Pojęcie FINANSE obejmuje wszelkie operacje finansowe przeprowadzane za pomocą pieniądza. Finanse publiczne dotyczą gospodarowania środkami pieniężnymi przez państwo, samorządy i inne jednostki sektora finansów publicznych.

„PUBLICZNE” należy rozumieć jako powszechne, jawne, przeznaczone dla ogółu.

Finanse publiczne jako nauka obejmują następujące problemy:

1. określenie zapotrzebowania władz publicznych na środki finansowe

2. badanie sposobów zaspakajania popytu władz publicznych na te środki

3. określenie udziału środków publicznych w finansowaniu poszczególnych dziedzin (przedsięwzięć)

4. badanie efektywności planowania i wydatkowania środków publicznych pod kątem realizacji założonych celów

Rola finansów publicznych determinowana jest przez czynniki o charakterze:

a) społeczno-politycznym

• zaspakajanie potrzeb zbiorowych społeczeństwa

• ochrona grup najsłabszych ekonomicznie z powodów od siebie w znacznym stopniu niezależnych

• uaktywnienie społeczności lokalnych

b) ekonomiczne:

• łagodzenie cyklu koniunkturalnego

• dostosowanie struktury podaży do struktury popytu

• likwidowanie negatywnych efektów działalności gospodarczej

Potrzeby zbiorowe - odczuwane są przez ogół lub znaczną część społeczeństwa. Potrzeby zbiorowe zaspakajane są przez dobra:

1) publiczne - finansowanie wyłącznie ze środków publicznych, dostęp do nich nie jest uzależniony od poziomu zamożności obywatela (np. administracja, wojsko, sądownictwo, instytucje kontrolne, ochrona środowiska, szlaki komunikacyjne).

2) społeczne - mogą być częściowo finansowane ze środków prywatnych (szkolnictwo, służba zdrowia)

Podstawowe różnice między finansami publicznymi a prywatnymi: (mowa o publicznych)

1. Zysk nie jest podstawowa kategorią

2. Podlegają publicznej kontroli

3. Przymusowy charakter gromadzenia

4. Znaczna wielkość środków

Reforma to inaczej naprawa. Najczęściej finanse państwa wymagają reformy, gdy wydatki państwa są nadmierne lub niewłaściwie kierowane, rozdysponowywane. Zwykle reformy w krótkim okresie niekorzystnie wpływają na dobrobyt społeczeństwa. Pozytywne ich efekty odczuwane są w długim terminie. Reformy należy wprowadzać w pierwszych dwóch latach rządów - istnieje szansa na kolejną kadencję, oraz w okresie wzrostu gospodarczego - łatwiej jest ograniczyć pomoc państwa w czasie niskiego bezrobocia i wysokich płac.

Obszary wymagające reform: służba zdrowia, system emerytalny (powszechny - ZUS, rolniczy - KRUS oraz mundurowy), funkcjonowanie powiatów, finansowanie partii politycznych i kościołów, zatrudnienie w administracji, polityka socjalna - demografia.

DŁUG PUBLICZNY stanowią zobowiązania wynikające z zaciągniętych kredytów, pożyczek, SPW (skarbowe papiery wartościowe: bony i obligacje skarbowe), przyjętych depozytów a także wymagalnych zobowiązań wynikających z orzeczeń sądów i decyzji administracyjnych oraz uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora.

Przy wyliczaniu długu brany jest pod uwagę kurs średnioroczny walut obcych. Do kwoty długu nie zalicza się środków pochodzących z długu, jednak utrzymywanych na rachunku.

Jeszcze niedawno obowiązywały 3 progi ostrożnościowe dotyczące poziomu długu publicznego: 50%, 55% oraz 60% w relacji do PKB. Zapisane są one w Konstytucji oraz ustawie o finansach publicznych Próg 50% zawieszono, a w związku z przekazaniem obligacji z OFE do ZUS mają obowiązywać nowe progi na poziomach 43%, 48%, 55% oraz 60%.

Jeśli dług przekroczy 60% w relacji do PKB to:

1. Obowiązuje zakaz udzielania gwarancji i poręczeń

2. Budżet na rok x+2 nie zawiera deficytu, lub jego wielkość jest taka, że zapewnia spadek wspomnianej relacji,

3. Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji poniżej 60%,

4. wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat kredytów i pożyczek udzielonych w latach po-przednich,

5. Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług,

6. Ograniczona jest wysokość waloryzacji rent i emerytur,

7. Nie występuje podwyżka wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.

Znaczna część tych regulacji obowiązuje już po przekroczeniu progu 55%.

Jak funkcjonuje stabilizacyjna reguła wydatkowa?

Na koniec 2011 roku dług publiczny Polski wyniósł 53,5% PKB (metodologia krajowa), 56,3% (metodologia unijna). W tym okresie dług dla wybranych krajów wynosił: Japonia 200%; Grecja 165%; Włochy 120%; USA 110%; Belgia 98%; Francja 86%; Niemcy 81%

Pod koniec 2012 roku państwowy dług publiczny miał wartość około 840 mld złotych.

Na koniec 2013 roku PDP miał wartość 880 mld zł, co stanowiło 53,9% PKB, natomiast liczony zgodnie z metodologią unijną EDP 932 mld zł, czyli 57,1% PKB.

Poziom długu zagranicznego Polski:

Początek lat 70 - około 1 mld USD

Początek lat 80 - ponad 24 mld USD

Początek lat 90 - 49 mld USD

Na początku lat 90. były prowadzone negocjacje z Klubem Paryskim i Klubem Londyńskim w sprawie redukcji zadłużenia. Klub Paryski zrzeszał wierzycieli państwowych, natomiast Klub Londyński - wierzycieli prywatnych (kilkaset banków). Uzyskano redukcję części zadłużenia, odroczenie terminu spłaty, możliwość zamiany długu na inwestycje ekologiczne.

FOZZ - Fundusz Obsługi Zadłużenia Zagranicznego, został powołany celem wykupu na rynkach finansowych praw do długu Polski poniżej ceny nominalnej.

Nowoczesną formą zaciągania długów są papiery wartościowe - łatwa zbywalność. Zaliczmy do nich bony i obligacje skarbowe, w tym euroobligacje.

Memorandum informacyjne zawiera podstawowe dane na temat emitenta papierów wartościowych.

List emisyjny zawiera wszelkie podstawowe dane na temat konkretnej emisji (termin emisji i wykupu, kwota, forma oprocentowania, punkty sprzedaży obligacji, możliwość wcześniejszego wykupu, częstotliwość naliczania odsetek...).

EUROOBLIGACJE to dłużne papiery wartościowe plasowane na rynkach zagranicznych. Mogą mieć walutę obcego kraju.

PIERWSZA EMISJA euroobligacji RP:

• Termin emisji: 1995 r.

• Termin wykupu: 2000 r.

• Zapadalność: 5 lat (informuje po jakim czasie będą wykupione) - wzrost zapadalności świadczy o poprawie postrzegania gospodarki i finansów danego kraju.

• Kierownik konsorcjum emisyjnego: J.P. Morgan

• Wartość emisji: 250 mln USD

• Oprocentowanie: 7,75%

• Marża ponad notowania instrumentów bazowych na dzień emisji: 185 pb (punktów bazowych)

• Cena emisyjna: 99,967%

• Wartość 250 mln USD; niska z punktu widzenia potrzeb pożyczkowych państwa

• Oprocentowanie 7,75%; W tamtym okresie koszty pozyskania kapitału na rynku krajowym przekraczały 20%

• Marża ponad notowania instrumentów bazowych 185 pb (185 pb = 1,85%); Benchmark to punkt odniesienia przy dokonywaniu oceny. Instrumentem bazowym służącym porównaniu jest emisja o dużej wartości 5-10 mld euro przeprowadzona przez kraj o niskim poziomie ryzyka. Marża informuje o wielkości ryzyk towarzyszących obejmowaniu papierów wartościowych ponad ryzyko bezpiecznych emisji.

• Cena emisyjna 99,967%:

Stopa procentowa zapisana w liście emisyjnym nie może ulec zmianie. Dostosowanie rentowności papierów do oczekiwań rynku następuje poprzez sprzedaż papierów po cenie emisyjnej z premią lub dyskontem w stosunku do nominału.

W 2001 r. Polska przeprowadziła przedterminowy wykup długu względem Brazylii. Dług o nominale 3,3 mld USD wykupiono za 2,45 mld USD. W transakcji rząd otrzymał pomoc ze strony NBP.

Na koniec 2004 r. dług względem Klubu Paryskiego miał wartość ponad 12,3 mld euro. Postanowiono dokonać wcześniejszej spłaty. Ostatecznie udało się to w stosunku do 4 mld euro.

Zalety transakcji (wcześniejszej spłaty)

• Dług o wyższym koszcie został zastąpiony długiem o niższym koszcie (koszt nowego kapitału

był niższy z racji lepszej kondycji gospodarki Polski)

• Dług, którego spłata miała następować w latach 2005-2009 zastąpiono obligacjami o średniej zapadalności kilkunastu lat (korzystniejsza struktura czasowa wykupy długu)

• Poprawa jakościowa - spłata starego zadłużenia (30-letniego) i zastąpienie go nowym

Pod koniec 2011 roku także postanowiono wykupić przed terminem obligacje na kwotę kilkunastu miliardów złotych. Chciano w ten sposób zapobiec przekroczeniu progu 55%. Inwestorzy odpowiedzieli na wezwanie tylko w części. Niepowodzenie operacji można rozpatrywać w charakterze sukcesu. Okazało się, ze inwestorzy nie mieli obaw o kondycję naszych finansów publicznych i nie chcieli pozbywać się ich zdaniem papierów o niskim ryzyku kredytowym.

Finansowanie pomostowe występuje w okresie do pozyskania środków z własnego źródła finansowania. Pozwala na szybsze rozpoczęcie realizacji projektu.

Rolowanie - spłata długu zwykle będącego w terminie wymagalności poprzez zaciągnięcie nowego długu

BONY SKARBOWE to instrumenty dyskontowe, sprzedawane na przetargach poniżej wartości nominalnej. Służą do regulowania krótkoterminowych braków płynności w budżecie państwa. Są to instrumenty krótkoterminowe (termin wykupu krótszy niż 1 rok) i nominale 10.000 zł.

Opinia inwestorów na temat finansów państwa i kondycji gospodarki jest wyrażana przez uczestnictwo i oferowane ceny na przetargach papierów skarbowych.

Obligacje hurtowe - przeznaczone są dla instytucji (zwykle obowiązuje minimalna wartość zlecenia). Prawo nabycia tych obligacji na rynku pierwotnym mają dealerzy skarbowych papierów wartościowych.

Obligacje detaliczne - mogą być nabywane w małych ilościach. Sprzedaż tych obligacji prowadzona jest za pośrednictwem PKO BP.

Obligacje oszczędnościowe - kierowane są wyłącznie do osób fizycznych.

Obligacje zero-kuponowe - obligacje z tytułu posiadania których nie otrzymuje się odsetek, sprzedawane z dyskontem.

DOS 0813 - obligacja dwuletnia o oprocentowaniu stałym o terminie wykupu - sierpień 2013r.

TZ 0711 - obligacja trzyletnia o oprocentowaniu zmiennym o terminie wykupu - lipiec 2011 r.

SP 0815 - obligacja pięcioletnia o oprocentowaniu stałym o terminie wykupu - sierpień 2015 r.

Przykładowa formuła wyznaczania odsetek dla obligacji (odsetek) :

( r₁ + r₂ + r₃ + r₄ )

R = I = R 1,1

⁴

gdzie:

R - Średnia rentowność bonów skarbowych osiągnięta na 4 ostatnich przetargach

I -oprocentowanie obligacji

r₁ , r₂ , r₃ , r_{4 -} -średnioważone rentowności osiągnięte na danym przetargu bonów skarbowych

Wykorzystane rentowności z 4 przetargów bonów ma na celu zminimalizowanie zakłóceń w rentowności mających swoje źródło z krótkoterminowym kryzysie politycznym lub gospodarczym

Mnożnik powyżej jedności uwzględnia fakt, że oprocentowanie obligacji powinno być wyższe od rentowności bonów

Poziom oprocentowania obligacji może być uzależniony także od wysokości inflacji czy stawki WIBOR, przykładowo jako: oprocentowanie = inflacja + 2 p.p. lub oprocentowanie = 0.95 x WIBOR 1M.

Dealerzy skarbowych papierów wartościowych to banki krajowe i zagraniczne wyłonione w drodze konkursu, uprawnione do nabywania skarbowych papierów wartościowych od Ministra Finansów (rynek pierwotny). Dealerzy zarabiają na prowizji przy odsprzedaży papierów innym instytucjom. W zamian muszą kwotować papiery wartościowe oraz mają obowiązek brać udział w przetargach sprzedaży, w przetargach uzupełniających oraz zamiany.

SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH SKŁADA SIĘ Z (dane na koniec 2013 roku):

Sektora rządowego - odpowiada za 92,4% ogółu zadłużenia:

- skarb państwa

- państwowe fundusze celowe

- uczelnie państwowe

- państwowe ośrodki kultury

- ośrodki badawczo-rozwojowe

Sektora samorządowego - generuje 7,5% długu,

- jednostki samorządu terytorialnego

- samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

Sektora ubezpieczeń społecznych - 0,1% długu:

- ZUS i zarządzane przez ZUS fundusze

- KRUS

- NFZ

Zadłużenie sektora podawane jest w ujęciu - po konsolidacji - tzn. po wyeliminowaniu wzajemnego zadłużenia między jednostkami sektora.

Dług prezentowany jest w podziale na krajowy i zagraniczny przy uwzględnieniu miejsca emisji lub kryterium rezydenta.

miejsce emisji rezydent

krajowy 613 432

zagraniczny 267 448

Zarządzanie długiem może być realizowane przez:

- Bank Centralny

- Ministerstwo Finansów (w Polsce)

- Specjalnie powołaną agencję

Zarządzanie długiem ma na celu:

- zmniejszenie kwoty długu lub tempa jego narastania

- zmniejszenie kosztów obsługi długu

- optymalizacje w zakresie harmonogramu spłaty długu

Narzędzia zarządzania długiem:

- publikacja kalendarza przetargów

- operacje wykupu i zamiany obligacji

- zmniejszenie ilości emisji, przy jednoczesnym wzroście kwoty pojedynczej emisji

- zwiększenie przejrzystości rynku.

Obligacje mogą być wyposażone w opcje:

- call - emitent może zażądać wykupu przed terminem zapadalności - obligacje z opcją call mają wyższe oprocentowanie od obligacji rynkowych

- put - prawo sprzedaży przysługujące nabywcy

Ukryte zobowiązania Polski szacowane są na dziesiątki miliardów zł. Dotycz:

- obligacji II RP

- mienia zabużańskiego

- znacjonalizowanych przedsiębiorstw

- mienia żydowskiego

Przy ocenie inwestycji należy uwzględnić: rentowność, płynność i ryzyko. CREDIT RATING to ocena zdolności (kredytowej) do terminowego regulowania zadłużenia. Ocena ta może być dokonywana w stosunku do państw, samorządów terytorialnych, przedsiębiorstw.

Przy ocenie kraju brane są pod uwagę: dynamika PKB, poziom długu publicznego, wielkość deficytu, inflacja, bezrobocie, poziom wykształcenia, stosunki narodowościowo-religijne. Po pierwszej ocenie następują okresowe weryfikacje.

Ocena dla Polski to A-.

Ocena (rating) podmiotu działającego w danym kraju nie może być wyższa, aniżeli ocena tego kraju.

Obniżenie oceny ratingowej powoduje wzrost kosztów obsługi długu i problemy z jego pozyskaniem.

Najważniejsze agencje to Moody's, Standard & Poor's i Fitch. Oceny mają postać liter i cyfr.

AAA -ocena najlepsza

AA

A RATING INWESTYCYJNY

BBB

BB

B

CCC

CC RATING SPEKULACYJNY

C

D

Emerging markets to „rynki wschodzące” (rynki rozwijające się). Inwestycje na emerging markets wiążą się z wysokim ryzykiem, a jednocześnie z wysoką stopą zwrotu.

„Efekt zarażania” polega na przenoszeniu skutków kryzysu z jednego rynku na inne przy czym bardziej narażone na jego oddziaływanie są gospodarki rozwijające się, aniżeli rozwinięte.

BUDŻET PAŃSTWA

Procedury budżetowe (regulacje prawne):

1. Projekt ustawy budżetowej powinien zostać złożony do Sejmu na 3 miesiące przed końcem
   roku budżetowego (do 30 września)

2. Sejm nie może zwiększyć poziomu deficytu zawartego w projekcie

3. W okresie 4 miesięcy od złożenia projektu ustawa budżetowa musi trafić do podpisu prezydenta (inaczej prezydent może rozwiązać parlament)

Zasady budżetowe:

1. Równowagi -w budżecie nie występują deficyty

2. Roczności - budżet jest planem dochodów i wydatków państwa w ujęciu rocznym

3. Powszechności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki sektora

4. Uprzedniości - budżet powinien zostać uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego

5. Jedności materialnej - zakaz przyporządkowania określonym dochodom pewnych wydatków

6. Jawności - uchwalanie, wykonanie i kontrola realizacji budżetu podlega społecznej kontroli

Projektując ustawę budżetową należy przyjąć założenia dotyczące:

- dynamiki PKB,

- kursów walut,

- wielkości inwestycji i konsumpcji,

- wysokości inflacji,

- średniego wynagrodzenia.

Zapisane w ustawie kwoty deficytu i wydatków nie mogą zostać przekroczone.

PODSTAWOWE (główne) DOCHODY BUDŻETU: środki pochodzące z UE
PIT	CIT	VAT	akcyza	dywidenda	cło	wypłata z zysku NBP
				Niepodatkowe

PODSTAWOWE (GŁÓWNE) WYDATKI BUDŻETU:

- obsługa długu krajowego i zagranicznego

- dotacje do ZUS i KRUS

- rozliczenia z budżetem UE

- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

Ok. 74% wydatków, to wydatki sztywne, wynikające z przyjętych ustaw oraz zobowiązań międzynarodowych.

Budżet na 2013 rok:

• Dochody - 277,8 mld zł

• Wydatki - 325,3 mld zł

• Deficyt - 47,5 mld zł

Części składowe ustawy budżetowej (budżetu):

• Przychody i rozchody

• Dochody i wydatki

• Limit gwarancji i poręczeń

• Wykaz dotacji przedmiotowych i podmiotowych

• Wykaz inwestycji wieloletnich

• Plany finansowe funduszy celowych i agencji

Budżet zadaniowy charakteryzuje się tym, że określa się funkcje państwa oraz zadania służące ich wypełnianiu. Zadani te, następnie przypisywane są podmiotom oraz ustalane są mierniki pozwalające ocenić efektywność poczynionych wydatków.

Budżet zbyt optymistyczny - popełniono błąd przyjmując jako złożenie dynamikę PKB na zbyt optymistycznym poziomie, w konsekwencji konieczna jest znaczna redukcja wydatków lub nowelizacja ustawy budżetowej.

Instytucje takie jak: Kancelaria Prezydenta, Premiera, Sejmu, Senatu, NIK, Sąd Najwyższy same ustalają swoje budżety które następnie po opinii Komisji Finansów Publicznych podlegają włączeniu do budżetu państwa.

DEFICYT BUDŻETOWY to inaczej niedobór. Występuje, gdy wydatki przekraczają kwotę dochodów. PROFICYT to nadwyżka dochodów nad wydatkami. W nowej historii Polski tylko raz wystąpiła niewielka nadwyżka budżetowa.

Niskie deficyty mogą być akceptowane pod warunkiem, że wydatki kierowane są na rozwój kraju lub w celu pobudzenia gospodarki w okresach kryzysu.

Wysokie deficyty mogą prowadzić do:

• Wzrostu długu publicznego

• Podwyższenia stawek podatkowych

• Wzrost inflacji (dodruk pieniądza w celu pokrycia deficytu - konstytucyjny zakaz finansowania deficytu przez NBP)

• Efektu wypychania

Efekt wypychania wydatków sektora prywatnego przez wydatki sektora publicznego jako skutek wzrostu rynkowych stóp procentowych (obligacje zastąpiły kredyt).

Dziura BAUCA - z wyliczeń ministra finansów w 2001 roku groził deficyt ok. 80 mld zł.

Kotwica budżetowa - wprowadzono ograniczenie deficytu do poziomu 30 mld zł.

Kraj unijny, w którym deficyt przekracza 3% PKB jest obejmowany przez Komisję procedurą podwyższonego deficytu. Minister Finansów zobowiązany jest wówczas do przedstawiania co rok programu konwergencji (zbieżności) zawierającego realne działania mogące obniżyć deficyt budżetowy. Polska jest objęta taką procedurą.

Lepszą miarą oceny stanu finansów publicznych od deficytu budżetowego jest deficyt całego sektora finansów publicznych (efekt gorsetu).

Na skutek reformy emerytalnej zwiększyły się kwoty dotacji budżetowych do ZUS. Spowodowało to wzrost deficytu. Przez kilka lat Komisja Europejska zezwoliła Polsce, aby przy wyliczaniu deficytu nie uwzględniać części dotacji do ZUS.

Pakt fiskalny a deficyt

ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

Zamówienia publiczne uregulowane są ustawą Prawo zamówień publicznych z dnia 29 stycznia 2004 r.

Przepisy ustawy mają zastosowanie do zamówień przekraczających kwotę 30 tysięcy euro. Do niedawna limit ten wynosił 14 tysięcy euro.

Zamówienia publiczne uregulowano ustawowo w celu:

1. Równego traktowania oferentów

2. Wprowadzenia konkurencji między oferentami

3. Obniżenia kosztów realizacji zamówień.

Przedmiotem zamówień publicznych mogą być:

• Dostawy

• Usługi

• Roboty budowlane

Tryby zamówień publicznych:

• Przetarg nieograniczony

• Przetarg ograniczony

• Zapytanie o cenę

• Licytacja elektroniczna

• Negocjacje z ogłoszeniem

• Dialog konkurencyjny

• Zamówienie z wolnej ręki

Informacja o zamówieniu powinna znaleźć się:

• Na stronie internetowej zamawiającego

• W Biuletynie Zamówień Publicznych

• W Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej

Specyfikacja istotnych warunków zamówienia zawiera:

• Dane zamawiającego

• Tryb przetargu

• Opis przedmiotu zamówienia

• Czas i miejsce realizacji

• Warunki udziału w postępowaniu oraz opis sposobu dokonywania oceny spełniania tych

warunków

• Wykaz oświadczeń lub dokumentów, jakie mają dostarczyć wykonawcy w celu

potwierdzenia spełniania warunków udziału w postępowaniu

• Kryteria wyboru najlepszej oferty

Nadużycia w zakresie zamówień:

• Dzielenie zamówień na mniejsze

• Stosowanie nazw własnych w specyfikacji

• Zmiana wielkości zamówienia w ostatniej chwili

• Zbyt szczegółowe lub nadmierne warunki w specyfikacji

• Zaplanowane aneksowanie umów celem wzrostu kosztów realizacji zamówienia

POMOC PUBLICZNA DLA PRZEDSIĘBIORSTW

Pomoc publiczna to przysporzenie finansowe pochodzące ze środków publicznych kierowane do wybranego podmiotu lub w celu wparcia określonego produktu mogące zakłócić konkurencję rynkową.

Zalety pomocy publicznej:

• Wspieranie innowacyjnych przedsięwzięć

• Zachowanie miejsc pracy

Wady pomocy publicznej:

• Eliminacja z rynku podmiotów bardziej efektywnych

• Zwiększanie deficytu i długu publicznego

• Otrzymanie pomocy demotywuje do wprowadzania usprawnień, reform

Instytucje udzielające pomocy publicznej:

• Ministerstwo Skarbu

• Ministerstwo Gospodarki

• Ministerstwo Rolnictwa

• Ministerstwo Finansów

• Prezes ZUS

• Urzędy Skarbowe

• Izby Celne

• Burmistrzowie, prezydenci miast

Rodzaje pomocy publicznej:

• Dotacje

• Poręczenia i gwarancje

• Dopłaty do oprocentowania kredytów

• Zamiana długu na udziały

• Przekazanie pakietu akcji

• Anulowanie, zmniejszenie, odroczenie, rozłożenie na raty podatku lub opłaty

Cele pomocy publicznej (celowość/przeznaczenie):

1. Horyzontalna - dotycząca wszystkich, wspierana przez Unię i obejmująca:

• Badania i rozwój

• Ochrona środowiska

• Restrukturyzacja

• Pomoc w zatrudnieniu

1. Sektorowa - ograniczona przez Unię w szczególności w sektorach wrażliwych (tj. motoryzacyjnym, stoczniowym, górnictwa węgla kamiennego, hutnictwa żelaza i stali, włókienniczym).

2. Regionalna - pomoc kierowana do obszarów, gdzie PKB na mieszkańca w ostatnich 3 latach poniżej 75% średniej unijnej; na wsparcie szeroko rozumianego rozwoju i poprawę konkurencyjności.

Przed przystąpieniem do Unii, Polska zobowiązana była do informowania o zakresie udzielanej pomocy.

Obecnie pomoc taka musi podlegać notyfikacji - w okresie kilku miesięcy od zgłoszenia Komisja może wydać zgodę na jej stosowanie.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest organem nadzorującym i raportującym w zakresie pomocy publicznej.

Przed przystąpieniem do Unii roczna pomoc miała wartość 10 -15 mld zł. W 2003 r. było to aż 28 mld zł.

Po przystąpieniu do Unii pomoc miała wartość 5 - 6 mld zł, a po zmianie sposobu liczenia (włączenie środków unijnych) osiąga wartość około 20 mld zł.

Hasła: „Mniej pomocy, ale lepszej pomocy” - za dużo pomocy sektorowej; „Pierwszy i ostatni raz”

Działania kompensacyjne polegają na ograniczeniu zdolności do konkurowania podmiotom, którym udzielono pomocy. Mogą mieć formę:

1. Limitowania (ograniczenia) wielkości produkcji;

2. Konieczności podziału przedsiębiorstw lub sprzedaży pewnych aktywów.

Ocena udzielonej pomocy może być dokonywana pod kątem:

1. Skuteczności - stopień realizacji założonych celów

2. Efektywności - koszty poniesione przy realizacji celów

SSE - Specjalne Strefy Ekonomiczne. Zachętą do inwestycji w SSE są dotacje i ulgi podatkowe. Przykładowo w sektorze motoryzacyjnym intensywność pomocy nie może przekroczyć 30% wydatków kwalifikowanych.

Podatek PIT

PIT to podatek dochodowy (bezpośredni) od osób fizycznych. W Polsce przez wiele lat obowiązywały stawki: 19%, 30%, 40% a progi podatkowe były zamrożone na poziomie 37 000 zł oraz 74 000 zł.

Od roku 2009 roku obowiązują stawki: 18% i 32% a próg to około 85 000 zł.

Kwota wolna od podatku (to roczny dochód nie powodujący obowiązku zapłaty podatku) wynosi około 3000 zł, co powoduje obniżkę podatku o około 560 zł

Nadmierny fiskalizm wynika ze byt nisko ustalonych progów. Analiza fiskalizmu musi obejmować zarówno stawki jak i progi podatkowe.

Deklarację podatkową należy złożyć do końca kwietnia następnego roku.

Sposób obliczania podatku:

Przychody pomniejszamy o koszty uzyskania przychodów i otrzymujemy dochód. Dochód pomniejszamy o składki na ubezpieczenia społeczne oraz ulgi od dochodu i otrzymujemy podstawę opodatkowania.

Od podstawy liczymy podatek. Otrzymany podatek pomniejszamy o składki na ubezpieczenia zdrowotne i ulgi od podatku. {dla podatnika korzystniejsze są ulgi od dochodu, niż te od podatku}

Tak otrzymaną kwotę podatku porównujemy z kwotą odprowadzonych w ciągu roku zaliczek.

Zaleta łącznego opodatkowania małżonków oraz matki samotnie wychowującej dziecko.

Abolicja podatkowa - osobom, które osiągnęły legalny dochód, ale go nie ujawniły państwo proponuje opodatkowanie bez sankcji karnych. Zalety abolicji to: dodatkowe wpływy do budżetu i możliwość wprowadzenia tych środków do obrotu gospodarczego. Wadą jest zły odbiór takiej akcji przez uczciwych podatników.

Domiar podatkowy - dochody, których źródeł pochodzenia nie możemy udowodnić mogą zostać obciążone stawką 75% (stawka opodatkowania dla dochodu niewykazanego)

Podatek liniowy - to sytuacja, kiedy dla PIT, CIT oraz VAT obowiązuje taka sama stawka. W rzeczywistości podatek liniowy sprowadzany jest często do podatku PIT.

Zalety podatku liniowego:

• Łatwy w obliczaniu i kontroli;

• Brak ulg, z których zasadniczo korzystały osoby bogate.

Wadą podatku liniowego jest wzrost efektywnej stawki opodatkowania osób najuboższych.

Podmiotowość w polskim podatku dochodowym od osób fizycznych oparta została przede wszystkim na tzw. zasadzie rezydencji, czyli zależy od miejsca zamieszkania osoby fizycznej i jest związana z tzw. nieograniczonym obowiązkiem podatkowym.

Osoba posiadająca miejsce zamieszkania na terytorium RP płaci podatek od całości swych dochodów krajowych i zagranicznych, bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów

ŚRODKI UNIJNE wykorzystywane są zgodnie z zasadami:

• Współfinansowania - środki unijne są uzupełnieniem wkładu własnego.

• Programowania - środki unijne są wydatkowane są w oparciu o wcześniej zaakceptowane programy.

• Koncentracji - pomoc unijna koncentruje się na regionach zacofanych i grupach najbardziej potrzebujących.

• Partnerstwa - współpraca komisji europejskiej w odpowiednimi władzami krajowymi.

• Subsydiarności - projekty adresowane do jednostek niższego szczebla nie mogą być przedmiotem ingerencji jednostek wyższego szczebla.

Fundusze przedakcesyjne:

• PHARE - dostosowanie polskiego prawa oraz przygotowanie administracji i przedsiębiorców do

wykorzystywania środków unijnych.

• ISPA - transport i ochrona środowiska.

• SAPARD - rolnictwo i przemysł rolno-spożywczy.

Środki na lata 2004-2006:

• Fundusz Spójności: ok. 4 mld euro, zasięg krajowy

• 4 fundusze strukturalne: ok. 8 mld euro, zasięg regionalny

EFS -Europejski Fundusz Społeczny SPO RZL (Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich)

EFRR -Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego SPO WKP (Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw)

Na lata 2007-2013 Polska otrzymała 67 mld euro z funduszy strukturalnych oraz ok. 20 mld euro w ramach Wspólnej Polityki Rolnej.

Podział 67 mld euro na programy:

• 28 mld euro - Infrastruktura i Środowisko

• 10 mld euro - Kapitał Ludzki

• 16 mld euro - 16 regionalnych programów operacyjnych

• 8 mld euro - Innowacyjna Gospodarka

• 2 mld euro - Rozwój Polski Wschodniej

Zasada n+2 - rozliczenie finansowe projektów musi nastąpić do 2 lat po zakończeniu perspektywy finansowania

Płatnik netto to kraj członkowski, który wpłaca do budżetu ogólnego UE więcej, niż z niego otrzymuje. 

Do głównych płatników netto zaliczamy m.in. Niemcy, Francję, Wielką Brytanię, Szwecję i Holandię.

Beneficjent netto to kraj który otrzymuje z UE więcej środków, niż sam do niej odprowadza.

Polska jest beneficjentem netto jednak budżet państwa w relacji z Unią Europejską wykazuje deficyt. Wynika to z faktu, że środki unijne kierowane są do samorządów, przedsiębiorstw oraz instytucji pozarządowych, natomiast główne koszty członkostwa (3 mld euro rocznie składki członkowskiej) wiążą się z budżetem państwa.

Perspektywa finansowa 2014-2020 - około 72 mld euro z funduszy strukturalnych

FINANSE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO, czyli województw, gmin i powiatów. W Polsce istnieje niespełna 3000 JST.

Dochody gmin:

I. Własne:

1. z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych;

2. z opłat: targowej, miejscowej, administracyjnej, eksploatacyjnej, adiacjenckiej;

3. z najmu, dzierżawy lub sprzedaży majątku gminy;

4. udziały w podatku: PIT - ok. 40%, CIT - ok. 7%.

II. Subwencje - środki wyliczone w oparciu o gęstość zaludnienia, poziom bezrobocia, poziom dochodu
na mieszkańca przekazywane z budżetu centralnego głównie na oświatę i drogownictwo.

III. Dotacje celowe - środki z budżetu państwa na sfinansowanie konkretnych projektów.

Opłata adiacjencka - właściciel gruntu przy jego odsprzedaży musi ją zapłacić gminie, jeżeli wzrosła wartość jego nieruchomości w wyniku podziału, scalenia lub inwestycji gminy w wykonanie infrastruktury technicznej (wbudowanie wodociągu, modernizacja dróg).

Kataster - to spis wycenionych nieruchomości.

Dług JST do niedawna nie mógł przekroczyć 60% planowanych dochodów. Roczne koszty obsługi długu nie mogły przekroczyć 15% planowanych dochodów. Teraz obowiązują zapisy art. 242 oraz 243 uofp odnoszące poziom zadłużenia do salda operacyjnego i dochodów ze sprzedaży majątku. W celu umożliwienia wykorzystania kredytu, jako wkładu własnego przy realizacji projektów unijnych kwota kredytu nie jest wliczana do ogólnego poziomu zadłużenia.

Jednostki budżetowe bezpośrednio pokrywają swoje wydatki z budżetu gminy, a pobrane dochody odprowadzają do budżetu JST.

Zakłady budżetowe to jednostki świadczące odpłatnie usługi. W przypadku osiągnięcia nadwyżek odprowadzają je do budżetu gminy. W przypadku deficytu finansowane są przez gminę.

Budżet Miasta Torunia na 2014 rok:

• Dochody - 1011 mln zł

• Wydatki - 1130 mln zł

• Deficyt - 119 mln zł

• Kwota długu na koniec roku - 997 mln zł

DR D. PIOTROWSKI

RYNEK PIENIĘŻNY

Dotyczy instrumentów finansowych, z których prawa mogą być realizowane poniżej roku czasu. Środki pozyskane na rynku pieniężnym służą regulowaniu płynności finansowej i finansowaniu bieżącej działalności. Instrumentami tego rynku są: bony pieniężne, skarbowe i komercyjne. Sprzedawane są one z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, po której zostaną w przyszłości wykupione. Oferowane są głównie instytucjom. Posiadają wysokie wartości nominalne.

Rolowanie to spłata długu będącego z reguły w terminie wymagalności poprzez zaciągnięcie nowego długu z odroczonym terminem płatności.

RYNEK KAPITAŁOWY

Rynek kapitałowy jest częścią rynku finansowego. Okres realizacji praw wynikających z papierów wartościowych notowanych na rynku kapitałowym to rok, powyżej roku lub czas nieokreślony. Środki pozyskane na tym rynku służą głównie do finansowania inwestycji.

Akcje i obligacje to główne instrumenty rynku kapitałowego. Oprócz nich do instrumentów rynku kapitałowego zaliczamy: listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne oraz kwity depozytowe.

Akcja jest papierem wartościowym dającym jej posiadaczowi następujące prawa:

1. Prawo do głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy

Akcjonariusze są właścicielami spółki akcyjnej i oni podejmują najważniejsze decyzje w spółce. Podstawowy organ w spółce to Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (WZA). Zwyczajne WZA odbywa się raz w roku. Poza tym może dojść do nadzwyczajnego WZA.

W przypadku akcji zwykłych posiadacz jednej akcji ma prawo do jednego głosu na WZA. Decyzje na WZA są poddawane pod głosowanie i podejmowane zwykłą większością głosów, a to oznacza, że akcjonariusz posiadający ponad 50% głosów jest dominujący. Często mamy do czynienia z wysokim rozproszeniem akcji, wówczas wystarczy pakiet dający 20-30% głosów by posiadać większość na WZA.

Akcje uprzywilejowane nie występują w obrocie giełdowym. Akcja taka obecnie (Ksh) daje maksymalnie 2 głosy (wcześniej zgodnie z Kh maksymalnie 5 głosów). W spółce publicznej mogą być akcje uprzywilejowane, z tym że nie są one dopuszczone do obrotu giełdowego. Zwykle są w posiadaniu założycieli spółki.

Akcje nieme nie dają prawa głosu. Zamiast tego mogą być uprzywilejowane w zakresie dywidendy.

Złota akcja to przywilej konkretnego akcjonariusza polegający na konieczności uzyskania od niego zgody na przeprowadzenie poważnych zmian w spółce jak: podział, sprzedaż czy zmiana profilu działalności.

Liczba głosów w przepisach prawa jest odnoszona do kapitału akcyjnego lub ogółu głosów.

Ze względu na dematerializację obrotu, instrumentem potwierdzającym prawa przysługujące z akcji jest świadectwo depozytowe wystawiane przez dom maklerski lub bank.

Głosowanie przez Internet może zwiększyć zaangażowanie akcjonariuszy w sprawy spółki. Spółka ponosi jednak ryzyko zakłócenia transmisji przez czynniki od niej niezależne.

Stowarzyszenie Inwestorów Indywidualnych pomaga realizować prawa przez akcjonariuszy mniejszościowych. Gromadzi pełnomocnictwa do reprezentowania interesów akcjonariuszy na WZA.

2. Prawo do dywidendy (do udziału w zyskach spółki)

Dywidenda jest zazwyczaj wypłacana z zysku netto spółki (po zapłaceniu podatku, odsetek od kredytów i innych zobowiązań). Jeżeli firma w danym roku poniesie stratę to i tak może wypłacić dywidendę, korzystając z funduszu rezerwowego lub zysku z lat poprzednich. WZA podejmuje decyzję o wypłacie dywidendy. Wcześniej propozycję podziału zysku przedkłada zarząd. Zysk może w całości zostać przeznaczony na dywidendę, zostać w spółce jako tzw. zysk zatrzymany, lub w części przeznaczony na wypłatę dywidendy.

Dywidenda może być wypłacona akcjonariuszom w formie pieniężnej lub w formie akcji. Wypłata następuje z reguły raz w roku. Ewentualnie wypłacana jest zaliczka na poczet właściwej dywidendy.

W odniesieniu do dywidendy WZA ustala dwie daty. Pierwszą z nich jest dzień ustalenia prawa do dywidendy. Oznacza to, że dywidenda wypłacona zostanie akcjonariuszom, którzy w tym dniu posiadają prawa wynikające z akcji spółki - niekoniecznie same akcje. Drugą datą jest dzień wypłaty dywidendy.

W transakcjach na rynku giełdowym wszelkie prawa wynikające z akcji przechodzą na nowego właściciela po 3 dniach sesyjnych (bez sobót, niedziel i świąt) od zawarcia transakcji. Obowiązuje zasada T+3.

Dywidendę wypłacają zazwyczaj spółki dojrzałe, czyli takie spółki, które mają ustabilizowaną sytuację finansową, nie potrzebują dużych nakładów na rozwój.

Jeśli chodzi o spółki młode, które cały czas inwestują w swój rozwój, to trudno spodziewać się wypłaty dywidendy. Akcjonariusze będą mogli zyskiwać na wzroście ceny akcji danej spółki wynikającym z dużej dynamiki poprawy wyników finansowych.

Polityka dywidendy (w Polsce zazwyczaj nie prowadzona) to stałe przewidywalne zachowania w zakresie wypłaty dywidendy:

- stała kwota dywidendy na akcję,

- stały procent zysku na dywidendę,

- dywidenda rezydualna wypłacana, gdy pozostaną jeszcze środki po uwzględnieniu planów inwestycyjnych i zobowiązań

Uprzywilejowanie dywidendy:

- stała wysokość, bez względu na wynik spółki w danym roku,

- wyższa w porównaniu do akcjonariuszy zwykłych,

- dywidenda kumulatywna - wypłacana również za lata (max 5), kiedy nie była wypłacana.

3. Prawo poboru, czyli prawo do zakupu akcji nowej emisji

Prawo poboru jest z jednej strony prawem przysługującym akcjonariuszowi, z drugiej zaś papierem wartościowym, który może być notowany na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Prawo poboru to instrument finansowy, który dla posiadacza akcji oznacza prawo do zakupu akcji nowej emisji tej spółki po ustalonej cenie emisyjnej. Przy czym zazwyczaj cena emisyjna jest niższa niż cena rynkowa akcji.

Prawo poboru ma za zadanie zachowanie procentowego udziału w głosach pomimo emisji zwiększających kapitał akcyjny. Prawo poboru może zostać wyłączone za zgodą co najmniej 4/5 głosów na WZA. Dochodzi wówczas do emisji z wyłączeniem prawa poboru, która może mieć formę oferty kierowanej do wybranego akcjonariusza lub formę oferty publicznej.

Załóżmy, że mamy dwóch akcjonariuszy w spółce A i B. Obydwaj mają po 50 akcji (50%). Spółka dokonuje emisji 200 nowych akcji. Zatem 1 akcja starej emisji uprawnia do 2 akcji nowej emisji. Jeśli akcjonariusze A i B skorzystają z tego prawa, procentowe udziały w spółce zostaną zachowane.

A B

100 akcji 50 (50%) 50 (50%)

+200 akcji +100 +100

= = =

300 akcji 150 (50%) 150 (50%)

W innym przypadku, może dojść do zmniejszenia (zwiększenia) procentowego udziału w spółce przez jednego z akcjonariuszy.

Istnieje obowiązek powiadomienia akcjonariuszy w odpowiednim trybie o prawie poboru, tak aby mogli z tego prawa skorzystać albo je sprzedać. Nie skorzystanie z prawa poboru może doprowadzić do utraty władzy w spółce lub obniżenia wartości posiadanego majątku.

4. Prawo do udziału w majątku w przypadku likwidacji przedsiębiorstwa

W przypadku likwidacji spółki, akcjonariusze mają prawo do udziału w masie likwidacyjnej przedsiębiorstwa. Często się jednak zdarza, że po spłaceniu zobowiązań spółki akcjonariuszom nic nie zostaje. Należy rozróżnić upadłość od likwidacji.

Wprowadzenie spółki na giełdę

Ofertą publiczną jest udostępnianie, co najmniej 150 osobom lub nieoznaczonemu adresatowi, w dowolnej formie i w dowolny sposób, informacji o papierach wartościowych i warunkach dotyczących ich nabycia, stanowiących dostateczną podstawę do podjęcia decyzji o nabyciu tych papierów wartościowych.

Rynek pierwotny - następuje na nim emisja akcji (tworzenie nowych papierów wartościowych). Środki uzyskane z emisji trafiają do emitenta - spółki.

Rynek wtórny - następuje tutaj sprzedaż akcji. Środki trafiają do zbywającego akcje.

IPO - pierwsza oferta publiczna. Może mieć formę rynku pierwotnego, wtórnego lub obu łącznie. Akcje znajdujące się dotychczas w obrocie prywatnym lub właśnie emitowane, po raz pierwszy oferowane są w drodze oferty publicznej.

Nie każda spółka publiczna jest spółką giełdową.

Zalety wynikające z wejścia spółki na giełdę:

• większe możliwości pozyskania kapitału (nie tylko poprzez zaciąganie kredytów, ale również poprzez wpływy z tytułu emisji akcji)

• wzrost prestiżu i wiarygodności spółki w opinii inwestorów

• postrzeganie spółki jako podmiotu o mniejszym ryzyku

• silniejsza pozycja w walce o kontrakty

• wzrost zainteresowania produktami spółki

• większa możliwość przejęcia innej spółki i tworzenia grupy kapitałowej

• możliwość bezpłatnej promocji poprzez upowszechnianie informacji

• wycena (przynajmniej przybliżona) spółki

Wady wejścia spółki na giełdę:

• konieczność przekazywania bardzo szczegółowych informacji o spółce

• możliwość utraty kontroli nad spółką

• koszty przeprowadzenia oferty i notowań.

Kiedyś Komisja Papierów Wartościowych i Giełd dopuszczała spółki do publicznego obrotu. Obecnie Komisja Nadzoru Finansowego zatwierdza prospekt i w ten sposób akceptuje ofertę publiczną.

Wymogi informacyjne spółki publicznej

• raporty bieżące - wszelkie informacje z życia spółki, które mogą mieć wpływ na wycenę jej walorów np. podpisanie/zerwanie znaczącego kontraktu, zmiany kadrowe w zarządzie lub radzie, uzyskanie znacznego kredytu, zwołanie WZA, przeprowadzenie buy backu.

Droga raportu;

I) Komisja - spółka może wnioskować o okresowe wstrzymanie raportu,

II) Giełda - wstrzymywała kiedyś notowania danej spółki w czasie sesji, celem zapewnienia wszystkim jednakowego dostępu do rzetelnych i pełnych informacji

III) Agencja informacyjna - komunikat poprzez media trafia do wszystkich inwestorów.

• sprawozdania okresowe: bilans, rachunek zysków i strat, rachunek przepływu środków pieniężnych.

Zwykle sporządza się co kwartał, ale są też sprawozdania półroczne i roczne. Raport za pierwszy kwartał publikowany jest do 5-15 maja.

Okresy zamknięte - czas przed publikacją raportu, kiedy wybrane osoby mające dostęp do danych finansowych, nie mogą przeprowadzać transakcji na papierach wartościowych emitenta (np. audytor, księgowy, zarząd, rada nadzorcza). Okres zamknięty dla raportu kwartalnego -2 tygodnie, dla półrocznego - 1 miesiąc, a także czas od momentu pozyskania informacji poufnej do jej upublicznienia.

Insider trading - nielegalne wykorzystywanie poufnych informacji dotyczących spółki celem osiągnięcia zysku pozbawionego ryzyka lub uniknięcia strat

Wyróżniamy trzy poziomy efektywności informacyjnej rynku:

1. niski - ceny akcji uwzględniają jedynie informacje (dane) historyczne

2. średni - ceny ustalane są w oparciu o informacje bieżące oraz przeszłe

3. wysoki - w cenach zdyskontowane są dodatkowo informacje przyszłe

Większość rynków ma co najwyżej średni poziom efektywności. W związku z tym insider tradnig może przynieść ponadprzeciętne stopy zwrotu.

• prospekt emisyjny

Prospekt emisyjny może składać się z jednego dokumentu i taka forma obowiązywała do czerwca 2006. Obecnie można przedstawić starą formę lub nową, która składa się z 3 części:

• dokument rejestracyjny,

• dokument ofertowy,

• dokument podsumowujący.

Zawartość prospektu:

• dane o emitencie,

• dane o działalności emitenta,

• dane o ofercie,

• sprawozdanie finansowe,

• oceny i prognozy,

• ważne osoby (akcjonariusze, zarządzający, rada nadzorcza, struktura)

• podsumowanie i czynnika ryzyka

Wprowadzenie spółki na giełdę wiąże się z pewnymi kosztami. Minimalne koszty emisji akcji to poziom kilkuset tysięcy złotych. Do kosztów tych zaliczamy:

1. sporządzenie prospektu

2. opłacenie doradców

• domy maklerskie,

• kancelarie prawne,

• audytor,

• firma PR,

• doradca finansowy,

• agencja reklamowa,

• opłaty na rzecz instytucji rynku kapitałowego.

W ostatnim okresie koszty emisji akcji stanowiły od 1% do 7% wartości emisji.

Podejmując decyzję dotyczącą pozyskania środków przez giełdę należy ustalić:

• rodzaj papieru (akcja, obligacja - różny wpływ na wskaźniki długu, lub wskaźnik ROE, wpływ na kontrolę nad podmiotem, konieczność zwrotu i obsługi kapitału),

• termin oferty.

• docelową strukturę akcjonariatu,

- cenę emisji/sprzedaży,

- ilość akcji.

2

---