Nauczanie języka polskiego w klasie 5, red. B. Chrząstowska i E. Polański, Warszawa 1985
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Pod redakcją Edwarda Polańskiego
Anna Dyduchowa
Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu
Planowanie pracy nad doskonaleniem języka
Metodyka kształcenia ma odpowiedzieć na pytanie co, jak i w jakim celu kształcić. Pierwszym postulatem kształcenia języka jest zapoznanie ucznia z gotowymi elementami i konstrukcjami językowymi, z perspektywy kształcenia sprawności język. ważniejsze wydają się problemy związane z językiem w jego formie dynamicznej, z czynnościami i aktami komunikacyjnymi. Gwarancją sprawnego komunikatu jest świadomość możliwości wyboru różnych form i operacji językowych. Ważne będzie też wyposażenie ucznia w zdolność spostrzegania i kategoryzacji sytuacji społecznej, um. dostosowania do niej postaw mówienia, czyli doskonalenia kompetencji komunikacyjnej. W procesie komunikacji olbrzymią rolę odgrywają też cechy rozmówców- stąd konieczność poszerzania wiedzy ucznia i nim samym.
Kształcić sprawność język. ucznia to znaczy dostarczać mu tematów do wypowiedzi, środków do ich konstruowania i stwarzać sytuacje zachęcające do wypowiadania się. Wg Z. Klemensiewicza dziecko mówi, jeśli ma o czym, wie, jak mówić i chce mówić.
Tematyka wypowiedzi uczniowskich powinna wypływać z ich osobistych doświadczeń jak i z problematyki zawartej w utworach literackich, teatralnych, filmowych itd. Zasady ogólnodydaktyczne gwarantujące sukces kształcenia spr. język.: systematyczność, trwałość wiedzy wiązanej z praktyką, a ponadto:
- budzenie pozytywnych motywacji (prowokować ucznia do mówienia przez stwarzanie odpowiednich sytuacji- wiadomo zatem, że trzeba zainteresować ucznia)
- równoczesne kształcenie j. mówionego i pisanego
- orientacja nauczyciela w poziomie język. zespołu uczniowskiego
- poglądowość (n. p. konfrontacja ucznia i jego wypowiedzi nagranej na taśmę magnetofonową, obcowanie z nagraniami „pięknych mów” słowem radiowym, pomoc słowników)
- integracja kształcenia spr. język. z innymi działami nauczania (duże możliwości stwarza gramatyka, analiza lektury).
Proponowane i omówione niżej metody kształcenia:
analizy i twórczego naśladowani wzoru
norm i instrukcji
okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych
przekładu intersemiotycznego
praktyki pisarskiej.
Metodyka doskonalenia sprawności językowej
Jak wykorzystać wzory do kształcenia języka?
(METODA ANALIZY I TWÓRCZEGO NASLADOWANIA WZORU)
Tradycja wykorzystywania gotowych wzorów pochodzi jeszcze z pierwszej połowy XX wieku (Szober), budziła wiele kontrowersji, ale autorka celowo się nią posługuje. Ma ona bowiem swoje psychologiczne uzasadnienie- naśladowanie stanowi istotny czynnik i naturalną skłonność dziecka. Chodzi zatem o to, by podatność do naśladowania wzorów dobrze i właściwie wykorzystać do kształcenia spr. język.
Wzór- utwór lit., wypowiedź publicystyczna lub popularnonaukowa, tekst przygotowany przez nauczyciela bądź uczniowski spełniający warunki wzorcowej wypowiedzi, dobrany z uwagi na przewidziane cele kształcenia dostatecznie atrakcyjny dla dziecka.
Wzór możemy wykorzystywać dwojako: do opanowani konkretnych form wypowiedzi (opis, dialog, list, opowiadanie) lub rozwijając szeroko rozumianą spr. język., pozwalającą uczniowi posługiwać się bez przeszkód j. ojczystym. Jeśli posługujemy się wzorem w aspekcie pierwszym należy dostarczyć uczniom całość tekstu- wzoru. Wzór powinien być poddany wnikliwej analizie, by wyciągnąć wnioski; powinien też stanowić inspirację- wykorzystane informacje i „podpowiedzi” uczeń wykorzystuje tworząc samodzielną wypowiedź.
Kiedy rozpatrujemy wzór zmierzając do wszechstronnego rozwijania spr. język., wykorzystujemy różne aspekty tekstu” stylistyczne, kompozycyjne, składniowe. Wzór funkcjonuje w sposób niekompletny, zwracamy uwagę tylko na wybraną cechę, kt. zostanie spożytkowana dla kształcenia jednej konkretnej sprawności. Wykorzystanie wzoru nie może sprowadzać się do jego niewolniczego naśladowania, ale do własnej refleksji nad sposobem wypowiadania się.
Sposoby wykorzystania wzoru:
pobudzenie inwencji uczniów w doborze tematu wypowiedzi, formy i materiału
obserwacja i analiza gotowego wzoru wypowiedzi, wyciągnięcie wniosków
praktyczne ćw. transformacyjne
próby twórczego naśladowanie wzoru, działania praktyczne
Czy wiedza o sposobach konstruowania wypowiedzi jest uczniom potrzebna?
(METODA NORM I INSTRUKCJI)
Norma (zasada) to zbiór informacji o cechach gatunkowych danej formy wypowiedzi, o zasadach doboru środków językowo- stylistycznych i kompozycyjnych w zależności od formy wypowiedzi bądź od sytuacji komunikacyjnej. Normę najlepiej dobrać z podręcznika- musi być dostępna i zrozumiała. Instrukcje stanowią zaś wskazówki, kt. wytyczają kierunki samodzielnej pracy ucznia nad organizowaniem jego wypowiedzi. Można je tworzyć wraz z uczniami, można korzystać z podręcznika. Nauczyciel musi zaś przygotować odpowiednie zestawy ćw., kt. pozwolą zastosować zasady i instrukcje- przełożą wiedzę teoretyczną na praktyczną.
Schemat działania:
wyposażenie uczniów w normy i instrukcje dotyczące redagowania określonej formy wypowiedzi
samodzielne próby uczniów
konfrontowanie gotowych tekstów z normami (obserwacja błędów i osiągnięć)
seria ćw. sprawnościowych- rugowanie błędów
ponowna samodzielna redakcja prac uczniowskich.
Cykl korekt stosujemy do momentu osiągnięcia pożądanych wyników i opanowanie umiejętności przez ucznia.
Rola okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych w integrowaniu różnych działów programu
(METODA OKAZJONALNYCH ĆWICZEŃ SPRAWNOŚCIOWYCH)
Ćw. w mówieniu i pisaniu ułatwiają integrowanie różnych dziedzin wiedzy polonistycznej. Okazjonalne ćw. obejmują: słownikowo- stylistyczne, frazeologiczne, składniowe, kompozycyjne, wys. Mogą na lekcjach literackich, gramatycznych. Nie mogą zajmować zbyt dużej części, gdyż pełnią f. usługową, powinny być dopasowane do lekcji, stanowić jej integralną część. Do tych cw. należą ćw. słownikowe bogacące słownictwo.
Jak systemy znaków pozajęzykowych pomagają w rozwijaniu sprawności mowy?
(METODA PRZEKLADU INTERSEMIOTYCZNEGO)
Ta metoda uczy wykorzystania i czytania innych znaków językowych niż słowo pisane. Przekład intersemiotyczny bowiem to przekład jednego znaku na inny. Różne systemy znaków przenikają się wzajemnie i uzupełniają, ich stosowanie usprawnia porozumiewanie się. Kształci pozawerbalne sposoby wypowiadania się. Najczęściej stosuje się przekład tekstu pisanego na obraz, inscenizacje, recytacje, wyrażenie za pomocą ruchu sensu wiersza.
Dziecko w roli twórcy, czyli o praktyce pisarskiej uczniów
(METODA PRAKTYKI PISARSKIEJ)
Polonista musi zadbać o atrakcyjność zajęć kształcących spr. język. i temu najpełniej służy praktyka pisarska pomyślana jako zabawa uczniów w twórców- literatów, publicystów, krytyków. Wykorzystuje się naturalne predyspozycje do twórczości werbalnej, pisarskim poczynaniom daje się w miarę możliwości charakter zabawowy. Często stosuje się tzw. wolny tekst- dzieci piszą co chcą i jak chcą. Często pod koniec lekcji wybiera się jeden wzorcowy tekst, a następnie dokonuje się jego „kosmetyki”- nadanie mu postaci możliwie najdoskonalszej. Ważnym etapem jest sporządzanie notatek podczas korekty tekstu, a następnie przepisanie go we wzorcowej, ulepszonej formie.
polimetodyczność- stosowanie różnych metod i właściwy ich dobór
Henryk Wróbel
NAUKA O JĘZYKU
Przegląd materiału językoznawczego związanego z realizacją programu
CZĘŚCI MOWY
Problematyka fleksyjna i składniowa przewidziana do realizacji w klasie piątej obejmuje części mowy: czasownik, rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, przysłówek.
FLEKSJA
- fleksja czasownika (Kategoria gramatyczna osoby, czasu, aspektu: dokonany i niedokonany, trybu i strony: czynna i bierna); wprowadzamy także formę imiesłowów
- fleksja rzeczownika (liczba, rodzaj gramatyczny, budowa: temat + końcówka)
- fleksja przymiotnika (pełni funkcję przydawki, musi zgadzać się z formą
określonego rzeczownika pod względem przypadku, liczby i rodzaju)
- fleksja liczebników i ich łączliwość z rzeczownikami (podział liczebników)
BUDOWA STRUKUR SKŁADNIOWYCH
zdanie pojedyncze (obowiązuje znajomość budowy składniowej zdania, związków - zgody, rządu, przynależności)
zdanie złożone(zdania współrzędne i podrzędne, funkcja spójników)
synonimika składniowa (ćwiczenia w mówieniu i pisaniu przewidują kształcenie różnych form wypowiedzi. Musza one uwzględniać problematykę składniowa poprzez uświadomienie różnych struktur składniowych, a przede wszystkim faktów, ze te same informacje można przekazać za pomocą różnych struktur synonimicznych)
FONETYKA
Rozdział zawiera opis narządów mowy a także udział tych narządów w artykulacji głosek. Ponadto autor przedstawia podział głosek, zajmuje się akcentem wyrazowym i zdaniowym, definiuje sylaby.
J. Budzik, H.Synowiec
FLEKSJA I SKŁADNIA
Uwagi o programie nauczania:
- obowiązuje zasada od części mowy do jej funkcji w zdaniu, w ten sposób uczniowie
stopniowo zdobywają świadomość struktury wypowiedzenia
- istotne jest nie to by uczniowie znali definicje terminów, ale by potrafili rozpoznać
tekście fakty językowe, wskazywać ich funkcje, poprawnie używać form fleksyjnych
- w klasie V wprowadza się terminy: liczebnik, tryb (czasownika), wyrażanie
przyimkowe; klasa V stanowi istotny etap w poznawaniu budowy zdania
Przykłady lekcji: (jest ich bardzo dużo)
Temat: Powtórzenie wiadomości o czasowniku
Punktem wyjścia jest fragment wiersza Tuwima „Pieśń o Białym Domu”. Uczniowie rozpoznają czasowniki, określają formy czasu, liczby, osoby i rodzaje. Uzasadniają, od czego uzależniony jest dobór tych form. Proponuje się ćwiczenie zamiany czasowników niedokonanych na dokonane etc. Można też przeprowadzać ćwiczenia ortograficzne. Od wypisanych przez nauczyciela bezokoliczników uczniowie tworzą formę I i II os. l. mn. w czasie przeszłym, dzielą je na sylaby i podkreślają akcent.
FONETYKA
Uwagi o programie:
- wprowadzając nowe pojęcia powinniśmy zwrócić uwagę uczniów na różnice w ilości i układzie głosek; właściwe rozpoznanie i analiza zjawisk fonetycznych pełni funkcję poznawczą, kształcącą, ćwiczy wymowę ucznia, stanowi podstawę do nauczania morfologii i ortografii.
- ucząc głosek powinniśmy jak najczęściej razem z uczniami ćwiczyć głośną i dokładną wymowę
- nauczanie fonetyki trzeba integrować z innymi działami nauki o języku i kształceniem literackim
E.Polański, B.Niesporek
ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA
Są tutaj pokrótce omówione zagadnienia, których rozwinięcie i gruntowną analizę znajdziecie w książce E. Polańskiego „Dydaktyka ortografii i interpunkcji”. Tam odsyłam
KSZTAŁCENIE LITERACKIE I KULTURALNE
Pod redakcją Bożeny Chrząstowskiej
B. Chrząstowska
Propedeutyka lektury
O lekturze nawet z młodym, jedenastoletnim, odbiorcą należy mówić poważnie, ale chodzi nie ton dialogu, bo ten winien być miły, lekki i prowadzony w atmosferze przyjaznej i zabawowej, ale poważne muszą być problemy i tematy poruszane w związku z literaturą. Podstawowe warunki efektywnej pracy z młodym odbiorcą:
- dobre, artystycznie zróżnicowane teksty
- konkretna wiedza dziele literackim
- istotne treści związane z odbiorem i przeżywaniem wartości humanistycznych
- „łatwe i przyjemne” metody dostosowane do wieku odbiorcy
Kształcenie lit. musi mieć charakter ciągły! Uczniowie od najwcześniejszego dzieciństwa po egzamin maturalny muszą mieć autentyczną świadomość literacką. Każde dzieło sztuki (nawet najmniejszy wierszyk) musi być traktowane z takim samym szacunkiem, jako autonomiczne dzieło sztuki słowa, kreacja artystyczna. Nawet trudne treści można przełożyć z „j. dorosłych” na j. dziecka i działania dydaktyczne jemu dostępne. Uczeń 10- 11-letni znajduje się na przełomie dwóch stadiów rozwoju: myślenia konkretnego i abstrakcyjnego. Dlatego należy wyodrębnić wstępny etap kształcenia systematycznego kl. V-VI, kt. nazwiemy propedeutyką lektury. Różnić się on będzie od następnego (VII- VIII) doborem metod nauczania.
Dziecko już na początku edukacji należy przygotować do rozumienia podst. prawd o fikcyjnym i kreowanym dziele sztuki literackiej, o swoistym języku artystycznym- są to podst. prawdy, bez kt. nie da się rozumieć utworu literackiego. Dlatego ten etap propedeutyki jest tak ważny i trudny, stanowi najważniejsze ogniwo w całym procesie kształcenia literackiego. Aby osiągnąć dobre wyniki na tym etapie edukacji, polonista musi oprzeć swą prace na trzech czynnikach: wiedzy o literaturze, wiedzy o uczniu- odbiorcy literatury i wiedzy o procesie dydaktycznym.
Uczeń
Podst. wyznaczniki literackości to: fikcja lit., obrazowość i naddany porządek języka- f. poetycka. Dzieło lit. jest całością i jako całość znaczy. Żadne zez dań tekstu nie odnosi się wprost do rzeczywistości, bowiem związki z rzeczywistością odczytać można z całości. W jakim zatem stopniu niedojrzały umysł dziecka jest w stanie zrozumieć treści utworu lit., kt. zawiera treści niedosłownie: obrazowe, symboliczne, metaforyczne. Dzięki badaniom możemy nieco bliżej poznać proces rozumienia przez dziecko tekstów literackich.
Schemat rozumienia oprac. przez Ewę Guttmajer:
4- interpretacja symboliczna
3- interpretacja refleksyjna
2- interpretacja baśniowa
1-intertpretacja faktyczna
Wnioski natury pedagogicznej wynikające z ustaleń Gutmajer:
Dziecko zawsze myśli dobrze w ramach osiągniętego poziomu rozwoju, rozumienia utworu! Gorliwość jedenastolatków w poszukiwaniu konkretu i realności utrudniają rozumienie sensów abstrakcyjnych. Większość dzieci w kl. V osiąga już najwyższy (symboliczny) poziom rozumienia lub jest w stanie go osiągnąć przy pomocy nauczyciela.
Można i trzeba stymulować rozwój procesów psychicznych dziecka. Trzeba cierpliwie i konsekwentnie przyuczać dzieci do uogólniania sensu i dorywania się od konkretu.
Świadomy (nie intuicyjny) odbiór treści symbolicznych uzależniony jest od rozumienia podst. prawd o literaturze, wyznaczników literackości, tzn.: dzieło lit. jest fikcyjne, obraz nie jest prostym zwierciadłem rzeczywistości, lecz kreacja artystyczną, j. literacki różni się od „j. zwyczajnego”, a znaki lit. nie mówią wprost, lecz zawierają treść ukrytą.
Cele
Nie ma dobrych działań dydaktycznych bez świadomości celów nauczania i wychowania. Najogólniej można je sformułować: wychować odbiorcę otwartego- świadomego tajników sztuki słowa i wrażliwego humanistę. Aby to osiągnąć musimy sobie uświadomić, że najważniejsze jest nastawienie na symbol, na znak. Dziś nadrzędne są cele kształcące! Literatura nie spełnia już tylko pośredniej funkcji (dawniej najważniejsze był temat, f. wychowawcze, to prze temat czytano teksty), ale ma wykształcić odpowiednie umiejętności, chodzi o poznawanie świata sztuki słowa, a nie tylko świata w ogóle. Trzeba zatem tak organizować proces nauczania i uczenia się, aby wszystkie cele podporządkować nadrzędnym celom kształcącym. Nie oznacza to wcale zaniedbania celów wychowawczych, ale zaufać dziełu, bo ono samo wychowuje.
Teoria literatury
Ważna jest teoria lit. jako wektor działań nauczyciela, niż szczegółowe kategorie poetyki opisowej. Każdy utwór literacki powinien być odczytywany jako system znaków literackich: każdy wiersz ma służyć rozpoznaniu j. poezji, każda powieść ma pomagać w ogólnym rozumieniu reguł gatunku czy rodzaju.
Nie!! Działania niepożądane |
Tak!! Działania pożądane |
wyrywkowe, przypadkowe, okazjonalne
obserwacja szczegółu bez rozumienia praw ogólnych |
pojęcia wprowadzone w logicznym następstwie
od ogółu do szczegółu- koncentryczne nastawienie wiedzy |
w warunkach analizy rozdzielających treść i formę |
2. c a ł o ś c i o w e podporządkowane analizie sfunkcjonalizowanej |
3. p r o f e s j o n a l n e akademickie sposoby objaśniania terminów z zakresu poetyki |
działania dydaktyczne dostosowane do wieku uczniów |
|
|
Lektura i interpunkcja
Warunkiem efektywnej edukacji lit. jest dobry tekst. Dziecko ma naturalną ciekawość i z łatwością i przyjemnością przyswaja sobie nowe kody artystyczne. Dlatego istotna jest niespodzianka pobudzająca aktywność intelektualną. Dobór tekstu jest niezmiernie ważny, bo dzięki niemu pobudzamy procesy psychiczne. Chodzi też o to, by utrwalić w dziecku odnajdywanie satysfakcji w wykrywaniu nowych walorów tekstu.
Dobór tekstu jest istotny, ale równie ważny jest sposób interpretacji, kt. może otwierać dziecko na lekturę, albo hamować do niej dostęp. Na lekcjach lit. uczeń powinie znaleźć odpowiedzi na ważne pytania: kim jestem? Jakie jest moje miejsce w życiu? Jaki jest sens mojej egzystencji? Lista lektur musi zawierać pozycje zróżnicowane artystycznie i problemowo pozycje; do wartości należy docierać poprzez sztukę, a nie obok niej.
Metody
Najbardziej efektowne metody to takie, kt. łączą pasje poznawcza ucznia z jego naturalną potrzebą zabawy. Doświadczenia przeżywane w toku twórczej działalności dziecka i w odbiorze sztuki przenikają się nawzajem i wzmacniają intensywność przeżyć. Dobrą metodą pracy z tekstem jest wykonywanie rysunków, należy jednak zwrócić uwagę, którzy uczniowie malują ładnie (kolorowo, sprawnie), a którzy może mniej poradnie, ale za to wiernie odzwierciedlają sceny z czytanego tekstu. Trzeba naprowadzać ucznia na uważną lekturę, odsyłać do tekstu, zmuszać do konfrontacji rysunku i tekstu.
Oczywiście liryka nie zawsze daje się przełożyć na obraz, czy dźwięk, niezbędna jest też analiza języka. W kl. V przybiera ona formę „wprawek” analitycznych, nie pozbawionych elementów ludycznych (postać zagadki czy eksperymentu z tekstem). Istotne jest też stwarzanie sytuacji problemowej- pobudzają myślenie, zmuszają do wysiłku intelektualnego.
Jak wprowadzać dzieci w świat poezji
O wyborze wierszy w klasie V
Nauczyciel ma prawo wybierać tytuły wierszy, może sięgać po autorów współczesnych. Zakres wiedzy z poetyki w kl. V jest szeroki i bardzo szczegółowy, jednak swobodny wybór wierszy pozwala na poszerzanie pewnych haseł, a z innych czynić tylko ćw. wprowadzające. Grupy stanowiące materiał w kl. V:
- wiersze wspierające krąg mitu i legendy (n. p .”Odys” Staffa, „Maraton” Ujejskiego, poezje Czechowicza i Porazińskiej) uświadamiają znaki kultury
- utwory z klasyki literackiej (bajkopisarstwo: Krasicki, Mickiewicz, Brzechwa; poezja patriotyczna: Mickiewicz, Słowacki, Konopnicka, Broniewski ) trudność polega na braku znajomości kontekstu historycznego, ale liczy się poznawanie samej tradycji narodowej
-wiersze skamandryckie i współczesne (Tuwim, Gałczyński) nastawienie przede wszystkim na literaturę, cele kształcące: um. odbioru dzieła i systematyczne uświadamianie znaków lit.
Z cyklu: Mowa wierszem wiązana
Jak najwcześniej trzeba uświadomić dziecku, że wiersz jest zbudowany na zasadzie brzmieniowo- rytmicznej. Dziecko jest oswojone z rytmem od samego początku swego życia, widzi w tym pewien element zabawy i gry, ponadto dzieci lubią wiersze właśnie dzięki ich rytmice. Dlatego wersyfikacja została uprzywilejowana w szkole podst. oczywiście wiedzę o wierszu uczeń musi zdobywać stopniowo i koniecznie w szerszej perspektywie dzieła lit. w ogóle. Uczymy np. wyliczanek już najmłodszych klasach, potem możemy się zastanowić z uczniami, co z wyliczanki przeniknęło do poezji (na konkretnych przykładach, n. p. wiersz S. Grochowiaka „Wyliczanka”, J. Kornahauser „Szukanka”).
Od wierszyka do wiersza
Ważną kwestią jest problem jak wierszyk przygotowuje do rozumienia wiersza. W kl. VI muszą już znać system wiersza sylabicznego, dlatego wcześniej uczymy je rozpoznawać i liczyć sylaby, poznały klauzulę , intonację, przerzutnię.
Określić podobne- w rozmaitym
Pełna systematyzacja wiedzy o liryce nastąpi w klasie VIII (taaa ), przygotować do tego trzeba jednak już teraz, ucząc poprzez porównywanie różnych utworów poetyckich, dostrzegania podobieństw w rozmaitym lub odwrotnie- rozmaitości w podobnym. Świadomość gatunkową uczniów wykształcać będziemy głównie na materiale z prozy (nowela, podanie, mit), także poprzez porównanie: proza- poezja.
Z cyklu: O języku poetyckim
Pojąć metaforę…
Pojąc metaforę to zrozumieć związki, jakie zachodzą między słowami odczytać sens wynikający z przekształceń semantycznych. Przenośnia pojawia się już w klasie IV i funkcjonuje nawet do klasy VI, w kt. dopiero wprowadza się metaforę. Zrozumienie metafory wymaga myślenia abstrakcyjnego, nie jest procesem łatwym. Zależy w dużej mierze od całego szeregu poczynań nauczyciela, jego sposobu uczenia czytania tekstu lit. Słowem: należy uświadomić uczniom „dużą metaforę:, czyli sens obrazowy, symboliczny każdego utworu lit. i dopiero na tym tle budować rozumienie „małej metafory”, tzn. językowego tropu literackiego.
Praca nad rozumieniem metafory:
* wstępne ćw. analityczne: obserwacja przenośni, określanie jej struktury i funkcji klasa IV-V
* definiowanie pojęcia, rola metafory w utworze, metafora a kontekst, metafora a obraz poetycki klasa VI- VIII
* poszerzenie i pogłębienie wiedzy o metaforze, metafory a prądy lit. liceum, klasa I- IV
Modelowe ujęcia:
1. wdrażanie do symbolicznego odbioru dzieła lit., rozwijanie myślenia abstrakcyjnego
2. badanie procesów odbiorczych poprzez konkretyzacje rysunkowe
3. porównywanie j. poetyckiego i niepoetyckiego
4. ćw. w obserwacji „gry słów”
5. eksperymenty z tekstem
6. porównywanie tekstów- funkcje metafory
7. analiza semantyczna metafory
8. określenie pola semantycznego- związki metafory z leksyką utworu
Gra słów i znaczeń
Ćw. zakładające grę słowem uświadamiają dzieciom nieustanną korespondencję j. poetyckiego z ogólnym i świadomie operowanym słowem.
Przestrzeń w poezji
Przestrzeń artystyczna nie tylko opisuje świat, często dogrywa rolę znaczącą, wyraża pewne wartości moralne (???!!!).
Wiersze Czesława Miłosza
Wiersze Cz. M. w istotny sposób motywują rozważania o przestrzeni artystycznej. Poleca się m. inn. badanie sensu wiersza poprzez konkretyzacje rysunkowe po samodzielnej lekturze bez jakichkolwiek objawień ze strony nauczyciela. Lekcje należy prowadzić tak, by najsłabsze dzieci w klasie przekroczyły próg dosłowności i dostrzegały związki między elementami widzianymi osobno.
Z cyklu: wprowadzenie w tradycje
Do tej pory najważniejsze były um. kształcące czytanie poezji i uogólniania obserwowanych zjawisk. Teraz zaakcentujemy cele poznawcze i wychowawczą rolę kontaktu dzieci z klasyką poezji polskiej. Wiersze te sprawiają wiele trudności dzieciom, ucząc ich odczytania trzeba uczyć symboliki kulturowej i aluzji literackich.
Teoria interpretacji wyróżnia dwa rodzaje kontekstów:
Osobisty (doświadczenia dziecka; wystarcza do rozumienia utworów z pierwszej grupy )
Macierzysty (n. p. autor, biografia; konieczny do zrozumienia utworów wprowadzających w tradycję).
Stylizacje ludowe
Lekturę pieśni ludowych możemy poprzedzić lekturą podań- wprowadzamy ucznia w klimat twórczości ludowej, poznaje słownictwo i krąg wyobraźni ludowej. Dzieci współczesne (nie tylko miejskie) nie znają klimatu życia wiejskiego, obrzędów, , dlatego konieczne jest wprowadzenie ilustracji, odpowiedniej muzyki, można zorganizować wystawę. Lektura pieśni ludowych nie odegra istotnej roli jeśli nie ukażemy jej znaczenia dla rozwoju polskiej poezji (pokazać melodyjność, refren, układy symetryczne itp.).
O bajkach
Bajki mają w nauczaniu długą tradycję, kt. uświęciła różne sposoby ich opracowywania w szkole. Dobrym rozwiązaniem są wszelki aktywizacje uczniów poprzez bajki, mogą to być recytacje lub próby małych inscenizacji. Opisujemy tylko niektóre problemy składające się na pojecie gatunku:
Morał. Bajka bawiąc uczy, spełnia funkcje moralizatorskie i dydaktyczne. Bajka o czymś opowiada lub coś przedstawia, może być krótka lub długa. Oczytanie morału, czyli treści symbolicznej jest dla konkretnego umysłu dziecka bardzo trudne. Nauczyciel musi podsuwać dzieciom uogólnienia (zestawienie morału z przysłowiem).
Kontrast. Świat przedstawiony w bajkach jest przeciwstawnie, ujmowany w kategoriach wad i zalet, dobra i zła. Proponowanym ćw. jest dzielenie klasy na dwa zespoły, każdy zajmuje się opracowaniem jednej ze stron (n. p. tej dobrej)
Alegoryczność. Program nie przewiduje wprowadzenia terminu, ale nie znaczy to, że możemy pominąć zjawisko. Szkoda, że w podręczniki są tylko bajki zwierzęce, jednak można wspólnie uczniami pracować nad refleksją, że zwierzęta, rośliny, przedmioty są uosobione, mówią i zachowują się jak ludzie.
Narrator. Nie można pominąć podst. pytania „kto mówi?”, wiadomo, że najbardziej popularny schemat to ten, w kt. narrator przejmuje rolę „opowiadającego” lub oddaje głos swym postaciom (por. Lis i wilk, Mądry i głupi.) ważność narratora (to on ocenia i gani postaci) możemy podkreślić pytaniem: kto jest ważniejszy: narrator, bohater czy odbiorca?
Język. Najlepiej na pyt. o sposób mówienia narratora odpowiedzą uczniowie przygotowując tekst do recytacji.
Wiersz. W bajkach krótkich wersy są wyrównane, w bajkach dłuższych nierówne.
B. Dyduch
Jak wprowadzać dziecko w świat prozy
Dzieci spotkały się już z epiką poznając baśń (obrazowanie fantastyczne), jednak dzieci w wieku 10-12 lat cenią sobie przede wszystkim prawdę o świecie, szukają konkretów i realizmu w sztuce. W klasie V trzon kanonu stanowią podania, mity i nowele. Poznają także nowatorską powieść „Cyryl, gdzie jesteś”. Wcześniej spotkali się z obrazowaniem groteskowym i surrealistycznym (Akademia Pana Kleksa, Ferdynand Wspaniały). Materiał sprzyja przyswajaniu wiadomości z poetyki opisowej związanych z budową dzieła lit. (zdarzenia, postać, czas, akcja, narrator, przestrzeń). Szczególnie ważne jest uświadomienie uczniom pojęcia fikcji lit., tak trudno rozpoznawalnej zwłaszcza w nowelach- utworach realistycznych. Jeśli chodzi o mity, nauczycie powinien nie tyle zapoznać z ich odpowiednią liczbą, co uświadomić pewne mechanizmy rządzące gatunkiem. Trudnym zagadnieniem będzie groteskowa wizja świata (czemu służy takie obrazowanie, związek groteski i świata realnego) istniejąca w pewnych utworach, jednak jeśli nie zaczniemy jak najwcześniej uczyć kontaktu z tego typu utworami, uczeń nigdy nie zrozumie Witkacego czy Schulza, Gombrowicza i Różewicza. Proponowane formy pracy wyrastają z czynnej postawy ucznia wobec utworu i wiążą się z nauczaniem poprzez działanie.
Nowela
Wyróżnia się wysokim stopniem ograniczeń konstrukcyjnych. Jest to „krótki utwór epicki prozą wyrosły z opowiadania o konstrukcji dramatycznej” (T. Cieślikowska), zadaniem polonisty jest pokazanie związków konstrukcji noweli z dramatem i określenie cech dystynktywnych decydujących o specyfice gatunku. Uświadamiać będziemy nie tyle to, co zbliża nowelę o dramatu, ale to, co składa się na „dramatyczną” konstrukcję akcji i fabuły.
Zadaniem nauczyciela będzie wskazanie cech gatunkowych noweli, więc jej zawartości strukturalnej i reguł rządzących gatunkiem. Przedmiotem analizy są zwłaszcza nowele z drugiej połowy XIX wieku, więc przedmiotem badań będzie też z pewnością narracja trzecioosobowa przezroczysta. Sceniczny sposób obrazowania najłatwiej widoczny jest w noweli Prusa „Z legend dawnego Egiptu” (kształt zbliżony do tragedii antycznej). Zagadnienia warte omówienia:
- konstrukcja fabuły oparta na linii „od konfliktu do jego rozwiązania”
- dramatyczna konstrukcja wymaga ograniczonego czasu relacji
- silna intensyfikacja czasu fabuły i akcji
- relacja narratora (sposób pośredni lub bezpośredni).
Przestrzeń literacka
Przestrzeń lit. rozumiana jest jako kategoria strukturalna zawierająca wyobrażenia przestrzenne pozwalające na umiejscowienie i określenie postaci, zdarzeń i sytuacji świata przedstawionego. Czas i przestrzeń dopełniają się wzajemnie (kim jestem? Kiedy jestem?). Baśń posługuje się nieokreśloną przestrzenią (olśniewające zamki, przestrzeń idealna należąca do innej sfery, zamknięta w sobie i izolowana). Podobnie w podaniach pełno jest miejsc tajemniczych (jaskinie). Zupełnie inną przestrzenią posługuje się nowela XIX-wieczna: pospolita powszedniość, wierne odbicie rzeczywistości, ciasne przestrzenie mieszkania czy salonu, gdzie czas się zatrzymuje a dni są podobne jeden do drugiego.
Program sugeruje omawiane przestrzeni wskazując na jej rolę i funkcję w obrębie utworu (12 -latek chętnie podporządkuje te rozważanie kategorii bohatera).
Nowela XIX-wieczna z jej klarowną budową- czas i przestrzeń:
współtworzy konstrukcję świata przedstawionego, określa jego związek z rzeczywistością pozaliteracką
kształtuje dystans narracyjny, zaznacza jego zmienność
służy charakterystyce bohatera, istnieje obiektywnie i niezależnie od niego.
Prezentacja przestrzeni może być dokonana bezpośredni-drogą opisu, bądź pośrednio-drogą dociekań czytelnika. Nam bardziej chodzi o umiejętność czytania pośrednio, często konstrukcji czasu i przestrzeni trzeba się po prostu domyślać.
Przestrzeń zawiera się w trzech płaszczyznach:
opisu
scenerii
sensów naddanych.
Znane jest posługiwanie się przestrzenią, by przekazać inf. o bohaterze (tzw. miejsca mówiące), sceneria odgrywa ważną rolę, uczeń powinien zadać sobie trud odczytania jej. Sceneria zawsze podporządkowana jest zjawiskom nadrzędnym, takim jak zdarzenia, przeżycia postaci. Podstawowa funkcja scenerii wiąże się zatem z jej siła prezentacyjną.
Płaszczyzna sensów naddanych zaś wskazuje często na możliwy do odczytania, metaforyczny sens przestrzeni, np. niemożność opuszczenia domu czyni z budynku mieszkania symbol więzienia, zamknięcia. Pł. scenerii informuje wprost, pł. sensów naddanych wskazuje na przestrzeń jako metaforyczny wykładnik dzieła.
Przestrzeń może stanowić kategorię interpretacyjną, wszelako w różnych utworach zajmuje różne miejsce. By uczniom kl. V przybliżyć to pojęcie dobrze byłoby zacząć do przestrzeni dobrze im znanej- przestrzeń dzieciństwa, także dlatego, że jest to konstrukcja wyraźnie zarysowana. Zamiast zwyczajowego pytania o miejsce akcji warto przyjrzeć się funkcji przestrzeni- może się ona znacznie przysłużyć rozumieniu istoty utworu.
Katarynka- jako źródło informacji o bohaterze
Rozdział zawiera różne propozycje dydaktycznych rozwiązań lekcji o w/w tematyce.
wyruszenie w miasto i poszukiwanie starych kamienic (elementów ulicy jak w Katarynce), fotografowanie ich i potem układanie według schematu: dom (pionowo) ulica (poziomo), czyli tworzenie przez uczniów fotogramów. Ćw. polega na obserwacji przestrzeni, zapisywaniu jej elementów i określeniu sensów naddanych. Np. piwnica to chłód i zimno, smutek, a piętro-słonce, dzień i radość.
Odczytanie przestrzeni w toku gry dramatycznej. Niezwykle łatwo uczniowie potrafili odczytywać i odtwarzać mimikę, gesty niewidomej dziewczynki. Poza tym bez najmniejszych trudności trafiało do nich przesłanie utworu, współczuli bohaterce, wzruszali się jej nieszczęściem. Ćw. polegało np. na odegraniu przez jedną z uczennic zachowania dziewczynki kiedy pada na nią słonce, kiedy to słonce zachodzi, kiedy słyszy dobiegającą muzykę i usiłuje tańczyć (emocje wyrażane bez słów! Radość i smutek-kiedy, wiadomo) itd. Polecano także przedstawić fr, „Katarynki” tak, by można go było przedstawić na scenie.
Niesamowicie silne oddziaływanie na emocje odbiorców. Nauczyciel zbyt natrętnymi pytaniami może niszczyć te wartości, jakie niesie ze sobą tekst.
Czas w utworze epickim
Rozpatrując problem konstrukcji czasu w utworach epickich, można wyróżnić:
przedstawiony czas zdarzeń
czas przedst. sytuacji narracyjnej
czas przedst. sytuacji odbioru.
Ta ostatnia sytuacja pojawia się wówczas, gdy została określona nie tylko sytuacja nadawcy tekstu-narratora, ale i odbiorcy. Ponadto uczniowi klasy V wskazać trzeba związek między płaszczyzną zdarzeń a pł. narracji, gdzie czas narracji jest późniejszy od czasu zdarzeń. Struktura czasu w utworze epickim obejmuje związki między postaciami, zdarzeniami sytuacją narracyjną. Czas jest wartością umowną!
Wykorzystując dystans czasowy wobec zdarzeń, narrator cofa czas lub przywołuje czas miniony w ujęciach retrospektywnych i wybiega myślą naprzód, zapowiadając wydarzenia, kt. dopiero nastąpią. Czas pozwala też na kształtowanie idei utworu, jego wymowy filozoficznej. Dysponuje dystansem (jest zwykle późniejszy od czasu wydarzeń), pozwala n podkreślenie ukrytych sensów dzieła.
Z legend dawnego Egiptu- jak upływa czas zdarzeń
Nowela klasyczna o jubilerskiej wręcz konstrukcji. (Oczywiście konieczna jest znajomość treści ) Tok pracy polega początkowo na analizie noweli opartej na myśleniu abstrakcyjnym, w drugiej części- wykorzystuje przede wszytki elementy dziecięcej działalności. Proponowane tematy:
1 godz.- Horus jest bohaterem tragicznym
1 godz.- „Z legend dawnego Egiptu” B. Prusa to nowela o czekaniu czy dzianiu się?
1 godz.- Na przedstawienie „Z legend dawnego Egiptu” B. Prusa zaprasza klasa V
1 godz.- Jak można wyrazić odmierzany przez rekwizyty czas?- dyskutujmy o naszych
plakatach.
Na początku więc zajmiemy się szeregiem działań analitycznych, oprzemy się na omawianych wcześniej nowelach, będziemy kształtować i utrwalać pojęcia (na podst. wielu konkretnych zjawisk).
Kolejnym problemem będzie czas, przypadek, rola Opatrzności i porządku ustalonego przez Przedwiecznego…. (treść!). lekcje zaczynamy od głośnego odczytania początku i końca noweli- budowa zamknięta, klamrowa. Autorka przedstawia szereg wykresów czasu, rozwoju treści- nie jestem ich wstanie niestety odtworzyć….
Potem pojawiają się propozycje plakatów zapraszających na przedstawienie „Z legend…” . wreszcie- praca uczniów, kt. zajmują się najważniejszymi rekwizytami: pierścień, pają, edykt o uwolnieniu Bereniki. Wreszcie jak wyrazić odmierzany czas- pusty fotel, na kt. znajduje się pająk, odrzucone edykty, siatka pajęcza w tle.
Duże kłopoty z małą nowelą, czyli o szkolnych próbach określenia gatunku
Celem tego rozdziału jest przedstawienie sugestii jak przeprowadzić lekcje podsumowującą cechy gatunkowe noweli. Tematy takich lekcji skupiać się będą wokół zagadnień narratora i narracji oraz związku tytułu z konstrukcją noweli. Najczęściej wykorzystywane utwory to: Dym, Katarynka, Kamizelka. Pracę nad nowelą powinny zamykać ćw. kontrolne zmuszające ucznia do uruchomienia całego arsenału wiedzy o tym gatunku, a u ich podstaw będzie się znajdować troska o kształcenie czynnych postaw wobec utworu. (Udowodnij, że „Kamizelka” B. Prusa jest nowelą -lub- Napisz nowelę).
By dziecko zrozumiało mit
Język mitu (z gr, oznacza opowiadanie) jest konkretny i obrazowy, nie jest gatunkiem literackim, jednak pozostaje w związkach z literaturą. Opowiadanie mityczne można więc nazwać progatunkiem, stanowiący relacje o bogach i ludziach, posiadający elementy fantastyki i cudowności. Wiąże się z tworzeniem wzorów osobowych i wzorów zachowania, kt. apelują nie o wiedzy, ale do pewnego rodzaju emocji. Podział mitów: kosmogeniczne, teogoniczne, bohaterskie, kalendarzowe (przedstawiały cykliczne zmiany w przyrodzie). Mały charakter sakralny, mówiły także o normach, nakazach… Mit w naszej kulturze jest wiecznie żywy, przedstawia pewne sytuacje egzystencjalne, kt. mogą powtarzać się zawsze, jest ponadczasowy i uniwersalny.
Zawiera w sobie elementy o charakterze symbolu, skrótu czy znaku. Najprostszym tego przykładem jest personifikowanie pewnych pojęć, np. Wenera- miłość. W procesie edukacji ważne jest nie uczenie się mitu, ale zrozumienie jego istoty (w końcu jest on symbolem!). uczniowie powinni odczuć różnicę między mitem a baśnią, legendą czy podaniem.
Jednym z ćw. jest pisanie mitu przez dzieci, kt. nie znały jego teoretycznych podstaw, warunkiem było jednak najpierw stworzenie sytuacji mitorodnej (np. pokazanie odpowiedniego filmiku). Praca nad mitem jest trudna i wymaga cyklu lekcji. należy odwoływać się do wiedzy uczniów wyniesionej z lekcji historii, własnych poszukiwań, może telewizji. Dobrym ćw. jest lektura kilku mitów równocześnie. Można przeprowadzać pracę w grupach lub indywidualnie. Uczniowie otrzymują teksty i zaznaczają, co jest w nich prawdopodobne i nieprawdopodobne. Walorem mitu jest niewątpliwie brak obecności natrętnego dydaktyzmu (obecnego w baśni).
Od Kleksa do Cyryla, czyli kilka słów o grotesce
„Cyryl” jest określany mianem nowoczesnej baśni metaforycznej. Pytanie zawarte w tytule prowokuje przekorną odpowiedź- szukaj mnie na wawelskim arrasie! (Cyryl to krokodyl). Cała powieść Woroszylskiego ma wiele wspólnego z groteską, czasami nawet odnosi się wrażenie, że autor napisał „Cyryla” po to, by poprzez przykład wyjaśnić komuś (dziecku?), co to jest groteska.
Dalej autorka snuje wywody o istocie groteski (banalne rzeczy, doprawdy ). O Kleksie natomiast nie ma ani słowa….
Anna Marzec
Jak uczyć odbioru sztuki filmowej, teatralnej i radiowej
Literatura a inne sztuki
Współzależność a współistnienie
Nauczyciel musi wykazać się właściwą postawą, którą kształtować będzie głęboka świadomość zmian społecznych (on wychował się w innych warunkach niż jego podopieczni). Pierwszy kontakt dziecko ma ze znakami ikonicznymi, a nie słownymi. Dopiero później podczas edukacji podlega też wpływom innych znaków niż obrazowe. Szkoła musi uczyć rozumieć i przygotować do odbioru wszystkie znaki, jakich dostarcza nam kultura- zarówno tych słownych jak i pozasłownych. Nauczanie literatury i kultury należy oprzeć na stałym ukazywaniu współzależności różnych znaków, kt, się wzajemnie uzupełniają, wzmacniają lub nawet modyfikują znaczenia niesione przez słowo. Nasz epoka każdemu napisanemu dziełu stwarza możliwość i szansę na dzieło innego wyrazu: na film , słuchowisko, spektakl teatralny lub widowisko telewizyjne.
Dramat a teatr
W dramacie każda postać mówi bezpośrednio od siebie, nie ma nadrzędnego podmiotu wypowiadającego- dramat jest tekstem wielopodmiotowym. Dzieło dramatyczne należy do lit. w takim zakresie w jakim jest ono realizacją sztuki słowa, natomiast w swoim urzeczywistnieniu widowiskowym należy do sztuki teatru. Obok tworzywa słownego ważną rolę spełnia ruch sceniczny, aktor, scenografia, muzyka, czas i przestrzeń. Prawdziwe spełnienie dramat może osiągnąć dopiero w teatrze.
Dramat czytany-wygłaszany stwarza liczne możliwości wychowawcze. Postaci są charakteryzowane wyłącznie pośrednio, w dialogach zarysowuje się charakter postaci, ich odmienne punkty widzenia. W odbiorze może nastąpić proces identyfikacji. Jest wdzięcznym polem ujawniania się bardzo osobistych odczuć, indywidualnych sądów i ocen.
Literatura a film
Lit. i film maja wiele cech wspólnych, ale zakładają i realizują własną odrębność. Film ma poważne kłopoty z ukazaniem na ekranie wywodu myślowego, filozoficznej refleksji, drgnień świadomości i mroków podświadomości. Odmienność i wyłączność filmu zasadza się na poważnych możliwościach technicznych. , dzięki którym radzi sobie doskonale z przestrzenią i miejscem często niedostępnym oku. Surowcem filmu jest fotografia, jest więc skazany na dialektykę zewnętrznego wyglądu psychologii zachowania się. Jest jednak bezsilny wobec czasu- nie umie radzić sobie z przemijaniem, wspomnieniem.
Film zwykł być nazywany powieścią XX wieku, przejął bez ceremoniałów liczne składniki książki. Lit operuje słowem, film obrazem fotograficznym. Dziś film także wpływa na literaturę. Ewolucja pokrewnych sztuk słownych sprawia, że literaturze odbiera się fabułę i rozległe opisy, dzięki czemu może się skupić na słowie, na wartościach myślowych; z kolei publicystyka przejmuje przejmuje od lit. i film dydaktyzm, a radio- dialog.
Najstarszym i najbardziej trwałym związkiem filmu i lit. jest adaptacja. Przypomina ona rodzaj tłumaczenia artystycznego, w kt. chodzi nie o dosłowność treści, ale o zachowanie sensu. Ten swoisty przekład literatury nazywamy odczytaniem, interpretacją, czasem polemiką z utworem lit. poprzez filmowy system znaków. Nie chodzi więc o czynność przekładania, ale o jej wynik, efekt.
Radio a literatura
Radio jest najmocniej związane z lit., staje przed dylematem- „powtórzyć” dzieło czy je zinterpretować? Sugestywne wykonanie utworu lit. wzmacnia wartość i komunikatywność, ujawnia nie dostrzegane wartości intelektualne i estetyczne. Zdaniem ST. Żółkiewskiego dzięki radiu lit. stała się dostępna milionom.
wywiady z pisarzem
dyskusja o książce
recenzje utworów
czytanie fr. ksiązki, poezji
recytowanie wierszy
Wiedza propedeutyczna a problemy odbioru filmu
O specyfice języka filmowego
Film jest nie tylko przekazem nastawionym na informacje, ale też na sposób przekazania odbiorcy przekazu. Główną cechą filmu jest ruch; oddziałuje obrazem, podobnie jak plastyka przemawia układem barw i linii, ponadto wykorzystuje dialog, muzykę, specyficzną architekturę sztuki aktorskiej. Wszystkimi tymi środkami oddziałuje film równocześnie. Film jest sztuką polifoniczną!
O podstawowych środkach wyrazowych filmu
Plan filmowy określa wymiary kadru filmowego, czyli jego objętość i wygląd. Plany koncentrujące uwagę: detal, zbliżenie, półzbliżenie i plany rozszerzające uwagę: pełny, ogólny, daleki. Muzyka w filmie znacznie zwiększa i podbudowuje emocjonalność obrazu, wyrazistość i charakter sceny, podkreśla momenty tragiczne, liryczne, zabawne…
Jak prowadzić do pogłębionego odbioru filmu?
Film jest na tyle lubiany, że nie wymaga szkolnego przymusu. Obejrzany film wyzwala potrzebę mówienia o nim, ginie zatem sztuczność szkolnych sytuacji mówienia „na zadany temat”. Uczniowie sami chcą mówić o filmie, spierać się, dyskutować, pytać. Jedną z form aktywizowania uważnego oglądania obrazu jest wprowadzenie- rodzaj krótkiego wstępu, kt. ma zaciekawić widza, kierować jego uwagę na istotne znaki i symbole. Dzięki wprowadzeniu można usytuować film w odpowiednim kontekście, zarysować klimat i przybliżyć twórcę. Ponadto wprowadzenie ma motywować do bycia odbiorcą wrażliwym i wnikliwym. Polonista powinien umieć pośredniczyć między dziełem sztuki a odbiorcą, nieść odpowiednie pomoce uczniom, by umieli odczytać film.
Metody edukacji filmowej
Już ukierunkowany odbiór dzieła filmowego jest metodą opartą na obserwacji. Stosuje się też pogadanki- opis struktury i problemu filmu. Przynajmniej raz nauczyciel powinien analizować i interpretować obejrzany film- odczytanie znaków obrazu filmowego. Ciekawą formą byłaby dyskusja.
Idziemy do teatru- teatr przychodzi do nas
Przeciw literackiemu traktowaniu teatru
Program zaleca okazanie dzieciom 1-2 widowisk, przed problemem stają nauczyciele z małych miejscowości oddalonych od ośrodków kulturowych. Dla nich rozwiązaniem może być teatr telewizji. Można organizować oglądanie widowisk przedstawiających sztuki z kanonu lektur, ale lepszym rozwiązaniem wydaje się nie robienie tego. Ułatwi to odbiór teatru jako sztuki autonomicznej.
Polonista powinien mieć świadomość, że teatr zaczyna się wtedy, kiedy tworzymy umowną rzeczywistość opartą na grze aktorskiej, nie ma go bez widzów, dramatopisarza i aktorów, jest sztuką samodzielną, korzysta z procesu integracyjnego elementów innych sztuk (lit., muzyka, taniec).
Elementy strukturalne teatru
Każdy kontakt z teatrem (obojętne jakiego rodzaju) pozwala na dostrzeżenie elementów jego struktury. Podstawowym elem. Teatru jest widz- bez widzów nie ma przedstawienia, dobry t. realizuje się na zasadzie sprzężenia między widownią a sceną. Do nauczyciela należy rozbudzanie gustu uczniów, kształtowanie tego poprze częsty kontakt z teatrem. Fenomen sztuki polega na jej ulotności, jednorazowym trwaniu- każdy spektakl to kolejne dzieło sztuki.
Teatru nie może być bez aktora. Jest on głównym środkiem wypowiedzi teatralnej, gra całym sobą. Polonista powinien uświadamiać uczniom specyfikę gry aktorskiej. W teatrze masek i lalek zwróćmy uwagę, że aktor pośrednio tworzy postać sceniczną. Pobyt w teatrze może być dla dzieci doskonałym doświadczeniem harmonii między plastyka, słowem, muzyką i ruchem scenicznym.
Nad spektaklem pracują także: reżyser, inscenizator, dramaturg (poeta). Każde wyjście do teatru stwarza możliwość uczenia pojęć związanych z teatrem, pracą reżysera itd. Uwagę dzieci skupia też scenografia- szczególnie dziś rola scenografa wysunięta jest na plan pierwszy. Podobnie należy traktować inne elementy-muzykę, choreografię. Wszystkie one tworzą strukturę dramatu.
Kontakty z widowiskiem dzięki telewizji. Środki wyrazu i ich funkcja
Jednym z rozwiązań kontaktu dzieci z teatrem jest możliwość „teatru przyjeżdżającego do dzieci”- czyli oglądamy z uczniami teatr telewizji. Proponowany przez autorkę spektakl to „Karolina po drugiej stronie lustra”.
Sztuka radia albo rozszerzenie słuchokręgu odbiorców
Zasięg i rola radia
Sztukę radiową należy usytuować na tle bujnie rozwijającej się sztuki masowej. Radia słucha 90% Polaków, wiec musi ono trafiać do gustu większości. Zadaniem szkoły jest przygotowanie ucznia do świadomego odbioru słuchowisk radiowych.
Funkcja elementów tworzywa fonicznego
Radio rozwija „wyobraźnię ucha”, gdyż główną ideą radia jest słyszalność. Mówi się o wielotworzywości sztuki radiowej. Jej gł. nośnikiem jest licznym głos, spełniający funkcję estetyczną i ideową. Głos w słuchowisku musi zastąpić wszystko to, czym dysponuje np. aktor. Drugim elementem tworzywa jest język, trzecim cisza (użyta np. jako tło, personifikacja grozy). Dźwięk, melodia może wyst. jako sygnał lub charakterystyka postaci. Dopełnieniem tych elementów jest perspektywa przestrzenna (rozłożenie tych elem. w różnych płaszczyznach).
Słuchowisko i jego struktura
Słuchowisko radiowe jest formą wyp. artystycznej, kt. jedynym środkiem wyrazu i bezpośredniego oddziaływania na odbiorcę jest dźwięk pod jego postaciami. Najczęściej spotykamy się ze słuch. O strukturze dramatyczno- epickiej, oprócz dialogów i postaci znajdują się wypowiedzi przeznaczone dla słuchaczy (narrator komentuje przebieg akcji, sytuacje, okoliczności). Odbiorca musi być odpowiednio przygotowany- aktywizujemy przed wszystkim jego słuch.
Czytać czy słuchać Bazyliszka?
Muzyka w Bazyliszku spełnia różne funkcje: tworzy klimat opowieści, zaznacza tło wydarzeń, oddaje nastrój, podkreśla charakterystyczne cechy bohatera, jest przerywnikiem, „kurtyną” między aktami. Polonista może wykorzystać fr lub całe słuchowisko na lekcji.
K O N I E C
1