Socjologia - wykłady
Socjologia bada wszelkie formy życia zbiorowego.
August Comte - wprowadził pojęcie socjologii ( gr. Socius - zbiorowość )
Florian Znaniecki - polski socjolog
Refleksja teoretyczna, wiedza potoczna charakter praktyczny, co dobre, co złe.
Woluntaryzm - wiara w to, że osoby rządzące państwem są wstanie je kształtować.
Kwestia naukowości, nauka nie zadowala się opisem, jakie relacje zachodzą
Metodologia, neutralność, prawo, które można odkryć.
Kultura
1. Kultura jako wyróżnik człowieka - człowiek jest twórcą i uczestnikiem kultury.
Kultura to wszystko co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji poza genetycznej.
„Całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to co ludzie robią, myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego”
Cechy kultury jako atrybuty człowieczeństwa:
- kultura obejmuje całość życia człowieka ( kultura reguluje wszystkie czynności i zachowania ludzkie)
- kultura nie ma charakteru wartościującego ( elementem kultury mogą być wzory, reguły, które wzbudzają nasze …?)
- kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym ( częścią kultury jest tylko to, co zostało wprowadzone w obieg społeczny)
- kultura zmienia się i narasta w czasie ( jest skumulowane doświadczeniem zbiorowości, przekazywanym z pokolenia na pokolenie)
Na kulturę składają się określone wzory zachowania, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje do ich przestrzegania
Wzory zachowania mogą być:
- idealne (wskazujące, jak należy postępować lub co odczuwać, a przynajmniej jakim odczuciom dawać wyraz w określonych okolicznościach)
- realne (widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości, nie określają jak się należy zachowywać ale ujawniają, jak się ludzie zachowują
* jawne - uświadomione
* ukryte ( takie, które realizujemy nie mając pojęcia, ze zachowujemy się zgodnie z nimi)
Wartości kulturowe - reguły, których przedmiotem są cele działania mówiące jakie cele są godne, słuszne, właściwe. Wartości wskazują do czego ludzie powinni dążyć.
Normy kulturowe - reguły, których przedmiotem są sposoby czy metody działania, środki stosowane dla osiągnięcia celu. Normy wskazują w jaki sposób ludzie powinni dążyć do realizacji wartości.
Rodzaje wartości:
- wartości uznawane ( czyli takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić. Jednak akceptując je i dążąc do ich realizacji człowiek może odrzucać przymus zewnętrzny.
- wartości odczuwalne czyli takie, które zostały zinternalizowane, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna potrzeba.
- wartości realizowane zarówno wartości odczuwane jak i uznawane.
Siła regulacji reguł kulturowych
- imperatywy kulturowe - kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub pewnego celu, mogą być sformułowane pozytywne jak nakazy (musi) lub negatywne jako zakazy ( nie wolno)
- przyzwolenia - reguły nie nakazujące, ani nie zakazujące, a tylko dopuszczające pewne postępowania czy pewien cel.
- zalecenia, preferencje - reguły wskazujące, jakie postępowanie byłoby szczególnie godne uznania, zastrzegające zarazem, że nie można tego od nikogo wymagać ( dobrze by było, żeby…)
Sankcje - system kar i nagród, za pomocą, których zbiorowość zachęca jednostki do pewnych zachowań uważanych za pożądane.
*sankcje formalne - kary i nagrody określane przez przepisy oraz kodeksy karne, których stosowaniem zajmuje się aparat administracyjny,
- nieformalne, obyczajowe np. wyjaśnianie, oznaki szacunku
Kultura jednej zbiorowości rzadko stanowi monolit, pewne jej treści tworzą kulturę, głównego nurtu.
- subkultury - odrębne sposoby życia mniejszych osobowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej.
- kontrkultury - sposób życia swiadomie i celowo przeciwstawny dominującej w danym społeczeństwie, np. grupy anarchiczne.
Entocentryzm - skłonność do wynoszenia własnej grupy poza inne, traktowanie jej kultury jako przewyższające wszystkie inne.
Relatywizm kulturowy - przeciwieństwo etnocentryzmu, dostrzeganie wielkości i rożnorodnosci kultur i uznania, że sposoby działania i myslenia dadzą się zrozumieć tylko w odniesieniu do ich własnych.
Relatywizm kulturowy jako :
- zasada metodologiczna
- element swiatopoglądu
- teoria i filozofia człowieka
- relatywizm wartości
Uniwersalia, powszechniki kulturowe - elementy kultury spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych.
Dyfuzja kultur - przepływ elementów kulturowych lub małych konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami.
Akumulacja - proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, która była przez wychowanie.
Synkretyzm kulturowy - następstwo dyfuzji, a zwłaszcza procesu akumulacji, polegającej na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych kultur.
Uniformizacja kultury
Mcdonaldyzacja społeczeństwa swiatowego - proces stopniowego upowszechniania się zasada działania restauracji typu szybkiej obsługi.
Wyznaczniki mcdonaldyzacji:
-efektywnosć
-kalkulacyjnosć (ilość równoważy jakość, dobre to co dostajemy szybko)
-przewidywalnosć (towary zawsze i wszędzie takie same)
-manipulacja(na zachowanie klientów)
Kultura symboliczna obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza potrzeby podstawowe.
Znak to każdy przedmiot czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegos innego.
Rodzaje znaków:
- instrumentalne - nie posiadają własnej treści np. STOP
- symbole - znaki stanowiące wartość samą w sobie np. godło narodowe, flaga.
Kultura organizacyjna - system wartości i norm, schematów poznawczych i wzorów zachowań, które stymulują istotne z punktu widzenia realizacji celów danej organizacji, zachowania jej członków.
Różne perspektywy badań nad kulturą organizacyjną, traktowanie kultury organizacyjnej jako zmiennej, zewnętrznej niezależnej w stosunku do organizacji, traktowanie kultury organizacyjnej jako zmiennej zależnej wewnętrznie generowanej
Wymiary kultury:
dystans władzy - stopień nierówności wynikającej z zajmowanej przez nich pozycji w strukturze społecznej
stopień unikania niepewności - ludzie wolą sytuacje sformalizowane od niesformalizowanych
indywidualizm/kolektywizm - odnosi się do zakresu, w jakim pracownicy są skłonni zaakceptować dominacje wspólnych interesów nad jednostkami
męskość / kobiecość - cechy określane jako męskie lub kobiece
Krytyka modelu Hofstede'a
- dychotomiczne skonstruowanie wymiany kultury
- ograniczenia metodologiczne
- założenie o decydującym wpływie kultury narodowej na kulturę organizacyjny
Funkcje kultury:
- poznawcza - informacyjna, percepcyjnie
- adaptacyjna jak zachować się w danej organizacji pozwala prognozować i planować
Socjalizacja ( uspołecznienie) - proces uczenia się dzięki, któremu stajemy się członkami danego społeczeństwa i kultury - proces wchodzenia w daną kulturę.
W procesie socjalizacji uczymy się:
- wartości kultury
- norma zachowań
- tworzy się nasza osobowość
- własna koncepcja siebie „JA”
- minimum kulturowego
Podstawowe mechanizmy socjalizacji:
- wzmacnianie (system kar i nagród)
- naśladowanie ( zachowanie tak jak inne osoby)
- przekaz symboliczny
Rodzaje socjalizacji
- pierwotna (przechodzona w dzieciństwie)
- wtórna ( przez całe życie)
- resocjalizacja
Koncepcja behawiorystyczna (J. Watson) osobowości to wyznaczony repertuar zachowań przez, które jednostka reaguje na bodźce z otoczenia, podstawowy mechanizm socjalizacji to instrumentalne uczenie się.
Koncepcja psychoanalityczna - osobowość jako złożona struktura socjalizacja jako proces internalizacji reguł kulturowych przebiega w sferze super - ego
Ego - umożliwia kompromis pomiędzy sferą potrzeb a sferą społecznych powinności
Koncepcja socjologiczna - wszystko co czyni człowieka człowiekiem pochodzi od społeczeństwa , wynika z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi.
Proces kształtowania się jaźni (self) etap zabawy, etap gry, pojawienie się uogólnionego innego, struktura jaźni ja (I) mnie (me)
Jaźń odzwierciedlona
Osobowość - zorganizowana struktura cech indywidualnych oraz sposób zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.
Osobowosć wyrasta na podbudowie
- biologicznej (płeć, wiek itp.)
- psychologicznej (inteligencja, pamięć)
- społecznej ( odziaływanie kultury, role społeczne)
Typy osobowości:
- typologia Hipokratesa
- sangwinik (towarzyski, otwarty)
- melancholik ( emocjonalny, depresyjny)
flegmatyk ( spokojny, wytrwały)
choleryk ( pobudzony, mało wytrwały)
Typologia C. Junga ( orientacja psychologiczna, podstawa kierunek, aktywności życiowej człowieka)
- introwertyk (zamknięty, ukierunkowany na siebie)
ekstrawertyk (otwarty)
Typologia F. Znanieckiego:
- człowiek dobrze wychowany (wychowany przez profesjonalne instytucje)
- człowiek pracy - ukształtowany pod wpływem pracy
- człowiek zabawy - krąg towarzyski, grupy rówieśnicze
- człowiek zboczeniec - osobowość ukształtowana w sposób nieszablonowy
człowiek dobry acz mądry - osobowość przyszłości, łącząca zalety wszystkich innych typów.
Typologia D. Riesmanna - osobowość społeczna zmienia się wraz z historycznym rozwojem społecznym
- tradycyjna - przestrzeganie tradycji
wewnątrzsterowna
zewnątrzsterowna -podatny na wpływy
Osobowosć autorytarna to osobowość wyposażona w cechy:
- aprobata konwencjonalnych wartości i przyjętych zwyczajów
- tendencja do surowego karania
- poczucie zagrożenia
- preferowanie działań z pozycji siły
Osobowość podstawowa - stanowią elementy osobowości występuje u przedstawicieli danej kultury, jest to zestaw norm, podstaw wspólnych dla członków danej zbiorowości .
Osobowość modalna to typ osobowości występujący najczęściej w danej populacji
Pozycja społeczna - miejsce w hierarchi w danej społeczności( zbiorowości)
Rodzaje pozycji
- przypisane np. pozycja dziecka,
- osiągane np. pozycja więźnia
Pojęcie roli społecznej:
Rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją, rola społeczna to schemat zachowania związanego z pozycją.
Elementy składające się na role:
- zachowania nakazane
zachowania zakazane
margines swobody
Konflikt ról - występuje kiedy różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań.
Rola kluczowa - rola człowieka, wyznaczająca, jak jest on postrzegany, a tym samym wyznacza jego tożsamość
Osobowość a role społeczne:
- przyjmując nowe role, człowiek dopasowywuje je do swoich wcześniejszych ról oraz do siebie samego do swojej osobowości.
- osobowość człowieka ma także wpływ na sposób odgrywania roli
- przykład odwrotnego odziaływania roli na osobowość
Funkcje socjalizacji :
- transmisja kultury, kumulacja wiedzy i technologii
- zapewnienie ładu i porządku społecznego
Efekty socjalizacji:
- internalizacja - przyjęcie pewnych reguł jako własne przekonania
- identyfikacja - realizacja pewnych reguł kulturowych dlatego, że uznaje się za słuszne racje grupy, która skłania do określonego typu zachowań (poczucie obowiązku)
- uleganie - realizacja pewnych reguł kulturowych z obawy przed sankcjami
Kontrola społeczna, konformizm, dewiacje.
Kontrola społeczna - wszystkie mechanizmy, które uruchamiają/wymuszają działanie utrzymujące porządek społeczny.
Mechanizmy :
Instytucje
Proces socjalizacji ( dzięki niemu powstaje kontrola wewnętrzna )
Kontrola zewnętrzna
„Kontrola społeczna to zespół czynników kształtujących zachowanie jednostki w sposób społecznie pożądany”
Aspekty kontroli społecznej:
- aspekt statyczny - przedstawia wzorzec zachowań wymaganych
- aspekt dynamiczny odziaływanie represyjne i prewencyjne .
Rodzaje kontroli społecznej:
- formalna ( regulacje prawne, aparat sądowniczy, prawo)
- nieformalna (zwyczaje i obyczaje)
- zamierzona (działanie zamierzone)
- niezamierzona ( działania pod wpływem obecności innych)
- wewnętrzna
- zewnętrzna
Rodzaje sankcji
- pozytywne (nagrody)
- negatywne ( kary)
- formalne
- nieformalne
- prewencyjne (zapobiegawcze)
- represyjne
Konformizm - dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i sposobu myślenia członków danej zbiorowości.
Eksperyment S. Ascha - wpływ grupy na jednostkę.
Przyczyny konformizmu:
- niewiedza
- obawy
- chęć akceptacji
Dewiacja - odchylenie od reguł, zboczenie z drogi, zachowanie niezgodne ze standardami normatywnymi.
Badania dewiacji
Funkcjonalistyczno strukturalistyczne
- dewiacja - patologia społeczna
- system norm i wzorów jest obiektywnie dany.
Interakcjonizm
- normy nie są obiektywnie dane lecz ulegają ciągłej zmianie
- zainteresowanie powstawaniem norm
Teorie dotyczące dewiacji (funkcjonalistyczno - strukturalistyczne)
1 Przyczyną dewiacji jest rozregulowanie systemu społecznego
2 Przyczyną dewiacji jest transmisja kultury dewiacyjnej
3 Przyczyną dewiacji jest niesprawność mechanizmów kontroli społecznej
Transmisja kultury dewiacyjnej:
Jednostka uczy się systemu norm dewiacyjnych mniejszej zbiorowości, które nie są akceptowane przez większość społeczeństwa
Niesprawnosć mechanizmów kontroli społecznej:
Jednostka kalkuluje egoistycznie jak ma postępować, czy zgodnie z normami czy poza nimi.
Teoria etykietowana ( naznaczana) H.S Beckera
1 Nikt nie jest dewiantem jeśli nie zostanie nim uznany przez społeczeństwo
2 Dewiacja jest etykietą ( piętnem) przypisaną do osoby, zachowań, efekt relacji społecznej.
3 Naznaczona osoba utożsamia się z nadaną społecznie etykietą, dostrzega i godzi się z nią.
Skutki dewiacji
- negatywne
* naruszanie porządku
* osłabia skłonności konformistyczne
* koszty psychiczne i materialne
- pozytywne
* wyjaśnia sens norm
* wpływa na spójność grupy
Działania, interakcje i stosunki społeczne.
Zachowanie - zewnętrznie obserwowany ruch fizyczny.
Działanie - zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe.
Działanie społeczne - działanie, w którym bierze się pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i według tego kształtuje się przebieg działania.
Typy działań społecznych według Maxa Webera
- działania racjonalne ze względu na cel, w którym działający kieruje się tak zwaną racjonalnością instrumentalną, działania w oparciu o rachunek zysków i strat,
- działania racjonalne ze względu na wartości, w których działający kieruje się tak zwaną racjonalnością autoteliczną ( cel uswięca srodki ),
- działania tradycjonalne, rutynowe, opierające się na nawyku,
- działania afektywne odpowiadające aktualnym stanom uczuciowym.
Są to modele działań społecznych „typy idealne”, rzeczywiste działania mają cechy więcej niż jednego typu.
- kontakt społeczny - para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym i przelotnym.
- interakcja - dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów.
Cechy interakcji:
- jedność osób - ci sami partnerzy,
- jedność akcji - partnerom chodzi o to samo,
- jedność miejsca - partnerzy są współobecni,
- jedność czasu - akcja toczy się bez przerwy.
Główne orientacje teoretyczne analizujące interakcje:
- behawioryzm,
- teoria wymiany,
- interakcjonizm symboliczny,
- teoria dramaturgiczna.
Teoria behawioralna:
Interakcja to wzajemne modyfikowanie zachowania poprzez wymianę bodźców.
Interakcja jest zewnętrznie obserwowalnym zjawiskiem (niezależnie od treści, znaczeń psychologicznych czy kulturowych nadawanych przez partnerów interakcji )
Teoria wymiany :
- interakcja to wzajemna wymiana pewnych dóbr lub wartości pomiędzy partnerami,
- obaj partnerzy działają racjonalnie - starają się osiągnąć nadwyżkę korzyści nad kosztami
- do interakcji (transakcji) dochodzi gdy każdy z partnerów uzna, że bilans korzyści i kosztów jest pozytywny.
- centralna zasada to „zasada wzajemności” - uniwersalna reguła kulturowa, nakładająca na ludzi powinność rewanżowania się za uzyskane dobra.
- w nowszym ujęciu - teoria gier i teoria racjonalnego wyboru.
Interakcjonizm symboliczny
Istotą interakcji jest komunikacja symboliczna, czyli wymiana, idei, symboli, znaczeń.
- komunikacja werbalna
- komunikacja niewerbalna
Tylko 30-35% znaczeń społecznych interakcji przekazywana jest za pomocą słów.
System komunikacji niewerbalnej:
Język ciała, para język, dystans w przestrzeni fizycznej, dotyk, artefakty.
Dystans w przestrzeni fizycznej (Edward Hall)
- strefa intymna 15 - 45 cm
- strefa osobista 45 - 120 cm
- strefa społeczna 120 - 360 cm
- strefa publiczna powyżej 360 cm
Teoria dramaturgiczna Ervina Goffmana.
- interakcja to manipulowanie wrażeniami - jednostka nie tylko przekazuje treści za pomocą symboli, ale także wywołuje (świadome lub nieświadome) pewne wrażenia.
- analogia teatru - występ, scena, kulisy
- definicja sytuacji i „fasada” (dekoracja, jednostki oraz jej sposób bycia)
Definicja sytuacji - działanie polegające na interpretacji. (zazwyczaj nieuświadomionej) przez jednostkę, w jakiej się znalazła.
- W. Thomas: Jeżeli ludzie definiują jakieś sytuacje jako rzeczywiste poprzez swoje konsekwencje.
- W koncepcji Goffmana: podczas interakcji definicje sytuacji są uproszczone przez tworzone fasady, które dostarczają podstawowych elementów definicji sytuacji.
- Interakcje proste
- Interakcje złożone, sieć interakcji
* mniej lub bardziej zorganizowane
* zogniskowane lub niezogniskowane
- Interakcja powtarzalna - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się sporadycznie , przypadkowo, bez określonych terminów czy interwałów.
- Interakcja regularna - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się w stałych terminach lub w wyrażonych odstępach czasu, mają mieć określony rytm
- Interakcja regularna normatywnie
Stosunek społeczny - normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role.
Typy stosunków społecznych
- czasowe, trwale
- eglitarne, elitarne
- homogamiczne, heterogamiczne
- pierwotne, wtórne
autoteliczne, instrumentalne
Egalitarność - równość lub podobieństwo miejsca
partnerów w
hierarchii bogactwa, władzy, prestiżu
Elitarność - nierówność pozycji partnerów w hierarchii
bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia.
Heterogamiczność - odmienność partnerów pod
względem cech istotnych dla przebiegu interakcji,
płeć, wiek itp.
Homogamiczne - podobne stosunki społeczne pod
względem, płci, wieku itp.
Autoteliczne - takie, których sens i cel leżą w samym
obcowaniu partnerów ze sobą bez względu na
jakiekolwiek inne korzyści.
Instrumentalne stosunki społeczne - takie, które służą realizacji potrzeb, celów czy aspiracji partnerów w innej dziedzinie.
Pierwotne stosunki społeczne - nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, autoteliczne, emocjonalne
Wtórne stosunki społeczne - sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, emocjonalnie „zimne”, oficjalne np. stosunek pracy.
Instytucjonalizacja stosunku społecznego - proces krystalizowania się normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżniające pozycje w społeczeństwie.
Rodzina jako grupa społeczna i instytucja.
Rodzina w perspektywie socjologicznej może być rozumiana jako:
-mała grupa społeczna (małżeństwo)
-grupa pierwotna
-uniwersalna instytucja społeczna (utrwalone w tradycji wszystkich kultur)
Funkcje rodziny:
-regulacja zachowań seksualnych
-biologiczne odtwarzanie populacji
-zapewnianie materialnych środków do życia
-socjalizacja nowego pokolenia
-ochrona i wsparcie emocjonalne
-usytuowanie w przestrzeni społecznej i określenie społecznych tożsamości
Niejednoznaczności związane z pojęciem rodziny.
Rodzina to:
-zbiór osób, które łączą więzy pokrewieństwa
-osoby zamieszkujące wspólne gospodarstwo domowe
Stałe elementy rodziny:
-rdzeń rodziny - związek kobiety i mężczyzny tj. małżeństwo oraz urodzone w tym związku dzieci
-powszechne tabu kazirodztwa
Rodzina a małżeństwo - cechy i typologie
*forma zawarcia małżeństwa
-porozumienie się partnerów
-umowa rodzin
-małżeństwo a „dar ślubny”
-uwirat i sororat
*liczba partnerów w małżeństwie
-homogamiczne
-poligamiczne (poligynia, poliandria)
*dziedziczenie w małżeństwie (rodzinie)
-party linearne - linia męska
- matrylinearne - linia żeńska
- bilinearne - potomkowie
- zasada primogenitury - najstarszy potomek
*miejsce zamieszkania :
-partylokalne
-matrylokalne
-neolokalne
Dobór małżeński:
- endogamiczne - swoja grupa
- egzogamiczne - inna grupa
Stosunki władzy:
-matriarchat
-patriarchat
-rodzina partnerska
Typy rodzin ze względu na kryteria wielkości (liczebność członków)
-nuklearna (elementarna, mała)
-rodzina rozszerzona (złożona, wielopokoleniowa)
-rodzina wielka (ród)
Ewolucja rodziny
*rodzina w epoce przedprzemysłowej
- małżeństwo jako związek rodzin
- Rodzina a ziemie (posiadanie i własność) i stan społeczny
* Rodzina w epoce przemysłowej
-małżeństwo jako osobisty wybór
-rodzina mała/nuklearna, możliwość planowania rodziny,
-konieczność pracy najemnej
*Rodzina współczesna
-atomizacja rodziny : związki nieformalne, rodziny nuklearne, rodziny niepełne
-dominacja czynnika pracy zawodowej
-reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji
-mała liczba dzieci
-rodzina jako związek oparty na potrzebach emocjonalnych
Przyszłość rodziny:
-związki nieformalne (konkubinat)
-rodziny niepełne (samotni rodzice)
-rodzina patchwork (rodzina układanka)
-rodzina homoseksualna - pedały
-rodzina zastępcza, rodzina przybrana
-kultura singli - ludzie samotni z wyboru
Rodzina a teoria racjonalnego wyboru:
Rodzinę tworzą jednostki, które nie muszą mieć indywidualnych interesów i potrzeb a ich zasoby są ograniczone.
Główne dylematy:
-Czy zakładać rodzinę
-Czy mieć dzieci?
-Moment urodzenia pierwszego dziecka
-Liczba dzieci
-Odstęp czasowy między urodzeniem dzieci
-Wyzwanie dla współczesnej rodziny i pogodzenie liczby dzieci z ich jakością
Rodzina w społeczeństwie polskim.
Rodzina w systemie wartości
Przemiany Rodziny po 1989 roku
-wzrost kosztów posiadania dziecka
-znaczenie wykształcenia i pracy zawodowej
-niższa skłonność do zawierania małżeństw i posiadania większej liczby dzieci
-rozwody
Dobór małżeński :
-stan cywilny
-wiek
-poziom wykształcenia
-cechy terytorialne
Społeczności lokalne a zbiorowości terytorialne.
Koncepcja Gemeinschaft i Geselschaft F. Tonniesa
Istnieją dwa typy zbiorowości społecznych.
* Gemeinschaft - wspólnota np. rodzina, wieś tradycyjna, gmina, przyjaźń rówieśnicza.
* Geselschaft - stowarzyszenia np. spółki, towarzystwa handlowe, zrzeszenia, społeczeństwo.
Na odmiennych rodzajach więzi społecznych oparte.
Rodzaje woli wg Tonniesa.
- wola organiczna - płynąca z niedostępnej dla refleksji
jaźni ludzkiej - kieruje się emocjami, spontaniczna i irracjonalna
-wola racjonalna - będąca wynikiem namysłu i wyrachowania
Pod wpływem każdego z rodzajów woli kształtują się
odmienne stosunki społeczne.
-wola organiczna - stosunki naturalne
-wola arbitralna - stosunki umowne, typowe dla stowarzyszeń.
Wspólnoty:
- grupy społeczne oparte na stosunkach pokrewieństw rodziny, rody, klany
-grupy społeczne oparte na stosunkach przyjaźni (rówieśnicze, koleżeńskie)
-grupy sąsiedzkie, w których ziemia i wspólnota zamieszkania rodziły wspólnotę gospodarowania i codziennego obcowania (wieś tradycyjna, gmina wiejska)
Stowarzyszenia - grupy społeczne, które opierają się na porozumieniach między jednostkami do realizacji określonych celów (np. spółki, towarzystwa handlowe, zrzeszenia)
Szkoła Chicagowska - grupa badaczy skupionych wokół Roberta E. Parka
Główne zasługi szkoły chicagowskiej.
Zwrócenie uwagi na społeczności lokalne w obrębie miasta.
Wypracowanie metody monograficznej jako jednej z metod socjologii.
Pomimo dużego zainteresowania społecznościami lokalnymi w socjologii nie wyodrębniła się odrębna subdyscyplina zajmująca się wyłącznie tą problematyką.
Zajmują się nią różne subdyscypliny
-socjologia wsi
- socjologia miasta
-socjologia polityki
-socjologia powojenna - procesy integracji zbiorowości osób pochodzących z różnych regionów Polski (ziem odzyskanych)
-socjologia lat 60 - lokalne konsekwencje urbanizacji i industrializacji (Nowa Huta, Nowe Tychy_
-socjologia współczesna - problem lokalizmu i rozwoju lokalnego (poszukiwania w środowiskach lokalnych źródeł rozwoju ekonomicznego i społecznego kraju)
Społeczność lokalna - grupa zamieszkująca niewielkie, wyodrębnione terytorium (parafia, wieś, osiedle)
w której występują silne więzy wynikające ze wspólnoty interesów i poczucia, przynależności do miejsca.
Cechy społeczności lokalnej:
-terytorium
-intensywność społecznych interakcji
-wspólne więzy ludzi i instytucji
-poczucie przywiązania (sentyment) do miejsca
Społeczność lokalna jako Tonnisowska wspólnota. Składająca się z grup pierwotnych : rodzin sąsiedztwa i w której reakcje między członkami mają zazwyczaj charakter stosunków osobowych.
Cechy tradycyjnej społeczności wiejskiej:
- społeczność zamknięta, mało mobilna
-z silnym poczuciem odrębności od reszty świata
- składająca się głównie z rodzin i sąsiedztwa
-cechuje się zachowawczością i orientacją przeszłościową
-silna, nieformalna kontrola społeczna
Lokalizm oznacza względną autonomię oraz upodmiotowienie konkretnych społeczności lokalnych w zakresie gospodarczym, społecznym i kulturalnym w ramach szerszego układu społeczno - przestrzennego i politycznego.
Od XIX wieku proces zanikania społeczności lokalnych w wyniku głębokich przemian stosunków społecznych i organizacji społeczeństwa.
Towarzyszył temu zmierzch lokalizmu. Zamiast społeczności lokalnych - zbiorowości terytorialne.
Jednostki składające się na zbiorowość terytorialną nie muszą czuć się związane ani z terytorium, ani ze sobą nawzajem.
Współcześnie…
Renesans lokalizmu to reakcja na nieporadność państwa i centralnej biurokracji w rozwiązywaniu problemów społecznych:
-Europa zachodnia i USA od początku lat 60. XX wieku jako krytyka społeczeństwa masowego
- W Polsce jako krytyka społeczeństwa realnego socjalizmu i opozycja do scentralizowanego państwa.
*Renesans lokalizmu oznacza wykształcenie się nowych społeczności lokalnych, funkcjonujących na odmiennych zasadach niż tradycyjna społeczność lokalna.
*Lokalna społeczność samorządowa
-społeczność otwarta, w której istnieją dobrowolne stowarzyszenia, zrzeszenia
Programy rozwojowe tworzą obywatele i współpracujące z nimi lokalne stowarzyszenia i organizacje.
Lokalne elity władzy są wyłaniane przez procedury demokratycznych wyborów.
Członków społeczności cechuje silna identyfikacja z miejscem zamieszkania i aktywny udział w lokalnym życiu publicznym.
Przekształcenie zbiorowości terytorialnych w upodmiotowieniu społeczności lokalne jako droga do społeczeństwa obywatelskiego.
Współczesny lokalizm jest pragmatyczny - zwraca uwagę na korzyści wynikające z realizacji potencjalnych możliwości środowisk lokalnych
-rozwój całego kraju
-Aktywizacja i rozwój społeczności lokalnej.
-Organizacja formalna-
Organizacja jako formalne grupy celowe
-grupy celowe-grupy, które powstają dla zaspokojenia jakichś potrzeb ich członków lub dla realizacji przez nich jakichś zadań
-organizacja- względnie trwałe , celowe uporządkowanie działań i zachowań ludzkich.
Cechy organizacji formalnych:
-są powołane do realizacji określonych celów w sposób zaplanowany i za pomocą procedur określonych przez przepisy
-mają sformalizowaną strukturę
-występuje w nich wyraźny, przejrzysty podział pracy
-mają wyraźne wyodrębnione ośrodki władzy
-istnieje w nich wymiana personelu
-dominują w nich stosunki rzeczowe
W społeczeństwach tradycyjnych życie człowieka toczyło się wśród grup pierwotnych, w nowoczesnych społeczeństwach - wśród organizacji formalnych
Organizacjami formalnymi zajmują się m.in. :
-socjologia organizacji
-nauka o organizacji
Źródła historyczne socjologii organizacji i nauki o organizacji:
- zainteresowanie nowoczesnym państwem i zasadami jego organizacji
-teorie zarządzania
Typ idealny biurokracji Maxa Webera
Typ idealny - abstrakcyjny model skonstruowany z istotnych cech jakiegos zjawiska.
Typ idealny nie oznacza jakiegos wzoru doskonałości rzadko występuje w rzeczywistości, ale stanowi bardzo przydatne narzędzie analizy.
Typ idealny biurokracji Maxa Webera przestawił przy okazji rozważań dotyczących podstaw prawomocności władzy.
Władza może być :
- charyzmatyczna (wynikająca z wiary w nadzwyczajne cechy przywódcy)
-tradycjonalna (oparta na ciągłości lini)
-legalna (oparta na normach prawnych, biurokratyczna)
Biurokracja wg Webera to władza legalna, oparta na normach prawnych i kompetencji osób sprawujących władzę na mocy tych norm.
Biurokracja - w rozumieniu socjologii to scentralizowany system organizacyjny, w którym władza związana jest z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem
Rozwój biurokracji (biurokratyzacja) wiąże się z procesem racjonalizacji zachodzącym w nowoczesnych społeczeństwach, czyli z rozszerzaniem się sfery działań racjonalnych.
Biurokracja to zinstytucjonalizowana forma racjonalnego działania :
- ma jasno określony cel
-precyzyjnie ocenia srodki prowadzące do jego osiągnięcia
-systematycznie eliminuje przeszkody stojące na drodze do tego celu.
Cechy typu idealnego biurokracji:
-wszystkie sposoby postępowania są określone przez normy prawne i przepisy.
-biurokracje mają strukturę hierarchiczną.
-wszystkie stosunki mają charakter bezosobowy
-urzędnicy są profesjonalistami, najemnikami
-komunikacja i wymiana informacji dokonuje się w sposób określony formalnie (pisemnie)
-gromadzona jest dokumentacja pisemna
Typy organizacji formalnych A.Etzioni
-organizacje dobrowolne
-organizacje przymusowe
-organizacje utylitarne
Teorie zarządzania
-zarządzanie naukowe
-szkoła stosunków międzyludzkich
-kierunek administracyjny
Zarządzanie naukowe (F.W Taylor)- koncentrują się na usprawnienia pracy poszczególnych pracowników i sposoby kierowania nimi w celu zwiększenia efektywności i wydajności pracy.
Podstawy metody zawodowej i obserwacja, eksperyment i doświadczenie.
Szkoła stosunków międzyludzkich, human relations
-wpływ na pracę ma atmosfera
-poczucie uczestnictwa motywuje do pracy
Kierunek administracyjny - koncentracja na zarządzaniu całym przedsiębiorstwem i centralne funkcje kierownicze usprawnienia struktury organizacyjnej całego przedsiębiorstwa.
„patologie” biurokracji - ograniczenia racjonalności działań Weberowskiego typu idealnego biurokracji.
- trudnosc w reagowaniu na sytuacje nietypowe
- trudność z wdrażaniem innowacji
- przemieszczanie celów
- gra o władzę i kontrolę nad organizacjami
- dysharmonia między wymiarem biurokratycznym a profesjonalnym
Trzy poziomy analizy problematyki organizacji:
- mikrospołecznych
- mezospołecznych
- makrospołecznych
Naród, grupa etniczna
Powstanie nowoczesnego narodu.
Etniczność to świadomość podziału my i oni oraz poczucie tożsamości grupowej (przekonanie o własnej odrębności )
Elementy grupy (zbiorowości) etnicznej:
- nazwa grupy
- przekonanie o wspólnym pochodzeniu ( wspólna genealogia )
- wspólna pamięć historyczna
- własna odrębna kultura (język, religia)
- związek z określonym terytorium
- poczucie solidarności i tożsamości
Rodzaje grup etnicznych :
- grupy etniczne ( Etno- regionalne)
- mniejszości narodowe
- migracyjne
- „nowe” mniejszości
- diaspory
- miejskie mniejszości etniczne
- ludy tubylcze
- proto narody (narody bez państw)
Naród to dynamiczna wspólnota ponadstanowa ponadwarstwowa i ponadklasowa o charakterze historycznym, wyposażona w cechy obiektywne ( takie jak, terytorium, państwo, język) oraz cechy subiektywne wyrażające się w świadomości przynależności do wspólnoty ( T. Łepkowski)
Naród to grupa ludzi połączonych przekonaniem o wspólnocie swojego pochodzenia, dążenia do uzyskania lub utrzymania swego niezależnego państwa (M. Weber)
- cechą powszechnie uznaną za zasadę narodu, różniąca go od grupy etnicznej jest upolitycznienie - dążenie do posiadania własnego państwa
Dążenie zbiorowości etnicznej do suwerenności politycznej ( narodziny narodu ) - etapy
Pojawienie się poczucia etniczno - kulturowej tożsamości - wyodrębnienie się grupy etnicznej jako swoistej całości
Wykształcenie przez grupę etniczną własnych elit i wejście na scenę polityczną. Wciąż jednak grupa godzi z lojalnością wobec państw w których granicach żyje. Przeciwstawienie się temu państwu i żądanie niepodległości ( narodziny ruchu narodowo - wyzwoleńczego i rozwinięcie świadomości narodowej )
Nie każda zbiorowość etniczna przechodzi przez wszystkie etapy - nie każda dąży do suwerenności politycznej.
Dwie drogi kształtowania się narodów - od narodu do państwa, kiedy wspólnota kulturowa, mająca poczucie własnej odrębności przekształca się w organizm polityczny.
- Od państwa do narodu kiedy organizm polityczny nabiera cech wspólnoty kulturowej.
Powstanie nowoczesnego narodu:
- zniesienie podziałów stanowych i zrównanie wobec prawa (obywatelstwo i prawa obywatelskie)
- modernizacja a upowszechnienie idei narodowych przez oświatę i kulturę masową np. rozwój języka narodowego.
- industrializacja i urbanizacja ( potrzeba zakorzenienia jednostki we wspólnocie kulturowej, narodowej)
-laicyzacja społeczeństwa ( nacjonalizm jako namiastka religii, kult religijny a kult narodowy)
- tożsamość społeczna ( naród nadaje podstawę tożsamości)
Państwa wielonarodowe i narody wieloetniczne:
- Powstanie tożsamości narodowej jako nowej jakości „ponad” regionalnymi różnicami etnicznymi ( Szwajcaria, Hiszpania, Francja)
- Granice państw nie odzwierciedlają granic terytoriów zamieszkanych przez grupy etniczne (mniejszości narodowe)
- Migracje zarobkowe ( np. mniejszość turecka w Niemczech)
- Naród wieloetniczny ( mozaika w USA)
Kształtowanie się nowoczesnego narodu - Polska od państwa do narodu.
- powstanie państwa i ukształtowanie się szlacheckiej Rzeczypospolitej do końca XVI wieku
- rozkwit Rzeczypospolitej szlacheckiej
- próby reformy ustroju państwa u schyłku XVIII wieku w sytuacji zagrożenia jego niepodległości bytu.
Okres zaborów - od narodu do państwa
- wzrost roli języka polskiego, znaczenie kultury romantycznej
- świadomość wspólnej historii, rola symboli narodowych ( Wawel, Częstochowa)
- zmiany społeczno- gospodarcze (kwestia chłopska)
- wzrost znaczenia świadomości narodowych innych np. Litwinów, Ukraińców i Białorusini.
Druga Rzeczypospolita - Polska jako państwo wieloetniczne.
II wojna swiatowa i jej konsekwencje społeczne ( rola podziałów etnicznych w trakcie wojny, a przez to możliwość przeżycia)
Polska po roku 1945:
- wysiedlenie i weryfikacja narodowości oraz repatriacja
- Polska jako państwo jednolite narodowościowo
- ożywienie etniczne w latach 80 XX wieku, (problem Niemców i Ślązaków)
Mniejszość narodowa - grupa osób mniejsza liczebnie od pozostałej czesci ludności w państwie, której członkowie, będący jego obywatelami mają etniczne, religijne lub językowe cechy odróżniające je od pozostałej części ludności oraz kierujący się wolą zachowania własnej kultury, tradycji i religii lub języka.
Zróżnicowanie społeczne, struktura, ruchliwość społeczna.
Różnice:
- biologiczne ( płeć, wiek, kolor oczu)
- społeczne ( wykształcenie, władza, majątek)
Socjologia interesuje się różnicami z konsekwencjami społecznymi , określanie pozycji społecznej wyznaczają role społeczne.
Struktura społeczna - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji między, którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna.
Makrostruktura w różnych typach społeczeństwa :
-kasty
-stany
-klasy
-grupy statusowe
Kasty - najbardziej sztywny ze wszystkich systemów.
Stany - charakterystyczny dla średniowiecza, trochę mniej sztywny od kast
Z perspektywy analizy podziałów społecznych :
- podejście relacyjne
- podejście gradacyjne
Trzy klasyczne spojrzenia na podziały społeczne:
- koncepcja klas Karola Marksa,
- Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych
- koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia)
Koncepcja klas społecznych Karola Marksa
- klasy jako podstawowy element struktury społecznej
- podstawą wyodrębnienia klasy to własność środków produkcji
- immanentny konflikt klasowy i nieuchronność rewolucji
- ewolucja od klasy „w sobie” do klasy „dla siebie”
- klasy: konflikt klasowy jako fundament teorii o upadku kapitalizmu.
Max Weber i trzy płaszczyzny podziałów społecznych.
Podział społeczny jest rezultatem podziału różnych zasobów:
-płaszczyzna ekonomiczna - podział klasowy
- płaszczyzna prestiżu - podział stanowy
- płaszczyzna polityczna - podział na partie
Podział klasowy jest wyznaczony przez rodzaj „szans na rynku”, które zależą nie tylko od posiadania srodków produkcji ale również kwalifikacji.
Koncepcja stratyfikacji społecznej ( uwarstwienia, struktura - warstwa)
Stratyfikacja - hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, który różni udział w podziale dochodów, władzy, prestiżu oraz innych pożądanych dóbr społecznych.
Podstawowe wskaźniki empiryczne stratyfikacji ( mierzalne)
- dochód
- wykształcenie ( liczba lat nauki szkolnej)
- prestiż zwodu
Teorie i koncepcje stratyfikacji:
- koncepcja stratyfikacji W. L. Warnera
- funkcjonalna teoria stratyfikacji K, Davisa i W. Moore'a
Uwarstwienie wg kryteriów prestiżu - postrzegania innych członków.
Klasy:
- wyższa
- średnia
- niższa
Funkcjonalna teoria stratyfikacji K. Davisa i W. Moore'a
- stratyfikacja ( szeroko rozumiana ) - nierówność poziomów udziału w dobrach ( głównie materialnych ) i prestiżu.
- istnieje funkcjonalna niezbędność i użyteczność nierówności społecznych ( inaczej merytokratycznego systemu zróżnicowania nagród)
- stratyfikacja zapewnia zajmowanie najważniejszych pozycji przez najbardziej kwalifikowane osoby.
- w przeciwnym wypadku ludzie nie podejmowaliby wysiłku zdobycia wysokich kwalifikacji
Polemika z teorią Davis i More'a
- główny zarzut w punkcie wyjścia wszyscy mają takie same szanse osiągnąć wysokie pozycję a o tym czy je osiągną decyduje wyłącznie talent i praca jednostki
- modyfikacja teorii - istnieją dwie drogi osiągania pozycji ważnych i wysoko wynagradzanych : talent i wysiłek jednostki oraz „dziedziczenie”
Socjologia europejska i polska a socjologia amerykańska:
Odmiennie rozumienie klas:
- Europa - częściej ekonomiczne
- USA - częściej stratyfikacyjnie (wielowymiarowo)
Odmienna terminologia
Polska - termin struktura społeczna
USA - termin stratyfikacja społeczna
Ruchliwość społeczna pozioma (horyzontalna) - przemieszczenie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii.
Ruchliwość pionowa ( wertykalna ) - przechodzenie w dół ( degradacja ) lub w górę ( awans społeczny ) w hierarchii społecznej
Wewnątrz - pokoleniowa - awans w granicach jednego pokolenia
Miedzy - pokoleniowa - dzieci maja inne pozycje niż rodzice
Ruchliwość strukturalna - wynika ze zmiany społeczno - zawodowego kolejnych pokoleń.
Strona 17 z 18