzez: informacje bibliograficzne ciekawych książek, wywiady z pisarzami, recenzje, fragmenty książek itd.

3) Czytelnictwo a środku masowego przekazu- Wojciechowski

Przygotowanie czytelnicze w radiu i telewizji może realizować się w sposób:

• Zamierzony - poprzez programy ściśle literackie lub informacyjne - efekty ujawniają się w trakcie odbioru audycji

• Przypadkowy - odbiór audycji wzmaga następnie potrzebę określonej lektury.- efekty są dopiero po audycji

Bywają odbiory ograniczające obieg książki np.:

• Odbiór tekstów audiowizualnych - ogranicza czas przeznaczony na lekturę, a wizualizacja może obniżyć poziom oczekiwań i wymagań wobec tekstów literackich.

Audycje w środkach masowego przekazu promują:

• Głównie literaturę piękną

• Rzadziej lit dla dzieci i młodzieży

• Najmniej piśmiennictwo popularnonaukowe i naukowe.

Ogólnie rzecz biorąc skuteczność audycji jest minimalna ponieważ są one:

• Nieregularne

• Niedogodne pory emisji (późna lub bardzo wczesna pora)

• Przypadkowe zestawienia tytułów

• Brak celu i rozeznania gustów czytelników

• Nudna forma przekazu

• Nie przygotowanie odbiorców do korzystania z tego rodzaju ulotnej inf

• Brak związku między rekomendacją, a zaopatrzeniem rynku księgarskiego

Rodzaje pośrednich wpływów radia i telewizji na wybory czytelnicze:

• Oparte na relacjach adaptacyjno-przedłużeniowych

• Oparte na związkach tematyczno-problemowych

• Oparte na koneksjach ( na razie) bliżej nieokreślonych.

Najczęściej obserwowane zjawisko stanowią odesłania do literackich pierwowzorów przez ich radiowe, kinowe i telewizyjne przedłużenia, czyli adaptacje. Ekranowe lub audialne „przeniesienia” literatury to już obecnie zjawisko permanentne.

Odesłania takie są również wtedy, gdy teksty literackie stanowią przedłużenie oryginalnych utworów radiowych, telewizyjnych, kinowych - to znaczy: powstają jako adaptacje filmów, słuchowisk ,seriali - ale w praktyce niewiele o nich wiadomo.

Istnieją wybory czytelnicze inspirowane tematyką programów radiowo-telewizyjnych, szczególnie zaś audycji oświatowych

A. Wajda: Metodyka i organizacja czytelnictwa, Warszawa 1983, s.25-26.

J. Andrzejweskiej: Kultura czytelnicza jednostki jako program edukacji czytelniczej i przedmiot badań.

---