CZYM JEST OSOBOWOŚĆ?

• •Osobowość: personality (ang.), poersenlichkeit (niem.), personalite (fran.): - prosopon (gr.)

• •Termin do nauki wprowadzają psychiatrzy:

J.M. Charcot i Pierre Janet

• •1: umiejętność, zręczność w kontaktach interpersonalnych - kształtowane np. w trakcie tzw. treningu interpersonalnego

• •2: najbardziej wyraźne i rzucające się w oczy wrażenie, jakie osoba wywiera na innych - silna, słaba, lękowa, agresywna ...

CZYM JEST OSOBOWOŚĆ?

• •Żadna konkretna definicja osobowości nie ma patentu na nieomylność i nie może być stosowana uniwersalnie;

• •Pojęcie osobowość jest w psychologii określane przez specyficzne pojęcia empiryczne, będące częścią całej teorii konkretnego autora;

• •OSOBOWOŚĆ; temperament, charakter, INDYWIDUALNOŚĆ

/Hall C.S, Lindzey G. (1994) s. 21/

CZYM JEST OSOBOWOŚĆ?

• •OSOBA

konkretny człowiek; jednostka ludzka

posiada

całościowy, zintegrowany sposób funkcjonowania
`w świecie' i `wobec siebie'; kształtowaną w biegu życia

• •OSOBOWOŚĆ

badaną i opisywaną na gruncie nauki - konstrukcję naukową. Osobowość jest konstrukcją stworzoną po to, aby teoria mogła opisać i wyjaśnić funkcjonowanie istoty ludzkiej

/Nuttin J. (1968) Struktura osobowości, Warszawa, s. 39/

CZYM JEST OSOBOWOŚĆ?

• •Allport w kategorii definicji psychologicznych:

• •Suma różnych cech i właściwości;

• •Zorganizowany zespół cech i właściwości;

• •Zespół cech zorganizowanych hierarchicznie;

• •Wytwór i styl przystosowania się;

• •`Barwa', `klimat' - coś co odróżnia, wyróżnia, dominuje w całokształcie zachowania;

/Siek S. (1993) Metody badania osobowości, Warszawa, s. 8/

CZYM JEST OSOBOWOŚĆ?

• •Prince: ogół biologicznych, wrodzonych dyspozycji impulsów, tendencji, pragnień, instynktów jednostki oraz nabytych przez doświadczenie dyspozycji i tendencji;

• •Watson: suma aktywności jednostki, którą można badać za pomocą obserwacji przez rzetelnego obserwatora w długim okresie czasu;
  - jest końcowym wytworem systemu nawyków;

• •Sherman: charakterystyczne zachowanie się jednostki;

• •Guthrie: jest nawykami i systemami nawyków, które mają znaczenie społeczne, są stabilne i odporne na zmianę;

• •Schoen: zorganizowany system, całość nawyków, dyspozycji, postaw, który wyróżnia jednostkę z grupy społecznej w której żyje;

• •Allport: dynamiczna organizacja tych psychofizycznych systemów jednostki, które determinują jej specyficzny sposób przystosowania się do otoczenia;

• •Warren, Carmichel: jednolita organizacja ludzkiej istoty na określonym etapie rozwoju, obejmująca charakter, intelekt, temperament, uzdolnienia, postawy wytworzone w biegu życia jednostki;

DEFINICJA POJĘĆ

• •Temperament: ogół biologicznie zdeterminowanych, wrodzonych i dziedziczonych właściwości organizmu przejawiających się w czasie i poziomie energetycznym reakcji;

• •Charakter: /kharassein - ryć; kharakter - piętno, znak wyryty na przedmiocie, aby go rozpoznać/ zintegrowana z wolą suma właściwości jednostki przejawiająca się w stałych zasadach zachowania tj. np.: wytrwałość;

• •Cecha: neuropsychiczny system funkcjonalny, opracowujący różne bodźce jako funkcjonalnie równoważne i inicjujący spójne formy adaptacyjnego i ekspresywnego zachowania - tendencja do zachowania się;

ROZWÓJ PSYCHICZNY

• •Rozwój jest procesem ciągłym;

• •W procesie rozwoju następują nieodwracalne zmiany w jakości zachowania się, funkcjonowania jednostki i struktury;

• •Zmiany zachodzące w procesie rozwoju wzajemnie po sobie następują i są względnie długotrwałe;

• •Zmiany o charakterze rozwojowym są spontaniczne - ich geneza tkwi w jednostce.

/Krajewski W. (1977) Pojęcia rozwoju i postępu, w: J. Kmita, Założenia teoretyczne nad rozwojem badań historycznych, Warszawa PWN/

ROZWÓJ PSYCHICZNY

• •Rozwój jest długotrwałym procesem, którego determinanty tkwią wewnątrz ewoluującego układu, przejawiający się w dążeniu do zachowania dynamicznej równowagi między:

• -Wzrastającym zróżnicowaniem danego układu, i

• -Wzrastającym uporządkowaniem.

Rozwój psychiczny jest procesem nieustannego przeistaczania się obiektu /przez dezintegrację i integrację na wyższym poziomie/ od jednorodności do różnorodności i od pierwotnej, prymitywnej integracji po doskonalsze, bardziej zróżnicowane dynamiczne uporządkowanie

KLASYCZNA TEORIA PSYCHOANALITYCZNA

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• •ID - system pierwotny; `macica' w której dochodzi do ukształtowania się ego i superego; całe dziedziczone i wrodzone wyposażenie psychiczne wraz z popędami; działa zgodnie z zasadą przyjemności;

• •Unikanie przykrości i uzyskanie przyjemności (niski i stały poziom energii) id stosuje:

• -czynności odruchowe

• -proces pierwotny

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• •Czynności odruchowe: różne nieskomplikowane odruchowe sposoby rozładowania napięcia; np. mruganie, kichanie

• •Proces pierwotny: wytwarza obraz przedmiotu, który ma rozładować napięcie: spełnianie pragnień za pomocą marzeń sennych itd.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• •EGO - działa zgodnie z zasadą realności; odróżnia to co w umyśle od tego co w rzeczywistości; Zasada rzeczywistości zawiesza zasadę przyjemności do czasu znalezienia rzeczywistego przedmiotu;

• •Proces wtórny - myślenie realistyczne; formułowanie planu zaspokojenia potrzeby, jego sprawdzenie - sprawdzanie rzeczywistości;

• •Ego jest zorganizowaną częścią id; jego zadaniem jest ułatwienie osiągania celów id, i nie dopuszczenie do ich udaremniania;

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• •SUPEREGO - wewnętrzna reprezentacja tradycyjnych wartości i ideałów społecznych, przekazywanych dziecku w interpretacji rodziców i wpajanych mu za pomocą nagród i kar; - zasada doskonałości; rozstrzyga co jest słuszne a co nie jest słuszne;

• •To co nagradzane tworzy ja idealne; za pośrednictwem introjekcji dziecko włącza normy moralne rodziców, w swój świat wewnętrzny - sumienie.

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

• •Id dąży do przyjemności - jest irracjonalne;

• •Ego dąży do racjonalności; nadrzędnym jego celem jest utrzymanie życia i zapewnienie reprodukcji;

• •Superego - dąży do doskonałości; jest irracjonalne

• •W zdrowym systemie te reguły nie kolidują ze sobą, a procesy id, ego i superego funkcjonują jako całość.

DYNAMIKA OSOBOWOŚCI

• •Jednostka jest systemem dynamicznym, podlegającym prawom natury /Ernst Bruk/

• •Wszelkie procesy życiowe wykazują tendencją do powrotu do stabilności / zasada stałości/

Cała energia zawarta jest w popędach:

• •Popęd:

• -życia - libido, strefa erogeniczna;

• -Śmierci i agresji;

 

DYNAMIKA OSOBOWOŚCI

• •Ilość dostępnej energii jest ograniczona;

• •ID: kateksja obiektu - zainwestowanie energii; w działanie; energia płynna;

• •EGO: identyfikacja: odróżnienie tego co wyobrażone od tego co realne - i za pomocą procesu wtórnego dostosowanie tego co istnieje w psychice do tego co istnieje w rzeczywistości; antykateksja;

DYNAMIKA OSOBOWOŚCI

• •Lęk: jest stanem napięcia - popędem:

• -realistyczny;

• -Neurotyczny - obawa przed karą, jaką pociągnie spełnienie popędu;

• -Moralny - obawa przed własnym sumieniem;

• -Traumatyczny - stan napięcia, z którym człowiek nie potrafi sobie poradzić; trauma narodzin

-

Rozwój osobowości jest reakcją na napięcia:
1) z procesów rozwoju fizjologicznego;
2) frustracji;
3) konfliktów;
4) zagrożeń.

Metody pozbywania się napięcia:

1) Identyfikacja

2) przemieszczenie

MECHANIZMY OBRONNE

• •Negują rzeczywistość; Działają bez udziału świadomości.

• -Wyparcie;

• -Projekcja;

• -Formacja reaktywna;

• -Fiksacja i regresja; /infantylizmy/

STADIA ROZWOJU

• •Stadium oralne; /1 rok/

• •Stadium analne; /1 rok/Stadium falliczne; /1 rok/

• •Stadium falliczne;

• •Stadium latencji - spokojne lata;

• •Stadium genitalne.

TEORIA PSYCHOSPOŁECZNA
SULLIVANA

Harry Stuck Sullivan

• •Organizm jest systemem napięć: od euforii po absolutne napięcie

• •Osobowość jest systemem energetycznym, działającym w kierunku redukcji napięcia

• •Osobowość jest bytem hipotetycznym, którego nie można oddzielić od sytuacji interpersonalnych

• •Osobowość jest względnie trwałym układem powtarzających się sytuacji interpersonalnych.

• • Organizm społeczny;

Harry Stuck Sullivan

• •Dynamizm

- względnie trwały wzorzec transformacji energii;

- wszelka forma zachowania się /zewnętrzne, jawne - wewnętrzne, ukryte/ charakteryzująca stosunki interpersonalne osoby.

• •System jaźni

- składa się z `dobrego ja' i `złego ja'; zadaniem jest ochrona przed lękiem.

- chroni osobę przed krytyką i zaciera rzeczywiste oceny; Izoluje osobowość; darzy szacunkiem i chroni przed krytyką.

Harry Stuck Sullivan

• •Personifikacja

- zespół uczuć, postaw i przekonań, których źródłem są doświadczenia związane z zaspokajaniem potrzeb i lękiem. Personifikacja dobrej - złej matki;

• -rzadko są dokładnymi podobiznami ludzi - służą radzeniu sobie w specyficznych relacjach interpersonalnych; wobec innych ludzi.

• -Personifikacje wspólne - stereotypy.

Harry Stuck Sullivan

Wyznaczniki rozwoju:

• •Dziedziczność - strukturalizm: uzdolnienia, predyspozycje i skłonności;

• •Lęk - umożliwia odróżnienie wzrostu napięcia od spadku napięcia; kierunkuje aktywność; wytwór stosunków interpersonalnych

• •Próby i sukcesy;

Osobowość może zmieniać się w całym biegu życia

 

Harry Stuck Sullivan

Stadia rozwoju:

• •NIEMOWLĘCTWO

• •DZIECIŃSTWO

• •WIEK MŁODOCIANY

• •PREADOLESCENCJA

• •OKRES WCZESNEGO DORASTANIA

• •OKRES PÓŹNEGO DORASTANIA

Harry Stuck Sullivan

• •OKRES NIEMOWLĘCTWA

• •Od urodzenia do artykułowanej mowy;

• •Strefa oralna: Sutek /smoczek/ dobry versus zły;

• •OKRES DZIECIĘCTWA

• •Od mowy artykułowanej do potrzeby towarzyszy zabaw;

• •Rozwój języka umożliwia połączenie różnych personifikacji i zespolenie struktury jaźni;

• •System jaźni zaczyna kształtować pojęcie płci;

• •Identyfikacja z rolą - działania na niby;

• •Szkodliwa transformacja - życie wśród nieprzyjaciół.

Harry Stuck Sullivan

• •OKRES MŁODOCIANY

Lata szkoły podstawowej i gimnazjum - okres uspołecznienia:

• •podporządkowanie się autorytetom spoza rodziny;

• •przyswojenie umiejętności rywalizacji i współpracy;

• •pojawienie się orientacji życiowej.

• •OKRES PREADOLESCENCJI

Potrzeba bliskiego związku z osobami tej samej płci - przyjaciel;

Równość i wzajemność.

• •OKRES WCZESNEGO DRASTANIA

Wzorzec zachowań heteroseksualnych: dynamizm bliskości - dynamizm pożądania

Harry Stuck Sullivan

• •OKRES PÓŹNEGO DORASTANIA

Trwające długo wprowadzenie w:

• -przywileje;

• -odpowiedzialność;

• -satysfakcję;

• -obowiązki życia społecznego.

Stabilizacja jaźni i przekształcenie w osobę ludzką - z organizmu zwierzęcego - wiek dojrzały

PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA

CARL GUSTAW JUNG

CARL GUSTAW JUNG

• •Niecałkowicie zamknięty układ energii:

• -pobiera energię poprzez np. jedzenie;

• -wydatkowuje energi poprzez np. pracę fizyczną.

Zasady dynamiki energii:

• •Zasada ekwiwalencji /zachowania/ energii;

Energia wydatkowana - w tej samej ilości pojawia się w innej części systemu np. z ego - pojawia się w personie; z organizmu w psychice.

2. Zasada entropii - wyrównania energii między wszystkimi elementami systemu: dynamiczna równowaga

CARL GUSTAW JUNG

• •Całość psychiki składa się z:

• •Sfery świadomej - EGO

• •Sfery nieświadomej:

• -osobowej

• -kolektywnej

• •Persona;

• •Anima - animus;

• •Cień;

• •Jaźń.

CARL GUSTAW JUNG

• •EGO

Świadoma psychika: uświadomione spostrzeżenia, wspomnienia, myśli i uczucia.

Zapewnia:

• •Poczucie tożsamości;

• •Poczucie ciągłości.

EGO stanowi początkowo centrum psychiki -

w biegu życia centrum psychiki przesuwa się

w kierunku JAŹNI

CARL GUSTAW JUNG

• •NIEŚWIADOMOŚĆ OSOBOWA

Dwustronnie skomunikowany z EGO obszar, w którym znajdują się doświadczenia początkowo świadome:

• •wyparte lub stłumione

• •zapomniane;

• •zlekceważone;

• •zbyt słabe, aby utrzymać się w świadomości.

• •Kompleks

Ustrukturalizowana konstelacja uczuć, myśli i spostrzeżeń, oraz wspomnień: jądro przyciąga różnorakie doświadczenia - kompleks matki, ojca;

Kompleks może działać autonomicznie - może przejąć kontrolę nad innymi elementami osobowości np. idea władzy

CARL GUSTAW JUNG

• •NIEŚWIADOMOŚĆ KOLEKTYWNA

Magazyn, w którym gromadzone są ślady pamięciowe jakie powstały w procesie życia całego gatunku ludzkiego - a nawet wcześniej: innych, poprzednich form życia.

Ewolucja psychiki: zgromadzone doświadczenia mogą się ożywić;

Posiadamy predyspozycje spojrzenia na świat w ten, a nie inny sposób: rodząc się mamy obraz potencjalnego świata, potencjalnej matki, potencjalnej mocy natury;

ARCHETYPY

CARL GUSTAW JUNG

• •ARCHETYPY

Silnie naładowane energetycznie - autonomiczne źródła energii, powstające w toku zbierania, scalania śladów pamięciowych nieskończenie wielu doświadczeń całego gatunku z konkretnym przedmiotem, osobą np. z dziećmi, matkami, energią:

Archetyp Wielkiej Matki

Potencjalnie dostępne wyobrażenie postaci matki; Istota rzeczy jest w zasadzie niezmienna i rzutuje na osobowe doświadczenia jednostki.

Archetypy scalają się:

• •Wódz + Bohater = KRÓL MĘDRZEC

• •Demon + Bohater = DEMONICZNY PRZYWÓDCA

CARL GUSTAW JUNG

• •ANIMA - ANIMUS

Wywodzące się z archetypu kobiety i archetypu mężczyzny:

• •Skumulowane wyobrażenie o potencjalnej kobiecie i kobiecości; oraz mężczyźnie i męskości pozwalające na redukcję napięcia w efektywnych kontaktach z płcią przeciwną;

• •Kobiecy aspekt u mężczyzny - anima

i męski aspekt kobiety - animus

Człowiek jest tutaj z natury biseksualny

CARL GUSTAW JUNG

• •PERSONA

Maska jaką przyjmuje człowiek w kontaktach społecznych:

• •Osobowość publiczna - powstająca w wyniku skumulowania śladów pamięciowych doświadczeń w kontaktach społecznych;

• •Osobowość prywatna - prawdziwe JA.

Przerost dominacji osobowości publicznej prowadzi do funkcjonowania imitacji człowieka

CARL GUSTAW JUNG

• •CIEŃ

Jest skumulowanym doświadczeniem zwierzęcych zachowań i odruchów; instynktownych, niepohamowanych reakcji.

Kumuluje doświadczenia z pojawianiem się niepożądanych i społecznie nieakceptowanych myśli oraz uczuć - rzutowany na zewnętrz przybiera postać kreowania Szatana, lub Odwiecznego Wroga.

CARL GUSTAW JUNG

• •JAŹŃ

• •Cała osobowość;

• •Centrum osobowości pełni - jest celem do którego ludzie dążą; dążą do przesunięcia centrum osobowości z EGO do pola JAŹNI urzeczywistniającej w pełni jedność wszystkich wykształconych i rozwiniętych, zintegrowanych elementów osobowości

Celem rozwoju jest samourzeczywistnienie

Najdoskonalsze, najpełniejsze zróżnicowanie i rozwinięcie, a zarazem najbardziej harmonijne, dynamiczne zintegrowanie wszystkich aspektów osobowości.

CZŁOWIEK STALE
SIĘ ROZWIJA

Rozwój polega na przechodzeniu od mniej doskonałych do coraz bardziej doskonałych form

CARL GUSTAW JUNG

• •PROCES INDYWIDUACJI

Celem rozwoju osobowości jest stabilna jedność;

Z niezróżnicowanej całości, prymitywnej; w drodze
(a) różnicowania, (b) rozwijania natury i doskonalenia jakości - staje się w pełni zróżnicowana rozwinięta i ujawniona struktura poszczególnych elementów osoby np. animy w mężczyźnie, animusa w kobiecie.

• •FUNKCJA TRANSCENDENTNA

W pełni zróżnicowane elementy osoby, z fragmentów autonomicznych stają się pełnią, jednością - stają się zintegrowaną całością.

CARL GUSTAW JUNG

Rozwojem osobowości kieruje:

• •Cel do którego zmierza, podróżuje - teleologizm;

• •Przyczyna istniejąca w przeszłości - przyczynowość;

• •Synchroniczność.

CARL GUSTAW JUNG

• •OPIS ROZWOJU

• •Aktywność niezbędna do przeżycia - wczesne dzieciństwo;

• •Potrzeby przyjemności seksualnej - przed piątym rokiem życia, narastające do apogeum w okresie dojrzewania;

• •Popędy i procesy witalne - młodość i wczesna dorosłość; energiczność, porywczość, pełnia sił - rodzina, zawód, pozycja społeczna;

• •Reorientacja - mądrość, refleksja i rozwaga - około trzydziestego - czterdziestego roku życia.

PSYCHOLOGIA OGÓLNA -
różnice indywidualne

dr Mariusz Gorzeń

Erik Homburger Erikson

PSYCHOSPOŁECZNA TEORIA ROZWOJU

Erik H. Erikson

Stadia życia:

• •od urodzenia do śmierci są ukształtowane przez wpływy społeczne wchodzące w interakcje z fizycznie i psychicznie dojrzewającym organizmem;

• •stadia nie następują po sobie według ściśle określonego rozkładu czasowego. Każde dziecko ma własne tempo rozwoju;

• •każde stadium przyczynia się do ukształtowania całej osobowości.

Erik H. Erikson

Epigeneza /z embriologii/

• •każdy narząd powstaje we właściwym sobie czasie np. Stockard uważa, że jeśli oko nie wykształci się w określonym czasie, to nie wykształci się do końca już nigdy, ponieważ nadejdzie czas na rozwój innych organów;

• •jeśli określony narząd nie wykształci się, to może zagrozić procesowi pojawiania się innych narządów.

/okres krytyczny w rozwoju - Lew Wygotski/:

• •Podatność na stymulację zmienia się w biegu życia;

• •Niektóre formy stymulacji oddziałują na jednostkę słabiej, a niektóre silniej - w różnych okresach rozwoju.

Erik H. Erikson

• •Epigenetyczne prawa rozwoju

• •Każda z części istnieje istnieje w pewnej postaci zanim nadejdzie kluczowy dla niej moment rozwoju, pozostając zarazem w związku z innymi częściami.

• •Istnienie całego układu zależy od odpowiedniego i przebiegającego w odpowiedniej kolejności rozwoju każdego elementu.

 

Erik H. Erikson

Rytualizacja

• •Julian Huxley (1966) - ceremonialne zachowania w świecie zwierząt stadnych np. skomplikowane ceremonie powitalne ptaków;

my postępujemy właśnie tak

• •Opis nieformalnego, z góry ustalonego sposobu zachowania wobec siebie; powtarzającego się w znacznej odległości czasu i tych samych okolicznościach.

Proces zindywidualizowany, z powielanymi zachowaniami

Erik H. Erikson

Rytualizm

Podobne do rytuału wzorce zachowań wyróżniające się:

• •Sztampowym powtarzaniem;

• •Zwodniczym udawaniem

- unicestwiająca integracyjną rolę rytualizacji.

Erik H. Erikson

Stadia rozwoju psychospołecznego/ siły życiowe/ wiek:

• •Okres niemowlęcy - Nadzieja 1 r.

• •Wczesne dzieciństwo - Wola 2 - 3 r.

• •Wiek zabawy - Stanowczość 4 - 5 r.

• •Wiek szkolny - Kompetencja 6 - 11 r.

• •Wiek dojrzewania - Wierność 12 - 19

• •Wczesna dorosłość - Miłość 20 - 30

• •Dorosłość - Troska 40 - 64

• •Starość - Mądrość 65 +

Erik H. Erikson

Rozwój psychospołeczny w cyklu życia:

Erik H. Erikson

Każda kolejna siła rozwojowa zakorzeniona jest we wszystkich poprzednich i nadaje nowe znaczenie wyższym etapom

Erik H. Erikson

Epigeneza;

Rozwój - przechodzenie z jednego stadium do drugiego, po rozwiązaniu kryzysu

Początkowa ufność - nieufność

Stadium oralno - sensoryczne;

Spokojne, bez napięcia funkcjonowanie codzienne;

Bliskie spotkanie z matką; zażyłość i ufność w jej bliskości;

Wewnętrzna pewność i ufność odwzajemniona przez matkę - akceptacja chwilowej nieobecności; afirmacja, uznanie

Ustalone, powtarzające się te same czynności w zbliżonym czasie zapewniają - pierwotne poczucie ciągłości;

Niemowlę uczy się polegać na dorosłych i na sobie samym - dzięki ciągłości doświadczeń;

Nadzieja: godni zaufania rodzice - trwałe przekonanie o spełnieniu gorących pragnień;

Ubóstwianie /idolizm/ - wielbienie obecności matki;

Autonomia - wstyd, niepewność

Stadium analno - mięśniowe;

Poznawanie własnych obowiązków, przywilejów i ograniczeń:

• -kontrola samego siebie versus samowola;

• -kontrola z zewnątrz versus samowola - doznawanie wstydu;

Zawstydzanie versus zachęcanie do samodzielności; dodawanie pewności siebie;

Poczucie autokontroli - Swobodna autoekspresja, zdolność okazywania miłości, poczucie dumy; versus: skrytość, przebiegłość;

Wola: ćwiczenie się w uporze; niezbędna aby możliwe było zaakceptowanie praw i konieczności; rozwijająca się zdolność dokonywania swobodnych wyborów;

Rozsądzająca /legalizm/: ocenianie siebie i innych, odróżnianie dobra i zła;

Inicjatywa - poczucie winy

Stadium genitalno - lokomocyjne;

Rozwój odpowiedzialności i umiejętności /autonomia i nadzieja/:

• -zdolność planowania i realizowania zadań;

• -zdolność uporu w dążeniu do celu;

Poczucie winy: zbyt gorliwe rozmyślanie nad celami, stosowanie technik manipulacji i agresji w celu osiągnięcia zamierzenia;

Dążenie do zwiększenia zakresu swoich umiejętności;

Zdecydowanie: efekt zabaw, wypraw i porażek ora eksperymentowania z zabawkami; zabawa - zastępcza rzeczywistość: odwaga ustalania i osiągania cenionych celów, nie zahamowaną przez lęk przed karą czy poczucie winy;

Dramatyczna /wcielanie się/: odgrywanie ról - zabawa tematyczna, przebieranie się, naśladowanie dorosłych i udawanie innych

Pracowitość - poczucie niższości

Stadium latencji;

Opanowanie swojej wyobraźni w toku kształcenia formalnego;

Uczenie się pracowitości - poprzez nagradzanie pilności i wytrwałości;

Staranie się osiągania sukcesów w posługiwaniu się urządzeniami - versus poczucie niższości;

Zabawki ustępują miejsca - narzędziom, urządzeniom; powstaje poczucie kompetencji;

Poczucie kompetencji: gotowość do opanowania umiejętności posługiwania się narzędziami - gorliwa praca prowadzi do fachowości: swobodne korzystanie ze swoich zręczności nie zaburzone poczuciem niższości;

Formalna /formalizm/: metodyczna praca; działanie we właściwy sposób

Tożsamość

CENTRUM

Wierność - zdolność dotrzymywania swobodnie przyjętych przez siebie zobowiązań, wbrew nieuniknionym sprzecznościom; jest podstawą stabilnego poczucia własnej wartości.

Ideologiczna /formalizm/ - zespół przekonań integrujący poprzednie rytualizacje w spójny zbiór idei i zasad; w przerysowanym kształcie: fanatyczna wierność temu, co wydaje się bezsprzecznie słuszne, czy wręcz idealne.

Bliskość - izolacja

• •Poszukiwanie bliskich związków: partnerstwa i afiliacji;

• •Gotowość do wywiązania się ze zobowiązań pomimo poświęceń jakich to może wymagać;

• •Rozwój pełni genitalności w związkach intymnych; w sytuacji gdy budowany związek oparty jest na zaufaniu i

Miłość - wzajemne oddanie się nieustannie łagodzące różnice pojawiające się we wspólnym działaniu; od miłości podstawowej /niemowlęcia, dziecka do matki/; przez zadurzenie się /fascynacje/ po prawdziwą bliskość.

Afiliacyjna /elityzm/ - wspólne dzielenie się pracą, przyjaźnią, miłością; - w coraz mniejszej, zamkniętej grupce.

Twórczość - stagnacja

• •Zainteresowanie tym co przez nas samych wytworzone: potomstwo, idee;

• •Tworzenie i przekazywanie wskazówek i wytycznych dla przyszłych pokoleń.

Opiekuńczość - troska o innych, rozszerzająca się o to, co stworzyła miłość, konieczność lub przypadek; jest silniejsza niż ambiwalencja związana ze stałym związkiem. Opiekuńczość - wychowanie dzieci, nauczanie i pokazywanie, nadzorowanie. Osiągniecie satysfakcji przez nauczanie.

Rodzicielska /autorytaryzm/ - wytwarzanie, nauczanie, uzdrawianie, w których przekazuje się innym wartości;

Integralność - rozpacz

• •Adaptacja do porażek i sukcesów życiowych;

• •Spostrzeżenie - z perspektywy - celu i sensu życia;

• •Świadomość odmiennych stylów życia - i akceptacja własnego jako `dziedzictwa duszy';

• •Rozpacz w obliczu kruchości warunków społecznych i nieodwracalności egzystencji; przekonanie że życie jest pozbawione sensu, że już nie ma czasu aby znaleźć sens;

Mądrość - bezstronne zainteresowanie życiem wobec nieuchronnej śmierci; utrzymanie i przekazywanie integralności;

Integralna /sapientyzm - niemądre udawanie, że jest się mądrym/.

TOŻSAMOŚĆ

Punkt zwrotny w kształtowaniu osobowości

Tożsamość

• •Powstawanie tożsamości: nieodłączna ludzka potrzeba odczuwania, że należy się do szczególnego rodzaju ludzi; że jest się niepowtarzalnym:

• -świadomość swoich specyficznych, indywidualnych cech;

• -określenie czym i kim się jest;

• -określenie kim i czym chce się być.

Nabycie pewności co do własnych:

• -upodobań i sympatii;

• -przyszłych celi życiowych;

• -Siły i zdecydowania w osiąganiu swoich celów.

Tożsamość

• •Eksploracja: aktywne poszukiwanie, eksperymentowanie, próbowanie, sprawdzanie, testowanie siebie, swoich możliwości.

• •Podjęcie zobowiązania:- podjęcie decyzji i przyjęcie odpowiedzialności za jej konsekwencje;

• •Kryzys: moment świadomego podejmowania decyzji, ze względu na radykalną zmianę perspektywy;

• •Tożsamość: wewnętrzna skonstruowana przez samego siebie dynamiczna konstelacja popędów, zdolności, przekonań i historii życia.

Tożsamość

• •Rodzaje tożsamości wg E. Eriksona:

• •Rozproszenie w obrębie ja

• •Swobodnie organizująca się całość

• •Totalna, jednolita całość

• •Statusy tożsamości wg Jamesa Marcii

• •Moratorium

• •Rozproszenie tożsamości

• •Nadanie tożsamości /tożsamość lustrzana/

• •Osiągnięcie tożsamości

Rodzaje tożsamości wg E. Eriksona

Rozproszenie w obrębie ja

Przejawia się w niestabilnym zachowaniu; duże poczucie braku pewności siebie; nieumiejętnością określenia własnych celów życiowych. Łatwo ulegający wpływom i sugestiom.

Swobodnie organizująca się całość

Jest to pokojowe współistnienie odmiennych części i struktur; owocny związek, przynosząca korzyść organizacja. Osoba potrafiąca się twórczo zaadaptować do zmian w otoczeniu - bez potrzeby rezygnowania z wartości nadrzędnych.

Jednolita całość

Osoba o sztywnych, mocno zarysowanych absolutnych granicach. Struktura uporządkowana w sposób bezwzględny. Sztywny system wartości; uporządkowany, o jasnej wartości nadrzędnej. Pryncypialność i nieustępliwość.

Rodzaje tożsamości wg E. Eriksona
integracja rozproszona

Rodzaje tożsamości wg E. Eriksona
integracja swobodna

Rodzaje tożsamości wg E. Eriksona
integracja totalna, jednolita

Statusy tożsamości wg J. Marcii

Podjęcie zobowiązania: podjęcie decyzji i przyjęcie odpowiedzialności za jej konsekwencje;

Kryzys: moment świadomego podejmowania decyzji, ze względu na radykalną zmianę perspektywy;

Statusy tożsamości wg J. Marcii
tożsamość osiągnięta

Jednostka najpierw poznaje siebie, eksperymentuje i poszukuje; rozpoznaje swoje umiejętności i możliwości, aby w wyniku wielokrotnych prób podjąć decyzję co do dalszego kierunku postępowania:

• •Mocne podstawy stabilnych wyborów; duży potencjał rozwojowy;

• •Nie uleganie wpływom innych osób;

• •Doświadczana trudność jest wyzwaniem;

• •Kształtuje się wysoki poziom refleksyjności; konfrontacji z sobą;

• •Niezbędne jest poczucie samodzielności, autonomii i własnej wartości.

Statusy tożsamości wg J. Marcii
tożsamość moratoryjna

Jednostka długi czas poznaje siebie wciąż nie będąc gotową do podjęcia zobowiązań. Eksperymentuje i poszukuje, jednak wciąż uznaje, że nie może zaangażować się w coś z pełnym poczuciem odpowiedzialności. Jednostka nie podejmuje decyzji co do dalszego kierunku postępowania:

• •Wybory labilne; ciągła wojna alternatyw;

• •Przejściowe, krótkotrwałe zaangażowanie;

• •Ciągły kryzys tożsamości; ciągłe zadawanie sobie pytań podstawowych;

Statusy tożsamości wg J. Marcii
tożsamość lustrzana

Jednostka nie podejmuje /nie ma okazji, nie ma nacisków/ działań ukierunkowanych na poznanie siebie, rozpoznanie swoich umiejętności i możliwości. Mimo to wciąż wywierane są naciski, aby zaangażować się w coś z pełnym poczuciem odpowiedzialności. Jednostce nie przyzwala się na eksperymentowanie ale wyraźnie wymaga się od niej wyboru, zdecydowanego i szybkiego podjęcia decyzji co do dalszego kierunku postępowania:

• •Tożsamość nadana, przybrana, przejęta od innych ludzi;

• •Brak refleksji; brak konfrontacji z sobą;

• •Pozornie tożsamość dojrzała - z rozwiązanym kryzysem, jednak:

• •brak autentycznie własnych koncepcji swojego życia;

• •brak autentycznie własnych planów rozwoju;

Statusy tożsamości wg J. Marcii
tożsamość rozproszona

Jednostka nie podejmuje /nie ma okazji, nie ma nacisków/ działań ukierunkowanych na poznanie siebie, rozpoznanie swoich umiejętności i możliwości. Również nie ma okazji, nie ma nacisków, aby zaangażować się w coś z pełnym poczuciem odpowiedzialności. Jednostka nie eksperymentuje, ale również nie podejmuje wyborów, decyzji co do dalszego kierunku postępowania:

• •Brak refleksji; brak konfrontacji z sobą;

• •Nieumiejętność planowania własnego życia;

• •Brak umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji;

• •Brak umiejętności samodzielnego zaangażowania się;

• •Kierowanie się chwilową satysfakcją i własnymi korzyściami.

 

TRZY WĄTKI W ROZWOJU EGO

Richard D. Logan

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

Reinterpretacja teorii E. Eriksona:

Plan epigenetyczny opisuje powtarzający się cykl zmian wokół rdzenia - centralnego wątka zmian

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

Wokół centralnego wątka zmian zachodzą wszystkie inne zmiany, dla których bazowe znaczenie posiadają trzy stadia, w których następuje wykroczenie poza własne ja:

• -niemowlęctwo (s. I): jednostka doznaje osadzenia w większej, istniejącej poza nią całości; ufność

• -późna dorosłość (s. VIII): jednostka doznająca do tego czasu poczucia siebie jako istoty odrębnej, uświadamia sobie /doznaje/ poczucia przynależenia do czegoś większego; całości istniejącej od zawsze i na zawsze - całości kosmicznej; integralność

• -Tożsamość posiada podwójne znaczenie: kończy jeden cykl rozwojowy i inicjuje drugi. Poczucie tożsamości jest nie tylko bazowe dla całego procesu rozwoju, ale wiąże się z poczuciem odkrywania własnego ja i własnego miejsca , bycia całością.

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

Stadium piąte /tożsamość/ pełni bardzo specyficzną rolę:

• •Zwieńcza cykl zmian zachodzących w okresie dzieciństwa i dorosłości;

• •Rozpoczyna cykl przemian okresu dorosłości, będąc bazowym punktem odniesienia;

• •Jest centralnym punktem rozwoju - pomiędzy niemowlęcą ufnością i późnodorosłą integralnością - zapewnia ciągłość/całość przemian osiowych;

• •Jest elementem wiązki egzystencjalnej - w teraźniejszości (jestem tu i teraz, taki i nie inny)

• •Jest elementem wiązki instrumentalnej - jednostka tworzy samą siebie, podejmując działalność instrumentalną.

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

• •Egzystencjalny wątek zmian:

Akcentowanie potrzeby poczucia bezpieczeństwa, kontaktu emocjonalnego i poczucia przynależenia do kogoś /przywiązania/:

• -bazowa ufność

• -autonomia wczesnego dzieciństwa

I ich konsekwencja: intymność wczesnej dorosłości.

Hipoteza o powtarzalności problemów rozwojowych

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

TRZY WĄTKI
wg Richarda D. Logana

Wątek instrumentalny:

Akcentowanie aktywności jednostki ukierunkowanej na otoczenie zewnętrzne oraz konkretny cel /instrumentalny/:

• -inicjatywa wieku przedszkolnego

• -produktywność wieku szkolnego

I ich konsekwencja: generatywność średniej dorosłości.

Hipoteza o powtarzalności problemów rozwojowych

DWIE ŚCIEŻKI W ROZWOJU EGO

Carol E. Franz,

Kathleen M. White

DWIE ŚCIEŻKI
Carol E. Franz, Kathleen M. White

Carol E. Franz, Kathleen M. White proponują aby plan epigenetyczny wg Eriksona przedstawić jako podwójną helisę:

• •Ścieżkę indywiduacji - kształtowania się tożsamości jednostkowej;

• •Ścieżkę przywiązania - bliskości, kształtowania jakości związków interpersonalnych.

Doświadczenia w jednej ścieżce, stanowi układ odniesienia dla drugiej tj. w skręconej linie

DWIE ŚCIEŻKI
Carol E. Franz, Kathleen M. White

Każda cząstka osobowości człowieka istnieje w jakiejś cząstce od początku, zanim nadejdzie decydujący i krytyczny dla niej moment

DWIE ŚCIEŻKI
Carol E. Franz, Kathleen M. White

JAK ZMIENIA SIĘ CZŁOWIEK?

• •CYKLICZNO - FAZOWY MODEL ROZWOJU

• •KRYZYSY I ZADANIA

ROZWOJOWE

Model cykliczno - fazowy rozwoju

• •H. Werner: aktywność człowieka oscyluje między progresją i regresją;

• •Rozwój jest nie tylko gotowością do progresu, ale także gotowością do regresu - w kierunku takiego miejsca, od którego może rozpocząć się rozwój nowej i wyższej formy zachowania;

• •Rozwój przebiega od fiksacji /stabilności/ do mobilności /zmienności/;

Aby się rozwijać, trzeba się cofać

Model cykliczno - fazowy rozwoju

• •Model zakłada cykliczność rozwoju, w którym wyróżnia się cztery fazy: 1 - progres; 2 - plateau; 3 - regres; 4 - kryzys.

Osiągnięcia rozwojowe

czas

Model cykliczno - fazowy rozwoju

Progres

• •Przyswojenie nowych umiejętności, nowych informacji i początek procesu ich różnicowania;

• •Zwiększa się nasilenie, ilość.

Plateau

• •Następuje porządkowanie i wstępna integracja nowego doświadczenia.

• •Zwiększa się jakość funkcjonowania, jednak do kresu granic wyznaczonych w poprzednim stadium.

Model cykliczno - fazowy rozwoju

Regres

• •Konflikt nowej, integrowanej informacji ze starą;

• •Integracji nowej informacji towarzyszy dezintegracja starej;

• •Zegar społeczny - nacisk społeczny na wykonywanie czynności, którym jednostka nie potrafi sprostać;

Aktywność: spadek; wzrost błędów i pomyłek; mała efektywność;

Emocje: impulsywność; labilność;

Sfera poznania: trudności z zapamiętywaniem; spadek koncentracji uwagi; niezrozumiałe decyzje;

Sfera społeczna: większa liczba konfliktów interpersonalnych;

Model cykliczno - fazowy rozwoju

• Kryzys

• •Powstający w fazie regresu konflikt - jest ujawniany z towarzyszącym bardzo silnym pobudzeniem emocjonalnym;

Aktywność: ciągły spadek, czy nawet zablokowanie działania; duża senność; długotrwałe napady gwałtownego apetytu lub jego ograniczenie; uporczywe, kompulsywne zajmowanie się czymś; niespójność zachowania;

Emocje: impulsywność; wybuchowość; nagłe wybuchy płaczu, złości także w sytuacjach dobrze znanych, codziennych; niezrozumiałe wahania nastroju;

Sfera poznania: trudności z zapamiętywaniem; spadek koncentracji uwagi; niezrozumiałe decyzje; zawężenie zainteresowań; niechęć do podejmowania decyzji;

Sfera społeczna: unikanie konfliktów interpersonalnych albo wręcz większe angażowanie się w nie;

Model cykliczno - fazowy rozwoju

Progres - plateau - regres - kryzys

Model cykliczno - fazowy rozwoju

Life - span

Perspektywa life span:

• •człowiek nie tylko zmienia się, ale także rozwija się przez całe życie; zmiany rozwojowe występują w każdej z er rozwoju;

• •dynamika zmian rozwojowych jest wynikiem procesu ciągłości i zmienności w rozwoju;

• •rozwój dotyczy człowieka jako całości;

• •zmiany należy analizować w kontekście istotnych dla jednostki zdarzeń życiowych.

Life - span

Life - span

Podział biegu życia na etapy wg. D. J. Levinsona

3

---