1. TEORIE FINANSÓW PUBLICZNYCH czyli Polityki Finansowej Państwa.
a) Okres przedkapitalistyczny czyli teorie nieliberalne(interwencjonistyczne państwo jako mądra instytucja, która wszystko ureguluje):
1. kameralizm (XVIII, J.H.G. Justi, J.F. Nax, interwencjonistyczna) - postawili kwestię granicy wydatków publicznych czyli wyznaczyli granice opodatkowania, metoda budowania budżetu państwa - zaczynając od potrzeb państwa tj. wydatków do których należy dostosować dochody, sformułowali zasada rocznego sporządzania budżetu, Nax sformułował podatek gruntowy, od osób, od rzeczy.
2. merkantylizm (XVI-XVII, J.B. Colbert, Mazarin, interwencj) - należy chronić gospodarkę krajową za pomocą systemu podatków i ceł. Funkcja pieniądza sprowadzała się do środka pośrednictwa w wymianie.
3. fizjokratyzm (XVIII, F. Quesnay, liberalna) - Q. głosił, że jedynym źródłem bogactwa jest rolnictwo i ziemia wiec powstała koncepcja podatku jedynego, który powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy, „laissez fair” (leseferyzm) w gospodarce panuje naturalny porządek rzeczy, wobec tego powinna się ona opierać na wolnej konkurencji.
b) Okres kapitalistyczny czyli liberalna myśl ekonomiczna:
Założenia polityki liberalnej: -neutralna polityka podatkowa, -wysokości opodatkowania społeczeństwa nie powinna hamować aktywności gospodarczej i zdolności gospodarstw domowych do oszczędzania.
1. ekonomia klasyczna, (XVII-lata 30 XX, A. Smith, J.B. Say, D. Ricardo, liberalna) - wolność gospodarcza, ograniczenie roli państwa w gospodarce do klasycznych funkcji publicznych (państwo w roli nocnego stróża), wolna konkurencja, podatki jako zło konieczne.
2. ortodoksyjna (J.B. Say, D. Ricardo, liberalna) - jak najmniejszy budżet państwa, który pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państw (ład wewnętrzny, obrona narodowa), budżet powinien być bezwzględnie i stale zrównoważony, deficyt przeznaczany musi być bezwzględnie na finansowanie rozwoju gospodarki, wykluczenie wykorzystania podatków do innych celów niż fiskalne.
3. ekonomia dobrobytu (XIX, A. Wagner, L. Stein, G.F. List, von Gerloff) - prawo wzrastających wydatków publicznych Wagnera - wraz z rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody stanowiące skutek rosnących wydatków, prawo narastającego oporu wobec podatków Gerloffa, wzrost wydatków publicznych prowadzi do wzrostu podatków, które są przyczyną indywidualnego i zorganizowanego oporu podatników.
4. rewolucja keynesowska (J.M. Keynes) - K. stworzył teoretyczne podstawy interwencjonizmu państwowego poprzez interwencję w gospodarkę instrumentami dochodowymi (podatki, pożyczki) jak i wydatkowymi. Celem stosowania tych narzędzi jest pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce( warunkuje wzrost produkcji, inwestycji i spadek bezrobocia) oraz łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego (zasiłki dla bezrobotnych, opieka socjalna)
c) Neokeynesowskie teorie finansów publicznych:
1. A.H. Hansen - odrzucenie zasady zrównoważonego budżetu, równowaga nie może być celem samym w sobie, powinna być traktowana jako jeden z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej. W pewnych okresach zaciąganie długu jest nie tylko nieszkodliwe, lecz przynosi korzyści gospodarce oraz społeczeństw i może przynieść poprawę sytuacji finansowej państwa, zaciąganie w latach depresji długu publicznego na finansowanie niezbędnych wydatków gospodarki narodowej jest przejawem zdrowej polityki fiskalnej. Budżet operacyjny - związany z realizacją bieżących zadań publicznych. Budżet kapitałowy - opracowanie planu wydatków długoterminowych tak aby zapewnić niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo inwestycje.
2. A. Lerner - koncepcja finansów funkcjonalnych, stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa. Wzrost wydatków publicznych wtedy, gdy wydatki prywatne są niewystarczające do zapewnienia pełnego zatrudnienia, oraz zastosowanie progresywnych podatków, gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych.
3. J.M. Buchanan - koncepcja organiczna, instytucja państwa jest integralnym elementem społeczeństwa, państwo działa głównie przez wydatki w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa. Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej użyteczności lub ogólnego dobrobytu. Koncepcje indywidualistyczne. Trzy systemy fiskalne: pogłębiający nierównomierny podział dochodów, neutralny, redystrybucyjny.
d) Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny.
- bezwzględnie zrównoważony budżet w okresie roku fiskalnego
- zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych
- koncepcja jak najmniejszego budżetu państwa
- jak najmniejsze podatki
- zmniejszenie długu publicznego
2. POJECIE I FUNKCJE FINANSOW PUBLICZNYCH
a) Finanse publiczne - obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
1.gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
2.wydatkowanie środków publicznych;
3.finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4.finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5.zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6.zarządzanie środkami publicznymi;
7.zarządzanie długiem publicznym
8.rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej
b) Funkcje finansów publicznych:
1. polityczne - wyrażają się w oddziaływaniu, kształtowaniu oraz przekształcaniu rzeczywistości społeczno-gospodarczej w kierunku uznanym za pożądany przez władze publiczne, wiążą się z zarządzaniem publiczną gospodarką finansową, która oznacza świadomą działalność podmiotów publicznych polegająca na wyborze i realizacji określonych celów za pomocą dobranych operacji finansowych
2. ekonomiczne
a) fiskalna - najstarsza, pierwotna funkcja finansów publicznych,
polega na dążeniu do gromadzenia dochodów do budżetów publicznych zapewniających państwu i innym podmiotom publicznym wystarczające środki finansowe na realizacje ich ustawowych zadań
b) pozafiskalna: koncepcja Musgrave'a
- alokacyjna - alokacja - rozdział czynników produkcji między różnorodne cele, polega na alokowaniu poprzez system finansów publicznych specyficznej kategorii dóbr, tj. dóbr publicznych i społecznych, które nie mogą być efektywne rozdzielane na zasadach rynkowych, miernikiem jest udział wydatków publicznych w PKB.
dobra publiczne a dobra społeczne
W ramach DÓBR PUBLICZNYCH („public goods”) wyodrębnić można:
- czyste dobra publiczne („pure public goods”) - dobra, które z przyczyn naturalnych mogą służyć całemu społeczeństwu i są konsumowane przez wszystkich członków danej społeczności (powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych, itd.
- dobra społeczne („merit goods”) - dobra mieszane społeczno - prywatne, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostarczane obywatelowi nawet wtedy, gdy on tego nie akceptuje (ochrona zdrowia, edukacja).
- redystrybucyjna - redystrybucja - ponowny podział dochodów,
polega na korygowaniu przez państwo pierwotnego podziału DN ukształtowanego przez rynek w celu zapewnienia równowagi całego systemu społeczno - ekonomicznego, miernikiem jest udział wydatków publicznych w PKB.
aspekty redystrybucji:
1. makroekonomiczny - dotyczy zakresu redystrybucji PKB przez system FP, miernikami tej redystrybucji są udziały wydatków publicznych i dochodów publicznych w PKB, badanie skutków redystrybucji na gospodarkę, jej poszczególne działy sektory, gałęzie, branże i regiony.
2. makrospołeczny - skutki podziału dla pewnych grup społecznych i zawodowych, emerytów, rencistów, pracowników sfery budżetowej, bezrobotnych
3. jednostkowy - korzyści i koszty redystrybucja w wymiarze poszczególnych obywateli
- stabilizacyjna - polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do oddziaływania na procesy gospodarcze w skali makroekonomicznej, by łagodzić lub przeciwdziałać skutkom występowania wahań koniunkturalnych
Dodatkowo wyróżniamy:
- stymulacyjna (bodźcowa, interwencyjna) - polega na aktywnym oddziaływaniu państwa za pomocą bodźców finansowych na zachowania różnych podmiotów, może mieć ono charakter pozytywny -nakłaniający do określonych zachowań (ulgi inwestycyjne, preferencyjne kredyty) lub negatywny - zmierzający do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań (wysokie cła, wysokie kary za przestępstwa skarbowe).
- ewidencyjno-kontrolna (informacyjna, sygnalizacyjna) - polega na ewidencji oraz kontroli przebiegu zjawisk gospodarczych i procesów finansowych, dokonywaniu ich analizy, podejmowaniu środków w celu przeciwdziałania zjawiskom negatywnym.
c) dwa sposoby wykorzystywania instrumentów podatkowych:
1 .automatyczne stabilizatory koniunktury -zaleta: szybka reakcja, wada: mogą być nieadekwatne do występującej w praktyce sytuacji.
2. dyskrecjonalne (uznaniowe) - zaleta: państwo może reagować w sposób, jaki wymaga tego sytuacja, wada: ich zastosowanie wymaga czasu, co jest spowodowane długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym.
1. BUDŻET PAŃSTWA - jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów: władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego "rokiem budżetowym". Ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w roku budżetowym
a) Załączniki do ustawy budżetowej na rok 2007
1. Dochody budżetu państwa w 2007 roku
2. Wydatki budżetu państwa na rok 2007, zestawienie zbiorcze według działów
3. Przychody i rozchody państwa na 2007 rok
4. Zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze w 2007 roku
5. Przychody i wydatki państwowych funduszy celowych na 2007 rok
6. Wykaz inwestycji wieloletnich w 2007 roku
b) Klasyfikacja budżetowa - wiąże się z zasad budżetowych, zasadą szczegółowości budżetowej, wydatki powinny być rozpisywane z odpowiednim poziomem szczegółowości. Główne poziomy klasyfikacyjne:
1. części - reprezentują podmiotowy układ budżetu, określają dysponentów środków publicznych
2. działy - reprezentują funkcjonalne (przedmiotowe) zaangażowanie środków publicznych, odpowiadają dziedzinom działalności wg PKD
3. rozdziały - pogłębienie klasyfikacji działowej
4. paragrafy - klasyfikacja w najwyższym stopniu szczegółowości
2. WYDATKI PUBLICZNE - rozchodowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki publiczno-prawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych, tj. wykonywania funkcji państwa.
1. kryterium podmiotowe
- budżetowe: wydatki budżetu państw, wydatki budżetu JST
- pozabudżetowe: wydatki funduszy celowych, pozostałe wydatki
2. kryterium przedmiotowe
- wydatki na cele gospodarcze
- wydatki na cele socjalno - kulturalne
- wydatki o charakterze władczym
- wydatki na obsługę długu
3. kryterium ostatecznego podziału PKB
- wydatki nabywcze (finalne)
- wydatki redystrybucyjne (transferowe)
4. kryterium odpłatności
- wydatki odpłatne: wynagrodzenia, zapłata za towary i usługi, odszkodowania
- wydatki nieodpłatne: na rzecz osób fizycznych, na rzecz innych podmiotów
5. kryterium przeznaczenia wydatków na cele długookresowe lub krótkookresowe
- wydatki inwestycyjne (majątkowe)
- wydatki bieżące: osobowe i rzeczowe
6. możliwość oddziaływania władz publicznych na wydatkowane środki
- wydatki stałe (w tym wydatki sztywne)
- wydatki zmienne
a) Przyczyny wzrostu wydatków publicznych:
- socjologiczne: każda żywa istota rozwija się, jak nie to ginie, zasadzie tej podlega państwo i podmioty publiczne, im są bardziej aktywne tym większe tendencji do poszerzania swej działalności ,a tym samym zwiększenia wydatków, jest on przejawem rozwoju osobowości.
- historyczne: wojny, zmiana systemu z gospodarki centralnie planowanej na kapitalistyczną, nieefektywne działanie tej pierwszej - popadliśmy w pułapkę zadłużeniową - zadłużamy bieżąco by spłacać stare
- polityczne: przejście z XIX ideału państwa jako stróża porządku do państwa opiekuńczego pociągnęło za sobą wzrost wydatków, darmowe korzystanie z usług publicznych
- ekonomiczne i społeczne: nastąpił postęp techniczny, aparatura naukowa i badawcza jest dziś coraz kosztowniejsza, wydatki wojskowe, finansowanie przez państwo znacznej ilości inwestycji.
b) Wydatki - suma dochodów pomniejszona o deficyt, zależą od: polityki państwa, sytuacji międzynarodowej, koniunktury gospodarczej, postępu technicznego i cywilizacyjnego.
c) Wydatki stałe (prawnie zdeterminowane) - władze publiczne nie mają na nie wpływu, są z góry określone, wynika to z przepisów prawnych:
- subwencje dla JST
- wydatki na finansowanie infrastruktury lądowej,
- wydatki na obronę narodową, które muszą stanowić 1,95% prognozowanego na 2005 r.PKB,
- składki do budżetu Unii Europejskiej,
- koszty obsługi długu publicznego
- dotacje dla FUS i FER, w związku z gwarancjami Państwa wypłaty świadczeń emerytalnorentowych,
- zasiłki i świadczenia przedemerytalne,
- świadczenia rodzinne
- dopłaty do odsetek od kredytów oraz refundacja premii gwarancyjnych,
- wydatki refundowane z budżetu Unii Europejskiej.
d) Wydatki elastyczne:
- wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące) jednostek budżetowych,
- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego,
- dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych (dotacje do szkół wyższych, jednostek naukowo-badawczych)
- dotacje do podmiotów gospodarczych
- dotacje do jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych
oraz wydatki majątkowe.
3. ROZCHODY PUBLICZNE:- mają charakter zwrotny, wiążą się ze spłatą wcześniej zaciągniętych przez nas zobowiązań:
- spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
- wykup papierów wartościowych;
- udzielone pożyczki;
- płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
- inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością
4. WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA
Przeznaczone na:
Realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej
Subwencje ogólne dla JST- partie polityczne
Dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej
Dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego
Dotacje na zadania określone ustawami
Realizację wspólnej polityki rolnej
Dzielimy je na:
Wydatki bieżące - subwencje ogólne dla JST, subwencje dla partii politycznych, dotacje, wynagrodzenia i uposażenia, zakupy towarów i usług
Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa: np. z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowanie zaciągniętych kredytów i pożyczek.
Wydatki majątkowe: np. na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
5. DOTACJE: (char. Celowy, wyjątkowy, przejściowy, poprawa koordynacji podmiotu)
a) celowe: - dofinansowanie kosztów zadań z zakrsu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego, realizacji inwestycji,
- źródło dochodów JST przyznawane przede wszystkim z budżetu państwa, które cechuje:
1. uznaniowość- uzależnienie od spełnienia określonych warunków przez jednostkę dotowaną
2. skonkretyzowany cel
3. obowiązek zwrotu kwot zawyżonych lub wykorzystanych
b) podmiotowe - z uwagi na podmiot ( do kogo skierowane)
c) przedmiotowe - np. do ceny świadczenia usługi np. tańsze bilety.
6. SUBWENCJE OGÓLNE
- forma transferu środków z budżetu państwa do budżetów JST, która ma na celu uzupełnienie ich własnych środków
Cechy subwencji: ( char. Ciągły -z roku na rok, przyznawana na podstawie przepisów prawa)
1. ogólność- może być wykorzystywana przez JST na dowolny cel
2. obiektywność- obiektywne metody obliczania oraz określenie ustawowych zasad i kryteriów przyznawania subwencji poszczególnym JST
3. obligatoryjność ich przyznawań
1. ŚRODKI PUBLICZNE
- dochody publiczne
- przychody publiczne
- środki z budżetu UE
- inne środki ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi
2. DOCHODY PUBLICZNE - świadczenia pieniężne ustanowione przez organy władzy publicznej, pobierane i gromadzone przez administrację publiczną na rachunkach właściwych budżetów lub publicznych funduszy celowych, z których dokonuje się wydatków publicznych. Źródłami dochodów publicznych są: dochód narodowy danego państwa oraz dochód narodowy innych państw (pożyczki zagraniczne). Dzielimy je na:
*. Daniny publiczne
- podatki, opłaty
- składki
- cła i wpływy z należności celnych
- inne świadczenia o charakterze podatkowym: wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych, - wpłaty z zysku NBP, wpłaty z zysku jednoosobowych spółek SP
*. Pozostałe dochody
- wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora FP
- dochody z mienia jednostek sektora FP, (najem, dzierżawa, odsetki od środków na rachunkach bankowych, dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych)
- spadki, zapisy i darowizny
- odszkodowania należne jednostkom sektora FP
- kwoty uzyskane przez jednostki sektora FP z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji
- dochody ze sprzedaży majątku (nie stanowiącej prywatyzacji)
- inne dochody należne jednostkom sektora FP określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych
a) Klasyfikacja dochodów publicznych
1. Kryterium ekonomiczne
- rzeczywiste - dochody wpływające od osób fizycznych i innych jednostek
- rozliczeniowe - dochody nie wpływające z zewnątrz tylko środki przesuwane w sektorze finansów publicznych
* będące rezultatem pierwotnego podziału dochodu narodowego
* będące rezultatem wtórnego podziału dochodu narodowego
2. Kryterium prawne
- publicznoprawne/prywatnoprawne
- umowne/jednostronnie ustalone
- ogólne/indywidualne
- zasadnicze/uboczne
- zwrotne/bezzwrotne
- odpłatne/nieodpłatne
- przymusowe/dobrowolne
- obligatoryjne/fakultatywne
- zwyczajne/nadzwyczajne
- okresowe/sporadyczne
- własne/obce
3. Kryterium organizacyjne
- budżetowe/pozabudżetowe
- od osób fizycznych/od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej
b) Dochody publiczne:
- podatkowe (PIT, CIT, VAT, podatek akcyzowy, podatek od gier, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, zryczałtowany podatek dochodowy od duchownych)
- niepodatkowe (cło, dochody jednostek budżetowych, wpłaty z zysku NBP, dywidendy i wpłaty zysku, wpłaty JST, dochody zagraniczne, pozostałe dochody niepodatkowe
3. PRZYCHODY PUBLICZNE - źródło finansowania deficytu budżetowego, charakter raczej zwrotny:
1. Przychody jednostek sektora FP z działalności
2. Przychody budżetu państwa i budżetów JST pochodzące :
- ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych
- z prywatyzacji majątku SP oraz majątku JST
- ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych
- z otrzymanych kredytów i pożyczek
4. ŚRODKI Z BUDŻETU UE
- środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych
- środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności
- środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych
- inne środki
5. PODATEK - świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego, czyli państwa lub samorządu, jednostronnie przez ten podmiot ustalonego, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.
6. CŁO - świadczenie pieniężne nieodpłatne, obowiązkowe, bezzwrotne, ogólne, przymusowe, obligatoryjne, o charakterze ubocznym, pełni funkcję ochrony rynku wewnętrznego.
1. Ze względu na cel pobierana:
- fiskalne - ustanowione w celu tworzenia zasobów pieniężnych służących finansowaniu zadań publicznych
- ochronne - nie mające jednoznacznie celu fiskalnego jako pierwszoplanowego
* prohibicyjne - celem jest poważne utrudnienie, a nawet uniemożliwienie importu towarów
* ekspansywne - celem jest zapewnienie odpowiedniego poziomu cen na rynku krajowym
* wychowawcze - celem jest stworzenie przemysłowi krajowemu warunków, w których opłacalne stałoby się podjęcie czy zwiększenie produkcji
2. Sposób podejmowania decyzji o wysokości stawek celnych
- autonomiczne - ustalane samodzielnie przez powołane do tego organy państwowe
- konwencyjne - będące przedmiotem umów dwustronnych i wielostronnych, są elementem stosunków międzynarodowych
3. Kierunek ruchu towarów
- przywozowe (importowe) - podwyższają ceny importowanych towarów, co zmniejsza ich konkurencyjność w stosunku do towarów krajowych
- wywozowe (eksportowe) - celem jest zahamowanie eksportu deficytowych towarów lub przysporzenie dochodów budżetowych
- tranzytowe
4. Rodzaje taryfy celnej
- maksymalne - w obrocie towarowym z krajami, którym dany kraj nie przyznał klauzuli najwyższego uprzywilejowania
- minimalne - w obrocie towarowym z krajami, którym dany kraj przyznał klauzulę najwyższego uprzywilejowania
5. Różne traktowanie krajów pod względem celnym
- dyskryminacyjne - ustalone na poziomie wyższym niż normalny
* retorsyjne - stanowi rodzaj represji stosowanej wobec innego państwa z tytułu niekorzyści odnoszonych w wymianie towarowej
* wyrównawcze - celem jest niwelowanie efektu udzielonych za granicą subsydiów eksportowych
7. JEDNOSTKI BUDŻETOWE - jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego (budżetowanie brutto). np.: urzędy, szkoły, sądy, trybunały
8. ZAKŁADY BUDŻETOWE - jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych, a wpłacają do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalone na koniec okresu rozliczeniowego (budżetowanie netto) np.: przedszkola
9. GOSPODARSTWO POMOCNICZE - wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Pokrywa koszty swojej działalności z uzyskiwanych przychodów własnych, a wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku (budżetowanie netto) np. akademiki.
DEFICYT I DŁUG PUBLICZNY
1. ZASADA RÓWNOWAGI:
1. w ujęciu klasycznym (A. Smith. D. Ricardo) oznaczała, takie ukształtowanie wydatków, by nie przekraczały one dochodów, tj., by nie wystąpił deficyt budżetowy („Człowiek nie może wydawać więcej pieniędzy niż otrzymuje, jeśli nie chce się doprowadzić się do ruiny)
2. wg J. M. Keynes - deficyt budżetowy w okresach kryzysu gospodarczego nie tylko nie jest złem, ale może być korzystny (teoria „systematycznego deficytu”)
3. w praktyce budżetowej współczesnych państw realizowane są koncepcje pośrednie, tj. teoria budżetu cyklicznego zakładająca, iż w zależności o cyklu gospodarczego naturalne są zarówno deficyty jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach winny się one bilansować oraz teoria impasu dopuszczająca deficyt budżetowy, ale tylko w określonych warunkach.
2. SALDO BUDŻETOWE - różnica pomiędzy dochodami a wydatkami ustalonymi dla okresu rozliczeniowego. Wyodrębniamy trzy rodzaje sald budżetowych:
- Równowagę budżetową (saldo zerowe): D - W = 0
- Deficyt budżetowy (saldo ujemne):D < W
- Nadwyżka budżetowa (saldo dodatnie): D > W
a) Rodzaje sald budżetowych:
1. Pierwotne (kredytowe) - przy ustalaniu salda, do dochodów nie są zaliczane środki pochodzące z poprzednich okresów jak również pożyczki i kredyty. W wydatkach nie mogą być nie mogą być ujmowane wydatki na obsługę długu publicznego.
2. Majątkowe - różnica między dochodami budżetowymi, pomniejszonymi o dochody uzyskane ze sprzedaży majątku publicznego i o pożyczki zaciągane ca cele inwestycyjne, a wydatkami bieżącymi budżetu. Saldo to informuje o zmianie stanu majątku publicznego państwa.
3. Ogólne - w roku fiskalnym państwo nie zaciąga nowych pożyczek
4. Krajowe - uzyskuje się po skorygowaniu salda ogólnego o budżetowe rozliczenia zagraniczne.
5. Nominalne - przy wyznaczaniu salda nie bierzemy pod uwagę inflację
6. Realne - przy wyznaczaniu salda bierzemy pod uwagę inflacji.
3. DŁUG PUBLICZNY - to suma deficytów z lat poprzednich, czyli finansowe zobowiązania władz publicznych zaciągane w związku z koniecznością pokrycia deficytu budżetowego. Obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów dłużnych:
1. wyemitowanych papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne,
2. zaciągniętych kredytów i pożyczek,
3. przyjętych depozytów,
4. wymagalnych zobowiązań:
- jednostek budżetowych,
- wynikających z ustaw i orzeczeń sądu, udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.
a)Rodzaje długu publicznego:
1. Wg kryterium podmiotowego:
- dług Skarbu Państwa
- dług JST
- pozostały dług sektora rządowego
- pozostały dług sektora samorządowego
2. Dobrowolność udzielania pożyczek: dobrowolny, przymusowy
3. Rozpoznanie przyczyn i skutków zadłużenia: globalny, wewnętrzny (krajowy), zewnętrzny (zagraniczny)
4. Kryterium czasu: krótkoterminowy, długoterminowy
5. Zasada ewidencji: brutto, netto
6. nominalny, realny
7. rzeczywisty, potencjalny
8. Związany ze strukturą władz publicznych: centralny (państwowy), lokalny (samorządowy)
4. AKUMULACJA PUBLICZNA - to suma nadwyżek z lat poprzednich.
5. NADWYŻKA/DEFICYT SEKTORA FP - dodatnia/ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego.
6. NADWYŻKA/DEFICYT BUDŻETOWA - dodatnia/ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetu - może powstawać zarówno w BP, jak i budżecie JST.
7. POTRZEBY POŻYCZKOWE BP - środki finansowe niezbędne do sfinansowania deficytu budżetu państwa, spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, sfinansowania udzielanych przez Skarb Państwa pożyczek oraz wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem Skarbu Państwa.
8. POTRZEBY POŻYCZKOWE BJST - środki finansowe niezbędne do finansowania deficytu budżetu JST, spłat wcześniej zaciągniętych zobowiązań, wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem; sfinansowania udzielonych przez JST pożyczek, przeprowadzenia postępowania ostrożnościowego lub naprawczego, realizowanych na podstawie odrębnych przepisów.
9. PAŃSTWOWY DŁUG PUBLICZNY - nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.
10. DŁUG SKARBU PAŃSTWA - nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
a)przyczyny zadłużenia:
- okres wzmożonych wydatków publicznych, np. wojny, kryzysy
- wpadnięcie władz w pułapkę zadłużeń
- podwyżka podatków, cięcia w wydatkach
- długotrwały deficyt
- realizowana doktryna utrzymywana przez państwo
- transformacja gospodarcza (w Polsce początek lat 90 i rok 2001)
- przyczyny historyczne (próba poprawy koniunktury, nadmierne zadłużenie)
- błędy w prowadzonej polityce fiskalnej
- brak długofalowego planowania budżetowego
- brak jasnych, precyzyjnych kryteriów w zakresie przyznawania różnych świadczeń socjalnych
11. DEFICYT BUDŻETOWY - występuje gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej przychody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.
a) rodzaje deficytów
1. Rzeczywisty - faktyczna różnica między wydatkami i dochodami w danym okresie (roku budżetowym)
2. Strukturalny - wielkość symulowana, hipotetyczna, powstająca w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki.
3. Cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, wpływającego na dochody i wydatki budżetowe, a więc występuje w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Deficyt cykliczny jest różnicą pomiędzy deficytem strukturalnym i rzeczywistym.
b) źródła finansowania deficytu
Deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa mogą być pokryte przychodami pochodzącymi z:
- sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym;
- kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych;
- pożyczek;
- prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
- nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.
c) ustawowe procedury dotyczące limitów na relacji. państwowego długu publicznego są następujące:
1. relacja kwoty państwowego długu publicznego (PDP) do PKB jest większa od 50%, a nie większa od 55%
- relacja deficytu budżetu państwa (DBP) do jego dochodów (D) w uchwalonym przez RM projekcie budżetu państwa na kolejny rok budżetowy nie może być wyższa niż w roku bieżącym
- relacja deficytu budżetu państwa (DBP) do jego dochodów (D) stanowi górne ograniczenie dla relacji deficytu w budżetach JST
2. relacja PDB/PKB jest większa od 55%, a mniejsza od 60%:
- poziom deficytu w uchwalanym na kolejny rok projekcie ustawy budżetowej musi zapewniać spadek relacji długu Skarbu Państwa powiększonego o przewidywane wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji do PKB w stosunku do relacji ogłoszonej roku bieżącym
- górne ograniczenie relacji deficytu każdej JST do jej dochodów na kolejny rok budżetowy zostaje pomniejszone pomnożenie o wskaźnik R
- Rada Ministrów przedstawia program sanacyjny, mający zapewnić spadek relacji długu do PKB;
3. relacja w roku bieżącym jest równa lub większa od 60% PKB:
- uchwalane na kolejny rok budżet państwa i budżety JST muszą być przynajmniej zrównoważone;
- wprowadzany jest zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych;
- Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny, którego celem jest opracowanie i wdrożenie przedsięwzięć mających na celu obniżenie relacji długu do PKB poniżej 60%
12. METODY LICZENIA DŁUGU PUBLICZNEGO
Różnice:
- inny zakres sektora finansów publicznych w Polsce a inny w UE
- inny system księgowania - metoda kasowa w Polsce (operacje finansowe w momencie odpływu/wpływu środków z/do budżetu), metoda memoriałowa w UE (podstawą księgowania są zjawiska zachodzące w momencie wystawienia faktury).
1. DECENTRALIZACJA - przekazywanie zadań i środków do ich realizacji z wyższych na rzecz niższych jednostek organizacyjnych.
a) rodzaje decentralizacji:
- terytorialna- przenoszenie zadań i środków ich realizacji na rzecz niższych szczebli władzy publicznej(JST)
- funkcjonalna- (branżowa)- przenoszenie tylko niektórych rodzajowo określonych funkcji na rzecz jednostek niższego szczebla
b) aspekty decentralizacji terytorialnej:
> filar ustrojowy- DECENTRALIZACJA| USTROJOWA- (polityczna) wyposażenia JST w demokratycznie wybrane organy przedstawicielskie oraz taki status publicznoprawny, który zapewnia ustrojową niezależność od państwa
> filar administracyjny- DECENTRALIZACJA ADMINISTARCYJNA- zakłada przyznanie samorządowi terytorialnemu zadań i administracyjnych instrumentów ich realizacji, stosowanych do charakteru szczebla poszczególnych jednostek tego samorządu
> filar finansowy- DECENTRALIZACJA FINANSOWA- (decentralizacja finansów publicznych)- przekazanie na rzecz JST odpowiednich zasobów publicznych i władztwa do dysponowania nimi
c) mierniki decentralizacji:
1. udział wydatków JST w wydatkach publicznych
2. udział dochodów JST w dochodach publicznych
3. udział dochodów JST/wydatków JST w PKB
4. udział wydatków JST do wydatków BP (decentralizacja zadań publicznych)
5. udział dochodów JST w dochodach BP (decentralizacja środków finansowych)
2. DECENTRALIZACJA FINANSÓW PUBLICZNYCH- dotyczy środków publicznych oraz uprawnień i obowiązków w zakresie ich kształtowania i wykorzystywania, a także organizacji i prowadzenia gospodarki finansowej JST, zaś
3. SAMODZIELNOŚĆ (AUTONOMIA) FINANSOWA- zajmuje się przede wszystkim uprawnieniami (swobodą) tych jednostek w kształtowaniu wysokości dochodów i wydatkowaniu środków oraz organizacji i prowadzeniu ich gospodarki finansowej.
**Wzrost samodzielności zawsze oznacza automatyczne zwiększanie decentralizacji finansów publicznych, zaś procesom zwiększania zakresu decentralizacji finansów publicznych nie musi automatycznie towarzyszyć zwiększenie samodzielności finansowej.
**jest tym większa, im większy jest udział dochodów własnych w strukturze dochodów samorządu.
**jest tym mniejsza, im większy jest udział dotacji celowych w finansowaniu samorządu.
a) Aspekty samodzielności finansowej JST:
samodzielność dochodowa- możliwość zwiększania dochodów i pozyskiwania ich z różnych źródeł i różnymi metodami.
samodzielność wydatkowa- swoboda decyzji co do sposobu i rodzajów wydatków.
w zakresie zaciągania długu publicznego- swoboda decydowania o formie pożyczki publicznej, wyborze pożyczkodawcy, zakresie zaciąganych pożyczek
samodzielność budżetowa- uprawnienia władz samorządowych do określania zasad i trybu procedury budżetowej, czyli procesów planowania, uchwalania, wykonywania i kontroli wykonania budżetu JST w formie uchwały organu stanowiącego JST w sprawie procedury budżetowej.
4. WYDATKI A SAMODZIELNOŚĆ
Przejawy samodzielności wydatkowej JST:
1. wysoki udział zadań własnych
2. niski udział zadań zleconych z zakresu administracji rządowej
3. wysoki wskaźnik pokrycia wydatków dochodami własnymi
4. niski wskaźnik pokrycia wydatków dotacjami celowymi
5. wysoki udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem
6. niski udział wydatków sztywnych
7. swoboda wyboru formy i sposobu wydatkowania środków
8. swoboda wyboru źródeł finansowania zadań ze środków własnych lub w przypadku ich braku- z przychodów zwrotnych
5. PODZIAŁ ZADAŃ JST
Zadania własne:- obowiązkowe - fakultatywne.
Źródło finansowania: dochody własne, subwencje, dotacje na zadania własne
Umieszczane są bezpośrednio w budżecie
Zadania zlecone- zlecone ustawami - na podstawie porozumień.
Źródło finansowania: -dotacje celowe -źródła określane w porozumieniu
-Ujmowane są w odrębnym planie finansowym, będącym elementem budżetu JST
a) Przykłady zadań zleconych ustawowo gminie:
1. bieżące funkcjonowanie urzędów wojewódzkich (wynagrodzenia, wydatki rzeczowe)
2. prowadzenie i aktualizacja spisu wyborców
3. finansowanie zadać z zakresu obrony cywilnej
4. prowadzenie środowiskowych domów samopomocy
5. wypłata świadczeń rodzinnych
b) Przykłady zadań zleconych ustawowo powiatowi:
1. zarządzanie nieruchomościami Skarbu Państwa
2. prowadzenie ewidencji gruntów i budynków
3. przeprowadzanie poboru do wojska
4. utrzymanie Komendy Państwowej Straży Pożarnej
5. prowadzenie środowiskowych domów samopomocy
6. pomoc dla uchodźców
7. utrzymanie zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności
6. ŹRÓDŁA DOCHODÓW JST W POLSCE
a. DOCHODY WŁASNE
- w znaczeniu szerokim (konstytucyjnym)- to dochody, które nie są subwencjami i dotacjami, a zatem również udziały w podatkach państwowych
- w znaczeniu wąskim- to dochody, w których występuje:
1. władztwo podatkowe (dochody z podatków i opłat)
2. posiadanie własności określonych źródeł dochodu (dochody z majątku)
3. posiadanie uprawnień do wprowadzania i kształtowana określonych dochodów (wpływy z samoopodatkowania mieszkańców)
Wspólne dla wszystkich JST:
> dochody uzyskiwane przez samorządowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych samorządowych jednostek budżetowych
> dochody z majątku
> spadki, zapisy i darowizny na rzecz JST
> dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach
b. SUBWENCJE OGÓLNE
- forma transferu środków z budżetu państwa do budżetów JST, która ma na celu uzupełnienie ich własnych środków
Cechy subwencji:
1. ogólność- może być wykorzystywana przez JST na dowolny cel
2. obiektywność- obiektywne metody obliczania oraz określenie ustawowych zasad i kryteriów przyznawania subwencji poszczególnym JST
3. obligatoryjność ich przyznawania
c. DOTACJE CELOWE
- źródło dochodów JST przyznawane przede wszystkim z budżetu państwa, które cechuje:
1. uznaniowość- uzależnienie od spełnienia określonych warunków przez jednostkę dotowaną
2. skonkretyzowany cel
3. obowiązek zwrotu kwot zawyżonych lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem
Dotacje celowe z budżetu państwa na
> zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami
> zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej
> usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych
Pobrano z www.umcs.net.pl