Ogród Zoologiczny w Płocku jako środowisko społeczno wychowawcze

Środowisko społeczne Płocka

Płock jest 130 - tysięcznym miastem, malowniczo położonym na stromym, wysokim brzegu Wisły. Jest jednym z najstarszych polskich miast, a świadectwem jego tysiącletniej historii są licznie zachowane zabytki. Płock - to historyczna stolica Mazowsza, a za panowania Władysława Hermana (1079-1102) faktyczna stolica Polski. W Bazylice Katedralnej, sięgającej swym początkiem XII wieku, znajduje się sarkofag dwóch władców Polski - Władysława Hermana i jego syna Bolesława Krzywoustego, a w kruchcie - kopia słynnych, romańskich Drzwi Płockich.

      W murach dawnego opactwa benedyktyńskiego i zamku książęcego mieści się Muzeum Mazowieckie, w którym zgromadzono najbogatsze w Polsce zbiory sztuki secesyjnej. Tuż obok znajduje się Muzeum Diecezjalne z unikalną ekspozycją sztuki sakralnej. Płock - to także najstarsza polska szkoła, ponad 800 - letnia Małachowianka, najstarsze w kraju Towarzystwo Naukowe Płockie (zał. w 1820 r.), oraz okazały, klasycystyczny Ratusz, w którym obradował po raz ostatni Sejm I Rzeczypospolitej. Zabytkowy Płock to zarazem miasto nowoczesnego przemysłu. POLSKI KONCERN NAFTOWY "ORLEN" jest potentatem na krajowym rynku paliw płynnych i produktów petrochemicznych, a zarazem jedną z największych firm w tej części Europy. Właśnie w Płocku wybudował swą fabrykę amerykański król dżinsu LEVI STRAUSS i od 1992r. produkuje tu odzież. Z kolei NEW HOLLAND - BIZON to jedyny producent kombajnów zbożowych w Polsce. Do grupy inwestorów zagranicznych dołączyła szwajcarska firma HERO, która produkuje soki owocowe, dodatki do ciast i czekoladę.

      Atrakcją turystyczną Płocka jest rozpostarty na wiślanej skarpie Ogród Zoologiczny z imponującą kolekcją węży jadowitych, a dodatkowym atutem miasta - bezpośrednie sąsiedztwo wiecznie zielonych lasów Pojezierza Gostynińskigo z wtopionymi weń jeziorami. Płock jest dziś miastem akademickim z czterema uczelniami wyższymi, w których studiuje ponad 12 tys. młodzieży.

       Dobrze układa się współpraca z siedmioma miastami partnerskimi: Fort Wayne w USA, Darmstadt w Niemczech, Auxerre we Francji, Forli we Włoszech, Możejkami na Litwie, Nowopołockiem na Białorusi i Bielcami w Mołdawii.

Z pośród 130 tysięcy mieszkańców Płocka 85 tysięcy jest w wieku produkcyjnym, ponad 30 tysięcy to osoby w wieku przed produkcyjnym, reszta - ok. 15 tysięcy to osoby w wieku poprodukcyjnym.

Płock jest miastem o szczególnie dużym bezrobociu ok. 16% (przy bezrobociu na terenie Mazowsza 10%). Na terenie Płocka działa 21 szkół podstawowych, 7 gimnazjów, 16 liceów ogólnokształcących, 91 szkół średnich technicznych, 14 szkół zawodowych oraz 6 wyższych uczelni.

Najstarsze ogrody zoologiczne i botaniczne na świecie i w Polsce

Zakładanie ogrodów zoologicznych i botanicznych ma swoją wiekową tradycję. Pierwsze ogrody zoologiczne w formie zwierzyńców pojawiły się już u ludów starożytnych o wysokiej kulturze - Chińczyków, Greków, Rzymian, Hindusów i dawnych ludów Ameryki środkowej. Królowie lub czasem ludzie możni i wpływowi urządzali w swych posiadłościach ogrody pełne roślin i zwierząt, czyniąc to zarówno dla przyjemności czy podniesienia prestiżu, jak i zaspokojenia przyrodniczych zainteresowań. Dumni ze swych kolekcji dbali o zachowanie prawidłowych warunków hodowli roślin i zwierząt. Często zatrudniali nawet specjalnych opiekunów i ogrodników, którzy zajmowali się dziwacznymi zwierzętami i roślinami. Z materiałów pisanych z ówczesnych okresów dowiedzieć się można, iż wiele zgromadzonych zwierząt, nasion i sadzonek roślin pochodziło z dalekich krain, do których w celu ich pozyskania organizowano specjalne ekspedycje lub, że pewne okazy otrzymywali jako prezenty od zaprzyjaźnionych wodzów oraz jako daniny od podbitych ludów ( Polinger Foster 1999).

Wzmianka o pierwszym zwierzyńcu założonym przez cesarza chińskiego Wu - Wanga pochodzi z roku 1150 roku p.n.e. Dostarczał on pewnej ilości zwierzyny dla celów łowieckich oraz miał zadanie zapoznać publiczność z ciekawymi okazami fauny świata.

Zwierzęta hodowano też w starożytnym państwie rzymskim przed ok. 2000 lat. Bestiamie Rzymian dostarczały głównie okazów dla celów walk cyrkowych na arenach. W starożytnym Egipcie hodowano i czczono w świątyniach i domostwach krokodyle, a oswojone węże towarzyszyły przy wspaniałych biesiadach ( Dulęba 1968 ). Przez następne wieki, głównie w menażeriach królewskich gromadzono coraz więcej zwierząt takich jak: żyrafy, gepardy i małpy z Afryki, foki z Morza Śródziemnego oraz niedźwiedzie i słonie z Azji. Ogrody botaniczne często były ozdabiane okazami rzadkich drzew, ptaszamiami pełnymi egzotycznych ptaków oraz centralnie położonymi sadzawkami z niezwykłymi rybami (Polinger Foster 1999 ).

Wyprawy krzyżowe w XI - XIII wieku, a także odkrycie Ameryki w 1492 roku i cała epoka wielkich odkryć geograficznych przyczyniły się do wielkiego postępu w rozwoju europejskich ogrodów zoologicznych. Konkwistadorzy hiszpańscy - towarzysze Ferdynanda Cortez'a, który w latach 1519-21 podbił państwo Azteków, przekazali wiele wiadomości o ogrodzie ostatniego króla Azteków - Montezumy. Wieści te wzbudziły podziw dla wysokiej kultury i wiedzy hodowlanej Azteków. W ogrodzie Montezumy znajdowały się prawdopodobnie wszystkie gatunki kręgowców Nowego Świata, od ryb do ssaków włącznie. Ogród ten był dostępny szerokim rzeszom publiczności, ale jednocześnie użytkowano go pod kątem gospodarczym (Dulęba 1968). W Europie powstanie właściwych, opartych na naukowych podstawach ogrodów zoologicznych poprzedzają, zasobne w kolekcje żywych ssaków, ptaków, a w niewielkiej ilości gadów, menażerie zakładane w dworach magnackich w XVII wieku. Każdy monarcha czy magnat europejski trzymał przy swym zamku lub pałacu pewną ilość dzikich zwierząt dla ozdoby rezydencji i ogólnego podziwu. Były to najczęściej wilki, niedźwiedzie a czasem lwy. Istniały także wówczas zwierzyńce, w których hodowano jelenie, daniele, czasem żubry i dzikie konie - tarpany, głównie dla celów łownych. Z bogatych menażerii dworskich słynął Wiedeń Wersal, Tower londyński, a w Polsce za czasów króla Jana III Sobieskiego - Wilanów pod Warszawą. Jan III Sobieski posiadał w swych zbiorach obok gatunków krajowych także i liczne okazy zagraniczne m.in. kazuary. Dworskie i magnackie menażerie nie były dostępne dla szerokich warstw zwiedzających. Pierwszym takim ogrodem, który udostępniony został dla ogółu obywateli w 1793 roku na wniosek wielkiego zoologa Etienne Geoffroy Saint Hilairea było ZOO w Paryżu, umieszczone w ogrodzie Jardin des Plantes jako część, „Museum d'historie naturelle". To najstarsze ZOO utworzone zostało ze zwierzyńca założonego w Wersalu w 1766 roku przez Ludwika XVI. Pod dyrekcją Jerzego Cuwiera, a następnie braci Etienne i Isidore Geoffroy Saint Hilaire staje się na długie lata jednym z najpoważniejszych ośrodków zoologicznych ( Dulęba 1968).

Na ogród publiczny przekształcony też zostaje wkrótce zwierzyniec cesarski w Wiedniu, założony już w 1752 roku - za czasów Marii Teresy. W ciągu XIX wieku powstają liczne ogrody zoologiczne w większości stolic i głównych, miast europejskich, głównie z inicjatywy Towarzystw Akcyjnych. Fala zakładania ogrodów zoologicznych nasila się szczególnie w drugiej połowie XIX wieku w „epoce Darwina", a wieku XX w wyniku pełnego zrozumienia znaczenia tego rodzaju placówek, przybiera jeszcze bardziej na sile. Europejskie pierwsze ogrody zoologiczne znalazły licznych naśladowców na wszystkich kontynentach. W Polsce najstarszym z ogrodów zoologicznych jest Ogród Wrocławski założony w 1865 roku. Obecnie mamy jedenaście ogrodów zoologicznych, przeważnie w miastach wojewódzkich (Zysk 1992).

Historia płockiego Ogrodu Zoologicznego

Miejski Ogród Zoologiczny w Płocku powstał w 1951 roku jako kontynuacja idei tworzenia ogrodu botanicznego i fauny krajowej z 1921 roku. Położony jest na skarpie na prawym brzegu Wisły, na peryferiach miasta, zajmując aktualnie obszar o powierzchni 10 ha. Pierwsze sugestie dotyczące jego założenia wysunięte zostały przez Marię Macieszynę, działaczkę kulturalno - oświatową i nauczycielkę biologii w jednej ze szkół średnich w Płocku. Postulowany przez nią ogród przyrodniczy w Płocku miał zaspokajać przede wszystkim potrzeby młodzieży szkolnej tego miasta. Podobna myśl przyświecała Tadeuszowi Borkowskiemu, dyrektorowi Miejskiego Przedsiębiorstwa Ogrodniczego w Płocku.

W roku 1949 urządzona została w Płocku Wystawa Ogrodniczo - Rolnicza na zapleczu ówczesnej szklarni przy ul. Kościuszki, na której Plantacje Miejskie wystąpiły ze swymi eksponatami. Na wystawę przyniesiono wtedy również jeża, wiewiórkę i sowę. Przyczyniło się to do wzrostu frekwencji i podsunęło myśl założenia w Płocku ogrodu zoologicznego z fauną krajową. Ówczesne władze miasta widząc powszechne zainteresowanie społeczeństwa, zgodzili się na urządzenie w tym miejscu „Małego Ogródka ZOO - Botanicznego". Wkrótce małe ZOO stało się wielką atrakcją Płocka, a liczba zwierząt powiększała się z dnia na dzień. Kolejno przybywały: sama, dziki, lisy, borsuk, biała sroka albinos. Tym małym ogródkiem zoologicznym zainteresował się dr Jan Żabiński, ówczesny kierownik Inspektoratu Nadzoru nad Ogrodami Zoologicznymi w Polsce i postanowił wciągnąć ogród do swojej ewidencji. Wkrótce na potrzeby ogrodu zoologicznego przekazano najładniejszy ogród w mieście. Oficjalne otwarcie ogrodu zoologicznego nastąpiło l maja 1951 roku.

Do roku 1956 trwał stan prowizoryczny. Po zmianie kierownictwa ZOO w 1956 roku nastąpiła całkowita zmiana profilu ogrodu z fauny krajowej na egzotyczną. Kłopoty finansowe uniemożliwiały zakup zwierząt, ale sprawę rozwiązano w inny sposób. Po nawiązaniu kontaktu z przedstawicielami Polonii Argentyńskiej w Buenos Aires, którzy zadeklarowali pomoc dla ZOO w postaci łatwych do transportu przedstawicieli fauny południowo - amerykańskiej w zamian za polską literaturę beletrystyczną i podręczniki szkolne. Ogród Zoologiczny w Płocku w 1959 roku zainicjował akcję zbiórki książek dla Emigracji Polskiej w Ameryce Południowej. Akcja przebiegała pod nazwą „Sprawa krokodyla" i znalazła pełne zrozumienie i poparcie społeczeństwa Płocka, a w następnych latach objęto nią teren całej niemal Polski.

Realizację tej nowej akcji umożliwiła Dyrekcja Polskich Linii Oceanicznych, która zadeklarowała bezpłatny przewóz zwierząt dla Płocka. W ten sposób za 6 tysięcy polskich książek płocki ogród zoologiczny otrzymał zwierząt na sumę 200 tyś zł. Były też dary prywatne np. 2 aligatory przysłane przez Tadeusza Wągrowskiego z USA.

Uzupełnieniem akcji „Sprawa krokodyla" były nadwyżki zwierząt ogrodów zoologicznych w kraju, fundacje Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i stała akcja bezdewizowej wymiany między płockim ZOO, a ogrodami Zoologicznymi w Pradze, Hawanie / Kuba /.i Rosario / Argentyna /. W 1965 roku z ogrodu zoologicznego w Rosario otrzymano transport zwierząt egzotycznych, który został rozdzielony na wszystkie ogrody krajowe, przy czym w Płocku pozostały najciekawsze: tapiry, kondory, flamingi, łabędzie czamoszyje, sajmiry, kapucynki, żółwie żabiogłowe, pingwiny, koty górskie, pancerniki, ostronosy, anakonda, jeż drzewny, niedźwiedź okularowy, aguje i karakary. Równocześnie z powiększeniem zwierzostanu trwało przebudowywanie pomieszczeń dla zwierząt oraz budowa nowych. Na przestrzeni lat 1956 - 66 zbudowano: akwarium i herpetarium, woliery dla ptaków, nowe wybiegi dla kopytnych, staw dla ptactwa wodnego, małpiamię, budynek gospodarczy, warsztaty oraz przenośne klatki. Założono też cieplarnię, w której hoduje się kwiaty rabatowe oraz rośliny służące do dekoracji klatek z gadami (Dulęba 1968). Aktualnie w Płockim ZOO hodowanych jest 2970 sztuk zwierząt (bez bezkręgowców) w ponad 402 gatunkach +12 podgatunków, w tym wiele cennych, rzadko spotykanych w innych ogrodach zoologicznych. Stan ilościowy poszczególnych grup zwierząt na dzień 31.12.2000 r. przedstawiał się następująco (Kopczyński 2001):

Ssaki 40 gatunków + 4 podgatunki- 66 razem 187 szt.

Ptaki 56 gatunków + l podgatunek - razem 242 szt.

Gady 85 gatunków + 7 podgatunków - razem 545 szt.

Płazy 9 gatunków - razem 289 szt.

Ryby 153 gatunki -razem 1710 szt.

Bezkręgowce 59 gatunków

W Pawilonie Dydaktyczno - Naukowym znajdują się ekspozycje gadów ( w tym jaszczurek, krokodyli i największa kolekcja węży jadowitych), płazów, ryb słodkowodnych i morskich oraz morskich bezkręgowców (m.in.. koralowców). Najciekawsze gatunki herpetarium to kobry, grzechotniki, boa madagaskarskie, jaskrawo ubarwione pseudokoralowce, żółwie bokoszyjne, żółw promienisty oraz płazy: żaba pomidorowa, drzewołazy, rzekotki, chwytnice, żaba olbrzymia. W akwarium można podziwiać żółwia morskiego - karetę oraz piękne ryby raf koralowych - skrzydlice, ustniczki cesarskie i inne.

Najciekawszymi wydarzeniami w historii ZOO były pierwsze w Polsce rozmnożenia kondorów, mrówkojadów, ryb morskich amfiprionów i ukwiałów symbiotycznych, a także wiele gatunków węży, jak np. grzechotnika kaskabel z podgatunku Crotalus durissus Linnaeus (Kopczyński 2001).

Płocki Ogród Zoologiczny jest ogólnodostępnym miejscem rozrywki i wypoczynku miejscowej ludności a także placówką edukacyjną i naukowo - badawczą, co znajduje swój wyraz w nawiązaniu licznych kontaktów i współpracy z instytucjami naukowymi w kraju i na świecie oraz pracownikami szkół wyższych. Jako członek Europejskiego Związku Ogrodów Zoologicznych i Akwariów ( EAZA) uczestniczy w europejskich programach hodowlanych zwierząt rzadkich i ginących jak kondor wielki, zebra Hartmanna, lemur wari i katta, hipopotam karłowaty, oryks szablorogi, pantera śnieżna, wilk grzywiasty, boa kubański. W ramach Europejskiego Programu Hodowli Zagrożonych Wyginięciem (EEP) do ZOO trafiaj ą nieodpłatnie zwierzęta rzadkie, chronione Konwencj ą Waszyngtońską ( CITES). Jako uczestnik tego programu ZOO Płock otrzyma lwiatki złote, tygrysy syberyjskie, żyrafy i słonie afrykańskie (ZOO Płock 1999).

Obecnie na terenie ogrodu trwają intensywne prace budowlano - remontowe, m.in. w trakcie przebudowy są żyrafiamia i sloniamia z wybiegami. Powstało kilka nowych ekspozycji jak wybieg ptaków wodnych, żółwi czerwonolicych, ekspozycja płazów, insektarium. Zagospodarowany jest teren stawów przeznaczonych do hodowli i ekspozycji ptaków wodnych, a także roślinności wodnej oraz drzew i krzewów. Podnoszenie wyglądu estetycznego ogrodu zoologicznego, a przede wszystkim atrakcyjności poprzez coraz lepszy dobór ciekawych gatunków zwierząt, znajdują swój wyraz w ciągłym wzroście liczby zwiedzających. W 2000 roku Płockie ZOO odwiedziło 125 402 osób (Kopczyński 2001).

Mapka Płockiego ZOO

Znaczenie ogrodów zoologicznych

A/ Cele i zadania zoologicznych

Zadania i charakter ogrodów zoologicznych ulegały na przestrzeni wieków zasadniczym zmianom. Początkowo, bowiem zwierzyńce i wszelkiego rodzaju menażerie służyły prawie wyłącznie osobistym celom ich założycieli, dostarczając im rozrywki i zaspokajając ich ambicje, zainteresowania przyrodnicze oraz zachcianki łowieckie. Cele i zadania współczesnych ogrodów zoologicznych są wszechstronne i różnorodne. Można je przedstawić następująco:

Zaznajamianie jak najszerszych warstw społeczeństwa z wyglądem i życiem różnych gatunków zwierząt krajowych i egzotycznych.

Działalność ogrodów zoologicznych w zakresie popularyzacji wiadomości o zwierzętach jak i ogólne znaczenie wychowawcze są znaczące. Dobra organizacja zwiedzania, interesujące przewodniki, dokładnie opracowane tabliczki informacyjne, wyszkolony personel, z którego każdy pracownik potrafi udzielić rzeczowych informacji przyczyniają się w znacznym stopniu do upowszechniania wiedzy o przyrodzie, spełniając tym samym rolę dydaktyczno - popularyzacyjną zaznajamiając zwiedzających z różnymi przedstawicielami świata zwierzęcego, ich wyglądem i obyczajami.

Współpraca w dziedzinie ochrony ginących gatunków zwierząt

W związku z szalonym tempem wyniszczania zwierząt dziko żyjących na całym świecie, idea ogrodów zoologicznych zdobyła szerokie kręgi zwolenników, starających się utrzymać w warunkach sztucznych jak największą ilość ginących gatunków. Ogrody zoologiczne obok rezerwatów coraz wyraźniej nabierają znaczenia azylu dla ginących i szczególnie zagrożonych gatunków zwierząt. Opracowywane wciąż nowe metody hodowli, doprowadzenie do regularnego rozmnażania się w warunkach niewoli - to jedyna droga wiodąca do uchronienia pewnych gatunków przed całkowitą zagładą. Wszelkimi siłami dąży się do tego, aby jak najwięcej gatunków ginących zwierząt podzieliło los żubra, którego byt uratowały właśnie ogrody zoologiczne (Dulęba 1968). Na terenie płockiego Ogrodu Zoologicznego znajdują się gatunki zwierząt podlegające ochronie na terenie Polski jak i innych krajów. Z fauny rodzinnej ochronie podlegają znajdujące się w płockim ZOO m.in. żółw błotny, zaskroniec pospolity, jaszczurka zwinka, kormoran czarny, bocian biały, pustułka, puchacz, makolągwa, zięba pospolita, niedźwiedź brunatny, daniel, borsuk. Gatunki chronione z fauny obcej to m.in.: łabędź czarny, lampart, bizon, żółw mauretański, jenot, kułan (Kopczyński 2001).

Prowadzenie badań nad hodowlą i aklimatyzacją zwierząt

Szczególną zasługą ogrodów zoologicznych i okolicznością decydującą o ich wzrastającym wciąż znaczeniu jest wkład, jaki wniosły w dziedzinę biologii zwierząt i to nie tylko egzotycznych, lecz i europejskich, w tym wielu gatunków rodzimych. Ogromny dorobek spostrzeżeń biologicznych, wiele szczegółów dotyczących biologii rozrodu, biologii gatunkowej, obserwacje z dziedziny aktywności zwierząt, rezultaty krzyżowań międzygatunkowych przeprowadzonych w ogrodach, wyniki aklimatyzacji zwierząt -wszystko to wzbogaciło nasza wiedzę o zwierzętach.

Płockie ZOO również może się pochwalić pewnymi osiągnięciami w tej dziedzinie. W ciągu całego dotychczasowego okresu istnienia płockiego ZOO uzyskano i odhodowano m.in. daniele, dziki, kozę karłatkę, osła, papużki faliste, jeżozwierze indyjskie, pawie, lwy, jelenie, łabędzie nieme, puchacze, niedźwiedzie brunatne, owcę grzywiastą, jaka, lamę. Powodem słusznej dumy płockiego Ogrodu Zoologicznego są osiągnięcia w zakresie działalności naukowo - badawczej, głównie w dwóch kierunkach: prac doświadczalnych na temat anatomii i fizjologii jeleniowatych oraz prób uzyskiwania krzyżówek międzygatunkowych zwierząt. Udanymi krzyżówkami międzygatunkowymi, z których uzyskano i odhodowano potomstwo były m.in. krzyżówka muflona z owcą domową, żubra „Pustelnika" z krową „Lora", zebu z bydłem rasy nizinnej, bizona z bydłem półkrwi watussi oraz lama glama z lamąguanacoe ( Dulęba 1968). W przypadku gadów w ostatnich latach prowadzono m.in. badania nad rozmnażaniem się węży -gatunku połóż brązowoplamy (1987 rok ) oraz w 1997 roku gatunku grzechotnik kaskabel, od którego w wyniku rozmnożenia w marcu 1998 roku, uzyskano 9 sztuk prawidłowo rozwiniętych węży ( Kopczyński 2001).

Dostarczanie i udostępnianie zakładom i instytucjom naukowym posiadanych okazów zwierząt, jako materiału do badań i doświadczeń

W rozwoju takich gałęzi wiedzy biologicznej jak anatomia, morfologia i systematyka, ogrody zoologiczne zaznaczają swój udział przez systematyczne dostarczanie cennych materiałów naukowych. Z tego względu ogrody zoologiczne są punktem stałego zainteresowania naukowców, placówkami ciągłych doświadczeń na zwierzętach. Każda placówka ZOO pozostaje w ścisłym kontakcie z wyższymi uczelniami. Wielu studentów biologii na terenach ZOO odbywa praktyki wakacyjne, wielu dzięki ogrodom zoologicznym zdobywa stopień naukowy.

Ponadto rozwijające się stale różne gałęzie przemysłowe, w poszukiwaniu coraz to nowych źródeł surowca, zwracaj ą uwagę na zwierzęta jako dostarczycieli surowców tkackich, futer oraz surowców farmaceutyczno - lekarskich, szczególnie w dziedzinie preparatów hormonalnych. Pod tym względem ZOO może służyć obfitym materiałem do badań wstępnych oraz może również rozszerzyć znaczniej listę zwierząt użytkowych.

Ochrona różnorodności genetycznej poprzez zachowanie zasobów genów w hodowli różnych gatunków zwierząt oraz dostarczanie i udostępnianiezakładom i instytucjom naukowym posiadanych okazów zwierząt hodowcom amatorom i instytucjom naukowym

Niesienie pomocy szkołom w zakresie nauczania zoologii i pogłębianie zamiłowań przyrodniczych wśród młodzieży i dorosłych

Każdy ogród zoologiczny współdziała w sposób zorganizowany ze szkołami w zakresie nauki zoologii. Młodzież odbywa tu lekcje przyrody w ramach obowiązujących programów nauczania lub w ramach zajęć pozaszkolnych jako członkowie prowadzonych na terenie ZOO Kółek Młodych Przyrodników. Żadna, bowiem lekcja w szkole, najlepszy film czy nawet najbardziej artystycznie namalowana podobizna zwierzęcia nie zastąpią obserwacji poczynionych przez uczniów w kontakcie z żywymi zwierzętami.

Dostarczanie inspiracji dla twórczości artystycznej

Ogrody zoologiczne wywierają również duży wpływ na rozwój sztuk plastycznych. Artyści i rzeźbiarze mają możliwość przeprowadzania studiów nad dzikimi zwierzętami w zaznajamianiu się z ich budową zewnętrzną i anatomią, co jest ogromnym ułatwieniem w ich pracy artystycznej. Nic więc dziwnego, że każde ZOO jest ulubionym miejscem studiów i pracy malarzy i rzeźbiarzy.

Miejsce realizacji filmów i audycji telewizyjnych rejestrujących wiele zjawisk z życia zwierząt

Miejsce atrakcyjnej i pouczającej rozrywki oraz kulturalnego odpoczynku dla szerokich warstw społeczeństwa.

B/ Możliwości edukacyjne ogrodów zoologicznych

Główne cele działalności ogrodów zoologicznych to hodowla, nauka, edukacja i rekreacja. Nie ulega wątpliwości, że edukacja spełnia jedną z istotniejszych ról. Strona dydaktyczna ogrodów stawiana jest przez niektórych specjalistów na czele zadań. Dla szkół podstawowych jak i średnich wykorzystanie ogrodów zoologicznych do nauczania biologii czy zoologii, może stać się jednym z bardziej istotnych elementów dydaktycznych. Pomoc w zajęciach szkolnych z przedmiotów przyrodniczych oraz szerzenie wiedzy o świecie zwierząt to główne zadania działów dydaktycznych wszystkich ogrodów zoologicznych. ZOO jest niewyczerpaną i ciągle niedocenianą skarbnicą materiału z dziedziny etologii, ekologii, biogeografii i wielu innych dziedzin biologii. Można tu obserwować zwierzęta i pospolite i bardzo rzadkie, duże i małe. Chociaż znajdują się one na ograniczonym terenie, to każdy ogród zoologiczny stara się, aby zapewnić im warunki zbliżone do naturalnych. W warunkach ZOO można prowadzić obserwacje dotyczące np. sposobu odżywiania się zwierząt, rozrodu, opieki nad potomstwem, wrażliwości zmysłowej zwierząt na różne czynniki świata zewnętrznego, instynktu, inteligencji zwierząt, obrony, obserwacje ubarwienia sierści ssaków. Obserwacje te mogą być również doskonałym materiałem do opracowań prac magisterskich, maturalnych czy olimpijskich. Na materiałach płockiego ZOO powstało już kilka prac magisterskich. Dzieci przedszkolne i młodzież szkolna mają w ogrodzie zoologicznym okazję do czynnego i aktywnego poznawania zwierząt w ramach programów nauczania. Na lekcjach ćwiczeniowych w ZOO dzieci mogą poszerzać swoje wiadomości o budowie zewnętrznej różnych grup systematycznych i różnorodności form w obrębie poszczególnych grup oraz specyfikację budowy z warunkami środowiskowymi zwierząt. Dzieci rozwijają swoje umiejętności prowadzenia samodzielnej obserwacji, cierpliwości, zdolności sprawnego spostrzegania szczegółów budowy zwierząt oraz zdolności samodzielnego formułowania wniosków. Taka lekcja to również kształtowanie postaw, dostarczanie uczniom okazji do skorygowania swojego stosunku do zwierząt ( np. zwalczanie wręcz atawistycznego, negatywnego stosunku do gadów i płazów) lub do zagadnień związanych z ochroną gatunkową zwierząt (Raniszewska 1999). Jedną z podstawowych form nauczania biologii, a jednocześnie najczęściej stosowaną przez szkoły jest wycieczka o charakterze naukowym. Aby jednak wycieczka spełniła swój cel musi być przez prowadzącego odpowiednio zorganizowana, a nauczyciel musi merytorycznie i naukowo być do niej przygotowany. Ponadto prowadzący ją nauczyciel powinien znać rozkład ogrodu zoologicznego oraz mieć odpowiedni zasób wiadomości na temat występujących w nim zwierząt. Grupa uczniów nie powinna liczyć więcej niż 20 na jednego prowadzącego. Większa liczba uczniów wpływa rozpraszające, prowadzący nie jest w stanie skupić uwagi na wszystkich uczestników wycieczki na omawianym zagadnieniu, sam również nie może wyczerpująco odpowiedzieć na wszystkie pytania. Dlatego też jeśli klasa jest liczniejsza, należy ją podzielić na grupy a przy oprowadzaniu, po wcześniejszym uzgodnieniu z dyrekcją ogrodu, skorzystać z pomocy kompetentnych pracowników ZOO. Zarówno wycieczka jak i obserwacje powinny być poprzedzone prelekcją w szkole mającą za zadanie przygotować uczniów do obserwacji z wytyczonym celem. Uczniowie biorący udział w wycieczce powinni być zaopatrzeni w notatniki i przybory do pisania w celu notowania swoich spostrzeżeń. Każda wycieczka powinna się kończyć podsumowaniem w trakcie, którego uczniowie wymieniają swoje uwagi i obserwacje, które ewentualnie nauczyciel koryguje. Z reguły każdy ogród zoologiczny prowadzi też własne prace hodowlane, przeprowadzając między innymi różne krzyżówki międzygatunkowe. Z tymi interesującymi problemami można również zapoznać uczniów klas starszych wprowadzając ich w zagadnienia genetyczne. Oczywiście udział w tych pracach mogą brać uczniowie odpowiednio do niej przygotowani i zainteresowani tymi problemami. Uczniowie mogą również służyć pomocą pracownikom ZOO. Uczniowie klas młodszych mogą zbierać pokarm dla zwierząt np. kasztany i żołędzie w okresie jesiennym, mogą towarzyszyć i pomagać przy karmieniu niektórych zwierząt, poznawać przy tej okazji zwierzęta drapieżne i roślinożerne, sposoby pobierania przez nie pokarmu itp. (Zysk 1973). Dobrze zorganizowana wycieczka w dużym stopniu rozwija zdolności obserwacyjne ucznia, wzbogaca jego wiedzę oraz przyczynia się do naukowego poglądu na świat. W płockim ZOO, jak i w wielu innych, w dziale dydaktycznym istnieje możliwość przeprowadzenia lekcji ćwiczeniowej. Może to być lekcja z całą klasą, podzieloną na grupy lub samodzielna praca każdego ucznia. Przeprowadzać można lekcję powtórzeniową lub lekcję wprowadzającą w szerszą tematykę omawianą w szkole. Dla młodszych dzieci może to być lekcja zawierająca gry i zabawy z elementami dydaktycznymi. Na zajęciach w ZOO nauczyciel ma szczególną okazję do pracy z uczniami zainteresowanymi biologią, wyznaczając im do opracowania indywidualne zadania. Taka forma zajęć, bezpośrednio angażująca i aktywizująca ucznia wpływa na pogłębienie jego zainteresowań i lepsze przygotowanie do przyszłych studiów biologicznych. Pomocą w indywidualnej pracy uczniów może być dobrze opracowany etykietaż w ZOO, który powinien w zwięzły sposób zawierać najistotniejsze i najciekawsze informacje o oglądanym zwierzęciu. Oprócz etykietażu staramy się wprowadzić dodatkową informację dydaktyczna obejmującą ciekawostki z życia zwierząt, ich ochrony, hodowli w niewoli. Płockie ZOO prowadzi stałą współpracę z przedszkolami dla dzieci z grup „O" i grup dzieci młodszych. Celem tych zajęć jest uświadamianie najmłodszym dzieciom ogromu różnorodności biologicznej na naszej Ziemi i jej zagrożenia oraz zaszczepienie w nich szacunku do każdej żywej istoty. Wykorzystuje się do tych celów żywe okazy zwierząt umożliwiając tym samym dziecku bezpośredni kontakt z żywymi zwierzętami. Do tego celu wybiera się najczęściej zwierzęta oswojone, odpowiednio przygotowane, egzotyczne jak i znane dzieciom z typowych hodowli domowych, które swoimi reakcjami i zachowaniem pozbawionym agresji, wywołują u dzieci pozytywny skutek, polegający na wzbudzeniu sympatii i zaufania ( np. żółwie, świnki morskie). Jest to również znakomitą podstawą do uczenia zachowań pozytywnych, jak i świadomych odruchów u dziecka w stosunku do zwierzęcia. Pracownicy działu dydaktycznego jeżdżą również na zajęcia do przedszkoli i szkół zabierając ze sobą zwykle jakieś niewielkie zwierzęta, które dzieci mogą dotknąć, obejrzeć, pobawić się (Raniszewska 1999). W ZOO praktycznie można przeprowadzić zajęcia z różnych przedmiotów, nie tylko z biologii, np. wychowanie plastyczne - rysowanie zwierząt, geografia - krainy zoogeograficzne itp.

Ponadto ogrody zoologiczne pełnią zwykle rolę parków, czasem jedynych w mieście. Na ich terenie rośnie wiele gatunków drzew, krzewów i roślin zielonych, które można oznaczyć i wykorzystać np. opracowując ścieżkę dydaktyczną do nauki rozpoznawania określonych roślin na lekcjach botaniki.

Reasumując powyższe można stwierdzić, iż stały kontakt między szkołami a placówkami ZOO jest korzystny przede wszystkim ze względu na to, iż stanowiąc dla uczniów bardziej interesującą formę edukacji, umożliwia lepsze ugruntowanie i powiększanie u uczniów zasobów wiadomości z biologii, uwrażliwia młode pokolenie na relacje pomiędzy ludźmi i zwierzętami oraz pozwala na uzmysłowienie tego, iż człowiek stanowi jeden z elementów środowiska przyrodniczego. Ogród zoologiczny jest także wspaniałym uzupełnieniem nauki biologii, pozwala na bezpośredni kontakt z fauną i florą.

---