NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA
Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespół hiperkinetyczny, będący schorzeniem mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia. W dużym uproszczeniu, można nadpobudliwość sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swych zachowań, a więc także kontrolowanie uwagi i ruchów.
Rozpoznanie ADHD jest bardzo trudne, ponieważ prawie całkowicie opiera się na podstawie wywiadu z rodzicami i innymi osobami współuczestniczącymi w procesie wychowania oraz na obserwacji samego dziecka i doświadczeniu lekarza. Nie ma żadnych badań laboratoryjnych, które mogłyby potwierdzić lub wykluczyć tę przypadłość.
Ponadto to:
objawy zaburzeń muszą utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.
niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej ujawniły się przed 7 rokiem życia.
upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu).
stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego.
objawy dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać z objawy innego zaburzenia psychicznego.
reasumując, przed postawieniem ostatecznej diagnozy należy wykluczyć inne choroby, np. astmę, niektóre alergie pokarmowe, nadczynność tarczycy czy też problemy emocjonalne mogące w istotny sposób wpływać na zachowanie dziecka. Objawami nadpobudliwości czyli ADHD są zaburzenia uwagi, nadmierna ruchliwość, impulsywność, które występują „od zawsze”, mają wczesny początek i występują stale, niezależnie od miejsca pobytu dziecka (szkoła, przedszkole, dom, podwórko).
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA MOŻE PRZEJAWIAĆ W 3 SFERACH:
ruchowej
poznawczej
emocjonalno-uczuciowej
Sfera ruchowa
Dzieci charakteryzuje wzmożona ekspansja ruchowa, wciąż szukają możliwości do zaspokojenia potrzeby ruchu. Na przerwach dużo biegają, na zajęciach wyrażają aktywność i chęć wykonywania różnych poleceń nauczyciela.
Chętnie wykonują wszystkie prace typu: rozdawanie, przynoszenie lub odnoszenie różnych pomocy szkolnych, nieporównanie trudniej jest im natomiast wykonać te polecenia, które wymagają znacznego ograniczenia aktywności ruchowej Dzieci te szczególnie trudno znoszą przedłużające się chwile oczekiwania, często bazgrzą po zeszytach, niszczą rzeczy wokół siebie. Nadmierna ruchliwość dzieci nadpobudliwych wyraźnie wzrasta, gdy znajdują się w gromadzie, dlatego w szkole są zazwyczaj silniej pobudzone niż w domu, a w gronie rodzeństwa i kolegów bardziej niespokojne niż w indywidualnym kontakcie z dorosłym.
Sfera poznawcza
Nadpobudliwość w sferze poznawczej przejawia się w zaburzeniach koncentracji uwagi, pochopności i pobieżności myślenia. Słaba koncentracja uwagi jest efektem reagowania przez dzieci na wszystkie bodźce z otoczenia. Nadmiar bodźców powoduje, że ich uwaga jest chwiejna, przez co zadania są wykonywane niedokładnie i niestarannie. Dzieci te nie są w stanie skoncentrować się dłużej na zadaniach, przeszkadzają w zajęciach, wypowiadają się chaotycznie, szybko zapominają, co mają wykonać. W pracach pisemnych uczniów występuje szereg błędów, np. niedokończone zdania, słowa. Prace te są chaotyczne i nielogiczne. Ponadto prawidłowe funkcjonowanie w szkole utrudnia im lęk i wysoki stopień niepokoju podczas odpowiedzi, co w konsekwencji powoduje osiąganie gorszych wyników, niż wskazywałby na to ich możliwości intelektualne. Pochopność i pobieżność myślenia sprawiają, że dzieci nie analizują swoich wypowiedzi. Bardzo szybko odpowiadają na zadane pytania, przy czym sprawiają wrażenie bezkrytycznych i mało spostrzegawczych.
Sfera emocjonalno - uczuciowa
Nadpobudliwość w sferze emocjonalno-uczuciowej charakteryzuje się gwałtownymi i silnymi reakcjami uczuciowymi o tendencjach wybuchowych lub wzmożonej lękliwości. Dzieci te są drażliwe, łatwo popadają w konflikty z rówieśnikami i dorosłymi, są kłótliwe, agresywne, ich reakcje na bodziec są niewspółmierne do przyczyny. Dzieci o wzmożonej lękliwości są płaczliwe, pocą się, czerwienią lub bledną. Mają duże trudności w wypowiadaniu się przed grupą, stają się wtedy spięte, niespokojne, skrępowane. Mają utrudniony kontakt
z otoczeniem i bardzo przeżywają wszelkie niepowodzenia.
Nadmierna aktywność ruchowa, impulsywność, trudności w przyswajaniu zachowań akceptowanych społecznie zaburzają funkcjonowanie rodziny, dezorganizują zajęcia w domu, przedszkolu czy szkole. Zaburzenia koncentracji uwagi są przyczyną problemów edukacyjnych. Niepowodzenia szkolne, niskie poczucie własnej wartości powodują, że edukacja tych dzieci, mimo prawidłowego rozwoju umysłowego, często zostaje zakończona przedwcześnie. Nieprawidłowe wzorce zachowań są najczęściej wzmacniane negatywnymi reakcjami opiekunów. Istnieje zatem konieczność oddziaływań terapeutycznych skierowanych do dzieci nadpobudliwych psychoruchowo. Celem tych działań ma być przede wszystkim zwiększenie szans na prawidłowy rozwój psychospołeczny dziecka oraz zapobieganie zaburzeniom zachowania.
FORMY POMOCY PEDAGOGICZNEJ DZIECKU NADPOBUDLIWEMU PSYCHORUCHOWO
TERAPIA PLASTYKĄ
Aktywność plastyczna, obok zabawy jest najbardziej powszechną formą ekspresji dziecka. Stanowi jedną z podstawowych form wypowiadania się i porozumiewania. Potrzeba wypowiadania się w tej formie charakterystyczna jest zwłaszcza dla dzieci młodszych, kiedy język mówiony lub pisany nie jest dominującym środkiem porozumiewania się.Działania plastyczne wymagają zaangażowania, twórczej postawy, zmuszają do refleksji, wyzwalają inwencję i rozwijają wyobraźnię. Aktywność plastyczna wzbogaca, intensyfikuje rozwój osobowości, rozwija motorykę, usprawnia procesy psychiczne. Przyczynia się również do wyzwalania przeżyć emocjonalnych i zainteresowań. Terapeutyczna funkcja sztuki polega na rozładowywaniu lęków, kompleksów i napięć.
Podczas zajęć można zaproponować dzieciom różnorodne techniki plastyczne:
odbijanie tiulem lub gazą zmoczoną w farbie;
malowanie "mokre w mokrym" (malowanie farbą plakatową na zmiętej, zwilżonej kartce papieru);
rozdmuchiwanie na papierze, przez rurkę, plamy z tuszu, a po wyschnięciu - nadawanie kształtu piórkiem;
symetryczne odbijanie papierem barwnych plam z farby plakatowej;
kompozycje z suchych liści, sznurków, kolorowych włóczek;
odbijanie kształtów powstałych z ułożenia na papierze nici zanurzonych
w kolorowych farbach ("tańcząca nitka");
Kalkowanie
Kalkowanie przez kalkę techniczną, ołówkową, szybę matową lub przezroczystą stanowi łatwa, a zarazem satysfakcjonującą dziecko technikę wypowiedzi plastycznej. Dziecko przede wszystkim uczy się opanowywania nawyków ruchowych umożliwiających narysowanie prostych przedmiotów. Wykonując ćwiczenie, uczeń wodzi ręką po wzorze, śledząc go i kontrolując swoje ruchy. Jednocześnie uczy się odpowiedniego nacisku ręki.
Podczas przekalkowywania dziecko nie tylko ćwiczy ruchy ręki ale usprawnia procesy analityczno - syntetyczno - wzrokowo - ruchowe.
Malowanie za pomocą farb, kolorowego tuszu lub atramentu różnych powierzchni konturowych
Posługując się pędzlami różnej grubości i różnego kształtu, dziecko może wykonywać obszerne, swobodne, płynne, rytmiczne ruchy. Wykonywanie ich nie sprawia większych trudności, gdyż operowanie pędzlem jest lekkie.Oprócz malowania pędzlem dziecko może pisać patykiem po zaciągniętej farbą klejową powierzchni kartki papieru.
Rysowanie i malowanie:
podnosi sprawność manualną, orientację przestrzenną, koordynację wzrokowo-ruchową;
rozwija wyobraźnię przestrzenną, pamięć wzrokową, zdolność wnikliwej obserwacji.
Wydzieranka obrazkowa
Technika ta wyrabia zręczność palców oraz zdolności kompozycyjne.
Lepienie z masy solnej i plasteliny
Pomaga usprawniać zręczność rąk (tak jak przy lepieniu z gliny), szybkość i koordynację ruchów, wpływa na rozwijanie wyobraźni przestrzennej, koordynacji wzrokowo-ruchowej i orientacji przestrzennej.
Wycinanki
Wymagają sprawnego posługiwania się nożyczkami wzdłuż linii prostych, łamanych, falistych.
Prace z tkanin
Dzieci poznają fakturę materiałów i ich właściwości: miękkość, sztywność, podatność na modelowanie. Wykonując różne prace, dzieci usprawniają się manualnie, rozwijają wyobraźnię przestrzenną, koordynację wzrokowo-ruchową.
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo systematycznie podejmujące aktywność plastyczną stopniowo nabywają większej pewności siebie, pokonują lęki związane z kontaktami społecznymi, podwyższa się ich poziom samooceny i samoakceptacji. Uczniowie ci mają okazję przeżyć sukces, zostać zauważeni, docenieni. Podczas wspólnej zabawy na zajęciach plastycznych, w atmosferze akceptacji i spokoju, bez obawy o krytykę dzieci te częściej spontanicznie wypowiadają swoje uwagi i odczucia dotyczące wykonywanej pracy.
W terapii plastyką należy wybierać takie techniki, które fascynują z uwagi na to, że stwarzają okazję do poszukiwań twórczych, w wyniku czego następuje rozwój twórczej aktywności dziecka. Dzieci nadpobudliwe uczą się przy tym dyscypliny pracy i cierpliwości.
TERAPIA MUZYKĄ
Muzyka odgrywała zawsze ogromną rolę we wszystkich systemach wychowawczych. Nic tak bowiem nie porządkuje wewnętrznie człowieka jak muzyka, która jest absolutnie rygorystycznym uporządkowaniem przebiegu dźwięków w czasie. Uprawianie muzyki - granie czy śpiewanie - daje człowiekowi poczucie pewnego sprawstwa. Uczy współpracy z innymi, samodyscypliny, podporządkowywania się rygorom pewnej formy. Uczy też samokontroli. Poza tym żadna sztuka ni rozwija tak wyobraźni jak muzyka, która operuje w świecie całkowicie abstrakcyjnym. Muzyka uczy abstrakcyjnego myślenia, które jest niezbędne do twórczej postawy człowieka. Muzyka oddziałuje na człowieka w dwojaki sposób: bezpośrednio, podrażniając nerw słuchowy, a więc i system nerwowy, albo pośredni-wywołując w mózgu określone skojarzenia z uprzednimi miłymi lub przykrymi doznaniami i doświadczeniami.
Muzykoterapia staje się coraz bardziej uprawnionym i coraz bardziej powszechnym sposobem profilaktyki medycznej oraz terapii. Bywa, że umiejętnie zastosowana muzyka ma wpływ nie tylko relaksacyjny, a więc łagodzący przebieg i skutki nerwic czy chorób psychicznych; muzyką można też łagodzić ostre lub przewlekłe bóle, a nawet używać jej jako formy lekkiej, naturalnej narkozy przy prostych zabiegach diagnostycznych. Nauczyciele - muzykoterapeuci twierdzą, iż dzieci nadpobudliwe pod wpływem umiejętnie dobranej muzyki nie tylko "wyciszają" swoje nadmierne emocje, ale zaczynają życzliwiej odnosić się do rówieśników, do świata, a także samych siebie.
Propozycje zabaw rytmicznych i umuzykalniających w pracy z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo:
Zabawy ruchowe ze śpiewem
Piosenka, łącząc w sobie melodię i tekst słowny, najczęściej sama inspiruje ruch i sposób poruszania się. Szczególnie interesujące są piosenki, które przez swój charakter wywołują ruch, inspirują do układania inscenizacji ruchowej, pobudzają do tańca.
Zabawy ilustracyjne
Polegają na przedstawieniu treści piosenki dowolnymi ruchami naśladującymi. Zabawy tego typu zmuszają do myślenia, kontrolowania swych ruchów, nie ograniczając jednocześnie swobody. Zabawy te rozwijają kulturę ruchu oraz zachowania.
Zabawy taneczne
Oparte na prostych tańcach ludowych są przygotowaniem do nauki tańców regionalnych i narodowych. Konieczność zapamiętania poszczególnych zmian następujących w zabawie zmusza dziecko do uwagi, szybkiej orientacji i decyzji. Zabawy taneczne rozwijają harmonię i estetykę ruchów.
Zabawy inscenizowane
Podobnie jak zabawy ilustracyjne są ściśle związane z tekstem piosenki. Występują tu również ruchy naśladowcze, ilustrujące czynności lub postacie. Przez aktywne uczestnictwo w zabawie dzieci odczuwają satysfakcję, iż mogą stać się "aktorami". Zabawy tego typu wpływają bezpośrednio na osobowość dzieci, kształcą perfekcję słowa i ruchu.
Muzykoterapia ma cel leczniczy. Zmierza do korelacji zaburzonych funkcji, do usunięcia napięć psychofizycznych, do dostarczania korzystnych doświadczeń społecznych. Oddziaływanie terapeutyczne muzyki na dziecko nadpobudliwe psychoruchowo obejmuje jego cały organizm, a szczególnie emocje, dążenia, oczekiwania i marzenia. W wyniku tak przeprowadzonych zajęć następuje poprawa samopoczucia, usunięcie lęku, odreagowanie napięcia.
Dosyć ciekawym zagadnieniem w terapii muzyką jest twórczość graficzna dzieci stymulowana utworami muzyki poważnej. Jeżeli przyjmie się cel terapeutyczny owych zajęć, można oczekiwać pozytywnych zmian w zachowaniu, a także ujawnieniu wewnętrznych problemów dzieci (projekcja rysunku), ogólnej poprawy samopoczucia i samooceny tworzącego dziecka. Dziecko nadpobudliwe poprzez muzykę wyraża swoją osobowość, uczy się nieagresywnego komunikowania ze światem.
Ogromny walor edukacyjny w pracy z dziećmi nadpobudliwymi ma kontakt małych uczniów z instrumentami perkusyjnymi. Samodzielne wykonywanie instrumentów przez te dzieci wzbudza ich ciekawość badawczą. Maluchy z zainteresowaniem spostrzegają, że metalowe puszki po napojach wypełnione kaszą, grochem lub kapslami oraz kubeczki po jogurtach zawierające ten sam materiał dają inny efekt akustyczny. Ucząc się grać na takich instrumentach, dziecko zdobywa konkretne umiejętności. To z kolei wpływa na ich poczucie własnej wartości.
Terapia muzyką dzieci nadpobudliwych sprzyja ich równowadze emocjonalnej, odblokowuje zahamowania i rozładowuje napięcia. Nastrojowa muzyka uspokaja "wirujące" dzieci, łagodzi stresy, pomaga zharmonizować i integrować rozregulowane procesy emocjonalne, poznawcze i wykonawcze.
TERAPIA RUCHEM
Nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, jak ważny jest ruch, jego rola w przyrodzie. Ruch towarzyszy życiu człowieka od narodzin do śmierci, ujawniając się w różnych formach jego aktywności. Jest to na przykład ruch „użytkowy” związany z życiem codziennym i zaspokajaniem różnych potrzeb człowieka, ruch "profesjonalny" wykonywany w uprawianym zawodzie, ruch „ekspresyjny”, za pomocą którego człowiek wyraża swe emocje, jak też ruch, który służy nawiązywaniu kontaktów i komunikowaniu się z otoczeniem.
Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo to dzieci o „wzmożonym odruchu orientacyjnym”, co oznacza, że wszystkie bodźce pobudzają je do aktywności. Charakterystyka dzieci nadpobudliwych ruchowo wskazuje, że wszelkie metody angażujące motorykę są tu wskazane, ponieważ dają tym dzieciom szansę zaspokoić ich przemożną potrzebę ruchu w sposób kontrolowany, społecznie akceptowany. Umożliwiają też dzieciom nauczenie się kontrolowania swego ruchu i panowania nad nim.
Metodą ułatwiającą dzieciom zaspokojenie własnej potrzeby ruchu jest metoda Weroniki Sherborne. Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo trzeba pomóc w uświadomieniu sobie swojej nadmiernej energii i siły, tego, co robią spontanicznie. Szereg ćwiczeń zawartych w metodzie Weroniki Sherborne pomaga dzieciom nadpobudliwym w rozwijaniu właściwych zachowań.
Zgodnie z teorią R. Labana dzieci nadpobudliwe mają okazję ćwiczyć w czasie sesji ruchowych przeciwstawne sposoby wyładowywania swojej energii: z jednej strony siłę, z drugiej delikatność i wrażliwość. Mogą nauczyć się różnicowania płynności ruchu: poruszania swobodnego i zatrzymywania ruchu; wykonywania ruchów w przestrzeni: linearnych, jednowymiarowych i swobodnych w nieograniczonej przestrzeni; ruchów gwałtownych i szybkich bądź powolnych i przetrzymanych. Ćwiczenie tak odmiennych postaw wobec ruchu czyni dzieci zdolnymi do kontroli nad swoim zachowaniem.
Przykłady ćwiczeń stosowanych w metodzie Werniki Sherborne:
1. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała:
Wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków
leżenie na plecach,
leżenie na brzuchu,
ślizganie się w kółko na brzuchu, to samo - na plecach,
czołganie się na brzuchu do przodu, z wyciąganiem i zginaniem na przemian rąk i nóg,
czołganie się na plecach do przodu z wyciąganiem i zginaniem na przemian rąk i nóg.
Wyczuwanie nóg i rąk
Wyczuwanie kolan siedząc:
podciąganie kolan do siadu prostego
maszerowanie i bieganie z podnoszeniem wysoko kolan.
Wyczuwanie nóg (w ruchu):
chodzenie, bieganie na "sztywnych" nogach,
chodzenie, bieganie na "miękkich" nogach,
Wyczuwanie nóg - siedząc (nogi wyprostowane):
dotykanie palcami stóp podłogi,
uderzanie o podłogę piętami,
uderzanie o podłogę całą stopą (szybko i wolno)
uderzanie o podłogę całą stopą (szybko i wolno)
Wyczuwanie łokci - siedząc (kolana zgięte):
dotykanie łokciami kolan
dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie.
Wyczuwanie twarzy - siedzenie w kole
wytrzeszczanie oczu ("duże oczy") i mrużenie oczu,
zabawne miny
Wyczuwanie całego ciała:
turlanie się (mięśnie naprężone i rozluźnione),
leżenie z rękami wzdłuż ciała (napinanie i rozluźnianie mięśni),
leżenie na plecach.
2.Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu.
3.Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem
i grupą, np.:
ćwiczenia "z" w parach (partner "aktywny" i partner "bierny"),
ćwiczenia "przeciwko" w parach,
ćwiczenia "razem" w parach (obydwaj partnerzy "aktywni"),
ćwiczenia "razem" w grupie"
Zajęcia terapeutyczne prowadzone metodą Weroniki Sherborne są dla dziecka nadpobudliwego pierwszą okazją do zaspokojenia potrzeby ruchu i kontaktu społecznego, do poznania samego siebie i uświadomienia sobie tła dotychczasowych konfliktów - są "szkołą" nawiązywania kontaktów w sposób prawidłowy.
Przykłady zabaw ruchowych i ruchowo muzycznych dla dzieci nadpobudliwych:
1."Indiańskie znaki"
Dzieci stają w kręgu, każde wybiera dla siebie imię wzorowane na imionach indiańskich. Dzieci przedstawiają swoje imiona, a następnie wymyślają znak (ruch ciała), który może zobrazować ich imię. W kolejnej rundzie przedstawiają swoje imię razem z ruchem je obrazującym, starając się zapamiętać imiona pozostałych dzieci.
2. "Baba Jaga"
Dzieci rozbiegają się po sali, jedno z nich jest Babą Jagą. Dotknięcie Baby Jagi powoduje, że dziecko nieruchomieje i tylko przez dotyk innego dziecka można je "odczarować.
3. "Poruszam się jak"
Dzieci rozchodzą się po sali, a następnie otrzymują instrukcję, aby zaczęły się poruszać:
stawiając najdłuższe kroki jak potrafią,
podskakując na jednej nodze,
chodząc na czworakach,
skacząc na obu nogach razem,
koziołkując (pod warunkiem, że mamy do dyspozycji materac),
chodząc na piętach,
chodząc krokiem tanecznym,
chodząc trzymając się tyłu za jedną nogę.
4. "Strażnicy i przemytnicy"
Wybrana osoba jest strażnikiem, ma zawiązane oczy. Jej zadaniem jest nie dopuścić, aby przemytnicy przedostali się na drugą stronę. Przemytnicy muszą się tak poruszać, żeby nie byli usłyszani.
5. "Wspólne wstawanie"
Dzieci dobierają się parami, odwracają się tyłem do siebie, kucają trzymając się tyłem pod ręce i na hasło razem wstają.
6. "Rozciąganie - rozluźnianie"
Dzieci stają w dowolnym miejscu sali i starają się zgodnie z instrukcją rozciągnąć wszystkie części ciała: prostują się, rozciągając ręce do góry, na boki, nogi, palce kończyn i głowę, zaś tułów wyginając w różne strony. Następnie robią głęboki skłon rozluźniając ciało, po czym kładą się na podłodze i ćwiczą napinanie i rozluźnianie mięśni.
Zestaw zabaw ruchowo - muzycznych
1.Dzieci dobierają się w trójki i próbują odegrać scenkę (zachowanie): w czasie pogody deszczowej, w czasie pogody słonecznej.
2. Zabawa w naśladowanie zjawisk atmosferycznych występujących w czasie pogody (w tle muzyka): "Słońce świeci". "Deszcz pada". "Wieje wietrzyk".
3. Dzieci mają do dyspozycji chusteczkę higieniczną. Naśladują zjawiska atmosferyczne za jej pomocą. Na hasło: "słońce świeci" dzieci dmuchają chusteczkę do góry, na hasło "deszcz pada" opuszczają ją w dół ręką w rytm spadających kropel.
Dzięki terapii ruchem dziecko nadpobudliwe psychoruchowo poznaje własne ciało, ma "poczucie swojej siły", poznaje przestrzeń, w jakiej się znajduje, dzięki czemu staje się ona znajoma i bliższa dziecku. Przez to czuje się ono bezpieczne, bardziej aktywne i twórcze.
INNE FORMY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Jednym z głównych celów zajęć z dziećmi nadpobudliwymi psychoruchowo jest uporządkowanie przez nie swojego uczuciowego świata, umiejętność rozpoznawania i ujawniania swoich uczuć i emocji. W ramach tzw. terapii uczuciowej realizuje się następujące cele szczegółowe:
- wzmacnianie poczucia własnej wartości,
- uświadomienie, że nie ma emocji złych i dobrych, wszystkie są potrzebne w bogatym świecie uczuć,
- umiejętność kontrolowania uczuć,
- poznanie przyjemności związanej z "dawaniem",
- wzbudzanie odpowiedzialności za siebie samego, swoje uczucia i swoją pracę.
Rozpoznawania własnych i cudzych uczuć, ich wyrażania i akceptowania oraz kontrolowania swoich reakcji uczą ćwiczenia proponowane przez A. Kołodziejczyka. Są to ćwiczenia realizowane w ramach "Programu Nauki
o Zdrowiu" kierowane między innymi do dzieci nadpobudliwych psychoruchowo. Różnorodne, atrakcyjne techniki proponowane przez autora programu odnoszą się do wyrażania przez dzieci własnych przeżyć, doznań oraz refleksji nad swoim postępowaniem. Są to np. krąg odczuć, rysunek, burza mózgów, gry, zabawy, dyskusja.
Oto przykładowe tematy zajęć z zakresu terapii uczuciowej:
Rysunkowe autoprezentacje.
Rozpoznajemy i nazywamy uczucia.
Wyrażamy uczucia mimiką.
Wyrażamy uczucia w zachowaniu.
Odpowiednio reagujemy na uczucia innych ludzi.
Odkrywam uczucia swoje i innych.
Na wymienionych zajęciach nauczyciel prezentuje uczniom ilustracje, przedstawiające osoby w konkretnych sytuacjach. Podaje zdania do dokończenia zgodnie z treścią obrazka.
Przykłady zdań:
Gdy kolega celowo mnie potrąci, wówczas ..........
Gdy koleżanka śmieje się ze mnie, jest mi ............
Gdy zostaję sam w domu, a za oknem wieje silny wiatr i pada deszcz, wówczas ............
Terapeuta zwraca uwagę na pozytywne i negatywne uczucia dzieci w przedstawionych wyżej sytuacjach. Na zajęciach tych należy mocno podkreślać, że nie należy śmiać się z dzieci, które inaczej niż pozostali odczuwają w podobnych sytuacjach i inaczej niż oni się wtedy zachowują. Terapia uczuciowa to wszelkie działania podejmowane przez dziecko, których celem ma być jego "uzdrowienie".
WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELA
Przede wszystkim należy uświadomić sobie, że problemy dziecka nie mają nic wspólnego z naszymi pedagogicznymi umiejętnościami: nadpobudliwe dzieci są trudne i doprowadzają dorosłego często do granic wytrzymałości. Potrzeba ruchu determinuje działanie i zachowanie dziecka z ADHD, a różnego rodzaju reakcje są natychmiastowe. Nie dziwmy się więc, że dziecko bardzo często podnosi rękę, a zapytane milczy lub odpowiada skrótowo. Jest to pochopność myślenia - jeden z przejawów tzw. nadpobudliwości poznawczej.
Co może zrobić nauczyciel?
Posadzić dziecko w pierwszej ławce w celu dokładnego obserwowania zachowania dziecka oraz odpowiedniej reakcji i motywowania do nauki,
Usunąć z ławki niepotrzebne przedmioty, które mogą dziecko rozpraszać podczas pracy,
Dbać o krótkie komunikaty, polecenia winny być jasne, pojedyncze, wydawane głosem stanowczym, ale nie podniesionym,
Działać na kilka zmysłów naraz,
Nie stosować nagłego wyrwania do odpowiedzi, należy najpierw zwrócić uwagę dziecka na siebie bądź omawiany przedmiot, przypomnieć o czym mówiono i dopiero wówczas zadać pytanie,
Zwracać uwagę dziecka hasłowo: Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! Cały czas utrzymując kontakt wzrokowy,
Zaspokajać potrzebę ciągłego ruchu poprzez angażowanie dziecka w dodatkowe prace,
Chwalić za każdy etap pracy. Pokazywać co dziecko zrobiło dobrze, z czego jesteśmy zadowoleni, wzmacniać pozytywnie,
Zachować cierpliwość, starać się chwalić i zachęcać dziecko do tego, co mu się udaje, a ignorować nieszkodliwe wygłupy,
Nie karać za objawy niezależne od dziecka,
Nie odraczać nagród oraz kar,
Wymagania dostosować do możliwości dziecka i jego samopoczucia,
Utrzymywać systematyczny kontakt z rodzicami, na bieżąco informować o sytuacji dziecka.
10 PRÓŚB NADPOBUDLIWEGIO DZIECKA
Pomóż mi skupić się na jednej czynności.
Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji.
Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię jest zrobione dobrze.
Dawaj mi tylko jedno polecenie naraz.
Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.
Dawaj mi małe zadania do wykonania; kiedy cel jest daleko - gubię się.
Chwal mnie chociaż raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, że rosnę kiedy okazujesz mi, jak bardzo mnie kochasz.
Warto przeczytać:
T. Wolańczyk, A. Kołakowiski, M. Skotnicka: „Nadpobudliwośc psychoruchowa u dzieci”
E. M. Hallowell, J. J. Ratey: “W świecie ADHD - nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych”
U. Schafer: „Dlaczego dzieci się wiercą? Zespół nadpobudliwości psychoruchowej - poradnik”
T. Opolska, E. Potempa: „Dziecko nadpobudliwe - program korekcji zachowań”
W. Wolfram: „Nadpobudliwe i niespokojne dziecko w przedszkolu”
C. Hannaford: „Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł'