PSYCHOGERONTOLOGIA
GERENTOLOGIA SPOŁECZNA - zajmuje się:
społecznymi uwarunkowaniami starzenia się i starości
badaniem procesu starzenia się i starzeniem w kontekście społecznym.
GERIATRIA - zajmuje się z medycznego punktu widzenia procesem starzenia się.
STAROŚĆ - jest to końcowy okres w życiu człowieka, ostatnia faza, po okresie dorosłości, w życiu człowieka,
jest to proces w życiu osoby starszej (ponieważ człowiek i jego otoczenie zawsze się zmienia).
Nigdy nie jest tak, że człowiek, który wszedł w ten okres starości jest taki sam - zawsze się zmienia - zmienia się jego świat, w którym żyje.
Zmiany o charakterze jakościowym - wnętrze człowieka i zewnętrzne otoczenie.
Zmienna zdolność adaptacyjna człowieka (zmiany techniczne - tel. kom., komputer - internet - starsi uczą się od młodszych) Uniwersytety Trzeciego Wieku.
Kultura prefiguratywna- młodzi uczą starszych (dziś)
Kultura postfiguratywna- młodzi uczą się od starszych ( kiedyś)
STAROŚĆ - od 60-65r.ż do końca życia (25-30lat)—życie w okresie starości.
Starzenie się - jest traktowane jako proces, można mówić o starzeniu się jednostki i społeczeństwa (starzenie demograficzne- zwiększa się liczba , procent, osób starszych w społeczeństwie.
Starość demograficzna - jesteśmy społeczeństwem, które przekroczyło próg starzenia się. ustalono, że jeśli liczba osób starszych przekracza 10% to mówi się o starzeniu społecznym.
Odsetek osób po 65 r.ż - w 2005r wynosi 13% , przewiduje się, że w ciągu 25 lat udział osób starszych wzrośnie do 25% populacji ludności w Polsce.
2 młode osoby będą pracowały na 1 emeryta. Starszych ludzi traktuje się jako konsumentów, a nie tych którzy sobie tę emeryturę wypracowali.
STARZENIE SIĘ to proces:
wielopłaszczyznowy (biologiczny, fizyczny, społeczny, psychiczny itp.)
dynamiczny ( z różną dynamicznością , zmiany niestałe, na różnych płaszczyznach).
STARZENIE się jest wynikiem starości.
Starzenie i starość są procesami maksymalnie (mocno) zindywidualizowanymi - ile jest ludzi tyle jest starości i różnych sposobów starzenia się.
Każdy człowiek jest inny, bo każdy miał inne życie. Jeśli szuka się czynników warunkujących starzenie się można powiedzieć, że starzenie jest warunkiem oddziaływania czasu na człowieka (upływ czasu).
Starość jest taka jaką sobie wypracujemy. Na własną starość każdy z nas pracuje przez całe swoje życie. Jest potrzeba przygotowania człowieka do jego starości. W stereotypie - starość nie jest upragnionym okresem życia. Przygotowanie do starości to wspieranie człowieka w jego indywidualnym rozwoju.
„Młodość jest rzeźbiarką co wykuwa żywot cały”
starość (stereotypowo) pojmowana jest negatywnie dlatego że:
osoby starsze - babcia, dziadek - fotel bujany, okulary, druty, koc, kot,
dożywanie swoich dni,
dziadek - przygarbiony - laska,
nieciekawe ubranie (moda w życiu osoby starszej)
kojarzy się z wiekiem metrykalnym (należy oderwać starość od wieku metrykalnego - np. żywotny 70-latek, 50-latek - stary psychicznie, fizycznie).
przejście na emeryturę (60 lat kobieta, 65 lat mężczyzna)
wiek kalendarzowy jest najgorszym wskaźnikiem do przejścia na emeryturę, chodź najłatwiej go określić.
Przebieg starzenia wg J.W ROWE i R.L KAHN'A
STARZENIE POMYŚLNE (successful),
STARZENIE ZWYCZAJNE (usnal)),
STARZENIE PATOLOGICZNE ( impaired)
Pomyślne starzenie się, jako kategoria gerontologii społecznej
starzenie się po mojej myśli, taką jaką chciałabym mieć starość,
starzenie, które doprowadzałoby mnie do realizacji własnej wizji starości,
wizja jest weryfikowana z życiem (ona nie zawsze może się w rzeczywistości zrealizować), by zaistniały takie, a nie inne warunki,
zgodnie z moją wizją, pragnieniami,
dobra starość,
Istnieje kilka grup czynników które powodują że, starzenie może być pomyślne:
czynniki socjodemograficzne: wiek, rasa, wykształcenie, stan cywilny, dochód rodzinny,
czynniki zdrowotne: sprawność fizyczna, samoocena stanu zdrowia, korzystanie z usług placówek służby zdrowia, masa ciała,
styl i sposób życia: palenie papierosów, picie alkoholu, aktywność fizyczna, sposób odżywiania,
czynniki psychospołeczne: wsparcie emocjonalne, zadowolenie z życia, utrzymanie autonomii i kontroli nad własnym życiem.
Punkty widzenia (patrzenia) na pomyślne starzenie się - powinniśmy prowadzić badania w zakresie:
poszukiwanie strategii potrzebnych do tego, aby się starzeć pomyślnie,
poszukiwanie sposobów, które dają szansę na pomyślne starzenie się.
Pomyślne starzenie się jest uwarunkowane kulturowo i generacyjnie (pokoleniowo).
Starsi amerykanie - pomyślne starzenie wiążą ze samowystarczalnością i samodzielnością do samodzielnego życia. Starsi amerykanie - jak oni sami spostrzegają świat - to jest dla nich ważne.
Starsi chińczycy - jako symbol pomyślnego starzenia się widzą w gotowości rodzin do ich wspierania. Rodziny mają wychodzić naprzeciw oczekiwań starszych, starsi chińczycy przywiązują dużą wagę do tego jak są spostrzegani przez innych. Traktują generację jako grupę ludzi, którzy poprzez więzi pokoleniowe mają określone zobowiązania wobec starszych osób.
Pomyślne starzenie uzależnione jest od przygotowania do starości, budowania i wspierania indywidualnego rozwoju człowieka.
25 - 30 r.ż. - moment końca rozwoju człowieka - od tego czasu zaczyna się starzenie człowieka.
STARZENIE SIĘ JEST POMTŚLNE GDY:
ma najbardziej optymalny przebieg starzenia
wolny od patologii
kształtowany pozytywnie przez zewnętrzne uwarunkowania starzenia (m.in. dieta, styl życia)
o minimalnych deficytach fizjo - psycho - społecznych przypisanych wiekowi chronologicznemu.
STAROŚĆ JAKO KATEGORIA WIEKOWA
Za umowny próg starości powszechnie przyjmuje się wiek metrykalny, mimo iż wszyscy wiedzą, że nie jest on precyzyjnym wskaźnikiem. W związku z tym proponuje się, żeby przy szukaniu początku starości i szukaniu na czym starość polega, mówić o wieku:
biologicznym,
psychicznym,
społecznym,
ekonomicznym,
socjalnym,
Jeżeli wykorzystamy te dodatkowe „wieki” to będziemy mogli powiedzieć więcej.
WIEK BIOLOGICZNY - ogólna sprawność, żywotność organizmu, którą określa się na podstawie testów biologicznych, wiek biologiczny zależny jest od czynników genetycznych, środowiskowych i trybu życia. Proponuje się wyróżnić wiek czynnościowy - który określa aktualny stan sprawności życiowej (na podst. testów).
Wiek biologiczny jest wiekiem nieodwracalnym, wiek czynnościowy może ulec zmianie (obniżeniu) np. dzięki rehabilitacji.
WIEK PSYCHICZNY - wyznaczony poprzez badania funkcji intelektualnych, zmian osobowościowych, funkcjonowanie zmysłów.
WIEK SPOŁECZNY - sytuacja społeczna jednostki w stosunku do jej roku żucia (określa się go poprzez role społeczne). Role społeczne są przypisane wiekowi metrykalnemu - rola dziadka, babci, emeryta, itp.)
WIEK EKONOMICZNY - miejsce człowieka w społecznym podziale pracy. Osoby w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym, poprodukcyjnym. Poprodukcyjny tyczy się osób starszych.
WIEK SOCJALNY - jest to czas, w którym otrzymuje się na podstawie aktów prawnych świadczenia socjalne, np. emerytura, zasiłek pielęgnacyjny.
WIEK KALENDARZOWY - nie zawsze pokrywa się z wiekiem psychicznym, społecznym itp., wynika to z głęboko posuniętej indywidualizacji procesu starzenia się.
Osiągnięcie wieku metrykalnego oznacza starość z definicji (formalna) i nie ma nic wspólnego ze starością faktyczną.
STAROŚĆ W KATEGORII WIEKOWEJ - KRYTERIUM WIEK METRYKALNY
PERIODYZACJA OKRESU STAROŚCI
~~Na ogół~~
młodzi starzy - 60 - 74 r.ż
znaczna sprawność fizyczna i umysłowa,
samodzielność społeczna i ekonomiczna,
stopniowo przechodzą na emeryturę,
starzy starzy - 75 - 89 r.ż
szczególnie narażone na urazy fizyczne, psychiczne i środowiskowe występujące w procesie starzenia się,
większość osób w tej grupie umiera z powodu zaawansowanych chorób,
wykazują znaczne ograniczenie sprawności psychofizycznej i dużą potrzebę korzystania z pomocy innych,
długowieczni - powyżej 90 r.ż
stanowią nieliczną grupę osób,
są wzorem optymalnego starzenia się,
odznaczają się dobrą sprawnością fizyczną i psychiczną,
ich długowieczność jest uwarunkowana genetycznie i środowiskowo.
STARZENIE SIĘ JAKO ZJAWISKO PSYCHOLOGICZNE
Wszystkie teorie, które funkcjonują- próbują wyjaśnić proces starzenia się, wyjaśnić zmiany w osobowości i inteligencji człowieka.
TEORIA - DEFICYTOWY MODEL STAROŚCI
ZAŁOŻENIE; starość utożsamiana ze stratą, rozpadem, brakiem (fizycznym, psychicznym, społecznym) utożsamiana z chorobami niemożnością uczenia się.
Zakłada się, że wraz z wiekiem występuje obniżenie intelektualnej zdolności uczenia się i osiągnięć.
Współcześnie uznaje się, że do końca życia człowiek może się uczyć i doskonalić.
TEORIA SZKOŁY BOŃSKIEJ
ZAŁOŻENIE: starość nie jest wyłącznie efektem przeżytych lat życia, ale przede wszystkim jest ukształtowanym obrazem siebie. Zbudowany obraz- stan zdrowia, aktywność fizyczna.
Istnieje możliwość zmian osiąganych na drodze uczenia się.
TEORIA DOPOWIEDNIKÓW
ZAŁÓŻENIE; cechy ujawniające się w starszym wieku są rezultatem wcześniejszego rozwoju.
Nazwa odpowiednik - cechy późniejsze w starości są rezultatem tego co było wcześniej. Starszy człowiek nie nabywa nowych cech, natomiast wcześniejsze cechy ulegają spotęgowaniu.
TEORIA PRZYPADKÓW
Ukazuje, że psychika człowieka starszego jest rezultatem działania wcześniejszych przypadków.
TEORIA CAŁOŚCIOWEGO ROZWOJU
Opiera się na założeniu - że zmiany rozwojowe występują w każdej fazie życia, mają charakter wielopłaszczyznowy (biologiczne, psychologiczne, itp.) i są wielokierunkowe - o charakterze progresywnym (typowo rozwojowe) lub regresywnym (typowo wsteczni „ - „ o charakterze ujemnym).
Założenie : człowiek starszy może rozwijać się mimo inwolucji fizycznej (niekorzystnych zmian fizycznych).
Próbuje się odpowiedzieć na pytanie jaki jest cel?
Rodzaje - celu rozwoju w wieku starszym:
Przystosowanie się do nowych warunków wynikających z procesu starzenia się (polega na utrzymaniu sprawności psychofizycznych, kompensacji organicznej).
Rozwój ludzi starszych polega na restrukturyzacji doświadczenia indywidualnego w kierunku integracji struktur psychicznych. O rozwoju podmiotowym może świadczy
.................................................................. do świata wartości.
Człowiek starszy w okresie starości nie powinien koncentrować się tylko na wymiarze sprawnościowym, kompensacyjnym, gdyż może go to doprowadzić do poczucia winy, niskiej samooceny.
Celem rozwoju człowieka w okresie starości jest proces wypełniania zadań rozwojowych .
ZADANIE ROZWOJOWE - jest to zadanie pojawiające się w danym okresie życia jednostki, jeżeli zostanie ono zrealizowane, to człowiek zyskuje poczucie zadowolenia, szczęścia, radości, samoakceptacji oraz zyskuje poczucie własnego rozwoju, aprobaty otoczenia.
Powodzenie w rozwiązaniu jakiegoś zadania rozwojowego warunkuje możność rozwiązania zadania wcześniejszego. Cechą charakterystyczną zadań rozwojowych jest to, że polegają na uczeniu się. To czego się nauczymy pomaga nam rozwiązywać zad. rozwojowe.
Wyznaczniki zadań rozwojowych
potrzeby organizmu
wymagania społeczno - kulturowe
własna refleksja - wartości, aspiracje życiowe
ZADANIA ROZWOJOWE STAROŚCI wg
R.J. Hawighursta |
Levinsona |
Szatur- Jaworskiej |
1.przystosowanie się do spadku sił fizycznych.
2. przystosowanie się do emerytury i zmniejszonych dochodów
3.pogodzenie się ze śmiercią współmałżonka
4.utrzymanie stosunków towarzyskich z ludźmi w swoim wieku
5. przyjmowanie i dostosowanie się do zmieniających ról społecznych |
1.przystosowanie się do rosnących ograniczeń fizycznych.
2. utrzymanie zainteresowań światem.
3.przystosowanie się do straty osób bliskich.
4.włączenie się do grupy rówieśników
5. podjęcie nowych ról i zajęć związanych z przejściem na emeryturę.
|
1.pogodzenie się z nieuchronnością procesu starzenia się.
2. zaakceptowanie własnej zależności do innych.
3.pogodzenie się z obniżeniem sprawności fizycznej i odwrócenie uwagi od problemów własnego ciała na rzecz twórczości i szukania przyjemności w kontaktach z innymi ludźmi.
4.sporządzenie bilansu życiowego
5. panowanie nad własnym umysłem i utrzymywanie go w sprawności po to , by kontrolować i hamować proces starzenia się |
Wg ERIKSONA - (fazy rozwoju) - dla starości istnieją dwa bieguny integracja i rozpacz.
Na ogół ludzie funkcjonują pomiędzy tymi biegunami. Rozwiązywanie zadań rozwojowych następuje bliżej jednego z nich.
ZMIANY W PSYCHICE CZŁOWIEKA STARSZEGO
rozpatrywane w kontekście osobowości i intelektualnej sprawności są zróżnicowane indywidualnie, ponieważ zależą od wielu czynników np.:
genetyczne uwarunkowania, zdrowie, zmiany w mózgu, ukształtowanych wyrobionych nawyków, charakteru człowieka, aktywności, doświadczenia życiowego, stylu życia, jak sobie człowiek radzi z zadaniami rozwojowymi,
Czy osobowość ulega zmianie wraz z wiekiem?
Brak jednoznacznej odpowiedzi
Jedni uważają że osobowość podlega ewolucji (zmianom), inni uważają, że struktura osobowości jest stabilna (niezmienna).
Wśród psychologów funkcjonuje pogląd - zasadnicza struktura osobowości nie zmienia się w okresie starości, a radykalne jej zmiany są efektem zaburzeń psychicznych. Istnieje duża stałość cech osobowości - każdy człowiek przejawia inne cechy, które je charakteryzują.
Podkreśla się, że istnieje osobowościowy wzorzec starzenia się - każdy starzeje się inaczej.
Zaobserwowano, że u osób starszych występuje nasilenie wcześniej ukształtowanych cech charakteru, np.: skąpstwo, kłótliwość, filozofowanie, podejrzliwość, itp.
W okresie starości może ulec obniżeniu obraz samego siebie - dzieje się to, gdy jest - zły stan zdrowia, zła sytuacja życiowa na skutek istnienia negatywnych stereotypów starości.
Problem adaptacji do nowych warunków u osób starszych, następuje zmniejszona sprawność adaptacyjna.
Zauważono, że mniej problemów z adaptacją mają kobiety (tłumaczy się to tym, iż mężczyźni w związku z przejściem na emeryturę nie potrafią się znaleźć w nowej rzeczywistości. Kobiety odnajdują się na płaszczyźnie życia w rodzinie - inne formy działalności.
Pomyślna adaptacja do starości: dobre zdrowie, aktywność, bystrość umysłu, przyjazny stosunek do ludzi, szczerość w kontaktach z innymi, pogodzenie się ze starością, że śmierć jest nieunikniona, wysoki poziom moralności, poczucie bezpieczeństwa.
Wadliwa adaptacje do starości: lęki, wrogość, poczucie winy, konfliktowość, izolacja, zależność od innych, obawa przed ludźmi, skłonność do depresji, apatia.
Typologia postaw przystosowania się do starości
1.POSTAWA KONSTRUKTYWNA
akceptuje własną starość,
ma optymistyczny stosunek do życia i przyszłości,
osoba wewnętrznie zrównoważona,
człowiek pogodny i szczęśliwy,
w miarę możliwości aktywny,
ma satysfakcjonujące kontakty z innymi,
2.POSTAWA ZALEŻNOŚCI
osoby bierne i zależne,
osoby potrzebujące oparcia innych,
osoby, które poczucie bezpieczeństwa wiążą z rodziną (środowiskiem rodzinnym),
ludzie, którzy chętnie wycofują się z pracy zawodowej,
3.POSTAWA OBRONNA - OPANCERZENI
sztywni w przyzwyczajeniach i nawykach,
zamknięci w sobie,
zaabsorbowani aktywnością zawodową - niechętnie z niej rezygnują,
cenią samowystarczalność,
odczuwają lęk przed śmiercią i niedołęstwem- który próbują zagłuszyć wzmożona aktywnością,
4. POSTAWA WROGOŚCI WOBEC OTOCZENIA STARZY - GNIEWNI
skłonność do rywalizacji,
agresywność,
podejrzliwość,
wybuchowość,
izolowanie,
brak realizmu,
brak zaufania do innych,
tendencja do przypisywania winy innym za swoje niepowodzenia,
nie akceptują własnej starości,
mają myśli samobójcze,
napięcie rozładowują wzmożoną aktywnością,
5.POSTAWA - WROGOŚĆ SKIEROWANA NA SIEBIE
bierni,
mało zadowoleni,
bez zainteresowań,
skłonni do depresji i fatalizmu,
o ujemnym bilansie życiowym,
sobie przypisują winę za wszystkie niepowodzenia,
przejawiają tendencje samobójcze,
nie buntują się przeciw starości,
nie boją się jej,
śmierć traktują jako wyzwolenie z nieszczęśliwego życia,
SPRAWNOŚĆ UMYSŁOWA: pamięć, zdolność do uczenia się , inteligencja
Stwierdzono, że istnieje duże zróżnicowanie w zakresie zmian stanu umysłu, dlatego, gdyż na sprawność umysłu wpływa wiele czynników.
Nawet w sędziwym wieku możliwa jest pełna sprawność umysłu. Pod warunkiem zachowania dobrego zdrowia.
Proces osłabienia sprawności umysłowej jest trudno dokładnie określić, ponieważ, te sprawności umysłowe mogą być skutecznie kompensowane - doświadczeniem życiowym, zmienna metodą pracy.
INTELIGENCJA
Tradycyjny pogląd - poziom inteligencji ulega obniżeniu,
Obecnie uważa się, że - poziom inteligencji wraz z wiekiem nie zmniejsza się, ale zmienia się.
Jeżeli inteligencję podzielimy na inteligencję płynną i skrystalizowaną to pod wpływem czasu obniża się inteligencja płynna, nie zmienia się natomiast inteligencja skrystalizowana np. wiedza, doświadczenie życiowe, słownictwo, itp.
PAMĘĆ
Generalnie - pamięć wraz z wiekiem ulega osłabieniu, nasila się ten proces po 90 r.ż.
Pamięć dowolna u osób starszych jest bardzo dobra - gorsza jest pamięć świeża.
PROCESY MYŚLOWE
Zauważono, że procesy myślowe w wieku starszym charakteryzują się zwolnionym tempem. Myślenie jest bardziej konkretne, a interpretacja jest prosta. Występują trudności z myśleniem abstrakcyjnym. Myślenie jest mądrzejsze i w jego wyniku rozwiązania są bardziej adekwatne (mądrość myślenia).
ZDOLNOŚĆ DO UCZENIA SIĘ
Możliwa do późnego wieku, ale wymaga większej ilości czasu, większej ilości prób, wolniejsze tempo z mniejszą łatwością, wydłużony czas reakcji, słabsza koncentracja.
ZDOLNOŚCI TWÓRCZE
Są bardzo indywidualną sprawą. Niektórzy zachowują ją do późnych lat, a u innych dopiero pojawia się dopiero w starszym wieku (sprzyja temu głęboka refleksja nad śmiercią, sensem życia).
Twórczość - efekt ostatniej pracy - testament artystyczny.
Jeśli się obniża to zmienia się motywacja (osłabia się, spada).
STARZENIE SIĘ JAKO ZJAWISKO SOCJOLOGICZNE
TEORIA DEZANGAŻOWANIA SIĘ - WYCOFYWANIA, WYŁĄCZANIA SIĘ
ZAŁOŻENIE - wycofywanie się człowieka starszego z życia społecznego jest zjawiskiem naturalnym i powszechnie akceptowanym.
Osoby starsze chcą oszczędniej gospodarować siłami, zasobami życiowymi, energią życiową. Dostosowywanie własnej aktywności do swoich aktualnych możliwości. Wycofywanie daje człowiekowi zadowolenie i satysfakcję - bo wycofał się z tego czego już nie może podołać. Wycofywanie ma aspekt jednostkowy, ma aspekt - społeczny - zwalnianie miejsca dla ludzi młodszych - utrzymana równowaga społeczna.
TEORIA AKTYWNOŚCI
ZAŁOŻENIE: normy i role społeczne mają wpływ na tożsamość i zachowanie osoby starszej.
Traktuje aktywność, jako potrzeby bycia aktywnym, jest to podstawa potrzeby - postuluje zachowanie jak największej aktywności do późnych lat, ma ją podtrzymywać, a nie wycofywać. Role społeczne, które traci ma kompensować innymi rolami.
3.TEORIA NAZNACZENIA SPOLECZNEGO
ZAKŁADA: że w wyniku utraty ról społecznych i grup odniesienia, osoby starsze staja się zależne od środowiska zewnętrznego.
4.TEORIA BIEGU ŻYCIA
ZAŁOŻENIE: starość traktuje jako wynik dotychczasowych doświadczeń życiowych.
Dokonuje się analizy biografii człowieka, szuka się takich doświadczeń i wydarzeń, które byłyby znaczące dla osoby starszej.
5.TEORIA KOMPETENCYJNA - (OD KOMPETENCJI)
Promuje kompetencje osób starszych
Osoby starsze mają określone kompetencje, które są specyficzne, gdyż nie występują jeszcze u osób młodszych (głównie ze względu na wiek metrykalny in ”+”).
Kompetencje rozumiane są, jako przyjęcie odpowiedzialności za własne życie i samodzielne jego kształtowanie.
Osoba starsza ma trzy wymiary kompetencji
kompetencje na płaszczyźnie fizycznej - świadczy o tym dobry stan zdrowia, sprawność fizyczna, niezależność od pomocy innych ludzi.
Jeśli osoba w starszym wieku ma sprawność fizyczna, dobre zdrowie tzn. że jest kompetentna.
kompetencje o charakterze poznawczym - odznacza się sprawnością intelektualną, pamięcią, w uczeniu się - otwartością na świat, w rozwiązywaniu problemów.
Osoba ma tego rodzaju kompetencje, jeśli się tym charakteryzuje (sprawność intelektualna, pamięć, otwartość na świat, umiejętność rozwiązywania problemów).
3. kompetencje na płaszczyźnie społecznej- dobre funkcjonowanie w środowisku społecznym.
Osoba starsza utrzymuje dobre relacje z innymi ludźmi.
W okresie starości mamy do czynienia z różnymi kompetencjami, z różnych grup, na różnym poziomie.
Posiadanie kompetencji lub ich brak generalnie wynika z biografii człowieka, ........., umiejętności rozwiązywania problemów.
Teoria kompetencji jest optymistyczną teorią. Jest to teoria zbliżona do teorii produktywnej starości, której założeniem jest to, że starość jest wartością dla społeczeństwa i trzeba ją dostrzegać.
STARZENIE SIĘ W ASPEKCIE SPOŁECZNYM
Zmieniające się role społeczne
Zmieniająca się pozycja społeczna ludzi starszych
ROLE SPOŁECZNE - te które dotychczas były w życiu człowieka rolami dominującymi przekształcają się w role ustępujące.
Osoba starsza traci role dotychczasowe na rzecz rodziny:
gwałtowne utracenie ról zawodowych - przejście na emeryturę - konieczność pełnienia roli emeryta,
rola rodzinna - dominująca - traci łagodniej, stopniowo - kiedy przechodzi się na emeryturę, przestaje się być głowa rodziny, potem odchodzą, usamodzielniają się dzieci, itp. tzw. syndrom pustego gniazda.
rola organizacyjna - którą człowiek traci w sposób gwałtowny w momencie kiedy umiera współmałżonek, współpartner - pociąga za sobą gwałtowne zmiany jakościowe, np. problem bycia wdową / wdowcem.
Tracenie ról społecznych spowodowane jest zmianami w życiu człowieka, jego życiu zewnętrznym.
Społeczeństwo oczekuje od osoby starszej funkcjonowania na innej pozycji (wycofuje się z dotychczasowego życia społecznego - jest ono względnie akceptowane).
Osoby starsze przyjmują nowe role społeczne: rolę emeryta, rolę babci / dziadka, rolę wdowy / wdowca, itp. - w tych rolach trzeba umieć się poruszać i funkcjonować.
Funkcjonuje pewien stereotyp starości, który jest względnie stały, a ludzie starsi wpasowywują się w nie.
Przejście na emeryturę jest przełomem w życiu - nieraz jest porażką. Gdyż praca jest dla ludzi starszych podstawową działalnością, która nadaje sens życia.
Przejście na emeryturę często określa się mianem gilotyny (emerytura= gilotyna). Pociąga to za sobą konieczność zmiany stylu życia (nowy stan, nowe reguły).
Przejście na emeryturę jest procesem dziejącym się wiele lat - do końca życia.
Zawiera fazy jakościowe bycia na emeryturze.
Postawa wobec emerytury może być różnie odbierana
Ludzie, którzy przejście na emeryturę traktują jako ostatnią fazę swojego życia.
Funkcjonowanie w tej fazie łączy się z oczekiwaniem na śmierć.
Ludzie, którzy traktują emeryturę jako fazę radosną - kojarzony z większą wolnością,
i odpowiedzialnością, czas realizacji swoich planów i zamierzeń.
Ludzie, którzy wchodzą w inny czas życia, ale nie dostrzegają jakiś specjalnych zmian,
które by zakłóciły ich dotychczasowe życie (ludzie, którzy kontynuują pracę
zawodową w zmniejszonym wymiarze).
Ludzie, którzy przejście na emeryturę traktują jako utratę aktywności zawodowej
oraz utratę części swojej tożsamości. Są to ludzie mocno identyfikujący się z pracą zawodową.
WYRÓŻNIA SIĘ TRZY GRUPY LUDZI STARSZYCH WOBEC EMERYTURY
Osoby, które boją się przejścia na emeryturę - praca daje im pełną satysfakcje, mocno utożsamiają się z pracą zawodową.
Osoby, którym praca zawodowa przeszkadza, ciąży - witają emeryturę z zadowoleniem.
Osoby, które nie mają zainteresowań, ambicji i zarówno pracę jak i emeryturę oceniają z jednej perspektywy - materialnej.
CZYNNIKI WPŁYWU (KORELACJI) Z EMERYTURĄ
Stan zdrowia - jeśli stan zdrowia jest zły to osoba akceptuje przejście na emeryturę,
Poziom wykształcenia - im wyższy poziom wykształcenia, tym bardziej zależy na aktywności zawodowej,
Zawód człowieka - osoby, które mają określone zainteresowania, a wiążą się z wykonywanym zawodem łatwiej im jest przejść na emeryturę,
Jeśli człowiek wykonywał rutynowe automatyczne prace, męczącą, pracę fizyczną - łatwiej, chętniej przechodzą na emeryturę.
Zmiany w obrębie ról rodzinnych:
Odwrócenie ról - osoby starsze stają się zależne od dorosłych dzieci. Zaczynają potrzebować pomocy od swoich dzieci,
Zmienia się charakter relacji między rodzicami, a dorosłymi dziećmi - jedna i druga strona wzajemnie wymieniają usługi, dotyczy to bardzo ważnych sfer. Starsze osoby czują się w obowiązku pomagać swoim dzieciom - ważna dla osób starszych samotnych,
Rola babci / dziadka - pomagają w budowaniu własnej tożsamości, własnego ja. Bycie babcią czy dziadkiem jest jak gdyby rodzicielstwem przesuniętym w czasie uwolnionym od stresów odpowiedzialności.
Teza, że mężczyźni dojrzewają do ojcostwa, wtedy, gdy stają się dziadkami.
Dziadek / babcia - pełnią role bycia nieprofesjonalnym wychowawcą - pomoc przy rozwiązywaniu problemów. Dziadkowie dają dzieciom, wnukom, poczucie bezpieczeństwa.
DZIADKOWANIE TO JASNA STRONA STAROŚCI.
POTRZEBY CZŁOWIEKA STAREGO
Czy w zakresie potrzeb, w zakresie hierarchii potrzeb istnieją pewne zmiany? Czy potrzeby osób starszych różnią się od potrzeb innych ludzi?
Na ogół potrzeby osób starszych są zbliżone do potrzeb osób nie będących osobami starszymi. W okresie starości zmienia się ważność i intensywność odczuwania potrzeb.
Uważa się, że wraz z wiekiem człowiek starszy coraz wyraźniej odczuwa potrzeby psychospołeczne:
potrzeba bezpieczeństwa (fizycznego i psychicznego),
potrzeba akceptacji,
potrzeba afiliacji,
potrzeba miłości,
potrzeby materialne - podstawa zabezpieczenia bytu,
najbardziej uniwersalną potrzebą w starszym wieku jest zachowanie niezależności i własnej indywidualności,
potrzeba bycia przydatnym (użytecznym) - odczuwanie że jest się potrzebnym.
WNIOSEK:
Osoby w starszym wieku charakteryzują się zmieniona hierarchią wartości i wysunięciem na pierwszy plan pewnych potrzeb natury psychospołecznej i materialnych. Nie ma potrzeb, które byłyby typowe dla starszego wieku. Hierarchia potrzeb jest bardzo zindywidualizowana i zależy od sytuacji życiowej danego człowieka.
PROBLEMY ADAPTACYJNE CZŁOWIEKA STARSZEGO
Mechanizmy adaptacyjne osób starszych ulęgają osłabieniu (są pewne trudności - u osób starszych - bywa, że mogą prowadzić do izolacji, przestępstw, samobójstw)
Mechanizmy adaptacyjne są wzmacniane przez pewne problemy:
osoby starsze mają trudności do przystosowania się do nowych warunków społeczno - gospodarczych, dotyczą zmian w kulturze, technice, są sprzeczne z dotychczasowymi przyzwyczajeniami.
te zmiany są wzmacniane dodatkowo przez zmiany ustrojowe, które utrudniają osobom starszym określenie własnego miejsca.
Problemy adaptacyjne są wzmacniane przez śmierć współmałżonka, długoletniego partnera, który odchodzi - problem wdowieństwa kobiet i mężczyzn, mężczyzna ma problem z prowadzeniem domu i podstawowymi czynnościami dnia codziennego,
Przejście na emeryturę (gilotyna) - stresogenny czynnik w życiu człowieka starszego
śmierć emerytalna - przejście na emeryturę i brak umiejętności przystosowania się do nowych warunków
dobra adaptacja - przyjmuje zmianę, jako zjawisko naturalne (ma swoje „-„)
znalezienie plusów
zła adaptacja - poczucie niepotrzebności, zły nastrój, lęki, depresje, trudności z wypełnieniem czasu wolnego,
Zwiększony wymiar czasu wolnego - co z nim robić?
STEREOTYPOWE POSTRZEGANIE STAROŚCI I STAREGO CZŁOWIEKA
osoby stare są zgrzybiałe lub w stanie depresji,
wszystkie osoby starsze są chore i wiodą siedzący tryb życia,
osoby starsze są aseksualne,
osoby starsze mają wyczerpane zasoby materialne,
żyją samotnie i są odludkami,
wszystkie osoby starsze umierają w instytucjach.
POZYTYWNE WYOBRAŻENIA NA TEMAT OSÓB STARSZYCH - KATEGORIE MYŚLENIA
Wzorowy dziadek - zdolny, mądry, wyrozumiały, potrzebny, szczęśliwy, raźny, żwawy, zdrowy, aktywny, niosący pomoc innym,
Mędrzec - inteligentny, interesujący, kochający, skoncentrowany na przyszłości (orientacja prospektywna), opowiadający historię z przeszłości.
Ojciec rodu (patriarcha w rodzinie), dojrzały emocjonalnie i społecznie, żyjący życiem swoich dzieci.
W Polskiej literaturze stereotypy zostały ujęte w typy osobowe:
typ człowieka słabego - słaby fizycznie, powolny, zapominający,
typ człowieka bezbronnego - bierny, bojaźliwy, skromnie żyjący, często jest ofiarą różnych przestępstw,
typ człowieka samotnego lub osamotnionego - nieufność wobec obcych, życie przeszłością, konserwatyzm, niepodatność na zmiany, człowiek staromodny, zacofany,
typ człowieka niezaangażowanego społecznie - zależność od innych, głównie od rodziny, zgrzybiałość, wolne myślenie, wymaga opieki, delikatny.
typ wścibskiego sąsiada - oszczędny, plotkarski, nerwowy, chciwy, zachłanny, nieatrakcyjny,
typ człowieka zniechęconego - nieszczęśliwy, zaniedbany, zasmucony, oczekujący na śmierć, nudny, mało aktywny, hipochondryk, budzący współczucie,
typ „starej torby” i „ włóczęgi” - brudny, bezuczuciowy, niepotrzebny, będący ciężarem dla społeczeństwa.
typ „złośliwca” i „skąpca” - zirytowany, zgorzkniały, zależny, uskarżający się, niezdolny do komunikacji, ponury zawistny, ego - centryczny, źle nastawiony do młodych.
FAZY PRZEJŚCIA NA EMETYTURĘ WG AICHEY'S
FAZA ODDALONA okres przed przejściem na emeryturę
FAZA PRZEDEMERYTALNA
-----------------------------------------------------------------------GILOTYNA EMERYTALNA
FAZA MIESIĄCA MIODOWEGO okres po przejściu na emeryturę
FAZA ROZCZAROWANIA
FAZA ZMIANY KIERUNKU
FAZA STABILIZACJI
FAZA KOŃCOWA
Faza oddalona - wiemy, że nas to czeka, ale się nad tym nie zastanawiamy, nie uświadamiamy sobie tego faktu.
Faza przedemerytalna - bliżej przejścia na emeryturę, perspektywa przejścia na emeryturę jest bardziej wyraźna - najdłuższy dla niej czas to 10 lat przed przejściem na emeryturę.
Faza miesiąca miodowego - zachwycenie tym, że jesteśmy na emeryturze, zachłyśnięcie się wolnością i swobodą emerytalną i trwa około 1 m-c.
Faza rozczarowania - nadchodzi refleksja - kontrastowa do m-ca miodowego, okazuje się, że mimo zachwytu, itp. pojawia się refleksja jak długo można tkwić w słodkiej bezczynności, coś trzeba zrobić z tą emeryturą i byciem na niej.
Faza zmiany kierunku - w wyniku refleksji zaczynamy inaczej wykorzystywać czas na emeryturze - znajdują sobie względnie stałe zajęcie, które wprowadzają w życie uporządkowanie, nadają sens, znajduję (sama) sposoby bycia na emeryturze tak, aby był to czas korzystny.
Faza stabilizacji - czas bycia na emeryturze jest czasem zaplanowanym, osiągnięcie pewnej stabilizacji - daje zadowolenie i satysfakcję.
Faza końcowa - koniec roli emeryta - odejście z tego świata. Faza ta jakościowo może być zmieniona - pojawiają się dolegliwości, choroby bardzo ograniczające człowieka, zmiana rodzaju aktywności ( niedołężność), nadal może się czymś interesować, ale w innej łagodniejszej formie.
PRZEJŚCIE NA EMERYTURĘ JEST PROCESEM ZŁOŻONYM
RELACJE MIĘDZY POKOLENIOWE:
1. Kultura postfiguratywna - starsze pokolenie (najstarsi) socjalizuje, wprowadza w świat pokolenie młodsze.
2. Kultura kofiguratywna - proces socjalizacji jest procesem wzajemnym - uczymy się od swoich rówieśników (w swoich grupach wiekowych).
3. Kultura prefiguratywna - pokolenie młodsze zaczyna odgrywać rolę dominującą i dokonuje socjalizacji pokoleń starszych (młodsi uczą starszych).
Kultura prefiguratywna staje się coraz bardziej dominująca.
|
Kultura postfiguratywna |
Kultura kofiguratywna |
Kultura prefiguratywna |
Orientacja czasowa |
Nastawiona na przeszłość, Przeszłość starszych jest przyszłością młodszych , Zmiany zachodzą bardzo wolno |
Nastawienie na teraźniejszość, Słaby związek z przeszłością ważne jest tu i teraz Zmiany zachodzą w spokojnym tempie |
Nastawienie na przyszłość Ekspansywność- „przyszłość jest teraz” Zmiany zachodzą bardzo szybko „zmiana w zmianie” |
Stosunek do tradycji |
Ciągłość tradycji- tradycja jest niezmienna i podtrzymywana i kultywowana, Wspólne obrzędy, wierne odtwarzanie i zachowanie ich sensu, pielęgnowanie języka ojczystego |
Osłabnięcie tradycji, przenikanie różnych tradycji, podtrzymywanie zewnętrznej obrzędowości np. z okazji Świąt Wielkanocnych, społeczeństwo przemysłowe, rodziny jednopokoleniowe, małe, integracja teraźniejszości z przeszłością |
Odrzucenie tradycji, budowanie nowej tradycji, szukanie nowych dróg, zanik tradycyjnej obrzędowości, wprowadzenie nowej np. urodziny dziecka organizowane w kinie lub McDonaldzie, społeczeństwo postindustrialne- rodziny niepełne, rozpad rodzin, cykl życiowy nastawiony na przyszłość |
Relacje między pokoleniami |
Główna rolę gra pokolenie dziadków, starszyzna ,starsi dla młodszych narzucają wzory zachowania, autorytetem moralnym osoby starsze ”wyrocznią” ważna jest ich wiedza, umiejętności, doświadczenie, mądrość życiowa, starsi uważają że najlepsze życie dla ich dzieci to takie jakie oni mieli, brak konfliktów |
Główna rolę gra pokolenie rodziców i dzieci , dziadkowie na drugim planie, rówieśnicy do siebie -.................................., wzorcem są zachowania rówieśników, granice zmian nadal zakreśla starsze pokolenie, stopniowe osłabianie więzi ,pojawiają się konflikty, to co dobre tworzy się razem z innymi |
Główna role gra pokolenie dzieci, dziadkowie uczą się od dzieci, młodsi dla starszych, wzorcem jest zachowanie młodszych, przepaść między pokoleniowa, brak porozumienia, częste konflikty |
Cel socjalizacji |
Transmisja wzorców zachowania ,bezwzględne ich egzekwowanie, co daje jednostce poczucie przewidywalności losu, silne poczucie tożsamości grupowej, indywidualna tożsamość nadawana |
Dobra adaptacja do rzeczywistości zaspakajanie własnych potrzeb i spełnianie oczekiwań otoczenia, słabnące poczucie tożsamości grupowej, indywidualna tożsamość- moratoryjna rozproszona lub osiągnięta |
Budowanie nowego stylu zachowania opartego na własnych poszukiwaniach i przekraczaniu granic, bardzo słabe poczucie tożsamości grupowej, indywidualna tożsamość- rozproszona i pomieszana lub osiągnięta |
Metoda socjalizacji |
Odtwarzanie sposobów wychowania przekazywanych tradycją, ważność bezpośredniego kontaktu, ustnego przekazu, ważna obecność grupy. silnie skodyfikowany i rozbudowany system kar i nagród jako ważne źródło informacji zwrotnych |
Pomieszanie praktyk wychowawczych efekt wahadła -od swobody do przymusu i wice wersa, bezpośredni kontakt ustępuje na rzecz kontaktu „upośrednionego”- książki, TV, wideo, komputery, niekonsekwencja systemu karania i nagradzania |
„wychowanie nieznanych nam dzieci do nieznanego nam świata”, zanik bezpośrednich kontaktów, wychowawczych zdalne nauczanie i wychowywanie, rozmywa się znacznie system karania i nagradzania |
STYLE ŻYCIA LUDZI STARSZYCH
NA PODSTAWIE OBSERWACJI, OBSERWACJI UCZESTNICZĄCEJ - PROF. CZERNIAWSKA Z INSTYTUTU ŁÓDZKIEGO
STYL ŻYCIA CAŁKOWICIE BIERNY - pozostawanie we własnym mieszkaniu, a opuszczanie go tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. głosowanie. Osoby starsze poddają się chorobie i uzależniają się od niej całkowicie, zrywają więzi ze światem zewnętrznym - bo jesteś chory, wynika to też z barier psychicznych, niechęci do wysiłku „ukrywanie się w domu”. Dom daje poczucie bezpieczeństwa. Wynika to też z barier architektonicznych - wysokie kręte, schody, wycofanie się z życia.
Jest to w zasadzie indywidualny wybór - członkowie rodzin mogą temu zapobiec -
namawiając, wspierając, zachęcając do wyjścia z domu.
2. STYL ŻYCIA RODZINNY - rozszerzona rola babci i dziadka (nie ogranicza się tylko
do opieki nad wnukami, ale jeszcze prowadzenia domu, robienia zakupów,
sprzątania). W czasie choroby kogoś w rodzinie przyjmują jego funkcje, np. opieki nad
dzieckiem.
Wszelki dodatkowe czynności są traktowane jako obowiązek wobec rodziny.
Zaspakajają poczucie przydatności - osoby te często rezygnują ze swoich
zaplanowanych wyjść na rzecz rodziny. Pomoc rodzinie staje się swoistego rodzaju pracą zawodową.
3. STYL ŻYCIA WYNIKAJĄCY Z POSIADANIA OGRÓDKA DZIAŁKOWEGO
Zmusza do aktywności fizycznej i społecznej występuje aktywność edukacyjna - np. czyja lepsza marchewka, jak to zrobić?
Daje możliwość utrzymywania kontaktów z wnukami w innej przestrzeni - środowisko naturalne.
Zbiory dają źródło radości i możliwości podreperowania budżetu.
AKTYWNOŚĆ SPOŁECZNOŚCI SPOŁECZNEJ - aktywność w stowarzyszeniach społecznych, wolontariatach, podejmowanie działalności społecznej. Osoby politykujące działające w stowarzyszeniach społecznych.
DOMOCENTRYCY - osoby starsze dużo czasu spędzają na terenie własnego mieszkania i tu oddają się różnego rodzaju aktywności, np.: oglądają telewizje, słuchają radia, itp.
STYL ŻYCIA WYZNACZONY PRZEZ POBOŻNOŚĆ - religijność osób starszych, chodzenie do Kościoła - sposób na zaspakajanie potrzeby bezpieczeństwa - odwoływanie się do Boga i jego opieki, konieczność wychodzenia z domu, spotkania znajomych, praca w organizacjach społecznych, pielgrzymki.
STYLE ŻYCIA WG FRANCUSKIEGO BADACZA PARE
1. Styl życia, którego cechą jest wycofanie człowieka starszego - bierny, nie angażujący się, zerwanie kontaktów społecznych, kulturalnych brak dbałości o strefę biologiczną, fizyczną określa go mianem „śmierci społecznej”.
Gdy osoby starsze zastępują swoje obowiązki zawodowe na rzecz czynności w rodzinie.
Wyróżnił styl życia, który polega na tym, że czas przeznacza się na rozrywki i podróże.
Styl polegający na upominaniu się (walczenie) o swoje prawa (rewindykacyjny styl życia) - np. ruch szarych panter - Francja, - Partia Emerytów.
Najbardziej przydatny społecznie - uczestniczenie ludzi starszych w życiu społecznym najbliższego środowiska - lokalnego, autentyczność, atrakcyjność różnych pomysłów, działacze społeczni, aktywiści lokalni.
STYLE ŻYCIA OSÓB STARSZYCH WG NOYGARTEN - amerykański badacz prezentuje różne postawy.
Styl życia, który polega na reorganizacji własnego życia po przejściu na emeryturę -wysoka różnorodna aktywność dają mu zadowolenie, satysfakcję.
Ukierunkowanie swego życia na jeden rodzaj aktywności, ten który był dla niego ulubioną przed przejściem na emeryturę, lubi robić to co go pasjonuje.
Oparta na postawie wycofania się z życia, ale osoba starsza jest obserwatorem. Obserwator siedzi w fotelu obserwuje życie które toczy się - ma do tego dystans. Styl jest o tyle komfortowy - bo nie czyni człowieka odpowiedzialnym - tyko obserwuje. Oparty jest na aktywności wewnętrznej - popatrzy - pomyśli - oceni.
Utrzymanie dotychczasowego poziomu aktywności jaki był w wieku średnim - zachowanie dobrej formy im dużej tym lepiej.
Wycofanie się z aktywnego życia przy równoczesnej potrzebie pomocy ze strony innych. Osoby starsze oczekują opieki ze strony innych, udzielana opieka jest przejawem uczucia i zainteresowania nimi.
Osoby starsze zdezintegrowane - słabo kontrolujące siebie o niskim poziomie satysfakcji życiowej, wymagające pomocy wsparcia ze strony otoczenia.
Makiełło- Jarża
stwierdza że nie ma jednej starości że starość ma różne oblicza. Wyróżnia różne oblicza starości:
starość wzniosła,
starość wspaniała,
starość pogodna,
starość powszednia,
starość zgorzkniała
starość zagubiona,
starość zdegradowana,
1