ROZDZIAŁ I
1.1 Pojęcie bezrobocia
Pojęcie pracy pojawiło się w językach przeróżnych kultur i narodów znacznie wcześniej niż pojęcie bezrobocia. Jedna z pierwszych wzmianek w literaturze dotycząca pracy pojawiła się w Biblii, w księdze dotyczącej stworzenia świata. Praca w tym dziele jawi się jako „przekleństwo, kara za grzech pierworodny, a więc praca rozumiana jako dolegliwość, ale również praca jako powołanie i przeznaczenie człowieka.” W dzisiejszych czasach praca jest podobnie postrzegana. Z jednej strony traktuje się ją jako przykry obowiązek, z którego nie można zrezygnować, głównie z powodów finansowych. Wielu ludzi jest niezadowolonych ze swojej pracy, najczęściej ze względu niskich zarobków, niewspółmiernych do pełnionych obowiązków i wysiłku wkładanego w pracę. Inni ludzie są niezadowoleni ze względu na to, że praca nie przynosi im wewnętrznego zadowolenia i satysfakcji. Z drugiej zaś strony, ludzie nie potrafią i nie chcą żyć bez pracy. Dorosły i odpowiedzialny człowiek zdaje sobie sprawę z tego, że tylko dzięki pracy jest w stanie osiągnąć środki materialne, które są mu niezbędne do życia, a także aby wypełnić swój wolny czas i osiągnąć satysfakcję z wypełnianych zadań i obowiązków.
Problem bezrobocia pojawił się na ziemiach polskich w czasach międzywojennych. W czasach Polski Ludowej pojęcie bezrobocia praktycznie nie istniało, w praktyce było jednak odwrotnie - istniało duże przeludnienie w miejscach pracy. Kolejne stulecia przyniosły masowe zwolnienia ludności z miejsc i stanowisk pracy. Taka perspektywa utrzymuje się do dnia dzisiejszego i stanowi coraz większe zagrożenie dla całego społeczeństwa, nie tylko z powodów materialno-bytowych ale także ze względów psychologicznych.
Bezrobocie to problem, którym zajmują się takie dziedziny nauk jak: ekonomia, psychologia, socjologia itd. Powstaje zatem problem utworzenia jednej, uniwersalnej definicji jaka odpowiadałaby każdej dziedzinie nauk zajmujących się bezrobociem. Definicja bezrobocia w ujęciu ekonomicznym oznaczać będzie „niepełne wykorzystanie jednego z czynników wytwórczych (niezrealizowaną podaż siły roboczej), stan nierównowagi między podażową (zasoby pracy) a popytową (miejsca pracy) stroną zatrudnienia.”
Zupełnie inaczej bezrobocie będzie postrzegane z punktu widzenia socjologicznego. Jedną z podstawowych definicji socjologicznych jest definicja, która określa, że „bezrobocie jest stanem bezczynności zawodowej jednostek zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia, z podkreśleniem, że chodzi o jednostki, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy”. Warto zauważyć, że pierwsza definicja, określana z punktu ekonomicznego zwraca uwagę tylko na ilość dostępnych miejsc pracy i wyżej wymienionych „zasobów pracy”. Definicja socjologiczna przedstawia bezrobotnego jako człowieka dla którego sensem życia jest praca. Taki człowiek chce pracować i jest zdolny do pracy (nie posiada na przykład przeciwwskazań zdrowotnych), jednak brakuje dla niego miejsca zatrudnienia. W myśl definicji opracowanej przez socjologów bezrobotnym nie jest osoba, która nie czuje potrzeby podjęcia zatrudnienia. Taka postawa wynikać może z patologii - człowiek przez swój alkoholizm może nie być w stanie chodzić do pracy a zasiłek otrzymywany, może okazać się wystarczający na zaspokojenie takich potrzeb jak alkohol.
Według Floriana Znanieckiego praca jest to: „produktu, który pracownik oferuje na sprzedaż. (…). Zatrudnieni to ci, którzy znaleźli nabywców swojej pracy. Bezrobotni to ci, którzy nie mogą sprzedać oferowanej przez siebie pracy, ponieważ podaż (zasoby rynkowe) przekracza popyt.” Definicja ta dotyka szczególnie dziedzin ekonomicznych ponieważ określa tylko jedną główną przyczynę powstawania zjawiska bezrobocia jaką jest zbyt niski popyt. Przyrównuje on również pracownika do sprzedawcy a pracę do towaru, który może być atrakcyjny i może istnieć grupa osób chcących go „kupić”. Nie każdy posiada jednak towar (wysokie kwalifikacje, wykształcenie, doświadczenie, pożądane umiejętności), który zachęca do „kupna”, takie osoby zostają często bezrobotnymi.
W myśl ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. „O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu” osobą bezrobotną określa się „osobę niezatrudnioną i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie”. Ustawa ta nie określa ani przyczyn ani skutków bezrobocia. Zaznacza jednak, że przyczyną niemożności znalezienia pracy nie jest niepełnosprawność lub inne problemy zdrowotne ponieważ w myśl tej ustawy osoba bezrobotna jest zdolna i gotowa aby rozpocząć pracę. Definicja ta jest zatem bliska definicji z ujęcia socjologicznego.
Raz na trzy miesiące Główny Urząd Statystyczny tworzy badania dotyczące ilości osób nie posiadających pracy. W myśl GUS bezrobotnym jest osoba, będąca w przedziale wiekowym od piętnastu do siedemdziesięciu czterech lat: „która w tygodniu poprzedzającym badanie, nie była osobą pracującą, w ciągu czterech wcześniejszych tygodni aktywnie poszukiwała pracy i była gotowa podjąć pracę w tygodniu badanym i następnym.” W tej definicji również podkreśla się silną chęć podjęcia pracy przez osobę bezrobotną.
Żadna z powyższych definicji nie jest definicją idealną. W definicjach ekonomicznych brakuje aspektu egzystencjalnego czyli silnej chęci człowieka do podjęcia zatrudnienia nie tylko ze względów materialnych ale także ze względów dążenia do samodoskonalenia, samospełnienia. W definicjach socjologicznych brak jest natomiast wyjaśnienia etiologii zjawiska bezrobocia jakim jest zbyt duża ilość osób gotowych do podjęcia zatrudnienia w porównaniu z zapotrzebowaniem rynkowym na takie osoby.
1.2 Główne typy bezrobocia
Każda dyscyplina naukowa ma za zadanie w jak najbardziej wyczerpujący sposób określić i opisać interesujący ją przedmiot. Jeżeli dziedzina jest rozległa, posiada szeroką etiologię i niesie za sobą różnorodne skutki nie tylko dla osób, których dotyczy ale także dla całego środowiska, tym wyłania się więcej postaci i odmian tego zjawiska. Tak samo jest z bezrobociem, które nie tylko jest zjawiskiem bardzo złożonym, mogącym prowadzić do różnorodnych skutków, nie tylko dla samego bezrobotnego ale także dla całej jego rodziny i w konsekwencji dla całej społeczności w której żyje. Bezrobocie posiada także szeroką genezę, która w konsekwencji rzutuje na wielość typologii bezrobocia. Dzięki rozdzieleniu zjawiska bezrobocia na kilka odrębnych rodzajów, o wiele łatwiej jest prawidłowo zdiagnozować przyczynę bezrobocia a także odnaleźć właściwy sposób rozwiązania tego problemu. Ponadto każdy przypadek osoby bezrobotnej jest nieco inny, z jednej strony zatem trudno sklasyfikować bezrobocie jednak z drugiej strony szerokość tego zjawiska wymaga uporządkowania go.
Wyróżnia się cztery podstawowe typy bezrobocia (w zależności od czasu jego trwania oraz w zależności od przyczyny powstania zjawiska bezrobocia). Ze względu na długość trwania zjawiska wyróżniamy: bezrobocie koniunkturalne, zwane inaczej transformacyjnym oraz bezrobocie fluktuacyjne (restrukturyzacyjne), chroniczne oraz strukturalne. Bezrobocie transformacyjne zalicza się do zjawiska krótkotrwałego. Oznacza ono obniżenie się popytu na pracę. Brak popytu wynika w tym przypadku z drastycznej zmiany, tworzą się nowe zasady postępowania ekonomicznego prowadzące do zwiększonego czasu niskiego popytu na pracę. Skutkiem zmniejszonego popytu jest oczywiście drastyczny wzrost bezrobocia, a im dłuższe utrzymywanie się takiego stanu rzeczy, tym skala zjawiska staje się większa. Bezrobocie fluktuacyjne również utrzymuje się przez krótki czas i charakteryzuje się „niedopasowaniem podaży do zmieniającego się popytu na pracę.” Bezrobocie długotrwałe to bezrobocie chroniczne i strukturalne. Bezrobocie chroniczne oznacza poszukiwanie pracy przez jednostkę przez okres powyżej dwunastu miesięcy i wynika ono z braku popytu.
Dokładniej typologia bezrobocia została przedstawiona w tabeli numer 1. Zupełnie odrębną kategorią bezrobocia jest bezrobocie dobrowolne, które określa jednostki celowo nie podejmujące zatrudnienia. „Bezrobocie dobrowolne odpowiada istniejącym i niewykorzystanym zdolnościom do pracy.” Do tego typu bezrobocia zalicza się ludzi, którzy nie chcą pracować ze względu na zbyt niskie wynagrodzenie proponowane za wykonywaną pracę. Kolejną grupą są osoby, które wybierają nieodpłatną działalność ponieważ posiadają inne źródła dochodów. Uważa się, że bezrobocie dobrowolne wynika z indywidualnego podejścia jednostki do zatrudnienia i nie należy go uwzględniać w statystykach dotyczących poziomu bezrobocia ponieważ takie bezrobocie nie wynika z polityki państwa ale z osobistych wyborów człowieka.
Tabela nr 1. Podział bezrobocia ze względu na czas trwania i przyczynę
|
|
Czas |
|
PRZYCZYNA |
Brak popytu |
Krótki |
Długi |
|
|
Bezrobocie koniunkturalne |
Bezrobocie chroniczne |
|
Zawodność dotychczasowych mechanizmów |
Bezrobocie fluktuacyjne |
Bezrobocie strukturalne |
Brunon Hołyst ze względu na przyczynę bezrobocia wyróżnia: bezrobocie strukturalne, technologiczne, cykliczne (zwane inaczej koniunkturalnym), bezrobocie frykcyjne, sezonowe i agrarne. Bezrobocie strukturalne wynika ze zmian w strukturze sektora gospodarczego a także wprowadzeniem i ulepszeniem technologii. Bezrobocie to dotyczy głównie robotników, osób posiadających wykształcenie i doświadczenie w obsłudze konkretnych maszyn. „Nowinki technologiczne” i wprowadzenie nowych maszyn powoduje, że osoby te nie radzą sobie z ich obsługą, mają zbyt niskie kwalifikacje aby przystosować się do środowiska pracy. Kolejnym rodzajem bezrobocia ze względu na jego przyczynę jest bezrobocie technologiczne. W pewnym stopniu wiąże się ono z bezrobociem strukturalnym, przyczyną również tutaj są nowe technologie. W tym jednak przypadku postęp technologiczny prowadzi do zastąpienia żywego, ludzkiego organizmu maszynami. Ten rodzaj bezrobocia spowodowany jest nie tym, że jednostka nie radzi sobie z obsługą maszyn i urządzeń potrzebnych jej do pracy ale staje się ona niepotrzebna ponieważ pewne czynności zaczyna wykonywać maszyna a nie człowiek. Oznacza to, że człowiek przestaje być w pewnych dziedzinach niezastąpiony. Panuje przeświadczenie, że maszyna wykona daną pracę lepiej i przede wszystkim szybciej. Bezrobocie cykliczne związane jest ze „spadkiem koniunktury gospodarczej, trwającej przez okres kilku tygodni lub miesięcy.” W okresie zwiększonej koniunktury poziom bezrobocia znacząco się obniża i trwa do momentu wzrostu produkcji a co za tym idzie do zwiększonego zapotrzebowania na osoby wykształcone w danym kierunku i chętne do takiej pracy. Ten typ bezrobocia jest niezależny od człowieka - w przestrzeni czasowej zdarza się, że zapotrzebowanie na pracowników jest większe, wtedy osoby bezrobotne otrzymują miejsca pracy. Jednak gdy koniunktura obniża się, pojawiają się zwolnienia ze względu na brak zapotrzebowania na dany rodzaj pracownika. Po jakimś czasie znów następuje wzrost koniunktury a co za tym idzie nowe miejsca pracy. Stąd określenie tego rodzaju bezrobocia jako cykliczny ponieważ w różnych odstępach czasowych poziom bezrobocia wzrasta i obniża się. Kolejnym typem wymienionym przez Brunona Hołysta jest bezrobocie frykcyjne. W tym przypadku to ludzie powodują wzrost lub spadek poziomu bezrobocia ze względu na zmianę miejsca pobytu lub miejsca zamieszkania lub ze względu na przekwalifikowanie się jednostki do uprawiania innego typu zawodu. Przyczyną bezrobocia frykcyjnego jest także niedostateczna wiedza dotycząca miejsc pracy, która może wynikać z takich przyczyn jak nieodpowiednie funkcjonowanie form pośrednictwa pracy. Ten typ bezrobocia trwa krótko - do czasu znalezienia nowej pracy. Bezrobocie sezonowe dotyczy tylko niektórych ludzi, posiadających szczególnie umiejętności rolnicze czy specjalizujący się w budownictwie. W zależności od pory roku, pogody zwiększa się lub zmniejsza zapotrzebowanie na ludzi potrzebnych do pracy. Na przykład zimą nie zatrudnia się ogrodników, rolników czy sadowników ponieważ brakuje wtedy roślin, którymi mogliby się zajmować. Wiosną, kiedy rośliny zaczynają wzrastać, chętnie zatrudnia się ogrodników i sadowników. Ostatnim typem bezrobocia wymienianym przez Brunona Hołysta jest bezrobocie agrarne - „związane z upadkiem bądź z zaprzestaniem działalności byłych państw gospodarstw rolnych.” Inna klasyfikacja zjawiska bezrobocia to podział na bezrobocie rejestrowane i bezrobocie ekonomiczne. W ujęciu bezrobocia rejestrowanego, osoby nie posiadające pracy to jednostki, które ukończyły osiemnasty rok życia oraz figurują na liście bezrobotnych osób w urzędzie pracy. Bezrobocie ekonomiczne stosuje się wobec osób, które są w przedziale wiekowym od piętnastu do siedemdziesięciu czterech lat. Te osoby w tygodniu, w którym przeprowadzane było badanie nie podejmowały żadnych czynności przynoszących dochody finansowe. Osoby bezrobotne z ujęcia ekonomicznego charakteryzują się gotowością do podjęcia zatrudnienia i same aktywnie poszukują dla siebie miejsca pracy.
Przyczyny bezrobocia
Wśród przyczyn bezrobocia można wyróżnić trzy podstawowe kategorie: przyczyny indywidualne, przyczyny koniunkturalne i instytucjonalne. Należy zwrócić uwagę, że rzadko przyczyny te występują jako odrębne kategorie - bardzo często te trzy grupy występują jednocześnie. Wśród indywidualnych przyczyn bezrobocia możemy wyróżnić takie jak preferencje oraz charakterystyka. Do czynników związanych z preferencją danej osoby zaliczyć możemy bezrobocie wynikające z osobistych preferencji i wymagań jednostki dotyczących jej potencjalnego miejsca zatrudnienia. Taka osoba może mieć konkretne oczekiwania co wysokości wynagrodzenia za jakie jest w stanie pracować oraz odległości jaką jest w stanie przebyć, aby dojechać do swojego miejsca pracy. Jednostka może pozostawać bezrobotna również z takich przyczyn jak brak ofert pracy, spełniających jej oczekiwania. Te przyczyny bezrobocia mogą łączyć się z inną grupą przyczyn a mianowicie z przyczynami instytucjonalnymi. Przykładem może być osoba, która jest gotowa podjąć pracę jednakże poziom funduszy jaki otrzymuje z przeróżnych instytucji pomocowych jest na tyle wysoki, że nie chce ona podjąć zatrudnienia, kiedy oferowane wynagrodzenie jest minimalnie wyższe od pieniędzy gwarantowanych przez pomoc społeczną. Do grupy indywidualnych czynników przynależy także charakterystyka danej osoby. Z danych statystycznych wynika, że osoby posiadające wykształcenie na bardzo niskim poziomie bardzo często znajdują się w grupie osób bezrobotnych. Często cechą decydującą o zatrudnieniu są inne czynniki na przykład atrakcyjność, czy zdolności interpersonalne. Stąd też zdarzają się przypadki, kiedy to osoba o wykształceniu podstawowym znajduje stabilną pracę i osiąga wysokie dochody. Niepokojącym zjawiskiem jest coraz częstsze bezrobocie osób, które ukończyły wyższe studia. Dawniej ukończenie studiów wyższych niosło za sobą prestiż i gwarancję dobrze płatnej pracy. Obecnie studia stały się bardzo popularne i większość osób posiada dyplom ich ukończenia, co niestety wcale nie jest równoznaczne z uzyskaniem zatrudnienia. Koniunkturalne czynniki prowadzące do bezrobocia są niezależne od woli jednostki. Te czynniki wynikają ze spadku popytu na usługi a także produkcję a także mogą dotyczyć różnych obszarów. W przypadku globalnej zmiany koniunktury, bezrobocie rozlega się na całą gospodarkę. W przypadku likwidacji dużego zakładu (zatrudniającego dużą liczbę osób) mówi się o lokalnej zmianie w koniunkturze, która dotyczy tylko wybranego obszaru kraju. Do tej grupy czynników określających przyczynę bezrobocia można zaliczyć także postęp technologii. Ludzi coraz częściej zastępują maszyny, które często dużo szybciej wykonują daną czynność. Mechanizacja w niektórych sektorach przynosi o wiele lepsze efekty (ze względu na szybkość, niskie koszty, precyzję) niż praca ludzkich rąk. Kolejną grupą są czynniki instytucjonalne, które próbują określić przyczynę bezrobocia. Czynniki instytucjonalne to: „mechanizm płacy minimalnej, klin podatkowy, system pomocy osobom bezrobotnym, działalność związków zawodowych.” Płaca minimalna polega na ustanowieniu pewnej sumy, którą pracownik musi otrzymać za wykonane zlecenie. W ostatnim czasie minimalne wynagrodzenie wzrosło a co za tym idzie zakłady pracy, które nie mają dostatecznych zasobów finansowych muszą ograniczyć liczbę pracowników aby zminimalizować koszty wynikające z minimalnej płacy, która stała się wyższa, aby ich przedsiębiorstwo mogło odpowiednio funkcjonować. Z tego względu zakłady pracy zwalniają część pracowników aby zapewnić pozostałym minimalne wynagrodzenie. Zwolnienia pracowników w celu redukcji kosztów przeznaczonych na ich wynagrodzenie wiąże się ze zwiększoną liczbą obowiązków. Jeden pracownik otrzymuje większą liczbę obowiązków i zadań, które wcześniej były „rozłożone” na kilku innych pracowników. Klin podatkowy również niesie za sobą pewne konsekwencje dla zwiększenia się poziomu bezrobocia. Klin podatkowy to: „Pozapłacowe koszty pracy, związane z zatrudnianiem pracownika. W ich skład wchodzą świadczenia odprowadzane zarówno z przychodu pracownika jak również z dochodów pracodawcy. Do pozapłacowych kosztów pracy zalicza się podatek dochodowy od osób fizycznych (pokrywany z przychodu pracownika) oraz składki na ubezpieczenia społeczne (opłacane zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę).” Płaca brutto znacznie różni się od płacy netto. Duża część pracowników woli pracować w tak zwanej „szarej strefie” w której otrzymuje wyższe wynagrodzenie niż jako pracownik posiadający umowę o pracę i z tego tytułu posiadając niższe wynagrodzenie. Osoby pracujące nielegalnie są również zaliczane do osób bezrobotnych ze względu na brak oficjalnych danych dotyczących ich zatrudnienia. Często niska płaca netto zniechęca pracownika do podjęcia zatrudnienia. Pomoc socjalna osobom bezrobotnym jest na tyle wysoka, że często pozwala na zaspokojenie podstawowych potrzeb bez codziennej pracy. Szeroki zakres pomocy osobom bezrobotnym pomimo iż z pozoru powinien zmniejszać ilość osób bezrobotnych, często jest jednak odwrotnie. Osoby zarejestrowane w urzędach pracy jako osoby bezrobotne są często objęte szeroko rozumianą pomocą, która dotyczy między innymi ubezpieczenia zdrowotnego a także pomocy finansowej, jak wcześniej wspomniano, zaspokajającej minimalne potrzeby egzystencjalne. Zdarza się, że osoby pozostające zarejestrowane jako osoby bezrobotne wcale nie zamierzają podjąć zatrudnienia ponieważ bez wysiłku otrzymują środki finansowe a także ubezpieczenie, chroniące ich w razie choroby lub pobytu w szpitalu. Znaczenie pomocy osobom bezrobotnym staje się zatem trudne do ocenienia. Z jednej strony jest to duże odciążenie finansowe dla osób faktycznie poszukujących zatrudnienia, pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb w chwilach deficytu na rynku pracy. Z drugiej zaś strony powoduje niechęć do usamodzielnienia się osób, które nie czują potrzeby podjęcia pracy. Takie jednostki wolą pozostawać na utrzymaniu organizacji mających na celu pomoc osobom bezrobotnym, otrzymując bez wysiłku środki finansowe i szeroko rozumianą pomoc niż podjąć trud uczciwej pracy.
Społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia
Bezrobocie jest poważnym problemem nie tylko dla samej osoby pozostającej bez pracy ale także dla jej całej rodziny i całego społeczeństwa. Utrata pracy i niemożność znalezienia nowego miejsca zatrudnienia jest dla bezrobotnego i całej jego rodziny poważnym problemem. Początkowo występuje nadzieja, że sytuacja odmieni się w najbliższym czasie i bezrobotny znajdzie pracę. Jednakże gdy poszukiwania trwają już bardzo długo, rodzina i sam bezrobotny zaczynają popadać w kryzys. Stopniowo pieniądze zaoszczędzone w czasach dobrego statusu materialnego rodziny zaczynają się kończyć. Rodzina stara się przeorganizować swoje życie, oszczędzając najpierw na życiu kulturalnym, później na podstawowych rzeczach takich jak ubrania i jedzenie. Bywa, że rodzina zaczyna szukać pomocy w różnych instytucjach i dzięki temu otrzymuje odzież, jedzenie oraz dodatkowe pieniądze. „Rodzina zaczyna funkcjonować jako rodzina bezrobotnego”. Następuje obniżenie się jakości i standardu życia nie tylko osoby bezrobotnej ale także całej jego rodziny. Sytuacja bezrobotnego i jego rodziny w dużej mierze zależy od tego jak wyglądało ich życie przed utratą pracy jednego z jej członków. Ważne są oszczędności jakie rodzina zgromadziła w okresie przed utratą pracy jednego z jej członków, od zobowiązań kredytowych oraz zaciągniętych pożyczek. Jeżeli już przed utratą pracy jednego z jej członków, rodzina żyła na bardzo niskim standardzie materialno-bytowym, korzystała z zasiłków i innych form pomocy społecznej, to z pewnością proces degradacji takiej rodziny będzie postępował znacznie szybciej niż w przypadku rodziny, która nie zaciągnęła kredytu i która miała zgromadzone oszczędności. W takich rodzinach coraz częstsze stają się konflikty. Kłótnie małżonków dotyczące braku pieniędzy zaostrzają się z dnia na dzień. Występują konflikty na temat tego, na co spożytkować niskie fundusze aby wystarczyło na opłacenie mieszkania, żywność i edukację dzieci. Jeżeli w rodzinie ojciec przez dłuższy czas pozostaje bezrobotnym, stopniowo zaczyna też spadać jego poczucie własnej wartości i prestiżu. Wcześniej ojciec uznawany za żywiciela rodziny, przestaje czuć się potrzebny. Bywa, że tacy ojcowie mają wyrzuty sumienia dotyczące tego, że jako głowa rodziny nie potrafią swoim bliskim zapewnić życia na odpowiednim poziomie. Stopniowo rozpoczyna się degradacja prestiżu osoby bezrobotnej w oczach pozostałych członków rodziny. Mogą oni obwiniać bezrobotnego za brak funduszy do życia na odpowiednim standardzie. W takich rodzinach występuje brak zrozumienia i wzajemne obwinianie się za obecną sytuację. Jak już wspominano bezrobocie dotyka wszystkich członków rodziny a więc także dzieci. Mogą one czuć się gorsze ponieważ ich rodziców nie stać na zapewnienie im odpowiedniego statusu, podobnego do ich rówieśników. Dzieci mogą mieć żal do rodziców, że nie mogą pozwolić sobie na takie samo życie jak ich koledzy i koleżanki. Dotyczyć to może markowych ubrań, wyjazdów na wakacje czy zabawek. Taka rodzina narażona jest na całkowity rozpad więzi, często kończący się rozwodem małżonków. Z punktu widzenia kryminologii bezrobocie może nieść za sobą różnego rodzaju patologie takie jak kradzieże i rozboje, alkoholizm i narkomania oraz przemoc w rodzinie. Długotrwałe bezrobocie może powodować depresję i lęk przed podejmowaniem kolejnych prób znalezienia pracy. Człowiek, który stracił nadzieję na poprawę swojego statusu często też przestaje wierzyć we własne siły i możliwości, zaczyna czuć się bezużyteczny i bezwartościowy. Z długoterminowym pozostawaniem bez zatrudnienia są związane „indywidualne koszty” jakie ponosi człowiek. Warto zwrócić uwagę, że koszty ponoszone przez bezrobotnego teoretycznie rozpoczynają się z chwilą utraty stanowiska pracy a kończą z momentem ponownego zatrudnienia. Proces ten jest jednak o wiele bardziej skomplikowany i rozpoczyna się w bliżej nieokreślonym czasie przed utratą pracy i trwa jeszcze przez pewien okres po chwili ponownego zatrudnienia. A Lipka dzieli te koszty na trzy kategorie: koszty indywidualne przed utratą pracy (niemożności znalezienia zatrudnienia), w trakcie poszukiwania pracy i w trakcie rozpoczęcia nowej pracy (po fakcie jej znalezienia). Koszty indywidualne jakie ponosi człowiek bezrobotny to: koszty związane z leczeniem złego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego, pokonywanie trudności emocjonalnych związanych z sytuacją utraty pracy, pozostawania bezrobotnym oraz ponownego zatrudnienia i związanych z tym problemów przystosowania się do nowego środowiska pracy. Pogodzenie się z sytuacją innej ścieżki kariery niż przyjmowało się na początku oraz sytuacją, że pomimo odpowiednich kwalifikacji i wykształcenia, w praktyce to nie wystarcza do znalezienia pracy. W indywidualne koszty wlicza się także przystosowanie do życia na niższym poziomie niż przed utratą pracy - ograniczenie funduszy na życie towarzyskie i kulturalne jakie prowadziło się dotychczas oraz odmawianie sobie innych dóbr z powodu niskiego statusu finansowego. Osobie przyzwyczajonej do wysokiego standardu życia trudno jest się pogodzić ze zjawiskiem pauperyzacji a także przystosować do nowych warunków życia, niższych jakościowo niż poprzednie. Ważnym problemem z jakim musi uporać się osoba bezrobotna jest przezwyciężenie lęku i utraty wiary we własne siły i możliwości. Osoba pozostająca bez pracy często staje się bardziej konfliktowa i wrażliwa na uwagi dotyczące bezrobocia oraz pracy. Jednostka musi przezwyciężyć swoją złość i frustrację aby nie doprowadzić do rozpadu swoich więzi rodzinnych i towarzyskich.
Nietrudno zauważyć, że życie osoby bezrobotnej jest bardzo trudne, polega na nieustannym zmaganiu się z samym sobą i własnymi słabościami a także na przezwyciężeniu depresji i utraty wiary we własne siły. Dodatkowo osoba bezrobotna pozostając w kontaktach z osobami, które są aktywne zawodowo często odczuwa gniew i niezadowolenie w sytuacji gdy rodzina i przyjaciele opowiadają o swoim codziennym życiu w pracy. Może to powodować konflikty wewnątrz grupy koleżeńskiej a także wewnątrz rodziny. Jeżeli człowiek ma na tyle siły i jest w stanie ponieść wszystkie indywidualne koszty związane z bezrobociem, nie tracąc przy tym nadziei na ponowne zatrudnienie to z pewnością w momencie znalezienia pracy o wiele łatwiej przystosuje się do nowego środowiska pracy. Niestety te trudności są dodatkowo potęgowane przez stereotypy dotyczące osób bezrobotnych. Osoby utrzymujące się przez dłuższy czas bez pracy często uważane są za leniwe i niezaradne życiowo. Panuje przekonanie, że bezrobotni nie chcą pracą ponieważ i tak otrzymują wysokie zasiłki z państwowego budżetu. Uważa się, że za cenę niższych dochodów, osoby te wolą pozostawać nieaktywne zawodowo niż pracując osiągać tylko w nieznacznym stopniu wyższe dochody niż przysługujący im zasiłek dla osób bezrobotnych. Osoby bezrobotne często podejrzewa się o korzystanie z państwowych pieniędzy pomimo uzyskiwania dochodów z nielegalnej pracy. Panująca opinia o osobach bezrobotnych jest często niesprawiedliwa. Istnieje duży odsetek osób, które chcą pracować i aktywnie poszukują pracy, jednak z różnorodnych przyczyn nie mogą jej znaleźć. W sytuacji gdy opinia o osobach bezrobotnych jest głównie negatywna, osoby bez pracy często czują się niesprawiedliwie osądzone a problemy dnia codziennego wynikające z braku pracy zaczynają się dodatkowo pogłębiać poprzez uczucie wstydu i niskiej samooceny. Osoby bezrobotne często są izolowane ponieważ nie korzystają z takich samych dóbr kulturalnych i życia społecznego jak inni ludzie, głównie ze względów finansowych a także ze względów społecznych. Rozmowy międzyludzkie bardzo często sprowadzają się do tematu pracy, która wypełnia znaczną część życia każdego człowieka. Osoba nie posiadająca pracy, często nie włącza się w rozmowę i czuje się gorsza poprzez brak zatrudnienia.
Oprócz indywidualnych konsekwencji jakie ponosi osoba bezrobotna i jej rodzina, bezrobocie wpływa także niekorzystnie na całą społeczność lokalną. Osoba bezrobotna a szczególnie jeśli w danym mieście lub gminie jest wiele takich osób wpływa niekorzystnie na budżet całego środowiska lokalnego. Koszty wkładane przez gminy i całe państwo są bardzo wysokie. Obejmują one między innymi: zasiłki i zapomogi dla osób bezrobotnych i ich rodzin, utrzymanie pośrednictwa pracy, organizowanie szkoleń i zmiany kwalifikacji zawodowych dla osób bezrobotnych. Jeżeli bezrobocie jest wysokie na danym terenie to często wymaga to podniesienia podatków a także zmiany cen produktów ponieważ zmniejsza się popyt na nie. Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 „O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu” wyraźnie określa kto może otrzymywać zasiłki dla bezrobotnych i przez jaki okres. Jednym z głównych celów ustawy jest łagodzenie skutków bezrobocia a więc przede wszystkim pomoc materialna osobom pozostającym bez pracy i ich rodzinom w celu zagwarantowania podstawowych potrzeb takich jak ubrania czy jedzenie. Pomimo, że zasiłki dla bezrobotnych nie są wysokie jednakże przy dużym procencie osób je pobierających tworzy się ogromny koszt jaki wydawać musi gmina czy państwo aby wspomóc osobę bezrobotną. Inne ekonomiczne konsekwencje wynikające z bezrobocia to: „spadek dochodów fiskalnych, wzrost wydatków budżetu państwa, proces dezaktywizacji zawodowej, migracje czy wzrost zróżnicowania dochodu w społeczeństwie.” Wzrost kosztów fiskalnych może spowodować, że coraz więcej publicznych pieniędzy jest wydawane na osoby bezrobotne przez co zmniejsza się budżet miasta czy gminy na takie potrzeby jak edukacja czy służba zdrowia. Im dłuższy okres pozostawania w stanie niezatrudnieni, im więcej osób zasila grono osób bezrobotnych tym stopniowo pogarsza się sytuacja gospodarcza całego kraju. Nie trudno zauważyć, że bezrobocie oznacza poważne konsekwencje nie tylko dla bezrobotnego, jego całej rodziny ale także dla społeczności lokalnej a także dla całego kraju.
Sposoby zapobiegania bezrobociu
Ze względu na formę zapobiegania bezrobociu i łagodzenia jego skutków wyróżnia się jej aktywną i pasywną formę. Do aktywnych form zalicza się różnego typu usługi, szczególnie poradnictwo zawodowe. Inne, aktywne formy to: „prace interwencyjne, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, staż i przygotowanie zawodowe dorosłych, pożyczki szkoleniowe, stypendia w okresie kontynuowania nauki, szkolenia, wsparcie działalności gospodarczej, zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania, dodatek aktywizacyjny”. Do pasywnych form zalicza się przede wszystkim świadczenia pieniężne na rzecz osób bezrobotnych, w szczególności zasiłki. Istnieją dwa modele zapobiegania bezrobociu i łagodzenia jego skutków. Pierwszy model to szkoła rynku pracy a drugi to szkoła integralnego podejścia. Szkoła integralnego podejścia zwraca uwagę na przyczynę bezrobocia jaką jest brak dostatecznej ilości miejsc pracy. Aby zapobiegać zjawisku bezrobocia kładzie nacisk głównie na tworzenie nowych miejsc pracy i zachęcanie bezrobotnych do podjęcia pracy. Wyznacza sobie za zadanie takie cele jak: cele osłonowe, łagodzenie skutków bezrobocia, usuwanie czynników ekonomicznych prowadzących do zjawiska bezrobocia oraz promuje zatrudnienie produktywne. Cele osłonowe to szeroko rozumiana pomoc społeczna w zakresie pomocy finansowej (wyróżnia się tu głównie zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki przedemerytalne a także wcześniejsze emerytury). Drugim celem jest „łagodzenie skutków bezrobocia poprzez czasową aktywizację bezrobotnych w ramach aktywnych programów rynku pracy”. Tutaj wyróżnia się proponowanie różnego typu prac osobom bezrobotnym w celu zdobycia środków finansowych a także w celu zdobycia doświadczenia niezbędnego do znalezienia zatrudnienia. Wyróżnia się tutaj kursy i szkolenia, roboty publiczne oraz prace interwencyjne oraz staże. Każdy kurs kończy się zdobyciem odpowiedniego certyfikatu lub dyplomu potwierdzających nabyte umiejętności. Osoba, która nie posiada wykształcenia lub kursu uprawniającego do wykonywania danych czynności, często ma duże problemy ze znalezieniem miejsca pracy. Pracodawcy przy wyborze pracownika często kierują się kierunkiem jego wykształcenia czy nabytymi umiejętnościami, które formalnie są potwierdzone. Osoba, która nie ma udokumentowanych żadnego wykształcenia a także nie odbyła kursu czy szkolenia uprawniającego do wykonywania danej czynności często jest dyskwalifikowana przez potencjalnych pracodawców. Jednostka może posiadać określone zdolności jednak brak ich potwierdzenia często sprawia, że pracodawca nie jest pewny czy taki pracownik poradzi sobie w danym fachu. Do zadań szkoły integralnego podejścia należy również usuwanie czynników ekonomicznych prowadzących do bezrobocia a także promowanie zatrudnienia produktywnego. Oznaczają one zapobieganie likwidacji miejsc pracy oraz promowanie i pomoc w utworzeniu własnego przedsiębiorstwa mogącego zatrudnić osoby bezrobotne. Celem jest oczywiście wzrost popytu. Niski popyt zawsze wiąże się z bezrobociem, stąd tworzenie nowych miejsc pracy i powstawanie przedsiębiorstw wiąże się zawsze ze zmniejszeniem ilości osób bezrobotnych.
Szkoła rynku pracy zwraca szczególną uwagę na niską aktywność jednostek nie posiadających zatrudnienia, ich poziom wykształcenia i kwalifikacji a także na nieprawidłowe działanie urzędów pracy jako główną przyczynę bezrobocia. Zatrudnienie wykwalifikowanych pracowników w urzędach i pośrednictwie pracy, chcących pomóc osobom bezrobotnym i stawiających na ich własną aktywność i zaangażowanie w proces poszukiwania pracy może doprowadzić do zmniejszenia się ilości osób nie posiadających pracy. Kolejnym problemem jest wykształcenie i nabyte umiejętności osób bezrobotnych. Obecnie w Polsce istnieje duży odsetek osób, które wykształcone są w kierunkach humanistycznych, ukończyły one studia wyższe. Brakuje natomiast osób posiadających wykształcenie zawodowe lub w kierunkach ścisłych. Brak wiedzy na temat zapotrzebowania na określone zawody sprawia, że młodzi ludzie często nie wiedzą jaki kierunek wybrać. Sugerują się często opinią rodziców, którzy nie zawsze są poinformowani jaki kierunek może być korzystny dla ich dziecka. W takiej sytuacji najlepiej jest zasięgnąć rady doradcy zawodowego, który wie jakie zawody są pożądane na rynku pracy a jakich jest już zbyt dużo a co za tym idzie brakuje miejsc pracy dla osób, które ukończyły ten kierunek studiów lub poprzez dużą ilość osób wykształconych w tym kierunku istnieje duża konkurencja której często młodzi ludzie, nie posiadający doświadczenia nie są w stanie pokonać.
Podstawowym dokumentem określającym zakres pomocy osobom bezrobotnym jest „Ustawa o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu” z dnia 14 grudnia 1994 roku. Wśród form pomocy osobom bezrobotnym wymienia się pośrednictwa pracy, rejonowe urzędy pracy, dodatki szkoleniowe, kursy kwalifikacyjne, poradnictwo zawodowe oraz zasiłki dla osób bezrobotnych a także szeroko rozumiana pomoc społeczna. „Głównym celem pomocy społecznej jest wspieranie osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienie im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka, a także ich usamodzielnienie”. Osoby bezrobotne a także ich rodziny często nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb takich jak jedzenie, odzież, opłacenie mieszkania. Znajdują się więc one w sytuacji niezwykle trudnej, bowiem oprócz podstawowych potrzeb takich jak: potrzeba miłości, bezpieczeństwa i akceptacji, każdy człowiek powinien mieć zapewnione miejsce do odpoczynku i snu, odzież adekwatną do pory roku a także posiadać podstawowe środki finansowe na zakup artykułów żywnościowych. Niezaspokojenie którejś z tych potrzeb może nieść ze sobą tragiczne skutki takie jak różnego typu choroby wynikające z niedożywienia, wyziębienia organizmu itd. a także psychologiczne skutki takie jak izolacja społeczna czy depresja. Stąd też osoby bezrobotne powinny być objęte szczególną opieką pracowników socjalnych, zwłaszcza jeżeli posiadają oni dzieci na których szczególnie odbija się brak podstawowych funduszy na zapewnienie miejsca do nauki, zdrowej żywności czy ciepłej odzieży. Najważniejszymi punktami, w jakich osoby bezrobotne mogą otrzymać pomoc są: ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, regionalne ośrodki pomocy społecznej (ROPS), Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Najważniejsze z nich to pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe.
„Pośrednictwo pracy jest to czynność mająca na celu skojarzenie poszukującego pracy z pracodawcą dla nawiązania kontraktu pracy. Pośrednictwo pracy polega na inicjowaniu i organizowaniu przedsięwzięć umożliwiających kontakty ludzi chcących pracować z zakładami pracy.” Pośrednictwo pracy prowadzone jest przez rejonowe urzędy pracy. Pomoc pośrednictwa pracy udzielana bezrobotnym osobom polega na znalezieniu zatrudnienia. Z usług pośrednictwa pracy korzystają także pracodawcy - pośrednictwo pracy pomaga im znaleźć odpowiednio wykwalifikowanych pracowników na proponowane przez pracodawców stanowiska. Pośrednictwo pracy jest idealną formą pomocy dla osób pragnących znaleźć zatrudnienie głównie z tego względu, że pomoc przez nie świadczona jest bezpłatna. Pośrednictwa pracy kierują się kilkoma ważnymi zasadami w procesie poszukiwania ofert pracy dla osób bezrobotnych. Te zasady to: równość, dobrowolność, dostępność oraz jawność. Zasada równości polega na obowiązkowym, jednakowym traktowaniu wszystkich interesantów zgłaszających chęć uzyskania pomocy w pośrednictwie pracy. Jednakową pomoc mają uzyskać wszyscy bezrobotni, jak i pracodawcy bez względu na wyznanie religijne, narodowość, płeć itd. Zasada dobrowolności polega na tym, że do pośrednictwa pracy udają się tylko chętne osoby, zgłaszające wolę współpracy i chęć otrzymania pomocy w znalezieniu zatrudnienia. Jawność usług świadczonych przez pośrednictwo pracy polega na tym, że każde wolne miejsce pracy jest ogłaszane przez pośrednictwo pracy i każda osoba poszukująca pracy jest o nim informowana. Istnieje kilka form pośrednictwa pracy, które mają na celu pomoc osobom nie posiadającym zatrudnienia i pracodawcom. Te formy to: Pośrednictwo pracy odnoszące się do konkretnego zawodu - bez imienia i nazwiska, anonimowe,
Indywidualne - odnosi się do jednostek, które poszukują zatrudnienia w konkretnym zawodzie
Imienne - adresowane do poszczególnego pracownika
Grupowe - kierowane do osób posiadających wykształcenie w określonym, tym samym zawodzie
Otwarte - oferty zatrudnienia są dostępne dla wszystkich
Zamknięte - oferty pracy prezentowane są tylko wybranej grupie
Rejonowe - oferty pracy tylko dla konkretnego rejonu
Regionalne - obejmują grupę rejonów
Krajowe - dotyczą całego kraju
Międzynarodowe - nie ma znaczenia miejsce zamieszkania osoby bezrobotnej, ta forma obejmuje także osoby mieszkające przy granicach.
Taka różnorodność form pomocy sprawia, że oferty pracy są w odpowiedni sposób segregowane i trafiają do określonej grupy. W praktyce znacznie ułatwia to pracę pośrednictwa pracy i może przyspieszyć znalezienie zatrudnienia osobom bezrobotnym a także pracodawcom osób o określonych kwalifikacjach.
Kolejną formą pomocy osobom bezrobotnym i zapobieganiu tego zjawiska, jest poradnictwo zawodowe lub doradztwo zawodowe. W myśl ustawy z dnia 14 grudnia 1994 „Poradnictwo zawodowe prowadzą powiatowe urzędy pracy oraz centra informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzędów pracy (…). Poradnictwo zawodowe polega na udzieleniu bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia oraz pracodawcom w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych.” Pełni ono bardzo zbliżoną funkcję do pośrednictwa pracy. Pomaga osobom bezrobotnym w wyborze odpowiedniego zawodu oraz znalezieniu właściwego miejsca zatrudnienia. Poradnictwo zawodowe pomaga również pracodawcom znaleźć pracowników odpowiadających wymaganiom na określone stanowisko. Podobnie doradztwo zawodowe definiuje A. Bańka: „Doradztwo zawodowe jest procesem pomagania ludziom w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie samego w odniesieniu do rodzaju pracy i środowiska pracy, w odniesieniu do wyboru właściwego zawodu, zmiany zatrudnienia oraz właściwego dostosowania zawodowego”. Definicja doradztwa zawodowego według A. Bańki jest bardzo wyczerpująca. Zawiera w sobie wszystkie podstawowe zadania poradnictwa zawodowego. Doradztwo zawodowe nie zawsze dotyczy tylko osób bezrobotnych. Pomocy u nich szuka także młodzież, stająca przed trudną decyzją wyboru odpowiedniego kierunku kształcenia a co za tym idzie znalezienia w przyszłości satysfakcjonującego zawodu. Doradztwo zawodowe jest również bardzo popularne wśród osób stojących przed zadaniem przekwalifikowania się z różnych względów (na przykład ze względu na zmianę charakteru miejsca zatrudnienia, grupowe zwolnienia, upadki firm i przedsiębiorstw lub na silny uraz do dotychczas wykonywanego zawodu). Definicja A. Bańki nie uwzględnia problemów pracodawców, którzy szukają dla swoich firm i przedsiębiorstw dobrego pracownika. Jednakże pomimo różnorodności definicji, nie ulega wątpliwości, że porady doradców zawodowych są szczególnie cenne dla osób bezrobotnych. Jak wspomniano wcześniej bezrobocie niesie za sobą poważne konsekwencje takie jak stopniowa degradacja systemu rodzinnego, problemy emocjonalne oraz szeroko rozumiana bieda. Stąd ważna jest rola doradcy zawodowego, który dzięki swoim kompetencjom może pomóc osobie bezrobotnej a przy tym zapobiec marginalizacji jego rodziny a także zapobiec różnorodnym patologiom jakie może nieść za sobą brak pracy.
Kolejnym sposobem zapobiegania bezrobociu jest właściwe kształcenie i nauczanie mające na celu uzmysłowienie młodym ludziom a także dorosłym osobom istoty ciągłego rozszerzania swojej wiedzy i doskonalenia swoich umiejętności. Zdaniem Beckera każdy człowiek powinien w toku edukacji posiąść wykształcenie zarówno ogólne jak i specjalistyczne. Wykształcenie ogólne ma na celu zapewnienie człowiekowi przygotowania do każdej pracy wykonywanej w przyszłości. Wykształcenie szczegółowe powinno przysposobić człowieka w określone umiejętności przydatne tylko na konkretnym stanowisku pracy, w konkretnym miejscu zatrudnienia. Małgorzata Szylker - Skoczny zaznacza, że „stopień narażenia na ryzyko bezrobocia zależy w coraz większym stopniu od poziomu wykształcenia i jego dostosowania do zmieniających się potrzeb gospodarki, rośnie znaczenie działań pozwalających zdobyć, podnieść lub zmienić kwalifikacje zawodowe”. Przeróżne badania zwracają uwagę na to, że trudno jest jednoznacznie określić wpływ wykształcenia na bezrobocie. Jednakże dodatkowe kursy i szkolenia mogą jedynie pomóc w znalezieniu pracy. Pracodawcy bowiem wolą zatrudnić pracownika, który jest wykształcony i posiada potwierdzone umiejętności. Z tych powodów można przyznać, że edukacja jest sposobem na zapobieganie bezrobociu.
Innym sposobem zapobiegania bezrobociu są roboty publiczne i prace interwencyjne. Prace te mają na celu zaktywizowanie osób nie posiadających zatrudnienia i osób zagrożonych bezrobociem. Po utracie pracy osoby bardzo często popadają w depresję i załamują się. Prace interwencyjne i roboty publiczne mają na celu aktywizację jednostki, zapobieganie jej bezczynności i zapewnienie minimalnych środków finansowych, do czasu znalezienia ponownego zatrudnienia. Takie prace przynoszą korzyści nie tylko osobie bezrobotnej i jej rodzinie ale także wspomagają przedsiębiorstwa i szeroko rozumiany rynek pracy.
Wszystkie wyżej wymienione działalności mają na celu przeciwdziałanie bezrobociu. Pomoc ta dotyczy tylko osób, które faktycznie chcą zdobyć stanowisko pracy i uczciwie zarabiać pieniądze. Osoby nie planujące zdobycia pracy, pragnące jak najdłużej utrzymywać się z zasiłków dla osób bezrobotnych w celu otrzymywania funduszy bez żadnego wysiłku ze swojej strony, nie korzystają z takich form pomocy. Przeciwdziałanie ich bezrobociu jest niezwykle trudne.
Jak widać problem bezrobocia jest problemem bardzo rozległym, ze względu na szeroką etiologię, skomplikowaną typologię oraz negatywne skutki nie tylko dla samego bezrobotnego, jego rodziny ale także dla całej społeczności lokalnej i całego kraju. Stąd ważne jest zapobieganie bezrobociu i promowanie aktywności zawodowej.
ROZDIAŁ II
KOBIETA NA RYNKU PRACY
W zależności od kraju kobiety są nieco inaczej traktowane od mężczyzn. Wszystko zależy od kultury i tradycji danego państwa. Kwestia ta dotyczy również zatrudnienia i miejsca pracy.
Wacław Jarmołowicz wprost mówi o nierównościach między kobietami i mężczyznami na rynku pracy. „Kobiety na ogół mają większe problemy w znalezieniu i utrzymaniu stałej pracy. Co więcej, kobietom trudniej jest awansować na wyższe stanowiska, a ich wynagrodzenia są przeciętnie niższe od tych, które otrzymują mężczyźni.” Z raportu GUS z 2011 roku jasno wynika, że ilość bezrobotnych kobiet wzrosła aż o 12 procent, podczas gdy bezrobocie mężczyzn zwiększyło się zaledwie o jeden procent. Dodatkowo z tych badań wynika, że o wiele więcej mężczyzn niż kobiet znalazło zatrudnienie. Również do urzędów pracy przychodzi coraz więcej kobiet zgłaszając problem braku pracy. Wynikać może to z takich przyczyn jak utrzymujący się model rodziny tradycyjnej, w której to mężczyzna zarabia a kobieta zajmuje się dziećmi, nie pracuje. Bezrobocie kobiet może wynikać także z takiego powodu o jakim wspomina W. Jarmołowicz a mianowicie, że w okresie szerzącego się bezrobocia trudno jest znaleźć pracę kobietom. U mężczyzn bowiem najczęstszym problemem są uzależnienia, które mogą doprowadzić do niemożności znalezienia zatrudnienia.
Warto zastanowić się nad przyczynami szerzącego się bezrobocia kobiet. Wśród etiologii tego zjawiska wyróżnia się: wykształcenie mniej specjalistyczne, wykształcenie w kierunkach humanistycznych na które brak jest zapotrzebowania, etiologii poszukuje się także w panujących stereotypach dotyczących kobiet i ich rzekomej niezaradności oraz planów związanych z ciąża a co za tym idzie długim okresem zwolnienia macierzyńskiego i licznych urlopów wychowawczych. Niepokojącym faktem jest to, że często wykształcenie kobiet jest wyższe niż wykształcenie mężczyzn, co teoretycznie powinno iść w parze z zatrudnieniem. Z danych statystycznych wynika, że aż sześćdziesiąt procent kobiet posiada wykształcenie wyższe lub średnie, w przypadku mężczyzn procent ten wynosi zaledwie 45%. Jest jednak zupełnie inaczej - z roku na rok liczba bezrobotnych kobiet stale rośnie.
W Polsce bardzo często obserwuje się zjawisko segregacji poziomej i pionowej w zakresie wykonywanych zawodów. Oznacza to występowanie określonej płci wśród określonych grup zawodowych. Przykładem wymienianym przez Wacława Jarmołowicza jest przewaga kobiet pracujących w edukacji czy służbie zdrowia. Z reguły nie znajdujemy na takich stanowiskach mężczyzn.
BIBLIOGRAFIA:
Bańka A. Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, Wydawnictwo PRINT-B, Poznań, 1995
Borkowski T., Marcinkowski A. S Bezrobocie w prospektywnie socjologicznej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1999
Czerkawski A, Indywidualne konsekwencje bezrobocia absolwentów w: Wybrane społeczno-socjalne aspekty marginalizacji, Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. Generała Jerzego Ziętka w Katowicach, Katowice, 2005Hołyst B., Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa, 2009
Gazon J. Ani bezrobocie, ani opieka społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008
Informacja o stanie i strukturze bezrobocia kobiet w 2008 r., Ministerstwo pracy i polityki społecznej, Warszawa 2009
Jarmołowicz W. Przemiany na współczesnym rynku pracy, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań, 2008
Lipka A. Indywidualne koszty bezrobocia. Próba klasyfikacji, Polityka społeczna nr.3, 1992
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym, Warszawa 2011, s. 59
Możdżeńska-Mrożek D., Szylko-Skoczny M., Bezrobocie jako kwestia społeczna w: Polityka społeczna, A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księżopolski (red.), Wyd. Interart, Warszawa 1996
Reszke I. Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999
Ratajczak Z. Psychologiczne aspekty funkcjonowania czlowieka w sytuacji i braku pracy w: Czlowiek w spolecznej przestrzeni bezrobocia T. Chirowska-Smolak,A. Chudzicka (red.) , Poznań, 2004
Rokicki B., Hryniewicka A. Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje w: Bezrobocie -między diagnozą a działaniem J. Staręga-Piasek .(red.), http://irss.pl/ wp-content/uploads/2012/04/Bezrobocie - między diagnozą a działaniem.pdf
Szylko - Skoczny M., Polityka społeczna wobec bezrobocia w Trzeciej Rzeczypospolitej, Oficyna Wydawnicza ASPRA - JR, Warszawa 2004
Florian Znaniecki, Socjologia bezrobotnych w: Socjologia bezrobocia, T. Borkowski., A. Marcinkowski. (red.) , Interart, Warszawa, 1996
Bezrobocie uderza w kobiety, Newsweek, 2012, http://biznes.newsweek.pl/bezrobocie-uderza-w-kobiety,88973,1,1.html
Borkowski T., Marcinkowski A. S Bezrobocie w prospektywnie socjologicznej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1999, s. 9
Hołyst B. Kryminologia Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa, 2009, s. 486
Borkowski T., Marcinkowski A. S Bezrobocie w prospektywnie socjologicznej, Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 1999, s 17
Ibidem, s 18
Ibidem
Florian Znaniecki Socjologia bezrobotnych w: Socjologia bezrobocia, T. Borkowski , A. Marcinkowski . (red.), Interart, Warszawa 1996 r. s. 47
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz.U. 1995 nr 1 poz. 1 http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19950010001
Hołyst B.Kryminologia, opt.cit s. 488
Borkowski T., Marcinkowski A. T Bezrobocie w perspektywie socjologicznej, opt.cit. s. 18-19
Borkowski T., Marcinkowski A. T Bezrobocie w perspektywie socjologicznej, opt.cit, s. 20
Ibidem, s. 20-21
Hołyst B. Kryminologia, opt.cit, s. 489,Borkowski T., Marcinkowski A.S Bezrobocie w perspektywie…, opt.cit, s. 20
Gazon J. Ani bezrobocie, ani opieka społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2008, s. 24.
Ibidem, s. 24-25
Borkowski T., Marcinkowski A. S Bezrobocie w perspektywie…, opt.cit, s. 20
Hołyst, Kryminologia, s. 488
Ibidem
Ibidem, s. 488-489
Rokicki B., Hryniewicka A. Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje w: Bezrobocie -między diagnozą a działaniem J. Staręga-Piasek .(red.), http://irss.pl/ wp-content/uploads/2012/04/Bezrobocie - między diagnozą a działaniem.pdf
Hołyst, Kryminologia, opt.cit, s. 489
Rokicki B., Hryniewicka A. Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje, opt.cit.
Rokicki B., Hryniewicka A. Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje, opt.cit.
Ibidem
Ibidem
Ibidem
Bartłomiej Rokicki, Agnieszka Hryniewicka Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje, opt. cit
Ibidem
http://www.rynekpracy.pl/slownik_1.php/wpis.172
http://www.rynekpracy.pl/slownik_1.php/wpis.172, Bartłomiej Rokicki, Agnieszka Hryniewicka Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje, opt. cit
Bartłomiej Rokicki, Agnieszka Hryniewicka Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje, opt. cit
Reszke I. Wobec bezrobocia: opinie, stereotypy, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999, s. 12
Czerkawski A, Indywidualne konsekwencje bezrobocia absolwentów w: Wybrane społeczno-socjalne aspekty marginalizacji, Śląska Wyższa Szkoła Zarządzania im. Generała Jerzego Ziętka w Katowicach, Katowice, 2005, s. 99
Możdżeńska-Mrożek D., Szylko-Skoczny M., Bezrobocie jako kwestia społeczna, w: Polityka społeczna, A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księżopolski (red.), Wyd. Interart, Warszawa 1996 ,s. 172
Czerkawski A., Indywidualne konsekwencje bezrobocia absolwentów s. 99
Ibidem
Hołyst B., Kryminologia, opt.cit, s. 486
Ratajczak Z. Psychologiczne aspekty funkcjonowania czlowieka w sytuacji
braku pracy w: Czlowiek w spolecznej przestrzeni bezrobocia T. Chirowska-Smolak ,A. Chudzicka, Poznań, 2004, s. 13
Lipka A. Indywidualne koszty bezrobocia. Próba klasyfikacji, Polityka społeczna nr.3, 1992, s. 4
Ibidem, s. 6
Reszke I, Wobec bezrobocia…, opt.cit, s. 10
Czerkawski A, Indywidualne konsekwencje bezrobocia absolwentów, opt.cit, s. 100
Reszke I, Wobec bezrobocia…, opt.cit, s. 13
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz.U.1997.25.128, http://www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-97-25-128
Rokicki B., Hryniewicka A. Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje w: Bezrobocie -między diagnozą a działaniem J. Staręga-Piasek .(red.), http://irss.pl/ wp-content/uploads/2012/04/Bezrobocie - między diagnozą a działaniem.pdf
Ibidem
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Analiz Ekonomicznych i Prognoz, Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym, Warszawa 2011, s. 59
Kabaj M. Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Krajach Unii Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2004, s. 85
Ibidem, s. 85
Kabaj M. Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu w Krajach Unii Europejskiej i w Polsce, Warszawa 2004, s. 85
Ibidem
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz.U.1997.25.128, http://www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-97-25-128
Arendt Ł., Kukulak-Dolata I., Hryniewicka A. Instytucje powołane do świadczenia pomocy wraz z kompetencjami w: Bezrobocie -między diagnozą a działaniem, Staręga-Piasek J.(red.) http://irss.pl/ wp-content/uploads/2012/04/Bezrobocie - między diagnozą a działaniem.pdf
Ibidem
Bańka A. Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, Wydawnictwo PRINT-B, Poznań, 1995, s. 27
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz.U.1997.25.128, http://www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-97-25-128
Bańka A. Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, Wydawnictwo PRINT-B, Poznań, 1995, s. 28-29
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu, Dz.U.1997.25.128, http://www.abc.com.pl/du-akt/-/akt/dz-u-97-25-128
Ibidem
Bańka A. Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy, Wydawnictwo PRINT-B, Poznań, 1995, s. 24
Ibidem, s. 24 - 25
Gazon J. Ani bezrobocie, ani opieka społeczna, opt.cit, s. 60
Szylko - Skoczny M. , Polityka społeczna wobec bezrobocia w Trzeciej Rzeczypospolitej, Oficyna Wydawnicza ASPRA - JR, Warszawa 2004, s. 205
Ibidem, s. 210
Jarmołowicz W. Przemiany na współczesnym rynku pracy, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań, 2008, s. 149
Bezrobocie uderza w kobiety, Newsweek, 2012, http://biznes.newsweek.pl/bezrobocie-uderza-w-kobiety,88973,1,1.html
Bezrobocie uderza w kobiety, Newsweek, 2012, http://biznes.newsweek.pl/bezrobocie-uderza-w-kobiety,88973,1,1.html
Informacja o stanie i strukturze bezrobocia kobiet w 2008 r., Ministerstwo pracy i polityki społecznej, Warszawa 2009, s. 16
Ibidem, s. 13
Jarmołowicz W. Przemiany na współczesnym rynku pracy, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań, 2008, s. 158