Psychologia społeczna.
Przedmiot - zajmuje się opisywaniem i wyjaśnianiem człowieka w sytuacjach społecznych
Historia wyodrębnienia:
okres przednaukowy: niesystematyczne i nie empiryczne wywody, nie oderwane od polityki, filozofii, historii. Podejmowane problemy to natura ludzka, władza, zachowania historyczna,
okres naukowy: szczególny rozwój w USA
faza wczesnonaukowa (XIX w do I woja światowa): przypadkowy, bezkrytyczny, niesystematyczny sposób gromadzenia niewielkiej ilości faktów empirycznych. Le Bon, Tarde, psychologizm w socjologii (J.S.Mill), Bettelheim (identyfikacja z agresorem)
faza naukowa: zbieranie systematycznych danych empirycznych
lata 20: wyodrębnienie psychologii społecznej z psychologii ogólnej, McDougall, Ross
lata 30: pierwsze podręczniki (Allport); pierwszy eksperyment Triplett - badanie rowerzystów, Likert, Thurstone
lata 40: europejscy naukowcy emigrują do Ameryki
lata 50: perswazja, przekonywanie, propaganda
lata 60: dominuje psychologia poznawcza (Festinger), percepcja, komunikowanie, atrybucja i krytyka obecnego stanu psychologii społecznej
Metody psychologii społecznej:
wywiad
rozmowa
testy
ankiety
obserwacja
lustracja, survey (pokazujemy jak jest i nie zagłębiamy się w wyniki)
studium w terenie
eksperyment (naturalny, w terenie, laboratoryjny)
2. Sytuacje społeczne.
Sytuacje społeczne: sytuacje w których występują inni ludzie, w sposób bezpośredni lub pośredni. Sytuacje bezpośrednie, gdzie ludzie występują jako jednostki, członkowie grup (sytuacje grupowe), zbiorowości, elementy instytucji lub organizacji, społeczeństw. Nie wolno przy tym zapominać, że w zasadzie nie ma czystej sytuacji indywidualnej, ponieważ zawsze jest jakiś kontekst społeczny. Każdy jest czegoś członkiem, należy do jakichś grup, społeczności, zbiorowości, instytucji itp. I to właśnie przez te przynależności determinowane jest w ogromnym stopniu jego zachowanie. Sytuacje pośrednie to kiedy inni ludzie występują w materialnych produktach swoich działań, w niematerialnych produktach ludzkich działań (mowa, normy społeczne, obyczaje, ideologie).
3. Wpływ sytuacji społecznych na ludzi.
wpływ sytuacji społecznych za procesy spostrzegania - w sytuacji, w której bodziec nie jest jasny, odnoszące się do niego spostrzeżenia mogą być w znacznym stopniu modyfikowane przez opinie, które wypowiada inna osoba. W słynnym eksperymencie Asch (z długością odcinków) wśród osób ulegająca naciskowi grupy wyróżnił:
nacisk wywołał zniekształcenie spostrzegania, nie widziały rozbieżności
nacisk wywołał zmianę sądu, widziały dobrze, ale uważały, że ich sądy są błędne, wpływ na procesy myślowe
Ludzie żyją zawsze w jakimś kontekście społecznym i zostali przez jakiś kontekst ukształtowani, wychowani. Ich socjalizacja przebiegała pod ogromnym wpływem ich sytuacji społecznej. Mamy zinternalizowane jakieś normy, postawy, wartości itd. Tworzą one pewne schematy w naszym umyśle, przez pryzmat których spostrzegamy świat, one modyfikują nasze procesy psychiczne. Dlatego biedniejsze dzieci w eksperymencie Brunera i Goodmana widziały dobierały większy promień światła odwzorowującego monety amerykańskie.
wpływ sytuacji społecznych na procesy pamięci - wpływ ten jest raczej pośredni niż bezpośredni i powoduje, że ludzie łatwiej zapamiętują i wolniej zapominają treści zgodne z ich dotychczasowym doświadczeniem społecznym, treści mające obecne i znaczące w ich kulturze. Również łatwiej jest nam się nauczyć stwierdzeń zgodnych z naszymi postawami i uznawanymi wartościami. Im większe znaczenie przypisujemy znaczeniu jakiegoś wyrażenia tym łatwiej jest nam je zapamiętać. Również zwiększa się ilość i jakość produkowanych hipotez na tematy zgodne z naszymi postawami
wpływ sytuacji społecznych na procesy motywacyjne - są one w dużym stopniu determinowane sytuacja społeczną.
Odczuwanie głodu i innych potrzeb fizycznych. Nie jest to tylko rodzaj ich zaspokajania ponieważ popędy są wyuczalne (wtórne).
Określonych motywacji, czy stylu motywacyjnego uczymy się od wczesnego dzieciństwa. To czy i jak jesteśmy nagradzani za zachowania niezależne wpływa na nasilenie potrzeby osiągnięć.
To samo dotyczy potrzeby afiliacji, w sytuacji zagrożenia, dużego lęku i niepewności wolimy przebywać w towarzystwie innych ludzi w podobnej sytuacji, a szczególnie jeżeli jesteśmy jedynakami lub pierworodnymi - co wiąże się z rodzajem wychowywania.
Agresja też może być wynikiem społecznego uczenia się (Bandura) i może być wywoływana przez czynniki społeczne, co często prowadzi do obniżania ocen obcych grup społecznych.
wpływ sytuacji na poziom wykonywanych działań:
efekt audytorium: wszelkie zmiany w poziomie wykonania danej czynności spowodowane przez obecność innych ludzi obserwujących to działanie. Pozytywny wpływ odnosi się do czynności dobrze opanowanych.
facylitacja społeczna: zmiany w poziomie wykonywania czynności wywołane obecnością innych ludzi wykonujących to samo działanie (efekt działania razem). Obecność innych wpływa na szybkość i jakość wykonywanych zadań, a ten pozytywny efekt jest największy a początku i z upływem czasu maleje. Osoby z reguły pracujące wolniej zyskują na tej obecności więcej. Lecz u niektórych może wystąpić obniżenie sprawności i szybkości. Reakcje dobrze wyuczone są realizowane szybciej, a te w których nie jesteśmy dobrzy są jeszcze wolniejsze i gorsze.
inne efekty wpływu społecznego:
reguła wzajemności: kiedy pomógł nam ktoś, coś ofiarował czujemy się zobowiązani do rewanżu (Cialdini)
reguła zaangażowania i konsekwencji: (Cialdini)
reguła społecznego dowodu słuszności (konformizm): łatwo ulegamy opinii, sugestiom innych, gdy zauważamy, że większość ludzi tak postępuje (Cialdini)
efekt Wertera: gdy znana nam osoba popełnia samobójstwo to w parę dni później wzrasta ilość samobójstw ogólnie
reguła sympatii: w celach manipulacyjnych osoba obdarzana przez nas sympatią chętniej nam pomaga i ulega naszemu wpływowi (Cialdini)
reguła autorytetu: ważniejsze jest kto mówi niż co mówi
reguła niedostępności: niedostępność wzmaga atrakcyjność
Ad 7)
Uprzedzenia: (stereotypy odzwierciedlają przekonania kulturowe)
uprzedzenie jest postawą i tak samo jak każda postawa składa się z trzech komponentów: afektywnego (emocjonalnego), który reprezentuje typ postawy i jej nasycenie. Poznawczego, czyli przekonania i myśli tworzące postawę i behawioralnego - odnoszące się do czyichś działań.
Komponent afektywny - uprzedzenie - to wroga lub negatywna postawa dotycząca wyróżniającej się grupy ludzi, oparta wyłącznie na ich przynależności od tej grupy. Choć technicznie zabarwienie może również pozytywne.
Komponent poznawczy - stereotyp - generalizacja odnosząca się do grupy w ramach której identyczne charakterystyki zostają przypisane wszystkim jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi. Stereotypy raz powstałe są odporne na zmianę pod wpływem nowych informacji. Stereotypizowanie nie jest tylko emocjonalne i często jest tylko sposobem porządkowania świata. Allport nazwał to jako „prawo najmniejszego wysiłku” - świat jest zbyt skomplikowany, żeby mieć zróżnicowane postawy w odniesieniu do wszystkiego, mamy przecież ograniczoną zdolność przetwarzania informacji. Szczególnie wyraźna stereotypizacja występuje w stosunku do ról związanych płcią.
Komponent behawioralny - dyskryminacja - jest to nieusprawiedliwione, negatywne lub krzywdzące działanie skierowane przeciwko członkowi danej grupy, wyłącznie dlatego, iż do niej należy.
Przyczyny uprzedzeń - częściowo mogą to być genetycznie uwarunkowania do tendencyjnych zachowań wobec osobników podobnych genetycznie. Uprzedzeń można się też łatwo nauczyć, np. przejmując jako dziecko zachowania rodziców. Uprzedzenia formują się też jako wynik uboczny naszego poznawania społecznego, ponieważ mamy tendencje do kategoryzowania i grupowania w schematy i polegamy głównie na heurystykach, które nie są niezawodne i uzależnione od procesów pamięciowych.
Jedną z zasad kategoryzacji polega na rozróżnianiu my - oni, czyli klasyfikowanie oparte na wykreowaniu grup - czyli sklasyfikowaniu ludzi do grupy cechującej się określonymi właściwościami, czy też będącej w jakiś sposób odmiennej. Tu najważniejsza jest kategoryzacja, czyli grupowanie bodźców podobnych i przeciwstawianie im bodźców od nich różnych. Występuje potem przeciwstawianie grupy własnej i grupy obcej, gdzie przynależność jest definiowana przez identyfikowanie się lub nie.
Pochodna tego, wpływającą na tworzenie się uprzedzeń jest mechanizm stronniczości wobec grupy własnej, czyli żywienie szczególnie pozytywnych odczuć i uprzywilejowane traktowanie ludzi, których określamy jako część naszej własnej grupy. Tajfel zauważył tu korelację z samooceną, która jest podwyższana przez spostrzeganie grupo własnych jako nadrzędnych w stosunku do innych.
Dlatego ludzie są skłonni kreować tzw. grupy minimalne. Są to nic nie znaczące grupy tworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów, a mimo to występuje tu zjawisko stronniczości wobec własnej grupy.
Inną konsekwencją kategoryzacji społecznej jest spostrzeganie jednorodności grupy obcej. Polega to na ocenianiu członków grup obcych jako bardziej do siebie podobnych niż są w rzeczywistości i w porównaniu z członkami grupy własnej.
Kolejnym mechanizmem jest błąd logiczny, który polega tym, że ludzie stają się nie wrażliwi na racjonalne i logiczne argumenty jeżeli dotyczą one obiektu ich uprzedzeń. Dzieje się tak ponieważ przeważa tu czynnik emocjonalny, afektywny komponent postawy, który nie pozwala zmienić przekonań dotyczących danej grupy oraz wpływa na sposób przetwarzania informacji
aktywizacja stereotypów - jeżeli znamy jakiś stereotyp, ale go nie uznajemy, nie zgadzamy się z nim to i tak istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że gdy się pojawi wpłynie na nasze zachowanie, decyzje. Zależy od sposobu przetwarzania informacji, który może być automatyczny lub kontrolowany.
Nad procesem automatycznym nie mamy kontroli i stereotypy, uruchamiane w pewnych warunkach, po prostu pojawiają się w naszym umyśle. Jest odpowiedzią na odpowiedni bodziec, bez udziału świadomości.
Kontrolowane przetwarzanie informacji może nas uwolnić od niechcianych stereotypów. Pojawia się przy udziale świadomości.
Kolejna formą utrwalania stereotypowego myślenia jest korelacja pozorna, czyli fakt, iż mamy tendencję to wykrywania współzależności tam, gdzie one nie występują. A prawdopodobieństwo jej wystąpienia wzrasta odwrotnie proporcjonalnie do ilości informacji posiadanych o danej grupie.
zmienianie stereotypowych przekonań - możliwe są trzy modele umożliwiające zmianę przekonań:
Model buchalteryjny: informacja niezgodna ze stereotypem, prowadząca do przekształcenia tego stereotypu. Każdy fragment informacji zaprzeczającej zmienia stereotyp.
Model przekształceniowy: informacja niezgodna ze stereotypem prowadząca do jego radykalnej zmiany. Informacja jest silna i wyrazista, przekształcająca. Nie posiada mocy obniżania siły stereotypu, tak jak to mają obydwa pozostałe modele.
Model wykształcania stereotypu niższego rzędu: informacja niezgodna ze stereotypem prowadząca do stworzenia stereotypu niższego rzędu, w celu przyswojenia tej informacji bez konieczności zmiany początkowego stereotypu.
tendencyjność atrybucyjna:
skłonność do atrybucji z dyspozycji, czyli skwapliwe przypisywanie przyczyn zachowania cechom jednostek, a nie np. elementom sytuacyjnym zewnętrznym. Jest to tzw. podstawowy błąd atrybucji. Często wynika z tego krańcowy błąd atrybucji, czyli tworzenie atrybucji z dyspozycji w odniesieniu do całych grup.
Ogromny wpływa na spostrzeganie społeczne mają też oczekiwania i zniekształcenia. Jesteśmy w stanie tak odbierać dochodzące do nas informacje, że nie naruszają one naszych wcześniejszych przekonań i stereotypów.
Obwinianie ofiary: skłonność do obwiniania ludzi (atrybucja z dyspozycji) za to, że stają się ofiarami, a motywowana głównie prze pragnienie wiary w to, że świat jest sprawiedliwy. Pomaga temu tzw. „dobrze zasłużona reputacja”, ofiara sobie w jakiś sposób zasłużyła na swoja sytuację. Jest to spowodowane tym, że bojąc się, że nas też to może spotkać, oddalamy tę myśl, zrzucając winę na poszkodowanych - i my, lepsi, ostrożniejsi itp. - możemy spać spokojnie. Świat dzięki temu jawi nam się jako bezpieczniejszy, sprawiedliwy, gdzie nieszczęścia nie spotkają nas ot tak, z przypadku.
Samospełniające się proroctwo: sposób w jaki myślimy o innych wpływa na nasze zachowanie w stosunku do nich i traktujemy ich tak, by potwierdziły się nasze przekonania. Nawet osoby w ten sposób traktowane mają tendencję do takiego zachowywania się.
Teoria rzeczywistego konfliktu: czyli sposób w jaki rozmieszczamy zasoby. W tym przypadku przyczyną tworzenia się uprzedzeń jest rywalizacja, a ograniczenie dostępności zasobów powoduje konflikt, wywołujący oczywiście negatywne uczucia w stosunku do konkurencyjnej grupy. Wlicza się w to rywalizacja ekonomiczna i polityczna. Pojawia się tu instytucja kozła ofiarnego, na którego zrzuca się winę za niepowodzenia. Poczucie frustracji prowadzi do wzrostu agresji i poszukiwań obiektu, na którym można by było ją „sprawiedliwie” wyładować. Na takie przemieszczanie agresji narażone są grupy słabe, nie lubiane i wyróżniające się.
reguły normatywne
teoria społecznego uczenia się: normy są przekonaniami utrzymywanymi przez społeczeństwo i służą określaniu tego co właściwe, akceptowalne i dozwolone. Te normy wpajane nam są w procesie socjalizacji, wraz z całą kulturą, która dyktuje jak i co mamy myśleć czy postępować. Występują więc przez to takie zjawiska jak zinstytucjonalizowany rasizm czy seksizm, czyli postawy uznawane przez większość społeczeństwa, które są w nich normą.
Konformizm wobec norm: akceptujemy powszechnie panujące uprzedzenia i nie „wychylamy” się z niepopularnymi poglądami, bo chcemy być akceptowani. Może dojść do przesunięcia norm, które jest równoległe do przestrzennej i społecznej mobilności. Obecnie mimo „mody” na brak uprzedzeń, szczególnie rasowych mamy do czynienia ze współczesnym rasizmem, który polega na ujawnianiu uprzedzeń w sposób subtelny i niebezpośredni i ukryty.
Jak osłabić uprzedzenia?
naiwne okazało się przekonanie, że wystarczy podanie właściwej informacji.
Skuteczna okazała się hipoteza kontaktu, jednak odpowiednio zmodyfikowana. Nie wystarczy sam kontakt, ponieważ może do doprowadzić do wzmocnienia stereotypów i uprzedzeń. Kontakt powinien odbywać się na poziomie tych samych statusów i wspólnych celów, do których grupy wspólnie dążą. Sześć warunków kontaktu powodującego osłabienie uprzedzenia (Sheriff - obóz skautów Orły i Grzechotniki):
uczestnicy muszą być od siebie uzależnieni,
co zmusza ich do współpracy dla osiągnięcia wspólnego celu
poza tym musza mieć ten sam status
kontakty muszą przebiegać na płaszczyźnie nieformalnych, przyjacielskich stosunków
wzajemne kontakty, które doprowadzą do przekonania, że uprzednie stereotypy były błędne
normy społeczne powinny podtrzymywać i regulować równość grup
Agresja.
Działanie agresywne to zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody. Jest to działanie intencjonalne. Należy rozróżnić agresją instrumentalną od agresji wrogiej. Agresja instrumentalna to akt agresji służący osiągnięciu innego celu poza zadaniem bólu czy zranieniem. Natomiast agresja wroga to akt agresji poprzedzony uczuciem gniewu, którego celem jest zadanie bólu lub zranienie.
Poglądy na źródła agresji:
najwcześniejsze koncepcje przypisywały agresywność człowieka jego wrodzonym tendencjom (Hobbes, Freud). Freud uważał, że to tanatos, jedna z dwóch wielkich (obok libida) wrodzonych sił człowieka jest odpowiedzialna za zachowania agresywne. Na tej podstawie zbudował teorię hydrauliczną, która utrzymuje, że człowiek musi co jakiś czas „upuszczać” z siebie tą instynktowną agresję, bo inaczej może w pewnym momencie dojść do przesilenia i taki człowiek eksploduje na zewnątrz (np. morderstwo) lub do wewnątrz (np. samobójstwo). Dlatego jedną z funkcji społeczeństwa i kultury jest dawanie możliwości przekształcania tej niszczycielskiej energii w akceptowane i pożyteczne formy zachowania.
wpływ wychowania na zachowania agresywne - badania na zwierzętach różnych gatunków dowodzą, że agresja nie jest wrodzona tylko stanowi wynik procesu uczenia się i wychowania jednostek danego gatunku, co oczywiście odnosi się również do człowieka. Jednak twierdzenia te zostały zmodyfikowane poprzez dodanie, że wyuczone są sposoby i obiekty agresji a samej agresji nie trzeba się uczyć.
Do dziś trwa w sumie spór o to czy agresja jest wrodzona czy nabyta. Ważnym głosem w tej dyskusji jest fakt, iż agresja ma charakter przystosowawczy i przez to cecha ta została utrzymana i udoskonalana t toku ewolucji. Wraz z rozwojem agresji udoskonaleniu ulegają także mechanizmy hamowania jej ekspresji, w przypadku kiedy jest to uzasadnione interesem organizmu.
Sytuacyjne uwarunkowania agresji:
procesy neuronalne i chemiczne jako przyczyna agresji - w czasie aktu agresji wzmożoną aktywność wykazuje ciało migdałowate (obszar w korze mózgowej). Jednak sposób jej okazania zależy od sytuacji społecznych. W ścisłym związku z przejawami agresji pozostaje testosteron (męski hormon płciowy). Wyższy poziom testosteronu to wyższy poziom agresji. Również alkohol obniża nasze opory przed dokonywaniem czynów naruszających ogólnie przyjęte normy społeczne, rozluźnia kontrolę.
ból i niewygoda jako przyczyna agresji - „zjawisko długiego gorącego lata”. Jeżeli czujemy ból, dyskomfort to powoduje to wzrost agresji
Sytuacje społeczne prowadzące do agresji:
frustracja jako przyczyna agresji - przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia agresji, a im bliżej tego celu wystąpi frustracja tym bardziej skłonni jesteśmy zareagować agresją. Ważne jest tu jednak pojęcie deprywacji relatywnej, czyli poczucia jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub mniej niż posiadają ludzie do niej podobni. Wynika z tego, że frustracja jest źródłem agresji dopiero w przypadku deprywacji relatywnej.
bezpośrednia prowokacja i odwet - agresja jest często naszą reakcją na agresywne zachowanie w naszym kierunku. Jednak prowokacja niezamierzona, przypadkowa znacznie osłabia szansę odwetu.
Obecność przedmiotów kojarzonych z agresją - wystąpienie bodźca wyzwalającego agresją, czyli przedmiotu kojarzonego potocznie z działaniami agresywnymi, zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji.
Teoria społecznego uczenia: naśladownictwo i agresja. Głównym źródłem agresji jest społeczne uczenie się (eksperymenty Bandury)
Agresja w środkach masowego przekazu - oglądanie agresji w telewizji podnosi poziom agresji u dzieci. Dodatkowo media kreują agresywnych bohaterów i brak jest kary za stosowanie agresji a często jest ona jednym cele, środkiem, wartością. Dlatego najczęściej oglądanie przemocy jest odbierane jako przyzwolenie na wyrażanie własnych emocji. Badania Josephsona wykazały, że telewizja nie uczy agresji. Również u dorosłych oglądanie scen agresywnych wzmaga prawdopodobieństwo wystąpienia aktów agresji, choć nie w trak dyżym stopniu ponieważ wraz z wiekiem maleje elastyczność zachowań i postaw, a więc ich zmiana jest trudniejsza. Dodatkowo powtarzający się kontakt z agresją obniża naszą wrażliwość na te sytuacje w naszym otoczeniu. Przyczyny odpowiedzialne za nasilenie tendencji agresywnych w wyniku kontaktu z przemocą poprzez środki masowego przekazu to:
jeśli oni mogą to robić to ja też mogę: osłabianie przyjętych w dzieciństwie norm nakazujących kontrolowanie własnych impulsów
ach, więc to tak się robi: nowe pomysły!
myślę, że to co czuję to właśnie agresja: lepiej uświadamiamy obie własną złość i szybciej uruchamiamy działania agresywne, przez co łatwo o przesadę w interpretacji
ale lipa, znowu się tłuką, a co jest na innym kanale: oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasz przerażenie i wstręt oraz zmniejsza współczucie wobec ofiary
Jak zmniejszać agresję?
Kary - kara jest zachowaniem wrogim wobec ukaranego i wywołać może u niego chęć zemsty. Kara jednak zmniejsza częstotliwość występowania niepożądanego zachowania. Wiec kara powinna być nieuchronna, konsekwentna i umiarkowana, jednak na tyle przykra, żeby zmusiła karanego do zweryfikowania swojego postępowania. Taka kara zmniejsza atrakcyjność działań odwetowych.
Katharsis i agresja - powszechne jest przekonanie, że rozładować agresję można poprzez wykonanie czynu noszącego jej znamiona. Hamowanie agresji może stać się przyczyną chorób, jednak ujawnienie tych uczuć nie prowadzi do ich zaniku. Społeczne możliwości rozładowania agresji to uczestniczenie w fizycznych formach aktywności, przyglądanie się agresji, podejmowanie działań agresywnych. Jednak sposoby te nasilają agresywne zachowania.
Rozładowanie a samoświadomość: jedną z form wyrażania agresji akceptowaną i zmniejszającą poziom gniewu jest po prostu zakomunikowanie go i podanie przyczyny tego uczucia. Polepsza się samopoczucie i nie uruchamia mechanizmów dewaluacji obiektu agresji, gdyż nie krzywdząc drugiej osoby nie musimy usprawiedliwiać swojego zachowania. Najlepsze jest otwarte, jasne i pozbawione pretensji powiedzenie o swoich doświadczeniach.
Przeprosiny jako sposób na rozładowanie gniewu: podjęcie działań zmierzających do likwidacji złości i irytacji przeciwdziała zachowaniom agresywnym.
Modelowanie nieagresywnego zachowania i trening umiejętności komunikacyjnych i strategii rozwiązywania problemów i rozwijanie empatii
Dehumanizacja: proces polegający na pozbawianiu ofiary cech ludzkich i deprecjonowaniu jej wartości, co obniża opór przed dokonywaniem aktów agresji i sprawia, że raz podjęta agresja ułatwia następne zachowania tego typu i znacznie zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia.
Ad. 10)
Postawy
Definicje:
Pojęcie postawy użyli po raz pierwszy Spencer i Bain, rozumiejąc przez to gotowość do słuchania, uczenia się czegoś, jako stan który jest warunkiem przyswojenia sobie jakiejś wiedzy.
Pod koniec XIX wieku termin postawa używano do tłumaczenia różnic w szybkości reakcji osób uczestniczących w eksperymencie - jednak to nazywa się nastawieniem.
W latach dwudziestych XX w termin postawa został użyty przez Thomasa i Znanieckiego jako stan umysłu jednostki wobec pewnych wartości o społecznym charakterze. Od tego momentu termin postawa na stałe wszedł do słownika socjologii i psychologii społecznej.
Ogólnie można wyróżnić trzy grupy definicji:
definicje nawiązujące do tradycji behawiorystycznej lub psychologii uczenia się. Tu zwraca się szczególną uwagę na zachowanie osobnika, na jego reakcję wobec przedmiotów świata zewnętrznego, a w tym społecznego. Chodzi tu o zachowania powtarzające się i konsekwentne. I tak:
Fuson rozumie to jako prawdopodobieństwo wystąpienia w danej sytuacji określonego postępowania
Scott jako nawyk lub wewnętrzną postawę antycypacyjną pośredniczącą w stosunku do zewnętrznego zachowania.
Droba widzi postawę jako psychologiczną dyspozycję jednostki do działania w określony sposób wobec pewnych przedmiotów
definicje nawiązujące do koncepcji socjologicznej, w której zwraca się szczególną uwagę na stosunek nosiciela postawy do jej przedmiotu. Stosunek ten może być emocjonalny (Thurstone) więc postawa występuje gry (Fishbein) każdy przedmiot czy pojęcie jest oceniane w kategoriach pozytywnych, negatywnych bądź neutralnych. Przyjęło się, że postawa do trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu lub dyspozycja do występowania takiego stosunku, wyrażająca się w kategoriach pozytywnych, neutralnych lub negatywnych. Z takiej definicji wynika, że postawa ma znak i jest stopniowalna
definicje nawiązujące do teorii poznawczych w psychologii. Do powyższych stanowisk dodano komponent poznawczy, czyli stan wiedzy o danych przedmiocie. Asch uważa, że postawa jest organizacją doświadczeń i danych dotyczących danego przedmiotu. Obowiązująca definicja w psychologii społecznej to: postawa to względnie trwała struktura (lub dyspozycja do pojawiania się takiej struktury) procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu. Zawsze więc istnieje jakiś przedmiot postawy, która ma znak i siłę.
Cechy postaw - postawa jako struktura posiada następujące wymiary:
znak postawy - w stosunku do jakiegoś przedmiotu objawiającym się w postaci uczuć, emocji, przekonań oceniających. Może być pozytywny, negatywny lub neutralny. Znak postawy skłania nas również do unikania lub przybliżania się do danego przedmiotu.
siła postawy - możemy przeżywać słabe lub silne stany emocjonalne w związku z określonym przedmiotem
treść przedmiotowa postawy - różnice związane z tym, co jest przedmiotem postawy
zakres postawy - to, czy dotyczy ona jednego czy większej grupy przedmiotów
złożoność postawy - na ile rozwinięte są komponenty postawy
zwartość postawy - zgodność między trzema komponentami pod względem znaku i siły
stopień powiązania - danej postawy z innymi postawami
trwałość postawy
ważność postawy - dla jednostki, ważne to centralne a mniej ważne to peryferyczne. Postawy włóczone w ego maja większą moc regulacyjną, są ważniejsze. Na ważność postawy wpływ ma stopień internalizacji.
Postawy a zachowanie - czy istnieje zgodność między postawą a zachowaniem, z jej znakiem i siłą
badania wykazują, że ogólnie brak jest zbieżności między postawą a zachowaniem. Choć gdy postawa jest centralna to związek między postawą a zachowaniem jest większy. Postawa jest centralna gdy jej przedmiot wybija się w świadomości a bezpośrednia informacja o przedmiocie wywołuje zmagazynowane w pamięci inne informacje na jego temat.
inne czynniki wpływające na to czy postawa jest zbieżna z zachowaniem to
czynniki osobowościowe:
inne postawy sprzeczne z daną
sprzeczne motywy związane z daną postawą
umiejętności werbalne (a raczej ich niedobór i problemy z właściwym przedstawieniem rzeczywistych postaw)
umiejętności społeczne, czyli wiedza o zachowaniu w danej sytuacji społecznej
czynniki sytuacyjne:
obecność innych
przepisy dotyczące ról
istnienie alternatywnych zachowań
zmiany w poziomie ogólności przedmiotu postawy
przewidywanie konsekwencji wydarzeń
nieprzewidywalne wydarzenia zewnętrzne
stopień internalizacji postawy: na ile osoba jest w stanie zachować się zgodnie z postawą mimo nacisku czynników zewnętrznych
Przewidywanie zachowań na podstawie postaw - żeby to zrobić trzeba wiedzieć czy zachowanie ma być spontaniczne czy przemyślane i zaplanowane:
przewidywanie zachowań spontanicznych - to w jakim stopniu znajomość postaw pozwala przewidywać spontaniczne zachowania zależy od dostępności postawy. Im większa dostępność postawy tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania. Działamy zgodnie z postawami kiedy możemy łatwo je sobie uświadomić. Kiedy dostępność postawy jest niska to ludzie unikają wpływowi czynników sytuacyjnych (np. widoczność, dostępność, efekt pierwszeństwa )
przewidywanie zachowań zamierzonych - tu dostępność postawy nie jest ważna
teoria wyrozumowanego działania: najlepszą postawą do przewidywania planowanych zachowań są postawy ludzi wobec konkretnego zachowania i ich subiektywne normy - czyli behawioralne intencje ludzi. Ważne miejsce mają tu normy subiektywne, czyli przekonanie o tym jak inni ludzie, a których opinią się liczymy ocenią określone zachowanie. Jest to swego rodzaju społeczna presja.
Podejścia wyjaśniające związek postaw z zachowaniem:
Kurt Lewin - zachowanie jest funkcją czynników sytuacyjnych i osobowościowych. Czynniki sytuacyjne to naciski społeczne, oczekiwania, zdarzenia losowe. Czynniki osobowościowe to role, normy, potrzeby, postawy.
Fischbein, Eisen - należy badać postawy człowieka wobec konkretnych działań a nie ogólnych obiektów działań. Postawa wobec działania może być rozumiana jako subiektywna oczekiwana użyteczność (SEU) dla danej osoby. Zachowanie więc jest funkcją subiektywnego prawdopodobieństwa, że zachowując się w określony sposób doprowadzamy do oczekiwanego wyniku i oceny danych wyników działania, ocena wartości danego wyniku.
Jaccard - model alternatyw behawioralnych: należy zbadać wszystkie możliwości alternatyw zachowania człowieka, co daje informacje o zachowaniu jednostki w danej sytuacji najpełniej. Postawy wpływają na nasze zachowanie o ile obiekty postawy są ważnymi środkami do realizacja celów lub są tymi celami, które chcemy osiągnąć.
Umpeyer - problematyka postaw powiązana z ukierunkowaniem na cel: człowiek działa, gdy stoi przed nim cel - czyli postawa celowa. Postawy instrumentalne to postawy wobec środków do realizacji celów.
Kształtowanie i zmiana postaw.
Zmienianie postaw poprzez zmianę zachowania - wykorzystuje się tutaj teorię dysonansu poznawczego. Ludzie doświadczają dysonansu, kiedy gdy robią coś co stanowi zagrożenie obrazu samego siebie, a szczególnie kiedy nie ma możliwości wyjaśnienia tych rozbieżności warunkami sytuacyjnymi. Potem człowiek szuka uzasadnienia wewnętrznego - dokonujesz obrony poglądu sprzecznego z postawą.
W skali masowej ta technika jest niemożliwa do zrealizowania ponieważ najskuteczniejsze jest tu nakłonienie do wygłoszenia czegoś sprzecznego z postawą w warunkach niskiego zewnętrznego uzasadnienia. Dlatego wykorzystuje się komunikat perswazyjny, czyli komunikat przekonujący do zajęcia określonego stanowiska. W komunikacie perswazyjnym ważne jest źródło komunikatu (nadawca) sam komunikat i cechy odbiorców:
im bardziej nadawca jest kompetentny i wiarygodny, tym będzie skuteczniejszy
komunikat dwustronny (a nie jednostronny), czyli przedstawienie również poglądów strony przeciwnej, dzięki czemu występuje się w roli bezstronnego informatora, który używa racjonalnych argumentów.
model wypracowania prawdopodobieństw - teoria, w której zakłada się, że istnieją dwa sposoby zmiany postaw za pośrednictwem komunikatów perswazyjnych:
centralna strategia perswazji: pojawia się gdy ludzie mają motywację i zdolność do skupienia uwagi na argumentach zawartych w komunikacie.
peryferyczna strategia perswazji: przypadek, w którym ludzie nie analizują argumentów zawartych w komunikacie, są natomiast pod wpływem wskazówek peryferycznych
motywacja do analizowania argumentów wzrasta wraz ze wzrostem znaczenia osobistego, czyli stopnia w jakim dana sprawa ma istotne konsekwencje dla samopoczucia ludzi. Dochodzi do tego zdolność do skupienia uwagi, na co wpływa złożoność problemu i łatwość dokonania oceny, występowanie czynników zakłócających
długotrwałą zmianę postaw można osiągnąć poprzez zastosowanie centralnej strategii perswazji opartej na analizie argumentów.
jedną z powszechnych technik przyciągania uwagi jest wywołanie strachu. Strach jest skutecznym środkiem do zmiany postaw, jeżeli wywoła poczucie zagrożenia, dzięki czemu ludzie powinni dążyć do jego zmniejszenia. Najlepszym tego uzupełnieniem jest zastosowanie w tej chwili komunikatu opartego na analizie argumentów.
Źródła postaw:
postawy oparte na poznaniu - czyli oparte przede wszystkim na przekonaniach ludzi na temat właściwości obiektu postawy. Klasyfikowanie plusów i minusów, opłacalność. Zmiana takich postaw jest skuteczna jeżeli słuchacz ma możliwość skupienia uwagi na argumentach.
postawy oparte na emocjach - czyli bardziej na uczuciach i wartościach ludzi niż przekonaniach o naturze przedmiotu. Powiązane są w uznawanymi przez nas wartościami, a funkcją takich postaw nie jest dostarczanie adekwatnego obrazu świata, lecz raczej wyrażanie i potwierdzanie posiadanego systemu wartości. Jednak postawy oparte na emocjach mogą być wynikiem doświadczeń sensorycznych lub warunkowania.
warunkowanie klasyczne: zachodzi wówczas kiedy bodziec wywołujący reakcję emocjonalną jest wielokrotnie doświadczany wraz z bodźcem neutralnym, który przestaje takim być gdy nabierze emocjonalnych właściwości pierwszego bodźca.
warunkowanie instrumentalne: przypadek, w którym częstotliwość zachowań albo rośnie albo maleje w zależności od tego czy następuje po nich wzmocnienie pozytywne czy negatywne.
Postawy oparte na emocjach nie są więc wynikiem racjonalnej analizy obiektu postawy i nie kierują się logiką. Są często powiązane z wartościami więc próby ich zmiany to kwestionowanie wartości. Więc zmianę można osiągnąć nie poprzez argumentację logiczną lecz przez akcentowanie wartości i emocji zamiast faktów i liczb.
postawy oparte na komponencie behawioralnym - oparta na obserwacji jak zachowujemy się wobec obiektu postawy. Jednak początkowa postawa musi być słaba lub wieloznaczna i gdy nie ma dla tego zachowania innych prawdopodobnych wyjaśnień. Postawy oparte na zachowaniach są silniejsze i najtrudniejsze do zmiany, ponieważ:
dostępność postawy: siła związku między obiektem i oceną tego obiektu; mierzona jest czasem w jaki ludzie mogą odpowiedzieć na pytanie, co czują wobec danej sprawy lub obiektu. Im łatwiejsza dostępność tym trudniejsza możliwość zmiany takiej postawy. Dostępność zależy od częstości doświadczenia z danym obiektem postawy.
Jak uodpornić ludzi na zmianę postawy?
wzmacnianie wartości
uodpornienie postawy - rozważyć argumenty za i przeciw postawie zanim ktoś ją zaatakuje, umocnić postawy uformowane na zasadzie komunikatu peryferycznego.
uodpornienie na komunikaty perswazyjne: czyli uodpornić na argumenty, które mogą zostać użyte przeciw postawie poprzez zaaplikowanie im wcześniej małej „dawki” tych właśnie argumentów. Lub spowodować, żeby postawa początkowa wynikała z emocji, przez np. wpojenie jakichś wartości
uodpornienie na presję ze strony rówieśników: oprócz małych dawek argumentów logicznych podaje się komunikaty odwołujące się do emocji - poprzez odgrywanie ról w danej sytuacji.
teoria reaktancji - koncepcja, wedle której zagrożenie wolności wyboru określonego zachowania powoduje wzbudzenie nieprzyjemnego stanu przeciwstawienia się; ludzie mogą ten stan zredukować angażując się w zagrożone zachowanie. Im większe zakazy tym większa możliwość pojawienia się efektu bumerangowego, czyli większe zainteresowanie zabronionym działaniem i rodzi agresję i złość wobec osoby stosującej zakaz.
efekt naduzasadnienia - przyczyny jakiegoś działania mogą być wewnętrzne (np. brak zainteresowania, potrzeba) lub zewnętrzne (obawa przed reakcją innych ludzi). Jeżeli zewnętrzny powód postępowania jest silny i wyraźny ludzie sądzą, że jest to jedyna pobudka ich zachowania i zatracają przyczynę wewnętrzną to nazywa się to efektem naduzasadnienia.
Techniki badania postaw.
Skale postaw - badając postawy skalami zakładamy że:
w postawach zawarty jest stosunek do przedmiotu postawy, i możemy zbadać jego znak.
przychylność jest stopniowalna i interesuje nas siła postawy
przychylność jest stopniowalna i każdemu stopniowi możemy przyporządkować określoną liczbę
poszczególnym stwierdzeniom odpowiadają określone stopnie przychylności dlatego możemy im przypisać wartości liczbowe
jeżeli osoba odpowiadająca zaakceptuje dane stwierdzenie można jej indywidualnej postawie przypisać wartość liczbową
skala Thurstone'a - zbiera się listę opinii na temat danej postawy i sortuje je tak, aby były zrozumiałe i jednoznaczne, odnosiły się do tematu, wyrażały jakiś stosunek do zagadnienia. Potem przyporządkowuje się pewnym stwierdzeniom punkty na kontinuum przychylności przez wybranych sędziów.
skala Likerta - przyporządkowujemy zdaniu wartość od 1-5 w zależności w jaki sposób się z nią zgadzamy
skala dystansu społecznego Bogardusa - mierzy się nią tendencję behawioralną
Poza tym postawy można badać za pomocą:
obserwacji zachowań
analizy wypowiedzi
analiza treści
zadawanie pytań (otwarte, skategoryzowane)
Ad. 3)
Poznanie społeczne
Poznanie społeczne to sposób w jaki ludzie myślą o sobie samych i o świecie społecznym, a dokładniej jak selekcjonują, interpretują, zapamiętują i wykorzystują informacje społeczne w wydawani sądów i podejmowaniu decyzji. Świat jest jednak pełen różnorodnych informacji, że aby egzystować w normalnym trybie i tempie musimy stosować się do:
Reguły oszczędności poznawczej, która mówi że ludzie uczą się stosować efektywne uproszczenia myślowe i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, które pomagają im zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej oddziaływującej na nich informacji społecznej.
Te teorie dotyczące uproszczonej rzeczywistości społecznej to schematy, czyli struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją widzę o świecie według pewnych tematów; schematy wpływają silnie na to, co z otrzymywanej informacji zauważamy, o czym myślimy i o czym pamiętamy później. Schematy pełnią rolę filtrów, które odsiewają informacje sprzeczne lub niespójne z dominującym motywem. Dlatego informacje sprzeczne z naszymi przekonaniami, postawami itp. często są niezauważane lub zapominane. Schematy pomagają nam kategoryzować bodźce nowe, dostarczając informacji na pytanie: „co to jest?”, odnoszą to do naszych doświadczeń, oczekiwań. Ich użycie jest bardziej prawdopodobne, kiedy nie jesteśmy pewni co spostrzegamy.
dostępność schematów - łatwość z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee. Kontekst sytuacyjny może wpływać na dostępność schematów, czyli to co spostrzeżemy modyfikuje to co przychodzi nam na myśl. Nazywa się to wzbudzenie schematu pod wpływem informacji poprzedzających.
łatwość zmiany schematów (poglądów) - przeważnie twardo stoimy przy swoich stanowiskach ponieważ przyznanie, że nie są poprawne wzbudza dysonans. Poza tym dane zgodne z naszymi przekonaniami są łatwiej zauważane przez nasz umysł, lepiej zapamiętywane i uważane za ważniejsze. Ludzie spostrzegają nowe rzeczy przez pryzmat schematów i dyktują treść spostrzeżeń
zjawisko wrogich mediów - odkrycie, że każda z antagonistycznych, silnie zaangażowanych w coś grup spostrzega neutralne, zrównoważone przekazy mediów jako sobie wrogie, ponieważ media nie przedstawiły faktów w jednostronnym ujęciu, o którym antagoniści „wiedzą”, że jest prawdą. Uchylają się w ten sposób od dysonansu.
efekt pierwszeństwa - kiedy ludzie nie są w coś silnie zaangażowani to zadziałają ten proces, za sprawą którego nasze pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób zgodny z tym pierwszym wrażeniem. Ponieważ ludzie budują schematy na podstawie tej informacji.
Efekt uporczywości - odkrycie, że przekonania ludzi dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują się nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania zostały podważone. Ludzie są skłonni wyjaśniać fakty dotyczące ich samych i świata zewnętrznego.
Samospełniające się proroctwo - ludzie mają określone oczekiwania dotyczące danej osoby, co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami.
Ogólne prawidłowości percepcji.
Specyficzne:
rozciągnięcie w czasie - efekt fotograficzny, jesteśmy w stanie uchwycić chwilowy stan, generalizujemy to na przyszłość, jako stan charakterystyczny dla danej osoby.
generalizacja z osoby znaczącej - jeżeli nowo poznane osoby przypominają naszą osobę znaczącą, to przenosimy na nie cechy osoby znaczącej
generalizacja metaforyczna - mamy tendencję do poszukiwania związków między cechami fizycznymi psychicznymi, odczytujemy cechy psychiczne z cech fizycznych
wnioskowanie funkcjonalne (ukryte teorie osobowości) - wyciąganie wniosków o innych cechach na podstawie istniejących, znanych cech, wynika z doświadczenia społecznego
kategoryzacja - na podstawie wybranych cech klasyfikujemy kogoś do danej kategorii osób posługując się stereotypami. Ważne są tutaj cechy centrale, które są ważnymi cechami dla nas, skupiamy na nich swoją percepcje i ocenę.
Niespecyficzne:
prawo pierwszeństwa - pierwsze bodźce są bardziej utrwalane, prowadzić do może do zniekształcania
zasada grupowania - bodźce podobne spostrzegamy razem, co prowadzić może do upraszczania
prawo wyrazistości i częstotliwości - rzucają się w oczy bodźce wyraziste i często powtarzające się, a w percepcji interpersonalnej te cechy nie zawsze są cechami ważnymi i odpowiednimi do poprawnego określenia drugiej osoby
wpływ znajomości i stosunków uczuciowych - znajomość i uczucia rzutują na percepcję, co powoduje nie zauważanie lub wyolbrzymiania pewnych cech w zależności od pozytywnego lub negatywnego nastawienia)
Spostrzeganie społeczne.
Spostrzeganie społeczne - badanie w jaki sposób tworzymy wyobrażenia innych ludzi i wyciągamy wnioski ich dotyczące. Wyobrażenia te tworzymy szybko i bez wysiłku
Zachowania niewerbalne - wskaźniki komunikacji pozawerbalnej to mimika, ton głosu, gesty, pozycje i ruchy ciała, dotyk, spoglądanie. Zachowanie niewerbalne znuży przede wszystkim wyrażaniu emocji, przenoszeniu postawy, informują o cechach osobowości i ułatwiają komunikacje werbalną. Komunikacja niewerbalna odbywa się poprzez różne kanały:
mimiczne wyrazy twarzy - główne emocje to gniew, szczęście, zaskoczenie, strach, niesmak i smutek i są one cechą człowieka a nie wytworem kultury. Specyficzne są reguły ujawniania, czyli kulturowo zdeterminowane reguły określające jakie zachowania niewerbalne nadają się do ujawnienia.
inne kanały komunikacji niewerbalnej - kontakt wzrokowy i spojrzenie, gesty ramion i rąk. Są tu stosowane tzw. emblematy - czyli niewerbalne gesty, które w danej kulturze są dobrze zdefiniowane i mają swoje bezpośrednie słowne odpowiedniki. Najważniejsze jest to, że nie są one uniwersalne, są zależne kulturowe. W codziennym życiu odbywa się wielokanałowa komunikacja. Ekstrawertycy lepiej od introwertyków odczytują informacje pozawerbalne. Kobiety lepiej odczytują i przekazują informacje pozawerbalne, jednak idzie im dużo gorzej jeśli chodzi o wyrycie kłamstw.
Ukryte teorie osobowości - schematy, które ludzie stosują. By pogrupować różne rodzaje cech osobowości, wiążąc je ze sobą. Różnice kulturowe i językowe wpływają na te powiązania, dodatkowo są modyfikowane przez doświadczenia życiowe.
Atrybucja
sposoby wyjaśniania zachowań innych ludzi z wyjściem poza dostarczone informacje. :
atrybucja wewnętrzna - wnioskowanie, że jakaś osoba zachowała się w określony sposób zarówno ze względu na swe właściwości, postawy, charakter i osobowość. Stosując ten rodzaj atrybucji wyrabiamy sobie jakieś zdanie o danej osobie. Jesteśmy spostrzeżeniowo skoncentrowani na ludziach więc mamy tendencje do nadużywania atrybucji wewnętrznej.
Takiej atrybucji dokonujemy głównie wtedy gdy istnieje niewiele nietożsamych konsekwencji zachowania lub gdy zachowanie jest nieoczekiwane - teoria wnioskowania z czynników towarzyszących. Rezultaty nietożsame to takie wyniki działań, które nie wystąpiłyby przy zachowaniu alternatywnym.
atrybucja zewnętrzna - wnioskowanie, iż jakaś osoba zachowała się w określony sposób ze względu na właściwości sytuacji, w której się znalazła, zakłada asie że w tej sytuacji większość ludzi reagowałaby w ten sam sposób.
wpływ oczekiwania - zachowania nieoczekiwane pozwalają więcej się dowiedzieć na temat działających osób, dokonujemy atrybucji wewnętrznej
oczekiwanie oparte na kategorii: bazujące na cechach grupy do których dane osoby należą
oczekiwanie oparte na obiekcie: bazujące na wcześniejszych działaniach danej osoby
model współzmienności - dokonujemy atrybucji przyczynowych dotyczących zachowania jakiejś osoby na podstawie obserwacji faktów, które zmieniają się wraz z jej zachowaniem. Twórca tej teorii, Kelley, chciał wyjaśnić jak ludzie decydują się na atrybucję wewnętrzną a jak na zewnętrzną. Teoria ta odnosi się do wielu zachowań powtarzających się w czasie i w różnych sytuacjach, a nie tylko do pojedynczych działań jednostek. Decydując się na atrybucję zbieramy informacje o zmianach zachowań tej jednostki w stosunku do danego obiektu zależnie od sytuacji. Ludzie wykorzystują informacje w oparciu o trzy jej aspekty:
zgodność: informacja dotycząca tego w jakim stopniu inni ludzie zachowują się wobec tych samych bodźców tak samo
wybiórczość: informacja mówiąca o tym, do jakiego stopnia dany aktor zachowuje się w ten sam sposób w stosunku do różnych bodźców
spójność: informacja mówiąca o stopniu w jakim zachowanie aktora wobec określonego bodźca jest takie samo mimo upływu czasu i innych okoliczności.
Zgodnie z teorią współzmienności ludzie dokonują:
atrybucji wewnętrznej, gdy zgodność i wybiórczość działania są niskie, ale spójność wysoka
atrybucji zewnętrznej, gdy zgodność, wybiórczość i spójność są wysokie
atrybucji sytuacyjnej, gdy zgodność jest niska więc nie możemy sformułować jednoznacznej atrybucji wewnętrznej ani zewnętrznej.
Skróty poznawcze w atrybucji:
Stosowanie schematów i teorii - prowadzi do podstawowego błędu atrybucji, czyli tendencji do przeceniania czynników wewnętrznych przynależnych do dyspozycji a niedocenianie roli sytuacji społecznej. Dzieje się tak ponieważ ludzie są wyraziści spostrzeżeniowo, atrybucja podąża drogą uwagi. Działa tu heurystyka zakotwiczenia / dostosowania, gdzie ludzie przyjmują przedmiot swojej uwagi za punkt startu. Jednak później modyfikujemy wewnętrzne atrybucje na rzecz zewnętrznych, jeśli rozpatrywana sytuacja na to pozwoli, ale przeważnie w zbyt niskim stopniu. Pierwszy krok, czyli przyznanie atrybucji wewnętrznej pojawia się spontanicznie i szybko, natomiast drugi, czyli weryfikacja początkowego schematu wymaga już większego wysiłku i świadomej uwagi.
Rola kultury - kultura zachodnia preferuje wyjaśnianie zachowań odwołując się do dyspozycji, ponieważ kładzie ona duży nacisk na autonomię i swobodę jednostki
Różnica między obserwatorem a aktorem - tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje zachowania tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych. Jednym z powodów jest wyrazistość spostrzeżeniowa. Ważną rolę odgrywa też dostępność obserwacji - aktorzy duże lepiej znają swoją sytuację, mają większą wiedzę o sobie i o swoich doświadczeniach, co jest oczywiste.
Skróty poznawcze wynikają też z motywacji - to tzw. Atrybucja w służbie ego, czyli wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji - zagrożona jest samoocena. Takie wyjaśnianie zjawisk może mieć przyczynę w tym, że każda ze stron posiada inne informacje np. my wiemy, że ciężko pracowaliśmy, że nie spaliśmy dwie noce, ze mieliśmy potwornego kaca… .
Atrybucje obronne - dokonujemy ich jako wyjaśnienia zachowania, które mają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia.
jedną z form tej atrybucji jest nierealistyczny optymizm, który polega na przeświadczeniu ludzi, że rzeczy dobre przydarzają się raczej czyście im nim ich partnerom, a złe spotykają raczej innych niż ich samych.
inna to wiara w sprawiedliwy świat (Lerner), która zakłada, że zło dotyka ludzi złych natomiast dobro spotyka dobrych - ludzie otrzymują to na co sobie zasłużyli. Wiąże się z tym mechanizm obwiniani ofiary (przecież musiała coś zrobić, że ją zgwałcił!), przez to ludzie chcą wykluczyć przypadek z rzeczywistości. Tendencja do obwiniania ofiary maleje wraz ze wzrostem podobieństwa do nas samych - w takim przypadku skłonni jesteśmy dużo bardziej do atrybucji zewnętrznej.
Klasyczne teorie atrybucji:
Teoria Heidera - przyczynowość fizyczna a przyczynowość osobowa
rozważając związki między zdarzeniami obserwator dokonuje ważnego rozróżnienia między przyczynowością fizyczną a osobową. Istotną różnicą między wyróżnionymi rodzajami przyczynowości jest to, że w przypadku zdarzeń fizycznych rządzi zasada „różnych skutków”, a w wypadku ludzkich działań zasada „równych skutków”. Łączy się to z przekonaniem, że osoba działająca wybiera różnego rodzaju środki, w zależności od okoliczności, aby osiągnąć jeden cel.
Jest to teoria podstawowa, pierwsza i wywarła ogromny wpływ na resztę
teoria Jonesa i Davisa - proces wnioskowania
przedmiotem tej teorii jest proces wnioskowania, na podstawie działania wykonawcy o jego intencjach i właściwościach dyspozycyjnych. Według Jonesa i Davisa obserwator ocenia intencjonalność działań wykonawcy zależnie od tego czy w jego mniemaniu dysponował on wiedzą o możliwych następstwach swego działania i czy miał odpowiednie zdolności aby te efekty wywołać.
W tej teorii jedynym źródłem informacji o tym jacy są inni ludzie są działania podejmowane w warunkach wolego wyboru
Podstawowa teza brzmi: pewność wniosków obserwatora o intencjach i właściwościach dyspozycyjnych wykonawcy rośnie w miarę jak maleje liczba efektów różniących działanie wybrane od działań odrzuconych.
teoria Kelley'a - zasada współzmienności:
człowiek ma tendencję do wykraczania poza dostępne informacje i stabilizuje i tworzy obraz świata poprzez analizę związków przyczynowo - skutkowych między rozmaitymi zdarzeniami. Jednostka tworzy tezę, poczym dokonuje jej weryfikacji w rzeczywistości manipulując różnymi zmiennymi niezależnymi (przyczynami) i sprawdzając czy oddziaływanie prowadzi do zmian w zmiennych zależnych (skutkach)
przy określaniu przyczynowości człowiek kieruje się regułą współzmienności, czyli, że jakiś stan rzeczy zostaje przez nas uznany za przyczynę innego stanu rzecz jedynie wtedy, gdy zmiana pierwszego pociąga za sobą zmianę drugiego.
Teoretycznym modelem Kelley'a jest sześcian atrybucyjny: człowiek jako naiwny badacz wyciąga wnioski na temat przyczynowości na podstawie kryteriów:
kryterium charakterystyczności danego zachowania (np. śmiejemy się z komedii)
kryterium jednomyślności (np. wszyscy się śmiejemy z tego filmu)
kryterium zgodności w czasie (zawsze reagujemy trak samo na film komediowy, niezależnie od pory roku czy dnia)
Pięć poziomów atrybucji odpowiedzialności:
na podstawie jakiegoś związku między danym człowiekiem a obserwowanymi efektami jego działania
spostrzeganie fizycznego sprawstwa między obserwowanym zachowaniem danego człowieka a danym efektem działania.
odpowiadania na pytanie czy dany człowiek mógł przewidzieć efekt swojego działania
kryterium intencjonalności - czy sprawca chciał doprowadzić do danej sytuacji i osiągnąć dany efekt
na ile dobrowolne było to zachowanie, stopień wolności wyboru
liczy się też tzw. reputacja ofiary i konsekwencje danego czynu.
Trafność percepcji i poznania społecznego
Nasze wyobrażenia o innych są czasem błędne ponieważ stosujemy skróty poznawcze, które mimo wszystko upraszczają i zniekształcają rzeczywistość. Mamy z tego podstawowy błąd atrybucji. Kolejnym powodem jest fakt, iż stosujemy schematy.
Jednak często wydaje nam się, że nasze oceny są trafne ponieważ przeważnie oglądamy i spotykamy kogoś w wielu podobnych do siebie i powtarzających się okolicznościach. Często też zachowania w tych sytuacjach traktowane są jako właściwe wskaźniki osobowości. Ludzie zachowują się podobne w danych okolicznościach ponieważ tego wymaga od nich rola społeczna, otoczenie, dane miejsce, itp. Zadziała też tu reguła samospełniającego się proroctwa.
Trafność poznawcza związana jest z trzema właściwościami osobowościowymi (cechami)
złożoność poznawcza - spostrzeganie w sposób wieloaspektowy, skomplikowany, wielopoziomowy, czyli złożony, co zwiększa trafność percepcji. Spostrzeganie w sposób bardzo prosty ją obniża
intraceptywność - nastawienie na odbiór drugiego człowieka, może być duża (otwartość, gotowość do przyjęcia informacji ni zniekształcających drugiej osoby), bądź mała
wgląd w siebie - osoby lepiej się znające lepiej i łatwiej mogą poznać innych bez zniekształceń
Inne czynniki:
czynniki związane z osobą spostrzegającą:
ogólna trafność percepcji
osobowość (np. poziom lęku społecznego)
indywidualne stany osoby spostrzegającej (np. nastrój)
rola społeczna, zawodowa
wiek
płeć (kobiet są trafniejsze w swych ocenach)
czynniki związane z osobą postrzeganą:
wygląd zewnętrzny
słowa (to co mówi o sobie, poglądach, innych)
ogólne właściwości osoby (np. ekstrawertyk / introwertyk)
role społeczne
wiek, płeć
zjawisko samospełniającego się proroctwa
kontekst sytuacyjny:
przynależność grupowa
wnętrza budynków, wystrój wnętrz i zewnętrz
pora dnia
inne właściwości sytuacji (muzyka, hałas, miejsce spotkania)
kontekst kulturowy
Autopercepcja
Źródła obrazu samego siebie:
ocena odzwierciedlona - część wiedzy o sobie samym pochodzi od innych ludzi (looking-glass-self), te informacje stają się częścią naszej wiedzy i sądów o nas samych, a szczególnie sądy osób znaczących
porównania społeczne - mamy naturalną tendencję do porównywania się z innymi ludźmi. Wg Festingera istnieją:
jednokierunkowe parcie w górę: porównywanie się z ludźmi podobnymi lub trochę lepszymi od nas. Występuje tu hipoteza wiązanych atrybutów, czyli, że jeśli chcemy się porównywać z innymi pod pewnym względem, to inne atrybuty są wg nas także podobne; porównywanie się z ludźmi podobnymi daje poczucie bezpieczeństwa
jednokierunkowe parcie w dół - porównywanie się z osobami gorszymi. Ma charakter obronny - pocieszenie się, dowartościowanie itp. Nie dają nam jednak dostatecznej mobilizacji do zmiany obecnej sytuacji
aktywne porównywanie w dół: czasami, by poczuć się lepiej i gdy nie ma osób :gorszych”, my zachowujemy się tak, aby innych wprowadzić w kłopoty, by móc się potem z nimi porównywać jako z gorszymi. Proces ten może być mniej lub bardziej świadomy.
Występuje tu efekt fałszywej zgodności - kiedy przeceniamy liczbę osób, które wg nas zrobiły to samo, co my (szczególnie kiedy nasze zachowanie było naganne)
Oraz efekt fałszywej wyjątkowości - niedocenianie liczby osób, które według nas postąpiły tak jak my w przypadkach działań pozytywnych.
internalizacja ról społecznych - w rolach społecznych zawarty jest obraz osoby, kulturowo uwarunkowany i przekazywany. Człowiek przyjmując dana role staję się taki jaki powinien być, w mniejszym lub większym stopniu i przyswaja sobie cechy dla tej roli charakterystyczne.
Autoatrybucja - jak spostrzegamy przyczyny własnego zachowania.
wg Bema człowiek dokonuje autoatrybucji tak jak atrybucji innych ludzi, jakby patrzyła na siebie z zewnątrz, choć wnioskuje tez na zasadzie introspekcji
skala LOC - Rotter ( źródło kontroli wzmocnień)- ludzie różnią się w zakresie spostrzegania źródeł przyczynowości: jedni są skłonni twierdzić, że znajduje się ono wewnątrz a inni że na zewnątrz.
teoria wyuczonej bezradności - Seligman - jeśli człowieka ma częste doświadczenia porażki i ich przyczyny przypisuje sobie to nabiera przekonania że nie ma wpływu na to co się dzieje
błędy atrybucji wynikające z różnic bycia aktorem i obserwatorem
syndrom totalitarnego ego - wynik błędnej atrybucji to zachowanie pozytywnego obrazu siebie niezależnie od sytuacji. Wyraża się to w egocentryzmie w bardzo dużym nasileniu, nadmiernym spostrzeganiu pozytywnego obrazu siebie i konserwatyzmie poznawczym, polegającym na nie przyjmowaniu informacji sprzecznych, krytycznych
schematy ja - oparte na naszych przeszłych doświadczeniach zorganizowane struktury wiedzy o nas samych, które pomagają nam zrozumieć, wyjaśnić i przewidzieć nasze własne zachowania.