KOMUNIKOWANIE SIĘ - sposób porozumiewania się

Podstawowym wariantem komunikowania się jest rozmowa, choć mowa stanowi jedynie 30 % komunikacji. Istnieją jeszcze pozostałe kanały odbioru informacji.

Elementy komunikowania się:

1. nadawca

2. odbiorca

Te dwie osoby muszą być połączone kanałem informacyjnym.

Cechy kanału informacyjnego:

1. musi być drożny (np. on mówi, a ja go słyszę). Rodzaje: dźwiękowo - słuchowy, wzrokowy, nadawanie morsem

2. ujednolicony kod informacji - tym samym kodem musi się posługiwać nadawca i odbiorca, np. po chińsku

3. filtr emocjonalny - występuje u nadawcy i odbiorcy; filtr ten wpływa na modyfikację przekazu informacji, np. ironią w głosie można zmienić znaczenie przekazu. Nadawca może tak samo jak i odbiorca modyfikować przekaz, np. jeżeli ktoś jest zdenerwowany inaczej odbiera informacje.

Filtr emocjonalny nadaje znaczenie, modyfikuje je, ale także wpływa na tzw. indywidualizację komunikatu, np. ekspresja słowna, dobór słów, występowanie starterów, przerywników.

Rodzaje porozumiewania się wg B. Karczmarka (ok. 70 r.)

1. komunikacja nie językowa

1. gestowa

2. mimiczna

3. głosowa

2. komunikacja językowa

1. słowna

2. pisemna

3. sygnalizacyjna

Skład komunikacji językowej:

1. słowa mówione

2. słowa zapisane (pismo)

3. układ sygnalizacyjny - zastępuje słowa przez sygnały, które są wyposażone w znaczenie, np. kierowca i znaki drogowe; oznaczenia szlaków turystycznych

Skład komunikacji nie językowej:

1. gesty - ruchy rąk, nóg, głowy, które mają jakieś znaczenie

2. mimika - miny jakie robimy podczas przekazu

3. sygnały głosowe - dźwięki paralingwistyczne i sama intonacja głosu; dźwięki paralingwistyczne nic nie mówią, ale mają znaczenie

Później opracowano:

4. proksemika - odległość, dystans społeczny między ludźmi

5. ubiór - dobór stroju, dodatków (biżuteria, okulary)

6. sposób czesania się i kolor włosów

Korzenie zachowań komunikacyjnych człowieka:

1. filogenetyczne źródła

zachowania komunikacyjne jeszcze z poprzednich faz życia; właściwe także dla zwierząt, np. proksemika. Darwin wywodzi uśmiech ze szczerzenia zębów - nastąpiło odwrócenie znaczenia z negatywnego na pozytywny

2. ontogenetyczne źródła

związane z socjalizacją, z wychowaniem w określonym kręgu kulturowym, społeczności. Tu: mowa bardziej o języku, np. zasób słów, dostosowanie wypowiedzi do kontekstu

Istnieje ścisły związek między mową a myśleniem - Wygocki mówił nawet o współzależności. We wczesnych okresach pojawiają się niezależnie, ale później się sprzężają. Dorośli myślą słowami, u dzieci jest myślenie obrazowe.

Rodzaje mowy:

1. bierna - rozumienie

2. czynna - nadawanie komunikatów zwrotnych w tym języku

Rodzaje mowy:

1. uspołeczniona - w kontekście społecznym

2. egocentryczna - potrzeba porozumiewania się samego ze sobą; mowa ta nie potrzebuje adresata; występuje we wczesnych etapach rozwoju (etap przedszkolny)

Funkcje mowy:

1. informacyjna (komunikacyjna) - do zakomunikowania otoczeniu czegoś, ale informacja zwrotna nas nie interesuje, np. zalecenie: „Nie wychylać się przez okno”

2. regulacyjna (społeczna) - regulowanie stosunków z otoczeniem; obchodzi nas informacja zwrotna

3. ekspresywna - przy pomocy słów opisujemy swoje uczucia i emocje, np. „Jak się cieszę, że cię widzę”

4. impresywna - przy pomocy słów wywołujemy u innych określone uczucia i emocje, np. dowcip

Mowa i przekaz komunikacyjny jest ściśle związany z kulturą.

Hipoteza Whorfa:

reprezentacja rzeczywistości w naszym umyśle zależy od języka, jakim się posługujemy, np. Indianie Kobi w dorzeczu Amazonki nie znają pojęcia czasu i nie znają słów określających czas; u Eskimosów jest ponad 20 odcieni śniegu.

Bayl Berneschtain

Ludzie posługują się dwoma podstawowymi kodami językowymi:

1. uproszczony - charakterystyczny dla osób niskiego stanu: mały zasób słów, duża harmonia niewerbalna, duża ilość wtrąceń, przerywników, które świadczą też o ubóstwie językowym

2. wzbogacony - szersze horyzonty, myślenie abstrakcyjne, więcej słów, mniej komunikacji niewerbalnej, tzw. erudycja - umiejętność wymowy, która jest ćwiczona latami

Ubóstwo języka jest zdeterminowane wielością bodźców. Teraz jest więcej bodźców wzrokowych (filmy), a mniej bodźców językowych (książki).

Może powstać trudność komunikacyjna, gdy dwie osoby porozumiewają się ze sobą za pomocą dwóch odrębnych kodów. Zależy od chęci dogadania się.

Teoria Blooma

Skrypt kulturowy (na gruncie relatywizmu kulturowego) - myślenie w danym kręgu kulturowym jest zdeterminowane przez język. Można nauczyć się języka, ale to nie oznacza, że umiemy się porozumiewać, np. przyjęcie w Japonii.

Skrypt - konotacja kultury, rodzaju wychowania z myśleniem.

Obcokrajowcy nie rozumieją kpiny, ironii i znaczenia dowcipu przekazywanego w danym języku, np., angielski humor.

Słowa nie tylko określają rzeczywistość, ale także determinują potrzeby ludzkie.

Typy relacji komunikacyjnych:

1. syntaktyczne - ujęcie strukturalnych elementów języka

2. semantyczne - znaczenie tego komunikatu

3. pragmatyczne - determinują znaczenie tego komunikatu

Komunikaty społeczne są w całości ontogenetyczne, tylko ruchy są filogenetyczne.

Mowa w części jest wrodzona, a w części nabyta.

1. części wrodzone

1. narządy artykulacyjne

2. ośrodki w mózgu (nadawanie, odbiór, kojarzenie); rozsianie ośrodków w mózgu daje większe szanse komunikacji po przebytych urazach

2. części nabyte

1. okres krytyczny (3 r.ż.) - po tym okresie są zaburzenia mowy np. artykulacji. Jeżeli mowa nie zostanie opanowana w danym czasie wpływa na mózg - ogranicza go, np. badania na dzikich dzieciach wychowywanych w izolacji.

KOMUNIKACJA ASERTYWNA

Analiza dyskursu (analiza konwersacyjna)

- podstawą komunikacji jest tranzyt wtórny, czyli sposób przekazywania głosu. Mianowicie, przebieg rozmowy składa się z dwóch etapów: najpierw mówić, potem słuchać.

Style komunikacji (zgodnie z temperamentem - pierwotny styl komunikacji):

1. pasywny - ludzie bierni, mało aktywni, introwertycy, nie lubią ożywionych kontaktów towarzyskich, łatwo dają sobie narzucać styl myślenia; są bardziej wykonawcami. Cechy:

- brak bezpośredniej ekspresji uczuć i myśli

- podporządkowywanie swoich potrzeb potrzebom innych

- słuchają więcej niż powinni

- pomniejszają znaczenie swoich wypowiedzi

- mówią cichym i niepewnym głosem (pauzy, wahanie, szukanie właściwych słów)

- trudno z nimi nawiązać kontakt wzrokowy

2. agresywny - przeciwieństwo pasywnego; ludzie narzucający swoje zdanie, nie lubią sprzeciwu, częściej ekstrawertycy - prowadzą aktywne życie towarzyskie i społeczne; jest to styl dynamiczny i polega na narzuceniu zdania drugiej stronie. Cechy:

- wyraża swoje zdanie kosztem praw innych

- ma tendencję do poniżania innych

- używa uogólnień typu: zawsze, nigdy

- wyniosły styl bycia i manifestowanie siły

- ukrywa wyraz oczy za przymrużonymi powiekami

3. asertywny - styl komunikacji z wyboru; wymaga wyższej samoświadomości, godzi cechy osobowości i kładzie szczególny nacisk na cel / skutek komunikacji. Cechy:

- formułowanie jasnych wypowiedzi na temat swych uczuć dbając o swoje i innych prawa

- uważnie słucha

- otwarta na negocjacje

- potrafi formułować bezpośrednie prośby i otwarcie odmówić

- skutecznie radzi sobie z krytyką

- pewność, siła i empatia

- bezpośredni kontakt wzrokowy jest dla niej przyjemny

Komunikacja asertywna to sztuka wyrażania uczuć, myśli i pragnień oraz dbanie o przestrzeganie przynależnych nam praw bez naruszenia praw innych osób.

Składniki:

1. asertywny komunikat

- opis sytuacji z twojej perspektywy

- twoje uczucia związane z daną sytuacją

- twoje życzenia związane z sytuacją

2. asertywny sposób odbioru komunikatu - skoncentrowanie uwagi wyłącznie na drugiej osobie, bez przerywania jej wypowiedzi

- przygotowanie (gotowość do słuchania i gotowość drugiej osoby do mówienia)

- słuchanie - skupienie całej uwagi na rozmówcy; ewentualne prośby o wyjaśnienie

- potwierdzenie - udzielenie informacji zwrotnych (zaprzeczanie lub potakiwanie w sposób werbalny i niewerbalny):

a) precyzowanie

b) klasyfikacja

c) parafraza

d) prosta informacja zwrotna: „Tak, zrozumiałam”

Słuchanie musi się odbywać aktywnie: śledzenie wzrokiem, stałe potwierdzanie słuchania

W sposób werbalny i niewerbalny.

Musi istnieć względna równowaga między odbiorem i przekazem.

Asertywne strategie:

1. zacięta płyta (zdarta płyta)

gdy chcemy powiedzieć „nie” lub w inny sposób wytyczyć granice w rozmowie z osobą, do której nie dociera to, co mówimy; najbardziej użyteczna w sytuacjach, w których wyjaśnienia sprowokowałyby jedynie rozmówcę do rozpoczęcia bezsensownej kłótni. Etapy:

- uświadomienie sobie swoich uczuć i myśli

-sformułowanie krótkiego stwierdzenia dotyczącego moich potrzeb

- wesprzeć swoje stwierdzenie językiem ciała

- spokojnie i stanowczo powtarzać dane stwierdzenie

- można krótko wyrazić zrozumienie dla pomysłów rozmówcy

2. z treści na proces

przesunąć uwagę z aktualnego tematu na to, co dzieje się pomiędzy rozmówcami. Sztuka polega na tym, aby wypowiedzieć komentarz na temat tego, co się dzieje pomiędzy rozmówcami w sposób neutralny i bez emocji - tak, aby uwaga ta nie została odebrana jako atak. Ta strategia jest szczególnie pomocna, gdy zaczyna być podnoszony głos.

3. chwila na oddech

daje możliwość pomyślenia i przygotowania się; efektywna gdy sytuacja dojrzewa do patum lub skutki będą zgubne

4. odkładanie na później

kiedy wiem, że temat rozmowy jest istotny, ale dyskusja utknęła w martwym punkcie. Trzeba wyznaczyć konkretny termin w przyszłości, aby kontynuować przerwaną rozmowę.

5. sondowanie

zadawanie pytań, żeby ustalić poziom konfliktu

Asertywna odpowiedź na krytykę oparta jest na założeniu, iż to my sami jesteśmy ostatecznymi sędziami swoich myśli, uczuć i potrzeb. Jesteśmy również sami odpowiedzialni za ich konsekwencje. Każda osoba posiada inne dziedzictwo genetyczne, inną historię życia, a więc również inne oczekiwania, upodobania i wartości. Zasady, którymi się kierujemy różnią się od zasad innych ludzi, więc może się zdarzyć, że ludzie nie zgadzają się ze sobą.

Asertywne strategie na krytykę:

1. potwierdzenie

kiedy popełnimy błąd, informacja zwrotna nauczy nas, jak go nie powtórzyć

2. zamglenie

znalezienie w danym stwierdzeniu elementu, z którym się zgadzamy i równocześnie trzymaniu się wewnętrznie swojego punktu widzenia. Sposoby:

1. zgoda częściowa - znaleźć część wypowiedzi krytycznej, z którą się zgadzam i przyznać, że osoba krytykująca w tym miejscu ma rację;

2. zgoda „być może” - jeżeli istnieje jakaś szansa, że krytyk ma rację, można na krytykę odpowiedzieć „być może”

3. zgoda logiczna - zgoda z logiką krytycznego stwierdzenia, ale nie z jego przesłanką

3. sondowanie

- gdy nie jesteśmy pewni, czy krytyka jest manipulacją, czy stwierdzeniem konstruktywnym. Wybiera się tę część krytycznego stwierdzenia, która jest najważniejsza dla osoby wypowiadającej ją i dopytuj.

Dobrze jest rozładować konflikt na kilka etapów, gdyż tym samym rozładowujemy emocje - wojna zostaje rozłożona na poszczególne bitwy i każda osoba ma szanse na wygranie chociaż jednej rozgrywki.

Konflikty powstają wtedy, kiedy mamy starcie przeciwstawnych poglądów przy braku komunikacji asertywnej.

Skłonności do nieporozumień, tendencje do nieskutecznej komunikacji pojawiają się wtedy, gdy któraś ze stron stosuje bariery komunikacyjne, co poważnie zakłóca komunikację lub uniemożliwia rozwiązanie konfliktu.

Szum - wszelkie przeszkody, jakie napotykamy podczas komunikowania się. Szum może być zależny lub niezależny od uczestników komunikacji.

1. ZAKŁÓCENIA JĘZYKOWE

1. błędy merytoryczne i formalne

2. zająknięcia

3. powtórzenia

4. akty paralingwistyczne - serie dźwięków nie tworzących sensownych słów

5. startery - wypowiedzi buforowe lub segregatory

6. pomyłki językowe - przekręcenia i przejęzyczenia

2. BARIERY KOMUNIKACYJNE DOTYCZĄCE NADAWCY KOMUNIKATU

Brudna dwunastka:

1. krytykowanie - obcesowe i brutalne i bezpośrednie wyrażanie negatywnych ocen o drugiej osobie

2. przezywanie - nadawanie komuś etykietki, naznaczanie, stygmatyzowanie, piętnowanie (poniżanie, bo znika jego indywidualność)

3. stawianie komuś diagnozy - głośne analizowanie motywów i przyczyn czyjegoś zachowania

4. chwalenie połączone z celowo przesadną oceną - posłużenie się wygórowaną diagnozą czyjegoś postępowania w celu użycia umiejętności tej osoby do wykonania innych zadań

5. rozkazywanie - nakazywanie drugiej osobie, aby zrobiła dokładnie to, czego życzy sobie nadawca rozkazu

6. grożenie - próba przejęcia kontroli nad działaniami drugiej osoby poprzez wskazywanie na negatywne konsekwencje, jakie mogą ją spotkać ze strony używającego tej bariery

7. moralizowanie - z perspektywy własnego przekonania o posiadaniu autorytetu, osoba mówi drugiej osobie, co powinna zrobić

8. stawianie zbyt wielu lub niewłaściwych pytań - najczęściej przypierających odbiorcę do muru i poruszających sprawy osobiste

9. udzielanie rad - przedkładanie drugiej osobie gotowej recepty służącej rozwiązaniu danego problemu, a tym samym stawianie jej na pozycji podporządkowanej

10. odwracanie uwagi - odsuwanie na bok problemów drugiej osoby poprzez jawne odwracanie jej uwagi

11. wyłącznie logiczne argumentowanie - próba przekonania drugiej osoby przez odwoływanie się tylko do faktów lub logiki wówczas, gdy chodzi o sprawy silnie poruszające sferę emocjonalną i uczuciową

12. uspokajanie - powstrzymanie drugiej osoby przed wyrażeniem negatywnych emocji i uczuć, zwłaszcza gdy mogłyby one zepsuć dobry nastrój nadawcy komunikatu

3. BARIERY KOMUNIKACYJNE UTRUDNIAJĄCE UWAŻNE SŁUCHANIE

1. porównywanie - przez cały czas wypowiadania się przez nadawcę, odbiorca w ogóle nie skupia się na treści i formie wypowiedzi, lecz dokonuje nieustannych porównań z mówiącym

2. domyślanie się - podejmowanie prób odgadnięcia tego, co mówiący naprawdę ma na myśli; skupianie się na sygnałach niewerbalnych, a pomijanie słów

3. przygotowywanie odpowiedzi - oderwanie się od czynności słuchania komunikatu, aby w myślach zawczasu konstruować swą wypowiedź

4. filtrowanie - wyłącznie wybiórcze słuchanie, nastawione na wychwytywanie tylko niektórych elementów wypowiedzi, interesujących przez wgląd na indywidualnie znaczące kryterium

5. osądzanie - obdarzanie mówcy w myślach negatywną etykietą, aby pomniejszyć wartość wypowiedzi i usprawiedliwić się za to, że się odrzuca treść komunikatu

6. skojarzenia - jakieś zupełnie przypadkowe słowo lub fraza uruchamiają w świadomości słuchacza całe łańcuchy skojarzeń

7. utożsamianie się - odnoszenie jakichkolwiek treści zawartych w komunikacie nadawcy do siebie i do własnych doświadczeń; taki słuchacz nieustannie przerywa, wkracza na czyjeś terytorium i zawsze ma pod ręką własną opowieść

8. udzielanie rad - dokonanie szybkiej i powierzchownej analizy problemu prezentowanego przez mówcę, utożsamienie się z tym problemem, skojarzenie go z własnym doświadczeniem życiowym i na tej podstawie błyskawiczne skonstruowanie gotowej porady

9. sprzeciwianie się - kilka źródeł:

- brak asertywności (nieumiejętność przyjmowania pochwał)

- wygórowane poczucie własnej wartości (przeciwstawianie się, które ma wykazać przewagę)

j) przekonanie o swojej racji

k) zmiana toru - nagła i nieoczekiwana zmiana tematu rozmowy

l) zjednywanie - tendencja do realizowania potrzeby bycia lubianym (konformizm)

Niemal w każdej sytuacji komunikacyjnej zazwyczaj występuje klika wspomnianych barier, przeplatając się i przenikając wówczas, gdy proces komunikacyjny przestaje prowadzić do porozumienia.

CIEMNE STRONY PROCESU KOMUNIKOWANIA SIĘ

W życiu społecznym nieustannie wchodzimy w różne sytuacje komunikacyjne i jesteśmy uczestnikami najrozmaitszych procesów komunikacji, które wymagają niezwykłej wprost elastyczności, oryginalności i nastawienia na nabywanie coraz to nowszych doświadczeń i na trafne korzystanie z już posiadanych.

Dlatego pożądane jest wykorzystywanie w trakcie komunikowania się wszystkiego czego się uczymy i czego już się nauczyliśmy podczas nabywania umiejętności uczestnictwa w życiu społecznym. Zazwyczaj umiejętności te dotyczą obu głównych ról przypisywanych uczestnikom procesu komunikacji, bowiem nie tylko uczymy się używania różnych gierek, zasad i prawidłowości, technik i sztuczek, ale równocześnie - ich rozpoznawania, gdy stosuje je ktoś inny.

1. Kłamstwo, zafałszowanie, zatajanie

Paul Ekran:

Z kłamstwem mamy do czynienia wtedy, gdy ktoś żywi szkodliwą intencję wprowadzenia w błąd, rozmyślnego zmylenia drugiej osoby, a przy tym nie uprzedził jej o swych zamiarach ani też nie próbował uzyskać zgody na ten czyn.

Kłamstwa dokonuje się z wykorzystaniem dwóch dróg:

1. celowe zafałszowanie przekazywanych komunikatów

2. zamierzone powstrzymanie się od ich przekazania (zatajenie); najlepszym sposobem zatajenia informacji jest milczenie

Trzy techniki, które pozwalają skutecznie sfałszować informacje, powiązane z silnymi emocjami:

1. symulowanie - przekonanie okłamywanej osoby o przeżywaniu innych emocji aniżeli związanych z treścią kłamstwa:

- niedopuszczenie do zaobserwowania symptomów niewerbalnych świadczących o czymś przeciwnym

- prezentowanie emocji przeciwnych do przeżywanych

- taktyka pochlebcy

- tzw. twarz pokerzysty

2. fałszywa prawdomówność - mówienie prawdy, ale w taki sposób, aby osoba okłamywana nie wierzyła w treść otrzymanego komunikatu (wyolbrzymianie prawdy)

3. podstęp błędnego wnioskowania - wypowiadanie przez kłamcę wyłącznie nic nie znaczących lub wieloznacznych ogólników po to, aby odbiorca tej wypowiedzi wywnioskował z nich dowolną prawdę, często założoną i pożądaną przez kłamcę

2. Rozpoznawanie kłamcy

Kłamstwo wiąże się z silnymi emocjami; podejrzliwie traktujemy wszelkie fizjologiczne objawy napięcia emocjonalnego. Zwracamy szczególną uwagę na:

1. twarz:

- „przyklejony” uśmiech,

- ekspresje mimiczne na twarzy kłamcy przebiegają dłużej i są asymetryczne

- słowa nie są zsynchronizowane z mimiką: mimika znacznie wyprzedza wypowiedź

b) oczy:

- niemożność koncentracji wzroku na twarzy odbiorcy

- zwężone źrenice

- skierowanie wzroku najpierw w prawo

c) słowa:

- komunikaty nie pozostają ze sobą w relacji spójności

- przejęzyczenia

pokrętne, niejasne i zagmatwane wypowiedzi

- uniki, wypowiedzi ucieczkowe, sygnalizujące zamiar użycia podstępu błędnego wnioskowania

- znamiona wielosłowia - potok nieskładnie dobranych słów

- wahanie i namysł nad większością wypowiadanych słów - pauzy, wypełniacze

- liczne i nienaturalne powtórzenia i błędnie wymawiane słowa - wypowiedź sprawia wrażenie wyreżyserowanej

d) głos:

- ton wyraźnie się podnosi

e) ręce:

- chowanie dłoni

Poczucie winy będzie szczególnie dręczyło tych kłamców, którzy zostali wychowani przez surowych i pryncypialnych rodziców, otwarcie głoszącym, że kłamstwo jest jednym z najstraszliwszych grzechów świata.

Udręki sumienia nie dotyczą psychopatów i osób doznających szczególnie pozytywnych emocji z faktu oszukania kogoś.

3. Techniki manipulacji

a) efekt pierwszego wrażenia - sygnalizuje możliwość poznania przed właściwym poznaniem; wzmacnia ekonomikę pracy umysłu; podlega uczeniu się; kryteria oceny: płeć, wzrost, tusza, rysy twarzy, ubiór i jego kolorystyka oraz aura (nawyki higieniczne, poczucie własnej wartości)

b) efekt „hallo” - wszystkim osobom skategoryzowanym jako pozytywne w wyniku pracy efektu pierwszego wrażenia, dokładamy anielską aureolę w formie skojarzonych z tą kategorią stereotypowych cech pozytywnych. I to samo z osobami skategoryzowanymi jako negatywne (diabelskie rogi się dorabia). Można także uruchomić prywatne teorie osobowości - przewidywanie zachowań „zdiagnozowanej” osoby, na podstawie przyjmowanych założeń o związkach zbiorów cech lub uznawanych typów osobowości z określonymi stylami czy strategiami zachowań.

c) tworzenie pozytywnych postaw wobec siebie - celowe, intencjonalne i rozmyślne manipulowanie informacjami po to, aby odbiorca wytworzył wyłącznie pozytywną postawę wobec manipulatora. Sposoby:

- system silnych nagród i słabych kar

- ingracjacja - sposoby:

• podniesienie własnej atrakcyjności fizycznej,

• autoprezentacja werbalna

- pozytywna (chwalenie się, pławienie się w odbitym blasku)

- negatywna (ujawnienie niekorzystnych informacji na swój temat po to, aby wzbudzić u odbiorcy współczucie)

• wkradanie się w cudze łaski

• konformizm

• ekspozycja społeczna - zwiększenie częstotliwości kontaktów

d) społeczny dowód słuszności - wymuszenie uległości u innych za pomocą dostarczenia im argumentów na rzecz tego, że inni już tak postąpili lub że zamierzają tak postąpić (warunki: sytuacja niepewna, ludzie podobni do nas)

e) dawanie przykładu - przytaczanie korzystnych przykładów zdarzeń z własnego życia, w celu przysporzenia sobie uznania społecznego; technika ta jest tym bardziej skuteczna, im mniej mówi się na temat prawdziwych przyczyn zachowań, podawanych jako przykładowe.

f) reguła wzajemności - zawsze powinniśmy się odpowiednio odwdzięczyć osobie, która dostarczyła nam jakieś dobro (teoria wymiany).

Odmianą tej techniki jest tzw. wzajemność ustępstw (drzwi zatrzaśnięte przed nosem) - większa skuteczność, gdy pierwotne ustępstwo dotyczy sprawy o większej wartości.

g) zaangażowanie i konsekwencja - tendencja do zachowania spójności i konsekwencji działań, przede wszystkim pod presją zewnętrzną

h) niedostępność dóbr - motyw przemijającej i niepowtarzalnej okazji

i) autorytet - każdy opiera się na którymś źródle władzy:

- moc mianowania

- moc nagradzania

- moc karania

- moc kompetencji i wiedzy eksperckiej

- moc podążania

Przywódca, którego władza ma uzasadnienie we wszystkich pięciu źródłach, posiada autorytet rzeczywisty lub pełny. Składa się on z trzech aspektów:

1. formalnego (zbudowany na bazie władzy z mocy nadania, nagradzania i karania)

2. merytorycznego (moc kompetencji i wiedzy eksperckiej)

3. moralnego (moc podążania i osobistego przykładu)

j) normy społeczne - jesteśmy skłonni przejmować (interioryzować, uwewnętrzniać) te normy, które uznaje i w myśl których postępuje osoba lub grupa społeczna, stanowiąca dla nas autorytet lub taka, na której nam zależy, np.:

- norma punktualności,

- norma ponoszenia osobistej odpowiedzialności za podjęte zobowiązania,

- norma lojalności wobec firmy,

- norma rywalizacyjna,

- norma życzliwości, uwagi i wsparcia,

- normy higieniczne (palenie papierosów, opowiadających świńskie dowcipy)

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Rodzaje aktów komunikacyjnych:

1. gestykulacja

2. wyraz mimiczny twarzy

3. dotyk i kontakt fizyczny

4. wygląd fizyczny

5. dźwięki paralingwistyczne

6. kanał wokalny

7. spojrzenia i wymiana spojrzeń

8. dystans fizyczny między rozmówcami

9. pozycja ciała w trakcie rozmowy

10. organizacja środowiska

Funkcje komunikacji niewerbalnej:

1. Klasyfikacja Scherera i Wallbotta

1. funkcja semantyczna - zachowania, które mają samodzielne znaczenie lub powodują modyfikację znaczeń, np. akcentowanie, zaprzeczanie, rozszerzenie znaczenia

2. funkcja syntaktyczna - dwa rodzaje:

- organizacja sekwencji wypowiedzeń i segmentacji procesu komunikacji

- synchronizacja zachowań rozmówców, dopasowanie ich rytmu mówienia

3. funkcja pragmatyczna:

- oddziaływanie na zachowanie partnera

- podkreślanie przynależności do określonej podgrupy

- wyrażanie swej indywidualności przez oryginalność ruchu i stroju

- ekspresja stanów psychicznych i emocjonalnych

- wyrażanie stosunku do wyrażanego przez rozmówcę tekstu

4. funkcja regulacji konwersacji - moment włączania się do rozmowy i długość zabierania głosu

Wada: wyróżnione klasy są szerokie, o mało wyraźnych rozgraniczeniach

Zaleta: zwrócenie uwagi na konwersacyjne znaczenie mowy niewerbalnej

2. Klasyfikacja Knappa

1. powtarzanie - grymas niesmaku po wypowiedzi „Nie smakuje mi to”

2. zastąpienie (substytucja) - „Dzień dobry” można zastąpić gestem pozdrowienia

3. regulacja konwersacji - duża rola, a szczególnie w okresach tranzytu tury

4. akcentowanie tekstu mówionego - podkreślanie wypowiadanych słów poprzez odpowiednie obrazowanie, np. okazywanie szacunku poprzez pochylenie się

5. maskowanie - używanie zachowań niewerbalnych dla ukrycia prawdziwych przekonań, uczuć: unikanie kontaktu wzrokowego, nieadekwatna emisja głosu, zmniejszenie się ilości ruchów mających obniżyć napięcie

Zaleta: wprowadza wyraźne rozgraniczenie między daną formą zachowania a jej funkcją

3. Klasyfikacja Ekmana i Friesena

1. emblematy - akty niewerbalne, które są łatwo przekładalne na słowa i łatwo odczytywane przez konwencjonalne kody kulturowe, np. pokazywanie języka

2. ilustratory - komentarz do wypowiadanego tekstu, forma wizualizacji zagadnień, o których się mówi, np. wędkarz mówiący o wielkości złowionej ryby; wyrażają także pewne stosunki przestrzenne i czasowe, np. wskazywanie drogi;

Istnieje też klasa ilustratorów odnoszących się do pojęć symbolicznych, np. ruchy zamknięte

3. wskaźniki emocji - okazanie przeżywanych stanów uczuciowych, np. mimika, zmiana intonacji głosu, zabarwienie skóry, gestykulacje, zmiana pozycji ciała, sposób patrzenia na rozmówcę, nawiązywanie kontaktu dotykowego

4. regulatory konwersacyjne - organizowanie aktywności konwersacyjnej:

- osoba zamierza oddać głos: intonacja pytająca, obniżenie siły głosu, nawiązanie wymiany spojrzeń, powtórzenie dźwięków paralingwistyczny

- osoba na siłę chce mówić dalej: podniesienie siły głosu, unikanie robienia przerw, wzrost napięcia w pozycji ciała

- słuchacz chce zabrać głos: podniesienie ręki do góry, przyspieszenie oddechu, pospieszne potakiwanie głową, dążenie do nawiązania kontaktu wzrokowego

- odmowa zabrania głosu: rozluźniona pozycja ciała, spojrzenia unikające kontaktu wzrokowego, zachęcanie do kontynuacji tury poprzez uśmiech

5. adaptatory - osiągnięcie najbardziej komfortowej pozycji konwersacyjnej; adaptacja uczestników do aktualnej sytuacji konwersacyjnej, którą oni sami wytwarzają, jednak nie wg ich osobistych preferencji, lecz wg kompromisu między normami społecznymi i swymi motywacjami, np. przyjęcie odpowiedniej pozycji ciała

- autoadaptory - regulacja napięcia psychicznego na pożądanym poziomie, np. drażnienie rękami lub przedmiotami okolicy ust;

- alteradaptatory - dopasowanie okoliczności rozmowy do wymagań interakcyjnych, np. regulacja dystansu fizycznego, częstość wymiany wzrokowej

4. Klasyfikacja Judy Burgoon

- odniesienie do głównych strategii rozwijania interakcji:

a) sygnały afiliacji - wyrażanie sympatii, np. uśmiech i dotyk

b) sygnały zaufania - informowanie o poczuciu bezpieczeństwa w kontakcie, np. odsłonięta pozycja ciała, pokazywanie dłoni

c) sygnały dominacji i przewagi - informowanie o zajmowaniu wyższej pozycji, np. inwazja w przestrzeń intymną rozmówcy, rozkazujący ton głosu

d) sygnały grożenia i gotowości do walki - bojowa postawa ciała, okrzyki

e) sygnały pobudzenia emocjonalnego - zalotne spojrzenia, prezentacja swych wdzięków, głęboka wymiana erotycznych spojrzeń

f) sygnały nadmiernego pobudzenia emocjonalnego, szoku - znieruchomienie, krzyk, gwałtowne ruchy ciała, rozszerzenie źrenic, ograniczona kontrola zachowania

g) sygnały dążenia do pogłębienia lub spłycenia kontaktu

- pogłębianie: szukanie wzroku, zbliżenie fizyczne, prezentowanie wdzięków

- spłycanie: unikanie wzroku, długie okresy milczenia, okazywanie znudzenia

h) zach. niewerbalne mające charakter wzmocnienia pozytywnego lub negatywnego - symbolika przesunięta na plan dalszy; działanie na poziomie bodźców pierwszosygnałowych, np. karanie dziecka

MODELE ZACHOWAŃ NIEWERBALNYCH

- koncepcje scalające, ujmujące zachowania niewerbalne w całym procesie wymiany komunikacyjnej

1. Równanie intymności Argyle'a

Najważniejszą funkcją wymiany bezsłownej jest utrzymanie stopnia intymności na odpowiednim poziomie.

Poziom intymności = ilość uśmiechów + długość wzajemnych spojrzeń + dystans fizyczny + intymność tematu

Ludzie nieświadomie regulują poszczególne zachowania do takiego poziomu, na którym czują się najlepiej. Działające mechanizmy kompensacyjne wyrównują proporcje między poszczególnymi zachowaniami, np. przy zwiększonym dystansie zwiększona częstość spojrzeń.

Badania na temat częstości spojrzeń:

- duża odległość - więcej spojrzeń; mała odległość - mniej spojrzeń

- mniej spojrzeń na osoby z deformacjami ciała

- kobiety częściej spoglądają

- trudne tematy obniżają wymianę wzrokową

- uzyskanie wrażenia szczerość - bezpośrednie spojrzenia w oczy

Wady: brak definicji intymności relacji, brak rozróżnienia między rodzajami spojrzeń, nieuwzględnienie dotyku

2. Model zaangażowania niewerbalnego Pattersona

Propozycja stosowania pojęcia „zaangażowanie niewerbalne” stanowiącego część ogólnego zaangażowania w interakcję. Wskaźniki zaangażowania niewerbalnego: dystans fizyczny, wymiana spojrzeń, dotyk fizyczny, pozycja ciała, kąt patrzenia, wyraz mimiczny twarzy, długość okresów mówienia i milczenia, liczba nieprawidłowych tranzytów głosu, gestykulacja, ruchy głowy, dźwięki paralingwistyczne.

Zaangażowanie niewerbalne przebiega przez trzy główne etapy:

1. czynniki kontekstowe

- cechy osobowości, doświadczenie, pozycja społeczna i pełnione role, czynniki środowiskowe, sytuacyjny układ społeczny i fizyczny

2. czynniki przedinterakcyjne

1. zespół nawyków indywidualnych - repertuar indywidualny zróżnicowany pod względem intensywności i zawartości

2. zespół związanych z napięciem emocjonalnym - gotowość do emicji intensywnych zachowań niewerbalnych

3. zespół dot. aspektu poznawczego - subiektywna interpretacja danej sytuacji i wywołanych przez nią oczekiwań

3. czynniki interakcyjne - etapy:

1. pojawienie się oczekiwań wobec typu zbliżenia niewerbalnego

2. ocena rozbieżności między oczekiwaniem a realnym zachowaniem

3. modyfikacja zachowań w celu dopasowania do „prawidłowego modelu”

4. reewaluacja (sprawdzenie) zgodności po modyfikacji

5. remodyfikacja zachowania lub zakończenie cyklu dopasowania

ZACHOWANIA NIEWERBALNE A DOMINACJA

Gdy sygnały dominacji wykonywane są przez przedstawicieli grup nie dominujących, niższych, mogą być odbierane jako bezprawne, lekceważone lub nawet karane.

Wskaźniki dominacji:

• werbalizacja - im większa przewaga jej czasu, tym silniejsza dominacja

• dominujący sposób zabierania głosu - przerywanie innym

• cechy wokalne - zmienność siły głosu, ruchy głowy o charakterze ilustratorów, żywa gestykulacja rąk

• dominacja słuchacza - wykorzystanie „kanału tła”, aby się wtrącić

• pozycja ciała - władcza, otwarta, skierowana ku rozmówcy

• kontakt wzrokowy - wymaganie uwagi ze strony odbiorcy, władcze spojrzenia

• podkreślanie przewagi poprzez elementy środowiskowe - organizacja otoczenia

• zawieszenia głosu

• stosowanie wskaźników lekceważenia rozmówcy - nadmierna poufałość, formalność

• objawy irytacji i niezadowolenia

Wyniki badań:

Kobiety i mężczyźni realizują podobne sekwencje niewerbalnych aktów dominacji, jednak spotykają się one z zupełnie odrębnymi interpretacjami. Dominacja łatwo jest zauważalna w zachowaniach mężczyzn, seksualność w zachowaniu kobiet, gdyż odpowiada to stereotypowym oczekiwaniom związanym z rolami płci.

KONTAKT DOTYKOWY

Funkcje kontaktu dotykowego:

1. dotyk funkcjonalno - profesjonalny - czynności zawodowe, np. lekarz, krawiec

2. dotyk grzecznościowo - rytualny - wymiana uścisków dłoni na powitanie

3. dotyk przyjacielsko - koleżeński - oznacza sympatię do partnera

4. dotyk miłosno - intymny - głębokie przywiązanie emocjonalne i więź miłosna

5. dotyk seksualno - pobudzający - partner jako obiekt erotyczny, służący zaspokojeniu płciowemu

6. dotykanie samego siebie - w stanach napięcia i depresji; gdy nie ma zewnętrznego źródła dotyku od bliskiej osoby

Przestrzeń osobista - z przodu: 40 - 50 cm, z boku: 15 cm, z tyłu: 10 cm.

Kontakt dotykowy łamie najskuteczniej bariery międzyludzkie, wpływa na bardziej emocjonalne przeżywanie kontaktu, stwarza atmosferę bliskości, intymności, serdeczności, być może dzięki mechanizmowi regresji do wczesnodziecięcej formy szukania bezpieczeństwa w objęciach rodziców.

Komunikacyjna wartość dotyku jest szczególnie ważna w odniesieniu do informacji o stosunku wzajemnych rozmówców i zależy od takich czynników, jak typ relacji interpersonalnej, rodzaj części ciała, sposób realizacji kontaktu dotykowego i sytuacja kontekstowa.

SPOJRZENIA I KONTAKT WZROKOWY

Nawet drobna zmiana sytuacji fizycznej i społecznej powoduje znaczne zmiany w sposobach nawiązywania kontaktu wzrokowego:

1. procent czasu, w którym jest utrzymany kontakt wzrokowy, wzrasta, gdy:

- wzrasta dystans fizyczny między rozmówcami

- rozmawiają dziewczęta

2. Procent czasu, w którym utrzymywany jest kontakt wzrokowy nie zmienia się w zależności od stopnia zażyłości rozmówców - znajomi mniej więcej tyle samo utrzymują kontakt

3. Średnia długość spojrzeń wzajemnych:

- nie wzrasta w miarę wzrostu dystansu fizycznego

- jest większa u dziewcząt niż u kobiet

- jest wyższa między przyjaciółmi niż kolegami (zależy od zażyłości)

Funkcje kontaktu wzrokowego:

1. regulowanie przebiegu komunikacji - otworzenie lub nie kanału kontaktu

2. organizowanie sprzężenia zwrotnego - śledzenie zachowań rozmówcy, gdy nadawca chce wiedzieć, co myśli o jego wypowiedziach słuchacz, np. patrzenie się na egzaminatora

3. ekspresja emocji - źrenice, brwi i powieki

4. definiowanie relacji interpersonalnej - wyrażenie swej postawy wobec istniejącej relacji interpersonalnej i przebiegu kontaktu

EKSPRESJA EMOCJONALNA - WRODZONA CZY NABYTA?

Koncepcja dziedziczności:

- nie ma wielkich różnic między ekspresją niewerbalną dzieci widzących i niewidzących od urodzenia

- ekspresja małpek i małych dzieci ludzkich jest mniej więcej podobna, jeśli chodzi o wyrażanie podstawowych stanów emocjonalnych

- w kulturach o bardzo odmiennych modelach życia emisja podstawowych stanów emocjonalnych (szczęście, strach, zdziwienie, gniew i smutek) jest podobna

Koncepcja socjalizacji:

- dziecko otrzymuje lekcje zachowań niewerbalnych od pierwszych momentów swego życia

Socjalizacja to uczenie dziecka samokontroli i świadomości odrębności uczucia przeżywanego od nazywanego.

Teoria Levisa i Michalsona:

Istnieją trzy fazy rozwojowe, w których zmieniają się relacje między doświadczeniem wewnętrznym i uczuciami wyrażanymi zewnętrznie:

1. nie ma koordynacji między stanem emocjonalnym i ekspresją emocji, gdyż dziecko nie potrafi różnicować reakcji

2. integracji stanu emocjonalnego i ekspresji emocji

3. rozbieżność między przeżyciem a wyrazem spowodowanym działaniami socjalizującymi

KORZENIE ZACHOWAŃ NIEWERBALNYCH

Ekran i Friesen wyróżniają trzy główne źródła zachowań niewerbalnych:

1. odziedziczone programy neurologiczne

2. doświadczenia wspólne wszystkim przedstawicielom gatunku

3. doświadczenia typowe dla określonej kultury, grupy społecznej, rodziny lub jednostki

Wnioski przemawiające za tym, ze dane zachowanie jest dziedziczone i przekazywane genetycznie z pokolenia na pokolenie opierają się na pięciu strategiach pozyskiwania danych:

1. dot. deprywacji sensorycznej

2. badania neonatalne (zach. pojawiające się tuż po urodzeniu)

3. badania nad bliźniętami jednojajowymi

4. badania nad zachowaniem się naczelnych

5. badania międzykulturowe

Ad. 1 Dane związane z deprywacją sensoryczną

- spontaniczne manifestacje smutku, płaczu, śmiechu, uśmiechu, dąsania, gniewu, zaskoczenia i strachu u dzieci niewidzących / niesłyszących nie różnią się zasadniczo od tych samych zachowań obserwowanych u dzieci rozwijających się prawidłowo. Takie zachowania nawet występują u U.U.

Także:

- chcą być obejmowane (wyciągają ręce)

- wykazują typową sekwencję gestów odmownych

Różnice:

- nie potrafią oddawać subtelnych gradacji nastroju

- manifestacje emocjonalne wydają się bardziej stłumione

- zasadniczo mniej mimicznych manifestacji emocjonalnych

- brak blend mimicznych (mieszanek emocji)

- wykazują zdecydowanie mniej zdolności w odgrywaniu wyrazu twarzy

Wnioski:

Na kształtowanie zachowań wpływają cechy wrodzone i nabyte.

Ad. 2 Dane z badań neonatalnych

Teoria zróżnicowania emocji - środki ekspresji mimicznej mają silną podbudowę genetyczną i określone stany emocjonalne wywołują te same wzorce mimiczne zarówno u dziecka, jak i u dorosłego.

Wnioski:

Zdolność rozróżniania i naśladowania sekwencji mimicznych odzwierciedlających stany radości, smutku i zaskoczenia jest cechą, z którą przychodzimy na świat.

Ad. 3 Materiał z badań nad bliźniętami

Np. podczas sesji zdjęciowych bliźnięta jednojajowe przybierały często identyczną postawę i ułożenie rąk.

Ad. 4 Materiał z badań nad naczelnymi

Różnice:

- potencjał komunikacyjny człowieka związany ze zmianą zabarwienia skóry jest raczej ograniczony

- człowiek dysponuje szerokim zasobem gestów towarzyszących zachowaniom werbalnym

- człowiek ma bardziej rozbudowany repertuar mimiczny

- człowiek potrafi reagować na bodźce nie tylko proste i bezpośrednie

- poziom złożoności, kontroli i modyfikacji zachowań obserwowany u człowieka jest bardziej zaawansowany

Podobieństwa:

1. mimiczne środki ekspresji emocjonalnej

- ściągnięte usta u naczelnych podobne są do manifestacji gniewu u człowieka

- naczelne też mogą uzupełniać środki wyrazu emocjonalnego o dodatkowe sygnały z innych obszarów ciała, np. jeżenie się sierści

- naczelne potrafią oddawać różnice w intensywności emocji oraz łączyć kilka kanałów w jeden przekaz

- u niektórych szczerzenie zębów symbolizuje śmiech, a nie strach

Ad. 5 Materiał z badań międzykulturowych

Podobieństwa:

- „eyebrow flash” - krótkotrwałe uniesienie brwi; użycie tego gestu w kontekście pozytywnym, jak i negatywnym ma podobny cel: zdobyć uwagę partnera lub pokazać mu w sposób jednoznaczny, że patrzymy w jego kierunku (badanie Eibl - Eibesfeldt)

- badania Ekmana: prezentacja ludzkich twarzy wyrażających emocje: szczęścia, strachu, zaskoczenia, smutku, gniewu oraz pogardy / odrazy.

Wnioski: występuje uniwersalny związek między pewnymi wzorcami mimicznymi a określonymi stanami emocjonalnymi (największy w uśmiechu). Należy jednak zaznaczyć, że uniwersalny charakter dotyczy jedynie wybranych elementów zachowań.

Wprawdzie człowiek potrafi z reguły dość dokładnie odczytywać sygnały niewerbalne innych osób, jednak najbardziej trafne są interpretacje sygnałów pochodzących od przedstawicieli tej samej kultury. W konsekwencji uniwersalność cechuje użycie, natomiast specyfika kulturowa determinuje znaczenie.

ZDOLNOŚCI ODBIERANIA I WYSYŁANIA SYGNAŁÓW NIEWERBALNYCH

Umiejętność komunikacji niewerbalnej może być używana do kodowania i dekodowania wielu sygnałów, takich jak:

- relacje międzyludzkie (dominacja, podporządkowanie, swój, obcy)

- nastawienie - stosunek do innych („Ona mnie lubi”)

- zamiary i potrzeby („On chce wyjść”)

Także inne umiejętności pełnią ważną rolę:

- zdolność wychwytywania znaczeń

- zdolność integrowania sygnałów werbalnych i niewerbalnych

- zdolność rozumienia kontekstów i ról społecznych

- umiejętność rozpoznawania widzianej wcześniej twarzy i kojarzenia nazwiska z twarzą

Kurt Danziger

Interakcja społeczna nie jest możliwa bez subtelnego i niewerbalnego negocjowania ról, które mają odgrywać obaj uczestnicy.

Uczymy się (nie zawsze świadomie) zachowań niewerbalnych, naśladując innych i kształtując swoje zachowanie na ich wzór oraz dostosowując postępowanie do wskazówek, reakcji i porad innych osób. Główną kategorią zachowania, na które zwraca się uwagę w uczeniu umiejętności społecznych, jest wzmacnianie - dostarczenie innym zachęty i nagrody w trakcie interakcji.

Człowiek posiada umiejętność zmiany modelu zachowania, gdy dotychczasowy staje się nieskuteczny. Gdy tylko zaczynamy podejrzewać, że ktoś odczytuje język naszego ciała i używa tej wiedzy przeciwko nam, natychmiast podejmujemy próbę przeciwdziałania temu.

UMIEJĘTNOŚĆ SPOŁECZNA - trafne odczytywanie (dekodowanie) i wysyłanie (kodowanie) znaków niewerbalnych

PONS (profil wrażliwości niewerbalnej autorstwa R. Rosenthala) - metoda testowania zdolności dekodowania sygnałów niewerbalnych. Segmenty:

1. pięć scen z pozytywnym afektem z pozycji dominującej

2. pięć scen z pozytywnym afektem z pozycji uległej

3. pięć scen z negatywnym afektem z pozycji dominującej

4. pieć scen z negatywnym afektem z pozycji uległej

TEST PRAKTYCZNEJ PERCEPCJI INTERPERSONALNEJ - postawiono na zachowania spontaniczne w wykonaniu kilku różnych osób. Dla każdego obrazu istnieje obiektywnie poprawna odpowiedź, jednakże wadą jest niemożność oddzielenia kanałów przekazywania znaków (twarz, pozycja ciała, głos).

Charakterystyka dobrego odbiorcy:

- kobiety uzyskują lepsze wyniki od mężczyzn, chociaż:

a) mężczyźni lepiej odczytują oznaki gniewu

b) kobiety lepiej odgadują znaki pozowane niż spontaniczne

c) mężczyźni lepiej rozpoznają kłamstwo

d) mężczyźni lepiej rozpoznają, co dana osoba myśli i czuje podczas poszczególnych etapów rozmowy

- przewaga młodszych kobiet w odczytywaniu emocji (duże znaczenie mają wywołane wiekiem zmiany w poziomie uwagi, pamięci i postrzegania)

- brak związku z inteligencją

- cechy osobowości:

a) lepsze przystosowanie społeczne

b) mniejszy poziom wrogości i chęci manipulacji innymi

c) bardziej demokratyczne nastawienie do innych

d) mniejszy dogmatyzm

e) ekstrawertyzm

f) większa świadomość i silna kontrola nad własnym zachowaniem (self - monitoring)

g) dzieci dobre w PONS odnoszą lepsze wyniki w nauce

h) rodzice w porównaniu z małżeństwami bezdzietnymi

i) aktorzy, studenci kierunków artystycznych

j) obniża się ta zdolność pod wpływem alkoholu

k) grupy kulturowo zbliżone do osoby grającej w filmach PONS odebrały najwięcej wskazówek

Inne czynniki wpływające na trafność odbierania sygnałów:

- gdy ktoś posiadł umiejętność odczytywania sygnałów z twarzy, będzie sobie również radził z odczytywaniem barwy głosu

- trafność odczytu zwiększa się wraz ze wzrostem czasu ekspozycji sygnału, jednak różnice te są minimalne w przypadku, gdy czas ekspozycji osiąga wyższe wartości

Charakterystyka dobrego nadawcy:

Wszelkie próby kontrolowania sygnałów niewerbalnych poprzez tłumienie ich ekspresji sprawiają, że otoczenie interpretuje je jako oznakę bezbarwności, wycofania się, rezerwy, niepokoju, a nawet fałszu nadawcy.

Nadawanie sygnałów niewerbalnych stanowi mieszankę sygnałów spontanicznych oraz sygnałów zamierzonych.

Czynniki:

- różnice indywidualne, np. spontaniczna ekspresja

- cechy fizyczne, np. krzaczaste brwi

- ekstrawertywni, towarzyscy, dominujący, otwartość na kontakty

- kobiety manifestują większe możliwości kodowania, zarówno w odniesieniu do ekspresji mimicznej, jak i trafności nadawania mimicznych komunikatów spontanicznych i pozowanych

- cecha self - monitoringu

- ekshibicjonizm emocjonalny

- spontaniczne i pozowane rodzaje ekspresji korelują ze sobą pozytywnie

Czy dobry nadawca sygnałów jest jednocześnie dobrym odbiorcą?

Umiejętność kodowania koreluje dodatnio z większą swobodą wyrażania ekspresji emocjonalnej w rodzinie, natomiast umiejętność dekodowania pozostaje z tą cechą w korelacji ujemnej.

Tok argumentacji: w rodzinie cechującej się znaczną ekspresją umiejętność wyrażania uczuć będzie dobrze rozwinięta, ale ze względu na to, że członkowie rodziny potrafią tak jasno wyrażać swe emocje, nie ma potrzeby rozbudowywania umiejętności dekodowania, w rezultacie umiejętność tak jest stosunkowo słabo rozwinięta.

Obserwacja komunikacji niewerbalnej

Skuteczny obserwator musi umieć zachować delikatną równowagę między występowaniem z pozycji wszystkowiedzącego eksperta w swej dziedzinie a oglądaniem zjawisk z perspektywy naiwnego ignoranta.

Pomocna lista w zgłębianiu zjawisk interakcji międzyludzkiej:

1. informacje o uczestnikach interakcji

2. informacje o środowisku interakcji (np. oczekiwane zachowania)

3. informacje o celach interakcji

4. informacje o zachowaniach społecznych (np. społeczne formy zach.)

5. informacje o częstotliwości i czasie trwania poszczególnych zachowań

6. określenie, czy obserwowane sygnały są zamierzone czy nie

Percepcja:

- projekcja

- selektywność uwagi

- zażyłość (atrybucje w służbie ego)

- selektywność percepcji (dostrzegamy tylko to, co chcemy widzieć)

- zmęczenie obserwatora

- efekt pierwszego wrażenia i efekt „hallo”

18

---