Prawo konstytucyjne - kolokwium

ŹRÓDŁA PRAWA:

KONSTYTUCJA

|

Międzynarodowe umowy ratyfikowane z zgodą wyrażona w ustawie; prawo organizacji międzynarodowych (przede wszystkim prawo UE)

|

Ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy

|

Inne umowy międzynarodowe ratyfikowane (kierownicy urzędów centralnych)

|

Akty podstawowe:

>>Prezydent (rozporządzenia, zarządzenia)

>>Rada ministrów (rozporządzenia, uchwały)

>>”ministrowie resortowi” (rozporządzenia, zarządzenia)

>>Premier (rozporządzenia, zarządzenia)

>>przewodniczący określonych w ustawach komitetów (rozporządzenia, zarządzenia)

KRRiT (rozporządzenia)

>> Akty prawa miejscowego

--------------------------------------------------

Regulaminy parlamentarne

3 zasadnicze założenia polskiego systemu źródeł prawa

>>> rozróżnianie 2 rodzajów źródeł prawa:

• powszechnie obowiązującego

• wewnętrznego

O rodzaju decyduje relacja między ogranem wydającym akt a adresatem. Akty wewnętrzne adresowane są do podmiotów podległych organowi wydającemu akt (tylko w obrębie aparatu państwowego)

>>System źródeł prawa powszechnie obowiązującego jest systemem zamkniętym (od strony podmiotowej i przedmiotowej). Konstytucja enumeratywnie wylicza źródła prawa powszechnie obowiązującego (art.87). Zamknięte od strony podmiotowej: tylko podmioty wymienione w konstytucji mogą stanowić prawo powszechnie obowiązujące.

>>> System źródeł prawa wewnętrznego jest systemem otwartym; konstytucja nie zawiera wyczerpującego katalogu źródeł prawa wewnętrznego. Mogą to być np. Uchwały i zarządzenia RM, okólniki, wytyczne, pisma ministrów.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

>>Wymagające ratyfikacji

• ratyfikowane w trybie art.90

• ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie (URZZWWU)

• inne umowy ratyfikowane

>>Nie wymagające ratyfikacji (nie są one źródłem prawa powszechnie obowiązującego)

Art.90 - szczególna procedura ratyfikacji, np. Traktat akcesyjny do UE

URZZWWU - (art.89) - wymagają zgody ustawodawcy

W Polsce umowy ratyfikuje prezydent

Umowa samowykonalna nie wymaga ustawy, niesamowykonalna wymaga ustawy.

DECYDUJE: treść umowy. Jeśli jest niejasna lub domaga się ustawy - jest niesamowykonalna. Umowy samowykonalne muszą być stosowane bezpośrednio przez każdy organ w państwie.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe, po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, stanowią cześć obowiązującego porządku prawnego.

PRAWO UE

>>Pierwotne

• traktaty konstytuujące UE i wspólnotę europejską

• traktaty akcesyjne

>>Pochodne

• rozporządzenia wspólnotowe (stosowane bezpośrednio, mają pierwszeństwo przed ustawami)

• dyrektywy wspólnotowe (adresowane do prawodawce i wymagające transpozycji). Stosowane bezpośrednio, jeśli:

= w relacji jednostka - państwo, gdy jednostka dochodzi pewnych praw

= jeżeli dyrektywa jest precyzyjna

= jeżeli dyrektywa jest bezwarunkowa

= jeżeli minął termin transpozycji dyrektywy

USTAWA: akt prawny uchwalany przez sejm z udziałem senatu i prezydenta; uchwalany w trybie ustawodawczym; ustala normy generalne i abstrakcyjne; posiada najwyższą moc prawną po prawie organizacji międzynarodowych, ratyfikowanych umowach międzynarodowych i konstytucji. Jest podstawową formą regulowania stosunków społecznych.

NORMY:

>> generalne (do bliżej nieokreślonej liczby adresatów, do grupy społecznej, np. Do studentów)

>> indywidualne (do imiennie wskazanego adresata)

------------------------------

>> abstrakcyjne (stos. W sytuacjach powtarzających się)

>> konkretne (w konkretnej sytuacji)

WYJĄTKI: ustawa budżetowa, ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację.

Obowiązują w nieograniczonym zakrasie przedmiotowym z wyjątkiem materii zastrzeżonej dla regulaminów parlamentarnych.

ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY:

Mogą być wydawane przez:

• prezydenta na wniosek RM z kontrasygnatą premiera, w czasie stanu wojennego, gsy sejm nie może zebrać się na posiedzenie, w zakresie i granicach określonych w art. 228 ust.3-5. Podejmowane środki muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia, muszą zmierzać do jak najszybszego normalnego funkcjonowania państwa, nie mogą zmieniać ustaw o stanach nadzwyczajnych ani prawa wyborczego. Podlegaja głosowaniu przez sejm na najbliższym posiedzeniu; wiążą organy państwowe (w szczególności sądy) tak, jak ustawy.

ROZPORZĄDZENIA:

• wydawane przez organy wymienione w konstytucji, tj. Prezydenta, RM, premiera, ministrów resortowych, przewodniczących określonych w ustawach komitetów, KRRiT.

• Są aktami powszechnie obowiązującymi, tj. Mogą nakładać na obywateli obowiązki. Nie mogą być sprzeczne z 1)konstytucją, 2)ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, 3)prawem organizacji międzynarodowych, 4)ustawami. Zajmują wyższe miejsce w hierarchii niż uchwała i zarządzenie. Wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego. Nie mogą wykraczać poza granice upoważnienia. Upoważnienie musi być szczegółowe:

- musi wskazywać organ upoważniony

- określa sferę do unormowania

- zawiera wytyczne dot. Treści rozporządzenia

- musi wskazywać formę regulacji

>Musi być zgodne z kierunkiem regulacji ustawowej

>Nie może wchodzić w sferę uregulowaną innymi ustawami

>Zakaz subdelegacji

>Obowiązkowo publikowane w Dzienniku Ustaw

UPOWAŻNIENIE:

>Upoważnienie nie może być traktowane rozszerzająco.

>Może być wydane w celu wykonania ustawy.

>Nie moze mieć charakteru blankietowego.

>Musi być jednorodne z intencją ustawy.

>Nie może normować spraw o zasadniczym znaczeniu z punktu widzenia ustawy.

UCHWAŁY RADY MINISTRÓW:

• Nie każda URM jest aktem normatywnym

• URM jest aktem prawa wewnętrznego i obowiązuje jednostki podległe RM

• Nie mogą być sprzeczne z żadnym aktem powszechnie obowiązującym i nie mogą go zmieniać.

• Nie może zmieniać spraw zastrzeżonych dla ustawy ani spraw uregulowanych przez ustawy

• Dla wydania wystarczy ogólne upoważnienie w konstytucji

• Nie wszystkie URM są publikowane, a jeśli już, to w Monitorze Polskim

ZARZĄDZENIA:

• ministrowie

• premier

• prezydent

• kierownicy urzędów centralnych (wskazani w ustawach)

Zarządzenia są aktami wewnętrznymi (nie regulują statusu jednostki). Muszą być zgodne z aktami powszechnie obowiązującymi. W hierarchii stoi niżej niż rozporządzenie. Powinno wskazywać podstawę prawną dot. jego wydania. Podstawa nie może być tak szczegółowa, jak w przypadku rozporządzenia. Nie może wykraczać poza zakres wskazany w podstawie. Zarządzenia prezydenta i premiera publikowane są w Monitorze Polskim. Zarządzenia ministrów i kierowników urzędów centralnych są publikowane w dziennikach urzędowych ministerstw i urzędów centralnych.

REGULAMINY PARLAMENTARNE

Regulują:

• wewnętrzną organizację parlamentu

• określają sposób wykonywania obowiązków konstytucyjnych wobec parlamentu

• muszą być zgodne z ustawami

• DEMOKRACJA

Demokracja bezpośrednia: forma demokracji, w której ogół obywateli osobiście bierze udział w sprawowaniu władzy państwowej.

Demokracja pośrednia: forma demokracji, w której ogół obywateli powierza sprawowanie władzy w swoim imieniu upoważnionym przedstawicielom

Zgromadzenie ludowe: zebranie ogółu obywateli zamieszkujących dane terytorium w celu stanowienia aktów prawnych

Referendum: forma demokracji bezpośredniej, polegająca na wypowiedzeniu się w okreś-lonej sprawie w drodze głosowania powszechnego przez obywateli zamieszkujących dane państwo lub jego określona część.

REFRENDA (podział ze względu na kryterium):

(zakres terytorialny)

• ogólnokrajowe

• lokalne

(przedmiot)

• konstytucyjne

• ustawodawcze

• dot. aktu podstawowego

(obligatoryjność)

• obligatoryjne [nie istnieje możliwość ustanowienia aktu prawnego bez przeprowadzenia referendum]

• fakultatywne [dla ustanowienia danego aktu prawnego z zastosowaniem referendum istnieje procedura pozwalająca je ominąć]

(kto decyduje o przeprowadzeniu referendum fakultatywnego)

- organ władzy wykonawczej

- parlament lub jedna z jego izb

- organ władzy wykonawczej + parlament

- człony federacji

- grupa deputowanych

- grupa obywateli (partie polityczne, grupy nacisku itp.)

(etap procedury stanowienia aktu prawnego)

• poprzedza ustanowienie aktu prawnego

• kończy procedurę stanowienia aktu prawnego

• dot. aktu prawnego już obowiązującego

(skutki prawne)

• konsultatywne

• rozstrzygające

4 PODSTAWY PRAWNE REFERENDUM:

• ART. 235 KONSTYTUCJI o referendum konstytucyjnym. Przedmiotem głosowania jest przyjęcie ustawy o zmianie konstytucji (uchwalonej przez sejm i senat). Referendum dopuszczane jest tylko wtedy, gdy ustawa zmienia rozdział 1 (przepisy ogólne), 2 (prawa człowieka) lub 12 (zmiana konstytucji). W innych przypadkach referendum nie odbywa się. Inicjatywę tą może podjąć min. 92 posłów, senat lub prezydent. Jest to referendum zatwierdzające i rozstrzygające bez względu na frekwencję. Większość = 50% + 1

- ART. 125 KONSTYTUCJI. W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

1. Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (na wniosek 500 000 obywateli lub na wniosek RM)lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

2. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący.

3. Ważność referendum ogólnokrajowego oraz referendum, o którym mowa w art. 235 ust. 6, stwierdza Sąd Najwyższy.

4. Jeżeli zapadło rozstrzygnięcie i wynik jest wiążący, to odpowiednie organy państwowe zobowiązane są podjąć prace mające na celu wprowadzenie wyniku referendum w życie nie później niż 60 dni po stwierdzeniu ważności referendum przez SN.

- ART. 90. KONSTYTUCJI

Odbywa się na zasadach określonych w art. 125 konstytucji.

1. Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.

4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

- ART. 170. KONSTYTUCJI

Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa.

PLEBISCYT:

• 1.w niektórych krajach używany jest jako synonim referendum

• 2.rodzaj referendum wyrażający zaufanie dla ekipy rządzącej

Dotyczy prawa międzynarodowego; instytucja, która polega na głosowaniu ludności określonego terytorium w sprawie przynależności państwowej.

WETO OBYWATELSKIE:

- prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec aktu prawodawczego domaganie się przeprowadzenia referendum w sprawie jego obowiązywania.

INICJATYWA OBYWATELSKA:

• przysługujące określonej liczbie obywateli prawo do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie aktu prawodawczego przez organ państwowy lub w głosowaniu powszechnym.

• Ma charakter lokalny bądź krajowy

• Ustawowy / konstytucyjny

• Sformułowany (kompletny projekt) / niesformułowany (tylko ogólne założenia)

• Pośrednia (do organu państwowego) / bezpośrednia (projekt bezpośrednio oddawany pod referendum)

• <Typy procedury>: organ ma prawo (a nie obowiązek) rozpatrzyć projekt

- organ ma obowiązek rozpatrzyć projekt

- organ ma obowiązek rozpatrzyć projekt, a w razie jego odrzucenia projekt podlega referendum

REGULACJA POLSKA:

• art. 118 ust.2: Inicjatywa ustawodawcza przysługuje również grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

• nie może być to projekt o zmianie konstytucji

PROCEDURA:

• założenie Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej (min. 15 osób). Komitet musi wybrać pełnomocnika i jego zastępcę oraz przygotować projekt

• musi zebrać 1000 podpisów

• musi zawiadomić marszałka sejmu o utworzeniu komitetu

• marszałek sejmu wydaje postanowienie w sprawie przyjęcia zawiadomienia (jeśli nie ma braków formalnych, ma obowiązek)

• jeżeli marszałek odmówi, to przysługuje skarga do SN

• z chwilą przyjęcia zawiadomienia komitet uzyskuje osobowość prawną.

• Komitet musi umieścić ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim o fakcie nabycia osobowości prawnej, adresie komitetu oraz miejscu udostępnienia projektu do publicznego wglądu.

• Po przyjęciu zawiadomienia możliwe jest rozpoczęcie kampanii promocyjnej (trzeba zebrać w sumie 100 000 podpisów w ciągu 3 miesięcy)

• Komitet nie musi mieć pozwolenia na organizowanie zbiórki publicznej

• Po wniesieniu do sejmu projektu wraz z podpisami, marszałek wydaje postanowienie w sprawie przyjęcie projektu (jeśli nie ma braków formalnych, to ma obowiązek; jeśli nie, to przysługuje skarga do SN)

POSTĘPOWANIE USTAWODAWCZE:

• sejm ma obowiązek przeprowadzić 1sze czytanie do 3 miesięcy od dnia wniesienia projektu

• 1sze czytanie musi odbywać się na posiedzeniu plenarnym

• w pracach nad projektem bierze udział członek Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej

• w przypadku projektów obywatelskich nie obowiązuje zasada dyskontynuacji międzykadencyjnej

• sejm nie ma obowiązku uchwalenia projektu

• KIU ma obowiązek złożenia sprawozdania finansowego ministrowi finansów

• Ewentualne nadwyżki środków muszą zostać przeznaczone na cel charytatywny

• KIU musi zostać rozwiązany do 3 miesięcy od zakończenia postępowania ustawodawczego,

• PRAWO WYBORCZE

Przymiotniki wyborcze:

Fundamentalne założenia dot. uprawnień obywateli w postępowaniu wyborczym i określają minimalne wymogi demokratycznego prawa wyborczego.

• POWSZECHNE

System wyborczy oparty jest na zasadzie powszechności jeśli nie dopuszcza żadnych cenzusów.

Zasada powszechności:

• do czynnego i biernego prawa wyborczego

• do całości uprawnień w procedurze wyborczej

GWARANCJE POWSZECHNOŚCI:

• wybory odbywają się w dzień wolny od pracy

• w każdej gminie sporządzany jest stały rejestr wyborców, a przed każdymi wyborami sporządza się spis wyborców;

DOPISYWANIE DO LIST:

- wyborcy przebywający stale bez zameldowania na terenie gminy

- wyborcy przebywający czasowo bez zameldowania na terenie gminy

- wyborcy niepełnosprawni wg potrzeb

• przewiduje się głosowanie za granicą i na polskich statkach morskich

• utworzenie okręgów wyborczych w zakładach śledczych, karnych itp.

• Wyborca planujący zmianę miejsca pobytu na swoje żądanie otrzyma zaświadczenie uprawniające do głosowania w miejscu pobytu

- RÓWNE

• do czynnego i biernego prawa wyborczego

• do całości uprawnień w procedurze wyborczej

Zasada równości dopuszcza pewne rozróżnienia w procedurze wyborczej w dostępie do innych uprawnień niż czynne i bierne prawo wyborcze.

Systemy nie respektujące zasady równości:

• system kurialny (Austro-Węgry, Niemcy przez I wojną światową)

• system wielokrotnego głosowania (GBR do 1949)

• system pluralny (Belgia - większa liczba głosów dla głowy rodziny)

• system wyborczy PRL

TAJNE:

Wyborca udaje się do miejsca zapewniającego tajność głosowania.

BEZPOŚREDNIE:

• wybory jednostopniowe (nie tworzy się gremiów tworzących wole wyborców)

• wyborcy mogą ujawnić swoje preferencje personalne; zależy od nich skład organu przedstawicielskiego

• głosowanie osobiste

WOLNE (szósty przymiotnik)

• Polska konstytucja nie mówi nic o wolnych wyborach

• Doktryna niemiecka: należy zapewnić wszystkim kandydatom równe szanse, tj. kampania + możliwość zgłaszania kandydatów

PROPORCJONALNE:

3 rodzaje systemów większościowych:

• większościowe

• proporcjonalne

• mieszane

Większościowe:

• sys większości zwykłej (wygrywa ten, kto dostaje najwięcej głosów)

• sys większości bezwzględnej

Polski sejm: większość bezwzględna = za > przeciw + wstrzymanie od głosu

2. tura

Proporcjonalne (przynajmniej 3 mandaty w okręgu):

• system największej reszty (dobry dla partii słabych)

• system Victora d'Hondt'a (dobry dla partii silnych)

• system zrównoważony

SYSTEM WIĘKSZOŚCI ZWYKŁEJ:

• silnie deformuje reprezentację parlamentarną partii w stosunku do siły wyborczej

• może się zdarzyć, że partia, która dostała mniej głosów ma większą liczbę mandatów (np. Wielka Brytania w 1974)

• niewielkie przesunięcia preferencji wyborczych mogą wpłynąć zasadniczo na wynik wyborów

SYSTEM WIĘKSZOŚCI BEZWZGLĘDNEJ:

• umiarkowanie deformuje reprezentację parlamentarną partii w stosunku do siły wyborczej

• niewielkie przesunięcia preferencji wyborczych mogą wpłynąć na wynik wyborów

SYSTEM PROPORCJONALNY:

• wiernie odzwierciedla siłę wyborczą w parlamencie

• system korzystny dla partii małych

• niewielkie zmiany preferencji wyborczych nie mają większego znaczenia

• traci na znaczeniu prawo rozwiązania parlamentu

PRAWO DUVEZGEZ'A:

• system większości zwykłej prowadzi do ukształtowania systemu 2-partyjnego

• system większości bezwzględnej prowadzi do ukształtowania systemu 2-blokowego

• system proporcjonalny prowadzi do systemu rozbicia wielopartyjnego

• ZGŁASZANIE KANDYDATÓW

Kandydatów mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy.

Komitety wyborcze:

• partii politycznych (funkcję pełni organ partii)

• koalicyjne komitety wyborcze (min. 10 osób)

• komitety wyborcze wyborców (min. 15 osób + 1000 podpisów)

• mogą powstać tylko w 1 okręgu

• nie można utworzyć komitetu, którego kandydat będzie starał się jednocześnie o mandat poselski i senatorski (do sejmu: 5000 podpisów na listę wyborczą z danego okręgu)

SEJM (rejestracja kandydata):

• dane kandydata

• lista podpisów + wykaz podpisów

• zgoda na kandydowanie + oświadczenie lustracyjne

Listę kandydatów rejestruje OKW

SENAT (rejestracja kandydata):

• indywidualni kandydaci (z poparciem 3000 podpisów)

PREZYDENT (rejestracja kandydata):

• prawo przysługuje wyborcom (komitet = min. 15 osób)

• 1000 podpisów + rejestracja w PKW

• w sumie nim 100 000 podpisów

• USTALANIE WYNIKÓW WYBORÓW (Sejm)

Mandaty rozdzielane są w okręgach w systemie d'Hondt'a

PROGI WYBORCZE:

• 5% dla partii zwykłych

• 8% dla koalicji

• w wyjątkowych przypadkach stosuje się obniżenie progów odpowiednio do 3% i 5%

(Senat)

Do senatu dostają się ci kandydaci, którzy odstali największą liczb głosów (odpowiednio do ilości mandatów w okręgu)

• GWARANCJE PRAWORZĄDNEJ PROCEDURY WYBORCZEJ

Organ stojący na straży wolnych wyborów: PKW

W skład PKW wchodzi po 3 sędziów TK, SN i NSA

PKW <apolityczność>

| Krajowe biuro wyborcze

V (apolityczne)

OKW

| Mężowie zaufania

V

ObKW Obserwatorzy OBWE

PROTESTY WYBORCZE:

Wybory parlamentarne

PRZEDMIOT PROTESTU:

• przeciw ważności wyborów w okręgu

• przeciw wyborowi posła / senatora

PODSTAWA PROTESTU:

• naruszenie przepisów ordynacji wyborczej (ustalenie wyników, głosowanie)

• przestępstwo przeciw wyborom

KTO MOŻE WNIEŚĆ PROTEST WYBORCZY

• jeśli prawo narusza PKW lub w przypadku przestępstwa przeciw wyborom protest może wnieść KAŻDY

• jeśli podstawą jest protest przeciw ważności wyborów w okręgu, może wnieść protest wyborca z danego okręgu, pełnomocnik komitetu lub przewodniczący komisji wyborczej

ROZPATRYWANIE PROTESTU (do SN):

SN rozpatruje protest i wydaje opinię:

• ocenia, czy zarzuty są zasadne

• czy naruszenie prawa mogło mieć wpływ na wynik wyborów

Na podstawie protokołu PKW i rozpatrzonych protestów SN w drodze uchwały rozstrzyga o ważności wyborów.

Wybory prezydenckie:

PODSTAWA PROTESTU:

Podstawą protestu może być każde naruszenie ustawy lub przestępstwo przeciw wyborom, jeśli tylko mogły mieć wpływ na wynik wyborów

• STATUS PRAWNY POSŁÓW I SENATRÓW

Mandat: zlecenie udzielone reprezentantowi przez podmiot reprezentowany do reprezentowania go w procesie tworzenia woli politycznej wyrażanej przez organy państwowe.

MANDAT:

• WOLNY (wywodzi się z rewolucji amerykańskiej i francuskiej)

• Ściśle zharmonizowany z zasadą suwerenności narodu

• Deputowany reprezentuje cały naród

• Deputowany jest niezależny od swoich wyborców

• Nie wiążą go prawnie obietnice z kampanii wyborczej

• Nie ponosi odpowiedzialności przez wyborcami i nie może zostać odwołany

• Treść pełnomocnictwa określona w sposób generalny

• IMPERATYWNY (wywodzi się z okresu monarchii stanowej; powstał jako pierwszy)

• Deputowany reprezentuje swoich wyborców

• Wyborcy mogą udzielać deputowanemu wiążących instrukcji

• Treść pełnomocnictwa wyznaczana jest każdorazowo

• Deputowany ma obowiązek zdawać sprawę z działalności (sejmiki relacyjne)

• Wyborcy mogą odwołać deputowanego

Koncepcja mandatu socjalistycznego:

• deputowany reprezentuje i lud (pracujący:) i wyborców

• powinien reprezentować interes ogólnonarodowy i wolę wyborców

• na deputowanym ciążą określone obowiązki:

• zasięganie opinii wyborców

• utrzymywanie kontaktu z wyborcami

• zdawanie sprawy z działalności przed wyborcami

• deputowany ponosi odpowiedzialność przed wyborcami i może zostać odwołany

ZASADA INCOMPATIBILITAS:

Zakaz łączenia mandatu posła / senatora z określonymi funkcjami państwowymi (art. 102, 103, 132)

NABYCIE MANDATU >----------< OBJĘCIE MANDATU

OBOWIĄZKI:

Wobec Izby

• ślubowanie

• obecność na posiedzeniach

• czynne uczestnictwo w pracach parlamentu

• obowiązek przestrzegania porządku obrad

Wobec wyborców:

• informowanie wyborców o swojej pracy i o działalności izby

• przyjmowanie opinii, postulatów i wniosków wyborców i branie ich pod uwagę

Prowadzenie działalności gospodarczej:

• poseł/senator nie może prowadzić działalności gospodarczej, zarządzać czy być pełnomocnikiem

• nie może należeć do organów zarządzających, dokonujących kontroli i rewizji w przedsiębiorstwach z udziałem Skarbu Państwa

• nie może posiadać większego niż 10% pakietu akcji tych przedsiębiorstw

• ma obowiązek powiadomić marszałka izby o podjęciu dodatkowych zajęć

• nie może przyjmować darowizn ani podjąć zajęć podważających zaufanie

• SANKCJA: pozbawienie mandatu przez TS

OŚWIADCZENIA MAJĄTKOWE

• co roku do 30 kwietnia

• w terminie miesiąca od zarządzenia wyborów

• za podanie fałszywych danych grożą sankcje karne

SANKCJE:

• pozbawienie mandatu orzeczeniem TS

• jeśli narusza art. 33-35 ustawy, to przewiduje się odpowiedzialność regulaminową

• SENAT

• zwrócenie uwagi i zobowiązanie do odpowiedniego zachowania

• upomnienie

• nagana

• SEJM

• Jeśli poseł nie wypełnia obowiązków, to sankcję wymierza komisja d/s poselskich

• Jeśli poseł nie zachowuje się zgodnie z etyką poselską, to zajmuje się sprawą komisja etyki poselskiej

• jeśli poseł/senator jest nieobecny na posiedzeniu lub komisji, to potrąca się mu z uposażenia/diety 1/30 wysokości świadczenia

• jeśli poseł/senator nie złoży oświadczenia majątkowego, zawiesza się wypłatę uposażenia

• jeśli poseł/senator mówi nie na temat, to po 2 przywołaniu do rzeczy można mu odebrać głos

• marszałek izby ma prawo przywołać posła/senatora do porządku 2x, niekiedy stosuje się sankcje finansowe

• PRAWA POSŁÓW I SENATORÓW

Prawa związane z udziałem w pracach parlamentu (art.14 i art. 15):

• grupa 15 posłów może zgłosić projekt ustawy sejmu (inicj. ustawodawcza)

• senatorowie mają prawo zgłosić projekt uchwały senatu

• prawo do zgłaszania poprawek do projektów uchwał i ustaw lub do już obowiązujących ustaw

• prawo do koalicji (zrzeszania się; kluby, koła i zespoły)

Prawa wobec organów pozaparlamentarnych:

• mają prawo do uzyskiwania informacji i wyjaśnień

• od organów instytucji państwowych i samorządowych

• w sprawach wynikających z pełnienia obowiązków posła/senatora

Prawo do uzyskiwania informacji:

• od organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego

• spółek z udziałem Skarbu Państwa

• zakładów i przedsiębiorstw samorządowych i państwowych

• nie może naruszać dóbr osobistych innych osób

Prawo do interwencji:

• zakłady i przedsiębiorstwa państwowe i samorządowe

• organizacje społeczne

• jednostki gospodarki niepaństwowej

• organy państwowe i samorządowe

Poseł/senator musi zostać przyjęty. Szef jednostki musi udzielić wyjaśnień; w ciągu 14 dni musi powiadomić o stanie załatwiania sprawy; sprawa musi zostać załatwiona w uzgodnionym terminie.

• ma prawo do pomocy od organów samorządu terytorialnego

• ma prawo brać udział w sesjach sejmików, rad gmin, rad powiatu w swoim okręgu

• interpelacje, zapytania w sprawach bieżących

• immunitet (wyłączenie pewnych osób spod kompetencji pewnych organów państwowych, w szczególności sądów)

• IMMUNITET

• Materialny (zniesienie sankcji za dany czyn w przypadku danej osoby)

• Formalny ( niemożność prowadzenia postępowania, które ma na celu pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności)

Działalność wchodząca w zakres sprawowania mandatu	Działalność wchodząca w zakres sprawowania mandatu	Inne
Nie narusza praw osób trzecich	Narusza prawa osób trzecich	Narusza prawa osób trzecich
Immunitet materialny; wykroczenia, odpowiedzialność cywilna, ważny bezterminowo; parlamentarzysta odpowiada tylko przed swoją izbą	Immunitet formalny; odpowiedzialność sądowa karna i cywilna; parlamentarzysta może być pociągnięty do odpowiedzialności za zgodą izby	Immunitet formalny; odp. Karna, wykroczenia; może zostać uchylony przez izbę; można się go zrzec; nie chroni po wygaśnięciu mandatu; nie dot. postępowań wszczętych przed dniem wyborów

• NIETYKALNOŚĆ

• poseł/senator nie może być zatrzymany/aresztowany bez zgody izby; WYJĄTKI:

• został złapany na gorącym uczynku

• jest to niezbędne do zachowania prawidłowego toku postępowania

• INNE

poseł/senator nie może być zmuszany do udzielania informacji o osobie, która udzieliła mu informacji

• poseł/senator ma prawo do uposażenia, jeśli parlamentarzystą zawodowym

• poseł/senator ma prawo do diety

• ma prawo do bezpłatnych przejazdów środkami komunikacji masowej

• ma prawo do ochrony stanu pracy

• ma prawo do nagrody pocieszenia

• ma prawo do pomocy finansowej na prowadzenie biura

Sejm i senat sprawują władzę ustawodawczą.

• ZASADA AUTONOMII PARLAMENTU

• parlament sam rozstrzyga swoje sprawy wewnętrzne, wybiera organy (autonomia personalna, regulaminowa, organizacyjna)

• przedstawia projekt budżetu komisji sejmu senatu; komisja włącza ten projekt do ustawy budżetowej

• RM nie ma wpływu na porządek dzienny obrad ani terminy posiedzeń

ZASADA KADENCYJNOŚCI:

Parlament wybierany jest na określony czas

SKRÓCENIE KADENCJI:

• rezerwowy tryb powołania rządu zakończył się fiaskiem

• ustawa budżetowa nie została uchwalona w terminie

• samorozwiązanie

PRZEDŁUŻENIE KADENCJI  w stanie nadzwyczajnym

Prezydent nie może skrócić kadencji w stanie nadzwyczajnym

ZASADA PERMANENCJI:

Posiedzenia izb mogą odbywać się w czasie trwania kadencji bez ograniczeń

ZASADA JAWNOŚCI:

• wstęp publiczności na posiedzenia parlamentu

• prawo dostępu do dokumentów parlamentarnych

• publiczność nie ma wstępu na posiedzenia komisji

• STRUKTURA PARLAMENTU

• marszałek sejmu/senatu (organ kierowniczy)

• prezydium sejmu/senatu (organ kierowniczy)

• konwent seniorów

• komisje

• marszałek senior

MARSZAŁEK SEJMU/SENATU

Kompetencje dot. izby:

• zwołuje izby, prowadzi obrady

Kompetencje wobec prezydium izby/konwentu seniorów:

• zwołuje posiedzenia

• przewodniczy obradom

Kompetencje wobec komisji:

• kieruje określone sprawy do właściwej komisji

Wobec parlamentarzystów:

• może żądać zwolnienia parlamentarzysty złapanego na gorącym uczynku

• może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności przed TS

Wobec kancelarii:

• nadaje statut kancelarii

• powołuje szefa kancelarii

Wobec Zgromadzenia Narodowego:

• marszałek sejmu przewodniczy obradom

• marszałek senatu zastępuje marszałka sejmu

Wobec organów pozaparlamentarnych:

• reprezentują sejm/senat

• wydają opinie dot. skrócenia kadencji sejmu

• przedstawiają opinię w sprawie podpisania ustawy bez przepisów uznanych przez TK za niekonstytucyjne

• mogą wystąpić do TK

Kompetencje niezwiązane z pracami parlamentu:

• marszałek sejmu zastępuje prezydenta

• jeśli m. Sejmu nie jest w stanie, to zastępuje go marszałek senatu

PREZYDIUM

• w skład wchodzą marszałek i wicemarszałkowie

Kompetencje dot. prac:

• ustala terminy posiedzeń i planu prac

Kompetencje dot. komisji:

• prezydium organizuje współpracę między komisjami

Wobec parlamentarzystów:

• stosuje sankcje

Wobec NIKu:

• zleca kontrole

• przyjmuje wyniki kontroli

KONWENT SENIORÓW

• przedstawiciele kółek i klubów parlamentarnych

• marszałek, wicemarszałkowie

• przedstawiciele kół, które w dniu rozpoczęcia kadencji reprezentowały odrębną listę wyborczą (tylko sejm)

• wchodzą także przedstawiciele opozycji

KOMISJE

Zespół członków izby powołanych przez nią i wyposażonych w określone uprawnienia, zwoływana w zakresie przygotowania obrad izby

Model brytyjski: komisje niewyspecjalizowane

Model komisji resortowych (Francja)

• Komisje stałe (obsadzane na czas kadencji)

• przedmiotowe

• funkcjonalne

Komisje nadzwyczajne (np. śledcze)

• pełnią funkcje wiązane ze szczególnymi kompetencjami parlamentu

Skład osobowy komisji ustala sejm na wniosek prezydium po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów

Quorum na posiedzeniach komisji - 1/3 składu komisji

Komisje posiadają dosyć dużą samodzielność w działaniu

• FUNKCJE PARLAMENTU

• ustawodawcza

• kontrolna

• ustrojodawcza

• budżetowa

• europejska (współudział w stanowieniu prawa UE)

• ZGROMADZENIE NARODOWE

• w skład wchodzą posłowie i senatorowie

• cel: realizacja określonych funkcji parlamentu

• wspólne posiedzenie sejmu i senatu nie zawsze jest zgromadzeniem narodowym

• na takim posiedzeniu nie realizuje się żadnych kompetencji

KOMPETENCJE:

• odbiera przysięgę parlamentarną

• może postawić prezydenta przed TS

• orzeka o trwałej niezdolności prezydenta do pełnienia urzędu

• wysłuchuje orędzia prezydenta

• uchwala swój regulamin

SEJM: (funkcja kreacyjna)

• bierze udział w powoływaniu rządu

• powołuje odwołuje WŚOWUP (w ściśle określonych w ustawie przypadkach) prezesa NBP

• powołuje 3 członków RPP

• powołuje członków TK

• powołuje członków TS

• powołuje WŚOWUP prezesa NIK

• powołuje WŚOWUP RPO

• powołuje WŚOWUP GIODO

• powołuje WŚOWUP członków KRS

• powołuje WŚOWUP 4 członków KRRiT

• powołuje WŚOWUP członków kolegium IPN

• powołuje WŚOWUP RPD

• powołuje WŚOWUP prezesa IPN

Sejm powołuje ich większością głosów, wyjątek stanowi prezes IPN

SENAT: (uprawnienia kreacyjne)

• wyraża zgodę na powołanie RPO

• wyraża zgodę na powołanie prezesa NIK

• wyraża zgodę na powołanie RPD

• wyraża zgodę na powołanie GIODO

• wyraża zgodę na powołanie prezesa IPN

• powołuje WŚOWUP 3 członków RPP

• powołuje WŚOWUP 2 członków KRRiT

• powołuje WŚOWUP 2 członków KRS

FUNKCJA USTAWODAWCZA:

• stanowienie ustaw (ok. 2/3 zakresu ustawodawstwa uregulowane jest prawem UE; parlament polski nie ma w tej materii swobody działalności)

INICJATYWA USTAWODAWCZA:

• grupa 100 000 obywateli

• prezydent

• RM

• grupa 15 posłów lub komisje

Prawo przedłożenia organowi ustawodawczemu projektu ustawy polega na tym, ze:

• organ ustawodawczy ma obowiązek wnieść projekt do porządku prac izby

• organ ustawodawczy ma obowiązek rozpatrzyć dany projekt

RM posiada monopol na inicjatywę ustawodawczą dotyczącą:

• ustawy budżetowej

• ustawy o prowizorium budżetowym

• ustawy o zmianie ustawy budżetowej

• ustawy o zaciąganiu długu publicznego

• ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo

Żeby wnieść projekt ustawy, trzeba mieć grupę min. 15 posłów lub stałą komisje sejmową. Trzeba przedstawić skutki finansowe wprowadzenia ustawy.

Obowiązek uzasadnienia:

• zgodność projektu z prawem UE

• autopoprawki z uzasadnieniem

Jeżeli RM wnosi projekt ustawy, to powinna dołączyć także projekty aktów wykonawczych.

Wnioskodawca może wycofać projekt do końca 2 czytania. Senat posiada inicjatywę ustawodawczą na drodze uchwały senatu (projekt może wnieść grupa 10 senatorów lub komisje senackie).

1sze czytanie na posiedzeniu komisji +sprawozdanie komisji

2gie czytanie na posiedzeniu plenarnym senatu

Złożenie wniosków

3cie czytanie = dodatkowe sprawozdanie + głosowanie

Podjęcie uchwały o wniesieniu/odrzuceniu projektu

• TRYB USTAWODAWCZY

Procedura oparta o zasadę jawności. Debata z udziałem opozycji.

Projekty ustaw wpływają do marszałka sejmu

Jeżeli uzasadnienie nie spełnia wymogów, to marszałek może zwrócić projekt do wnioskodawcy

Jeżeli projekt pochodzi od innych podmiotów niż RM i prezydent, marszałek zarządza sporządzenie opinii o zgodności z prawem UE

Jeżeli marszałek ma wątpliwości co do zgodności projektu z prawem, może skierować projekt do Komisji Ustawodawczej, która wyraża swoją opinię.

W przypadku projektu, którego przyjęcie wprowadzi zmiany w zakresie funkcjonowania samorządu terytorialnego, to projekt powinien być skonsultowany z komisją wspólną rządu i samorządu terytorialnego.

• Marszałek kieruje projekt do 1szego czytania:

• reguła: 1sze czytanie odbywa się na posiedzeniu komisji; wyjątki: albo regulaminowe lub poprzez zarządzenie marszałka

• sejm nie może odrzucić projektu w 1szym czytaniu

• senat może

• Projekt kierowany jest do prac w komisjach (upoważnienie)

• Komisja może powoływać podkomisje

• Może zwracać się do innych komisji o wyrażenie opinii

• Może powierzyć redakcyjne opracowanie poprawek prezydium komisji bądź specjalnemu zespołowi poselskiemu

• Może wnioskować do marszałka o zwrócenie projektu wnioskodawcy celem przepracowania

W czasie prac nad projektem ustawy powinien w nich uczestniczyć przedstawiciel wniosko-dawcy.

Etap prac w komisjach kończy się sporządzeniem sprawozdania

• komisja może zaproponować przyjęcie projektu bez poprawek

• komisja może zaproponować przyjęcie projektu z poprawkami (jako tekst jednolity)

• komisja może wnioskować o odrzucenie projektu

Komisja musi wybrać posła - sprawozdawcę. Wnioski i propozycje odrzucone przez komisję dołączane są do sprawozdania jako wnioski mniejszości.

2gie czytanie (zawsze na posiedzeniu plenarnym)

Poseł sprawozdawca przedstawia sprawozdanie komisji

Debata + zgłaszanie poprawek

Poprawki zgłasza: wnioskodawca, RM lub grupa 15 posłów

NIE MA GŁOSOWANIA

3cie czytanie (posiedzenie plenarne)

Poseł sprawozdawca robi dodatkowe sprawozdanie

Quorum - obecność powyżej połowy ustawowej liczby posłów

Głosowanie (nie ma debaty):

1. głosowanie wniosku o odrzucenie projektu w całości

2. poprawki

- w pierwszej kolejności głosowaniu podlegają te, które decydują o innych poprawkach

3. Glosowanie projektu wraz z poprawkami

4. Marszałek sejmu podpisuje projekt

5. Marszałek sejmu przekazuje ustawę do senatu

W SENACIE:

1. Ustawa trafia do komisji, ta przygotowuje projekt uchwały senatu:

- przyjęcie bez poprawek

- przyjęcie z poprawkami

-odrzucenie ustawy

2. Na posiedzeniu plenarnym senator sprawozdawca przedsawia projekt uchwały.

3. Głosowanie przy obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby senatorów:

- przyjęcie uchwały bez poprawek

- przyjęcie uchwały z poprawkami

- odrzucenie uchwały

- niezajęcie stanowiska = akceptacja

Z POWROTEM W SEJMIE

1. Jeśli senat odrzuci ustawę, to sejm może odrzucić uchwałę senatu większością głosów. Poprawki sejm może także odrzucić większością głosów.

2. Marszałek kieruje projekt do komisji, które się nim zajmowały; moze też zarządzić rozpatrzenie bez oddawania do komisji

3. Sejm rozpatruje sprawozdanie komisji na posiedzeniu plenarnym. Debata + głosowanie

4. Podpisanie przez marszałka; przekazanie do podpisu prezydentowi

U PREZYDENTA:

a) podpisanie

b) weto (po zawetowaniu projekt wraca do komisji sejmowej; sejm może odrzucić weto prezydenckie większością 3/5 głosów)

c)wystąpienie do TK o zbadanie zgodności z konstytucją

• całość ustawy lub kluczowe przepisy niezgodne z konstytucją (ostateczne odrzucenie ustawy)

• ustawa zgodna z konstytucją (prezydent ma obowiązek podpisania ustawy)

• niektóre przepisy niezgodne z konstytucją (marszałek sejmu po zasięgnięciu opinii komisji wydaje swoją opinię)

• prezydent może podpisać ustawę z pominięciem przepisów niekonstytucyjnych

• prezydent może wnioskować do sejmu o usunięcie niezgodności

• sejm rozpatruje wniosek na posiedzeniu plenarnym; dotyczy to tylko przepisów niekonstytucyjnych

• uchwałę sejmu rozpatruje senat (powtórka z procedury senackiej)

• marszałek daje prezydentowi ustawę do podpisu

• prezydent ma obowiązek podpisać ustawę i zarządza publikację w Dzienniku Ustaw

BUDŻET

RM ma obowiązek uchwalić budżet najpóźniej 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego.

Maksymalny poziom deficytu budżetowego określa RM. Sejm nie może go zwiększyć

Senat ma 20 dni na uchwalenie ustawy budżetowej. Nie może jej odrzucić

Prezydent musi podpisać ją w ciągu 7 dni i nie ma prawa weta, natomiast może ją zaskarżyć do TK.

TK ma 2 miesiące na wydanie werdyktu

Sejm i senat pracują nad budżetem w systemie komisji wiodącej; sejm:komisja finansów publicznych; senat: komisja gospodarki i finansów publicznych

Komisja przedstawia sprawozdanie po zasięgnięciu opinii innych komisji

Ustawy wyrażające zgodę na ratyfikację ustawy przekazującej kompetencje organów państwowych, sejm i senat muszą przyjąć bez zmian większością 2/3 głosów.

Na podstawie notatek z ćwiczeń dra Krzysztofa Wojtyczka opracował Marcin Smolczewski

---