EPIDEMIOLOGIA IV, Magisterka materiały, Epidemiologia


Jednym z najważniejszych działów epidemiologii jako nauki jest epidemiologia chorób zakaźnych.

Choroby zakaźne są przedmiotem zainteresowań wielu dyscyplin medycznych, w tym mikrobiologii klinicznej, immunologii oraz higieny.

Epidemiologia jako jedyna z niewielu dyscyplin naukowych traktuje problem chorób zakaźnych całościowo zajmując się zależnościami między czynnikami etiologicznymi infekcji, podatnością organizmu na zakażenie i uwarunkowaniami środowiska wpływającymi na występowanie i rozprzestrzenianie zakażeń oraz ich profilaktyką.

 Niemal co kilka lat odkrywane zostają nowe patogeny i choroby zakaźne m.in.:

Do najważniejszych czynników determinujących szerzenie się chorób zakaźnych na świecie należą:

  1. wzrastające zaludnienie (głównie zagęszczenie ludności w dużych miastach)

  2. łatwość i szybkość przemieszczania się ludzi i towarów (transport międzynarodowy, międzykontynentalny)

  3. zmiany klimatyczne

  4. powstawanie szczepów opornych na antybiotyki

  5. wzrost liczby przewlekle chorych, w tym chorych z obniżoną odpornością

Globalizacja zagrożeń i możliwość zawleczenia chorób zakaźnych decydują o wadze, z jaką WHO i Europejskie Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób przywiązują do:

PODSTAWOWE POJĘCIA STOSOWANE W EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH

Zakażenie (infekcja) to proces wniknięcia i namnażania się biologicznego czynnika chorobotwórczego (patogenu, zarazka) w organizmie gospodarza.

W przypadku zakażeń wywołanych przez pasożyty zamiast określenia zakażenie stosuje się termin zarażenie lub inwazja pasożytnicza.

Drobnoustroje zdolne do wywołania procesu chorobowego to patogeny, a bakterie, grzyby i wirusy nie wywołujące zakażeń to saprofity.

Stan chorobowy, w przypadku którego objawy są związane z działaniem toksyn drobnoustrojów powstałych poza organizmem gospodarza nazywany jest zatruciem lub intoksykacją (np. zatrucie jadem kiełbasianym wytwarzanym przez Clostridium botulinum).

Rodzaje zakażeń

Egzogenne - gdy patogen pochodzi spoza organizmu gospodarza.

Endogenne - gdy patogen pochodzi z własnej flory gospodarza, często po przedostaniu się poza miejsce stałego bytowania.

Zakażenia egzogenne

Są wywoływane przez drobnoustroje bytujące np. w środowisku szpitalnym, pochodzące od zakażonych chorych i personelu szpitalnego (środowisko ożywione) lub skażonych przedmiotów i powierzchni (środowisko nieożywione).Pacjenci jak i personel mogą być nosicielami patogennych drobnoustrojów np. Staphylococcus aureus, Salmonella spp. Gronkowce kolonizują najczęściej błony śluzowe nosa, gardło pachy, pachwiny, odbyt i skórę nosicieli.Nosicielstwo pałeczek Salmonella występuje przez różnie długi czas u ozdrowieńców.Szczególnie niebezpieczne zakażenia to takie, którym towarzyszy duże ryzyko zanieczyszczenia środowiska np. zakażenia ran, z obfita wydzieliną ropną, biegunką, zakażenia ukł oddechowego u chorych z tracheostomią połączone z masywnym wydzielaniem śluzu zawierającego chorobotwórcze bakterie.

Nieożywione środowisko szpitalne jest pojęciem szerokim, obejmującym miejsce pobytu pacjenta (sala chorych wraz z wyposażeniem, sanitariaty), powietrze, sprzęt medyczny, woda, leki, żywność.

Istotną cechą determinującą rodzaj i liczbę drobnoustrojów w środowisku jest wilgotność.

W miejscach suchych (ściany, meble, sprzęt) i powietrzu dominują bakterie Gram-dodatnie (gronkowce, paciorkowce, prątki) oraz przetrwalniki bakterii (Bacillus spp., Clostridium spp.) i grzyby (Aspergillus spp.) - ich liczba zależy od zagęszczenia chorych, specyfiki oddziału i higieny szpitalnej.

Środowisko wilgotne jest źródłem głównie bakterii Gram-ujemnych (Pseudomonas spp., Acinetobacter spp.) oraz pałeczek Enterobacteriaceae (E. Coli, Klebsiella spp., Enterobacter spp.). Gram-ujemne pałeczki są często obecne na wilgotnych powierzchniach misek, basenów, kaczek. Najbardziej niebezpieczna jest ich obecność w rurkach tracheostomijnych, nawilżaczach respiratorów i inhalatorach.

Zakażenia endogenne

Wywołane są własną florą bakteryjną pacjenta tj. znajdującą się w błonie śluzowej jamy ustnej, w górnych drogach oddechowych, ukł pokarmowym i moczowo płciowym.

Flora fizjologiczna pacjenta kolonizująca w sposób stały jego skórę i bł śluzowe jest odpowiedzialna za wczesne endogenne zakażenia szpitalne.W trakcie hospitalizacji florę fizjologiczną zastępują szczepy szpitalne, tworząc endogenną florę wymienną. Kolonizacja organizmu chorego występuje w pierwszym tygodniu hospitalizacji. Kolonizacji sprzyja antybiotykoterapia, stosowanie preparatów do dezynfekcji skóry i błon śluzowych (antyseptyków).Własna flora pacjenta, zarówno fizjologiczna jak i wymieniona, wywołuje infekcje w dwóch przypadkach:

  1. w wyniku przemieszczania się z miejsca swojego naturalnego bytowania np. do obszarów naturalnie jałowych.

  2. w miejscu bytowania u osób z obniżona odpornością (zakażenia oportunistyczne).

Przemieszczanie się drobnoustrojów tzw. translokacja jest wynikiem uszkodzenia naturalnych barier anatomicznych, a uszkodzenie może być spowodowane procesem chorobowym (np. choroba wrzodowa) lub stosowaniem metod leczenia (zabieg chirurgiczny). Translokacji sprzyjają zabiegi takie jak intubacja, drenaż pęcherza moczowego, endoskopia, które umożliwiają mechaniczne przeniesienie drobnoustrojów z miejsca naturalnego bytowania do obszaru jałowego. Pewną formą translokacji jest też kolonizacja ciał obcych tj. cewnik naczyniowy lub cewnik moczowy, przez bakterie obecne w miejscu wprowadzenia cewnika.

Koinfekcja (współzakażenie) - to jednoczasowe zakażenie dwoma lub więcej czynnikami chorobotwórczymi (np. zakażenie HBV i HDV). Koinfekcja zwykle wiąże się z cięższym przebiegiem współistniejących chorób.

Nowe zakażenie innym patogenem występujące u gospodarza już zakażonego innym czynnikiem - to nadkażenie (superinfekcja).

Ponowne zakażenie tym samym czynnikiem to reinfekcja.

Choroba zakaźna (choroba infekcyjna)

To choroba ludzi, zwierząt lub roślin wywoływana przez biologiczne czynniki chorobotwórcze - bakterie, priony, wirusy, grzyby oraz przez substancje biologicznie czynne przez nie wytwarzane.

Najczęściej organizm odpowiada na zakażenie miejscowym procesem zapalnym tj.: obrzękiem, zaczerwienieniem, gorączką i bólem.

Obrzęk jest wynikiem nagromadzenia płynów w następstwie wzrostu przepuszczalności naczyń.Zaczerwienienie powstaje w wyniku zwiększonego ukrwienia.Miejscowy wzrost temperatury ciała to efekt zwiększonego metabolizmu komórek.Ból jest zwykle rezultatem zwiększonego nacisku na zakończenia nerwowe.

Infekcja może być ograniczona do małych obszarów (zakażenie miejscowe np. czyraki, ropnie), może obejmować określone układy (zakażenie układowe np. zapalenie płuc) lub może dotyczyć całego organizmu (zakażenie uogólnione np. sepsa).

Infekcje układowe i uogólnione powstają wówczas, gdy odpowiedź immunologiczna jest zbyt słaba by ograniczyć zakażenie lub też dawka zakażająca jest duża a drobnoustrój chorobotwórczy charakteryzuje się wysoką zjadliwością.

Zakażenie może mieć przebieg ostry lub przewlekły.

Przebieg choroby infekcyjnej

Niezależnie od rodzaju infekcji w każdej z nich można wyodrębnić trzy okresy:

  1. okres inkubacji (okres wylęgania) - to czas od wniknięcia do organizmu czynnika chorobotwórczego do wystąpienia pierwszych objawów choroby. Okres ten jest charakterystyczny dla danej jednostki chorobowej i zależy od rodzaju czynnika etiologicznego, dawki i drogi zakażenia.

Infekcje o krótkim czasie inkubacji to wszystkie ostre choroby zakaźne np. grypa, salmonelloza. Przykładem choroby o długim okresie wylęgania jest wścieklizna, a także wirusowe zapalenie wątroby typu B.

  1. okres objawów klinicznych - charakteryzuje się występowaniem zespołu cech/dolegliwości pozwalających na zdiagnozowanie choroby (pacjent w tym czasie zwykle najbardziej zkaźny).

  2. okres zdrowienia - jest wynikiem rozwoju swoistej odpowiedzi immunologicznej. W tym czasie ustępują objawy kliniczne, a w surowicy większości przypadków pojawiają się swoiste p/ciała.

Niekiedy po przechorowaniu pozostaje stan nosicielstwa, który jest etapem prawidłowego zdrowienia (np. w przyp salmonellozy) lub wynikiem braku odpowiedniej odpowiedzi immunologicznej na zakażenie (np. obecność antygenów HBV po zakażeniu tym wirusem). Niektóre choroby infekcyjne mogą prowadzić do trwałej utraty zdrowia.

CHARAKTERYSTYKA MECHANIZMU ZAKAŻENIA

Do wystąpienia zakażenia niezbędne są trzy ogniwa składające się na tzw. łańcuch epidemiczny (proces epidemiczny = triadę epidemiczną)

    1. Źródło zakażenia lub rezerwuar zarazka

    1. Drogi szerzenia się zakażenia

    1. Populacja (organizm) wrażliwa/y na zakażenie

Rezerwuar zarazka - człowiek, zwierzę, roślina lub wyjątkowo inne środowisko, w którym żyje i namnaża się drobnoustrój.

I. Źródło zakażenia - człowiek, zwierzę, roślina lub materia nieożywiona, z której biologiczny czynnik chorobotwórczy jest przeniesiony na osobę wrażliwą.

Źródła zakażenia dzielą się na pierwotne i wtórne.

Pierwotnym źródłem zakażenia mogą być:

  1. chorzy ludzie lub chore zwierzęta

  2. nosiciele

  3. zwłoki ludzi lub zwierząt

  4. zwierzęta poddane ubojowi

Wtórnym źródłem zakażenia może być skażona:

  1. woda

  2. pokarm

  3. gleba

  4. przedmioty

Nosicielstwo - jest stanem równowagi immunologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem a organizmem gospodarza, przy której patogen bytuje w organizmie, nie powodując objawów zakażenia.

Nosicielstwo może być stałe lub okresowe.

Osobę bez objawów choroby zakaźnej, w której organizmie bytują biologiczne czynniki chorobotwórcze, stanowiącą potencjalne źródło zakażenia innych osób nazywamy nosicielem.

Nosicielem może być:

II. Drogi szerzenia się zakażeń - sposoby przenoszenia się patogennych drobnoustrojów ze źródła zakażenia na organizmy wrażliwe na zakażenie.

Wyróżniamy następujące drogi szerzenia się zakażeń:

  1. kontaktowa

  2. inhalacyjna (oddechowa)

  3. pokarmowa

  4. wertykalna - zakażenie płodu w czasie ciąży, dziecka w trakcie porodu lub podczas karmienia.

1.Droga kontaktowa

Chorobotwórcze drobnoustroje są przenoszone w wyniku kontaktu bezpośredniego (np. kontakt skóry rąk z zakażoną raną pacjenta) lub pośredniego (np. kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielinami lub krwią osoby chorej). Do bezpośrednich dróg przenoszenia infekcji zaliczane są także kontakty seksualne, ukąszenia. Szczególnym przykładem zakażeń przenoszonych drogą kontaktu pośredniego są zakażenia jatrogenne, w których patogeny są przenoszone przez nieprawidłowo wysterylizowany sprzęt i narzędzia oraz skażona krew, preparaty krwiopochodne i płyny infuzyjne.

2.Droga inhalacyjna

To przenoszenie drobnoustrojów na tzw. jądrach skraplania, powstających w czasie kaszlu, kichania i mówienia. W zależności od rozmiarów powstających jąder skraplania wyróżnia się drogę:

    1. powietrzno-kropelkową, w której drobnoustroje (np. pneumokoki, meningokoki, pałeczki krztuśca są przenoszone na odległość nie większą niż 1 metr w kropelkach o średnicy ponad 5µm (tzw. duże jądra skraplania).

    2. Powietrzno-pyłową, w której (np. wirus odry, ospy wietrznej, prątki gruźlicy) są przenoszone w kropelkach o średnicy do 5 µm (tzw. małe jądra skraplania) zdolnych do unoszenia się w powietrzu przez długi czas i wnikania do pęcherzyków płucnych.

3.Droga pokarmowa

Polega na wprowadzeniu drobnoustrojów do przew pokarmowego wraz z pożywieniem lub skażoną wodą.

Produkty spożywcze mogą być skażone pierwotnie np. mleko, mięso zakażonych zwierząt (choroby odzwierzęce) lub wtórnie na drodze fekalno-oralnej. Choroby szerzące się przez przew. pokarmowy często występują w okresach letnich, niemal wszystkie są skutkiem słych warunków sanitarnych i braku przestrzegania higieny osobistej (tzw. choroby brudnych rąk).

Drogą tą przenoszone są m.in.: dur brzuszny, czerwonka, cholera, WZW typu A i E.

4.Zakażenie wertykalne

Zakażenie wertykalne - od matki na dziecko, mogące nastąpić poprzez:

Wirusowe zakażenia wertykalne mogą nastąpić np. na etapie zapłodnienia, gdy zakażone są komórki rozrodcze, ale częściej są związane z okresem wiremii u matki i transmisją wirusa drogą łożycka. Zakażenie noworodka może także nastąpić w trakcie porodu (zakażenia okołoporodowe), kiedy dziecko przechodzi przez zakażony kanał rodny, lub w trakcie naturalnego karmienia.

III. Organizm (populacja) wrażliwy(a) na zakażenie

Trzecie ogniwo łańcucha epidemicznego - organizm wrażliwy na zakażenie, czyli osoba, która stwarza dogodne miejsce do wzrostu i namnażania się czynnika zakaźnego.

Miejscem wniknięcia czynnika zakaźnego do organizmu są tzw. wrota zakażenia (wrotami zakażenia może być ukł oddechowy, przewód pokarmowy, uszkodzona skóra lub błony śluzowe).

Po wniknięciu do organizmu czynnika zakaźnego istnieje ryzyko namnożenia się go w organizmie i rozsiew za pośrednictwem krwi do pozostałych narządów.

Choroby zakaźne, które są przenoszone z osoby chorej na zdrową to choroby zaraźliwe.

Nie każda choroba zakaźna jest chorobą zaraźliwą np. tężec, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroby wyłącznie zakaźne. Grypa, różyczka i odra to choroby zakaźne i zaraźliwe.

Zasięg zakażenia

Przeniesienie zakażenia z człowieka na człowieka lub na kilka osób albo na wielu ludzi ma różne konsekwencje dla rozpowszechnienia zakażenia lub choroby zakaźnej w populacji więc wyróżnia się kilka jego miar (stanów).

Endemia - występowanie choroby wśród ludzi na określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.

Epidemia - jest to nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji ludzkiej. Chorzy wraz z ich najbliższym otoczeniem są określani jako ognisko epidemii.

Pandemia - epidemia szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden lub kilka kontynentów lub też cały świat.

Występowanie epidemicznych zachorowań w populacji jest uwarunkowane obecnością co najmniej 20% osób wrażliwych na zakażenie.

Ze względu na mechanizm szerzenia się zakażeń wyróżniane są dwa rodzaje epidemii:

  1. w epidemii punktowej zakażenia pochodzą z jednego wspólnego źródła zakażenia (klasycznym przykładem są tu epidemie wodne).

  2. w epidemii progresywnej zakażenia pochodzą z różnych źródeł i szerzą się bezpośrednio z osoby chorej na wrażliwą lub pośrednio np. przez przenosicieli.

STRATEGIA ZWALCZANIA CHORÓB ZAKAŹNYCH

Zwalczanie i zapobieganie chorobom zakaźnym to wieloetapowy proces, który polega na:

  1. wykryciu i unieszkodliwieniu źródła zakażenia (rezerwuaru zarazka)

  2. przerwaniu lub ograniczeniu dróg szerzenia się zakażenia

  3. zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych

1.Wykrycie i unieszkodliwienie źródła zakażenia

Polega na przeprowadzeniu badań diagnostycznych, identyfikacji objawów, zebraniu wywiadu epidemiologicznego następnie zastosowaniu izolacji chorego w szpitalu lub domu oraz leczeniu chorego.

Specjalnym rodzajem izolacji jest kwarantanna, czyli czasowe odosobnienie i poddanie obserwacji ludzi lub zwierząt, którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów, na których panują choroby wysoko zakaźne. Czas kwarantanny nie może być krótszy od najdłuższego okresu wylęgania danej choroby zakaźnej.

2.Przerwanie lub ograniczenie dróg szerzenia się zakażenia

Dekontaminacja jest procesem prowadzącym do usunięcia lub zniszczenia drobnoustrojów. Do metod dekontaminacji należą:

Właściwy dobór metod dekontaminacji jest zależny od ryzyka przeniesienia zakażenia. Zgodnie z zaleceniami CDC (Center fof Disease Control) w środowisku szpitalnym wyróżnia się 3 kategorie przedmiotów:

 Przedmioty wysokiego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się z jałowymi tkankami. Są to narzędzia chirurgiczne, wszczepy, igły, cewniki naczyniowe i moczowe. Przedmioty należące do tej kategorii bezwzględnie muszą być jałowe (jednorazowe lub sterylizowane).

 Przedmioty średniego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się z błonami śluzowymi lub uszkodzoną skórą. Są to endoskopy, zestawy do intubacji. W zależności od możliwości technicznych przed użyciem należy poddać je sterylizacji lub dezynfekcji wysokiego stopnia.

 Przedmioty niskiego ryzyka przeniesienia zakażenia kontaktują się jedynie z nieuszkodzoną skórą (baseny, mankiety do mierzenia ciśnienia, bielizna pościelowa, wyposażenie sal). Wymagają mycia i okresowej dezynfekcji ze względu na ryzyko wtórnej transmisji przez ręce personelu i sprzęt medyczny.

Sanityzacja - postępowanie polegające na usuwaniu widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń a wraz z nimi także większości drobnoustrojów w określonym środowisku poprzez np. mycie, wietrzenie, odkurzanie, zamiatanie, pranie.

Antyseptyka - dezynfekcja skóry, błon śluzowych, uszkodzonych tkanek z zastosowaniem preparatów nie działających szkodliwie na tkanki ludzkie.

Aseptyka - sposób postępowania, którego celem jest zapobieganie zakażeniom tkanek i skażeniom jałowych powierzchni.

Dezynfekcja - proces, w wyniku którego ulegają zniszczeniu formy wegetatywne drobnoustrojów.

Dezynfekcja wysokiego stopnia oprócz form wegetatywnych niszczy także prątki gruźlicy, enterowirusy i niektóre formy przetrwalnikowe.

Dezynfekcja to proces zależny od wielu czynników i jej skuteczność jest wprost proporcjonalna do czasu działania i stężenia preparatu dezynfekującego, wzrasta także wraz ze wzrostem temperatury i wilgotności.

Podwyższone pH obniża aktywność fenoli, podchlorynu i związków jodu.

Obecność substancji organicznych może ograniczać działanie przeciwdrobnoustrojowe preparatów dezynfekujących, np. w wyniku tworzenia z nimi nieaktywnych związków.

Dezynfekcję można przeprowadzić przy użyciu metod termicznych, termiczno-chemicznych, chemicznych lub fizycznych.

Dezynfekcja termiczna przebiega z wykorzystaniem wody o temp. 93ºC lub pary wodnej o temp 105-110ºC i nadciśnieniu 0,5 atm. Stosowana do odkażania bielizny, naczyń i wyposażenia sanitarnego. Zaletą tej metody jest możliwość monitorowania procesu i brak toksyczności.

Dezynfekcja chemiczna to dezynfekcja przy użyciu roztworów preparatów chemicznych o różnych właściwościach. Wybór odpowiedniego preparatu jest zależny od rodzaju skażenia, rodzaju materiału i toksyczności środka.

Dezynfekcja termiczno-chemiczna jest połączeniem działania środków chemicznych oraz ciepła (60ºC). Środki chemiczne stosowane są w tej metodzie w znacznie niższych stężeniach. Metoda ta służy do dezynfekcji sprzętu wrażliwego na wysoką temperaturę.

 Czynniki fizyczne np. promieniowanie UV, ultradźwięki.

Promieniowanie nadfioletowe wykorzystywane jest w lampach bakteriobójczych służących do niszczenia mikroorganizmów (wirusy, bakterie, pleśnie) znajdujących się w powietrzu i na powierzchniach. Dobór lamp zależy od wielkości i warunków pomieszczenia (lampa o mocy 30 W do pomieszczenia do 18 m²).

Czas naświetlania może być bardzo zróżnicowany (wymagana kontrola czasu pracy lampy dla określenia wymiany promienników) (lampa ścienno-sufitowa, lampa przejezdna na statywie).

 Myjki ultradźwiękowe

Technologia ultradźwiękowa stosowana jest głównie do powierzchni delikatnych i o skomplikowanych kształtach. Energia ultradźwiękowa dociera do trudno dostępnych miejsc, otworów i szczelin. Metoda ta stosowana jest np. w przypadku narzędzi chirurgicznych i stomatologicznych, w tym osprzętu endoskopowego, szkła laboratoryjnego o skomplikowanych kształtach (np. kapilar, pipet). Proces cechuje się dużą skutecznością, przy jednoczesnym wyeliminowaniu możliwości powstania uszkodzeń mechanicznych, często występujących w trakcie tradycyjnego czyszczenia.

Metody termiczne

Ciepło w zależności od temperatury i czasu działania, prowadzi do uszkodzenia niemal każdej części komórki, prowadząc do zabicia mikroorganizmów. Bakteriobójcze działanie ciepła stwierdzono w zakresie temperatur: od 50°C ciepła wilgotnego w czasie kilku minut dla bardzo wrażliwych drobnoustrojów do 300°C ciepła suchego w czasie 30 minut dla bardzo opornych bakterii.

60°C ciepła wilgotnego w czasie 30 min działania to parametry skuteczne do zabicia większości form wegetatywnych bakterii i wirusów.

Zastosowanie ciepła wilgotnego

Pasteryzacja - pozwala na eliminację drobnoustrojów w płynach przez ogrzewanie płynu w temp. 65°C przez 30 min i natychmiastowego ochładzania (lub w temp. 75°C przez 10 min.).

Dekoktacja - proces niszczenia drobnoustrojów przez działanie pary wodnej przy normalnym ciśnieniu przez 15-20 min.

Gotowanie - w temp. 100°C stosowane do niszczenia wegetatywnych form niektórych bakterii, grzybów i wirusów.

Tyndalizacja - polega na trzykrotnej pasteryzacji przeprowadzanej co 24 godziny.

Metody termiczno- chemiczne (działanie temperatury i środka chemicznego)

W placówkach ochrony zdrowia stosuje się coraz częściej sprzęt wrażliwy na stosowanie wysokich temperatur, a jednocześnie ich skomplikowana budowa uniemożliwia skuteczną manualną dezynfekcję chemiczną.

Stosowanie dezynfektorów termiczno-chemicznych pozwala na obniżenie temperatury do 60°C przez użycie chemicznych środków dezynfekcyjnych. Technika ma szerokie zastosowanie do dezynfekcji giętkich endoskopów, narzędzi chirurgicznych i stomatologicznych.

Myjka - dezynfektor przeznaczona do mycia i termicznej dezynfekcji wszelkich typów narzędzi używanych w placówkach służby zdrowia. Temp dezynfekcji 93°C. Dzięki opcji suszenia, narzędzia są bezpośrednio przygotowane do sterylizacji. Myjka została zaprojektowana tak, aby proces mycia i dezynfekcji zachodził nawet wewnątrz narzędzi i w trudno dostępnych miejscach. Suszenie w ostatniej fazie cyklu usuwa wilgoć i wodę nawet z małych otworów.

Przykładem wykorzystania metody termiczno-chemicznej jest komora dezynfekcyjna, w której dezynfekuje się m.in. materace, poduszki, koce. W komorach tych można stosować efektywny i przyjazny dla otoczenia parowy program dezynfekcji materiałów odpornych na wielokrotne oddziaływanie pary wodnej (temperaturze min. 75°C w czasie 20 min.). W komorze można dezynfekować także wyroby nieodporne na takie temperatury (np. odzieży pacjentów z oddziałów zakaźnych) przy zastosowaniu programu formalinowo-parowego z obniżoną do 46-60°C temperaturą dezynfekcji.

Metody chemiczne

Polegają na zastosowaniu roztworów chemicznych środków działających niszcząco na drobnoustroje.

Preparaty dezynfekcyjne inaktywujące drobnoustroje zawierają różne substancje aktywne m.in.: aldehydy, alkohole, chlorowce, związki fenolu, związki utleniające. Stosowane związki powinny ulegać dobrej biodegradacji, nie mogą zakłócać funkcjonowania biologicznych oczyszczalni ścieków.

Dezynfekcja chemiczna jest szczególnie przydatna w przypadkach artykułów wrażliwych na wysoką temp., ale metoda ta posiada także wady:

Sterylizacja (wyjaławianie) - to proces mający na celu zabicie lub inaktywację żywych drobnoustrojów występujących w określonym środowisku; zarówno ich postaci wegetatywnych jak i przetrwalnikach.

Dobór metod sterylizacji zależy od rodzaju i właściwości sterylizowanych materiałów oraz sposobu ich opakowań oraz wynika z możliwości penetracji czynnika sterylizującego, gwarantującego skuteczność procesu.

Czynnik sterylizujący działając na komórki mikroorganizmów w określonych parametrach, wywołuje w nich zmiany polegające na koagulacji, denaturacji i utlenianiu składników białkowych, co w konsekwencji prowadzi do ich zabicia.

Oczekiwany efekt (sterylny produkt) osiągany jest w wyniku:

  1. prawidłowego przygotowania materiałów do sterylizacji

  2. prawidłowego doboru metod sterylizacji

  3. poprawności procesu sterylizacji

  4. odpowiedniego przechowywania materiałów po sterylizacji

Wszystkie metody sterylizacji można podzielić na 2 grupy ze względu na temperaturę występującą podczas procesu:

Wybór metody sterylizacji zależy od:

Przygotowanie materiałów do sterylizacji

  1. Użyte narzędzia lub sprzęt medyczny powinny być poddane dezynfekcji wstępnej, myciu (ważne jest dokładne oczyszczenie powierzchni z substancji organicznych), suszeniu, przeglądowi, konserwacji i pakowaniu.

  2. Na opakowaniu powinna znaleźć się data sterylizacji lub data ważności oraz rodzaj zawartości w przypadku opakowań nieprzezroczystych.

Zasady wyboru metod sterylizacji

Dobór czynnika sterylizującego zależy głównie od rodzaju sterylizowanego materiału - proces sterylizacji nie może uszkadzać lub zmieniać jego właściwości.

W przypadku sprzętu o długich, wąskich kanałach istotna jest dobra penetracja czynnika sterylizującego.

Ze względów ekonomicznych ważny jest szybki czas działania, niezawodność, niska cena i tania eksploatacja sterylizatorów.

Czynnik sterylizujący powinien charakteryzować się również brakiem toksyczności dla ludzi i środowiska.

I. Metody sterylizacji wysokotemperaturowej - w których temperatura przekracza 100°C to:

  1. sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem

  2. sterylizacja suchym gorącym powietrzem

II. Metody sterylizacji niskotemperaturowej, w których temperatura nie przekracza 100°C:

  1. sterylizacja tlenkiem etylenu

  2. ster przy użyciu plazmy

  3. ster w ciekłym kwasie nadoctowym

  4. ster formaldehydem

  5. ster za pomocą prom jonizującego

  6. ster parami nadtlenku wodoru

  7. ster ozonem

I.1. Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem

Czynnikiem sterylizującym jest nasycona para wodna działająca pod ciśnieniem zwiększonym w stosunku do ciśnienia atmosferycznego. Stosuje się 2 sposoby:

Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem prowadzona jest w autoklawach tj. hermetycznie zamkniętym zbiorniku służącym do wyjaławiania w podwyższonej temp i przy zwiększonym ciśnieniu.

Współczesne autoklawy są bardzo często całkowicie automatyczne i są sterowane mikroprocesorem. Niektóre modele dostępne w sprzedaży posiadają opcję drukarki i wyświetlacz z wizualizacją pracy urządzenia. Proces sterylizacji odbywa się w autoklawach przepływowych, w których powietrze wypierane jest z komory sterylizatora parą wodną, lub próżniowych, gdzie wstępnym etapem procesu jest wytworzenie próżni w komorze. Skuteczność sterylizacji jest zależna od całkowitego usunięcia powietrza z komory sterylizatora i od jakości pary wodnej, np. jakość tę obniżają zanieczyszczenia chemiczne obecne w twardej wodzie.

Para wodna ma dobre właściwości penetrujące, w krótkim czasie niszczy drobnoustroje powodując koagulację białek i nie jest toksyczna dla środowiska. Parą wodną pod ciśnieniem nie można wyjaławiać narzędzi i sprzętu, który jest wrażliwy na wysoką temp np. endoskopów.

Sterylizacja parowa jest w pełni efektywna, jeżeli para nasycona oddziałuje na sterylizowany materiał przez ściśle określony czas. Wszystkie powierzchnie sterylizowanych materiałów musza być w kontakcie z parą. Ważnym czynnikiem jest całkowite usunięcie powietrza z komory sterylizatora, w tym także z załadunku oraz jakość pary. Dla zapewnienia skutecznej sterylizacji bardzo istotne są pomiary danych fizycznych w czasie sterylizacji. Parametry fizyczne powinny być kontrolowane i monitorowane w sposób ciągły.

I.2. Sterylizacja suchym gorącym powietrzem

Suche gorące powietrze powoduje utlenianie, a co za tym idzie inaktywację i degradację składników komórkowych drobnoustrojów. Sterylizacja suchym gorącym powietrzem ma bardzo ograniczony zakres stosowania ze wzgl na wysoką temp oraz wolną penetrację czynnika sterylizującego do wnętrza załadunku. Sterylizacja ta ma liczne wady, np. zła penetracja suchego powietrza, wysoka temp i długi czas trwania procesu. Wewnątrz komory sterylizacyjnej istnieją różnice temperatur (dopuszczalne do 15°C wg PN), co wiąże się z ryzykiem błędu sterylizacji.

Przypisane parametry dla tego rodzaju aparatów sterylizacyjnych wynoszą:

Warunki sterylizacji zależą od rodzaju materiału i jego wytrzymałości termicznej. Ta metoda może być stosowana do wyjaławiania wyrobów szklanych, porcelanowych, metalowych, pudrów, gliceryny, maści. W warunkach zakładu opieki zdrowotnej należy uważać tę metodę za przestarzałą.

II.1. Tlenek etylenu

Sterylizacja tlenkiem etylenu jest stos w przemyśle medycznym do wyjaławiania sprzętu jednorazowego użytku, ale może być stosowana do wyjaławiania sprzętu wrażliwego na wysoką temp z wyjątkiem elementów wykonanych z gumy.

Parametry sterylizacji zależne są od zastosowanej technologii, rodzaju aparatu i sprzętu:

TE przenika z łatwością w głąb sterylizowanego tworzywa ulegając absorpcji co wiąże się z koniecznością degazacji po zakończeniu procesu sterylizacji. Czas degazacji jest określony przez producenta sprzętu i trwa zwykle 12 godz. w temp 50°C (w aeratorze) lub 7 dni w temp pokojowej.

Metoda ta może być stosowana do wyjaławiania delikatnych urządzeń optycznych, elektronicznych, urządzeń światłowodowych, narzędzi elektrochirurgicznych, skomplikowanych urządzeń sztucznej nerki, części aparatów do sztucznego oddychania, respiratorów itp.

II.2. Sterylizacja plazmowa

Plazma jest zjonizowanym gazem wytwarzanym w warunkach próżni pod wpływem pola elektromagnetycznego. Niszczy ona drobnoustroje uszkadzając ich DNA, RNA, enzymy i fosfolipidy. Tą metodą można wyjaławiać sprzęt wrażliwy na wysokie temp z wyjątkiem przedmiotów zawierających celulozę, porowatych, płynów, a także sprzętu o przewodach zamkniętych z jednej strony. Proces sterylizacji odbywa się w temp 50°C, czas trwania 45-105 min przy stężeniu nadtlenku wodoru 50-55%.

Metoda ta zapobiega deformacji narzędzi i rozkalibrowaniu urządzeń medycznych, bez względu na wielokrotność jej stosowania. Sterylizowany sprzęt nie wymaga degazacji, a po procesie powstaje woda i tlen- związki przyjazne dla środowiska.

Wyjaławianie metodą plazmową może być stosowane zarówno do sterylizacji przedmiotów metalowych, niemetalowych, jak i mających obszary trudno dostępne takie jak zawiasy szczypiec, światła przewodów czy endoskopy.

Sterylizator Plazmowy HMTS-80:

Dezynsekcja - zwalczanie szkodliwych owadów zwłaszcza pasożytniczych stawonogów (muchy, komary, pchły, wszy), karaczanów (karaluchy, prusaki, i in.), oraz szkodników magazynowych.

Dezynsekcję można wykonać przez zastosowanie środków fizycznych (para, ogień, gorące powietrze, prom ultrafioletowe), mechanicznych (wyłapywanie, trzepanie, oczyszczanie), chemicznych śr owadobójczych (oprysk, stosowanie żeli i innych śr chemicznych) lub biologicznych (głównie za pomocą innych organizmów żywych).

Zwalczanie insektów wymaga dokładnej identyfikacji insekta w celu dobrania odpowiedniego rodzaju preparatu biorą pod uwagę jego stężenie, szkodliwość i oddziaływanie na środowisko.

Deratyzacja - to zwalczanie za pomocą śr chemicznych, fizycznych lub biologicznych wszelkich szkodliwych gryzoni, najczęściej szczurów i mysz.

Uzdatnianie wody pitnej - proces polegający na przygotowaniu dobrej pod wzgl jakościowym wody tj. odpowiadającej wszelkim wymaganiom dotyczących jej parametrów chemicznych, fizycznych i biologicznych. Metodami uzdatniania wody są m.in.: odżelazianie, zmiękczanie, demineralizacja, filtracja, dezynfekcja chemiczna (ozonowanie, chlorowanie, fluorowanie), promieniowaniem UV.

Zabezpieczenie przed zakażeniem ludzi zdrowych

Polega na immunoprofilaktyce, czyli procesie wywołującym odpowiedź immunologiczną służącą do ochrony przed chorobą zakaźną.

Immunoprofilaktyka dzięki globalnemu zastosowaniu od kilkudziesięciu lat stała się najskuteczniejszą metodą zapobiegającą szerzeniu się chorób zakaźnych.

Odporność p/zakaźna obejmuje odporność wrodzoną i nabytą.

Odporność wrodzona powstaje w okresie rozwojowym w wyniku procesów uwarunkowanych genetycznie, niezależnie od kontaktu z czynnikami zakaźnymi. Dzięki odporności wrodzonej eliminowane są patogeny bez względu na ich skład antygenowy i zależy ona m.in. od budowy i stanu skóry, śluzówek, od działania odruchów obronnych takich jak łzawienie, kichanie, od bakteriobójczego działania np. śliny.

Odporność nabyta kształtuje się poprzez wytworzenie mechanizmów chroniących przed zakażeniem, a także przez powstanie pamięci immunologicznej pojawiającej się w wyniku kontaktu z patogenem.

Odporność organizmu może być czynna lub bierna

Czynna rozwija się po pewnym czasie, gdy organizm zetknie się z czynnikiem zakaźnym.

Bierna powstaje w wyniku transportu IgG od matki przez łożysko do płodu. Odporność sztuczną można też wytworzyć, przetaczając cząsteczki IgG np. w gammaglobulinie lub osoczu.

Głównym terenem, gdzie zachodzą reakcje immunologiczne, jest tkanka limfoidalna, która występuje głównie w narządach limfatycznych: w węzłach chłonnych, śledzionie oraz migdałkach. Znaczne jej ilości spotykamy też w przewodzie pokarmowym, zwłaszcza w wyrostku robaczkowym i jelicie krętym.

Najważniejszymi komórkami ukł immunologicznego są limfocyty B, T i komórki prezentujące antygen. Komórki te biorą udział w odpowiedzi immunologicznej (reakcji organizmu na kontakt z antygenem).

0x08 graphic
0x08 graphic
ODPORNOŚĆ SWOISTA

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
CZYNNA BIERNA

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
NATURALNA SZTUCZNA NATURALNA SZTUCZNA

ZAKAŻENIA IMMUNIZACJA TRANSPORT PO OTRZYMANIU

DROGĄ (szczepienie) MATCZYNYCH SUROWICY

NATURALNĄ IgG przez łożysko ODPORNOŚCIOWEJ

Lub Z MLEKIEM

MATKI

W zapobieganiu chorobom zakaźnym istotną rolę odgrywa podniesienie odporności osób narażonych na zakażenie w oparciu o dwie podstawowe metody służące osiągnięciu tego celu:

  1. Uodpornienie bierne - polegające na podaniu osobom wrażliwym gotowych p/ciał pochodzących od innych osób lub zwierząt, co zapewnia czasowe zabezpieczenie.

  2. Uodpornienie czynne - polegające na wzbudzeniu własnej produkcji p/ciał u osoby wrażliwej na zakażenie poprzez podanie szczepionki zawierającej antygeny patogennego drobnoustroju lub jego toksyny.

Uodpornienie bierne

Profilaktyka bierna polega na podaniu gotowych p/ciał. W tym celu wykorzystuje się następujące preparaty:

Uodpornienie bierne pozwala na bardzo szybkie, natychmiastowe podniesienie odporności jednak wiąże się z możliwością wystąpienia objawów uczuleniowych ze wstrząsem uczuleniowym włącznie.

Wzrost odporności po biernym uodpornieniu pojawia się bardzo szybko, natomiast odporność ta utrzymuje się stosunkowo krótko (zwykle kilka tygodni).

Uodpornienie bierno-czynne

Polega na niemal jednoczesnym zastosowaniu uodpornienia czynnego tj. szczepionki i biernego tj. immunoglobuliny przeciw tej samej chorobie. Po podaniu tych preparatów dochodzi do bardzo szybkiego działania w wyniku uodpornienia biernego i utrzymywania się wysokiego stopnia odporności przez długi okres jako uodpornienia czynnego. Ten sposób uodpornienia stosowany jest najczęściej u osób poprzednio nie uodpornionych, a podejrzanych o ekspozycję lub eksponowanych na zakażenie np. wirusem wścieklizny, laseczką tężca lub wirusem HBV.

Uodpornienie czynne

Wytworzenie długotrwałego stanu odporności poprzez podanie szczepionki.

Szczepionka - produkt pochodzenia biologicznego, w którego sklad wchodzą substancje zdolne do wywołania określonych procesów immunologicznych, umożliwiających powstanie odporności na konkretny rodzaj drobnoustroju chorobotwórczego lub wirusa, bez wywoływania działań toksycznych.

Wprowadzanie nowych i udoskonalonych preparatów czyni tę metodę coraz bardziej skuteczną i bezpieczną.

Upowszechnienie szczepień umożliwia osiągnięcie odporności nie tylko indywidualnej, ale także grupowej (zbiorowiskowej, gromadnej).

Odporność gromadna jest to zmniejszenie szans zachorowania osoby nieszczepionej przebywającej w środowisku osób szczepionych wraz ze wzrostem odsetka uodpornionych w danej populacji.

Odporność zbiorowiskowa w efekcie ogranicza liczbę zachorowań i groźnych dla zdrowia następstw choroby zakaźnej, prowadzi do zmniejszenia liczby osób, które stanowią potencjalne źródło zakażenia dla innych oraz przyczyniają się do jej likwidacji choroby zakaźnej na danym terenie.

 Pionierem szczepień był brytyjski lekarz Edward Jenner, który pod koniec XVIII wieku po raz pierwszy zastosował u człowieka szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej.

 Następnym krokiem w rozwoju wakcynologii (nauki o szczepieniach) było stworzenie przez Ludwika Pasteura szczepionki przeciwko wąglikowi (1881) i wściekliźnie (1885).

 Koniec XIX i cały wiek XX to okres rozwoju wakcynologii i rozpoczęcie masowych szczepień przeciwko dżumie (1895), cholerze (1896) i durowi brzusznemu. Następnie przeciwko gruźlicy, błonicy, krztuścowi, tężcowi.

W Polsce obowiązkowe szczepienia ochronne dla dzieci rozpoczęto w 1959 r., kiedy to wprowadzono po raz pierwszy szczepienia przeciwko gruźlicy, poliomyelitis, a w 1960r przeciwko DTP (błonicy, tężcowi i krztuścowi).

Preparaty wprowadzone do użycia w przeciągu ostatnich kilkunastu lat to szczepionki przeciwko pneumokokom, rotawirusom, Haemophillus influenzae typu B, Neisseria meningitidis i wirusowi HPV odpowiedzialnemu za rozwój raka szyjki macicy.

W wyniku stosowania szczepień nastąpiła poprawa sytuacji epidemiologicznej w zakresie chorób zakaźnych.

Wieloletnie i powszechnie stosowanie szczepionki przeciwko ospie prawdziwej przyczyniło się do jednego z największych osiągnięć w medycynie tj. do likwidacji (eradykacji) tej choroby na świecie (1979r).

Kolejnym sukcesem w dziedzinie szczepień jest eliminacja w niektórych krajach poliomyelitis.

Inne choroby zakaźne tj. gruźlicze zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, tężec czy błonica także dzięki szczepieniom ochronnym ograniczyły występowanie. Dzięki szczepieniom doszło do znacznego obniżenia liczby zgonów z powodu chorób zakaźnych.

Typy szczepionek

Podział w zależności od formy antygenu wchodzącego w skład preparatu

  1. Żywe atenuowane - w 1881 wprowadzone przez Ludwika Pasteura, obecnie przykładem są: BCG, szczepionka Sabina (OPV), MMR. Ryzyko stanowi możliwość przejścia atenuowanych szczepów w formę w pełni wirulentną.

  2. Zabite - wywołują odporność krótkotrwałą, zwykle poprzez odpowiedź humoralną np. szczepionka DTP, przeciwko grypie, IPV (Salka).

  3. Anatoksyny, toksoidy - toksyny pozbawione zjadliwości, lecz o zachowanych właściwościach antygenowych np. szczepionka przeciw błonicy i tężcowi.

Podział według swoistości:

  1. Monowalentne - uodparniające przeciw jednej chorobie np. p/ko grypie lub gruźlicy

  2. Poliwalentne - są to tzw. szczepionki skojarzone, które uodparniają przed kilkoma chorobami np. szczepionka MMR-II p/ko odrze, śwince i różyczce.

Takie szczepionki dają wyższą odporność niż antygeny podane osobno.

Podział w zależności od rodzaju drobnoustroju, przeciw któremu uodparniają:

  1. bakteryjne np. p/ko gruźlicy

  2. wirusowe np. p/ko WZW typu B lub grypie

Skuteczność szczepienia, czyli poziom odpowiedzi immunologicznej zależy od:

Przeciwwskazania do szczepień

Bezwzględne:

  1. nadwrażliwość na składniki szczepionki (białko jaja kurzego)

  2. nadwrażliwość na czynniki konserwujące (antybiotyki)

  3. nadwrażliwość na elementy drobnoustroju

  4. nadmierna reakcja na poprzednią dawkę szczepionki

  5. schorzenia przewlekłe (niedobory immunologiczne, osłabienie ukł odpornościowego przez różne czynniki, choroby nowotworowe).

  6. przeciwwskazania do poszczególnych szczepionek

  7. ciąża ( dotyczy głównie pierwszego trymestru, przede wszystkim szczepionki atenuowane, głownie przeciw różyczce)

Względne:

  1. ostra choroba z gorączką

  2. okres zaostrzenia choroby przewlekłej

  3. okres inkubacji choroby zakaźnej

W przypadku wystąpienia p/wskazania względnego, pacjent powinien być zaszczepiony jak najszybciej po wyzdrowieniu.

Zgodnie z ustawą z 5 grudnia 2008r o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi obowiązkowe szczepienia w Polsce realizowane są na podst tzw. Programu Szczepień Ochronnych.

Program szczepień ulega modyfikacji w zależności od sytuacji epidemiologicznej, osiągnięć w dziedzinie wytwarzania nowych szczepionek oraz możliwości finansowych państwa i jest co roku aktualizowany przez Głównego Inspektora Sanitarnego.

Program szczepień ochronnych określa:

  1. Szczepienia obowiązkowe (dot. dzieci i młodzieży wg wieku oraz osób z grup ryzyka)

  2. Szczepienia zalecane (finansowane z budżetu państwa i nie finansowane przez MZ)

Obowiązkowe szczepienia ochronne prowadzone są przeciwko: Gruźlicy, WZW typu B, Błonicy, Krztuścowi, Tężcowi, zakażeniom Haemophilus Influenzae typu B, Poliomyelitis, Odrze, Śwince i Różyczce.

Szczegółowe zasady realizacji szczepień reguluje:

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011r w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. 2011 nr 182 poz. 1086). Określa ono m.in.:

  1. wykaz chorób zakaźnych objętych obowiązkiem szczepień

  2. osoby lub grupy osób obowiązane do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym przeciw tym chorobom

  3. sposób przeprowadzania szczepień ochronnych i dokumentacji medycznej dotyczącej obowiązkowych szczepień ochronnych i jej obiegu

  4. wzory sprawozdań z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych oraz tryb i terminy ich przekazywania

Szczepienia ochronne prowadzone są w zakładach opieki zdrowotnej przez lekarzy i pielęgniarki lub położne.

Kwalifikacyjne badanie lekarskie do szczepień ochronnych przeprowadza wyłącznie lekarz posiadający niezbędną wiedzę z zakresu szczepień ochronnych, znajomości wskazań oraz p/wskazań do szczepień, a także niepożądanych odczynów poszczepiennych.

Informacje na temat wszystkich szczepień ochronnych wykonanych od dnia urodzenia do ostatniego szczepienia u osób dorosłych są dokumentowane:

  1. w karcie uodpornienia

  2. w książeczce szczepień

  3. w dokumentacji medycznej

Podmioty realizujące obowiązkowe szczepienia ochronne zobowiązane są do sporządzania i przekazywania państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu następujących sprawozdań kwartalnych:

O fakcie uchylania się od poddania obowiązkowym szczepieniom ochronnym, świadczeniodawca zobowiązany jest powiadomić pisemnie właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.

W celu zapobiegania i szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych wśród pracowników narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych prowadzi się zalecane szczepienia ochronne wymagane przy wykonywaniu określonych czynności zawodowych.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 stycznia 2012r w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz.U.nr 9, poz 40).

Pracodawca lub zlecający wykonanie prac ma obowiązek poinformować pracownika narażonego na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych (przed podjęciem pracy) o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego. Koszty przeprowadzania powyższych szczepień oraz zakupu szczepionek ponosi pracodawca.

Przykłady:

ODCZYNY POSZCZEPIENNE I POWIKŁANIA

Celem szczepienia jest wytworzenie możliwie jak najtrwalszego uodpornienia na zakażenie. Wprowadzenie szczepionki do organizmu może jednak wiązać się z wystąpieniem słabszej lub mocniejszej reakcji organizmu prowadzącej do wystąpienia odczynów lub powikłań poszczepiennych.

Odczyny poszczepienne (miejscowe lub ogólne) są spodziewaną reakcja na wprowadzenie szczepionki do organizmu.

Miejscowy odczyn poszczepienny objawia się:

Zaczerwienieniem, obrzękiem, bolesnością i naciekiem w miejscu wkłucia.

Wśród odczynów ogólnych wyróżnia się:

Wysoką gorączkę, bóle mięśni, ból głowy, uogólnioną wysypkę uczuleniową lub łagodne przechorowanie choroby, przeciwko której było szczepienie.

Miejscowe i ogólne odczyny poszczepienne nie stanowią p/wskazania do dalszych szczepień.

Powikłania poszczepienne to nieprawidłowa reakcja organizmu występująca po podaniu szczepionki czyli niepożądany odczyn poszczepienny (NOP).

Przyczyną NOP może być:

  1. działanie samej szczepionki (np. uczulenie na jej składnik)

  2. nieprawidłowe podanie szczepionki

  3. inna przyczyna, przypadkowo występująca w tym samym czasie co szczepienie.

Odczyny poszczepienne mogą wystąpić po szczepieniu natychmiast lub po kilku dniach, a nawet tygodniach. Kwalifikacja NOP dokonywana jest przez lekarza i weryfikowana przez specjalistów w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego - PZH w Warszawie.

Rodzaje NOP:

(na podst Rozporządzenia MZ z 21 grudnia 2010r w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania (Dz.U. z 2010r. nr 254, poz. 1711)

  1. Odczyny miejscowe, w tym:

    1. odczyny miejscowe po szczepieniu BCG

    2. obrzęk

    3. powiększenie węzłów chłonnych

    4. ropień w miejscu wstrzyknięcia

  2. Niepożądane odczyny poszczepienne ze str ośrodkowego ukł nerwowego (OUN):

    1. encefalopatia

    2. drgawki gorączkowe

    3. drgawki niegorączkowe

    4. porażenne poliomyelitis wywołane wirusem szczepionkowym

    5. zapalenie mózgu

    6. zapalenie opon mózgowo rdzeniowych

    7. zspół Guillain-Barre

  3. Inne niepożądane odczyny poszczepienne:

    1. bóle stawowe

    2. epizod hipotensyjno-hiporeaktywny

    3. gorączka pow 39°C

    4. małopłytkowość

    5. nieutulony ciągły płacz

    6. posocznica, w tym wstrząs septyczny

    7. reakcja anafilaktyczna

    8. reakcje alergiczne

    9. uogólnione zakażenie BCG

    10. wstrząs anafilaktyczny

    11. zapalenie jąder

    12. zapalenie ślinianek

    13. inne poważne odczyny występujące do 4 tyg. po szczepieniu

Niepożądany odczyn poszczepienny zazwyczaj wymaga hospitalizacji i może prowadzić do stałego ubytku sprawności fizycznej lub umysłowej lub zgonu.

Aby mieć pewność, że masowo stosowane szczepienia są bezpieczne konieczne jest ścisłe monitorowanie NOP.

Od 1990r WHO zaleca wprowadzenie monitorowania NOP jako części krajowego programu szczepień.

Polskie ustawodawstwo nakłada na lekarzy obowiązek zgłaszania wszystkich NOP do właściwego terenowo państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.

Aktualnie kwestie te reguluje rozporządzenie MZ z 21 grudnia 2010r w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych oraz kryteriów ich rozpoznawania (Dz.U. nr 254, poz. 1711).

Zgodnie z § 7 ww. rozporządzenia

  1. W przypadku wystąpienia ciężkiego lub poważnego NOP właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny, nie później niż po upływie godziny udostępnia informacje o fakcie wystąpienia takiego odczynu właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu.

  2. Państwowy wojewódzki inspektor sanitarny, nie później niż po upływie godziny od powzięcia wiadomości, o której mowa w ust. 1, niezwłocznie udostępnia tę informację Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu, wskazanej przez niego specjalistycznej jednostce i wojewódzkiemu inspektorowi farmaceutycznemu.

BEZPIECZEŃSTWO SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH

Niezależną oceną bezpieczeństwa szczepień prowadzi powołany przez WHO w 1999r Światowy Komitet ds. Bezpieczeństwa Szczepień (grupa ekspertów z zakresu epidemiologii, immunologii, pediatrii, chorób zakaźnych, zdrowia publicznego oraz badań nad lekami i ich bezpieczeństwem).

Bezpieczeństwo szczepień wiąże się ze stałym monitorowaniem NOP, przestrzeganiem wskazań i p/wskazań do szczepień, zachowywaniem odpowiednich odstępów między szczepieniami oraz przestrzeganie zasad prawidłowego przechowywania i transportu szczepionek. Szczepionka jest lekiem pochodzenia biologicznego i jest szczególnie wrażliwa na zmiany temperatury, warunki transportu i przechowywania.

Należy ograniczać czas przewozu szczepionek z hurtowni producenta do docelowego punktu szczepień (maks. Do 48 h).

Od momentu wyprodukowania do użycia szczepionka powinna być przechowywana z zachowaniem tzw. „łańcucha chłodniczego” tj. w warunkach zapewniających temp od +2 do +8°C (wyjątek stanowi żywa szczepionka przeciwko poliomyelitis, którą przechowuje się w stanie zamrożenia).

Podanie szczepionki, która była nieprawidłowo przechowywana lub transportowana może spowodować poważne zagrożenie dla zdrowia i życia.

Chłodnie, w których magazynowane są szczepionki powinny być wyposażone w termometry oraz urządzenia zapewniające możliwość stałego monitorowania i automatycznej rejestracji dobowych wahań temperatury wewnątrz komór chłodniczych oraz spadków napięcia. Wskazane jest codzienne dokumentowanie dobowej temp w chłodni, mechanicznych uszkodzeń sprzętu oraz przerw w dostawie prądu. Należy okresowo sprawdzać datę przydatności szczepionek w czasie składowania ich w punkcie szczepień (np. raz na tydzień), a szczepionki przeterminowane poddawać utylizacji.

Podawanie szczepionek - zasady

Większość szczepionek podaje się domięśniowo lub podskórnie.

Do odkażenia miejsca wstrzyknięcia stosuje się roztwór alkoholu izopropylowego o stężeniu 70%.

Szczepionki należy wstrzykiwać, stosując sprzęt jednorazowego użytku. Większość dostępnych aktualnie szczepionek jest konfekcjonowana przez producentów w jednorazowe ampułkostrzykawki przeznaczone do bezpośredniego i jednorazowego użycia.

Zaleca się podawanie szczepionek w mięśnie przedniobocznej okolicy uda (u niemowląt) lub mięsień naramienny (u starszych dzieci i dorosłych, rzadziej u niemowląt).

Podczas podawania więcej niż jednej szczepionki w czasie jednej wizyty - preparatów nie należy mieszać w jednej strzykawce.

W przypadku równoczasowego szczepienia kilkoma preparatami należy je wstrzykiwać w różne miejsca.

U starszych dzieci i osób dorosłych szczepionki można podać, jeśli to konieczne, w ten sam mięsień naramienny w dwóch wstrzyknięciach (używając różnych igieł) w odstępie 25-50mm.

Prawidłowo wykonane szczepienie zwiększa jego bezpieczeństwo oraz gwarantuje uzyskanie większej efektywności.

Wyposażenie punktu szczepień

W celu zapewnienia bezpiecznych warunków szczepienia punkty szczepień muszą być wyposażone w zestaw reanimacyjny, w skład którego wchodzą leki i sprzęt umożliwiające natychmiastową pomoc.

Ciężkie reakcje alergiczne (wstrząs) występują raczej rzadko. Stosunkowo często obserwuje się omdlenia.

Większość epizodów omdleń następuje w ciągu 5-15 min po podaniu szczepionki dlatego zaleca się rutynową obserwację pacjenta przez ok. 20 min po szczepieniu. Pozwoli to ocenić jego stan ogólny oraz zaobserwować ewentualną wczesną reakcję w miejscu podania.

Sprawozdawczość dot. szczepień ochronnych

Świadczeniodawcy przechowujący karty uodpornienia i prowadzący szczepienia ochronne sporządzają i przesyłają państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu:

Ze sprawozdaniem kwartalnym należy przekazać listę osób, które pomimo ciążącego na nich obowiązku nie poddały się szczepieniom ochronnym (w przypadku dzieci także dane dot. przedstawicieli ustawowych lub ich opiekunów).

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny opracowuje i przekazuje Państwowemu Wojewódzkiemu Inspektorowi Sanitarnemu zbiorcze sprawozdania kwartalne i roczne z realizacji szczepień ochronnych na danym terenie. Zbiorcze dane dot. województwa przesyłane są Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu lub wskazanej przez niego specjalistycznej jednostce.

Szczepienia podróżnych

Światowa Organizacja Turystyczna oblicza, że w ciągu ostatniej dekady liczba podróży międzynarodowych niemal podwoiła się. Szacuje się, że za kolejne 10 lat przekroczy ona 1,5 mld wyjazdów. Szczególnie wzrośnie zainteresowanie krajami rozwijającymi się w znacznej mierze charakteryzującymi się niskim poziomem sanitarnym i zagrożeniem niebezpiecznymi chorobami.

Według danych polskiego Instytutu Turystyki, Polacy w 2009 r odbyli 6,3mln podróży za granicę, z tego co najmniej 300 000 wyjazdów dotyczyło krajów Afryki tj. głównie Egiptu, Tunezji i Kenii. Według WHO jest to region zagrożony występowaniem tężca, błonicy, duru brzusznego, WZW typu A i B, wścieklizny, a w przypadku Kenii dodatkowo malarii, żółtej gorączki, zakażeń meningokokowych oraz cholery.

CDC zwraca uwagę na to, że podróżni powinni zostać poinformowani o warunkach epidemiologicznych panujących w danym państwie, a także o właściwej profilaktyce przed wyjazdem. Oprócz zachowania odpowiedniej higieny i środków ostrożności, do podstawowych działań profilaktycznych należą szczepienia - w Polsce nie są one zbyt popularne. Z badań wynika, że tylko 30% odwiedzających kraje egzotyczne poddaje się szczepieniu przeciw tężcowi, 29% - przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby, 21% - przeciw żółtej gorączce, 16% - przeciw błonicy i poliomyelities, a 10% - przeciw zakażeniom meningokokowym.

Powodem niskiej wyszczepialności wśród polskich turystów jest przede wszystkim niski poziom wiedzy o zagrożeniach dla zdrowia w krajach tropikalnych. Z badań opinii publicznej wynika, że jedynie 25,3% podróżnych, którzy odwiedzili kraje egzotyczne w ciągu ostatnich 3 lat, udało się na konsultacje do lekarza. Ok.1/3 planujących taki wyjazd, zamierzało skorzystać z pomocy specjalisty. 53% badanych, poszukiwało jakichkolwiek informacji na temat profilaktyki zdrowotnej przed podróżą, korzystając z takich źródeł jak ulotki, przewodniki podróżnicze czy Internet.

Szczepienia są najlepszym sposobem ochrony przed szeregiem chorób rozpowszechnionych w innych regionach świata i stanowiących istotne zagrożenie dla osób odwiedzających te rejony.

Kto wykonuje szczepienia podróżnych

Szczepienia te wykonywane są w stacjach sanitarno epidemiologicznych i innych wyspecjalizowanych placówkach. Szczepienia przeciw żółtej gorączce wykonują wybrane punkty szczepień (zatwierdzone przez WHO) zlokalizowane najczęściej w stacjach sanitarno epidemiologicznych.

Aby można było właściwie zaplanować szczepienia i je wykonać należy zgłosić się w punkcie szczepień najlepiej 6-8 tyg przed planowanym wyjazdem (min 4 tyg) - czas ten zapewnia maksymalnie szeroki stopień zabezpieczenia przed chorobami w docelowym rejonie pobytu.

Obowiązkowe szczepienia ochronne w międzynarodowym ruchu turystycznym wynikają z międzynarodowych przepisów sanitarnych i mają na celu powstrzymanie rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych na świecie.

Ponieważ przepisy dot. wymaganych w poszczególnych krajach szczepień są różne i często ulegają zmianom, należy zwrócić się o poradę do punktu szczepień prowadzącego szczepienia podróżnych.

Fakt poddania się szczepieniu musi być udokumentowany wpisem do międzynarodowej książeczki szczepień, którą otrzymuje się po pierwszym szczepieniu. Brak świadectwa szczepień może narazić osobę podróżującą na kłopoty przy wyjeździe do niektórych krajów. Informacje na temat szczepień można uzyskać w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno Epidemiologicznej i u lekarza medycyny podróży.

Obecnie wg przepisów międzynarodowych jedynie szczepienie przeciwko żółtej gorączce jest uznawane za obowiązkowe, ale w niektórych krajach można spotkać się z żądaniem przedstawienia świadectwa przeciwko innym chorobom. Niektóre kraje wymagają szczepienia przeciwko żółtej gorączce od wszystkich podróżnych wyjeżdżających na ich terytorium. Wiele krajów wymaga go tylko od przyjeżdżających z krajów, w których żółta gorączka występuje endemicznie. Szczepienie to zapewnia odporność na ok. 10 lat. Należy je wykonać, co najmniej 10 dni przed wyjazdem.

Przykłady zalecanych szczepień:

Dokładne informacje o koniecznych szczepieniach podczas wyjazdu do konkretnego kraju można znaleźć na stronach internetowych np.:

http://globtroter.pl/weekend/inne/szczepienia.phtml

7


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
EPIDEMIOLOGIA II(1), Magisterka materiały, Epidemiologia
Epidemiologia - streszczenie, Magisterka materiały, Epidemiologia
EPIDEMIOLOGIA VIII, Magisterka materiały, Epidemiologia
EPIDEMIOLOGIA II, Magisterka materiały, Epidemiologia
EPIDEMIOLOGIA I(1), Magisterka materiały, Epidemiologia
EPIDEMIOLOGIA I, Magisterka materiały, Epidemiologia
Epidemiologia wybranych ch. cywilizacyjnych, Magisterka materiały, Epidemiologia
Test z epidemiologii, Magisterka materiały, Epidemiologia
opracowanie 2 o postawie konserwatywnej, Filozofia, Rok IV, polityczna, Materiał
Ćwiczenia 3, Biofizyka, IV Semestr, Materia i promieniowanie, ćwiczenia
Lenin1, Filozofia, Rok IV, polityczna, Materiał, Streszczenia teksty
Guz mózgu - pielegnowanie pacjenta, Magisterka materiały, Neurochirurgia
materialy kopertynska sp menedzerskie ii , motywacja, motywowanie, system motywacyjny, organizacja
Burke-Rozwal¦üania o Rewolucji we Francji, Filozofia, Rok IV, polityczna, Materiał, Streszczenia tek
Podstawowe zabiegi neurochirurgiczne, Magisterka materiały, Neurochirurgia
pkm-moje obliczenia, ZiIP, inne kierunki, politechnika, sem IV, PKM, Materiały jakieś, przykładowe p
teoria lublin, Magisterka materiały, Teorie pielęgnowania
charakterystyka sprężyn(1), Studia Politechnika Poznańska, Semestr IV, Wytrzymałość Materiałów, Labo
farmakologia-hormony Pyt[1].7b, Magisterka materiały, Farmakologia

więcej podobnych podstron