ŻYWIENIE CZŁOWIEKA - WYKŁADY

• człowiek wymaga dostarczania z pożywieniem określonych ilości energii i niezbędnych składników odżywczych; są one nierównomiernie rozłożone w różnych produktach pochodzenia zwierzęcego i roślinnego

produkty roślinne - źródło:

- witaminy C

- folacynów

- węglowodanów

- nienasyconych kwasów tłuszczowych

produkty zwierzęce - źródło:

- witaminy D

- witaminy B12

- wysokowartościowego białka

- wapnia

TRZY MODELE ŻYWIENIA WYSTĘPUJĄCE NA ŚWIECIE

• z wyraźna przewagą produktów roślinnych (Kikujowie, Buszmeni, Pigmeje)

• mieszany, z wykorzystaniem szerokiej gamy różnorodnych produktów roślinnych i zwierzęcych

• z wyraźną przewagą produktów zwierzęcych (Masajowie, Eskimosi, Tunguzi)

• pełnej realizacji norm żywieniowych, a tym samym zapewnieniu właściwego rozwoju i stanu zdrowia organizmu najbardziej sprzyja model mieszany, nie oznacza to jednak, że wykluczając z diety jakiś rodzaj produktów nie można zaspokoić swoich potrzeb pokarmowych, zadanie to jest jednak wtedy o wiele trudniejsze

• w wielu krajach część społeczeństwa, z motywów racjonalnych lub irracjonalnych, dobrowolnie ogranicza zakres wykorzystywanych przez siebie pokarmów, realizując diety alternatywne względem tradycyjnego sposobu żywienia się ludzi zamieszkujących dany region, przy czym przeważnie jest to związane z odmiennym stylem życia i myślenia

PRZYSTOSOWANIE CZŁOWIEKA DO SPOŻYWANIA DIETY MIESZANIEJ

• filogenetycznie wykształcone uzębienie i przewód pokarmowy

• od typowych roślinożerców odróżnia człowieka posiadanie w górnej szczęce kłów, których nie mają przeżuwacze i brak dodatkowego żołądka

• znacznie dłuższe jelita i skład mikroflory jelitowej nie pozwalają zaliczyć człowieka do mięsożernych drapieżców

DIETY ALTERNATYWNE

• sposób żywienia, odmienny od typowego dla danej społeczności, charakteryzujący się świadomą rezygnacją ze stosowania niektórych pokarmów (np. wegetarianie), specyficznym doborem produktów spożywczych i metod ich przygotowania do spożycia oraz niekiedy szczególnym reżimem żywienia

• niektóre diety są rekomendowane przez ich twórców jako swego rodzaju „sposób na życie” do długotrwałego stosowania

• inne są z założenia krótkotrwałymi, obliczonymi na osiągnięcie założonego celu (najczęściej redukcji masy ciała)

HISTORIA DIET ALTERNATYWNYCH

• lata 50-te:

- dieta dr Penningtona - spożywanie dowolnych ilości tłuszczów przy jednoczesnej eliminacji węglowodanów

- dieta Hollywood - bogata w białko, a uboga w tłuszcz i węglowodany; grejpfruty, steki wołowe, jajka, zielona sałata

• lata 60-te

- dieta dr Stillmana - wysokobiałkowa i uboga w węglowodany; duże ilości jajek, ryb i mięsa

• lata 70-te

- dieta dr Atkinsa - wysokobiałkowa i wysokotłuszczowa i bardzo uboga w węglowodany

- diety wegetariańskie

• lata 80-te

- diety monoskladnikowe - ryżowa, ziemniaczana, owocowa, warzywna - o bardzo niskiej wartości energetycznej i przeznaczone do krótkiego stosowania

• lata 90-te i XXI - rozkwit diet alternatywnych spowodowany głównie rozwojem chorób żywieniowo-zależnych, przede wszystkim światową epidemią otyłości

Stosowanie diet alternatywnych w Polsce wśród uczniów szkół średnich:

• wegetarianizm - głownie

• dieta kapuściana

• zgodna z grupą krwi

• dieta Kwaśniewskiego

• dieta Montigniacka

• dieta Diamondów

• dieta Życia

• dieta Atkinsa

• dieta Hollywood

SYSTEMATYKA SYSTEMÓW ŻYWIENIOWYCH DIET ALTERNATYWNYCH

• modyfikujące wzajemne proporcje makroskładników

• biorące pod uwagę indeks glikemiczny produktów

• odnoszące się do zasady niełączenia składników pokarmowych

• wykorzystujące tradycje żywieniowych różnych rejonów świata

• będące próbą indywidualizacji żywienia

• monoskładnikowe, oparte na jednym składniku, lub grupie produktów

PRZECIĘTNA WARTOŚĆ ODŻYWCZA WYBRANYCH DIET NA PODSTAWIE PISMIENNICTWA

• typowa dieta mieszana:

- energia - 2200 kcal

- tłuszcz - 35%

- węglowodany - 50%

- białko - 15%

- nie jest zgodna z zasadami racjonalnego żywienia

- za dużo: tłuszczu, NKT, cukru, soli

- za mało: błonnika pokarmowego, antyoksydantów, Ca, WNKT

• dieta śródziemnomorska:

- energia - 1950 kcal (włoska - w); 2633 kcal (z Krety - g)

- tłuszcz 30% (w); 40% (g)

- węglowodany 55% (w); 45-50% (g)

- białko 12-15% (w); 12% (g)

- jest zgodna z zasadami racjonalnego żywienia; urozmaicona i doborowa

- włoska mniejsza podaż tłuszczu i NKT <10% E

- grecka większy udział WNKT z ryb morskich

• zdecydowana większość diet alternatywnych nie ma solidnych podstaw naukowych, a ich stosowanie może być wręcz szkodliwe dla zdrowia, szczególnie jeśli dotyczy: dzieci, młodzieży, kobiet ciężarnych i karmiących, osób starszych i cierpiących na określone schorzenie

ODCHUDZAJĄCE DIETY ALTERNATYWNE - KONSTRUKCJA DIET PROWADZĄCYCH DO REDUKCJI MASY CIAŁA

• co najmniej 1200 kcal kobiety i 1500 kcal mężczyźni

• 0,8 - 1,5 g białka/kg m.c. aby zapobiec utracie beztłuszczowej masy ciała

• nie większa niż 1kg/tydzień utrata masy ciała (z wyj. 1-2 tygodnia)

• w pełni pokryte zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne

• wdrażanie nawyków żywieniowych zgodnych z zasadami racjonalnego żywienia

• wdrażanie aktywności fizycznej

• nie kreować nadmiernych, nierealnych oczekiwań odnośnie odchudzania

REKOMENDOWANE DIETY ALTERNATYWNE WSPOMAGAJĄCE ODCHUDZANIE

• wegetarianizm, z wyłączeniem form restrykcyjnych

• dieta śródziemnomorska o zbliżone do niej systemy (dieta DASH)

• diety oparte na indeksie glikemicznym (pod warunkiem dobrego zbilansowania w odniesieniu do indywidualnych potrzeb)

CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH DIET ALTERNATYWNYCH

WEGETARIANIZM

• rodzaj diety charakteryzujących się wyłączeniem z posiłków produktów pochodzenia z posiłków produktów pochodzenia mięsnego i ewentualnie jaj lub nabiału z pobudek moralnych, etycznych bądź zdrowotnych

• rozwinął się na subkontynencie Indyjskim w II tysiącleciu p.n.e., miał wówczas charakter czysto religijny, przedhinduistyczny, w Europie pojawił się w VI wieku p.n.e., pitagorejczycy byli pierwszym ruchem stawiającym nacisk na etyczne wartości wegetarianizmu

HISTORIA WEGETARIANIZMU

• wywodzi się z Indii oraz z greckiego kręgu kulturowego (Wschodni obszar Morza Śródziemnego i południowe Włochy), był integralną częścią religijno-filozoficznego systemu wierzeń, jego zwolennicy byli reprezentantami wyższych warstw społecznych i byli to filozofowie oraz uczeni, ich wegetarianizm był motywowany względami etycznymi, uważali, że pożywienie mięsne miało negatywny wpływ na ich zapatrywania ascetyczno-filozoficzne

• w późnym chrześcijaństwie i średniowieczu Kościele wielu mnichów rezygnowało z mięsa w ramach ascezy

• wegetarianizm znacznie zyskał na znaczeniu pod koniec XIX w., kiedy to utworzono liczne stowarzyszenie wegetariańskie

• w 1908 powstała Międzynarodowa Unia Wegetariańska (International Veretarian Union - IVU) jako instytucja nadrzędna dla innych mniejszych wegetariańskich stowarzyszeń

• w Szwajcarii lekarz Maximilian Oskar Bicher-Benner reprezentował pogląd, iż wegetariańskie jedzenie jest metodą leczniczą

ODMIANY WEGETARIANIZMU

• laktoowowegetarianizm - najbardziej rozpowszechniona odmiana; polega na rezygnacji z potraw mięsnych, dopuszczone są produkty pochodzenia zwierzęcego (nabiał, jajka, miód)

• laktowegetarianizm - popularna odmiana, polegająca ja wyłączeniu z jadłospisu jajek, dopuszcza spożywanie mleka i jego przetworów

• owowegetarianizm - dieta, która z produktów zwierzęcych dopuszcza jedynie spożywanie jajek

• witarnianizm - dieta polegająca na spożywaniu wyłącznie świeżych warzyw i owoców, odrzuca jakiekolwiek potrawy gotowane, także napoje takie jak kawa i herbata

• weganizm - polega na rezygnacji ze spożywania wszelkich pokarmów wytwarzanych przez zwierzęta (mięsa, mleka, serów, jaj, miodu), jest proekologicznym stylem życia, weganie nie korzystają z produktów, w powstaniu których brały udział zwierzęta (skórzane ubrania, futra, testowane na zwierzętach kosmetyki)

• frutarianizm - frutarianie nie jedzą produktów pochodzenia zwierzęcego oraz owoców i warzyw, których zerwanie uśmierciłoby roślinę (np. sałaty), ich pokarmem są owoce, które same spadną z drzewa

WYSTĘPOWANIE WEGETARIANIZMU W GRUPACH SPOŁECZNYCH

• element nakazów zachowania w hinduizmie, religii trackiej i starożydowskiej u Zarostrianów i Adwentystów Dnia Siódmego, w niektórych zakonach katolickich

• filozofowie, np.: Sokrates, Pitagoras, Platon, Bernard Russel

• do znanych wegetarian należeli między innymi: Leonardo da Vinci, Albert Einstein, Mahatma Gandhi, Benjamin Franklin, Franz Kafka, Arthur Schopenhauer, Karol Darwin, Lew Tołstoj, George Bernard Shaw, Thomas Edison, Isaac Newton, Platon, J. Rousseau, Sokrates, Mark Twain, Ryszard Wagner

WADY DIETY WEGETARIAŃSKIEJ

• kłopoty z pokryciem zapotrzebowania na energię

• niska zawartość białek, ze względu na skład aminokwasowy białka roślinne charakteryzują się małą wartością biologiczną, jednak można ją zwiększyć, umiejętnie zestawiając posiłki (nie powinna być stosowana przez dzieci i młodzież oraz kobiety ciężarne, ze względu na ich duże zapotrzebowanie na białko o wysokiej wartości biologicznej)

• niewielka przyswajalność niektórych składników mineralnych, np.: wapnia, żelaza, cynku

• niedobór witamin B12 i D (poza nielicznymi wyjątkami nie występują one w pokarmach roślinnych), organizm człowieka w sprzyjających warunkach wytwarza te witaminy, są to jednak ilości niewystarczające

• wzrost zagrożenia ze strony niektórych czynników szkodliwych wprowadzanych do organizmu, np. substancji antyodżywczych, pozostałości środków ochrony roślin i nawozów

• zwiększone zagrożenie takimi chorobami, jak: zaburzenia miesiączkowania, biegunki, krzywica, anemia, osteoporoza, niedorozwój fizyczny i umysłowy.

ZALETY DIETY WEGETARIAŃSKIEJ

• mniejsza liczba kalorii zawarta w jednostce masy lub objętości (jest to ważne dla osób z nadwagą) - ze względu na niską kaloryczność tej diety otyłość u wegetarian należy do rzadkości, dieta ta nie jest wskazana dla sportowców i ludzi ciężko pracujących fizycznie, mających szczególnie duże zapotrzebowanie energetyczne

• zwiększony udział nienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w tłuszczach roślinnych

• brak cholesterolu lub jego niska zawartość

• większe spożycie błonnika pokarmowego i skrobi

• łatwiejsze pokrycie zapotrzebowania na witaminę C

• ograniczenie nadmiernego spożycia sodu

• mniejsze zagrożenie ze strony czynników szkodliwych wprowadzanych do organizmu razem z produktami pochodzenia zwierzęcego, np. antybiotyków, leków weterynaryjnych, włośni, bakterii Salmonella

• zmniejszone zagrożenie takimi chorobami jak: otyłość, cukrzyca insulinoniezależna, nadciśnienie tętnicze, hemoroidy, nowotwory jelita grubego, próchnica zębów, kamica nerkowa

PRAKTYCZNA REALIZACJA DIETY WEGETARIAŃSKIEJ

• 6-11 porcji produktów zbożowych

• 3-5 porcji warzyw

• 2-4 roślinne zamienniki mięsa

• 2 produkty nabiałowe i ewentualnie 2 mięsne

• produkty należy tak łączyć w posiłkach, by uzupełniały się aminokwasowo, np. fasola z ryżem, kasza z grzybami

• ze względu na biodostępność żelaza niehemowego w posiłkach należy uwzględnić owoce u warzywa bogate w witaminę C, a także sięgać po produkty zbożowe wzbogacone żelazem

• aby zapobiec niedoborom cynku, obok drobiu i ryb, należy spożywać nasiona słonecznika lub dyni oraz owoce morza, a także bogata w cynk kukurydzę i od czasu do czasu sięgać po suplementy

• aby zapobiegać niedoborom witaminy D, należy spożywać tłuszcze bogate w tę witaminę tj. margaryny wzbogacone w wit. D i przetwory z grzybów

• ryzyko niedoborów witaminy B12 niweluje spożycie nabiału i białego mięsa, a weganie powinni uwzględniać w jadłospisie zbożowe produkty śniadaniowe i inne produkty roślinne fortyfikowane zawierające pewne ilości tej witaminy pochodzenia makrobiotycznego

KONSEKWENCJE ZDROWOTNE ŻYWIENIA WEGETARIAŃSKIEGO

zmniejszone zagrożenie:

otyłość

cukrzyca insulino niezależna

hipercholesterolemia

nadciśnienie tętnicze

niedokrwienna choroba serca

zaparcia i hemoroidy

nowotwory jelita grubego, sutka i płuc

kamica żółciowa i nerkowa

próchnica zębów

zwiększone zagrożenie:

niedorozwój fizyczny i umysłowy

marasmus i kwashiorkor

anemia megablastyczna

krzywica

osteomalacja

neuropatie (spinal ataxi)

biegunki

zaburzenia miesiączkowania

ŚREDNIA RACJA POKARMOWA W PRZEDSZKOLU WEGETARIAŃSKIM

Grupa produktów	Średnia racja pokarmowa [g]
Zbożowe środki spożywcze	150
Nasiona roślin strączkowych	9
Produkty sojowe	62
Warzywa i owoce	285
Warzywa	215
Owoce	70
Tłuszcze (oleje roślinne)	15
Inne: orzechy laskowe	6
migdały	1
Sezam	1
Rodzynki	4
Pestki dyni i słonecznika	10
Sól morska	1
Miód pszczeli	24

ZAWARTOŚĆ ENERGII I PODSTAWOWOYCH SKŁĄDNIKÓW ODŻYWCZYCH W MAKROBIOTYCZNEJ DIECIE PRZEDSZKOLNEJ DZIECI W WIEKU 3-6 LAT W ODNIESIENIU DO ZALECEŃ ŻYWIENIOWYCH

Energia i składniki pokarmowe	Średnie wartości	Normy żywieniowe (75% całodziennego zapotrzebowania)	% realizacji normy
Energia [kJ]	3985	4085-5342	75-98
Białko[g]	28,7	29,3-38,3	75-98
Tłuszcz[g]	33,9	34,7-45,0	75-98
Węglowodany[g]	153,6	136,5-178,5	86-113
Na[mg]	401	243,8-281,3	143-165
K[mg]	1771	412,5-1237,5	143-429
Ca[mg]	226	600-750	30-38
P[mg]	721	600-750	96-120
Mg[mg]	240	112,5	213
Zn[mg]	5,6	7,5	75
Fe[mg]	7,5	7,5	100
Cu[mg]	1,04	0,75	139
A[ƞg]	633,5	450	141
E[mg]	8,93	4,5	198
D[mg]	0,24	11,25	2
B1[mg]	0,82	0,53-0,6	156-137
B2[mg]	0,45	0,6-0,75	60-75
B6[mg]	1,2	0,75	160
B12[mg]	0,3	0,75	40
PP[mg]	5,7	6-9	63-95
Folacyna[ƞg]	135,4	37,5-56,25	241-361
C[mg]	27,3	37,5	73

ZALECENIA DIETETYCZNE DLA DZIECI NA PRZEDSZKOLNEJ DIECIE MAKROBIOTYCZNEJ

• zlecono wprowadzenie diety laktoowowegetariańskiej oraz zaproponowano inny dobór warzyw i owoców

• stanowisko konsultanta Krajowego w dziedzinie pediatrii o Zespołu Ekspertów w sprawie STOSOWANIA W WIEKU ROZWOJOWYM DIET WEGETARIANSKICH 2002:

- diety wegetariańskie nie odpowiadają wymogom racjonalnego żywienia w wieku rozwojowym

- jedyną dopuszczalną odmianą diety wegetariańskiej jest lakto-ovo-wegetarianizm pod warunkiem pełnego jej zbilansowania, każdy wariant diety wegetariańskiej wymaga specjalnego monitorowania rozwoju dziecka

- stosowana dieta lakto-ovo-wegetariańska może usposabiać do częstszego ujawniania się nadwrażliwości pokarmowej

- diety wegetariańskie i makrobiotyczne niosą ze sobą znaczne ryzyko niedoborów żywieniowych u dziecka i ich odległych skutków zdrowotnych

DIETA DR ATKINSA

• podstawy fizjologiczne: konsumpcja węglowodanów nasila wydzielanie insuliny i prowadzi do odkładnia TG i szybkiego pojawienia się uczucia głodu

• wysokotłuszczowa i wysokobiałkowa i niskowęglowodanowa

• skład: duże ilości mięsa, serów, jajek, tłuszczów zwierzęcych

• mało: owoców, produktów zbożowych, ziemniaków, cukru i słodyczy

• Zalety:

- skuteczna utrata masy ciała 2kg/tydzień

- zmniejszony apatyt

- ogranicza wchłaniania stężenia glukozy we krwi

- w I miesiącach dochodzi i poprawy profilu lipidowego, spadek LDL, wzrost HDL

• wady:

- kwasica metaboliczna

- niska atrakcyjność smakowa

- wysoka podaż białka obciąża nerki i sprzyja nadciśnieniu tętniczemu

- niska podaż produktów roślinnych sprzyja niedoborom witamin, składników mineralnych (Ca!) i błonnika

- długie stosowa pogarsza profil lipidowy, wzrost ChC, TG

- zagrożenie osteoporozą, miażdżycą i niektórymi nowotworami

- obniżenie rezerw glikogenu i odwodnienie w wyniku zwiększenia diurezy

- pogorszenie wrażliwości tkanek na insulinę

DIETA OPTYMALNA DR KWAŚNIEWSKIEGO

• 1g białka:2,5-3,5g tłuszczu:0,5-0,8g węglowodanów

• skład: tłuszcze: smalec, słonina, masło, śmietana; pasztet i salceson

• zalety: jak w diecie Atkinsa

• wady: jak w diecie Atkinsa i ponad to:

- niedobory Wit. C i z grupy B,

- niedobór składników mineralnych: K, Mg, Ca

- obciąża nerki i wątrobę,

- sprzyja zaparciom i kamicy pęcherzyka żółciowego

- wysoka podaż cholesterolu i witaminy A, soli kuchennej i fosforu

DIETA MONTIGNIACA

• zgodna z zasadami racjonalnego żywienie, może być przyjęta jako stały sposób żywienia

• wymaga bardzo dobrej znajomości IG produktów oraz składu recepturowego potrwa

• udowodniono dodatnią korelację IG i występowania cukrzycy, nie wykazano związku z występowaniem ryzyka niedokrwiennej choroby serce

• pozwala schudnąć i utrzymać należną masę ciała beż zakłócenia równowagi w bilansie składników odżywczych

DIETA KAPUŚCIANA

• podstawą jest zupa warzywna składająca się z kapusty, pomidorów, cebuli, marchwi, selera i papryki

• produkty zalecane: warzywa i niewielkie ilości mięsa i owoców, eliminuje się nabiał oprócz mleka i produkty zbożowe

• zalety:

- pozwala schudnąć 3kg/tydzień

• wady

- należy ją stosować maksymalnie 2 tygodnie, po dłuższym stosowaniu prowadzi do utraty beztłuszczowej m.c. (mięśni), zwiększa ryzyko osteoporozy, dostarcza zbyt mało Ca, Fe, witamin B1, B12, PP, wywołuje wzdęcia

DIETA GREJFRUTOWA

• opracowana przez lekarzy i żywieniowców z Norwegii, bardzo niskokaloryczna (poniżej 800 kcal/dobę) i zakłada spożycie ½ grejpfruta do każdego posiłku, trwa 2 tygodnie

• dozwolone: chude mięso, ryby, drób gotowane lub grillowane bez tłuszczu, świeże warzywa i w mniejszej ilości owoce, zalecane duże ilości wody źródlanej i herbaty ziołowej

• zakazane: sól, produkty tłuste i słodycze

• utrata masy ciała o 1 kg/tydzień

• niedoborowa w większość składników odżywczych: NNKT, Ca, Fe, Zn, witaminę B1 i D

DIETA DASH

• celem jest zapobieganie nadciśnieniu tętniczemu lub jego leczenie

• zakłada ograniczenie spożycia tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, jest to dieta wysokowęglowodanowa o umiarkowanej podaży białka

• kompozycja diety oparta na piramidzie żywieniowej, ze zwiększeniem spożycia produktów z pełnego ziarna, owoców i warzyw (do 9 porcji dziennie) oraz niskotłuszczowych przetworów mlecznych (do 2-3 porcji dziennie)

• podobna do diety śródziemnomorskiej, pozwala zredukować nadciśnienie, nie prowadzi do utraty masy ciała

DIETA KLINIKI MAYO

• modyfikacja piramidy zdrowego żywienia, oparta na produktach o niskiej gęstości energetycznej

- owoce, warzywa - minimum 4 porcje dziennie

- produkty węglowodanowe 4-8 porcji

- produkty białkowe 3-7 porcji

- produkty wysokotłuszczowe (bogate w NNKT) 3-5 porcji

• zalecane: warzywa, owoce, produkty z pełnego ziarna, przetwory mleczne, chude mięsa, oliwa, olej rzepakowy, orzechy, awokado

• zabronione: produkty bogate w cukry proste, tłuste mięsa, i o wysokiej gęstości energetycznej

• dobrze zbilansowana, do długiego stosowania, łatwa do przestrzegania w codziennym żywieniu

DIETA KOPENHASKA

• niskokaloryczna - 600-800 kcal, zakłada, że jej przestrzeganie przez 13 dni prowadzi do trwałej zmiany przemiany materii utrzymującej się długo po zakończeniu kuracji

• zalecane: jaja, surówki, chude mięso, kawa

- w I tygodniu 4-6 jaj dziennie oraz 1,5-2 litry wody niegazowanej dziennie

- w II tygodniu dodatkowo produkty mączne

• zabronione: owoce, tłuste mięsa, sol, cukier, pełnotłuste produkty mleczne, rośliny strączkowe, ziemniaki, ogranicza produkty zbożowe

• rygorystyczna i monotonna, trudna, prowadzi do znacznej redukcji masy ciała, łatwo występuje po niej efekt jojo

• niedoborowa w minerały i witaminy, bogata w cholesterol

DIETA ORNISHA

• dieta wegetariańska, bardzo ubogotłuszczowa (< 10 %E) i wysokowęglowodanowa (głównie węglowodany złożone i błonnik), zaleca wysiłek fizyczny, medytacje i suplementację

• zalecane: warzywa, owoce, produkty zbożowe pełnoziarniste; w umiarkowanych ilościach strączkowe, odtłuszczone produkty mleczne i białko jaja

• zabronione: mięso, drób, ryby, oliwa, masło, margaryna, majonez

• powoduje cofanie się zmian miażdżycowych i spadek stężenia cholesterolu o 32%, poprawia wrażliwość na insulinę, zmniejsza ryzyko NChS o 60%

• uboga w Ca, Fe, witaminy E i B12

DIETA DIAMONDÓW

• oparta na zasadzie niełączenia białek z węglowodanami, wprowadza reżim czasowy żywienia się: do południa dozwolone wyłącznie owoce i świeże soki owocowe

• zalecane: owoce, warzywa, nasiona roślin strączkowych, orzechy, drób, ryby

• zabronione: mięso zwierząt rzeźnych, mleko o przetwory, słodycze, alkohol

• utrata m.c. 1-2kg/tydzień, brak podstaw naukowych, poranny post skutkuje brakiem energii i gorszą koncentracją

• powoduje niedobory Ca i białka, niewskazana dla osób aktywnych fizycznie i ze schorzeniami przewodu pokarmowego

SUPLEMENTY DIETY

• środki spożywcze, których celem jest uzupełnienie normalnej diety, będące skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzanych do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie w postaci kapsułek, drażetek i innych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i innych, przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych (definicja - ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 2001 i 2003 r.)

• podstawowe krajowe akty prawne:

- ust. z 25.08.2006 o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. nr 171, poz. 1225)

- rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 10.07.2007 w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. nr 137, poz. 966)

- rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23.04.2004 w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu (Dz. U. nr 94, poz. 933 z późn. zm.)

- rozporządzenie nr 1924/2006 parlamentu Europejskiego i Rady z 20.12.2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczących żywności (Dz. U. WE I. 404 z 30.12.2006)

• wprowadzeniem i zatwierdzeniem suplementów, zajmuje się Główny Inspektor Sanitarny, zaś za bezpieczeństwo wyemitowanego już preparatu odpowiada sam producent

• organ ustawodawczy zanim jednak dokona rejestracji, ma prawo żądać od firmy, aby przedłożyła opinię jednostki naukowo-badawczej o danym suplemencie diety, potwierdzającej np. brak w niej właściwości produktu leczniczego

• gdy dojdzie do wyemitowania na rynek nieprawidłowo oznakowanego bądź zepsutego preparatu, wówczas wobec przedmiotu wyciągane są konsekwencje i sankcje karne, dlatego szczególnie istotne są informacje zamieszczone na etykiecie suplementu diety, która powinna być źródłem wiedzy dla konsumenta i gwarantować mu znajomość zasad stosowania produktu w sposób prawidłowy i bezpieczny

• informacje, które powinny być umieszczone na etykiecie suplementu diety:

- określenie „suplement diety” nie może być zastąpione nazwą handlową

- nazwa kategorii składników odżywczych lub substancji charakteryzujących produkt lub wskazanie ich właściwości

- porcja zalecana do spożycia w ciągu dnia, zawartość składników odżywczych iw postaci liczbowej w przeliczeniu na zalecaną porcję produktu

- ostrzeżenie, że suplement nie może przekraczać zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia

- stwierdzenie, że suplement nie może być stosowany jako zamiennik urozmaiconej diety

- informacja o konieczności przechowywania w miejscu niedostępnym dla dzieci

- zawartość witamin i składników mineralnych w procentach w stosunku do wartości odniesienia (zalecanego dziennego spożycia ustalonego do celów znakowania suplementów) w zalecanej przez producenta dziennej porcji produktu

• informacje, których nie wolno umieszczać na etykiecie:

- sugerowanie, że urozmaicona dieta nie może dostarczyć organizmowi wystarczających ilości skalników odżywczych

- sugerowanie, że suplement ma właściwości lecznicze lub zapobiega chorobie (tzw. oświadczenie medyczne)

według rozporządzenia ministra Zdrowia w sprawie składu i oznakowania suplementów diety z 9.10.2007

• całodzienna dobrze zbilansowana racja pokarmowa powinna zapewnić poszczególnym grupom ludności wszystkich, zgodnie z ich zapotrzebowaniem, składników odżywczych bez potrzeby uzupełniania

KOMU ZALECA SIĘ STOSOWANIE SUPLEMENTÓW DIETY

• kobiety w ciąży i karmiące

• małe dzieci

• rosnąca młodzież

• sportowcy

• chorzy (złe wchłanianie)

• osoby prowadzące niezdrowy styl życia

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA I RYZYKO PRZEDAWKOWANIA WYBRANYCH WITAMIN I ZWIĄZKÓW MINERALNYCH PROPONOWANYCH JAKO SUPLEMENTY DIETY KOBIETOM W CIĄŻY

Witaminy i minerały	Poziom bezpieczeństwa	Ryzyko przedawkowania	Szkodliwe w przypadku przedawkowania
Wit. A [ µg]	Niski	Wysokie	Tak
Wit. D [IU]	Niski	Wysokie	Tak
Selen [ µg]	Niski	Wysokie	Tak
Jod [ µg]	Średni	Średnie	Tak
Żelazo [mg]	Średni	Średnie	Tak
Wit. C [mg]	Wysoki	Średnie	Tak
Kw. Foliowy [ µg]	Wysoki	Małe	Nie
Wit. Z gr. B [mg]	Wysoki	Małe	Nie
Wit. E [mg]	Wysoki	Małe	Nie

POTENCJALNE CZYNNIKI RYZYKA NIEDOBORU SKŁADNIKÓW ODŻYWCZYCH, WSPOMAGAJĄCE UZUPEŁNIENIA DIETY W GRUPIE KOBIET:

• za mały lub za duży przyrost masy ciała kobiet podczas ciąży

• wiek ciężarnej poniżej 15 lat lub powyżej 35 lat

• hipotrofia płodu w przeszłości lub obecnie

• ciąża wielopłodowa

• nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych (niska hemoglobina)

• przewlekłe choroby (cukrzyca)

• choroby przewodu pokarmowego (w tym zaburzenia wchłaniania)

• społeczne, ekonomiczne, psychologiczne lub inne czynniki ograniczające prawidłowe odżywianie

W ORGANIZMIE KOBIETY NAJWIĘKSZY NIEDOBÓR DOTYCZY:

• witamin: głównie z grupy B zwłaszcza kwasu foliowego oraz witamin B6 i C

• składników mineralnych: żelaza, jodu, wapnia

• białka pełnowartościowego

WYMOGI DOTYCZĄCE SUPLEMENTACJI DIETY KOBIETY W CIĄŻY:

• obecne wytyczne dotyczące suplementacji diety kobiety w ciąży i okresie laktacji, nie są w pełni kompletne, bowiem podaż witamin i soli mineralnych jest inna w różnych etapach ciąży

• zapotrzebowanie to może wzrastać od I trymestru, co powiązane jest z dynamiką wzrostu płodu

• decyzja o podjęciu suplementacji należy wyłącznie do lekarza, który stwierdził taką potrzebę u pacjentki

PRZECIWWSKAZANIA DO PODJĘCIA SUPLEMENTACJI DIETY KOBIET W OKRESIE CIĄŻY, LAKTACJI I KARMIENIA PIERSIĄ:

• hiperwitaminoza A i D

• zatrzymanie elektrolitów

• niewydolność nerek

• zaburzenia metabolizmu żelaza

• hiperkalcemia (podwyższenie poziomu wapnia we krwi)

• hipernatremia (podwyższenie stężenia sodu w surowicy krwi)

• najczęściej występujące braki składników odżywczych u osób starszych:

• witaminy: z grupy B (w tym B12 i kwas foliowy) oraz A, C, D i E

• składniki mineralne: wapń, żelazo, magnez i potas

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe i błonnik pokarmowy

NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE NIEDOBORY SKŁADNIKÓW ODZYWCZYCH W GR. MAŁYCH DZIECI

• witaminy: z grupy B (B1,B2, B6), D, PP

• składniki mineralne: żelazo, cynk, miedź, magnez

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe i błonnik

NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE NIEDOBORY SKŁADNIKÓW ODZYWCZYCH U OSÓB STARSZYCH

• witaminy: z grupy B (w tym B12 i kwas foliowy) oraz A, C, D, i E

• składniki mineralne: Ca, Fe, Mg i K

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe i błonnik pokarmowy

STOSOWANIE SUPLEMENTÓW DIETY W POLSCE

• ogółem >20%

• mężczyźni <20%

• kobiety ok. 30%

SKŁAD SUPLEMENTÓW DIETY

• witaminy

• składniki mineralne

• aminokwasy

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe

• błonnik pokarmowy

• wyciąg z niektórych roślin

• inne: probiotyki, enzymy, kit pszczeli

PODZIAŁ SUPELMENTÓW ZW WZGLĘDU NA SKŁAD

WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE

• najczęściej stosowane suplementy diety

• jako suplementy diety mogą być stosowane:

- witaminy: A, D, E, K, B1, B2, B6, B12, C, niacyna, kwas pantotenowy, kwas foliowy, biotyna

- składniki mineralne: Ca, Mg, Fe, Cu, J, Zn, Mn, Na, K, Se, Cr, Mo, F, Cl, P

• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9.10.2007r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety (DzU nr 196 poz. 1425), które określa również formy chemiczne wymienionych witamin i składników mineralnych:

• maksymalne zawartości witamin i składników mineralnych - nie określono; w świetle przepisów prawnych, maksymalna zawartość witamin i składników mineralnych w dziennej porcji suplementu diety powinna być ustalona, biorąc pod uwagę:

- górne bezpieczne poziomy, ustalone na podstawie naukowej oceny ryzyka, ogólnie akceptowane dane naukowe, uwzględniając zmienne stopnie wrażliwości różnych grup konsumentów

- spożycie wynikające z innych źródeł diety

- zalecane spożycie dla populacji

SUPLEMENTY DIETY ZAWIERAJĄCE SKŁADNIKI LUB EKSTRAKTY ROŚLINNE

• działanie tych składników polega głównie na wzmacnianiu sił odpornościowych organizmu i poprawie funkcjonowania poszczególnych organów

• flawonoidy, terpeny, saponiny, alkaloidy, garbniki nie wykazują na ogół silnego działania farmakologicznego, a ich dawki są od kilku do kilkudziesięciu razy niższe od dawek leczniczych

• w składzie suplementów diety najczęściej występują surowce roślinne tradycyjnie stosowane w Europie, chociaż coraz częściej także azjatyckie i południowoamerykańskie

- azjatyckie: kolcowój, liczi chińskie, żeń-szeń, miłorząb japoński

- południowoamerykańskie: maca, opuncja

• maca:

- zawiera aminokwasy, fitohormony, minerały i witaminy

- zalecana jest dla osób, które prowadzą aktywny tryb życia, a ich organizm jest zmuszany do intensywnego wysiłku umysłowego i fizycznego

- jest od dawna stosowana przez peruwiańskich Indian jako środek wzmacniający organizm

- dzięki cennym właściwościom odżywczym znajduje także zastosowanie w stanach osłabienie, wycieńczenia i niedożywienia organizmu, w czasie rekonwalescencji oraz w okresie wzrostu

- jest uważana również za preparat poprawiający pamięć i zdolność przyswajania wiedzy oraz energizujący

- jest dostarczycielem substancji wzmacniających budowę i wytrzymałość mięśni szkieletowych

- stanowi cenne uzupełnienie diety

• flawonoidy

- nadają roślinom barwę, zapach, smak

- należą do 5 klas związków, pochodnych chromu

- dzięki zróżnicowanej budowie, szczególnej konfiguracji podstawników wodorotlenkowych są silnymi zmiataczami wolnych rodników i mają bardzo silne właściwości przeciwutleniające

- działają także przeciwzakrzepowo

- zastosowanie w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych

SUPLEMENTY DIETY ZAWERAJĄCE JAKO SKŁADNIKI PRZYPRAWY ZIOŁOWE

• cynamon, czosnek, imbir, koper włoski, pieprz, oregano, bazylia, itp.

• regulacje prawne w odniesieniu do suplementów diety zawierających składniki roślinne we Wspólnocie Europejskiej nie są ujednolicone

SUPLEMENTY DIETY ZAIWRAJĄCE NIEZBĘDNE NIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

• zwierzęce: tłuste ryby morskie - łosoś, makrela, śledź, tuńczyk, sardynka, szprotka, halibut (źródło n-3 KT)

• roślinne: wiesiołek dwuletni, ogórecznik (źródło n-6 KT)

PRZEMIANY WIELONIENASYCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH

KWASY TŁUSZCZOWE n-6		KWASY TŁUSZCZOWE n-3
linolowy		α-linolowy
↓	∆ 6 desaturaza	↓
gamma-linolenowy		oktadekatetraenowy
↓	elongaza	↓
dihomo-gamma-linolenowy		eikozatetraenowy
↓	∆ 5 desaturaza	↓
arachidonowy		eikozapentaenowy (EPA)
↓	elongaza	↓
adrenowy		dokozapentaenowy (DPA)
↓	∆ 4 desaturaza	↓
dokozapentaenowy (DPA)		dokozaheksaenowy (DHA)

RODZINY WIELONIENASTCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH

n-6	n-3
C18= 2 kwas linolowy C18=3 kwas linolenowy GLA C20=4 kwas arachidonowy ↓LDL ↓HDL	C18= 3 kwas linolenowy ALA ↓LDL ↓HDL C20= 5 eikozapentaenowy EPA C22= 6 dokozaheksaenowy DHA ↓TG ↓krzepliwość ↓ciśnienie krwi ↓ stan zapalny

• n-6 w preparatach roślinnych:

- uczestniczą w syntezie ceramidów, bariery ochronnej skóry

- łagodzą stany alergiczne skóry

- regulują wiele przemian biochemicznych i fizjologicznych

• optymalne proporcje n-6 do n-3:

- n-6/n-3= 4-5/1

- w diecie Polaków: n-6/n-3=20/1

SKŁAD PROCENTOWY KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W WYBRANYCH TŁUSZCZACH

KT	oliwa	Olej rzepak-owy	Olej sojowy	Olej słoneczni-kowy	Olej kukury-dziany	Olej z pestek winogr.	Olej rybny śledź	Olej lniany
14:0	0	0	0,1	0,1	0	0	7,4	0
16:0	11,5	4,7	10,6	6,7	10,1	6,8	13,9	5,1
16:1	1,0	0	0,1	0,1	0	0,1	13,1	0
18:0	2,2	2,4	3,8	4,3	1,6	3,63	2,7	3,7
18:1 n-9	68,7	57,1	21,7	24,2	31,4	17,8	11,6	19,7
18:1 n-7	0	3,4	1,6	0,6	0	0	2,0	0,7
18:2 n-6	10,5	21,1	55,1	63,7	56,3	65,9	12,4	16,2
18:3 n-3	0,7	11,3	6,9	0,2	0,4	0,4	2,1	54,5
20:1	0	0	0,3	0,3	0	0,3	1,5	0,1
20:5 n-3	0	0	0	0	0	0	17,2	0
22:6 n-3	0	0	0	0	0	0	9,0	0
n-6/n-3	15,7	1,9	8,0	335,0	140,8	173,4	0,44	0,3

SUPLEMENTY DIETY ZAWIRAJĄCE W SKŁADZIE BŁONNIK POKARMOWY

• błonnik - kompozycja składników węglowodanowych, nie ulega trawieniu i wchłanianiu w przewodzie pokarmowym

- chłonąc wodę przyczynia się do zwiększenia objętości stolca

- sprzyja rozwojowi fizjologicznej flory jelitowej

- obniża glikemię poposiłkową i nadmierne wydzielanie insuliny

- sprzyja obniżeniu stężenia cholesterolu całkowitego

SUPLEMENTY DIETY ZAIWRAJĄCE PROBIOTYKI I PREBIOTYKI

• probiotyki: żywe drobnoustroje podawane w ilości > 10 000 000 wywierają korzystny wpływ na zdrowie (Lactobacillus, Bifidobacterium…)

• probiotyki: nietrawione przez człowieka składniki pożywienia, które selektywnie stymulują wzrost lub aktywność bakterii jelitowych

• probiotyki - stosowane w profilaktyce i leczeniu wielu schorzeń, takich jak choroby alergiczne, nieswoiste zapalenie jelit (choroba Leśniowskiego-Crohona, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), tj. chorób, w których dochodzi do nieprawidłowej aktywacji układu immunologicznego, bakterie jelitowe działają za pośrednictwem układu limfatycznego, który jest związany z przewodem pokarmowym, tzw. układ GALT (ang. gut associated lymphoid tissue), który stanowi integralną część układu limfatycznego, związanego z błonami śluzowymi, zwanego układem MALT.

SUPLEMENTY DIETY ZAIWRAJĄCE AMINOKWASY

• najczęściej przeznaczone dla osób wykonujących wzmożony wysiłek fizyczny, zwłaszcza sportowców

• arginina, tauryna, metionina, glutamina, cytrulina, kreatyna, L-karnityna

PODZIAŁ SUPLEMENTÓW ZEWZGLĘDU NA PRZEZNACZENIE

• mechanizm działania suplementów diety polega na utrzymaniu i/lub przywróceniu stanu homeostazy organizmu, na wzmocnieniu układu odpornościowego, a także na zmniejszaniu ryzyka zachorowań

• wśród suplementów można wyodrębnić grupy zawierające składniki oddziaływujące na poszczególne układy i narządy organizmu człowieka

• wspomagające odchudzanie

• wspomagające układ odpornościowy

• wpływające na narządy ruchu

• wpływające na opóźnienie procesów starzenia

• wpływające na układ nerwowy, koncentrację, wzmacniające witalność

• wpływające na układ sercowo-naczyniowy

• wspomagające układ pokarmowy

• wspomagające prawidłowy proces widzenia

• wpływające na stan skory, włosów, paznokci

• dla sportowców

• stosowane w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia osteoporozy

SUPLEMENTY WSPOMAGAJĄCE ODCHUDZANIE

• działanie takie deklarują na etykietach produktów zawierających m. in., następujące składniki:

- błonnik pokarmowy

- innulinę

- kwas hydroksycytrynowy

- l-karnitynę

- chitosan

- chrom

- kofeinę

- gumę guar

- ananas

- wyciąg z zielonej herbaty

- ekstrakt z czerwonej herbaty Pu-Erh

- ekstrakt z zielonej herbaty

- skoniungowany kwas linolowy CLA

SUPLEMENTY WSPOMAGAJĄCE UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

• w skład tych suplementów wchodzą takie składniki jak:

- witaminy (np.wit.C)

- składniki mineralne

- probiotyki

- polifenole (rutyna, saponiny)

- produkty pszczele

SUPLEMENTY WPLYWAJĄCE NA NARZĄD RUCHU

• w skład tych suplementów wchodzą takie składniki jak:

- glukozamina

- chondroityna

- MSM (metylosulfonylometan)

WPŁYWAJĄCE NA OPÓŹNIENIE PROCESÓW STARZENIA

• w skład tych suplementów wchodzą takie składniki jak:

- antyoksydanty (witaminy, składniki mineralne, polifenole-katechiny, glikozydy,saponiny)

- lecytyna

- koenzym Q

SUPLEMENTY WPŁYWAJĄCE NA UKŁAD NERWOWY, KONCENTRACJĘ, WZMOCNIENIE WITALNOŚCI

• produkty te zawierają:

- kofeinę

- inozytol

- cholinę

- taurynę

- lecytynę

- składniki czynne występujące w takich roślinach jak: żeń-szeń, guarana

- witaminy C i E

- magnez, cynk, selen

- aminokwasy

SUPLEMENTY WPLYWAJĄCE NA UKLAD SERCOWO-NACZYNIOWY

• takie działanie przypisuje się:

- sterolom i stanolom roślinnym

- NNKT z grupy n-3 i n-6

- lecytynie

- polifenolom np. rutynie, kwercetynie

- witaminom

- ekstraktami z kwiatostanu głogu

- liściom miłorzębu japońskiego

- ekstraktowi ze skórek czarnych winogron

SUPLEMENTY WSPOMAGAJĄCE UKŁAD POKARMOWY

• w skład tych suplementów wchodzą:

- enzymy trawienne

- pro- i prebiotyki

- składniki czynne występujące m.in. w koprze włoskim, rumianku pospolitym, siemieniu lnianym, mięcie pieprzowej, kolendrze, kwiecie lawendy, owocu kminku, ostropeście plamistym, ekstrakcie z karczocha

SUPLEMENTY WSPOMAGAJĄCE PRAWIDŁOWY PROCES WODZENIA

• takie działanie przypisuje się:

- karotenoidom (luteinie, zooksantynie)

- borówce czernicy

- β-karotenowi

SUPLEMENTY WPŁYWAJĄCE NA STAN SKORY, WŁOSÓW, PAZNOKCI

• w produktach o taki działaniu stosowane są:

- skrzyp polny

- olej z nasion ogórecznika

- witaminy: niacyna, E, B6, B2, B1

- wapń

- kwasy tłuszczowe długołańcuchowe EPA i DHA

SUPLEMENTY DLA SPORTOWCÓW

• w skład tych produktów wchodzą:

- aminokwasy

- witaminy

- składniki mineralne

- CLA sprzężony kwas linolowy

- średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe

- glukozamina

- β-hydroksy-β-metylomaślan (HMB)

SUPLEMENTY STOSOWANE W CELU ZMNIEJSZANIE RYZYKA WYSTĄPIENIA OSTEOPOROZY

• w produktach o takim działaniu stosowane są:

- witamina D

- wapń

• diety Polaków są często nieprawidłowo zbilansowane. Zawierają zbyt dużą zawartość niektórych składników pokarmowych, przy wyraźnych niedoborach innych składników

• średnia dieta Polaka dostarcza

Za dużo	Za mało
tłuszczu białka fosforu chlorku sodu	energii WNKT i JNKT n-3 KT witamin z grupy B i D błonnika wapnia, żelaza, potasu, selenu i fluoru

SUPLEMENTY DIETY A ZAPOBIEGANIE I LECZENIE OTYŁOŚCI

• otyłość jest wynikiem przedłużającego się stanu zaburzonego bilansu energetycznego, kiedy to energia spożyta przekracza energię wydatkowaną, nadmiar ten gromadzi się w organizmie pod postacią tkanki tłuszczowej

• elementy wydatku energetycznego organizmu:

- spoczynkowa przemiana energii (RMR - resting metabolic rate): 60-70%

- aktywność fizyczna: 15-30%

- termiczny efekt żywności (tzw. termo geneza, TEF - thermic effect of food): ok. 10%

• spożywanie w ciągu dnia 100 kcal więcej w stosunku do ilości kalorii spalonych może stać się, w ciągu roku, przyczyną przyrostu masy ciała o około 5kg (100 kcal = 1 łyżka oleju = 1 kromka chleba z masłem)

• leczenie otyłości nigdy nie będzie efektywne bez zmiany nawyków żywieniowych, kontroli ilości spożywanych kalorii i zwiększenia aktywności fizycznej

• środki wspomagające redukcję masy ciała mogą wspierać proces odchudzania

• większość suplementów diety zalecanych jako ułatwiające odchudzanie nie ma naukowo udowodnionego działania, mogą one wchodzić w interakcje z lekami

• hormony mające wpływ na bilans energetyczny:

	↓ łaknienie, ↑ wydatek energetyczny	↑ łaknienie, ↓ wydatek energetyczny
Układ pokarmowy	glukagon, cholecystokinina, peptydy glukagonopodobne, bombesyna	opioidy, neurotensyna, hormon uwalniający hormon wzrostu, somatostatyna, grelina
Układ endokrynny	adrenalina (efekt β-adrenergiczny), estrogeny	adrenalina (efekt α-adrenergiczny), androgeny, glikokortykoidy, insulina, peptyd Y, progesteron
Tkanka tłuszczowa	leptyna
Obwodowy układ nerwowy	noradrenalina (efekt β-adrenergiczny)	noradrenalina (efekt α-adrenergiczny)
Ośrodkowy układ nerwowy	dopamina, kwas gamma-aminomasłowy, serotonina, cholecystokinina	galanina, opioidy, hormon uwalniający hormon wzrostu, somatostatyna

• czynne składniki ziół mają właściwości zbliżone do hormonów obniżających łaknienie lub zwiększających wydatek energetyczny

• zioła, którym przypisuje się właściwości odchudzające:




- babka jajowata

- dziurawiec

- gracynia kambodżańska

- gorzka pomarańcza

- griffonia simplicifolia

- guarana

- guma guar

- ma huang

- senes




• inne niż ziołowe suplementy diety, którym przypisuje się właściwości wspomagające odchudzanie:




- chitosan

- chrom

- inulina

- kreatyna

- L-karnityna




• podstawą postępowania w dążeniu do redukcji masy ciała jest zmiana nawyków żywieniowych i systematyczna aktywność fizyczna, czasami w działaniach tych może być wykorzystany suplement diety, ale przez krótki czas i po analizie ryzyka wystąpień działań ubocznych

SUPLEMENTY DIETY A ZDROWIE UKŁADU KRĄŻENIA

• niedokrwienna choroba serca i jej następstwa, takie jak:

- zawał serca

- udar mózgu

- zakrzepowo-zatorowa choroba tętnic obwodowych

- nadciśnienie tętnicze

• dane epidemiologiczne:

- choroby krążenia są najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce i na świecie

- choroba niedokrwienna serca występuje u około 1 mln Polaków

- zawał serca w Polsce dotyczy około 80 tys. osób rocznie

- nadciśnienie tętnicze ma około ¼ dorosłej populacji w Polsce

• choroby krążenia są następstwem źle pojmowanego stylu życia, którego nieodłącznym elementem jest sposób żywienia

• suplementy diety stosowane w chorobach układu krążenia:

- kwasy tłuszczowe n-3 (omega-3)

- antyoksydanty

- składniki obniżające stężenie homocysteiny

- inne składniki: magnez, potas i wapń, l-arginina, koenzym Q

• mechanizm działania kwasów tłuszczowych omega-3:

- w dawce 2,5 g/dzień obniżają o około 25-30% stężenie TG w surowicy krwi, jest to spowodowane zmniejszeniem i jednocześnie zwiększeniem katabolizmu lipoprotein VLDL

- obniżają lipemię poposiłkową przez aktywację lipazy lipoproteinowej, odpowiedzialnej za katabolizm VLDL i chylomikronów

- EPA i DHA:

• obniżają agregację płytek krwi

• zmniejszają liczbę płytek krwi

• wydłużają czas krzepnięcia krwi

• działają antyarytmicznie prawdopodobnie poprzez zmianę składu kwasów tłuszczowych fosfolipidów sercowych, co może modyfikować procesy transportowe dotyczące błon komórkowych, zwłaszcza komórek serca, zmniejszając ich wrażliwość na arytmię

• badania potwierdzające działanie kwasów omega-3:

- badanie DART (wtórna prewencja - 2033 mężczyzn) - podawanie przez 2 lata 600-900 mg/dzień kwasów EPA i DHA skutkowało zmniejszeniem o 29% śmiertelności ogólnej i o 32% śmiertelności z powodu niedokrwiennej choroby serca

- badanie GISSI - prevenzione (wtórna prewencja - 11 000 osób) - po 3,5 latach wśród osób otrzymujących 850 mg/dzień EPA + DHA obserwowano obniżenie śmiertelności ogólnej o 20% i obniżenie śmiertelności z powodu niedokrwiennej choroby serca o 30% i o 45% z powodu nagłej śmierci sercowej

- badanie DART- 2 (dwie porcje ryby tygodniowo lub kapsułki zawierające olej rybi) - badanie amerykańskie, w którym podawano przez 1,5 roku 5,3 g mieszaniny kwasów EPA i DHA

• kiedy stosować kwasy omega-3?

- u osób z hipertriglicerydemią w postaci dużego spożycia morskich ryb lub stosowania suplementów w ilości 2-4 g/dzień mieszaniny EPA i DHA

- według zaleceń AHA, 1 g EPA + DHA dziennie, tylko we wtórnej prewencji chorób sercowo-naczyniowych




• antyoksydanty - właściwości przeciwutleniające i zdolności usuwania wolnych rodników tlenowych posiadają:




- witaminy A, C i E

- selen

- flawonoidy

- witaminy B6, B12

- kwas foliowy




• skuteczność stosowania suplementacji za pomocą kwasu foliowego:

- 0,5 mg/dzień obniża stężenie homocysteiny o 25%, czyli o około 3 μmol/l

- 200 μg/dzień po 12 tygodniach, o 14%

- najbardziej wyraźne efekty uzyskuje się u osób z wysokimi stężeniami homocysteiny i niskimi stężeniami folianów w surowice

- 0,2 g/dzień stopniowo obniża stężenie homocysteiny w ciągu wielu miesięcy, natomiast dawki kilkugramowe mogą doprowadzić do normalizacjo stężenia homocysteiny w ciągu kilku dni. Supelmentacja w postaci podawania 5-formylotetrahydrofolanów przyspiesza ten proces do zaledwie kilku godzin

• nie zaleca się stosowania folianów u wszystkich chorych z choroba niedokrwienną serca - choroba ta jest związana z wieloma czynnikami ryzyka i najbardziej rozsądnym sposobem minimalizacji skutków choroby jest pojmowanego prozdrowotnego trybu życia, a nie działanie tylko na jeden czynnik ryzyka

• inne składniki

- niedobory magnezu, przyczyny: nieprawidłowy sposób żywienia, wysokie spożycie alkoholu, niektóre leki, suplementy Mg: 300-400 mg/dzień; są bezpieczne, ponieważ nadmiar usuwany jest z moczem (ryzyko, tylko u osób z ciężkimi chorobami nerek)

- małe spożycie potasu i wapnia - sprzyja nadciśnieniu tętniczemu

- l-arginina - prekursor tlenku azotu, ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania śródbłonka naczyniowego, słabo poznana

• wyniki badań nie potwierdzają korzystnego oddziaływania suplementacji dla ogółu społeczeństwa

• stosowanie pojedynczych suplementów dla podtrzymania lub powrotu prawidłowego funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego ma ograniczone znaczenie i dotyczy tylko wybranych osób

• udowodniono, że stosowanie prawidłowego sposobu żywienia, zbliżonego do diety śródziemnomorskiej, jest korzystne dla zdrowia serca i układu krążenia

SUPLEMENTY DIETY I ICH DZIAŁANIE HIPOGLIKEMIZUJĄCE

• suplementy diety i ich potencjalne korzystne działanie u osób z cukrzycą lub zagrozonych cukrzycą.




- składniki roślinne:

czosnek i cebula

bazylia ogrodowa

kozieradka

ostropest plamisty

żeń-szeń

borówka czernica i pokrzywa zwyczajna

fasola zwyczajna

jałowiec pospolity

cynamonowiec kamforowy

liść figowy

aloes

tykwa bluszczowa

nopal

przepękla ogórkowata

- witaminy i składniki mineralne:

chrom

magnez

witamina E

wanad

Inne suplementy:

karnityna

kwas α-liponowy




• dotychczasowe zalecenia dotyczące leczenia chorych z cukrzycą nie uwzględniają stosowania suplementów diety zawierających: witaminy, składniki mineralne lub składniki roślinne, jest to związane przede wszystkim z brakiem mocnych dowodów naukowych potwierdzających korzystne działanie tych środków u chorych z cukrzycą

SUPLEMENTY DIETY STOSOWANE W CHOROBACH WĄTROBY

• preparaty roślinne - stosowane w chorobach wątroby:




- ostropest

- lukrecja gładka

- liści okwiat

- adenozyno metionina i betaina

- żeń-szeń

- zielona herbata

- picrorhiza kurroa




• różne preparaty roślinne są stosowane w chorobach wątroby od 4 tys. lat w Chinach i Indiach, nie zostały one jednak nigdy oficjalnie zaakceptowane przez międzynarodowe towarzystwa naukowe, różne są przyczyny tego stanu rzeczy:

- niepełna standaryzacja składników roślinnych w preparatach

- trudności w identyfikacji aktywnych składników roślin

- niewiele danych pochodzi z randomizowanych badań klinicznych

- niewiele jest wiadomości o aspektach toksykologicznych stosowania tych leków

• preparaty wpływające na funkcje wątroby (z wykluczeniem żółciopędnych i żółciotwórczych) - ostropest - Sylibum marianum

- sylimaryny (sylibilina 50%, sylichristyna 25%, sylidianina 25%)- substancje należące do flawonolignin, lipofilne otrzymywane z nasion, często stosowanych do produkcji herbat ziołowych, rośnie w Europie południowej

- zawiera także: kwercetynę, sylimoninę, sylandrynę, β-sitosterol, apigeninę, taksyfolinę, izosylibinę

- około 20-30% stanowią białka i oleje roślinne

- największe ilości znajdują się w owocach rośliny

- stosowana doustnie w postaci kapsułek zawierających standaryzowaną ilość czynnego składnika (70-80%)

SUPLEMENTY DIETY STOSOWANE U OSÓB STARSZYCH

• u wielu osób w wieku starszym stosowanie suplementów diety może przyczynić się do lepszej realizacji norm żywienia, jednak w wielu przypadkach nie jest ono uzasadnione

• wyniki badań przeprowadzone w Polsce wykazały, że suplementy pokrywały ponad 100% zapotrzebowania na niektóre składniki, takie jak: tiamina, niacyna, witaminy B6, C i D

• spożycie witaminy A z suplementów diety przekraczało 400% normy, a spożycie żelaza pokrywało aż 500% normy. Tak duże dawki tych składników mogą być niebezpieczne dla organizmu człowieka.

• suplementy mogą wchodzić w interakcje z lekami, charakter tych interakcji może polegać na osłabieniu działania leku, na nasileniu ryzyka wystąpienia jego działań ubocznych, zmianie biodostępności i metabolizmu suplementów (i/lub leków), zwłaszcza witamin i składników mineralnych, w wieku starszym często zażywane są leki stosowane z powodu chorób przewlekłych: chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, osteoporozy, stosowane są też często leki przeciwzakrzepowe

• przykłady suplementów stosowanych przez osoby w wieku starszym - osoby starsze zażywają zwykle suplementy na poprawę procesów myślenia i zapamiętywania oraz usprawnienia stawów, najczęściej stosowane suplementy:




- miłorząb japoński (Ginkgo biloba)

- żeń-szeń (Panax ginseng)

- lecytyna

- glikozamina/chondroityna

- wapń i witamina D




• stosowanie suplementów w osób starszych w niektórych przypadkach może być uzasadnione, dotyczy to zwłaszcza wapnia, witamin: D, E, B6, B12, C oraz cynku i kwasów PUFA n-3

• należy pamiętać o możliwości interakcji suplementów diety z lekami oraz przedawkowania niektórych składników

• decyzja o zastosowaniu suplementów diety powinna być podejmowana indywidualnie, najlepiej po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem

SUPLEMENTY DIETY Z INTENSYWNE ĆWICZENIA FIZYCZNE

• suplementy diety, ze względu na działanie, przeznaczone dla sportowców:

- promujące rozwój i naprawę tkanki mięśniowej

- zmniejszające masę ciała i tkankę tłuszczową

- zwiększające siłę i opóźniające objawy zmęczenia

- wspomagające odporność na infekcje i choroby

- wpływające na prace centralnego systemu nerwowego

- utrzymujące w dobrym stanie stawy

- promujące szybką odnowę po treningu lub zawodach

- napoje, batony i produkty spożywcze

• suplementy diety u sportowców:

- suplementy diety stosuje co drugi sportowiec, co stwierdzono w meta-analizie z 51 opublikowanych badań

- np. 94% członków elitarnej grupy australijskich spływaków stosowało suplementy w postaci 207 różnych preparatów

- należy równoważyć korzyści i ewentualne straty zdrowotne spowodowane stosowaniem suplementów

• wspomaganie dozwolone - żywieniowe środki wspomagające:

- składniki prawidłowej diety człowieka niezbędne dla organizmu, odgrywają ważną rolę w wielu przemianach metabolicznych istotnych dla osób uprawiających sport (m. in. w zwiększaniu masy mięśniowej lub wytwarzaniu energii w mięśniach)

- białko i aminokwasy

- węglowodany

- kwasy tłuszczowe omega-3

- witaminy z grupy B

- witaminy antyoksydacyjne - C i E (aktywują enzymy regulujące biosyntezę karnityny), kwas foliowy i B12 (niezbędne do syntezy hemoglobiny)

- składniki mineralne: Mg, Fe, Zn, Cu (aktywują enzymy procesu glikolizy, utleniania i utrzymania równowagi kwasowo-zasadowej)

• żywieniowe środki wspomagające- zagrożenia:

- duże spożycie pojedynczych mikroskładników diety nie poprawiła zdolności wysiłkowych, a może prowadzić do poważnych zaburzeń fizjologicznych

- zgodnie z obecnym stanem wiedzy uważa się, że najbezpieczniejszym dla zdrowia sposobem zapewnienia sportowcom optymalnej ilości witamin i składników mineralnych, jest dobrze zbilansowana dieta, odpowiednia do aktywności fizycznej

• preparaty wielowitaminowe i mineralne:

- nie ma obecnie naukowych dowodów świadczących o korzystnym wpływie suplementów witaminowych i mineralnych na poprawę wyników sportowych, są natomiast dane dotyczące wpływu niedoborów witamin lub składników mineralnych na spadek wydolności organizmu i gorszy wynik sportowy

- przypadki niedoborów składników odżywczych rzadko występują u sportowców, zdarzają się jedynie u bardzo aktywnych osób z powodu strat tych składników z potem, moczem lub kałem oraz w wyniku zwiększonej syntezy wolnych rodników, także z powodu stosowania diet ubogoenergetycznych w celu zmniejszenia masy ciała

• białko i aminokwasy:

- w sportach wymagających siły fizycznej wymagana jest duża beztłuszczowa masa ciała, masa mięśniowa

- sportowcy mają zwiększone zapotrzebowanie na białko tj. 1,2-1,6 g/kg masy ciała/dzień, ilość ta łatwo może być osiągnięta przez zwiększone spożycie produktów spożywczych, zawartość białka w diecie w zakresie 12-15% pokrywa te potrzeby

- niewiele jest dowodów o korzystnym wpływie na rozwój masy mięśniowej poszczególnych aminokwasów, mimo, że są powszechnie stosowane przez sportowców

- białko jest jedynie materiałem budulcowych, natomiast stymulatorem rozwoju mięśni jest trening

- znowelizowane normy szacują zapotrzebowanie człowieka na energię w zależności od wyróżnionych trzech poziomów aktywności fizycznej (małej, umiarkowanej i dużej), w związku z tym uważa się, że realizacja normy na stosowanym poziomie aktywności fizycznej, zapewnia również sportowcom pokrycie zapotrzebowanie nie tylko na energię, lecz również na inne składniki odżywcze

- wyjątki: 2-3 krotnie zwiększone zapotrzebowanie w biegu maratońskim lub 3-4 krotnie zwiększone zapotrzebowanie w cyklu wyścigów, np. Tour de France

• wspomaganie dozwolone - żywieniowe i roślinne środki wspomagające:

- woda

- wyciągi roślinne (fitosterole anaboliczne)

- żeń-szeń

- kofeina lub produkty zawierające kofeinę takie jak: kawa, herbata, czekolada

• dozwolone skuteczne środki wspomagające - Podkomisje Żywienia w Komisji Medycznej MKOL do suplementów diety wspomagających zdolności wysiłkowe sportowców zaliczyła:

- dwuwęglan sodu NaHCO2, inne nazwy: sodium hydrogen carbonate, soda oczyszczona, kwaśny węglan sodu, bikarbonat

- kofeinę

- kreatynę

DWUWĘGLAN SODU

• substancja opóźniająca wyczerpanie mleczanowego układu energetycznego

• udokumentowano jej skuteczne działanie polegające na przedłużeniu czasu trwania i zwiększeniu mocy wysiłków supramaksymalnych poprawia wydolność przy wysiłkach krótkotrwałych, trwających 1-15 minut

• spożycie dużej dawki (0,3 g/kg m.c.) indukuje metaboliczną alkalozę, która trwa kilka godzin, potencjalnie może ona poprawić wydolność w sytuacji, gdy wysoki poziom anaerobowej glikolizy spowodował metaboliczną kwasicę

• stosowany bywa okazjonalnie

• u wrażliwych osób może wywołać zaburzenia żołądkowo-jelitowe

KOFEINA

• brak zgodności na temat mechanizmu działania kofeiny na wyniki sportowe

• uważa się, że kofeina wywiera wpływ na metabolizm, centralny układ nerwowy oraz układ krążenia co:

- zwiększa siłę, szybkość i poprawę wyników sportowych w wielu dyscyplinach

- działa słabo moczopędnie

• źródła w diecie: herbata, kawa, czekolada, cola, napoje energetyzujące (30-200mg kofeiny/porcję)

• stosowanie kofeiny jest monitorowane

• pozytywny efekt występuje już przy małych dawkach 1-3 mg/kg m.c., lub 70-150 mg spożytej przed lub w trakcie wysiłku i trwa ok. godziny lub dłużej

• takie działanie kofeiny można osiągnąć przez wypicie naparu kawy, coli lub innych napojów zawierających ten skalnik

• brak dowodów aby większa dawka kofeiny poprawiała wynik sportowy

• duże dawki kofeiny, przekraczające 6mg/kg m.c powodują:

- obniżenie pozytywnego wpływu na ćwiczenia

- przyspieszonego tętna

- drżenia ciała

- bólu głowy

- zaburzeń snu

• stosowanie gumy do żucia i pastylek z kofeiną pozwala łatwiej kontrolować spożytą dawkę w porównaniu z naparem kawy

KREATYNA

• wstępuje w mięśniach (95%), mózgu, krwi i jest syntetyzowana w wątrobie i nerkach w ilości 1 g dziennie

• zapotrzebowanie wynosi 2 g dziennie, więc połowa dostarczana powinna być z żywnością pochodzenia zwierzęcego (ryby, mięso wołowe i wieprzowe)

• związek białkowy naturalnie syntetyzowany z trzech aminokwasów: glicyny, argininy i metioniny

• bierze udział głownie procesach energetycznych anaerobowych, zachodzących przy niedoborze tlenu, podczas wysiłków szybkościowo-siłowych, charakteryzujących się mocnymi i krótkotrwałymi skurczami włókien mięśniowych

• stosowana w sportach siłowych (podnoszenie ciężarów, kulturystyka, trójbój), w lekkoatletyce, wioślarstwie, w grach zespołowych, w celu zwiększania siły, mocy i szybkości

• suplementacji kreatyną nie zaleca się w dyscyplinach wytrzymałościowych, ponieważ zatrzymuje ona wodę w organizmie, doprowadza do przyrostu masy ciała i może upośledzić ogólną sprawność

• zalecana dawka kreatyny w trakcie krótkotrwałej suplementacji to 20 g/dzień przez 5 dni. Dla utrzymania jej zawartości w mięśniach zaleca się 2 g/dzień

• przekraczanie zalecanych dawek nie wpływa na poprawę wyników treningowych

• zbyt duże dawki jednorazowe prowadzą do zaburzeń w przyswajaniu kreatyny i zwiększają jej wydalanie z moczem

• kreatyna może zwiększać skurcze mięśniowe, powodować wzrost masy ciała i stanowi ryzyko uszkodzeń wątroby i nerek

• przeciętna zawartość kreatyny w mięśniach wynosi 300 mg/100g tkanki mięśniowej i zwiększa się po treningu siłowo-szybkościowym lub w wyniku zwiększonego spożycia

• górna granica wynosi 400-500 mg/100 g tkanki mięśniowej i można ja utrzymać tylko w ograniczonym czasie 4-6 tygodni

• po tym okresie zawartość kreatyny zmniejsza się nawet przy zwiększonym spożyciu

• dlatego każdy okres suplementacji powinien zakończyć się około 3 tygodniową przerwą

• wydaje się, że suplementacja kreatyną nie zagraża zdrowiu

• istnieją jednak doniesienia o zaburzeniach pracy serca, wątroby, nerek, nadmiernym przyroście masy ciała - przy długotrwałym stosowaniu

• dlatego stosowanie kreatyny powinno odbywać się pod kontrolą i zgodnie z zaleceniami specjalisty

• środki o niepotwierdzonej naukowo skuteczności:

- karnityny

- HMB (β-hydroksy-β-metylomaślan)

- niektóre wyciągi roślinne: wyciągi z korzenia żeń-szenia, wyciągi z miłorzębu japońskiego

KARNITYNA

• zbudowana z metioniny i lizyny, syntetyzowana w nerkach i wątrobie przy udziale witamin: C, PP, B6 oraz żelaza

• głównym źródłem L-karnityny w diecie są mięso i produkty mleczne

• karnityny jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowanie mięśnia sercowego i mięśni szkieletowych

• karnityny transportuje kwasy tłuszczowe przez błonę mitochondriów

• do niedawna uważano, że karnityny ułatwia utlenianie kwasów tłuszczowych, co pozwala obniżyć wykorzystanie glikogenu mięśniowego i może wpływać na redukcję tkanki tłuszczowej

• jednakże w dobrze udokumentowanych badaniach wykazano, że suplementacja karnityny nie obniżała tempa wykorzystania glikogenu mięśniowego i nie poprawiała wydolności wysiłkowej, co praktycznie podważa sens jej stosowania

• wykazano natomiast, że L-karnityna ma właściwości euforyzujące, poprawia nastrój, a tym samym zmniejsza odczucia uciążliwości pracy i opóźnia występowanie subiektywnego uczucia zmęczenia

• zapotrzebowanie wynosi 100-300 mg

• synteza w organizmie wynosi 1,2 μmol/kg m.c., co stanowi 15-25% potrzeb organizmu, reszta pochodzi z diety

• dla sportowców minimalna dawka wynosi 600-1200mg

• w dawkach powyżej 6g obserwowano biegunki i osłabienie siły mięśniowej

• ze względu na brak dobrze udokumentowanych badań, potwierdzających skuteczność wspomagania zdolności wysiłkowych, nie zaleca się stosowania karnityny

HMB

• jest półproduktem przemian aminokwasu leucyny

• występuje w pożywieniu i jest wytwarzany w organizmie człowieka jako substancja ochronna, łagodząca skutki stresu związanego z wysiłkiem fizycznym, głodem, chorobami gorączkowymi, urazami ciała i nadmiernym wytwarzaniem wolnych rodników tlenowych

• ogranicz rozpad białek ustrojowych, nasila spalania tłuszczów, obniża stężenie cholesterolu w surowicy krwi i wspomaga układ odpornościowy

• zapotrzebowanie na HMB wzrasta w warunkach wzmożonej aktywności fizycznej

• w kilku badaniach wykazano, że suplementacja HMB powodowała wzrost masy mięśniowej i obniżenie zawartości tkanki tłuszczowej

• znalazła zastosowanie w kulturystyce

• może być alternatywą dla zakazanych i szkodliwych steroidów anaboliczno-androgennych

• dawki zalecane: 1,5-3g rozłożone w 2-4 porcjach

• należy podczas stosowania kontrolować masę ciała i silę mięśniową

• nie znane są działania uboczne

• środek wymaga dalszych badań

WYCIĄG Z KORZENIA ŻEŃ-SZEŃ

• działanie wzmacniające, uspokajające, przeciwdziała zmęczeniu i wspomaga zdolność wysiłkową

• może stymulować syntezę glikogenu z mechanizm oszczędzania fosfokreatyny w mięśniach, przez co polepsza się zaopatrzenie w tlen - jednak u młodych wytrenowanych osób nie potwierdzono tego działania

• obserwowano jednak poprawę sprawności psychomotorycznej, krótszy czas reakcji i korzystny wpływa na funkcje ośrodkowego układu nerwowego

• dawka 200-400 mg/dzień

• mechanizm działania nie został poznany

WYCIĄG Z MIŁORZĘBU JAPOŃSKIEGO

• uważa się, że preparaty te polepszają krążenie obwodowe i mózgowe oraz poprawiają nastrój w stanie spoczynku, nie potwierdzono takiego działania w trakcie wysiłków fizycznych, dlatego preparaty z miłorzębu mogą być przydatne w sportach wymagających skupienia i koncentracji w spoczynku, np. strzelectwo

GLUKAOZMINA

• w odniesieniu do sportu brak całkowicie przekonywujących dowodów, aby poprawa funkcji i ustąpienie bólu stawów u pacjentów klinicznych cierpiących na patologiczne zapalenie kostno-stawowe dopuszczają jego zastosowanie także w sporcie

ZASADY OBOWIAZUJĄCE PRZY STOSOWANIU SUPLEMENTACJI DIET U SPORTOWCÓW

• wspomaganie zdolności wysiłkowych suplementami powinno odbywać się w przypadkach uzasadnionych potrzebami organizmu sportowców

• zastosowanie suplementacji powinno być poprzedzone oceną diety sportowca, która ujawni ewentualne błędy żywieniowe i zidentyfikuje konkretne potrzeby dotyczące suplementacji

• uzasadnione wspomaganie powinni być indywidualizowane w stosunku do stanu zdrowia sportowca i rodzaju dyscypliny, która uprawia, jego obciążeń wysiłkowych, a nawet pory roku

• decyzja o zastosowaniu suplementacji powinna być podejmowana po rozważeniu następujących kwestii: czy preparat jest bezpieczny i legalny oraz czy będą oczekiwane efekty po jego spożyciu

• wiele suplementów przeznaczonych dla sportowców jest słabo kontrolowana podczas produkcji, w związku z tym, informacja na opakowaniach, dotycząca zawartości wielu innych substancji jest niepełna

---