Psychologia Kliniczna!!!

Psychologia - to jedna z nauk, która wyrosła z filozofii. Jest to nauka praktyczna. Psychologia zajmuje się problemami psychologicznymi, nauka o psychice, o zdrowiu itd.

Definicje psychologii:

1. Psyche- dusza; logos- nauka = jeżeli to połączymy to psychologia jest nauka o duszy( dusza jest naszym wnętrzem, w psychologii jest to dusza psychiczna). Psychologia jest nauką o zachowaniu, o naszej psychice o naszym wnętrzu.

2. Psychologia jest nauką o czynnościach wyższych istot żywych, w tym głównie człowieka. Czynności wyższe tzn., tyle co czynności psychiczne czyli za takie czynności odpowiedzialny jest nasz ośrodkowy układ nerwowy (mózg).

3. Psychologia to nauka o zachowaniu człowieka.

Zachowanie polega na regulacji stosunków człowieka z otoczeniem.

Ta regulacja może mieć dwa poziomy:

• I poziom wyższy- Regulacja Ośrodkowa- dotyczy zachowania się człowieka w środowisku; reguluje ją mózg.

• II poziom niższy- Regulacja Somatyczna (organiczna) dotyczy funkcjonowania pracy organów wewnętrznych, kieruje nią układ wegetatywny.

Układ wegetatywny składa się:

• Układ sympatyczny (współczulny) pobudza.

• Układ parasympatyczny (przywspółczulny)hamuje, wycisza, blokuje.

Dzięki przeciwstawnej funkcji układu wegetatywnego możliwe jest zachowanie równowagi wewnętrznej czyli homeostaza.

Psychologia kliniczna to jeden z najbardziej rozwiniętych działów psychologii takich jak: psychologia ogólna, rozwojowa, społeczna, a także takich dyscyplin medycznych jak psychiatria, neurologia, pediatria i inne.

Psychologia kliniczna to jeden z najbardziej rozwiniętych działów psychologii, zajmujący się zaburzeniami zachowania albo czynności ludzkich.

Tradycyjny podział psychologii:

• Teoretyczna

• Stosowana

Psychologia kliniczna dzieli się na wewnętrzne działy ze względu na przedmiot:

• Psychologia zdrowia aspekty zdrowia na psychikę.

• Psychomatyka zajmuje się wpływem choroby na stan psychiczny człowieka, wpływem psychiki na stan zdrowia.

• Neuropsychologia udary, wylewy, padaczki, Alzhaimer, choroby związane z neurologią.

• Choroby psychiczne i nerwice - schizofrenia.

• Interwencja kryzysowa- psychologia pomagania, kataklizmy, wydarzenia silnie traumatycznie, z którymi człowiek sobie nie radzi.

• Patologia społeczna - wszelkiego rodzaju uzależnienia.

• Psychologia osób niepełnosprawnych zajmuje się:

• Surdopsychologia

• Tyflopsychologia

• Oligofrenopsychologia

• Psychologia dysfunkcji narządów ruchu

• Przewlekle chorzy

• Psychologia wady wymowy

Wyróżnia się dwa wymiary osobowości:

• I wymiar : ekstrawersje, introwersje.

• II wymiar : eurotyka, norma.

Psychologię kliniczną ze względu na kryterium wieku dzielimy na działy psychologii:

• Dzieci

• Młodzież

• Dorośli

• Seniorzy

Dzieci i młodzież znajdują się w fazie intensywnego rozwoju i charakteryzują się dużą dynamiką i możliwościami kompensacyjnymi. Z kolei słabsza dojrzałość systemu nerwowego, stabilność emocjonalna, większa wrażliwość czynią dzieci młodzież mniej odporni psychicznie i bardziej podatnymi na przeciążenia.

Śledząc rozwój psychofizyczny dzieci możemy stwierdzić, że większość z nich rozwija się w taki sposób, że wiek rozwoju równy jest wiekowi życia(WR = WŻ). Możemy także stwierdzić, że rozwój większości dzieci jest harmonijny tzn. przebiega równomiernie zarówno w sferze rozwoju fizycznej jak i w sferze psychiki.

Istnieją dzieci, u których rozwój psychofizyczny przebiega nieharmonijnie. Może on być globalnie (całościowo) przyśpieszony lub opóźniony, bądź parcjalnie częściowo przyśpieszone lub opóźnione.

Opóźnienie parcjalne dotyczy jednej rozległej sfery (np. rozwoju mowy).

Opóźnienie fragmentaryczne obejmuje wąski, ściśle oznaczony zakres opóźnienia (np.. dotyczy analizy i syntezy wzrokowej).

Zaburzenia rozwoju jak pisze H. Spionek (1985) to wszelkie niekorzystne odchylenia zarówno w budowie organizmu, jak i w sposobie jego funkcjonowania, niezależnie od stopnia zakresu, oraz przyczyn, które je wywołały.

Wyróżnia się :

• Rozległe i głębokie defekty rozwojowe , które uniemożliwiają naukę szkolną.

• Mikrodefekty rozwojowe, które przeszkadzają w nabywaniu wiadomości i umiejętności szkolnych.

Zachowanie człowieka społecznie przystosowanego powinno spełniać dwie podstawowe funkcje:

1. zaspokajać jego potrzeby

2. musi być zgodne z wymogami społ. i kulturowymi

Zaburzenia zachowania występują wtedy, gdy nie spełnia ono obu albo jednej z wymienionych funkcji nie zaspokajają podstawowych potrzeb i nie jest zgodne z przyjętymi normami społecznymi.

Zaburzenia zachowania mogą być ujmowane w dwojakim sensie :

1. w sensie szerokim jako wszelkie zachowania odbiegające od przeciętnego obrazu, charakterystycznego dla danego wieku, a więc zaburzenia psychopatologiczne(np. nerwice) oraz niepsychopatologie.

2. w sensie wąskim jako odchylenia od norm społecznych przyjętych w danym środowisku niezależnie od zdrowia psychicznego i fizycznego.

Norma w psychologii.

Pojęcie norma jest jednym z podstawowych pojęć psychologii klinicznej. W praktycznych zastosowaniach psychologii, pojęcie to pozwala psychologowi ustalić diagnozy, prognozy, terapię.

W psychologii istnieją trzy ujęcia normy :

1. statystyczne

2. społeczno kliniczne

3. terapeutyczne

Norma w ujęciu statystycznym odpowiada średniej arytmetycznej. Statystyczne ujęcie normy ma charakter wyłącznie opisowy: wskazuje jak często dany wynik występuję w określonej populacji i ewentualnie - w jakim kierunku często odbiega od przeciętnej. Niestety statystyczne ujęcie normy pomija wiele wpływów społecznych. Zatem pojęcie normy w znaczeniu statystycznym nie może być stosowane samodzielnie.

Norma w ujęciu społeczno-klinicznym opiera się na objawach zachowania, wyróżnia się:

1. Symptomy subiektywne - uczucie napięcia, niepokoju, niezadowolenia z siebie, poczucie, krzywdy, osamotnienie, przy czym występowanie ich nie jest uzasadnione sytuacją życiową jednostki.

2. Symptomy obiektywne - zachowania zewnętrzne, które wskazują na to, że jednostka nie jest w stanie zaspokoić swych potrzeb z powodu defektów (kalectwo). Można tu wyróżnić symptomy biologiczne związane z zaspokajaniem potrzeb biologicznych i symptomy społeczne związane z zaspokajaniem potrzeb społecznych.

Społeczno-kliniczne ujęcie normy nie ma charakteru wyjaśniającego i poprzestanie na opisie i klasyfikacji.

Norma w ujęciu terapeutycznym jest różnoznaczna z posiadaniem cech pozytywnych składających się na wzorzec ideał osobowości. ;przy takim założeniu nasuwa się pytanie : jaki powinien być ów wzorzec osobowościowy? . jednak w procesie terapeutycznym odwołujemy się do teoretycznego wzorca normy, wytyczając cele terapii, oraz oceniając jej efekty.

W praktyce klinicznej korzystamy ze wszystkich 3 ujęć normy. Statystyczne ujęcie normy wykorzystujemy dla określenia rozmiaru głębokości zaburzeń, zaś terapeutyczne w procesie oddziałowywań terapeutycznych.

Klasyfikacja zaburzeń rozwoju.

Każdy podział w dużej mierze ma charakter umowny w pewnym sensie względny. Jest jednak ważny tak samo dla teorii, jak i praktyki, bowiem pozwala na bardziej precyzyjną wymianę myśli i porządkuje dotychczasową wiedzę.

Zaburzenia rozwoju można podzielić:

1. ze względu na ich rozległość, na globalne i parcjalne i fragmentaryczne.

2. ze względu na ich charakter można wyróżnić zaburzenia psychopatologiczne( schizofrenia, upośledzenie umysłowe, padaczka) i niepsychopatologiczne (lęk, agresja)

3. ze względu na czas trwania można wyróżnić zaburzenia trwałe i okresowe.

4. ze względu na czas w jakim się pojawiły wyróżniamy zaburzenia wrodzone i nabyte.

5. ze względu na etiologię można podzielić na zaburzenia organiczne i psychologiczne. Zaburzenia organiczne wynikać mają:

• z defektów fizycznych, takich jak wrodzone wady i nabyte defekty mózgu, zaburzenia przemiany materii, zaburzenia hormonalne.

• Z chemicznych chorób somatycznych takich jak organiczne wady serca.

• Z wrodzonych lub nabytych kalectw somatycznych i motorycznych, a także wad budowy ciała ( skrzywienie kręgosłupa, garb).

Zaburzenia psychologiczne wynikające z sytuacji trudnych i defektów osobowości, oraz wpływ stresu i stresorów.

6. ze względu na etiologie można także podzielić na genetyczne i egzogenne. Jak łatwo zauważyć istnieje wiele możliwości klasyfikacji zaburzeń rozwoju z uwzględnieniem różnych kryteriów i żaden z nich nie jest w pełni zadawalający.

7. ze względu na rodzaj zaburzonych procesów psychicznych wyróżnić można :

• zaburzenia motoryczne

• zaburzenia emocjonalne

• zaburzenia rozwoju osobowości.

Jednak nie wszystkie odchylenia od normy traktujemy jako zaburzenia rozwoju, ponieważ dostrzegać należy indywidualne tempo i rytm rozwoju. Zdarzają się pewne zakłócenia przejściowe uwarunkowane somatycznie, bądź środowiskowo. Niewielkie odchylenia od normy należy raczej rozpatrywać w kategoriach różnic indywidualnych.

Etiologia zaburzeń rozwoju.

Zaburzenia rozwoju psychoruchowego uwarunkowane są wieloczynnikowo. Najczęściej są one skutkiem wpływu zarówno przyczyn biologicznych, jak i społecznych.

Wyróżnia się czynniki biologiczne i społeczne. Czynniki powodujące uszkodzenia (OUN)- określane są jako biologiczne, zaś czynniki, które nie wywołują takich uszkodzeń określane są jako społeczne.

Istnieje wiele klasyfikacji przyczyn rozwoju psychoruchowego:

1. ze względu na charakter przyczyny (czynnika etiologicznego) wyróżnia się czynniki dziedziczne, zakaźne działania mechaniczne, zatrucia, konflikt serologiczny, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze, urazy czaszki i mózgu, niewłaściwe odżywianie, działanie szkodliwych promieni, choroby psychiczne, niewłaściwe postępowanie lekarskie, skrajna nędza i izolacja społeczna.

2. ze względu na stopień spowodowanych zaburzeń wyróżnić można grupę czynników powodujących głębokie zaburzenia takie jak np.: nieprawidłowości genowe, chromosomowe, infekcje bakteryjne i wirusowe, bloki metaboliczne, zamartwicę płodu, mechaniczne uszkodzenia mózgu, choroby zakaźne, niewłaściwe postępowanie lekarskie, oraz grypę czynników powodujących lżejsze zaburzenia takie jak: uwarunkowania rodzinne, kulturowe, środowiskowe, lżejsze uszkodzenia OUN.

3. ze względu na zakres działania czynnika szkodliwego, wyróżnia się następujące grypy czynników :

• czynniki działające na komórki rozrodcze rodziców

• czynniki działające w okresie rozwoju płodowego (prenetalne)

• czynniki działające w czasie porodu, okołoporodowego (preinatalne)

• czynniki działające w pierwszych latach po urodzeniu dziecka (postnatalne)

Do znanych i dawnych podziałów czynników etiologicznych należy podział na czynniki endogenne (wewnątrzpochodne) i czynniki egzogenne (zewnątrzpochodne).

Można też podzielić przyczyny zaburzeń rozwoju na genetyczne i pozostałe umowne nazwane egzogennymi.

Genetyczne uwarunkowania zaburzeń rozwoju psychoruchowego to nieprawidłowe geny i chromosomy.

Zaburzenia rozwoju związane z nieprawidłowościami genowymi mogą być dziedziczone dominująco w wyniku działania jednego genu szkodliwego przekazywanego przez jednego z rodziców, recesywnie gdy oboje z rodziców są nosicielami nieprawidłowego genu (sytuacja jest taka bardziej prawdopodobna, gdy rodzice są ze sobą spokrewnieni), w sposób sprzężony z płcią gdzie kobiety ze względu na układ chromosomów są nosicielkami szkodliwego genu, a chorują chłopcy.

Nieprawidłowości chromosomowe dotyczą zarówno liczby jaki i morfologii chromosomów. Można zatem mówić o niedoborze lub nadmiarze materiału chromosomowego np. zespól downa.

DELECJE - ubytki

TRISOMIA - nadmiar

TRANSLOKACJE - przemieszczenia chromosomów

Uszkodzenia egzogenne są scharakteryzowane ze względu na okres ich działania. Do czynników działających w okresie rozwoju płodowego zalicza się wirusy, bakterie, pasożyty. Badania wykazały, że szczególnie niebezpieczne dla płodu są pierwsze miesiące ciąży. Płód we wczesnych stadiach rozwoju łatwo ulega infekcji wirusowej, natomiast w drugiej połowie ciąży płód staje się bardziej odporny na infekcje dzięki przeciwciałom z organizmu matki.

Zagrożenia powstałe w okresie życia wewnątrzmacicznego, bądź tylko w pierwszych trzech miesiącach rozwoju płodowego określa się terminem Embriopatia. H. Spionek (1985) posługuje się tym terminem w znaczeniu szerszym i wyróżnia :

• Embriopatie wirusowe

• Embriopatie spowodowana toksoplazmą

• Embriopatie aktyniczne

• Embriopatie toksyczne

Embriopatie wirusowe wywołane są infekcjami wirusowymi płodu przez takie choroby jak: różyczka, odra, grypa, żółtaczka zakaźna, świnka itp.

Toksoplazmoza wywołana jest przez pierwotniak toxoplasma Gomoli, który atakuje zarówno zwierzęta jak i ludzi. Schorzenie to jest szczególnie niebezpieczne we wczesnych okresach rozwoju płodowego, ponieważ toksoplazmoza umiejscawia się często w tkance nerwowej prowadząc w konsekwencji do poważnych zaburzeń rozwoju.

Embriopatie aktyniczne spowodowane są naświetlaniem płodu promieniami szkodliwymi ( RTG, izotopy, energia atomowa) i prowadzą często do głębszych zaburzeń rozwoju.

Embriopatie toksyczne spowodowane są szkodliwymi związkami chemicznymi działającymi na organizm kobiety w ciąży, których działanie związane jest z wykonywaną pracą zawodową, zażywaniem leków, używek.

Zaburzenia rozwojowe płodu mogą być spowodowane niedożywianiem kobiety w okresie ciąży ( szczególnie brak witaminy A, B2 ), bądź też zaburzeniami w przyswajaniu różnych składników pokarmowych.

Zwraca się też uwagę na szkodliwość zatruć pochodzenia wewnętrznego w wyniku nieprawidłowej przemiany materii w organizmie matki.

Innym czynnikiem jest niezgodność immunologiczna ( konflikt serologiczny ) między organizmem matki, a płodem, konflikt dotyczy najczęściej czynnika Rh+, Rh-. W organizmie matki mogą wytwarzać się przeciwciała skierowane przeciw płodowi. U noworodka dochodzi do silnej żółtaczki, a może dojść też do poważnych powikłań rozwoju.

Niekorzystny wpływ na rozwijający się płód wywierają psychiczne przeżycia kobiety w okresie ciąży, takie jak : wstrząsy psychiczne, sytuacje konfliktowe, stany lękowe itp. Stwierdzono także patogenny wpływ niedotlenienia w okresie rozwoju płodowego.

H. Spionek wyróżnia 4 rodzaje niedotlenienia w zależności od przyczyny, która je powoduje :

1. niedotlenienie wynikające ze słabej zdolności przenoszenia tlenu, co uwarunkowane jest zmniejszoną liczbą tkanek czerwonych lub obniżonym poziomem hemoglobiny we krwi.

2. niedotlenienie spowodowane uszkodzeniem łożyska w wyniku zatruć ciążowych i opóźnionego porodu.

3. niedotlenienie płodu spowodowane zatruciem lekami oraz narkozą

4. niedotlenienie wynikające z zaburzeń układu krążenia ( matczynego, łożyskowego i płodowego )

Do czynników działających w czasie porodu zaliczamy urazy czaszki i mózgu, oraz zamartwicę, określane też łącznie jako uraz porodowy. Zwraca się uwagę na kompleksowy charakter urazu poporodowego.

Wśród czynników działających po porodzie znane są takie jak : choroby infekcyjne, urazy czaszki i mózgu oraz zatrucia. Choroby infekcyjne zagrają ośrodkowemu układowi nerwowemu, można podzielić na takie, które atakują tkankę nerwową i takie , które bezpośrednio nie atakują układu nerwowego.

Do chorób grupy pierwszej zaliczamy zapalenie mózgu i opon mózgowych pochodzenia bakteryjnego i wirusowego określone jako pierwotne zapalnie opon lub mózgu. Do drugiej grupy zaliczamy wtórne zapalenie opon lub mózgu spowodowane przez zakażenie dwoinką zapalenia płuc, grypa, wirusem opryszczki itp. Do tzw. przyzakażonego lub pozakzaźliwego zakażenia mózgu mogą prowadzić powikłania takich chorób typowych dla wieku dziecięcego jak ospa, świnka, odra, błonnica itp.

Kolejną grupę przyczyn stanowią urazy czaszki i mózgu. Pod pojęciem urazu czaszkowo-mózgowego rozumiemy uszkodzenia czaszki i mózgu spowodowane nagłym działaniem siły mechanicznej, której wielkość przekracza anatomiczne właściwości czaszki i mózgu.

Znane są trzy typy urazów czaszki i mózgu :

1. uraz otwarty z uszkodzeniem powłok skórnych i kostnych czaszki, gdzie dochodzi do rozerwania opon mózgowo-rdzeniowych, a zranienie lub zmiażdżenie tkanki mózgowej jest widoczne.

2. uraz zamknięty bez pęknięcia i bez złamania lub z pęknięciem czy złamaniem kości czaszki lecz bez wyraźnego naruszenia opon mózgowo-rdzeniowych i wyraźnych obrażeń mózgu.

3. zgniecenie czaszki z cechami zarówno urazu otwartego jak i zamkniętego.

Warto też wspomnieć o zatruciach spowodowanych szkodliwymi związkami np. : ołowiu, prowadzących do nieodwracalnych zmian w OUN, oraz o takich niekorzystnych czynnikach jak choroby psychiczne we wczesnym dzieciństwie oraz izolacja społeczna.

Wielu psychologów przypisuje decydujące znaczenie czynnikom społecznym. Niekorzystne wpływy środowiska warunkują lżejsze zaburzenia rozwoju, oraz stanowią czynnik „spustowy'' wyzwalający wewnętrzne skłonności do zaburzeń. Stwierdzono, że wychowanie oraz wczesne stymulacja mogą wpływać zarówno pozytywnie, jak i negatywnie na rozwój człowieka.

Do czynników społecznych warunkujących rozwój psychoruchowy, należą wzorce zachowań, które dziecko „ wdrukowuje'' i naśladuje (w pierwszych latach życia decydującą rolę odgrywa osoba matki) . Z kolei deprawacja emocjonalna związana z niezaspokajaniem potrzeb emocjonalnych i kontaktu społecznego spowodowana utratą kontaktu z matką ( np. z powodu choroby przewlekłej i pobytu w szpitalu, dom dziecka). Dziecko nie interesuje się otoczeniem, obserwuje się u niego zahamowanie rozwoju psychoruchowego.

Mogą też przejawiać się objawy choroby sierocej, która przejawia się w 3 fazach :

1. procesu i rozpaczy

2. deprawacji i umartwienia

3. zobojętnienia i wyobcowania

Choroba sieroca niemal zawsze doprowadza do opóźnienia w rozwoju fizycznym, umysłowym i społecznym. Okresem krytycznym dla deprawacji emocjonalnej jest wiek o 6 miesiąca do 3 roku życia.

Ważnym czynnikiem etiologicznym są takie stosunki wewnątrzrodzinne i podstawy rodzicielskie, układ stosunków w rodzinie, zależy od osobowości rodziców, ich zrównoważenia emocjonalnego, cech neurotycznych, czy psychopatycznych.

H. Spionek wymienia trzy typy matek wpływających patogennie na rozwój dzieci :

1. matki agresywne, które swą agresją będącą wynikiem różnych frustracji życiowych, kierują na członków rodziny

2. matki nadmiernie skrupulatne ( nastawione lękowo, nadmiernie chroniące dzieci)

3. matki dla których dzieci są środkiem kompensacji, niespełnionych marzeń i nadzieji.

H. Spionek wyróżnia 3 typy ojców, którym przypisuje patogenne wpływy :

1. ojciec nieobecny ( dziecko zdominowane przez matkę )

2. ojciec rygorystyczny i surowy, nadmiernie wymagający

3. ojciec groźny ( postrach w rodzinie)

Postawy rodzicielskie wg M. Ziemskiej wyznaczone są przez dwa wymiary zachowań wychowawczych :

1. zbyt duży dystans uczuciowy, nadmierna koncentracja na dziecku

2. dominacja - uległość

Do postaw patogennych należą :

• postawa odtrącająca

• postawa nadmiernie chroniąca

• postawa unikająca

Zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozarodzinnym na dziecko mogą niekorzystnie oddziałowywań sytuacje trudne i związany z nimi stres. Tolerancja na stres zależy od cech układu nerwowego oraz doświadczeń życiowych.

Warto podkreślić, że zarówno czynniki biologiczne jak i społeczne występują w wzajemnych powiązaniach tworząc uwarunkowania wieloczynnikowe zaburzeń rozwoju.

Psychologiczne przyczyny zaburzeń.

Zachowanie człowieka polega na regulacji stosunków między nim, a otoczeniem. Regulacja ta może być dwojakiego rodzaju :

• regulacja somatyczna

• regulacja ośrodkowa

Regulacja somatyczna sterowanie funkcją układu autonomicznego, który jak wiadomo składa się z dwóch części działających antagonistycznie : układu sympatycznego działającego pobudzająco na pracę narządów wewnętrznych i układu parasympatycznego działającego hamująco na pracę narządów wewnętrznych.

A zatem układ sympatyczny powoduje przyśpieszenie akcji serca, zwężenie naczyń krwionośnych, mobilizuje organizm, natomiast układ parasympatyczny zwalnia akcje serca, rozszerza naczynia krwionośne.

Regulacja ośrodkowa sterowana jest funkcją OUN. Ten rodzaj regulacji odpowiada za nasze zachowanie się w środowisku.

Zachowanie człowieka przebiega w różnego rodzajach sytuacjach, zarówno optymalnych jak i trudnych.

Sytuacja optymalna to taka sytuacja, która z punktu widzenia danej osoby, jak też względów obiektywnych zapewnia jej pewien komfort psychiczny.

Sytuacja trudna rozumiana jest w dwóch znaczeniach :

1. w pierwszym znaczeniu rozumie się przez trudności w znalezieniu środków do rozwiązania danego problemu sytuacyjnego, co można wiązać z niedostateczną ilością informacji, jakie stają do dyspozycji osobnika lub też z ich nadmiarem. W tym znaczeniu mówi się o np. o zasadach matematycznych łatwych i trudnych.

2. w drugim znaczeniu pojęcie to dotyczy raczej trudności natury emocjonalnej np. silny ból fizyczny powoduje zachowanie nieżyczliwego nam człowieka itp., wywołują przykre napięcie emocjonalne, wskutek czego sytuacja staje się trudna do zniesienia.

Te dwa rodzaje sytuacji trudnych często występują łącznie, bowiem problemy trudne do rozwiązania zwykle wywołują tez przykre uczucia, a więc stają się trudne do zniesienia. Z drugiej strony trudności „ natury emocjonalnej'' nieraz tak zaburzają procesy orientacji, że problem jak np. skończyć nieprzyjemną rozmowę- staje się przez to także trudny do rozwiązania.

Zdarza się jednak, że niektóre osoby lubią sytuacje trudne, poszukują mocnych wrażeń np. zwolennicy sportów ekstremalnych, te trudne sytuacje wcale nie są dla nich trudne.

W psychologii klinicznej sytuacje trudne rozumiemy jako sytuacje przykre i przez to trudne do zniesienia( takie które wywołują stres psychologiczny).

Sytuacje trudne wiążą się z pojęciem stresu psychicznego. Stres to termin wieloznaczny wprowadzony do filozofii przez H. Selye'go. Utożsamił om stras z ogólnym zespołem przystosowania ( GAS ) tzn. z całokształtem zmian, którymi ustrój odpowiada na różnego rodzaju czynniki uszkadzające takie jak zranienie, zakażenia, nadmierne oziębienie, czy przegrzanie itp.

Oczywiście stres psychiczny należy odróżnić o stresu fizjologicznego.

W psychologii stres bywa rozumiany w dwóch znaczeniach :

1. stres jako pewna sytuacja, która wywołuje u osobnika wzrost napięcia emocjonalnego.

2. stres jako sam stan wzmożonego napięcia, sytuacja zaś , która ten stan wywołała nosi wówczas nazwę stresor.

W Polsce przyjęło się raczej drugie znaczenie stresu, a zatem definicja stresu jest następująca:

Stres jest to wywoływany przez zewnętrzne i wewnętrzne elementy sytuacji ( stresory), wzrasta napięcia czyli poziom aktywizacji od spokojnej czujności do stanu, który można nazwać podnieceniem. Punkt przejścia spokojnej czujności w podniecenie stanowi początek skali stresu psychicznego, który rozwija się w górę, aż do stanu bardzo silnego podniecenia zwanego afektami.

Stresory można podzielić na 6 zasadniczych grup :

1. sytuacje deprawacji

2. sytuacje frustracji

3. sytuacje bolesne i drażniące

4. sytuacje konfliktowe

5. sytuacje zagrożenia

6. sytuacje przeciążenia

Deprawacja zachodzi wtedy, gdy osobnik pozostaje w stanie jakiejś silnej potrzeby biologicznej, czy społecznej, ale w danej sytuacji nic nie może zrobić, aby tę potrzebę zaspokoić.

Deprawacje można wywołać eksperymentalnie, tak jak w eksperymentach Eltona, Herona i Scotta nad deprawacją sensoryczną, gdzie studentów uniwersytetu zamykano w kabinie doświadczalnej na 24 godziny, pozbawiając ich dużej liczby bodźców zmysłowych przez specjalny ubiór, okulary, tłumiki.

W tej sytuacji szybko pojawiła się nuda i silna potrzeba wrażeń, której osobnik nie mógł zaspokoić. Poza zrozumiałą nudą i głodem wrażeń wystąpiły zaburzenia umysłowe, takie jak : trudności w koncentracji, dziwaczenie, halucynacje wzrokowe, u niektórych dołanczały się omamy słuchowe i dotykowe.

Pewnym przykładem deprawacji w warunkach naturalnych może być sytuacja więźnia w zakładzie karnym, bądź sytuacja marynarza czy rybaka na statku dalekomorskim. Pierwszy rodzaj sytuacji to sytuacja przymusowa, drugi rodzaj to sytuacja zadaniowa.

O frustracji mówimy wtedy, gdy na drodze realizacji celu człowiek napotyka przeszkodę. Przeszkoda może być zewnętrzna ( np. sprzeciw innego człowieka, niesprzyjające okoliczności), bądź wewnętrzna ( zmęczenie, ból głowy, złe samopoczucie).

Eksperymentalnie frustrację wywołana w ten sposób, że np. u zwierząt stwarzano przeszkody na drodze do przynęty np. pokarmu. U dzieci robiono w ten sposób, że pozwalano im bawić się bardzo atrakcyjnymi zabawkami, które później zabierano i umieszczano za drucianą siatką.

Sytuacja bolesna i drażniąca bywa to co zadaje nam ból fizyczny, bądź psychiczny np. stosowane w eksperymentach elektrowstrząsy lub doznawana krzywda.

Sytuacje konfliktowe mają dla osobnika wartość dodatnią, bądź ujemną, jednocześnie trudność ich polega na tym, że podejmując decyzje w sytuacji konfliktowej człowiek musi liczyć się z pewnymi przykrościami ( doznać bólu, wyrzec się czegoś ). Decydowanie łączy się wtedy z długim i męczącym wahaniem.

Kunt Lewin wyróżnił kilka typów konfliktów

• dążenie- dążenie

• repursja- repursja

• dążenie- unikanie

Sytuacje zagrożenia to takie, które same przez się nie pozbawiają człowieka żadnej wartości, nie frustrują, nie zadają bólu, ale sygnalizują jeden lub kilka z tych czynników.

Sytuacje przeciążenia to takie, w których przykre bodźce działają przez dłuższy okres czasu, powodując zmęczenie organizmu wzrost napięcia nerwowego czyli stresu.

Sytuacje życiowe zawierają często całe zespoły stresorów, określane jako stresor kombinowany. Przykładem silnego kombinowanego stresoru, jest sytuacja choroby somatycznej. Do bólów i dolegliwości wewnętrznych dołancza się tu zagrożenie stanu zdrowia, a nawet śmiercią, deprawacja związana z pobytem w szpitalu, a także sytuacje bolesne i drażniące związane z zabiegami.

Wpływ stresorów na zachowanie i psychikę.

Przy działaniu stresorów psychologicznych powstaje napięcie emocjonalne ( stres psychologiczny). Powstaje ona i wzrasta wskutek współdziałania kilku mechanizmów fizjologicznych.

Fizjologiczne mechanizmy stresu:

1. układ podkorowy, który aktywizuje korę mózgową

2. układ autonomiczny, głównie sympatycznego, który działa mobilizująco na organizm przez pobudzenie pracy serca, lepsze zaopatrzenie krwi w cukier itp.

3. podkorowe ośrodki motoryczne zarządzające wrodzonymi schematami ruchowymi, mimicznymi, pantomimicznymi i instynktownymi ( ucieczka, atak )

4. mechanizm wydzielania wewnętrznego, głownie tarczyca i nadnercza.

5. mechanizm aferentacji zwrotnej ( Anochium), który poprzez intero i proprioreceptory doprowadza pobudzenie do mięśni i ścięgien oraz narządów wewnętrznych, a następnie do kory mózgowej, podnosząc jej dodatkowo aktywizację.

Wszystkie te mechanizmy powstają we wzajemnym związku, wskutek czego napięcie emocjonalne ma tendencje do samoczynnego wzrastania. Im silniej jest pobudzony mózg, tym silniej wydzielają gruczoły i tym silniej reagują mięśnie i narządy wewnętrzne, z kolei tym większe pobudzenie powstaje w mózgu itp.

Stresory podnoszą w ten sposób poziom aktywizacji nie tylko mózgu, ale całego organizmu, co przejawia się w :

• zmianach w czynnościach narządów wewnętrznych

• zwiększonym napięciu mięśni, oraz pojawieniu się ruchów mimicznych i pantomimicznych

• w przeżyciach uczuciowych doznawanych przez osobnika, najczęściej strachu, gniewu, zachowanie człowieka przybiera wówczas formę agresji lub ucieczki

Czy napięcie emocjonalne pomaga czy przeszkadza człowiekowi w realizowaniu celów?

Różni uczeni w tej sprawie wypowiadali się odmiennie. Np. Canzon sądził, że emocje pełnią funkcję przygotowawczą, ponieważ przygotowują organizm do energicznego działania w sytuacjach niebezpiecznych.

Watson z kolei uważał je za „ reakcje dodatkowe'' nie tylko niepotrzebne w życiu, ale wręcz przeszkadzające.

Sprawę rozstrzygnęły eksperymenty Yerksesa i Dodsona, którzy sformułowali dwa istotne prawa określające związki między poziomem aktywizacji, a sprawnością rozwiązywania zadań.

Prawa Yerksesa i Dodsona.

I prawo w miarę wzrostu poziomu aktywizacji rośnie, również poziom wykonania, ale tylko do pewnego momentu, gdy poziom aktywizacji podnosi się jeszcze bardziej poziom wykonania zaczyna się stopniowo obniżać tj. następuje stopniowa dezorganizacja zachowania.

II prawo- im zadanie jest trudniejsze do rozwiązania, tym niższy poziom aktywizacji, okazuje się optymalny do rozwiązania, tzn. tym mniejszy przyrost aktywizacji wystarczy do wywołania dezorganizacji.

Prawa Yerksesa i Dodona wyjaśniają sprzeczności kryjące się w sporze o rolę uczuć w działaniu. Niewątpliwie pewien poziom aktywizacji mózgu jest konieczny dla skutecznego rozwiązywania zadań. Jednak szczególnie silny stan emocjonalny raczej dezorganizuje działanie niż pomaga w jego rozwiązywaniu.

Ponieważ postęp cywilizacji stawia przed nami coraz trudniejsze zadania do rozwiązania, to napięcia emocjonalne coraz bardziej przeszkadzają w ich rozwiązaniu.

Stres, który w bardziej prymitywnych warunkach, wymagający fizycznej walki i szybkiej ucieczki pełni niewątpliwie funkcję przystosowawczą, w normalnym życiu człowieka cywilizowanego okazuje się częściej czynnikiem dezorganizującym.

Można stąd wysunąć ważne wnioski praktyczne np. nie jest prawdą jak sądzą nieraz nauczyciele, że im więcej się będzie uczeń bał, tym lepszą będzie miał motywację do uczenia się i tym lepsze uzyska wyniki.

Strach polepszy wyniki tylko do pewnego stopnia, gdy jednak przekroczy ów optymalny poziom, praca ucznia ulegnie dezorganizacji. Dezorganizacja będzie tym większa, im trudniejsze zadania będzie się stawiało uczniowi do rozwiązania.

Formy dezorganizacji zachowania.

Do najważniejszych form dezorganizacji zachowania należą : lękowe zahamowanie działania, gniew, agresja, represja, fiksacja, nawrót objawów przebytych chorób.

Lękowe zahamowanie działania przejawia się w trudności wykonywania ruchów, przy równoczesnych objawach fizjologicznych, takich jak : drżenie rąk, załamywanie się głosu, pocenie się. Przy silnym lęku może dojść do przerwania działania w ogóle. Zjawiska takie występują przy lęku przed niepowodzeniem np. uczniów mających tremę przy odpowiedzi, u początkujących aktorów, mówców itp.

Gniew wyrażający się w działaniu agresywnym. Jeżeli źródłem stresu jest drugi człowiek, gniew nieraz przechodzi we wrogość, a agresja w atak, który może być werbalny lub fizyczny.

Agresja występuje jednak również wobec zwierząt i przedmiotów martwych, jeśli stanowią one przeszkodę na drodze do osiągnięcia celu.

Wielu badaczy wyróżnia następujące rodzaje agresji :

• agresja czynna

• agresja bierna

• auto agresja

Represja tj. zastosowanie prymitywnej techniki rozwiązywania problemów, typowej dla wcześniejszych stadiów rozwoju człowieka. Przykładem represji może być występujące u dorosłej osoby w trudnej sytuacji życiowej infantylne dążenie do wzbudzenia u innych współczucia i nakłanianie ich w ten sposób do przyjścia z pomocą.

Fiksacja czyli uparte powtarzanie pewnej operacji mimo, że jest ona niecelowa i nie przyczynia się do rozwiązania problemu. Niekiedy określa się fiksację jako bezmyślny tępy upór.

Nawrót objawów przebytych chorób polega na tym, że u osoby która kiedyś przebyła pewne choroby psychiczne lub nerwicowe np. u schizofrenika w stanie dobrej remisji, występują objawy??

Mechanizmy obronne.

Oprócz dezorganizacji zachowania stres psychiczny wywołuje również swoiste reakcje zwane mechanizmami obronnymi.

Mechanizmy obronne są to pewne odruchowo stosowane sposoby zmniejszania trudnego do zniesienia obciążenia emocjonalnego, jednak bez zmiany sytuacji, w jakiej znajduje się osobnik.

Mechanizmy obronne można podzielić na trzy grupy :

• I grupa- mechanizmy obronne obejmują dwie techniki uniwersalne, stosowane przy wszelkiego rodzaju formach stresu.

• II grupa- mechanizmy obronne obejmujące techniki zastępczego zaspokajania potrzeb

• III grupa -mechanizmy obronne pozwalające na takie manipulowanie doznawaną przykrością, ażeby przestała boleć, jednak bez usuwania jej właściwego źródła.

Mechanizmy obronne I grupy.

• Odreagowanie polega na rozładowaniu napięcia nerwowego przez emocjonalne zachowania się w sytuacji, w której nie może to pociągnąć przykrych konsekwencji dla osobnika np. wygadanie się przed kimś, do kogo czuje się zaufanie. Po „wygadaniu się `' człowiek zwykle czuje, że „zrobiło mu się lżej'' tj napięcie emocjonalne zmalało.

• Ucieczka w używki - w naszych warunkach głównie w alkohol. Człowiek w stanie podchmielenia, czy upojenia przestaje przejmować się troskami, dlatego mówi się o „zalaniu robaka''. Upijanie się jako mechanizm obronny należy odróżnić od picia nałogowego, które nie jest związane z sytuacją trudną , lecz płynie z potrzeby alkoholu.

Mechanizmy obronne II grupy.

• Identyfikacja jest stosowana gdy człowiek nie może w pełni zrealizować potrzeby podniesienia własnej wartości np. uzyskania lepszej pozycji społecznej. W takiej sytuacji nieraz identyfikuje się on z kimś bliskim, kto posiada brakujące mu cechy, lub szanse ich nabycia. Np. ojciec, który nie posiada wyższego wykształcenia może identyfikować się z synem i za wszelka cenę dążyć do tego, aby mógł on uzyskać pozycję społeczną, której życie poskąpiło jemu samemu. Nie jest to zwykła miłość ojcowska, bowiem ojciec przeżywa niepowodzenia dziecka, jako własne porażki, reaguje wybuchami gniewu, które z pedagogicznego punktu widzenia są szkodliwe.

• Fantazjowanie polega na tym, że osobnik marzy, o tym czego w rzeczywistości nie może zdobyć. Marzenia na jawie występują zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Samotne dzieci marzą o towarzyszu, prowadzą rozmowy i zabawy z fikcyjnymi przyjaciółmi. U dorosłych występuja matrzenia o karierze, marzenia erotyczne, czasem agresywne marzenia o zemście lub bohaterskim cierpieniu, które wreszcie znajduje uznanie otoczenia. Rolę marzeń na jawie u dzieci mogą spełniać bajki, a u dorosłych powieści, filmy fabularne.

• Przemieszczanie przedmiotu potrzeby, występuje wówczas gdy napięcie związane z niezaspokojeniem potrzeby osobnik wyładowuje się na jakimś innym obiekcie, np. złości się nie na swojego właściwego wroga lecz na kogoś innego, albo wyładowuje napięcie na symbolu właściwego obiektu : darcie, palenie listów, czy fotografii osoby, która wyrządziła nam krzywdę, całowanie listów przez zakochanego.

Mechanizmy obronne III grypy.

• Wyparcie polega na tym, że człowiek nie dostrzega ani nie przypomina sobie rzeczy przykrych. Często jego formą jest „ polityka strusiej głowy” czyli odpychanie myśli o czekającej nas przykrości.

• Formowanie reakcji przeciwnych, ma na celu udowodnienie sobie i innym, że nie posiada się pewnych cech, że nie odczuwa się strachu itd. Polega na zachowaniu się w sposób jaskrawo przeciwny do takiego, na jakie w istocie rzeczy miałoby się ochotę. Przykładem może być wykazywanie przesadnej uprzejmości w stosunku do osoby naprawdę nie lubianej. Niedbała i pewna siebie postawa pomimo odczuwanego strachu, czy lęku lub nadmierna gorliwość idei, w które człowiek w gruncie rzeczy, nie bardzo wierzy, ale uważa że powinien w nie wierzyć. Należy takie zachowanie odróżnić od szczerej uprzejmości, odwagi czy przejawienia uczciwych przekonań.

• Kompensacja jest pojęciem wprowadzonym do psychologii z medycyny przez Adlera dla oznaczenia różnych sposobów usuwania przykrego poczucia niższości, związanego z defektami fizycznymi oraz psychicznymi. Przykładem może być tendencja do zwracania na siebie uwagi, którą niekiedy określa się jako „ekshibicjonizm psychiczny”. Osobnik taki stara się robić ważny, ubiera się wyzywająco, głosi szokujące poglądy.

• Ekspiacja to forma obrony przed własna niechęcią, a nawet wrogością do drugiego człowieka. Jeśli jednostka potępia u siebie taką postawę, a jednak nie chce czy nie może jej zmienić, stara się nie lubianej osobie wynagrodzić krzywdy, które je wyrządziła tylko w myśli. Jest przesadnie uważna, pomocna, obwini a się przed sobą za drobne nawet akty niechęci itd. Ekspiację jako mechanizm obronny należy odróżnić od normalnej tendencji do wynagradzania innym krzywd, które się im faktycznie wyrządziło.

• Projekcja polega na przypisywaniu winy za własne pomyłki, błędy lub też przypisywanie innym własnych wad. Przykładem może być zachowanie określone jako „ szukanie kozła ofiarnego” np. gdy matka stłucze talerz, obwinia dziecko, że stanęło jej na drodze, uczeń obwinia nauczyciela za swe niepowodzenia w nauce. Projekcja własnych wad przejawia się w namiętnej i przesadnej krytyce innych i obmawianiu ich, za dążenie do zdobycia wartości, których sam osobnik naprawdę pragnie, ale które u siebie dezaprobuje..

• Racjonalizacja to takie intelektualne opracowanie trudności, ażeby przestała boleć. Racjonalizacja zniekształca faktyczny stan rzeczy aby osłabić doznawaną przykrość. Jako szczególnie częste taktyki racjonalizacji wyróżnia się :

• Technikę „kwaśnych winogron”

• Technikę „słodkiej cytryny”

• Technika „kwaśnych winogron” polega na tym, że jednostka doznawszy niepowodzenia tłumaczy sobie jak lis z bajki La Frontalne, a że właściwie cel do którego dążyła nie ma wielkiej wartości i „ nie było o co się dobijać”.

• Technika „słodkiej cytryny” jest uzupełnieniem tamtej. Istotą jej jest przekonywanie siebie, o wysokiej wartości tego, co się posiada.

• Wewnętrzna izolacja polega na izolowaniu własnych przekonań z działaniami. W rezultacie powstaje rozbieżność teorii i praktyki, przy której człowiek spokojnie i bez wzruszenia wykonuje pewne czynności, jakby w izolacji od całokształtu swych przekonań.

Globalne zaburzenia rozwoju.

Globalne zaburzenia to głębokie i rozległe zakłócenia rozwoju psychicznego, społecznego, motorycznego, a także somatycznego i fizycznego. Do zaburzeń globalnych zalicza się głównie szczególne przypadki upośledzenia umysłowego, które charakteryzują się wczesnymi uszkodzeniami OUN, określane jako niedorozwój umysłowy ( oligofrenia).

W celu określenia upośledzenia umysłowego stosuje się zamiennie takie terminy jak : upośledzenie umysłowe ( mental deficiercy; mental defect ); niedorozwój umysłowy (mental retardation); obniżona sprawność umysłowa ( mental subnornality); oligofrenia ( z gr. Oloigo - mało, freno - umysł)

Mimo zaleceń Komitetu Ekspertów Światowej Organizacji zdrowia, by terminy te potraktować jako synonimy, niektórzy badacze dokonują istotnych w tym zakresie rozróżnień traktując upośledzenie umysłowe, jako termin nadrzędny w stosunku do niedorozwoju umysłowego i otępienia.

Upośledzenie umysłowe to termin złożony i trudny do zdefiniowania ze względu na różnorodne przyczyny, obraz kliniczny, dynamikę przebiegu, prognozę oraz stan wiedzy naukowej. Każda definicja upośledzenia umysłowego jest sprawą w pewnym sensie umowną, lecz ważną dla celów badawczych. Jednak z punktu widzenia praktyki istotne jest indywidualne podejście do każdego przypadku.

Główną trudność w zdefiniowaniu w sposób wyczerpujący upośledzenia umysłowego stanowi skomplikowana etiologia tego stanu. Upośledzeni umysłowe jest przecież wynikiem działania różnych czynników zarówno genetycznych, wewnętrznych i egzogennych.

Upośledzenie umysłowe nie jest jednostką chorobową (nozologiczna) ponieważ nie spełnia kryteriów jednostki chorobowej.

Jednostka nozologiczna to ściśle określony zespół objawów wywołany przez konkretną określoną przyczynę ( czynnik etiologiczny).

Definicje upośledzenia umysłowego można ująć w dwie grupy :

1. medyczne

2. behawioralne

Definicje medyczne opierają się głównie na etiologii i patogenezie upośledzenia umysłowego, z tendencją do wyodrębnienia jednostek chorobowych. Przykładem takiego ujęcia jest definicja, wg której niedorozwój umysłowy uważany jest za objaw procesu lub stanu chorobowego.

Definicje behawioralne określają niedorozwój umysłowy jako niższą niż przeciętną ogólna sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania.

Definicja Amerykańskiego Towarzystwa do Badań nad Upośledzeniem Umysłowym określa je jako istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się powstały w okresie rozwojowym ( do 18 roku życia). Postaciami upośledzenia umysłowego jest niedorozwój umysłowy, obejmujący przypadki, które powstały we wczesnym okresie rozwoju ( do roku życia). Większość badaczy współczesnych przyjmuje, że oligofrenia jest to defekt globalny, wrodzony i niewrodzony. Inną postacią upośledzenia umysłowego jest demencja, która powstaje w wyniku zadziałania czynników patogennych po 3 roku życia, objawia się rozpadem psychoprawnych funkcji intelektualnych i tendencją do represji.

W klasyfikacjach medycznych bierze się pod uwagę najczęściej takie kryteria jakie rodzaje czynników etiologicznych np. nieprawidłowości genowe, chromosomowe, oraz okres działania szkodliwego czynnika np. uraz okołoporodowy. Bierze się także pod uwagę zespoły objawowe, leczeni i prognozę.

Przykładem może być Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób Upośledzenia Umysłowego wg przyczyn i okresu działania czynnika szkodliwego uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia.

Innym przykładem jest klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, która w najnowszej rewizji ( DSM - IV - R ) wyróżnia 4 stopnie upośledzenia umysłowego.

Klasyfikacja DSM - IV - R charakteryzuje się bardziej elastycznym podejściem do ustalania wskaźników liczbowych stopni upośledzenia umysłowego, a więc zmusza do bardziej wnikliwego klinicznego podejścia do diagnozy psychologicznej opartej nie tylko o dane psychometryczne.

Kryteria diagnostyczne upośledzenia umysłowego wg klasyfikacji DSM - IV - R są następujące :

Kryterium A - Znaczące obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego I.I uzyskany w indywidualnym teście wynosi 70 lub mniej (dla niemowląt konieczna jest kliniczna ocena obniżenia funkcjonowania intelektualnego, ponieważ istniejące testy inteligencji nie dostarczają liczbowych wartości I.I )

Kryterium B współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego tzn. obniżona jest skuteczność osoby w spełnianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową takich jak ; umiejętności społeczne i odpowiedzialność, komunikowanie się, wypełnianie czynności „dnia codziennego”, samodzielność, samoobsługa.

Kryterium C - ujawnienie się przed 18 rokiem życia.

Poszczególne stopnie upośledzenia umysłowego oznaczone są następującymi symbolami :

• 317.00 - upośledzenie umysłowe lekkie ( mild mental retardation)

• 318.00 - upośledzenie umysłowe umiarkowane (moderate mental retardation )

• 318.10 - upośledzenie umysłowe znaczne (severe mental retardation )

• 318.20 - upośledzenie umysłowe głębokie ( profund mental retardation )

• 319.00 - upośledzenie umysłowe bez określenia stopnia ( unspecifed mental retardation)

W klasyfikacjach behawioralnych brane są pod uwagę głównie kryteria psychologiczne, pedagogiczne, społeczne i ewolucyjne.

Od 1 stycznia 1980 roku obowiązuje także w Polsce IX rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów włączająco pogranicze upośledzenia umysłowego do szeroko rozumianej normy.

Zmiany dokonane w IX rewizji polegają na wyeliminowaniu pogranicza upośledzenia umysłowego, które zastąpiono określeniem „ rozwój niższy niż przeciętny „ i uznano za dolną granicę normy.

Dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna wymagają szczególnej opieki i działań pomocowych. Jeśli zapewnicie im odpowiednie warunki są w stanie wyrównać istniejące braki.

Wyróżnia się 5 grup dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna :

I grupa - dzieci zaniedbane pedagogicznie, które uzyskują niskie wyniki wskutek braku stymulacji rozwoju.

II grupa - dzieci z deficytami parcjalnymi przy ogólnej inteligencji w normie. Zaburzenia te obniżają globalny wynik w testach inteligencji ogólnej.

III grupa - dzieci o powolnym choć poprawnym przebiegu procesów intelektualnych. Dzieci te wolniej spostrzegają, uczą się, rozwiązują problemy, lecz uzyskują poprawne rezultaty.

IV grupa - dzieci niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim, które uzyskują wyższe ilorazy inteligencji wskutek intensywnej stymulacji ich rozwoju. Dobrze rozwiązują niektóre zadania w testach inteligencji np. słownik, wiadomości, słabiej natomiast zadania wymagające samodzielnego rozwiązywania problemów.

V grupa dzieci o niższym niż przeciętny poziomie ogólnego funkcjonowania intelektualnego i społecznego.

Warto podkreślić, że samo upośledzenie umysłowe jest dynamicznym, a nie statycznym zespołem objawów oznacza to, że poziom funkcjonowania intelektualnego jak i przystosowania społecznego, może ulegać znacznym zmianom zarówno pozytywnym, jak i negatywnym.

---