MAKROGEOGRAFIA TEORII PEDAGOGICZNYCH NA MAPIE PARADYGMATÓW NA PODSTAWIE PRACY LICENCJACKIEJ

„DZIAŁALNOŚĆ ŚRODOWISKOWYCH OGNISK WYCHOWAWCZYCH TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ DZIECI”

SPIS TREŚCI

Str.

I Teoria społeczna……………………………………………………………… 4

1. Teoria neofunkcjonalna…………………………………………………….. 5

2. Teoria pragmatycznego interakcjonizmu…………………………………… 6

II Paradygmaty………………………………………………………………… 12

1. Dominujący………………………………………………………………… 13

a) funkcjonalizm ………………………………………………………… 13

b) opór…………………………………………………………………… 14

2. Różnicujący………………………………………………………………… 16

a) umiarkowany humanizm……………………………………………… 16

b) funkcjonalizm………………………………………………………… 16

III Orientacja…………………………………………………………………. 17

1. Dominujaca………………………………………………………………… 18

a) realistyczno - obiektywistyczna……………………………………... 18

b) idealistyczno - subiektywistyczna…………………………………… 19

- Ontologia……………………………………………………………. 19

- realizm……………………………………………………….. 20

- nominalizm…………………………………………………… 20

- Epistemologia……………………………………………………….. 21

- pozytywizm………………………………………………….. 21

- antypozytywizm……………………………………………… 22

- Natura ludzka……………………………………………………….. 23

- determinizm………………………………………………….. 23

- woluntaryzm………………………………………………… 23

- Metodologia………………………………………………………… 24

- nomotetyczna……………………………………………….. 24

- ideografia…………………………………………………… 24

2. Różnicująca……………………………………………………………… 24

a) na równowagę społeczeństwa i kultury …………………………… 25

- porządek społeczny……………………………………………….. 25

- status quo…………………………………………………………… 25

- zgoda……………………………………………………………….. 26

- integracja…………………………………………………………… 26

- spójność……………………………………………………………. 26

- zaspokojenie potrzeb………………………………………………. 27

- aktualność………………………………………………………….. 27

IV Ideologia wychowania………………………………………………….. 28

V Koncepcja wiedzy……………………………………………………….. 30

VI Nurty w pedagogice…………………………………………………….. 31

Bibliografia…………………………………………………………………. 33

I TEORIA SPOŁECZNA

Słowo teoria wywodzi się z języka greckiego „teoria” i oznacza usystematyzowaną wiedzę wyjaśniającą daną dziedzinę rzeczywistości.

Teoria to również „zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcania; w naukach empirycznych
to system twierdzeń tłumaczący jakieś fakty w sposób logicznie nie sprzeczny,
ów system twierdzeń może również obejmować całą dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje, powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie i wyjaśnienie w prawach i hipotezach bardziej szczegółowych”.

1. Teoria neofunkcjonalna

Neofunkcjonalizm powstał w latach 50. w USA. Był postrzegany jako teoria odzwierciedlająca interesy i polityczne dążenia Amerykanów, którzy sądzili,
że państwa europejskie były po II wojnie światowej niezdolne do samodzielnego działania i powinny się integrować. Dla skutecznej integracji nie jest wymagana zgodność ideologiczna społeczeństwa. Ideologiczne zróżnicowanie może nawet sprzyjać dalszej integracji, doktrynalna niejednoznaczność ułatwia bowiem przekonanie do integracji Europy, tych którzy początkowo byli sceptyczni. Dopuszcza się więc pluralizm i różnorodność środowiska politycznego także na poziomie ponadnarodowym. Neofunkcjonalizm łączy elementy funkcjonalizmu i federalizmu, uznaje znaczenie przywództwa państwowego i procesu politycznego w integracji
oraz zakłada rozwój wspólnoty politycznej o strukturze federalnej.

Teoria neofunkcjonalna odzwierciedla zasady współżycia w środowiskowym ognisku wychowawczym opisane przeze mnie w pracy licencjackiej. Posiadają one zarówno elementy funkcjonalizmu i federalizmu. Biorąc pod uwagę funkcjonalizm, dzieci uczęszczające do świetlicy możemy traktować jako społeczeństwo tworzące pewną całość, które trzeba rozpatrywać jako ,,funkcjonalną jedność". Jednakże teoria funkcjonalna usuwa z pola widzenia całkowicie jednostkę jako indywidualność.
Do świetlicy środowiskowej uczęszczają dzieci o różnych charakterach, zainteresowaniach, poglądach, pochodzące z różnych rodzin itp. Nie da się każdego traktować tak samo i w tym jest rola nauczyciela - wychowawcy, aby umiał dostrzec te różnice i odpowiednio pokierować rozwojem i wychowaniem podopiecznych. Stąd też, aby wychowawca mógł prawidłowo pokierować rozwojem i wychowaniem młodych podopiecznych musi także traktować je jako małe państewka, którym nakłada określone obowiązki oraz wobec których ma określone oczekiwania tak,
aby „państwo” nazywane Środowiskowym Ogniskiem Wychowawczym TPD funkcjonowało i rozwijało się należycie.

2. Teoria pragmatycznego interakcjonizmu

Chcąc przedstawić założenia tej teorii należy zacząć od wyjaśnienia pojęć pragmatyzmu i interakcjonizmu.

Pragmatyzm jest kierunkiem filozoficznym zapoczątkowanym w USA
na przełomie XIX i XX w. Zasadnicza teza pragmatyzmu nakazuje rozstrzygać znaczenie jakiejś myśli na podstawie całokształtu wypływających z niej skutków. Została ona po raz pierwszy sformułowana przez Ch. S. Pierce'a, zradykalizowana przez Jamesa, który głosił: „metoda pragmatyczna polega na interpretacji każdego pojęcia przez wysunięcie z niego odpowiednich, praktycznych konsekwencji”, co było powodem, że Percie zaczął swoja koncepcję określać jako „pragmatycyzm”,
by odróżnić ją od radykalizmu pragmatycznego, który głosił że: „jeśli coś jest pożyteczne, to jest też prawdziwe”. Zgodnie z ta zasadą, jeśli dwie teorie są w równym stopniu pożyteczne, równie dobrze tłumaczą rzeczywistość i ich następstwa
w jednakowym stopniu potwierdzają fakty, to tym samym są one obie równocześnie prawdziwe. Koncepcja pragmatyzmu rozwijali w pierwszej połowie XX w. Dewey
i Schiller, pojawiły się też próby uczynienia z pragmatyzmu rodzaju narodowej filozofii amerykańskiej. W ostatnich latach mamy do czynienia z renesansem pragmatyzmu w postaci tzw. neoprgamtyzmu, a za głównego teoretyka tego kierunku uważany jest bliski postmodernizmowi R.Rorty, jeden z najpopularniejszych filozofów współczesnych.

J. Dewey uważał człowieka za integralną część natury, a umysł istoty ludzkiej służy jego zdaniem do określania potencjalnych sposobów działania i ich konsekwencji, do powstrzymywania niewłaściwych reakcji i do wyboru takiego postępowania, które ułatwia adaptację.

Opisana przeze mnie praca w środowiskowym ognisku wychowawczym wymagała od wychowawcy - nauczyciela takiego opracowania i prowadzenia zajęć, aby zachęcić przede wszystkim podopiecznych do działania a przez to do poznawania świata. Działanie jest najlepszym, sposobem zdobywania wiedzy. Prowadzenie zajęć dla grupy dzieci nie było prostym zadaniem, bowiem każde z nich posiadało inne doświadczenia życiowe (często bardzo negatywne), zainteresowania oraz potrzeby. Wiedząc o tym można było pozytywnie wpłynąć na szybszą adaptację dziecka
w świetlicy środowiskowej oraz uczyć właściwych reakcji na różne sytuacje życiowe.

Napotykając problemy, ludzie rozpoczynają proces dociekania, który jest istotą ich interakcji ze środowiskiem. W trakcie wzajemnych interakcji zarówno człowiek jak i środowisko są przekształcane i rekonstruowane. Świat cechuje się więc permanentną zmianą, jest pluralistyczny i nie posiada zakończonej postaci. Jest tutaj miejsce dla wolności człowieka, którego działanie wpływa na przyszły kształt rzeczywistości. Sytuacje problemowe, przed którymi staje człowiek wymagają
od niego odpowiedzi, czy "coś zrobić", czy "czegoś nie zrobić". Tu właśnie występuje działanie wolnej woli człowieka, czyli ma on wybór. Wybór ostatecznie łączy się
z ocenianiem czy coś jest "dobre" czy "złe". Możliwość oceniania włącza przy tym odpowiedzialność jednostki ludzkiej za podjęte działania.

Powyższy cytat dobrze obrazuje relacje zachodzące między wychowawcami
a wychowankami w świetlicy, które opisałam w mojej pracy. Dzieci uczęszczające do świetlicy w większości pochodziły z rodzin borykających się z trudnościami egzystencjalnymi takimi jak: brak środków do życia, brak pracy dla opiekunów. Dodatkowo trudności te często były powiązane z alkoholizmem i innymi nałogami.
Na podstawie przeprowadzonych obserwacji można było zauważyć, że negatywnie
to wpływało na ich system wartości. Wielka rola w tym aspekcie spoczywała
na wychowawcach, aby właściwie pokierować rozwojem wychowanków, aby umieli oni rozpoznać co jest „dobre”, a co „złe” oraz aby byli świadom podejmowanych przez siebie decyzji.

Pragnąc znaleźć to, co jest znaczące, Dewey traktuje wiedzę jako „proces”,
a nie jako „towar”, który może być gromadzony: niemożliwe jest mówienie
o posiadaniu wiedzy lub prawdy. Wiedza i teoria są prezentowane po prostu jako sposoby działania lub zastosowania. Pragmatyzm jest teorią wiedzy utrzymując, że autentyczność lub wartość funkcjonalna wiedzy oraz prawdy zależą od osoby, czasem miejsca i okoliczności.

Punktem wyjścia pragmatycznych koncepcji pedagogicznych J. Deweya jest krytyka edukacji tradycyjnej. Jak pisze on w pracy „Education and Experience”, ma ona trzy zasadnicze cechy:

• jej przedmiot tworzony był przez układ informacji i kwalifikacji wypracowanych w przeszłości - głównym zadaniem szkół było przekazywanie ich młodemu pokoleniu;

• kształcenie moralne polegało na kształtowaniu sposobów postępowania, konformistycznych wobec rozwiniętych w przeszłości standardów;

• „ogólny wzór” organizacji szkolnictwa tworzył ze szkół placówki „ostro odgraniczone od innych instytucji społecznych” (jak np. rodzina).

Dewey twierdzi krytycznie, że preferowane przez dorosłych standardy były sprzeczne z zdolnościami młodych ludzi, pozostawały tez bez związku z posiadanymi przez nich „bogactwem doświadczenia). Edukacja była więc oderwana od praktycznych, codziennych doświadczeń dzieci: dla rzeczywistości codziennego dnia - tak jak była ona doświadczana przez dzieci- nie było miejsca klasie szkolnej. Uczenie się polegało na przyswajaniu sobie statycznej wiedzy książkowej, którą dorośli traktowali jako „ukończony produkt”. Krytyka aktualnie istniejącego systemu edukacji stanowiła dla Dewey'a punkt wyjścia do sformułowania własnej propozycji w tej dziedzinie. Wydaje się, że najistotniejszymi jej elementami były: uczenie się przez działanie i doświadczenie, indywidualizm pedagogiczny oraz edukacje
dla demokracji. Dewey odrzucał - typową dla przeszłości - koncepcję celów edukacji. W jego ujęciu edukacja nie jest już tylko środkiem do określonego celu lecz celem samym w sobie.

Pragmatyści widzieli główną wartość edukacji w jej bezpośrednim związku
z życiem, przy czym nigdy nie ograniczali znaczenia edukacji do tego, co ma miejsce w szkołach. Utrzymywali, że „całe życie” jest edukacyjne, a cała edukacja jest życiem”, szkoły natomiast są miejscami, gdzie uczniowie powinni uczyć się „poprzez życie”. Edukacja powinna być, zdaniem Dewey'a, rzeczywistością, a nie nazwą lub sloganem. W celu realizacji tego postulatu w odniesieniu do szkoły, powinna stać się ona, wg Dewey'a miniaturową wspólnotą społeczna, która ścisłe współoddziaływanie łączy z innymi pozaszkolnymi doświadczeniami jednostek. Nauka szkolna powinna więc zapewnić ciągłość, jednorodność z tym, co uczeń przyswaja sobie poza szkołą, powinna dotyczyć pytań, które dziecko stawia sobie odnośnie do swojego życia. „Gram doświadczenia więcej waży niż tona wiedzy teoretycznej”.

Uważam, iż postulat Dewey'a dotyka bezpośrednio relacji jakie panowały
w opisanej przeze mnie w pracy świetlicy. Wychowankowie tworzyli „miniaturową wspólnotę społeczną”. Obowiązywały ich określone reguły i zasady przebywania
w świetlicy. Często organizowane wyjścia poza teren obiektu - wyjścia plenerowe, wycieczki, pozwalały im poznać i doświadczyć życia i pracę ludzi w autentycznych warunkach. Mogły porozmawiać z ludźmi zobaczyć, dotknąć to, co mijały idąc każdego dnia do szkoły czy do świetlicy, a co w codziennym życiu nie do końca było dla nich dostępne - mogły zdobywać większe doświadczenie w tym co je interesowało, co było dla nich ciekawe.

Nauczyciele powinni być „nośnikami doświadczenia”., lecz nie wolno im narzucać się swoim uczniom, ingerować w ich wolność lub „wtrącać się pomiędzy ucznia a proces doświadczenia”. Nauczycieli obowiązuje zasada, że bezpośrednie doświadczenie jest zawsze lepsze niż pośrednie, stąd ich zadaniem jest zachęcenie uczniów, aby „smakowali życie bezpośrednio” i nigdy nie byli zadowoleni z życia otrzymywanego z drugiej ręki.

Zgodnie z preferowana przez pragmatystów koncepcją świata, nie jest on „gotowy” i „zakończony”. Również człowiek jest stale rozwijająca się istotą, przy czym jego rozwój dokonuje się poprzez jego własne działanie w trakcie którego zarówno poznaje świat i go zmienia.

Interakcjonizm - jest to teoria psychologiczna, uznająca istnienie dwóch samodzielnych szeregów zjawisk: fizycznych (fizjologicznych) i psychicznych, zakładając ich wzajemne oddziaływanie.

Pragmatyczny interakcjonizm jest jedną z teorii humanistyczno - interpretacyjnej. Teoria ta interesuje się zrozumieniem szerszych kwestii doświadczenia ludzkiego. Interesuje się ona zrozumieniem szerszych kwestii doświadczenia ludzkiego i dąży do określenia poprzez testowanie wiedzy
w praktyce konkretnych społeczności, które mają pragmatyczna perspektywę. Pragmatyczny interakcjonizm oferuje centralną przestrzeń na marginesach paradygmatu, gdzie wszystkie poglądy na świat i perspektywy mogłyby wejść
w interakcje w kontekście edukacyjnej praktyki lub działania.

Paradygmatyzm rozpatruje organizmy jako istoty zorientowane praktycznie, przystosowujące się do rzeczywistych warunków świata. Pragmatyzm w połączeniu
z behawioryzmem zaproponował nowy sposób widzenia życia ludzkiego twierdząc, że: istoty ludzkie dążą do uporania się z rzeczywistymi warunkami, które ich otaczają, lecz uczą się tych wzorów zachowania, które dostarczają im nagród, włącznie
z najważniejszym typem gratyfikacji, jakim jest przystosowanie się do życia społecznego.

Syntezy idei dotyczących pragmatycznego interakcjonizmu dokonał filozof związany z uniwersytetem Chicago G.H. Mead. Połączył on pojęcia stosowane przez innych uczonych (W. Jamesa, Ch.H. Cooleya, J. Deweya) w konkretna perspektywę teoretyczną, która ukazała powiązanie ludzkiego umysłu, jaźni społecznej i struktury społeczeństwa w związku z procesem interakcji społecznej. Synteza Meada składa się z dwóch podstawowych założeń:

1. biologiczna słabość organizmów ludzkich wymusza na nim wzajemna współpracę w grupach w celu przetrwania,

2. te procesy w obrębie organizmów ludzkich oraz pomiędzy nimi, będą utrzymane

Mead tak przeformułował pojęcia swych poprzedników, by określały one
jak powstała jaźń społeczna, umysł i społeczeństwo i jak były one podtrzymywane przez interakcję. Twierdził on, że jeśli dzieci nie będą zdolne do rozwoju umysłowego,
to nie będzie mogło istnieć ani społeczeństwo, ani jaźń. Natomiast społeczeństwo widzi Mead jako zorganizowaną działalność regulowaną przez uogólnionego innego, w której jednostki przystosowywują się wzajemnie do siebie i współpracują ze sobą. Natomiast przystosowanie i współpraca jakie jednostki osiągają jest zatem możliwa
na mocy zdolności „umysłu” i „jaźni”. Pragmatyczny interakcjonizm, którego przedstawicielem jest Mead - zajmuje się symboliczną tożsamością obejmującą podmiotowość jednostki, jej samotność i poczucie wartości.

Powyższy cytat dobrze ujmuje opisane przeze mnie zasady pracy, nauki czy udzielanej pomocy w ognisku wychowawczym. Chcąc umiejętnie wpłynąć na dziecko, aby odnalazło się w społeczeństwie ogniska należało dobrze poznać jego charakter, umiejętności a nawet panujące w jego rodzinie stosunki. Uważam, iż decydujący wpływ na kształtowanie poglądów, postaw i osobowości dzieci ma przykład rodziców, ich postępowanie i współżycie z innymi ludźmi. Dlatego spełniając funkcję społeczną świetlica nawiązuje współpracę z rodzicami, opartą na wytyczonych wspólnie kierunkach działań, a także z innymi podmiotami wspierającymi proces wychowawczy tj. policją, poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, lokalnymi ośrodkami kultury, tak aby jak najlepiej pomóc dzieciom o obniżonym poczuciu własnej wartości
w uzyskaniu wyższej samooceny poprzez zgodny z ich możliwościami wkład w życie zespołu.

II PARADYGMATY

Przez paradygmat rozumie się „zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek
w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społeczności uczonych - przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki”. Jak wynika z tej definicji paradygmat:

• dotyczy bezpośrednio przedmiotu danej nauki, nazwanego tu „obszarem rzeczywistości”,

• jest zbiorem ogólnych przesłanek czyli zadań stanowiących podstawę wnioskowania o jakimś przedmiocie.

W literaturze pedagogicznej odnajdujemy różne paradygmaty, w zależności od przyjmowanego kryterium podziału. Cz. Kupisiewicz wyróżnia trzy podstawowe paradygmaty, które określa następująco: wymierzone przeciwko obecnej szkole /społeczeństwo bez szkoły/, usiłując ją zastąpić za pomocą alternatywnych rozwiązań edukacyjnych /szkoła alternatywna/ i takie, które zmierzają do zachowania zasadniczej konstrukcji strukturalno-organizacyjnej, szkoły istniejącej, konwencjonalnej, przy równoczesnym doskonaleniu realizowanych przez nią celów i treści, a także stosowanych metod, form organizacyjnych oraz środków pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Podobny punkt widzenia reprezentuje T. Lewowicki, wyróżniając następujące paradygmaty: edukacja oparta na dominacji kształcenia szkolnego, edukacja oparta na współdziałaniu ze sobą kształcenia i wychowania szkolnego oraz pozaszkolnego, wreszcie idea edukacji odbywającej się całkowicie bez szkoły. Paradygmaty określające sposób analizy zjawisk i faktów pedagogicznych mogą dotyczyć, co najmniej trzech zakresów, mianowicie strukturalno-organizacyjnego funkcjonowania systemu edukacyjnego, metodologicznych sposobów naukowego uprawiania pedagogiki, wreszcie koncepcji pracy pedagogicznej.

Trzeci rodzaj paradygmatów dotyczy koncepcji pracy pedagogicznej w systemie edukacyjnym. Rzecz, zatem nie dotyczy samego systemu edukacyjnego, ale działań wewnątrz tego systemu.

Mapa paradygmatów i teorii została przeniesiona z socjologii nauki.

Spośród czynników różnicujących paradygmaty wyróżniamy:

• Stopień zaangażowania na rzecz zmiany społecznej.

Orientacja na zmianę świadomości, struktury.

Orientacja na równowagę kultury i społeczeństwa

• Stopień obiektywizmu lub subiektywizmu.

Orientacja realistyczno-obiektywistyczna /scjentyzm/.

Orientacja idealistyczno-subiektywistyczna /solipsyzm/.

1.Paradygmat dominujący - funkcjonalizm

Prekursorem funkcjonalizmu jako określonej metody badawczej był Durkheim. Podejście to polega na wyodrębnieniu analizy przyczynowej i analizy funkcjonalnej
ze szczególnym naciskiem na zidentyfikowanie struktur, ich przyczyn, następnie ich funkcji czy konsekwencji dla utrzymania integracji całości społecznej. Ten typ analizy można by określić jako minimalny typ badań funkcjonalistycznych. Jego zdaniem
im bardziej wyspecjalizowane społeczeństwo tym większa występuje zależność jednostki od struktur społecznych.

W przeciwieństwie do Durkheima, Weber uważał, że struktury są raczej efektem złożonych współzależności między indywidualnymi działaniami.

Funkcjonalizm według encyklopedii PWN jest „orientacją teoretyczną
i metodologiczną w antropologii społecznej i etnologii, do której głównych założeń należy przekonanie o konieczności holistycznego i systemowego ujmowania kultury, która jest ściśle zintegrowanym zachowującym wewnętrzną równowagę,
oraz założenie, iż funkcją każdej instytucji społecznej jest zaspokajanie ludzkich potrzeb i podtrzymywanie istniejącego systemu.”

Moja praca umiejscowiona jest w tym paradygmacie, gdyż opisana przeze mnie w pracy świetlica socjoterapeutyczna jest ważnym ośrodkiem życia kulturalnego
i społecznego ujmującym zarówno środowisko szkolne jak i lokalne. Stwarza możliwość prawidłowego rozwoju dziecka w pełnieniu różnorodnych ról społecznych jako ucznia - uczestnika świetlicy, członka koła zainteresowań, członka rodziny. Pełni bardzo ważną funkcję w kształtowaniu postaw społecznych w toku kontaktów między uczestnikami zajęć i czasie tworzonych świadomie sytuacji sprzyjających współdziałaniu, nabywaniu umiejętności koleżeńskiego współżycia i kierowaniu się ważnymi dla zbiorowości normami i kryteriami postępowania.

1.Paradygmat dominujący - opór

Opór nie jest niczym więcej niż drugą stroną władzy, jest przez nią określany
i sam ją określa. Tam, gdzie jest władza, istnieje też opór i że pomimo to, a raczej wskutek tego, nigdy nie znajduje się on na zewnątrz władzy. Opór wpisuje się również w sferę aksjologiczną, czyniąc tym samym przypuszczenie, że wyrażenie to można traktować jako kategorię etyczną. Opór wobec naturalnych pragnień, stawianie czoła wewnętrznym pokusom, nieuleganie wyznacza stopień poziomu moralnego.

Opór polega na odrzuceniu kultury klasy szkolnej, ponieważ jest ona, natchniona przez kapitał kulturowy, do którego grupy podporządkowane mają mały uprawomocniony dostęp, opór oznacza walkę przeciwko :represjonowaniu”
i „wymazywaniu” indywidualnych tożsamości. To proces polegający na „odwracaniu” znaczeń określonych zewnętrznie jako elementy tożsamości własnej ucznia w taki sposób, aby uczynić ją inną od tej, która definiowana jest przez znaczenia narzucane przez dominującą kulturę. Opór uczniów kieruje się przeciwko przekształceniu ich
w posłuszne przedmioty i przeciwko zastąpieniu spontaniczności przez wydajność
i produktywność, stosownie do potrzeb rynku.

Opór szkolny jako reakcja uczniów na oddziaływanie systemu występuje
w formie czynnej i biernej. Opór czynny to celowe lub świadome próby przekreślania bądź sabotowania nauczania lub zasad i norm ustalonych przez władze szkolne. Następuje wówczas sprzeciw jednostki podanej presji. Nie podejmuje ona nakazanej czynności - stara się za wszelką cenę zredukować nacisk lub go zlikwidować poprzez:

• protest, który ma osłabić nacisk poprzez stosowanie różnego rodzaju argumentacji, łączenie z próbą wzbudzenia litości, manifestowaniem pozornej uległości, życzliwości, poufałej atmosfery;

• sabotaż, która charakteryzuje się pełnym kamuflażem podejmowanych działań, co wyraża się często w demonstrowaniu posłuszeństwa, w wynajdowaniu
  i wprowadzaniu obiektywnych przeszkód, uniemożliwiających wykonanie zadania - czynności maskujące, stwarzające pozory bezkonfliktowego działania, stosowane są w celu ochrony jednostki przed zdemaskowaniem;

• ucieczkę, która polega na zejściu z pola zasięgu stosowanego nacisku.

Paradygmat ten znajduje odzwierciedlenie w mojej pracy. Do opisanej przeze mnie placówki TPD uczęszczały dzieci w różnym wieku, z różnych rodzin (biorąc pod uwagę ilość rodzeństwa, wykształcenie rodziców, problemy w rodzinie związane
z przemocą, alkoholizmem itp.). bardzo często zdarzały się przypadki łamania przez nich zasad i norm panujących w świetlicy poprzez wykorzystywanie wyżej wymienionych metod, czyli protestu, sabotażu i ucieczki. Poznanie wewnętrznych „dolegliwości” podopiecznych pozwalało niwelować to negatywne postępowanie,
co wymagało stanowczości i cierpliwości.

3. Paradygmat różnicujący - umiarkowany humanizm

Chcąc przedstawić obecność paradygmatu umiarkowanego humanizmu w mojej pracy należy najpierw wyjaśnić dwa pojęcia: humanizm oraz umiarkowany.

Humanizm - wszelka kultura, w której dominuje wierność człowiekowi jako osobie; główną zasadą humanizmu jest chronienie relacji osobowych, polegających
na akceptacji, zaufaniu lub otwartości i spodziewaniu się dobra; humanizm odznacza się troską o zapewnienie człowiekowi nieskrępowanego rozwoju osobowego; humanizm miał w historii różne wersje: absolutyzujące człowieka (humanizm antropocentryczny sofistów, marksizmu i egzystencjalizmu), uzależniające wartości człowieka od jego powiązania z Bogiem (humanizm teocentryczny, m. in. niektóre nurty personalizmu) oraz sytuacje rozumnego człowieka w pozytywnych relacjach
z ludźmi i z Bogiem (humanizm ewangeliczny); ważne miejsce w realizowaniu humanizmu zajmuje humanistyka jako zespół dyscyplin, których celem jest ludzkie rozumienie rzeczywistości.

Humanizm jako prąd w szkolnictwie, zaczął dominować w szkołach w XVII wieku. Zakłada on, że to dziedziny, które pozwalają rozwijać ludzki intelekt, są tymi, które naprawdę czynią ludzi "w pełni ludźmi". Praktyczną podstawą jest przekonanie
o istnieniu różnych możliwych do rozwijania rodzajów intelektu, takich jak zdolności analityczne, matematyczne, lingwistyczne, itp. Wzmocnienie jednego z rodzajów, jak uważano, rozwija także niektóre inne jego rodzaje. Ważną postacią końca XIX wieku w humanizmie edukacyjnym był stanowy minister do spraw edukacji W.T. Harris, który wyróżnił "pięć okien duszy" (matematyka, geografia, historia, gramatyka,
i literatura/sztuka).

Umiarkowany - jako umiarkowane określamy to, czego wielkość, siła
lub zakres nie są ani duże, ani małe. Ktoś kto jest umiarkowany, zachowuje umiar
w swoich poglądach, uczuciach i zachowaniu.

Paradygmat ten zawarty jest w mojej pracy. Umiarkowany humanizm występuje w środowiskowych ogniskach wychowawczych, ponieważ w ten sposób realizuje jedną ze swych funkcji, która polega na rozbudzaniu i rozwijaniu zainteresowań oraz uzdolnień. Wychowawcy wykazują się troską o nieskrępowany rozwój swoich podopiecznych na ile jest to możliwe w czasie ich pobytu w świetlicy. Praca ta pozwala dzieciom uwierzyć w siebie oraz odnaleźć swoje miejsce
w społeczeństwie. Jednakże wychowawcy nie mogą bezgranicznie wpływać
na wychowanków bowiem to do rodziców należy ostatni głos. Wychowawcy pomagają rodzicom w wychowaniu oraz budzeniu zainteresowań dziecka jak i rozwiązywaniu pewnych trudności.

3. Paradygmat różnicujący - funkcjonalizm

W ujęciu funkcjonalnym, społeczeństwo postrzegane jest jako system wzajemnie powiązanych ze sobą elementów kulturowych, pełniących funkcje na rzecz równowagi całości. W nowszych koncepcjach teoretycznych (J. Alexander,
N. Luhmann) zakłada się, że ład społeczny nie jest czymś koniecznym, bada się raczej warunki, w których społeczny system może zachowywać wewnętrzną równowagę.
W opinii funkcjonalistów społeczeństwo tworzy pewną całość, które trzeba rozpatrywać jako ,,funkcjonalną jedność". Wszystkie systemy w ramach społeczeństwa są ze sobą powiązane - zmiana któregokolwiek z elementów może prowadzić do dezintegracji. Mimo to każdy system posiada wiele podsystemów,
które są wyspecjalizowane do pełnienia określonych funkcji. Funkcjonalizm znaczy próbę ujęcia życia społecznego jako całości funkcjonalnej. Dla funkcjonowania instytucji społecznej niezbędne jest także istnienie personelu, który się na nią składa, norm warunkujących zachowanie poszczególnych jednostek w obrębie personelu, oraz substratu materialnego (to jest narzędzi i urządzeń, jakimi posługują się ludzie tworzący instytucję). Na instytucje składają się także konkretne przejawy działań podejmowanych przez personel, a także funkcje, jakie pełni dana instytucja
w określonej społeczności .

Funkcjonalizm jest paradygmatem różnicującym znajdującym odzwierciedlenie w mojej pracy, ponieważ przedstawiłam i opisałam w niej Środowiskowe Ognisko Wychowawcze TPD jako instytucję społeczną spełniającą określone funkcje (opiekuńczą, społeczną oraz wychowawczą), w której funkcjonuje personel przestrzegając określonych zasad. Realizując swoje funkcje, świetlica obejmuje zasięgiem kilka środowisk uczniów, tj. szkolne, domu rodzinnego oraz lokalne. Efekty pracy świetlicy są w dużym stopniu uzależnione od harmonijnego współdziałania tych środowisk. Przez funkcje świetlicy dziecięcej należy rozumieć określenie zadań,
jakie ma ona do spełnienia we współczesnym systemie oświaty i wychowania środkami i metodami aprobowanymi przez ten system.

III. Orientacje

Analizując makrogeografię paradygmatów, swoją pracę, p.t.: „Działalność Środowiskowych Ognisk Wychowawczych Towarzystwa Przyjaciół Dzieci” odnajduję w orientacji dominującej realistyczno obiektywistycznej oraz idealistyczno subiektywistycznej, natomiast w różnicującej na równowagę społeczeństwa i kultury.

1a. Orientacja dominująca realistyczno - obiektywistyczna

Jej przedstawienie i odniesienie do mojej pracy wymaga omówienia pojęć realizmu oraz obiektywizmu.

Realizm oznacza postawę życiową polegającą na trzeźwej, bezstronnej ocenie rzeczywistości, pozwalającą na wybór skutecznych środków działania
oraz na umiejętności takiej oceny.

Obiektywizm oznacza przedstawianie i ocenianie czegoś w sposób zgodny
ze stanem faktycznym, niezależnie od własnych opinii, uczuć i interesów.

Pracując w jednym z ognisk TPD, miałam okazję poznać dzieci wywodzące się
z różnych środowisk. Wielokrotnie rodzice tych dzieci stawiali wychowawców
w sytuacjach, które wymagały konkretnego i skutecznego działania. Każde z dzieci miało inny charakter, zainteresowania, potrzeby, co wymagało obiektywnego spojrzenia na ich problemy. Spędzone tam chwile stały się dla mnie inspiracją
do napisania pracy licencjackiej oraz przeprowadzenia badań, które dały realny obraz potrzeb dzieci w ramach szeroko pojętej edukacji oraz pomocy innych podmiotów wspierających proces wychowawczy tj. policji, poradni psychologiczno-pedagogicznych, czy lokalnych ośrodków kultury.

1b. Orientacja dominująca idealistyczno - subiektywistyczna

Jej przedstawienie i odniesienie do mojej pracy wymaga omówienia pojęć idealizmu oraz subiektywizmu.

Idealizm zgodnie ze słownikiem języka polskiego oznacza hołdowanie wzniosłym, lecz nierealnym ideałom.

Subiektywizm natomiast to przedstawianie i ocenianie czegoś wyłącznie
z własnego punktu widzenia.

Idealizm w odniesieniu do mojej pracy dotyczy opisanych w pracy teoretycznych założeń w odniesieniu do funkcji jakie środowiskowe ognisko wychowawcze powinno spełniać, do celów statutowych jakie powinno realizować,
do kompetencji poszczególnych organów funkcyjnych. Wiele z tych funkcji, celów
i kompetencji jest bardzo szczytnych lecz w wyniku prostej sprawy jaką jest
np. niewystarczający fundusz, brak zainteresowania, brak chęci pomocy, nie zostaje niestety realizowanych w pełnym zakresie.

Wnioski i przeprowadzone badania w pracy są moim subiektywnym spojrzeniem i oceną społeczności świetlicy. Osobiście również popieram konieczność tworzenia
i utrzymywania tego typu placówek jak ogniska TPD.

W związku z umiejscowieniem mojej pracy w orientacji dominującej realistyczno - obiektywistycznej oraz idealistyczno - subiektywistycznej kolejne pojęcia są również związane z obiema orientacjami.

ONTOLOGIA - REALIZM

Ontologia - „w sensie pierwotnym - termin używany zamiennie ze starszą nazwą - metafizyka; odnosi się do arystotelesowskiej „filozofii pierwszej” jako
do nauki o bycie jako bycie, następnie do kontynuacji jej rozważań w teorii bytu, zajmującej się bytem w jego naturze powszechnej”

Realizm w sensie filozoficznym w teorii poznania to pogląd przyjmujący istnienie rzeczywistego niezależnego od nas świata zewnętrznego; odróżnia się
od antropologii, będącej nauką o człowieku. Platon (w księdze VII Państwa), Spinoza, Hegel, a w dobie współczesnej Heidegger, rozwinęli problem ontologiczny, który był zrazu (dla Platona) problemem światła, odsłaniającego nam przedmioty światła, następnie (dla Spinozy) Boga, potem (dla Hegla) Historii i wreszcie (dla Heideggera) faktu egzystencji realizującej się w każdym człowieku. Ontologia, analizując światło, które sprawia, że „istnieją” wszystkie rzeczy i sam umysł ludzki (Platon), odróżnia się również od moralności, badającej to, co „powinno” i jawiącej się jako teoria działania, a nie jako teoria „bytu”. Ontologia jako poszukiwanie absolutu jest oczywiście celem każdej filozofii.

Realizm ontologiczny - stanowisko w teorii poznania uznające istnienie rzeczywistości obiektywnej niezależnie od świadomości podmiotu poznającego; realizm metafizyczny

Realizm w mojej pracy objawia się tym, iż przedstawiam w niej charakterystykę określonej populacji, opisuje ją, a na podstawie przeprowadzonych przeze mnie badań, mogę opracować wnioski, które dotyczą bezpośrednio tej grupy.

ONTOLOGIA - NOMINALIZM

Nominalizm -wg W.Okonia jest to jedno z głównych stanowisk w tzw. sporze
o uniwersalia, przeciwstawne realizmowi pojęciowemu; neguje istnienie realnych odpowiedników pojęć ogólnych (cech, relacji, praw nauki), uznając istnienie jedynie przedmiotów konkretnych.

Ogólnie można powiedzieć, iż jest to pogląd filozoficzny wg którego byty ogólne (powszechniki) nie są rzeczami, są tylko nazwami i istnieją tylko w ludzkim umyśle.

Opisana przeze mnie praca w świetlicy środowiskowej wiąże się z tym,
że do każdego dziecka należy podejść w indywidualny sposób. Zgodnie z zasadą nominalizmu nie można jednemu z nich przypisywać cech całej grupy. Nominalizm głosi, że nie istnieje nic takiego, co zazwyczaj określa się jako „społeczeństwo”
lub „grupa społeczna” i są to terminy puste. Realnie istnieją tylko ludzie. Cechy przypisywane społeczeństwu, w tym przypadku grupie dzieci rozumianej jako grupie społecznej można zredukować do cech zbioru tworzących je jednostek czyli dzieci.

EPISTEMOLOGIA - POZYTYWIZM

Epistemologia stawia pytania o naturę ludzkiego poznania. W kontekście pedagogiki są to pytania zarówno o naturę naukowego poznania faktów edukacyjnych, jak i o naturę poznawania świata przez uczniów. Jeśli będziemy myśleć opierając się na epistemologii empiryzmu to będziemy poznawać fakty edukacyjne jedynie poprzez doświadczenie, obserwację, nie wnikając w to, co niewidzialne - w sposoby ich przeżywania przez uczniów oraz nauczycieli. Jednocześnie wybierzemy takie metody nauczania, które będą pobudzały głównie spostrzeganie i bezpośrednie doświadczenie uczniów. Jeśli natomiast oprzemy swoje myślenie na epistemologii intuicjonizmu,
to będziemy jedynie poznawać fakty edukacyjne w języku ich indywidualnych podmiotów, nie odkrywając ogólnych prawidłości rozwoju tych faktów. Na poziomie metod nauczania będziemy preferować metody, które odwołują się do intuicji uczniów, do przezywania przez nich podanych treści. Natomiast w przypadku zidentyfikowania się z epistemologią racjonalizmu, w naszym poznawaniu faktów edukacyjnych damy pierwszeństwo rozumowi, nie wierząc w trudno wytłumaczalne dane obserwacyjne. Od uczniów natomiast będziemy wymagać poznawania opartego na rozumowaniu, myśleniu, pomijając ich intuicję i doświadczenie.

Pozytywizm - Spencer twierdził, iż wychowanie powinno przygotowywać ludzi zdolnych „do walki o byt”, którzy potrafią osiągnąć sukces i powodzenie
w swojej działalności. Uczyć trzeba tego, co pomoże w walce życiowej. I analizując rodzaje działalności człowieka, kreśli szeroki program, jak powinno wyglądać „kształcenie naukowe” od przyrodniczego i matematyczno - fizycznego, ekonomicznego i technicznego do psychologiczno - socjologicznego i literackiego.

EPISTEMOLOGIA - ANTYPOZYTYWIZM

Antypozytywizm - zgodnie z tym stanowiskiem nauka nie może ograniczać się do powierzchownych faktów, obserwowalnych zmysłowo, lecz musi sięgać głębiej,
do ukrytych właśnie, nieobserwowalnych znaczeń czy wartości wiązanych z faktami przez ludzi, a te ujawnić dopiero może rozumowa interpretacja.

Zakres zajęć prowadzonych w ognisku TPD opisanych przeze mnie w pracy czerpał po części z obu powyższych definicji. Bardzo często dzieci przebywając
w świetlicy, pod okiem wychowawców odrabiało zadania domowe, realizowało zajęcia, które odpowiadały definicji pozytywizmu. Jednakże niejednokrotnie dopowiadały one również definicji antypozytywizmu - szczególnie podczas zajęć plenerowych, zajęć plastycznych, podczas których rozwijana jest dziecięca fantazja, wytwarzane są różne sposoby wyrażania emocji. Zajęcia tego typu wyrabiają spostrzegawczość, pozwalają rozwijać umiejętności wysławiania się, wyrabiają wrażliwość estetyczną. Podobne znaczenie miały przeprowadzane również zajęcia muzyczne.

NATURA LUDZKA - DETERMINIZM, WOLUNTARYZM

Natura ludzka - to cecha lub zespół cech konstytutywnych, warunkujących tożsamość człowieka; słynne spory dotyczące zarówno istnienia natury ludzkiej,
jak i jej elementów składowych oraz sposobów ich urzeczywistnienia.”

Determinizm - (łac. determinare - ograniczać), pogląd filozoficzny przyjmujący istnienie zależności pomiędzy zjawiskami, na mocy której każde zjawisko (zdarzenie) jest jednoznacznie wyznaczone przez ogół charakterystyk sytuacji, w jakiej zachodzi (w tych samych warunkach zachodzą te same zjawiska). Determinizm jest rozumiany niekiedy jako twierdzenie, iż wszystkie zjawiska podlegają jakimś prawidłowościom, niekiedy prawidłowościom jednoznacznym,
w innych wypadkach prawidłowościom przyczynowym."

Jest to pogląd filozoficzny głoszący współzależność wszystkich zjawisk przyrodniczych i społecznych, jak też ich podległości pewnym prawidłowością wyznaczanym przez ogół warunków w jakich zachodzą. Determinizm to również przekonanie o decydującym wpływie środowiska społecznego na moralność.

Woluntaryzm - kierunek ten uznaje wolę za podstawową zasadę organizującą naturę człowieka. Przyczyna zmian jakie zachodzą w człowieku, jest sam człowiek,
a ściślej jego wola.

Wyniki mojej pracy pokazują, że nie tylko wpływ środowiska zgodnie
z determinizmem ma wpływ na moralność młodego człowieka. Zauważyłam,
że rzeczywiście ludzkie działania są zdeterminowane przez szereg różnych czynników takich jak: pochodzenie, klasa społeczna, środowisko w którym wzrastamy,
a także czasy, w których żyjemy. Jednakże bardzo dużo zależy jednak od silnej woli człowieka (mając na myśli podopiecznych świetlicy środowiskowej) czy ulegną wyżej wymienionym czynnikom, czy też nie. W podobny sposób można to odnieść
do wychowawcy, który będąc dla nich przykładem, może poprzez naukę, rozmowę pokazać im inną, lepszą drogę życia.

METODOLOGIA NOMOTETYCZNA

Metodologia - to nauka o metodach badań naukowych stosowanych w danej dziedzinie wiedzy.

Metodologia nomotetyczna - pozwala ona na uogólnienie wyników badań próby na całą populację. Nomotetyczne wyjaśnienie prowadzi w efekcie do mniej pełnego zrozumienia każdego pojedynczego przypadku. Uogólnienie odbywa się kosztem pełnego wyjaśnienia pojedynczych przypadków.

METODOLOGIA IDIOGRAFICZNA

Metodologia idiograficzna - pozwala zrozumieć przyczyny zajścia, konkretnego analizowanego przypadku (tylko do tego przypadku ogranicza się wyjaśnienie). Badania idiograficzne nakierowane na poznanie zarówno niepowtarzalności jednostki, jak i całości jej osobowości, mają nam dać głęboki
i kompletny jej obraz.

W uzyskania informacji dotyczących wpływu na wychowanie
i rozwój podopiecznych środowiskowych ognisk wychowawczych TPD wykorzystałam metodę ankietową. Jest ona przykładem metodologii nomotetycznej. Pozwoliła mi ona na osiągnięcie pewnych ogólnych wyników dotyczących grupy dzieci uczęszczającej do świetlicy środowiskowej. Jednakże odbyło się to kosztem pełnego wyjaśnienia pojedynczych przypadków.

Uzyskiwanie konkretnych informacji dotyczących pojedynczych przypadków umożliwiało mi codzienne obcowanie z podopiecznymi świetlicy.

2. Orientacja różnicująca - na równowagę społeczeństwa i kultury

W tej orientacji mieszczą się następujące nauki społeczne:

• Porządek społeczny

• Status quo

• Zgoda

• Integracja

• Spójność

• Zaspokojenie potrzeb

• Aktualność

Porządek społeczny - stan w określonej społeczności, w którym obserwuje się harmonię oddziałujących stosunków społecznych, więzi społecznych i ogólny dobrostan życia społecznego jednostek. Jest elementem w życiu człowieka,
który raczej jest określony już z góry, a my się mu poddajemy. Porządek społeczny można odnieść do reguł z góry określonych, takim prawem jest np. konstytucja. Jest
to w pewien sposób zbiór jakiś określonych reguł, jakie powinno przestrzegać społeczeństwo.

Odniesieniem tej definicji do mojej pracy mogą być nie tylko określone zasady funkcjonowania ognisk TPD, ich cele statutowe, ale proste zasady obowiązujące dzieci, które przebywały w obiekcie, n.p.: zasady dotyczące sprzątania po sobie
po zabawie, zasady dotyczące prawidłowego zwracania się do wychowawców itp.

Status quo - w psychologii i innych naukach społecznych oznacza stały stan rzeczy. Większość ludzi ma tendencję do zachowywania status quo. Lęk przed zmianą i nieznanym oraz przywiązanie do dotychczasowej sytuacji i trybu życia prowadzi czasem do zaskakujących decyzji życiowych. Tendencja do zachowywania status quo może mieć też charakter odrzucania wszelkich nieznanych rozwiązań, pomysłów i innych innowacji.

Tego typu zachowania zauważyłam po przeprowadzonej ankiecie i opisałam
w swojej pracy. W jednym z pytań mojej ankiety prawie połowa
z dzieci odpowiedziała, że nie lubi wracać do domu po zajęciach świetlicowych
to jednak to jednak zdecydowana większość określa ich kontakt z rodzicami
i opiekunami pozytywnie. Mimo, że sytuacja życiowa w ich domach nie była najlepsza to jednak silne przywiązanie do rodziców wywołało taką odpowiedź.

Zgoda - zgodnie ze słownikiem języka polskiego jest to stan, w którym nie ma zatargów, kłótni, konfliktów. Jest to stan, w którym ludzie mają wspólne zdanie
lub odczucia w jakiejś sprawie. Zgoda jest bardzo ważnym elementem w życiu człowieka, ponieważ jest to akceptacja pewnych warunków drugiej osoby i przyznanie mu racji.

Taką niestety smutną zgodą co do odczuć dzieci był wynik mojej ankiety
w pracy w kilku pytaniach, bowiem dzieci zgodnie odpowiadały, iż zarówno
w problemach osobistych, czy rodzinnych w pierwszej kolejności same próbowałyby je rozwiązać, a dopiero później szukałyby pomocy wśród innych. Może to świadczyć o ich konieczności szybkiego dorastania w środowisku, w którym żyją i o braku wsparcia
ze strony najbliższych.

Integracja - to stan zorganizowania zharmonizowania różnorodnych elementów tworzących zbiorowość społeczną, odnoszący się do sfery norm i wartości, działań oraz łączności pomiędzy jednostkami i grupami społecznymi.

Dzieci uczęszczające do świetlicy środowiskowej pochodziły z różnych środowisk, były w różnym wieku. Aby móc w pełni uczestniczyć w różnych zajęciach realizowanych w świetlicy i poza nią, które przedstawiłam w pracy, musiały się zintegrować. Również wychowawcy, którzy spędzali tyle czasu w świetlicy w pewnym stopniu podlegali integracji z dziećmi. Ludzie dla lepszego samopoczucia powinni się integrować, czyli jest to taka zdolność człowieka do zainicjowania kontaktów z innymi ludźmi, bądź grupami społecznymi.

Spójność i solidarność. Spójność (spoistość) - określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa
w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości. Solidarność- życzliwość, gotowość do współpracy, poparcia
i niesienia pomocy wobec osób, które obejmujemy kategorią „my”: członków naszej grupy czy kategorii społecznej.

Niewątpliwie spójności i solidarności sprzyja wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci poprzez uczestnictwo w zajęciach świetlicowych uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj. Sprzyja to również formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji.

Zaspokojenie potrzeb

Zaspokajać - czynić komuś lub czemuś zadość; zadowalać kogoś; zaspokajać potrzeby młodzieży. Zaspokoić zapotrzebowanie organizmu na witaminy. Zaspokoić czyjąś ciekawość. Zaspokoić głód, pragnienie „ zjeść, wypić tyle, żeby przestać odczuwać głód, pragnienie; nasycić się, napić się

Potrzeba - psychol., odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś,
co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej; termin używany także w znaczeniu motywacja, popęd, instynkt.”

Opisany przeze mnie np. sposób spędzana wolnego czasu (gry planszowe, komputerowe, czytanie bajek, malowanie) w świetlicy zaspokaja potrzeby dzieci choćby w tym zakresie, jakim nie zawsze dom rodzinny mógł je zaspokoić.

Aktualność - odnosi się do czegoś obowiązującego w danej chwili, dotyczącego teraźniejszości, istniejącego lub działającego realnie.

Jest to rzecz niezbędna w życiu człowieka, pozwala nam na zaobserwowanie,
co w danym momencie mamy robić, jak postępować. Pozwala nam odnaleźć się
w codziennym, zwariowanym, zabieganym życiu. Praca wychowawcy w świetlicy
z dzieckiem oparta jest na jego zdolności koncentracji uwagi, sprzyja skupieniu dziecka i uczy je właściwego spojrzenia na rzeczywistość, pomimo trudności jakie napotykają w swoim codziennym życiu, co przedstawiłam w swojej pracy.

IV. Ideologia wychowania

Ideologia - we współczesnym znaczeniu pod pojęciem ideologii rozumieć należy zbiór poglądów czy sądów (naukowych, filozoficznych, religijnych,
by wymienić tylko najważniejsze), które w przekonaniu danej grupy społecznej wyrażają jej interesy i o tyle są akceptowane w ramach określonej ideologii,
o ile pozostają w zgodzie z subiektywnym odczuciem interesu określonej grupy. I jako takie właśnie nie mogą być oceniane w kategoriach teoretycznych, a więc przede wszystkim z perspektywy prawdy. Nie można więc zasadnie utrzymywać, że jakaś ideologia jest prawdziwa lub fałszywa.

Progresywizm (inaczej - optymizm historyczny): przekonania, że każdy późniejszy stan społeczeństwa jest relatywnie lepszy od poprzedniego,
a stan końcowy, docelowy przyniesie pełną, absolutną realizację dobra i szczęścia.

W progresywizmie zadaniem szkoły jest „wpajanie swoistego relatywizmu kulturowego czy etycznego, prowadzącego do przyjęcia krytycznej postawy wobec dziedziczonych tradycji, postaw i wartości”.

Progresywizm pedagogiczny - Wszystkie kierunki progresywizmu zajmowały się działalnością doświadczalną, obejmującą głównie niższe klasy szkoły ogólnokształcącej. Wywarły jednak znaczny wpływ i na szkołę średnią, powodując przesadne liczenie się potrzebami uczniów, lekceważenie wykształcenia umysłowego, opartego na systematycznej wiedzy  i zdolności logicznego myślenia, a zarazem hołdowanie zasadzie doraźnego przystosowania się do aktualnych warunków życia.”   Progresywizm pedagogiczny stworzył J. Dewey, a rozwinęli go  m.in. W. H. Kilpatrick, O.Decroly, C. Washburne,   A. Sickinger, C.Freinet.  Wszyscy ci przedstawiciele nowego wychowania uważali, że zasady szkolnictwa muszą być osią zmian,  które obejmują całość instytucji i stosunków społecznych.

Duży wpływ na powstanie tego nurtu pedagogicznego miał ruch postępowy, głoszący konieczność zreformowania społeczeństwa. Uczestnicy progresywizmu twierdzili,
że „aby spowodować przemiany społeczne, należy przeprowadzić reformy polityczne”.

Edukacja progresywistyczna - oparta na koncepcjach naturalistycznych
i pragmatycznych skoncentrowanych na potrzebach i zainteresowaniach dziecka; czyni przedmioty akademickie mniej ważnymi; odrzuca koncepcje tradycyjnej filozofii idealistycznej, realistycznej i tomistycznej; jej funkcją społeczną jest wpajanie relatywizmu kulturowego, czy etycznego, odnoszącego się do tradycji, postaw
i wartości oraz wdrażanie młodych ludzi w procedury demokratyczne.

Cechy edukacji progrewistycznej
1. Skupić się na dziecku (osobie) uczącej się danego przedmiotu a nie na sam przedmiot.
2. Wykonywać działania i doświadczenia bezpośrednie, a nie bazować się na książkach.
3. Prowadzić lekcje tak aby dzieci w grupie umiały powiedzieć co sądzą o danym temacie

Oznacza to, że uczeń w celu rozwiązania problemu wykorzystuje wiedzę z kilku różnych dziedzin nauki. Wychodząc z takiego założenia progresywiści twierdzą,
że nauczyciel powinien posiadać wiedzę z kilku przedmiotów, by osiągać efekty swojej pracy. Podczas zajęć w świetlicy wychowawca motywuje dzieci, do działania, posiada umiejętność kierowania pracą zespołową. Ogranicza swoją rolę do przewodnika,
tym samym rezygnuje z kreacji swojej osoby jako najważniejszej w grupie. Stawiając zainteresowania podopiecznych na pierwszym planie, wychowawca omawia i planuje zadnia związane z uczeniem się. Aktywność i zaangażowanie obu uczestników tej wymiany umożliwia współpracę poprzez modelowanie zachowania. Wychowawca pokazuje uczniom, jak zdobywać wiedzę, uczy, gdzie szukać odpowiedzi, motywuje
do stawiania pytań, akceptuje odmienność interpretacji, inne wizje rzeczywistości. Zadania, które otrzymują uczniowie, powinny przewyższać ich umiejętności,
być interesujące i tym samym stanowić dla nich wyzwanie. Podołanie im powoduje rozwój, wzmaga ciekawość i zainteresowanie światem i ludźmi.

V. Koncepcja wiedzy

Paradygmaty mojej pracy jako koncepcje wiedzy uznają solipsyzm
i scjentyzm.

Solipsyzm - pogląd filozoficzny, wg którego nie można bezpośrednio poznać żadnej innej rzeczywistości poza własną świadomością (umysłem). Człowiek ma dostęp jedynie do subiektywnie odczuwanych zjawisk. W konsekwencji solipsysta przyjmuje, że istnieje tylko on jako konkretny podmiot, dla którego wszystko, poza jego świadomością, jest jedynie układem zjawisk. Świat może istnieć jako wyobrażenie lub sen.

Uważam, iż podejście solipsystyczne jest trochę zbliżone do podejścia pedagogicznego wychowawców w świetlicy, ponieważ patrzą oni przez pryzmat konkretnych podmiotów, którymi w tym przypadku są podopieczni. Wychowawcy poprzez przeprowadzanie urozmaiconych zajęć pokazują, że nasze otoczenie, jest tylko układem pewnych zjawisk, które występują w przyrodzie i życiu społecznym, łącząc wiele elementów z różnych dziedzin nauki, pokazują dzieciom, że są one ze sobą wzajemnie powiązane. Należy tutaj również zaznaczyć, że w momencie, kiedy młody człowiek ma bezpośredni kontakt z przyrodą ożywioną jak i nieożywioną to zaczyna dostrzegać owe związki i zależności istniejące we Wszechświecie, jak również zaczyna rozumieć, jakie jest jego miejsce na Ziemi.

Scjentyzm - pojęcie scjentyzmu wprowadził Charles Renouvier. Scjentyzm (łac. scientia - nauka) to „nazwa postawy myślowej i światopoglądowej; programu społeczno - filozoficznego, stanowiska filozoficznego lub podejścia metodologicznego. W każdym z tych przypadków przypisuje się poznaniu naukowemu (zwłaszcza przyrodniczemu) wyróżnione miejsce kulturze, społeczeństwie i filozofii.

Jest to nurt filozoficzny ukształtowany w początkach XX w. pod wpływem osiągnięć w poszczególnych naukach szczegółowych. Głównym jego przedstawicielem był filozof angielski K. Pearson. Scjentyści uważali, że nauki przyrodnicze dostarczają wiedzy pewnej, polegającej przede wszystkim
na stwierdzaniu faktów i odkrywaniu praw, stanowią więc podstawę do całości ludzkiej wiedzy. Nauka wg scjentystów powinna stać się narzędziem człowieka w jego walce o byt, a także orężem w walce o wolność myśli.

Na wychowawcach świetlicy spoczywa wielka odpowiedzialność jeśli chodzi
o spędzanie przez dzieci wolnego czasu w świetlicy lub poza nią. Przeprowadzone przeze mnie badania wykazały, iż dzieci uczęszczające do świetlicy nie lubiły się uczyć ani w niej, ani w domu. Stąd taka odpowiedzialność. Należy odpowiednio urozmaicać oraz organizować zajęcia w celu wskazania wartości edukacyjnych innych form spędzania czasu wolnego oraz wskazania, że nauka może być drogą do sukcesu życiowego.

VI Nurty w pedagogice

Zastanawiając się nad nurtem, który utożsamiam z moimi paradygmatami

i moja pracą dyplomową wybrałam pedagogikę antyautorytarną.

Pedagogika antyautorytarna - uwydatnia w swoich przesłankach rolę swobody i indywidualności nie tylko w odniesieniu do rozwoju dziecka, ale także jego wychowawców. Jest prądem w naukach o wychowaniu, który został ukształtowany
w opozycji do różnych odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu na świecie,
w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia.

W wymiarze edukacyjnym pedagogia antyautorytarna jest następstwem buntu pokolenia kontestującej młodzieży 1968r. negującego tradycje, autorytarne wychowanie i nauczanie oraz upominającego się o partnerskie relacje miedzy dorosłymi a dziećmi. Jest ona zorientowana na swobodny rozwój osobowości dziecka. Autorytet pedagoga powinien być wynikiem dwustronnej interakcji, w przebiegu której obie strony wzajemnie się szanują, uznają i ufają sobie. Współpraca między nimi jest wynikiem symetrycznych relacji, wzajemnego dialogu, partnerstwa
i poczucia bezpieczeństwa. Wychowawca nie potrzebuje zatem stosować środków przemocy fizycznej czy presji psychicznej, żeby osiągnąć zamierzony cel.

Do takich właśnie relacji dążą wychowawcy w środowiskowym ognisku wychowawczym. Starają się spełniać cele statutowe ogniska. Pełna realizacja celów programu to umożliwienie łatwiejszego startu w dorosłe życie dzieci i młodzieży.
Stąd bardzo ważne jest obustronne zaufanie i szacunek. Często dzieci bywają zamknięte w sobie. Należy je zachęcać do wspólnej pracy i zabawy, co w efekcie staje się podwaliną dobrych partnerskich stosunków. Wyniki moich badań wskazały,
że dzieci lubią przebywać i spędzać wolny czas w świetlicy. Pozytywnie ocenili jej wystrój, a panującą w niej atmosferę określili jako przyjazną i bezpieczną. W ognisku mogą liczyć na pomoc w rozwiązywaniu trudności szkolnych czy rodzinnych. Poznają pozytywne wzorce zachowania, odczuwają zaspokojenie potrzeby akceptacji. Sprawia to, że współpraca na linii wychowawca - podopieczny przebiega z poszanowaniem obu stron.

Bibliografia

1. E. Bilińska - Suchanek, Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2003;

2. J. Didier (1984), Słownik filozofii. Warszawa, Wydawnictwo „Książnica”;

3. Encyklopedia Gazety Wyborczej PWN, tom 6;

4. Gutek G., Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk, 2003;

5. Encyklopedia multimedialna PWN. 2000;

6. http://pl.wikipedia.org/;

7. http://www.sciaga.pl;

8. http://resocjalizacja001.eu.interia.pl;

9. http://portalwiedzy.onet.pl;

10. http://sjp.pwn.pl;

11. Cz. Kupisiewicz, Paradygmaty i wizje reform oświatowych. Warszawa 1985;

12. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005;

13. Wincenty Okoń,:Nowy słownik pedagogiczny”- Warszawa 1996;

14. Mała encyklopedia PWN, Warszawa 2000;

15. Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa, 2004;

16. K. Olechnicki, P. Załęcki: Słownik socjologiczny, Toruń 2004;

17. Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2007;

18. Słownika Wyrazów Obcych, Wydawnictwo Europa, 2001;

19. D. Szymczak, Słownik języka polskiego PWN, 1984;

20. P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo ZNAK 2007;

21. R.G. Pulston, Pedagogika porównawcza jako pole nakreślenia konceptualnych map teorii i paradygmatów;

22. J.H. Turner Struktura teorii socjologicznej Wyd. PWN, 2004.

Wincenty Okoń,:Nowy słownik pedagogiczny”- Warszawa 1996, s.287

Od Natalii str.124

K. Olechnicki, P. Załęcki: Słownik socjologiczny, Toruń 2004, s. 161

Tamże, s. 309

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005, str. 310

Tamże, s.311

Tamże, s. 312

Tamże, s. 313

Tamże, s. 314

K. Olechnicki, P. Załęcki: Słownik socjologiczny, Toruń 2004, s. 86

R.G. Pulston, Pedagogika porównawcza jako pole nakreślenia konceptualnych map teorii i paradygmatów s. 40-41

J.H. Turner Struktura teorii socjologicznej, Wyd. PWN, s. 397-399

J.H. Turner Struktura teorii socjologicznej, Wyd. PWN, s. 401-402

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005, s.59

Cz. Kupisiewicz, Paradygmaty i wizje reform oświatowych. Warszawa 1985 r., Więckowski: Pedagogika wczesnoszkolna. Warszawa 1993, s. 4-5.

E. Bilińska - Suchanek, Opór wobec szkoły. Dorastanie w perspektywie paradygmatu oporu. Wydawnictwo Impuls, Kraków 2003 r., s. 70

Tamże, s. 72

Tamże, s. 76

Encyklopedia Gazety Wyborczej PWN, tom 6, s. 588

http://pl.wikipedia.org/wiki/Humanizm#Inne_formy_humanizmu

Słownik języka polskiego PWN, Warszawa 2007, tom 5 s. 462

http://www.sciaga.pl/tekst/81668-82-charakterystyka_funkcjonalizmu_funkcjonalizm

http://sjp.pwn.pl/lista.php?

http://sjp.pwn.pl/lista.php?

http://sjp.pwn.pl/lista.php?co=subiektywizm

Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa, 2004, s. 238.

J. Didier (1984), Słownik filozofii. Warszawa, Wydawnictwo „Książnica”, s., 238.

Słownika Wyrazów Obcych, Wydawnictwo Europa, 2001, s.238

Mała encyklopedia PWN, Warszawa 2000 r., s. 535

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Pedagogika, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005, s.32 - 33

Tamże, s. 140 - 141

P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo ZNAK 2007, s. 24

Encyklopedia Gazety Wyborczej PWN, tom 11, s., 505

Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa, 2004, s. 484

http://www.esciagi.info/determinizm,1902

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Pedagogika, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005, s.60

http://sjp.pwn.pl/lista.php?co=METODOLOGIA

http://resocjalizacja001.eu.interia.pl/malim_birch_wadeley.pdf

http://resocjalizacja001.eu.interia.pl/malim_birch_wadeley.pdf

http://pl.wikipedia.org/wiki/Porz%C4%85dek_spo%C5%82eczny

http://pl.wikipedia.org/wiki/Integracja_spo%C5%82eczna

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sp%C3%B3jno%C5%9B%C4%87_grupy

P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo ZNAK 2007, s.197

Encyklopedia multimedialna PWN. 2000.

Prof. Dr Szymczak, Słownik języka polskiego PWN, 1984, s., 232.

http://sjp.pwn.pl/lista.php?co=aktualno%B6%E6

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ideologia

P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo ZNAK 2007, s.525

Gutek G., Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji, Gdańsk, 2003, s.308

http://pedagogika-ogolna.wyklady.org/wyklad/566_progresywizm-pedagogiczny.html

http://portalwiedzy.onet.pl/26483,,,,solipsyzm,haslo.html

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Pedagogika, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005, s. 214

http://portalwiedzy.onet.pl/6645,,,,scjentyzm,haslo.html

Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Pedagogika, Wyd. Naukowe PWN, W-wa 2005, s. 378-379

Tamże, s. 383

6

---