FILOZOFIA

wykłady

I wykład

Filozofia- umiłowanie mądrości. Jako pierwszy tego słowa użył Pitagoras. Porównanie życia do igrzysk i filozofów do grupy ludzi, którzy przychodzą na igrzyska oglądać tylko, to co się dzieje - grupa najmniejsza i najszlachetniejsza ( I gr - ludzie, którzy chcą sławy, II gr - ludzie, którzy chcą powiększyć majątek)

Filozofia antyczna (grecka) wywodzi się z 2 szkół: Pitagorasa i jońskiej (przyrody - Tales z Miletu).

Filozofia humanistyczna - jej początek dali: Sokrates i sofiści.

Platon stworzył idealizm. Arystoteles na bazie Platona utworzył filozofię bytu materialnego.

Epoka hellenistyczna - 3 kierunki filozofi:

- epikureizm - szczęście człowieka, unikanie cierpień.

- stoicyzm - pokora wobec losu, wyrzeczenie się radości, pochwała rozumu.

- sceptycyzm - wątpienie, umysłowa ostrożność. (f.relatywistyczna, ponieważ wiedza i normy moralne to twory zmienne i zależne od subiektywizmu ludzkiego).

W okresie cesarstwa rzymskiego filozofię łączono z teologią (wiedza spraw boskich i ludzkich).

Średniowiecze:

- wiedza o sprawach boskich i ludzkich - pozostaje na usługach teologii,

- f. utożsamiana z dialektyką (umiejętność czysto spektakularnego rozpatrywania zagadnień i teoretyczna roztropność, sztuka dokonywania analizy słów, aby poznać treści opisywanych zjawisk).

- średniowieczny arystotelizm - św. Tomasz z Akwinu.

Koniec XVI pocz. XV w. - naturalizm i empiryzm (Bacon - fil. Wiedzy pojęciowej) lub filozofia zapewniająca (Tomasz Hox).

XVI/ XVII w. filozofia to wiedza o rzeczach, świecie, działaniu (kiedyś f. naturalna).

Filozofia to umiejętność szukania wiedzy prowadzącej do rzeczy dobrych i ostatecznych (fil. moralności).

Anglia- filozofia jako nauka o znakach (semiotyka) - Locke

Francja - racjonalizm i Kartezjusz - fil. Jako nauka uniwersalna, Benedykt Spinoza - filozofia jako nauka uogólniająca, filozofia ustanawia reguły wszystkich nauk - Leibniz, naturalizm -Newton.

Paweł Holbach filozofia jako wiedza empirycznie sprawdzana (doświadczenie).

Kartezjusz - opozycja do empirystów i racjonalistów.

Hegel- filozofia spekulatywna. Comte- fil.pozytywistyczna.

Po 1945 roku - fil.neopozytywistyczna -Edmund Gusen, fenomenologia, strukturalizm, materializm, neotomizm, filozofia języka.

Obecnie- nie ma jednej doktryny filozoficznej.

II wykład - FILOZOFIA JAKO NAUKA!

Koncepcje filozofii:

- k. sokratejska - egzystencjonalna (irracjonalizująca) - pewien rodzaj kultury, mieszczący się na obrzeżach sztuki. Przeżywanie świata. Próba ogarnięcia wszystkiego, co istnieje i funkcjonuje. (f.hellenistyczna- Epikur; egzystencjonalizm, f.dialogu - Tishner).

- k. klasyczna - f. jako nauka uporządkowana, mająca swój przedmiot, niezależność od innych nauk. Typ podstawowej nauki. Dociera do elementów podstawowych świata. Zajmuję się bytem, zmierza do poznania fundamentu świata. Oparta na ontologii i epistemologii. (Platon i Arystoteles).

- k. syntetyczno - empirystyczna (pozytywistyczna) - XIX w., wiąże się ze scjentyzmem (dla wyjaśnienia wszystkiego, co się dzieje, są nauki przyrodnicze), k. jest kontynuacją tego, do czego dochodzą nauki przyrodnicze. Wyniki nauk przyrodniczych są zestawione w sposób encyklopedyczny.

- k. analityczna - stworzyło ją Koło Wiedeńskie w XX w., Negowano filozofię jako naukę. Naukowe rozwiązywanie problemów filozoficznych jest możliwe na poziomie nauk przyrodniczych. Przedmiot filozofii to refleksja nad naukami przyrodniczymi.

- k. lingwistyczna (k. języka) - fil. w sposób naukowy i racjonalny zajmowała się charakterem i strukturą języka.

Filozofia zakłada czysto ludzką, indywidualną zgodność poznawania świata.

Nauka jest wytworem dążenia do faktów, zjawisk - wyjaśnia je. W tym pojęciu nauki, filozofia ma swój przedmiot. Np. przedmiotem filozofii może być poznanie (badanie jego możliwości i tego czym ono jest), język („Nie ma zagadnień filozoficznych jest tylko wyjaśnianie zdań - Ludwik Widgenstein), wartości i człowiek.

Podział nauk:

- wg metody : dedukcyjne i indukcyjne;

- Bacon - oparte na rozumie i pamięci;

- Comte - wg stopnia ogólności (hierarchia nauk podstawowych): matematyka, mechanika, fizyka, chemia, biologia, socjologia;

-Wilhelm Wundt (?) - nauki szczegółowe ( formalne: logika, matematyka; realne: przyrodnicze i humanistyczne*).

*nauki humanistyczne wprowadzają zasadę wartościowania, wydzielają człowieka i jego dzieła, usiłują dane fakty zrozumieć, a potem ocenić na podstawie przyjętego systemu wartości. Wprowadzenie kategorii rozumienia i oceny.

Filozofia to nauka o podstawach - nauka radykalna, bo stara się dotrzeć do korzeni i źródeł.

Dyscypliny szczegółowe polegają na doświadczeniu, filozofia pomija skrajność, nie odrzuca doświadczeń, ale ceni intuicje intelektualną. („filozofia to ujęcie rzeczywistości w myślach” - Hegel).

Spekulatywność fil. polega na tym, że była ona rozwijana jako refleksja czysto pojęciowa, abstrakcyjno logiczna, pomijając naukę empiryczną.

Problematyka metod:

- m. intuicyjno-dedukcyjna -> Dla.Arystoteles. Wykładnia to: dedukcja i intuicja (pozwala uzyskać wiedzę pewną i rzeczywistą). Intuicja dostarcza przesłanek do rozumowania i dedukcji. Poprzez dedukcje dochodzi się do pierwszych zasad poznania (definicja, hipoteza, aksjomat). Dedukcja od logicznych przesłanek do pewnych wniosków.

Arystoteles wiedział, że ta metoda nie do końca pozwala poznać przedmioty i rzeczy. Wyznawał fil.środka.

Kartezjusz stworzył system fil. uniwersalnej, przyjął metodę Arystotelesa, dla właściwego sposobu posłużenia się intuicją i dedukcją, a potem do poznania czegoś skomplikowanego negował przydatność metody doświadczenia.

Później do tej metody nawiązywali fenomenologowie.

-m.doświadczalno-indukcyjna - tej metody liczą się fakty, zjawiska, które da się wyjaśnić Bacon, J.Stuart Mill. Metoda powinna neutralizować wnioski, użyteczność wiedzy ludzkiej. Zebranie danych doświadczeń, a osiągnięte wyniki uogólnione na drodze indukcji. Idukcja:

- zupełna- arymetryczne zaobserwowanie wiedzy o zjawiskach, stwierdza cechę dla konkretnych zdarzeń.

-niezupełna- wnioskowanie uogólniające, jakaś własność danego przedmiotu jest przypisywana wszystkich przedmiotom tego gatunku.

Żeby zwiększyć prawdopodobieństwo metod, Bacon odwoływał się do tablic prowadzących do doświadczenia, Mill do kanonów. Miało wykrywać zależności między faktami (faktowe i funkcjonalne).

Mill: w świecie fizycznym nie ma faktów całkowicie uzupełnionych. Każdy fakt występuje z innymi zdarzeniami faktów.

5 kanonów Milla -metody wykrywające fakty między zdarzeniami:

-kanon jedynej zgodności;

-kanon jedynej różnicy;

-kanon zgodności i różnicy;

-kanon zmian towarzyszących;

-kanon reszty.

Droga heurystyczna metody d.d - wykrywanie nowych faktów i zależności między nimi, ale bez logicznego kontekstu uzasadnienia.

- m. dialektyczna - Hegel. Ale już w starożytności istniała dialektyka żywiołowa (spontaniczne wrażenia zmysłowe o sprzecznej naturze świata - ruch, zmienność, sprzeczność, walka przeciwieństw, jedność), Heraklit na podstawie doświadczenia zmysłowego antycypował niektóre zasady dialektyki- ZASADA POWSZECHNEJ ZMIENNOŚCI (wariabilizm, pantareizm), ZASADA JEDNOŚCI I WALKI PRZECIWIEŃSTW (życie i śmierć). Przeciwieństwa mają charakter zmienny, nigdy nie zanikają, są immanentne, przynależą do świata i natury.

Spór między dialektykami i antydialektykami w średniowieczu: Dialektyka wyróżnia zjawisko supremacji filozofii, rozum to główne kryterium prawdy. ANZELM. Antydialektycy: przewaga teologii nad filozofią, główną przewagą jest wiara, objawienie, np. Piotr Damiani.

Hegel - dialektyka jako teoretyczna całość, teoria rzeczywistości i metoda przeciwstawiona metafizyce. Zakłada logiczno-ontologiczną całość rozumu i świata. Wszystko, co rzeczywiste jest rozumne. Praogólność jako przemijająca i bez przerwy warunkująca istnienie bytu logicznego. Sprzeczność między zjawiskami nie oznacza unicestwienia jednej ze stron konfliktu. Teza+antyteza-> synteza.

Metafizyka jako metoda przeciwstawiona dialektyce:

Metafizyka służy do oznaczenia filozofii pierwszej Arystotelesa czyli nauki o bycie. Zajmuje się bogiem, życiem pośmiertnym, duszami itd.

Metafizyka jako metoda to nauka ogólna, teoria rzeczywistości.

III wykład: STRUKTURA FILOZOFII

Pierwszego podziału filozofii dokonał Arystoteles:

FILOZOFIA

W okresie hellenistycznym pojawiły się 3 nurty filozofii: sceptycyzm, epikureizm i stoicyzm.

Za sprawą stoicyzmu pojawił się nowy dział filozofii i przetrwał do średniowiecza: fizyka, logika, etyka.

W filozofii klasycznej jest podział na: teorię bytu, teorię poznania i teorię społeczną.

Teoria bytu (ontologia) - zajmuję się trzema zasadniczymi grupami problemów:

-problematyka istoty wszystkiego, co jest;

-problematyka i różnorodności tego, co jest;

-problematyka własności, atrybutów, cech podstawowych, wszystkiego, co istnieje.

Fenomenologia- Edmund Husserl - rozważania nad istotą rzeczy, możemy ją poznać za pomocą wglądu w nią, wszelkie poznanie wychodzące poza wiedzę słowną, polegającą na układaniu sensu wyrazów, musi opierać się na doświadczeniu, ale nie zmysłowym! A takim, w którym uobecniają się twory nie należące do świata psychicznego i fizycznego (świat tworów realnych). To doświadczenie nazywa się wglądem w istotę!

Metafizyka klasyczna - pierwsza f. Arystotelesa, ogólna teoria bytu, mająca na celu racjonalne wyjaśnienie całej realnie istniejącej rzeczywistości. (teodycea - teologia naturalna, filozofia Boga, uzasadniająca byt absolutny).

Metafizyka szczegółowa - dociekania dot. Świata materialnego, wykraczająca poza zakres badań nauk przyrodniczych, ze względu na niemożność zastosowania w tym właściwych nauk tych metod. Obejmuję: filozofię duszy, filozofię człowieka i filozofię przyrody.

Teoria poznania (epistemologia) - problematyka poznania.

Filozofia społeczna- stara się określić istotę człowieka, relację między nim a przyrodą, przemiany zachodzące w społeczeństwie.

IV wykład: FILOZOFIA A SZTUKA

Sztuka - postać kultury, która ma dłuższą i barwniejszą historię niż filozofia.

Sztuka w różnych formach podkreśla aktywność człowieka.

Starożytni wyróżniali sztuki: pospolite (brudne, rękodzielnicze, służebne)- czyli wymagające wysiłku fizycznego i wolne czyli oddzielone od tego wysiłku.

Prawdziwa sztuka to ta, która odzwierciedla ducha, wprowadzając go w obręb działań ludzkich.

Św. Tomasz definiował sztukę w duchu klasycznym - intelektualna sprawność wytwarzania czegoś.

Sztuka w średniowieczu to droga doskonalenia człowieka i przyrody.

W odrodzeniu widać różnice między sztuką a nauką. Sztuka to idea przekazu bezinteresownego piękna, nie tylko naśladowanie rzeczywistości, ale też jej przekraczanie. Tworzenie fikcji w poszukiwaniu piękna.

Relację między filozofią a sztuką:

- są to dwie różne działalności kulturowej człowieka,

- obie pytają o ludzką egzystencję i otaczający świat,

- filozofia odkrywa prawdę o świecie a sztuka nie tyle, co tworzy poznanie w sensie ścisłym, a jest obszarem wiedzy ludzkiej o świecie, określony sposób przeżywania prawdy,

- odkrywanie natury w sztuce poprzez odkrywanie filozofii natury, religii,

- filozofia poprzedza sztukę, w fil. prawda zawiera się w pojęciach tak jak w sztuce nabiera wyraz konkretu materialnego,

- sztuka pojmuje świat w aspekcie pięknym i w ten sposób stanowi formułę poznania świata,

- sztuka przekracza granice realności, buduje własną rzeczywistość, a filozofia nie,

- sztuka ma charakter subiektywny,

- prawda filozofii leży w argumentacji rozumowej, a prawda sztuki w ekspresji,

- sztuka jest przedmiotem badań filozofii,

- filozofia nie może zastąpić sztuki, filozofia i sztuka mimo, że różnie podają świat, to wzajemnie się uzupełniają.

V wykład: ŚWIATOPOGLĄD , IDEOLOGIA A FILOZOFIA

Światopogląd - wyraz pochodzenia niemieckiego, do świata kultury wprowadził go I.Kant. Badania nad światopoglądem prowadzili: W.Dilthey, K.Jaspers, M.Scheler.

Trzy podstawowe typy twierdzeń:

- struktura, geneza, kierunki rozwoju,

- bytowanie ludzkie (indywidualne i społeczne),

- oceny, normy moralne.

Typologie, podział światopoglądu:

- ś.scjentyczny - uogólnione przedłużenie nauki ewentualnie uzupełnionym o wartości, ta koncepcja jest oparta na doktrynie indywidualizmu (teorie nauk empirycznych mają powstawać na drodze uogólnienia czystego doświadczenia). Wiedza o świecie jest budowana na dwóch etapach: 1. zbiera się dane doświadczenia (wolne od założeń i wpływów intelektualnych), 2. indukcyjne uogólnienie. Człowiek jest odciążony od odpowiedzialności. Ś. nie posiada determinant klasycznych.

- ś.aktywistyczny - nie uzewnętrznia postaw i potrzeb, ale je kształtuje. Struktura projektu: nie istnieją inne, ale konkuruje z innymi (?), Podstawy wartości najwyżej są jego źródłem. W ramach tego światopoglądu można wyróżnić 3 wersje:

-> ś.transcydentalny,

-> ś.laicki (humanistyczny - relację człowiek - człowiek),

-> ś.technokratyczny (sprawność techniczna, techniczne opanowanie świata, relacja

człowiek - rzecz lub człowiek - wytwory techniczne).

Światopogląd jest subiektywny, nie ma jednego światopoglądu, trzeba wybrać jeden.

Światopogląd ma wymiar praktyczny - organizuje ludzi, wiarę.

Światopogląd korzysta z filozofii, ale się z nią nie równa, wykracza poza nią.

Ideologia- A.Destult deTracy - ogól stanów świadomości, to termin zamiast „psychologii”. Ideologia miała zajmować się genezą, działaniem idei i faktów psychologicznych i ich określeniem do języka. Ideologia jest nauką o myślach niezależnie od tego czy są prawdziwe czy fałszywe.

Ideologia to całokształt poglądów wartościowania każdej grupy społecznej, w celu realizacji jej celów.

Ideologią może być światopogląd.

VI wykład: FIZOLOFIA A RELIGIA

Religia i filozofia są skazane na siebie ze względu na treści, jakie głoszą, Anie te treści je od siebie odróżniają.

Religia - wyjaśnienie semantyczne, trzeba zwrócić uwagę na jej elementy strukturalne, reguły i prawidłowości zjawisk uznawanych za religię. Nie łatwo jest dokonać charakterystyki religii. Różnica między religią a magią jest tak, że magia stara się zapanować nad przedmiotem, a religia nie.

Semantycznych wzorców religii należy szukać w 3 terminach:

- religare (Laktancjusz) - jako „ponowne wiązać”, „połączyć”

- relegere (Cyceron) - „ponownie zbierać, odkrywać”

- reeligere (św. Augustyn) - „ponownie wybrać” - najważniejsze!

Kant: religia w granicach swojego rozumu-do wszystkich naszych obowiązków przyjmujemy Boga jako prawodawcę.

Hegel: religia to forma przejawiania się absolutu, operuje językiem wyobrażeń, prezentuje te same treści, co filozofia.

J.B.Vico - relacje filozofii i religii „poeci i teologowie stanowili zmysły a filozofia intelekt cywilizacji ludzkiej”.

H.Jannes: r. sprowadzona do doświadczenia religijnego we wnętrzu, introspekcji. Uczucia, czyny jednostki, o których mniema się, że odnoszą się do czegoś, co ona sama uznaje za boskie - to jest doświadczenie religijne.

O religii stanowi sacrum, wiara - sprowadzająca się do przewagi stanowiącej o istnieniu sfery Boga i istoty nadprzyrodzonej. Wiara jest tym, co stanowi o religii. O religii stanowi też kult bóstwa, normy postępowania, kościół i jego struktura społeczna

Wiara - przynależność do jakiejś religii. Kształtuje ją akt (postawa) i przedmiot wiary (treść). Wiąże się z dziedziną wartości, woli i uczucia. Jest to postawa duchowa. Natura wiary nie zwalnia z krytycyzmu i poszukiwania treści wiary.

Wiara ma dwie cechy: rozumność (cecha człowieka) i wolność (decyzja woli nastawiona na pewne dobro). Wiara jest między wiedzą opartą na doświadczeniu a wolnością opartą na paradoksach.

Jaaspers: filozofia i religia starają się realizować publiczne cele. Objaśnienie egzystencji, orientacji w świecie, interpretacji tego świata, przekraczanie istnienia świata.

Religia omawia rzeczywistość, filozofia również, ale sferę intelektu (wiedza rozumowa), a przedmiotem wiary jest to, co nadprzyrodzone.

Wiara uświadamia rozumowi jego braki racjonalności. Wiara i religia przekracza rozum, ale pozostaje aktem rozumu.

Filozofia wg św.Augustyna miała służyć wyjaśnieniu wiary „Zrozum abyś uwierzył, uwierz abyś zrozumiał”. Żeby zrozumieć rozum musi się ukorzyć.

Anzelm: „nie rozumie się po to aby wierzyć, ale wierzy się po to aby zrozumieć”. Należy uwierzyć w tajemnicę wiary, a później ją rozumować. Pominięcie wiary na początku to zarozumiałość i niedbalstwo. Zadaniem rozumu nie jest wydawanie opinii o treściach wiary.

Św.Tomasz „skoro światło wiedzy i rozumu pochodzą od Boga, to nie mogą się wykluczać”. Zasada wzajemnej współpracy. Wiara nie powinna się lękać rozumu, a szukać w nim wsparcia, doskonalić go.

Rozum prowadzony przez wiarę staje się pozbawiony ograniczeń, wiara jest „czystością myśli”.

VII wykład: POZNANIE FILOZOFICZNE A POZNANIE TEOLOGICZNE.

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH TERMINÓW ONTOLOGICZNYCH.

Teologia (teos- bóg, logos - nauka). Sfera intelektualnego opracowania treści religii i opracowań norm, które z tej treści wynikają. Teologia stawia sobie za cel wyjaśnianie treści wiary, systematyzacje tych treści i uzasadnianie ich. Z uwagi na teologię i interpretacje teologiczną religia staję się bliższa filozofii, otwiera się na nią.

Filozofia i teologia to dyscypliny uniwersalne, to czym się interesują sprowadza się do całego świata, rzeczywistości, którą starają się rozpatrywać w kategoriach ostatecznych.

Filozofia opiera się na rozumie (naturalnych zdolnościach poznawczych człowieka). Teologia potrafi zrozumieć, przyjmuje za źródło objawienia treść porządku nadracjonalnego.

Filozofia swoje rozważania rozpoczyna od empirii, faktów, a kończy na przyczynach.

Teologia posługuje się filozofię w zależności teologii od poznania filozofii. I nie chodzi o sprowadzanie się do formułek katechizmu, a żeby miała kontakt intelektualny z człowiekiem. T. posługuje się fil. ze względu na intelektualny charakter poznania ludzkiego.

Teologia nie jest samym poznaniem jak filozofia, ale w wielu fragmentach jest postępowaniem typu filozoficznego.

Zadaniem filozofii nie jest udowadnianie prawd wiary, lecz zrozumienie treści objawienia w postaci pojęć, które są typowe dla ludzkiego myślenia, w tym celu teologia wykorzystuje wypracowaną na gruncie filozofii aparaturę pojęć.

Filozofia pełni w teologii rolę czysto-instrumentalną, zachowując swoją autonomię metodologiczną. Teologia stanowi dla filozofii kryterium negatywne, bo jest ona poznaniem wyższego rzędu z uwagi na objawienie.

W przypadku sprzeczności między twierdzeniem fil. a tezą nieomylnie pewną w teologii należy sprawdzić prawomocność rozumowania filozoficznego.

Filozofia określa się jako „służebnicę teologii” (ancilla theologiae)- chodzi o powiązania między filozofią a teologią. Podporządkowanie filozofii wiedzy teologicznej. - Anzelm, św.Bonawentury, św.Tomasz.

Współcześnie ancilla theologicae oznacza, że filozofia jest niezbędnym narzędziem do poznawania teologii. Służ na 3 sposoby:

- jako najogólniejsze i najgłębsze uzasadnienie teoretyczne świata,

- jako szczególny język,

- styl myślenia przez implikacje poszczególnych metod naukowych.

Filozofia to kategoria bytu. „Co to jest byt”- to pytanie sformułowane w starożytnej Grecji dzięki szkole Parmenidesa. Wielu filozofów przez byt rozumiało wszystko to, co istnieje.

Kategoria bytu - pojęcie analogiczne do kategorii istnienia, bo oznacza różne przedmioty, rzeczy, ale posiadające proporcjonalnie wspólną treść.

Przyjmuje się dwie interpretacje wykładni bytów:

- i.dystrybutywna - bytem jest każda egzystencjonalna całość, jest ich wiele.

- i.kolektywna- bytem jest cała rzeczywistość tworząca wspólną całość.

Typologia bytów:

- b.realny - to, co istnieje realnie, to, co w swoim istnieniu i we własnościach istnieje niezależnie od podmiotu poznającego, czyli człowieka. Wszystko, co jest na zew. Człowieka jako podmiotu poznającego.

- b.logiczny - istnieje tylko i wyłącznie jako przedmiot myśli czyli nie posiada możliwości istnienia naprawdę - abstrakcja, negacja, stosunek logiczny.

- b.intencjonalny - byt już poznany, rzecz, przedmiot. Może obejmować wszystko, co realne, nierealne, czuli logiczne i wszystko, co jest czysto możliwe i przyszłościowe.

- b.idealny - to, co jest idealne, sposób istnienia, który przysługuje ideom. Platon mówił o tym, zakładał istnienie obiektywne tzn. stanowiące odrębny porządek, świat, niezależny od świata przedmiotowego, fizycznego ani od człowieka i jego rozumu.

Fenomenolodzy o bycie idealnym mówili, że nie jest on ani realny ani nierealny, ale irrealny- istnieje on obiektywnie, niezależnie od świadomości, ale nie substancjonalnie jako coś dostępnego myślom ludzi.

BYT:

- rzeczywisty -realny, decyduje o nim istnienie, fakty.

- tylko pomyślany,

Kategoria bytu substancjonalnego (Arystoteles), 3 pojęcia interpretacji:

1. substancja jest to, czemu przysługują cechy, własności, a co samo niczemu w charakterze owej cechy nie przysługuje,

2. substancją jest to, co pozostało tym samym, gdy cechy w niej tkwiące ulegają zmianom. Trwały substrat cech.

3. substancją jest to, co pozostało z rzeczy po oderwaniu jej myśli, wszystkich cech incydentalnych, podrzędnych lub atrybutywnych czyli podstawowych.

Istnienie - istota z punktu widzenia metafizyki:

Wg Arystotelesa przed rozpoczęciem analizy istoty rzeczy należy dokładnie stwierdzić jej istnienie. Kwestia podejścia, zgodnie z którym procesu poznania nie możemy zaczynać od rozumu, ale od opinii i doświadczenia. Arystoteles chciał podkreślić, że pojęcie ogólne, jakim się posługujemy powstaje na drodze wyabstrahowania rzeczy jednostkowych cech istotnych, gatunkowych, ogólnych. Dla niego istota i istnienie przysługiwały immanentnie przedmiotom, rzeczom. Były dla siebie nieoddzielne (?). Św. Tomasz bazując na Arystotelesie wprowadził w tej charakterystyce to, że w bogu, jako w bucie prostym istota utożsamia się z istnieniem. Istota boga implikuje jego istnienie, w rzeczach natomiast nie implikuje. Rzeczy istnieją dzięki partycypacji w boskim akcie istnienia.

Problem formy i materii: Bierze się od Arystotelesa. Mówi nam o hile (materii) i morfe (formie) czyli HYLEMORFIZM. Należy to do definicji. Forma jako drugi czynnik składanych rzeczy - to, co nie wchodzi w zakres definicji. Wszystko, co w rzeczach i bytach substancjonalnych jest nieistotne, przypadkowe. Zakłada współzależność tych dwóch elementów. Forma oderwana od rzecz.

Forma to zespół cech i własności konstytuujących byt substancjonalny, zbiór cech isttnych, pozwalających zakwalifikować do określonego gatunku.

Konieczność odróżnienia materii od formy wynika głównie ze względów poznawczych. Poznanie zmysłowe dot. Tego, co w rzeczach jednostkowych jest specyficzne, przypadkowe. Sprowadzając tym samym materię na drugi plan. Podkreślał jej wieczność, możliwości i potencjał. Bez niej nie jest możliwe ukształtowanie się konkretnych jednostkowych przedmiotów, z których składa się rzeczywistość świata.

Kategoria przyrody

Po grecku termin przyroda występuję jako PHYSIS albo łac. NATURAE. Arystoteles dokonał podziału swojej filozofii teoretycznej -eliminacja fałszywych wyobrażeń na temat przyrody:

- tradycja grecka -.Gdzie przyrodę traktuje się jako wieczną, niepowtarzalną i nieprzemijającą

- tradycja judeo-cheścjijańska - przyroda nie jest wieczna, jest jako coś stworzonego, przestrzenią życiową dla stworzeń, człowiek pełni funkcje wyróżniającą go z pośród innych stworzeń - miał opanować przyrodę, w niej pracować i się rozmnażać.

Przyroda to część historii wiodącej do aktu stworzenia. 4 generalne stanowiska:

-przyroda jako sposób bycia - wyłanianie się i trwanie rzeczy. Sposób przeciwstawiony produkowaniu przedmiotów, przy wykorzystaniu wyuczonych umiejętności. Łączy się z pojęciem istoty.

- przyroda jako dziedziczna konieczność - nic nie może uchronić się przed przyrodą. Normatywny sposób mówienia o przyrodzie przeniknął do wielu dziedzin.

- przyroda jako norma.

-przyroda jako twór sztucznie wytworzony przez boga - boski artefakt. Występująca w dwojakiej interpretacji: 1. opowieść biblijna czyli Bóg stworzył świat z niczego, 2. wykładnia znana dzięki Platonowi - Bóg stwarza świat wprowadzając porządek w chaos. (dialog „Timajos”).

U Platona struktura przyrody ma charakter matematyczny. Piękno łączy się z geometrycznymi strukturami. Nie można jej tłumaczyć bez pojęcia ruchu -wyraz tego, co nietrwałe.

Filozofia przyrody - ruch zawsze zakłada jakąś siłę poruszającą i poruszycie la.

A Platon twierdził, że ruch i przyroda muszą być pojmowane, jako coś, co jest trwałe.

KOSMOS (kosmeo - upiększać)- oznaczał, że swoim uporządkowaniem stanowił piękny widok, który był dziełem Boga, który decydował o porządku (nie ten Bóg, który stworzył świat z chaosu, ale ten Bóg, który wyprowadził go z chaosu! - ważne!!!).

Postawa wobec przyrody zmieniała się wraz z upływem czasu:

-Bacon: starał się wykorzystać naturę dla realizacji celów, przyroda nie była dziedziną poznania terytorialnego, nie była dziedziną, w której należałoby chwalić Boga. Domagał się, by nauka służyła powszechnemu dobru. Nauka miała być środkiem ułatwiającym osiągnięcie celu. Przyroda traktowana jako swoisty zapas sił, energii.

To, co proponował Bacon było bez spontaniczności, bez osądów własnych. Bacon „NOVUM ORGANUM” (maszyna staje się symbolem zespolenia sił, zakłada organizacje i kierowanie ), ze swoją wizją techniki nastawionej na wydobywanie surowców stał się porządkiem czegoś tam, nie nadążam z notowaniem… - idea przyjęła funkcję organizującą. Za sprawą Bacona - od pocz. Nowożytności rozumienie przyrody łączy się z ideą, że wszystko staję się wykonalne, co ma służyć człowiekowi -czyli sile autonomicznej.

Jako kontrastu do pojęcia natury, przyrody używa się pojęcia KULTURY- tego wszystkiego, co zostało zrobione przez człowieka.

Pojęcie kultura łączy się z „thesei”.

Sofiści- V wiek, nurt filozofii z czasów Sokratesa, posługiwali się przeciwieństwami, pytali o elementy naturalne i nienaturalne. Dowodzili ludzkiego pochodzenia wszystkich rzeczy kulturowych. Ich stanowisko nazywano naturalistycznym, by dalej rozwijali… dalsza część zdania nie miała sensu…

Stoicy, cynicy - szokująco naturalny sposób życia, np. Diogenes z Synopy mieszkał w beczce (PITOSIE - naczynie gliniane służące do przechowywania zboża), stoicy (zasada życia zgodnego z naturą), nowożytność i poglądu Russoue -nie utracił więzi z przyrodą, ale się z niej wyobcował, to co było dla niego własne stało się dla niego obce!

Nienaturalna kultura to proces wyobcowania i ukulturalniania człowieka.

Wyobcowanie to grzech wg Biblii, w wg J.J.Rossoue to pierwsze osiągnięcie człowieka, który wciąga człowieka w spór między naturą a kulturą. To, co wyobcowane nie jest obce, ale takie się stało i może być ponownie rozpoznane.

W jaki sposób natura może się zbliżyć do naturalnego człowieka?

- droga hipotetycznej historii - powstała z myślowej rekonstrukcji tego, co musi współdziałać z ruchem współczesnej kultury.

- droga intuicji - „prosty umysł potrafi dostrzec dobro”

Natura i cnota łączą się ze sobą, bo każda jednostka jest inna (?!)

Mimo krytyki kultury Russoue nie był jej wrogiem, nie można się jej pozbyć całkowicie.

Wykład VIII: KULTURA A CYWILIZACJA

Kultura - to, co ważne, wyższe, trwałe wartości, utożsamia sobie głębię duszy, kultura ma wartość ze względu na nią samą.

Cywilizacja jest dobra ze względu na coś innego - zdanie niedokończone…

Połączenie kultury z tożsamością narodową - Herder i jego koncepcja ducha narodowego.

Cywilizacja „cyvilis” (gr.miejski) cywilizacja to pojęcie nie równa się kulturze! Bo kultura jest tam, gdzie przyswajają się znaczenia „kresu barbarzyńskiego”.

Koniec XIX w. w Niemczech tylko łączyła się cywilizacja z techniką naukową i unowocześnieniem. Krytyka cyw. Oznaczała krytykę techniki!

KANT: przekonywał, że o różnicy między cywilizacją a kulturą decyduję MORALNOŚĆ. Dla niego umoralnienie znaczy ukulturalnienie, ale nie ucywilizowanie! Człowiek jako istota rozumna może swą autonomię rozwinąć w sferze rozumnej i moralnej. Świat musi być tak skonstruowany by było w nim miejsce na moralność. Umoralnienie musi łączyć się z cywilizacją.

Wykład IX: CZY ŚWIATJEST JEDEN? PROBLEM JEDNOŚCI ŚWIATA

Nie ma odpowiedzi na pytanie w temacie, ale są 3 stanowiska: monizm, dualizm, pluralizm.

1. Monizm- monos- jeden. -> nie ma wielości świata. 2 wersje monizmu:

- właściwy (identyczności) - Benedykt Spinozy (Niderlandy) - głosił, że istnieje jeden rodzaj rzeczywistości, substancji duchowej i cielesnej.

- immanentny - David Fium - są 2 sfery: duchowa i materialna. Ale ani dusza ani ciało nie są ostatecznymi elementami, z których składa się przyroda.

*G.Bakerley - dusza uświadamia sobie wrażenia i inne stany psychiczne, ale jest czymś różnym od tych stanów.

2. Dualizm - istnieją 2 światy. Podział na to, co psychiczne (duchowe) i fizyczne (materialne). 2 typy światów:

- introspekcyjny (wewnętrzny) - zapoznaje nas z myśleniem, przypominaniem sobie, uczuciami, przyjmowaniem woli. Zjawiska przebiegają w czasie, ale nie zajmują miejsca w przestrzeni - zjawisko świadomości.

- ekstraspekcyjny (zewnętrzny) - zjawiska, rzeczy „rozciągłe”, przedmioty mają cechy, tj. nieprzenikliwość, ciężar, są ciągłe, zajmują miejsce w przestrzeni.

Dualizm ontologiczny powstał z tych dwóch światów. Sprowadzał się do ciała człowieka czyli duszy i ciała. Problemem była relacja między ciałem a duszą i czy ciało oddziałuje na duszę i czy może zachodzi relacja odwrotna.

Interakcjonizm (przyjmuje wzajemne oddziaływanie)

Pararelizm Psychofizyczny (równoległy przebieg tych zjawisk obok siebie) - Kartezjusz.

Decart podzielił świat substancjonalny na rzecz myślącą i rzecz rozciągłą.

Cechą rzeczy rozciągłej jest zajmowanie miejsca w przestrzeni, cechą rzeczy myślącej jest świadomość. -> klasyczny podział dualizmu ontologicznego.

Dzielono rzeczywistość również na inne sposoby:

- Demokryt z Abdery - 460-360 p.n.e. - w swojej teorii atomistycznej posłużył się podziałem rzeczywistości na świat atomów i próżnię. Atomy łącząc się tworzyły różne rzeczy, próżnia istnieje by atomy mogły się w niej poruszać.

-Dualizm u Platona - dzielił rzeczywistość na świat idei i świat rzeczy. Tym, co decyduje o świecie są idee. Rzeczy to odwzorowanie idei. Platon szukał idealności w świecie. Cechą świata jest zmiana. Wyjaśniał to na 3 poziomach:

- kosmicznym - pytanie o makroświat

- społecznym - dot. Pytania o organizowanie społeczeństwa, wynikające z relacji społ.

- jednostkowym - pyt. O indywidualizm człowieka, duszę, zmysł moralny, dobro.

*Platon pochodził z rodziny ateńskiej, z rodu Kodrosa (pochodził z rodu Solona). Pseudonim Platon wg tradycji oznaczał wysportowaną, silną sylwetkę. Uczeń Sokratesa założył Akademię przetrwała do 512r. kiedy to cesarz Justynian ją zamknął. Postawą jego systemu filozoficznego była teoria idei i dualizm ontologiczny.

Platon mówił o 2 rzeczywistościach - o nierównej życiowej samowystarczalności, cecha doskonałości nie może być przypisana rzeczy, jeżeli wiedza ludzka jest charakterem pojęciowym, to tak samo ma przewidywalność.

IDEA PLATONA - wyabstrahowana i oderwana od rzeczy, odrębna, samodzielna wobec świata empirycznego. Rzeczy to podobizny idei.

Mit jaskini - wg Agnieszki Bukowskiej streszczam, co mi wyjaśniała : w jaskini żyją ludzie, poza jaskinią jest świat idealny, o którym ludzie nie mają pojęcia. Dzięki światłu, które wpada do jaskini na jej ścianach widać cienie, tylko filozofowie wiedzą, że poza jaskinią jest coś lepszego i że cienie na ścianach to tylko odbicia. Filozofowie są och i ahh! Bo wiedzą, co jest poza ciemnością jaskini itp. i dążą oni do tego, żeby świat udoskonalać, doprowadzić go na podobieństwo tego idealnego.

HIERARCHIA IDEI:

• Idea dobra

• Idea złożona

• Idea prosta

3. PLURALIZM - istnieje wiele substancji, wiele światów niezależnych od siebie.

-Empedokles - 4 żywioły

-Anaksagoras - wiele światów

-Leibiz - spirytualistyczne postrzeganie wielości światów- monadologia (monada to jednostka)

-Witkacy - życie jest zjawiskiem elementarnym, które sprowadza się do praw fizyki i chemii.

Hegel - jakaś zupełnie inna koncepcja - metafizyka jedności - rzeczywistość jako rzeczywistość ducha absolutnego. Absolutu będącego w ciągłym ROZOWJU, kontynuującego wszystkie postaci bytu.

Etapy rozwoju absolutu:

-idea sama w sobie -czyli logiczna

-idea poza sobą - przyroda,

-idea w sobie i dla siebie - duch:

- duch subiektywny - dusza świadomość, umysł;

- duch obiektywny - prawo, moralność, etyka społeczna;

- duch absolutny - sztuka, religia, filozofia.

Pytanie o ARCHE? - czyli o prapoczątek, prazasadę, przyczynę sprawczą.

Makroświat - prawa mechaniki, determinizm skrajny jednoznacznie opisany,

Mikroświat - prawa mechaniki kwantowej, zasada prawdopodobieństwa.

Wykład X: PYTANIE O RACJE

To pytanie postawił Leibniz.

Dwa ciągi:

-grupa skoncentrowana wokół kwestii szczegółowych

-druga grupa odpowiedzi.

Kategoria substancji miała trojakie znaczenie. Za podstawę rozważań uważany był Arystoteles. Wskazywał on na substancje (byt substancjalny), który może być ujęty w 3 aspektach:

- substancja jako to, co znajduje fundament dla swych cech podstawowych i istotnych, a od strony bytowej jest samoistny i samodzielny;

-substancja jako podmiot własności cech, które do niej należą. Czy to z konieczności tej istoty czy z racji bardziej przypadkowych.

- substancja jako bycie podmiotem zmian.

Najważniejsze dla substancji jako podstawy rzeczywistości miała być samoistność i jednostkowość. Arystoteles wskazuje na samoistność rzeczy i substancji i jej jednostkowość.

Substancja ma być bytem pierwotnym, zasadą decydującą o egzystencji wszystkich innych form bytu.

Dociekając istoty podstawy Arystoteles wytyczył pluralistyczny nurt jej poszukiwań. zakaładał, że substancja jest czymś indywidualnym, ale bytów indywidualnych jest wiele.

Plotyn - twórca neoplatonizmu. Dla niego cała rzeczywistość miała być swoistym wpływem racjonalnym, energii biorącej początek z jedni, a kształtujących się w kolejnych hipostazach kosmicznego umysłu duszy świata, dusz indywidualnych, ciał ożywionych i nieożywionych aż do momentu, w którym ta energia wyczerpie się i dochodzi do kresu postaci materii. Podstawowym początkiem, od którego wyodrębniają się poszczególne postacie miała być jednia sprowadzona do bytu duchowego obdarzonego energią, działaniem.

Benedyk Spinoza - nawiązuje do tradycji Kartezjusza, kiedy był w wieku 18 lat -1650 zmarł Kartezjusz. Spinoza w „Etyce”nawiązuje do substancji jako podstawy rzeczywistości. „przez substancję rozumiem to, co istnieje”. Taka substancja może być nie tylko jedna. Nie ma innych substancji prócz boga, który jest jedyną rzeczywistością, bytem koniecznym, w którym istota istnieje. On utożsamia się z naturą, z tym, co jest dookoła, tworzy bowiem rzeczy jako takie nie istnieją samoistnie, mogą jedynie być modyfikacją substancji nieskończonej czyli Boga. Tej substancji przysługuje nieskończona ilość atrybutów, własności, z których każda wyraża istotę wieczną i nieskończona.

Imanuel Kant - jego wizje sprowadzają się do 2 elementów:

- stanowi nasza substancja, nasze działanie

- rzecz sama w sobie

Jego poglądy na temat poznania - jego rozważania o substancji są w tle dot. Istoty, poznania, możliwości poznania człowieka. Mówiąc o kategoriach intelektu wymieniał obok przyczynowości kategorię substancji i uważał, je za najważniejsze.

Kategoria substancji intelektu- współkonstytuowała świat zjawiskowy, fizyczny - rzeczywistość bezpośrednio dana jest przedmiotem naszego doświadczenia.

W „Krytyce czystego rozumu” mówiąc o substancji znajdujemy się w zasięgu doświadczenia odnoszącego się do świata zjawiskowego. Rozum może pomyśleć rzeczy, które przekraczają zakres doświadczenia. Czyli istnieje zjawisko bez czegoś co by się przejawiało. Poza sferą zjawiskową, zewnętrzną jest też inna - rzeczy samych w sobie, strefa „no manów” Kant wyodrębnia ich typy. Mówi o nich w negatywny sposób. Gdy rozum odnosi się z góry do przedmiotów niezmysłowych w jednym przypadku mamy do czynienia z pustym pojęciem, musiałby znaleźć inną naoczność niż zmysłową. Ale ona leży poza naszą zmysłowością poznawczą. Kant pytał czy owe „no many” są podstawą rzeczywistości. Droga do nich prowadzi przez postulaty rozumu praktycznego, domagając się istnienia duszy, Boga.

Zakładał istnienie kategorii rzeczy samej w sobie, ale o niej nie możemy nic powiedzieć.

Artur Shopenhauer - XVIII/XIX w. - nawiązywał do Kanta. Odpowiada na pytanie o podstawę. Twierdzi, że jest nią rzecz sama w sobie, która sprowadza do woli inaczej mówiąc godzi rzecz samą w sobie z naszą subiektywnością. Jako rzecz sama w sobie i ostateczna podstawa rzeczywistości, wszystkiego. Wola leży poza regułami uzasadnienia rozumu, jest absolutnie jedna i wolna od wszelkiej wielości. Świat miałby być rezultatem samopoznania. Pierwszym i najbardziej adekwatnym miąłby być świat idei. Idea w jego wydaniu nie była rzeczą samą w sobie. Tym różniła się od woli. Z drugiej strony była czymś najbliższym.

Henryk Bergson - XVIII/ XIX w. Pytał o absolut, o poznanie rzeczy samej w sobie, istotą rzeczywistości i jej podstawą jest ruch. Czas nie dzieli się na dające się wyodrębnić jednostki, momenty i chwile. Udowadnia, że czas jest nieustannym przepływem z jednego stanu w drugi. Jest nieustanną zmiennością, która trwa. Trwanie jest najważniejszą rzeczą w metafizyce. Nowość jest zagwarantowana związkiem ewolucji z trwaniem. Istota trwania jako zasady rzeczywistości jest nam dana w intuicji. W tej istocie trwania przeciwstawia jej powierzone ujęcie (ustatecznienie tego, co zmienne, unieruchomienie tego, co ruchome). W życiu codziennym jesteśmy zmuszeni do zatrzymywania się w czasie. Jest to sposób postępowania nauk przyrodniczych. Uważał, że żadne nauki szczegółowe nie są w stanie opisać rzeczywistości. Dostęp ma tylko teoria bytu - metafizyka.

P.Teichard de Chardin - XIX/XX w. - Poglądy na temat eowlucji. Punktem początkowym i końcowym procesu rozwojowego jest nie Chrystus, ale alfa i omega. Ewoluuje całość wszechświata, poczynając od pierwotnych materii (czyli przedżycie) po najbardziej odległe galaktyki. Cechą charakterystyczną ewolucji jest ciągłość zachodzących procesów przy skokowym przechodzeniu różnorodności nieuporządkowanej do uporządkowanej. Sprężyną ruchu jest wzrost złożoności, któremu towarzyszy wzrost mocy wew. Nieskończona złożoność prowadzi do pojawienia się życia, a dalej świadomości i wolności. Ten koleś tłumaczył, że ewoluujący wszechświat przechodzi skomplikowane fazy rozwoju i zmierza w sposób celowy ku spełnianiu, które ma się dokonać w punkcie omega. Punktem wyjścia ewolucji jest kosmogeneza (etap kształtowania się wszechświata i pramaterii), potem geogeneza (kształtowanie się ziemi), biogeneza, psychogeneza, antropogeneza (pojawienie się człowieka jako istoty obdarzonej świadomością refleksyjną), neogeneza (rezultat kolektywnej prasy, indywidualnych świadomości tworzących zjawisko neosfery). Po najważniejszy etapie ewolucji nastąpi zjednanie się z Chrystusem (działa on we wszechświecie od początku). Ewolucja dokonuje się w świecie boskim - nawiązanie do Chrystusa kosmicznego - koncepcji takiej jednej św.Pawła w dziejach apostolskich.

Kosmiczny Chrystus odgrywa tę rolę jaką w innych teoriach rzeczywistości jest przypisywana najgłębszej zasadzie czyli arche. Tyle, że ta rola jest najbardziej fundamentalna: kierownicza, decydująca o przebóstwieniu całej rzeczywistości, korzenie jego koncepcji można szukać u pisarzy takich jak Orygenes.

Pytanie o racje:

DLACZEGO JEST RACZEJ COŚ NIŻ NIC!? - najważniejszy wykład!

Jest to pytanie o racje istnienia, wyrasta z głębi naszego egzystencjonalnego doświadczenia.

Nic nie jest bardziej oczywiste niż przemijalność wszystkiego, co jest nam bezpośrednio dane. Przemijalność łączymy z czasem, od którego nie ma ucieczki. Nie ma niczego, co samo z siebie gwarantowałoby trwanie. Dotyczy to rzeczy materialnych, duchowych, a także urzeczywistniania w świecie wartości. Obserwujemy nieodwracalny bieg zdarzeń.

Leibniz żył w epoce oświecenia.

Do XVIII w. człowiek wybierał postawę krytyki, niekiedy negacji Boga. Człowiek jest wew. Umocniony w sumieniu i dążeniu do szczęścia.

Oświecenie - taki optymistyczny pogląd na świat, który nie jawi się,jako tragiczny lecz podlega ciągłej poprawie. Ponadto wyodrębnia się 2 perspektywy:

-przyrodniczą- nabiera nowego światła dzięki naukom przyrodniczym i technice.

-społeczną - świat społ. Zmienia się pod wpływem powszechności wykształcenia, szerzących się idei tolerancji i pod wypłem coraz bardziej humanitarnego prawa.

4 określenia pojęć charakterystycznych dla oświecenia:

-rozum-istotna cecha człowieka i zdolność ustanowienia powszechnie ważnych miar dla poznania, działania i polityki,

-wolność - zasada działania indywidualnego, politycznego i społecznego,

-postęp - ogół innowacji, prowadzących ku lepszemu,

-krytyka wszelkich poglądów i instytucji - zwłaszcza państwa absolutystycznego i krytyka struktur kościoła.

No to dlaczego istniej raczej coś niż nic? Leibniz jest autorem:

-zasady niesprzeczności - odpowiada na wszystkie prawdy konieczne, sąd o czymś albo jest prawdziwy albo fałszywy. L. nadawał mu formę ontologiczną, bo coś nie może być i nie być;

-zasady prawdy o faktach - dot. Wszystkich prawd przypadkowych-kontyngentalnych - cokolwiek rzeczywiste musi mieć dostateczną rację;

-zasady racji dostatecznej - leży u podstaw wszelkiego doświadczenia, nie przeczy, że doświadczenie jest źródłem wszelkiego poznania faktów - doświadczenie we.

Doświadczenie zew. -źródło poznania rzeczywistość. Leibniz podkreśla, że doświadczenie nie może ustalić prawd przyrody, ale zakłada ich obowiązywanie.

Monadotologia- nauka o monadach. Teoria bytu. Leibniz poświęcił jej jedno z czołowych dzieł p.t.”Monotologia”. Monady to byty duchowe. L. dodawał uhierarchizowanie tych monad.

Bóg -> ludzie-> zwierzęta -> rośliny!

Filozofia religii Leibniza - uknuł pojęcie teodycei, jako uprawnienia Boga w obliczu zła na świecie.

Leibniz starał się zweryfikować 3 rodzaje zła:

- zło metafizyczne - związane z niedoskonałością świata;

- zło psychiczne - wyrażane w bólu i cierpieniu;

- zło moralne - wyrażane w grzechu.

Nowa strategia usprawiedliwiania - gdyby Bóg chciał stworzyć coś idealnego musiał by się podwoić (ewentualnie rozdwoić ;p)

L. twierdził, że Bóg nie chciał zła, ale dopuścił je ze względu na ludzką wolność.

L. jest krytykowany w „Kandydzie” Woltera.

L. postrzegał wolność jako zdolność wyboru, wynikającego z uznania możliwości istnienia realnego składnika rzeczywistości.

W swym działaniu człowiek jest osamotniony, wyzwolony od jednoznacznego postępowania, wolny od boskiej opatrzności. Ten wybór jest dowolny, bo jest wyborem z wielu możliwości i racji.

Sytuacja działania pod przymusem jest obca naturze człowieka. Działanie ludzkie jest rezultatem ludzkiej siły duchowej.

Indywidualny wybór nie jest przypadkowy - decyduje o nim suma różnych skłonności, nie tylko rozumu.

L. przezwyciężał tendencję do rozpatrywania wolności jako wartości osiągalnej tylko poznaniu, wolność jako istotny aspekt ludzkiej natury, ludzkiego działania.

Dlaczego jest raczej coś niż nic?

Nic jest przecież prostsze, łatwiejsze niż coś. Coś jest czymś złożonym, wymagającym wysiłku dla swego utrzymania.

Myśl europejska ma 2 szeregi odpowiedzi:

- skoncentrowane na absolucie, bycie, istnieniu;

-absolut dobra, dobro.

I szereg:

Czasy antyku i PARMENIDES (V/VI w p.ne.) - stworzył koncepcje bytu: „byt jest niebytu nie ma, skoro jest byt to nic nie zagraża bytowi”. Nie ma sensu pytać o byt, wystarczy zdanie „byt jest, bo jest”. To, co poza bytem jest niebytem, gdyż niebytu nie ma, jest ułudą. Jeżeli istnieje coś, co mogłoby nie być trzeba znaleźć rację tego, co że mimo swej możliwości jest. Możliwość tego nie jest złudą, jest w pisana w tym, co jest. Absolutnie realna musi być racja, która jest w stanie złamać możliwość nieistnienia. Racja ta, musi bez pozbawienia możliwości nieistnienia (?)

ANZELM z AOSTY (XI w) - sama racja nie tylko musi być pozbawiona możliwości nie istnienia, ale musi istnieć w sposób konieczny. Byt jest możliwy do pomyślenia. Dowód ontologiczny oparty na założeniu, że słowo bóg oznacza byt i niczego ponad to nie można pojąć. Byt nad którego niczego wyższego nie ma, to nic nie można pomyśleć, że nie ma ????

TOMASZ Z AKWINU - koncepcja boga, argumentacja podzielona na 2 etapy:

-utożsamianie istnienia na dowód istnienia;

-wykazanie na czym polega konieczność istnienia Boga jako konieczności istnienia samej przez się do jego istnienia.

KARTEZJUSZ: nie było obce doświadczenie przygodności:

-problem racji istnienia wobec własnego JA „mogę być zależny od bytu niezależnego”

- idee substancji nieskończonej Kartezjusz odnajduje w sobie. Ta substancja istnieje w sposób doskonały.

Leibniz „konieczność bytu absolutnego jako istnienia naszego niekoniecznego”

POPPER teoria dążności do istnienia.

EDYTA STEIN: św. Benedykta od Krzyża z Wrocławia („Byt skrócony a byt wieczny”). Fakt własnego istnienia jest przedmiotem rozważań, Ja jestem - nieustannie wymyka się możliwości zatrzymania. Podstawową zasadą istnienia jest czas, a w nim TERAZ (jest to bliżej bytu niż niebytu)

II szereg:

PLATON: koncepcja dobra. Dobro jest tym, co pierwsze, zasadą, celem tych rzeczy.

-dobro porównuje do słońca, które oświeca rzeczywistość. Zajmuje całą rzeczywistość po środku rzeczy widzialnych.

-do tego, co wyżej nawiązywał ŚW.AUGUSTYN wiązało się to z koncepcją Boga jako dobra najwyższego. Bóg to dobro niezniszczalne, wszelkie doba pochodzą ale nie z niego! Dobroć Boga to przyczyna istnienia. Dobre jest dzięki temu, że dzięki niemu zawdzięcza swe istnienie - bo są przez boga stworzone, bo motywem ich stworzenia była jego dobroć, w których uczestniczą jego stworzenia.

PSUDODIONIZ AEROPAGATA - dobro to pierwsze imię Boga. Dobro występowało jako przyczyna wszystkich bytów- istnienie ponad formę, przekraczając wszystko, co jest. Te rozważania były prawdziwe w duchu teorii negatywnej zaopatrzone.

WYKŁAD XI: WŁASNOŚCI I ATRYBUTY TEGO, CO ISTNIEJE

Konieczność, przyczyna, skutek - nie istnieje, to wytwór naszego umysłu.

Eleaci - do poznania prawdziwego bytu może doprowadzić nas czyste myślenie zmienności w otaczającym nas świecie, nie uznanym za złudę, a realną stronę tego, co istnieje. Jeżeli coś się zmienia to nasuwa się pytanie czy to, co się stało musiało się stać czy też nie musiało?

Problem ten poruszyli: Demokryt i Arystoteles.

Neoplatonik Sinkwincjiusz (albo Simplicjusz) relacjonował to zagadnienie przypadku i konieczności. 2 przykłady w starożytnej filozofii:

1. przykład sprowadza się do rozumu: człowiek kopie ziemie i niespodziewanie znajduje skarb. Jego znalezienie nie jest przypadkowe. Istnieje jakaś przyczyna znalezienia i jest nia - kopanie. Przyczyną może być też chęć zasadzenia drzewa oliwkowego w tym miejscu.

2. Łysy starzec szedł sobie polem. Na jego głowę spadł żółw. Czy to jest przypadek czy przejaw konieczności?

- nie, ponieważ żółwia miał w szponach orzeł, który upuścił go na głowę starca, mając ją za kamień.

- nie mając przyczyn byłby to przypadek.

Trzeba znać zachowania natury aby wskazywać przypadek.

Te anegdoty tłumaczą twierdzenie o istnieniu w rzeczywistości przyczyny i konieczności.

Ludzie uważali istnienie owych konieczności jako zasady porządkującej świat.

Demokryt: „ludzie zrobili sobie z pojęcia przypadku zasłonę dla własnej nieroztropności”. Pierwszy w dziejach filozofii -Demokryt sformułował reguły myślenia deterministycznego:

• „wszystko w tym świecie, jaki jest, determinowane jest przyrodą”

• „ Wolałbym zdobyć jedno przypadkowe wyjaśnienie niż zdobyć tron Peru”.

Demokryt nie pozostawiał miejsca na przypadek, uważał, że wszystko da się wytłumaczyć regułami przyczynowości i konieczności.

Epikur, Lukrecjusz to zwolennicy Demokryta. (Lukrecjusz napisał „Dererum Natura” czyli „o naturze wszechrzeczy” - atomizm grecki - opis rzeczywistości z pkt widzenia przyczynowości).

Takie skrajne stanowisko prowadzi do FATALIZMU - przekonania o nieuchronnym biegu zdarzeń, niezależnym od naszych wysiłków i poczynań,

Fatalizm uzasadnia się z perspektywy makrokosmosu, ale także z perspektywy życiowej jednostki.

Jeżeli wszystko jest oceniane z perspektywy skrajnej to pozostają pytania dot. Natury moralnej - bo jeżeli wszystko idzie wyjaśnić przyczyną, skutkiem i zjawiskiem to pewne fakty stają się możliwe do wyjaśnienia. Chodzi tu o o problem przestępców- z tego pkt widzenia idzie wyjaśnić ich zachowania!

XVIII/ XIX w. P.Simone deLaplace stworzył podstawy determinizmu matematycznego. Starał się przekonać, że teoretycznie jeden, jedyny wzór jest w stanie stanowić podstawę ścisłych przepowiedni tego, co się stanie, odtworzyć światy z przeszłości.

W makroświecie Laplace wszystko się dzieje z niewzruszoną skutecznością. Celowość dostrzegana w świecie fizycznym jest tylko pozorna, zawsze dzieje się to, co w danych warunkach dziać się powinno.

Świat tłumaczony prawami mechaniki nie ma celu, nie rozwija się w określonym kierunku, a zadaniem nauki jest opis, zestawienie tego, co jest.

Skrajne postrzeganie świata przez pryzmat konieczności.

Dawiv HUME (Szkot): przeprowadził krytykę związku przyczynowo skutkowego. Podał krytyce antropomorficzne pojęcie przyczyny związanej z pojęciem działania siły.

Jako pierwszy dał pojęcie związku przyczynowo-skutkowego, „wolne od nieświadomych dodatków umysłowych”.

Czyli:

Jest A ----------- jest B - to nie znaczy, że A jest przyczyną B, a B jest skutkiem A, tylko znaczy, że A jest przed B, a B jest przed A.

Doświadczenie uczy nas, że mamy do czynienia ze zjawiskiem czasowym

Hume związek przyczynowy sprowadzał do prawidłowości obiektywnego następstwa czasowego. Uważał je za pośrednie.

ERST MACH:postulował usunąć przyczynowość z nauki. Zastąpić ją wzorem matematycznym i ten funkcjonalizm zamiast przyczyny i skutków wprowadzał związek funkcjonalny.

Krytycy Macha: funkcje matematyczne to pojęcie logiczne nie mające nic wspólnego z pojęciem czasu. Funkcja jest odwracalna i wielowartościowa.

Związek konieczny - konieczność faktyczna - Mach chciał zastąpić koniecznością czysto formalną i czysto logiczną.

Od końca XIX w. zaczyna w filozofii przeważać stanowisko, że związek przyczynowo-skutkowy należy oczyścić z następstwa cielesnego i nie może go zastąpić funkcja matematyczna.

Determinizm jest poglądem, który uznaje podleganie prawom, uznaje przyczyny i skutki za powszechne własności świata .

D. sprowadza się do 3 zasad:

1. prawidłowości -wszystkie zjawiska podlegają prawom, nie ma zjawisk nieprawidłowych, nie ma cudów.

2. przyczynowości - każdy fakt ma swą przyczynę i swój skutek. Nie ma zjawisk bezprzyczynowych i bezskutkowych.

3. konieczności (jednoznaczności)- przyczyny w jednakowych warunkach wywołuja jednakowe skutki.

Obok D.jednoznacznego jest też D.statystyczny - nie uznaje on zasady jednoznaczności. I wersja determinizmu nie znajduje zastosowania w świecie zjawisk.

Mechanika kwantowa - zasada konieczności i jednoznaczności nie jest spełniona w świecie cząstek elementarnych. Dany stan nie determinuje innego stanu lecz rodzi z określonym prawdopodobieństwem różne stany - zasada nieoznaczoności W.Hisenberga - zasada oparta na przewidywaniu i prawdopodobieństwie.

INDETERMINIZM - nie jest zaprzeczeniem determinizmu, ale częściowo mu zaprzecza.

W wersji klasycznej indeterminizm ogranicza każdą z 3 zasad deter.jedn., ale żadnej nie odrzuca.

Dawniej I.klasyczny istaniały 2 sfery:

-sfera przyrody

- sfera społeczna niezdeterminowana

poziom nauki społecznej jest nie do utrzymania - zjawiska społeczne podlegają prawom.

Finalizm to przeciwieństwo determinizmu. (Teleologia = finalizm) Zaprzecza zasadom determinizmu, bo uznaje zasadę celowości. Świat da się zinterpretować w oparciu o ową zasadę.

• determinizm - przeszłość wyznacza to co jest i to co będzie

• finalizm - przyszłość wyznacza przeszłość

Twórcą finalizmu był PLATON.

Finalizm:

• zewnętrzny, religijny, transcendentalny. Źródło celowości panującej w świecie znajduje się w umyśle zew. Czyli w Bogu;

Pogląd Platona - 2 zasady celowości: 1. celem istnienia części jest podporządkowanie się całości. 2. Celem istnienia części jest podporządkowanie się całości i częściom wyższym.

Ch.Wolf (XVII/XVIII)- finalizm wulgarny - finalistyczne wyjaśnienie świata, konsekwencja, efekt działania istoty nadprzyrodzonej.

• wewnętrzny - celowość panująca w przyrodzie żywej.Celowa budowa żywych organizmów.

Witalizm - wynik rozoruj nauk przyrodniczych. Materia żywa różni się od materii nieżywej. Siła życiowa (VIS VITALIS) -źródło celowości materii żywej.

Neowitalizm - niem. Uczeni odwołują się do entrechii - energii życiowej - ona sprawia , że w świecie ożywionym róże przyczyny prowadzą do różnych skutków.

Ewolucjonizm w swej pocz. Formie - wszystkie przeobrażenia dokonujące się w żywych organizmach pod wpływem zachodzących warunków są dla ich dobra.

Logika- dyscyplina przygotowawcza do f.właściwej

FILOZOFIA WŁAŚCIWA

f. teoretyczna

f.pierwsza

fizyka -rozprawianie o naturze przyrody

matematyka - stosunki między liczbami

f. praktyczna

etyka

polityka

ekonomika

21

---