2. Procesy innowacyjne Pojęcie i przebieg procesu innowacyjnego Cykl życia produktu innowacyjnego a specyfika procesu innowacyjnego Generacje procesów innowacyjnych Cechy procesów innowacyjnych u progu XXI wieku Bariery w procesach innowacyjnych

Powstawanie innowacji dokonuje się w szczególnym procesie określanym procesem innowacyjnym. Na czym polega jego szczególność, czy jest to proste by wytworzyć innowację, co motywuje firmy by realizować procesy produkcji nazwane innowacyjnymi, czy różnią się one od procesów tradycyjnych. Czy wytwarzający innowacje są zawsze liderami na rynku, jak muszą działać, by tę pozycje zachować. Co determinuje zmiany w procesach innowacyjnych a co stanowi ich bariery. Na te i wiele innych pytań znaleźć można odpowiedź w tej części.

2. 1. Pojęcie i przebieg procesu innowacyjnego

Innowacja, jako szczególny rodzaj produktu czy usługi powstaje jako wynik procesu, nazywanego innowacyjnym - w celu podkreślenia jego specyfiki.

Proces innowacyjny w najogólniejszym rozumieniu polega na celowym i zorganizowanym, a więc systematycznym poszukiwaniu zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym, ich analizie i podjęciu działań prowadzących do ich wykorzystania na potrzeby rozwoju. Jest to więc aktywność o charakterze kreatywnym, obejmuje wszystkie etapy poprzedzające powstanie innowacji aż do jej realizacji czyli komercyjnego zastosowaniu.

Proces innowacji charakteryzują pewne prawidłowości a mianowicie:

• długość cyklu procesu innowacyjnego jest relatywnie trudna do określenia a priori, cykl ten jest długi, wynika bowiem z trudności i czasu trwania cyklu badawczo-wdrożeniowego.

• cykl innowacyjny jest indywidualnie zróżnicowany i zależy od wielu czynników, wśród których istotne znaczenie ma poziom rozwoju gospodarki oraz sektorowe umiejscowienie innowacji, czyli dziedzina techniki, w której zachodzi proces innowacyjny,

• wraz z rozwojem cywilizacji obserwuje się skracanie cykli innowacyjnych poszczególnych produktów czy technologii, a także powstawanie tzw. kolejnych generacji produktów,

• immanentną cechą działalności innowacyjnej jest ryzyko, które jest tym większe im bardziej pionierski charakter ma dane przedsięwzięcie innowacyjne. Na uwagę zasługują tu dwa podstawowe typy ryzyka: techniczne i ekonomiczne.

Ryzyko techniczne wiąże się z prawdopodobieństwem nie uzyskania zamierzonego efektu technicznego, np. założonych parametrów technicznych. Występuje przede wszystkim w początkowych fazach procesu innowacyjnego i jest wypadkową przyjęcia wadliwej metody badawczej, niewłaściwego kierunku badań, braku odpowiednich warunków materialnych, organizacyjnych itp.

Ryzyko ekonomiczne odnosi się natomiast do fazy wdrażania, w której ponosi się najwyższe nakłady realizacji przedsięwzięcia. Źródłem tego ryzyka jest niepewność, co do akceptacji produktu przez odbiorców czy też uzyskania przewidywanych efektów ekonomicznych.

• działalność innowacyjną wyróżnia: specyficzny produkt końcowy, niepowtarzalne metody osiągania tego efektu, specyficzny rodzaj nakładów. (np.opracowania oryginalne i trudno porównywalne z inną pracą, publikacje, wynalazki, wprowadzone do praktyki nowe rozwiązania techniczne). Choć są one różnorodne i trudne do jednoznacznego zdefiniowania służą głównie następującym trzem podstawowym celom:

I- ekonomicznemu - przejawiającemu się w postaci obniżenia kosztów, poprawy jakości, wprowadzeniu nowych produktów na rynek;

II- technicznemu - rozpoznawanemu poprzez inicjowanie nowości technologicznych, uzyskiwanie sukcesów światowych w nowych rozwiązaniach technicznych, zdobywaniu kolejnych patentów, znaków towarowych;

III- społecznemu - zapewniającemu zwiększenie bezpieczeństwa pracy, ochronę środowiska naturalnego, itp.

• innowacje w większym lub mniejszym stopniu powiązane są z przedsięwzięciami inwestycyjnymi;

• współcześnie innowacje są raczej efektem pracy zespołowej, stąd trudne jest indywidualne przypisanie danego wynalazku,

• przebieg procesów innowacyjnych w danej gospodarce uzależniony jest przede wszystkim od tendencji rozwoju technologicznego w przodujących krajach świata. Uzależnienie to rośnie w przypadku krajów o mniejszym potencjale technicznym i ekonomicznym, występują tu luki, czyli opóźnienia (szczególnie technologiczna). W takich przypadkach szczególnie znaczącą rolę ogrywa transfer innowacji technologicznych, który może rozwinąć się w formy wspólnych przedsięwzięć innowacyjnych np. w ramach ugrupowań integracyjnych i prowadzić do stopniowego wyrównywania poziomu innowacyjności w gospodarkach podążających

• procesy innowacyjne we współczesnej gospodarce światowej są silnie powiązane ze zmianami strukturalnymi. Są to przeobrażenia zarówno w układzie makroekonomicznym, jak i w skali mezo, a więc w układach międzysektorowych i wewnątrzsektorowych. Przemiany strukturalne prowadzą do wypierania z gospodarki przemysłów tzw. tradycyjnych i zastępowaniu ich przemysłami nowoczesnymi, które pozwalają na osiąganie relatywnie wysokich stóp wzrostu gospodarczego i chronią równocześnie naturalne środowisko. Powstaje więc problem budowania optymalnych struktur instytucjonalnych zapewniających sprzyjający klimat dla rozwoju innowacji.

W literaturze analizuje się najczęściej procesy innowacyjne poprzez wyszczególnienie kolejnych jego faz czy etapów.

Wyróżnia się na przykład pięć faz w następującej kolejności:

• badania podstawowe,

• badania stosowane,

• prace rozwojowe,

• wdrożenie

• i dyfuzja, (upowszechnienie innowacji)

Pojęcia te wymagają w tym miejscu zdefiniowania.

Badania podstawowe są to prace teoretyczne i eksperymentalne podejmowane przede wszystkim w celu zdobycia lub poszerzenia wiedzy na temat przyczyn zjawisk i faktów, nie ukierunkowane w zasadzie na uzyskanie konkretnych zastosowań praktycznych.

Badania stosowane są to prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy mającej konkretne zastosowania praktyczne. Polegają one bądź na poszukiwaniu możliwych zastosowań praktycznych dla wyników badań podstawowych bądź na poszukiwaniu nowych rozwiązań pozwalających na osiągnięcie z góry założonych celów praktycznych. Wynikami badań stosowanych są modele próbne wyrobów, procesów czy metod.

Prace rozwojowe są to prace, w szczególności konstrukcyjne, technologiczno-projektowe oraz doświadczalne polegające na zastosowaniu istniejącej już wiedzy, uzyskanej dzięki pracom badawczym lub wyrobów, materiałów, urządzeń, procesów, systemów czy usług, łącznie z przygotowaniem prototypów oraz instalacji pilotowych.

Wdrożenie i upowszechnienie oznacza wprowadzenie nowego produktu na rynek lub nowego procesu do produkcji.

Gdyby więc połączyć wymienione fazy z rezultatami, które z tymi fazami są związane można zbudować ogólny schemat procesu innowacji.

Rysunek 1. Ogólny schemat procesu innowacji

Źródło:W.kasperkiewicz, Parki technologiczne nowoczesną formą promowania innowacji, ,Absolwent, Łódź 1997, s.13

Bardziej praktyczne sformułowanie faz procesu innowacyjnego przedstawić można, wychodząc od potrzeby produktu, usługi czy procesu aż do jego wdrożenia, a mianowicie:

• potrzeba,

• pomysł,

• projekt,

• decyzje o zastosowaniu,

• wdrożenie.

Zarówno pierwsze, jak i drugie podejście opisuje jednak model liniowy procesu innowacji, to znaczy taki, w którym fazy wynikają jedna z drugiej, stąd powiązania są zawsze w jedną stronę. Podlegał on przez lata krytyce jako nieadekwatny do współczesnych warunków funkcjonowania gospodarek, ponieważ są one tak bardzo skomplikowane w powiązaniach różnych elementów i zależności, że nie sposób określić, gdzie proces ten się zaczyna i w zasadzie jest on wypadkową wielu różnych współzależności. Mimo to, wciąż jeszcze występuje w wielu krajach słabiej rozwiniętych, także w Polsce. Dlatego w praktyce prowadzi się raczej analizę procesu innowacyjnego rozumianego jako zestaw (lista) zadań prowadzących do wykreowania innowacji i jej utrzymania w powiązaniu z określeniem podmiotów i instytucji odpowiedzialnych za realizację tych zadań. Ujęcie takie pozwala na realizację wymienionych zadań w innym, niż liniowy modelu procesu innowacyjnego.

Tablica 1. Zestaw zadań i aktorów w procesie innowacji

NUMER ZADANIA	RODZAJ ZADANIA	ODPOWIEDZIALNI
(1)	Rozpoznanie rynku w zakresie potrzeb i możliwości	Inicjatywa firm, uruchomienie aktywności na poziomie firmy
(2)	Identyfikacja właściwej technologii	Zarządzający projektami lub konsultanci-specjaliści
(3)	Ewaluacja technologii	Menedżerowie/dyrektorzy techniczni
(4)	Zabezpieczenie wykreowania potrzebnej technologii wewnątrz sfery B+R, lub tworzenie wspólnych przedsięwzięć, licencjonowanie	Agencje specjalistyczne, firmy konsultingowe, placówki wyższej edukacji, instytuty naukowe, badawczo- rozwojowe
(5)	Przygotowanie biznes planu	Menedżerowie, księgowi, finansiści zewnętrzni
(6)	Zabezpieczenie finansowe na przedsięwzięcie innowacyjne	Banki, instytucje inwestycyjne (venture capital), agencje rządowe
(7)	Określenie potencjału rynkowego dla produktu, wielkość popytu, wzrost konkurencyjności, trendy	Badacze i konsultanci rynkowi, konsultanci projektów, działy marketingu i sprzedaży
(8)	Ochrona prawna projektu, np.patentowanie, znaki handlowe	Urzędy patentowe, doradcy prawni
(9)	Produkcja prototypów, rozwój produktu	Centra innowacji, jednostki B+R, inkubatory, biura projektowe i wzornictwa
(10)	Utworzenie systemu zarządzania projektem	Menedżerowie, inwestorzy/sponsorzy, konsultanci
(11)	Szkolenie w celu zapoznawania się z nową technologią	Instytuty wyższej edukacji, specjalistyczne centra, konsultanci
(12)	Szkolenie biznesowe w celu nabycia umiejętności w komercjalizacji produktów opartych na nowej technologii	Szkoły biznesu, konsultanci
(13)	Specjalistyczne szkolenie w zakresie organizacji produkcji nowego produktu	Szkoły wyższe, instytuty specjalistyczne organizacji
(14)	Wprowadzenie produktu, procesu lub usługi	Firma
15)	Monitorowanie i całościowa kontrola prowadzonych operacji	Konsultanci lub zarządzający projektem

Źródło:I.CooK&P.Mayes, Introduction to....., op.cit. s.29

Dokonując próby przyporządkowania wymienionych zadań tradycyjnie rozumianym fazom procesu innowacyjnego można stwierdzić, że:

• zadania ujęte w punktach od 1 do 4 dotyczą czynników znajdujących się w otoczeniu firmy - stanowią opcje do wyboru i ogólne możliwości. W praktycznym działaniu firmy warunki te można by określić pytaniem „dokąd zmierzamy?”, (potrzeba, pomysł)

• punkty od 5 do 9 stanowią wewnętrzne czynniki firmy - na ich podstawie można określić szanse wykonalności danych opcji, co da się z kolei ująć w pytaniu „czy możemy i jak to zrobimy?”, (projekt, decyzja o zastosowaniu)

• punkty od 10 do 15 dotyczą zastosowania - wprowadzenia idei w życie czy „wyjście z produktem z firmy na rynek”.(wdrożenie, dyfuzja)

Istotne jest, iż wskazane zadania obejmują zarówno cele techniczno-technologiczne jak i biznesowe, co podkreśla wagę oceny ekonomicznej, prowadzenia rachunku efektywności ekonomicznej w zasadzie na każdym poziomie zadaniowym. Przyjęte podejście koncentruje też baczniejszą uwagę na roli transferu technologii w osiąganiu sukcesu innowacyjnego, transfer technologii jest bowiem niejako subprocesem procesu innowacji.

W ramach wymienionych zadań transfer technologii wkracza w zadaniach: 2,3,4,8,9,11 i 13. Bierze więc udział w takich operacjach, jak:

• zidentyfikowanie właściwej, potrzebnej technologii,

• ewaluacja technologii i jej zabezpieczenie prawne,

• produkcja prototypu,

• szkolenia technologiczne,

• i organizacja produkcji.

Trzeba też dodać, że niektóre fazy, szczególnie badania podstawowe i stosowane są bardzo trudne do oddzielenia bowiem jest to proces ciągły, który jest naturalnym skutkiem istoty działalności badawczo-rozwjowej i wdrożeniowej. Fazy i zadania przeplatają się wzajemnie i często wynik badań podstawowych daje bezpośrednie efekty produkcyjne a badania stosowane zasilają stan wiedzy teoretycznej, pojawiają się sprzężenia zwrotne pomiędzy powstaniem innowacji a badaniami. Zależności te będą szczegółowo omówione przy analizie generacji procesów innowacyjnych.

Przebieg procesu innowacyjnego można też przedstawić stosując kategorie znanej metody typu „input” (wejście) i „output” (wyjście). Na wejściu bierze się pod uwagę podstawowe elementy potencjału niezbędnego dla powstania innowacji, a więc osiągnięcia sfery B+R, licencje, projekty wynalazcze, ludzi z ich kwalifikacjami i doświadczeniami, środki finansowe, wyposażenie (jakość) oraz potencjał informacji o rynku krajowym i światowym. Wyjście odnosi się do rezultatów innowacji występujących w formie technologii, produktów, procesów, rozwiązań organizacyjnych, metod zarządzania, itp.

Rysunek 2. Proces innowacyjny wg koncepcji input - output

input
output

Innowacja Innowacja

Źródło: W.Kasperkiewicz, Parki technologiczne nowoczesną formą promowania innowacji, Absolwent, Łódź 1997, s.15

2.2. Cykl życia produktu a specyfika procesu innowacyjnego

Dążenie do świadomego zarządzania procesami innowacyjnymi wymaga dokładnego określenia czemu mają one służyć, aby procesy te zakończyły się sukcesem. Ostatecznie bowiem proces innowacyjny ma służyć poprawie poziomu życia ludzi. Dokonując wyboru rodzaju innowacji produktowych należy ustalić krajowe priorytety, ich znaczenie dla różnych form produkcji, konsumpcji, ekologii, efektywności gospodarowania w kontekście współpracy międzynarodowej.

Punktem wyjścia jest analiza żywotności produktu na rynku (cykl rynkowy) odpowiadający na pytanie jaki jest wymiar czasu od wprowadzenia produktu na rynek do jego wycofania.

Istnienie cyklu życia produktu (CŻP) oznacza, że:

• produkty mają ograniczoną długość życia,

• sprzedaż produktu przechodzi przez odrębne fazy, przy czym każda stwarza sprzedawcy inne szanse,

• w różnych fazach cyklu życia produktu następuje wzrost lub spadek zysku,

• w każdej fazie cyklu życia produkty wymagają odmiennej strategii marketingowej, finansowej, produkcyjnej, strategii zakupów i polityki kadrowej.

Zanim jednak produkt wejdzie na rynek musi przejść przez cykle poprzedzające go, a więc fazę obserwacji i powstawania. Cykl obserwacji poświęcony jest na zbieranie wstępnych danych o idei nowego produktu, uwzględniając w miarę możliwości stopień niepewności jego wytworzenia i sprzedaży. W tym samym czasie podejmowane są już decyzje o jego poszukiwaniu i przygotowuje podstawy do alternatywnych rozwiązań tego produktu. Cykl powstawania obejmuje poszukiwanie wariantów produktu, ocenę tych wariantów i wybór określonego produktu. Kolejnymi czynnościami są badania nad wybranym produktem, prace rozwojowe kończące się prototypem, a niekiedy i serią próbną oraz przygotowaniem do produkcji i sprzedaży.

Cykl rynkowy obejmuje następujące fazy:

1. wprowadzenie (produktu na rynek): to okres powolnego wzrostu sprzedaży produktu w miarę jego wprowadzania na rynek. Brak zysków w tej fazie jest spowodowany wysokimi kosztami w tej fazie

2. wzrost: (udziału produktu w rynku) jest to okres szybkiej akceptacji produktu przez rynek i znacznej poprawy rentowności

3. dojrzałość: ( umocnieni produktu na rynku) okres zwolnienia wzrostu sprzedaży produktu, wynikający z uzyskania już akceptacji przez większość potencjalnych nabywców. Zyski stabilizują się lub maleją ze względu na zwiększone nakłady marketingowe na obronę produktu przed działaniami ze strony konkurencji

4. spadek: (zejście produktu z rynku) okres znacznego spadku sprzedaży i zysków aż do zejścia produktu z rynku

Włączając wcześniej omówione cykle powstaje więc zintegrowany cykl życia produktu, który składa się z:

1. cyklu obserwacji obejmujące przestrzeń warunków i poziomu naukowo-technologicznego,

2. cyklu powstania

3. cyklu rynkowego.

Pomiędzy tymi cyklami znajduje się cykl procesu innowacyjnego, który obejmuje:

• cykl obserwacji,

• powstania

• i pierwszą fazę cyklu rynkowego.

Zaprzestanie wytwarzania określonego wyrobu może być spowodowane bądź pojawieniem się na rynku nowych wyrobów lepiej zaspokajających potrzeby, bądź wyczerpaniem możliwości produkcji. Okres żywotności produktu jest uzależniony od możliwości badań odtwórczych w procesie innowacyjnym. Może on się wydłużyć przy dużym stopniu złożoności procesu innowacyjnego i monopolizacji źródeł zasilania wytwórców innowacji bądź ich zablokowania. Natomiast w sytuacji, gdy częstotliwość pojawiania się nowych wyrobów jest duża okres życia produktu ulega skróceniu. Określenie, w którym momencie okresu życia znajduje się dany produkt, jest niezbędną przesłanką alternatywy - czy dany produkt modernizować, czy też zastąpić nowym. Jest to szczególnie istotne dla produktów o dużym nasyceniu wiedzą tzw. technologii zaawansowanych, bowiem cykl życia produktu tego typu kształtuje się odmiennie od cyklu standardowego.

Rysunek 3. Fazy rynkowego cyklu życia produktu i jego charakterystyczne cechy

SPRZEDAŻ

WPROWADZENIE

WZROST

DOJRZA- ŁOŚĆ

SPADEK

CZAS

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Sprzedaż	Niska	Gwałtowny wzrost	Maksymalne obroty	Spadek
Koszt	Wysoki na jednego odbiorcę	Przeciętny na jednego odbiorcę	Niski na jednego odbiorcę	Niski na jednego odbiorcę
Zyski	Ujemne (strata)	Rosnące	Wysokie	Malejące
Odbiorcy	Innowatorzy	Wcześnie akce-ptujący produkt	Typowa większość	Konserwatyści
Konkurenci	Niewielu	Rosnąca liczba	Ustabilizowana liczba zaczyna spadać	Malejąca liczba

Źródło: Na podstawie: Chester R.Wasson, Dynamic..., op.cit., John A.Weber, Planning Corporate Growth with Inverted Product Life Cycles, Long Range Planning, October 1976, p.12-29

Wielkość sprzedaży, która służy do mierzenia długości życia produktu jest równocześnie wielkością popytu, a więc przedstawiona krzywa stanowi krzywą popytu rynkowego dla danego produktu. Moment, w którym musi być podjęta decyzja o zmianie produktu, czy jego modernizacji jest zdeterminowany akceptacją rynkową danej technologii, na której opiera się produkt. Dlatego też analizie poddać należy cykl technologiczny określający poziom skuteczności danej technologii i wydatki, które muszą być ponoszone na jej rozwój. Jest to bowiem trzon każdego produktu . Krzywe cyklu technologii przybierają charakterystyczną postać S, a przedstawiono je na kolejnym rysunku .

Rysunek 4. Cykl życia technologii

TECHNOLOGIA A DALSZY ROZWÓJ

Techniczna

Skuteczność DALSZY

Technologii ROZWÓJ TECHNOLOGIA B

ROZWÓJ

ROZWÓJ

BADANIA

BADANIA

Skumulowane wydatki na B+R

Źródło: Forschungs und Entwicklungsmanagement, C.E.Poeschel Verlag, Stuttgart 1983, s.21

Istnieje logiczne powiązanie i czasowe następstwo między kolejno stosowanymi technologiami wytwarzania danego produktu. Technologia aktualnie stosowana osiąga w czasie dojrzałość i już wtedy muszą być rozpoczęte prace badawcze nad nową technologią, która zastąpi dotychczasową. Prace nad nową technologią uzasadnia fakt, że wyczerpały się możliwości dalszego ulepszania istniejącej technologii. Nowa technologia, droższa od dotychczasowej musi się charakteryzować wyższymi parametrami technicznymi, ekonomicznymi, ekologicznymi, społecznymi, a więc winna gwarantować wyższe skumulowane efekty. Proces zastępowania technologii starych przez nowe daje w wyniku skumulowanego efektu skok jakościowy i ilościowy w produktach i procesach oraz obniżkę jednostkowego kosztu. Procesowi temu towarzyszy też okres intensywnego uczenia się zarówno twórców nowej technologii, jak i jej użytkowników.

Łącząc na jednym schemacie trzy wymienione wcześniej cykle, a więc cykl popytu rynkowego, cykl powstawania i cykl innowacyjny - w którym rodzą się nowe technologie a dzięki nim produkty i procesy prześledzić można wzajemne zależności występujące pomiędzy tymi procesami.

Rysunek 5. Współzależnościowy cykl życia produktu

Wprowa- Wzrost Dojrzałość Spadek

dzenie

Badania

Idee produktu Konce- Koszty B+R

pcja (Nowy cykl rozwojowy)

produktu Rozwój

produktu Prototyp

- serie wstępne

Źródło: Na podstawie: L.Białoń, T.Obrębski, Elementy polityki przemysłowej, ONSPW, Warszawa 1993, s.98

Wraz z pojawieniem się innowacji produktowej lub procesu innowacyjnego w postaci nowej technologii na rynku rozpoczyna się proces upowszechnienia w postaci dyfuzji i transferu technologii. Dopiero w tym etapie możliwe są do zaobserwowania efekty w procesach produkcyjnych, na rynku i w konsumpcji. Zmiany w procesach produkcyjnych dotyczą przemian w strukturze branżowej, asortymentowej, podmiotowej i przestrzennej, jak również w zakresie czynników wytwórczych. Na rynku zmiany wyrażać się mogą poprzez coraz większe nasycenie w zakresie tej samej generacji produktów. Natomiast zmiany w konsumpcji przejawiają się przede wszystkim w pełniejszym - jakościowo i ilościowo - zaspokojeniem potrzeb społecznych. Zmiany w strukturze rynku i konsumpcji stanowią jednak impuls do poszukiwania nowych idei produktowych i procesowych. Przedsiębiorcy nie reagują jednakowo na możliwość produkcji nowego wyrobu, czy nabycie i zastosowanie nowej technologii. Niektórzy oczekują na pojawienie się pierwszych sukcesów ekonomicznych zanim decydują się na zmiany decyzyjne. Tak więc również intensywność upowszechniania dokonuje się w pewnych fazach, co zobrazowano poniżej.

Rysunek 6. Relacje pomiędzy cyklem życia produktu i procesu technologicznego a zachowaniem się w przedsiębiorców w procesie upowszechniania innowacji

Obroty

w jednostkach

pieniężnych
procesu dyfuzji

Krzywa

1000

810 Maruderzy

Większość

500 Cykl życia produktu Wcześni adapterzy

Innowatorzy

2 Wprowadzenie Wzrost Dojrzałość Spadek Typ przedsiębiorstwa

Źródło: Na podstawie L.Białoń, T.Obrębski, Elementy..., op.cit.

Trzeba jednak mieć na uwadze, że cykl życia produktu o charakterze innowacyjnym produktów high-tech przebiega nieco odmiennie niż cykl życia produktu o innym charakterze. Różnice te są widoczne jeśli porówna się kształt idealnego cyklu życia produktu z cyklem życia produktu innowacyjnego.

Rysunek 7. Kształt idealnego i innowacyjnego high-tech cyklu życia produktu

Sprzedaż

Dp I/G M D

Czas

Sprzedaż

Dp I/G M D

Czas

Gdzie:

Dp - okres rozwoju produktu

I/G - okres wprowadzenia i wzrostu

M - okres dojrzałości

D - spadek

Źródło: A.Golden & E.Muller, Measuring Shape Patterns of Product Life Cycles: Implications for Marketing Strategy,, Hebrew University of Jerusalem, 1982

W kształcie idealnego cyklu życia produktu okres rozwoju jest krótki i stąd koszty w fazie rozwoju są niskie.

Okres wprowadzenia i wzrostu (I/G) jest też krótki i dlatego sprzedaż dość szybko osiąga swoje maksimum, co warunkuje wczesne uzyskiwanie maksymalnego dochodu.

Okres dojrzałości (M) trwa dość długo, co oznacza, że przedsiębiorstwo ma przedłużony okres zysków.

Spadek (D) jest bardzo wolny, a więc spadek zysków jest stopniowy, pozwalający na swobodne dostosowanie się.

Z kolei cykl życia produktów opartych na high-tech, a więc innowacji typu radykalnego, jak widać z rysunku 7. jest raczej niekorzystny dla firmy.

Faza rozwoju trwa długo i jej koszt gwałtownie rośnie.

Okres wprowadzenia jest również długi, co oznacza długie oczekiwanie na osiągnięcie zysku i jego wzrost.

Faza dojrzałości jest krótka, co nie daje szansy na przedłużenie okresu osiągania stabilnych zysków, zaś faza spadku jest bardzo szybka.

Przedsiębiorstwa decydujące się na tego typu produkty muszą więc poświęcać dużo czasu i zainwestować ogromne środki aby rozwinąć swój produkt. Wprowadzenie takiego produktu na rynek jest czasochłonne, popyt na niego nie trwa zbyt długo, bowiem ze względu na szybkie zmiany technologiczne ulega szybkiemu zmniejszeniu.

Produkty oparte na high-tech są więc przedsięwzięciami o podwyższonym stopniu ryzyka. Biorąc powyższe pod uwagę można wyjaśnić dlaczego wiele przedsiębiorstw decydujących się na produkty high-tech ponosi porażkę i dlaczego wiele firm oczekuje na sukcesy rynkowe innych zanim zdecyduje się na produkcję innowacyji opartych na wysokich technologiach. Stąd też różny jest sposób reagowania przedsiębiorstw na pojawienie się zmian technologicznych na rynku, co pozwala na zaklasyfikowanie ich do różnych grup.

Najbardziej odporni na ryzyko, ale też zyskujący najwięcej to grupa innowatorów, następni to grupa wczesnych adapterów, po przeanalizowaniu doświadczeń wchodzi większość przedsiębiorców chcących wykorzystać zmiany i wreszcie najbardziej oporni to grupa maruderów.

Wybór momentu decyzji o podjęciu zmian technologicznych decyduje o skali korzyści osiąganej przez użytkowników, stąd innowatorzy i wcześni adapterzy zyskują największe dochody, są oni też relatywnie lepiej wykształceni, młodzi i cieszą się wyższym statusem społecznym. Kolejne grupy przedsiębiorców osiągają korzyści ze zmian technologicznych w zależności od przebiegu procesu dyfuzji. Zależy on w dużej mierze od warunków rynkowych (zakres konkurencji), ale głównie od właściwości danej innowacji (złożoność, stopień zyskowności, możliwości adaptacyjne, doświadczenie i wiedza adapterów) i polityki państwa wobec innowacji.

2.3. Generacje procesów innowacyjnych

Kreowanie powiązań w procesie innowacji, w którym występują współzależności między nauką technologią i otoczeniem, czyli gospodarką - w praktyce bardzo skomplikowanych, w teorii - przedstawia się za pomocą modeli procesu innowacji, które na skutek zmian w aktywności gospodarczej musiały podlegać modyfikacji. Zmiany dokonujące się w gospodarce i w zależnościach pomiędzy nauką, technologią i gospodarką można ująć pięciu generacjach procesu innowacyjnego.

PIERWSZA GENERACJA: MODEL INNOWACJI PCHANYCH PRZEZ NAUKĘ /TECHNOLOGIĘ/

Jest to prosty model liniowy pokazujący krok po kroku drogę powstawania innowacji: od czystych badań naukowych poprzez badania stosowane do rozwoju technologii i produkcji realizowanej przez określoną firmę i sprzedaży produktu na rynku. Podstawą konstrukcji modelu liniowego jest założenie o wiodącej roli nauki w tym procesie i przeświadczenie o czasowym następstwie kolejnych jego faz. Realizowany w latach od ok.1950-tego do drugiej połowy lat 1960-tych. Zasadą tego modelu było twierdzenie, że: im większe będzie finansowe zasilanie sfery B+R tym więcej wytworze się innowacji.

Rysunek 8. Model innowacji pchanych przez naukę /technologię/ - pierwsza generacja

BADANIA MARKE- WTWARZANIE SPRZEDAŻ

PODSTAWOWE TING (rynek)

nauki transferowe/

Źródło: R.Rothwell, Systems Integration and Networking; Towards the Fifth Generation Innovation Process, Chaire Hydro-Quebec Conference en Gestion de la Technologie, University of Montreal, Quebec, 28 May, 1993

Wiadomo dziś powszechnie, że przyjęte podejście jest poważnym uproszczeniem rzeczywistości, ponieważ, jak wykazują liczne przykłady , wiele znakomitych wynalazków zrodziło się w umysłach indywidualnych wynalazców-praktyków, którzy nie byli naukowcami; znane są innowacje, które powstały przypadkowo - sławną penicylinę odkryto dzięki przypadkowo zaobserwowanemu zjawisku - wyginięcia bakterii pod wpływem pleśni. Oczywiście, wynalazki i doskonalenia rodzą się dzięki zakumulowanemu zasobowi wiedzy w danym społeczeństwie, niemniej rozliczne przykłady nie potwierdzają kapitalnego dla liniowego modelu procesu innowacyjnego założenia o inspirującej roli badań naukowych w kreowaniu wszystkich innowacji.

DRUGA GENERACJA: MODEL INNOWACJI CIĄGNIONYCH PRZEZ POTRZEBY /RYNEK/

Obejmuje okres od drugiej połowy lat 1960-tych do początku lat 1970-tych, w którym zintensyfikowała się konkurencja i studia nad procesem osiągania innowacji. Stąd większa uwaga skoncentrowana została nad rolą rynku w rozwoju innowacji w wyniku czego powstał model liniowy innowacji ciągnionych przez potrzeby /lub rynek/. Innowacje pojawiają się jako rezultat postrzeganych lub jasno wyartykułowanych potrzeb konsumentów. W tym przypadku rynek jest postrzegany jako źródło ukierunkowania przepływów środków na B+R, natomiast zadaniem departamentu B+R jest reagowanie na informacje rynkowe przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Rysunek 9. Model procesu innowacji pchanych przez potrzeby / rynek/

POTRZEBY BADANIA WYTWARZANIE SPRZEDAŻ

ZGŁASZANE NA I ROZWÓJ

RYNKU

Źródło: R.Rothwell, Systems Integration.op.cit.

TRZECIA GENERACJA: MIESZANY MODEL PROCESU INNOWACJI

W latach 1970-tych wiele badań i analiz wykazało, że model procesu innowacji pchany przez naukę i ciągniony przez rynek są zbyt uproszczone w stosunku do skomplikowanych w gospodarce. W istocie bowiem procesy te mają charakter powiązań pomiędzy nauką technologią i rynkiem. Powstał model procesu innowacji, który choć wciąż jeszcze bardzo uproszczony, jednak był bardziej reprezentatywny. Został definiowany jako „..logicznie postępujący, choć niekoniecznie kontynuowany proces, który może być podzielony na serię funkcjonalnych zróżnicowanych, jednak współdziałających i współzależnych stadiów”

Rysunek 10. Mieszany model procesu innowacji

NOWE POTRZEBY SPOŁECZŃSTWA I RYNKU

POTRZEBY

BADANIA PRODUKCJA

PROJEKTO- PROTOTYPÓW WYTWARZA- MARKETING RYNEK

NARODZINY WANIE I RZANIE I SPRZEDAŻ

IDEI ROZWÓJ

NOWE

TECHNO- STAN I POZIOM ROZWOJU TECHNOLOGII I PRODUKCJI

LOGIE

Źródło: R. Rothwell, Systems Integration.., op.cit.

CZWARTA GENERACJA: MODEL ZINTEGROWANY

Esencją trzeciej generacji procesu innowacyjnego były pętle o charakterze sprzężeń zwrotnych, sekwencyjność stadiów, interakcje funkcjonalne i kooperacja. Pierwszy prawdziwy odpowiednik modelu innowacji wynikający z rozwoju studiów nad procesem innowacyjnym odnotowano w przemyśle motoryzacyjnym i w sektorze elektronicznym w Japonii. Występuje tu całkowity lub bardzo wysoki poziom wzajemnego nakładania się funkcji w procesie innowacji. Poniższy rysunek przedstawia przykład modelu 4G /czwartej generacji/ procesu innowacji opracowanego na podstawie funkcjonowania japońskiego przemysłu samochodowego. Najbardziej istotną cechą tzw. podejścia „rugby team” jest już nie tylko paralelizm ale także wysoki poziom funkcjonalnej integracji podczas realizacji konkurencyjnej działalności. Na podstawie tego reprezentanta można stwierdzić, iż istota modelu 4G jest określona przez dwa zasadnicze, wewnętrzne cechy tego procesu, tzn. paralelność i integrację. Wokół nich w praktyce rozwija się pajęczyna zewnętrznych interakcji występujących już w modelu trzeciej generacji /3G/.

Rysunek 11. Czwarta generacja procesu innowacji

| |

|MARKETING

|

|

| B+R |

|

| |

ROZWÓJ PRODUKTU |

| |

| TECHNIKA PRODUKCJI |

| | ZDOLNOŚCI PRZETWÓRCZE /ZAOPATRZENIE/ |

| |

| PROCES WYTWARZANIA | * * * * * |

| SPOTKANIA GRUP INTEGRACYJNYCH |

| /INŻYNIERÓW/MENADŻERÓW/

MARKETING WYLANSOWANIE

Źródło: A.Graves Comparative Trends in Automotive Research and Development, DRC Discussion Paper No.54 , SPRU, University of Sussex , Brighton 1987

PIĄTA GENERACJA: INTEGRACJE SYSTEMÓW I PRACA W SIECI /SIN/

Pewną bazą dla sformułowania koncepcji procesu innowacji piątej generacji /5G/ były i są wyniki badań wielu autorów analizujących proces rodzenia się nowego produktu i pracujących nad analizą porównawczą tych procesów w wiodących krajach, szczególnie zaś w Japonii i USA. Okazało się, że japońskie korporacje są w stanie wytwarzać produkty szybciej i

po niższych kosztach niż przedsiębiorstwa amerykańskie. Przypisano to wzrostowi zakresu krzyżowania funkcji, wszechogarniającej integracji oraz wrodzonej oszczędności czasu i efektywności procesu informacyjnego w Japonii. Przyczyniła się do tego znacznie przyjęta w Japonii w latach 80. strategia oparta na oszczędności czasu, windując japońskie korporacje na szczyt światowej konkurencji. Oczywiście ograniczenie czasu może nieść z sobą dodatkowy wzrost kosztów, np. podwojenie środków przeznaczonych na rozwój jest w stanie zredukować czas rozwoju. Wyliczono, że ograniczenie czasu o 1% może doprowadzić do wzrostu kosztów o 1-2%. Badacze zaproponowali narzędzie analizy w formie krzywej relacji czasu do kosztów nazwaną krzywą „U”. Wykorzystując je sugeruje się, iż firmy japońskie poświęcają więcej środków w celu skrócenia cyklów rozwojowych produktu nawet jeśli krótkookresowe koszty rosną, pod warunkiem jednak, że uzasadniają to długookresowe korzyści /np.zwiększenie ilości konsumentów i stąd wzrost wartości/. Nawet będąc pierwszym na rynku nie można pomijać ważności znaczenia korzyści, jakie firma może osiągać z faktu bycia szybkim lub punktualnym.

Jedna z interpretacji porównań relacji czas/koszt pomiędzy firmami USA i Japonii wykazuje, iż firmy japońskie działają w pobliżu górnej części krzywej „U”, podczas gdy firmy amerykańskie znajdowały się zbyt daleko z prawej strony ich krzywej relacji czas/koszty produkcji - co wynika z ich silnej sektorowej specjalizacji. Jednak firmy japońskie choć są szybsze, są też bardziej kosztowne niż ich amerykańskie odpowiedniki. Wykazano to w wielu badaniach, szczególnie wyraźnie wykazują to dane w sektorze samochodowym. Sugeruje się więc, iż Japonia i USA działają opierając się na różnych krzywych „U”; firmy amerykańskie działają wg krzywej „U” charakterystycznej dla trzeciej generacji procesu innowacyjnego /3G/ zaś firmy japońskie działają wg krzywej „U” czwartej generacji procesu technologicznego /4G/. Na podstawie badań i doświadczeń wykazano, że proces rozwoju innowacji jest dzisiaj w większym stopniu procesem polegającym na pracy w sieci; stąd w latach 80. znacząco wzrosła liczba aliansów i związków kooperacyjnych, konsorcjów w zakresie B+R, wiele form współdziałania przybrało charakter bardziej intymny ale też silniejszy strategicznie, małe i średnie firmy innowacyjne /MŚP/ rozwijają daleko idącą współpracę zarówno z wielkimi korporacjami, jak i z innymi małymi firmami. W tym samym czasie rośnie presja, by firmy stawały się szybkimi innowatorami, co oznacza, że optymalny jest przykład japoński: należy być zarówno szybkim, jak i efektywnym innowatorem. Kierując się na szczyt piramidy współcześni innowatorzy zmierzają z krzywej U-3G do bardziej efektywnych zależności czas/koszty, a więc kierują się zależnościami opisanymi na krzywej „U” - piątej generacji procesu innowacyjnego, która jest jednością integracji systemowej i pracy w sieci /SIN/. Centralne miejsce w tym modelu zajmują nieprzeciętne właściwości elektroniki dające szanse na lepszą szybkość i wyższą efektywność rozwoju produktu w procesie innowacyjnym. Powiada się, że kwintesencją modelu 5G jest rozwój modelu 4G w którym technologia zmian technologicznych jest swą własną zmianą.

Tablica 2. Najbardziej charakterystyczne cechy modelu „5G': systemu integracji i

pracy w sieci

NAJWAŻNIEJSZE ELEMENTY STRATEGICZNE

strategia oparta na oszczędności czasu koncentrowanie się na wzroście jakości i innych niecenowych czynnikach konkurencji wzrost znaczenia elastyczności i odpowiedzialności potrzeby jako wyznacznik strategii przedsiębiorstwa strategia oparta na horyzontalnej współpracy technologicznej strategie rozwoju systemów elektronicznego zbierania i przetwarzania danych kreowanie polityki kontroli jakości

PIERWSZEŃSTWO W REZLIZACJI NADZWYCZAJNYCH CECH:

Zwiększenie zakresu organizacyjnej i systemowej integracji rozwój procesów paralelnych i zintegrowanych wczesny wpływ dostawców na kształtowanie i wytwarzanie produktu wpływ wiodących użytkowników na wytwarzanie produktu gdzie to możliwe zastosowanie horyzontalnej kolaboracji technologicznej Płaskie, bardziej elastyczne struktury organizacyjne w celu szybkiego i efektywnego podejmowania decyzji rozszerzenie zakresu władzy menadżerów na niższych szczeblach wzmocnienie championów produktowych i liderów w zakresie projektowania Pełny rozwój wewnętrznych baz danych efektywne systemy udziału w bazie danych metody metryczne, heurystyczne i systemy eksperckie elektroniczne wspomaganie rozwoju produktu stosując systemy 3D-CAD i modelowanie symulacyjne połączenie systemów CAD/CAE w celu podwyższenia elastyczności rozwoju produktu i jego metod wytwarzania Efektywne powiązania z zewnętrznymi bazami danych Współtworzenie rozwoju produktu wraz z dostawcami stosując systemy CAD Stosowanie systemów CAD w powiązaniach z konsumentami efektywne powiązania danych z współpracownikami sfery B+R

Źródło:R.Rothwell: Issues in User-producer Relations: Role of Government, Materiały z konferencji w Espo, Finlandia, 26-27 listopada, SPRU, University of Sussex 1992

Rysunek 12. Zależności czas/koszt w rozwoju produktu dla procesu innowacji typu 3G, 4G i 5G

Wzrost

kosztu

US - proces 3G

Japonia - proces 4G

PROCES 5G

Wzrost ilości czasu

Źródło: R.Rothwell, Systems Integration and Networking: the Fifth Generation Innovation Process, Conference Paper, SPRU, University of Sussex, Brighton 1993

Model procesu innowacji piątej generacji wskazuje zawiera dowody na to, iż innowacja we współczesnym rozumieniu jest problemem złożonym i skomplikowanym dlatego najbardziej adekwatnym procesem jej powstawania jest system pracy w sieci. Praktycznym przejawianiem się tej tezy jest rosnąca liczba fuzji przemysłów opartych na wysokich technologiach, kooperacji w zakresie B+R, aliansów strategicznych i konsorcjów badawczych.

Modelem procesu innowacji, który łączy pewne elementy pracy w sieci z tradycyjnie rozbudowanymi strukturami innowacyjnymi w różnych krajach, szczególnie wysoko rozwiniętych jest postać łańcuchowego modelu (the chain-linked model) współzależnych powiązań nauki, technologii i gospodarki, który uznaje się w literaturze przedmiotu za najbardziej adekwatny sposób rozumienia procesu koniecznych interakcji w dochodzeniu do powstania innowacji technologicznych. Jest to model powiązań łańcuchowych przebiegających od nauki /z koniecznym „pomostem”/ poprzez technologię do gospodarki, na każdym etapie procesem wspomagającym jest proces uczenia się, rozumiany również jako proces wspołzależnościowy. Coraz bardziej ważne w praktyce a wykazane również w tym modelu, staje się ekonomiczne znaczenie wypracowanego „kapitału wiedzy” tworzonego, bądź transmitowanego w ramach konsorcjum, zespołu badawczego, aliansu strategicznego, itd.. Prezentowany zestaw współzależności oznacza bowiem mechanizm, dzięki któremu badania naukowe i edukacja (kapitał wiedzy) biorą bezpośredni udział w tworzeniu innowacji przemysłowych.

Rysunek 13. Model współzależności: nauka- technologia- gospodarka /model łańcuchowy/

Źródło: Na podstawie S.J.Kline i N.Rosenberg, "An Overview of Innovation" in National Academy of Engineering, The Positive Sum Strategy: Harnessing Technology for Economic Growth, The National Academy Press, Washington DC, 1986,

2.4. Cechy procesów innowacyjnych u progu XXI wieku

Pomimo wskazywanej trudności oddzielenia badań podstawowych od stosowanych (rozwojowych) w praktyce do takich podziałów dochodziło i proces ten w wielu krajach nie jest zakończony. Badaniami, zwłaszcza podstawowymi, zajmują się placówki należące do sfery nauki, często łączące działalność badawczą z dydaktyką. Badaniami rozwojowymi, zwłaszcza zaś projektowaniem i uruchamianiem produkcji zajmują się specjalne organizacje (w Polsce nazywane zapleczem naukowo-badawczym przemysłu) bądź same firmy przemysłowe. Przy czym w tzw. zapleczu naukowo-badawczym zachodziły modyfikacje doprowadzające do wzbogacania jego struktury instytucjonalnej. W latach 70. zauważono, że podział taki znacznie wydłuża cykl innowacyjny i w oczywisty sposób podnosi koszty badań. Zrodziła się więc potrzeba modyfikacji tak koncepcyjnej, jak i praktycznej procesów innowacyjnych w krajach o różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Wspólny pakiet podjętych modyfikacji procesowych pozwala na wskazanie głównych cech procesów innowacyjnych lat dziewięćdziesiątych, które można ująć w następujących punktach:

• tendencja do łączenia w ramach jednej organizacji obu członów sfery B+R, (badań podstawowych i stosowanych) a także aktywność na rzecz zbliżenia procesu innowacyjnego do działalności gospodarczej ,

• przyjęcie innowacji technologicznej jako czynnika rozwoju i wyznacznika nowoczesności gospodarki danego kraju,

• traktowanie innowacji technologicznej jako determinantę międzynarodowej konkurencyjności firm, przemysłów i krajów /bo daje lepszą jakość, szerszą ofertę produktów, konkurencyjne ceny, a przez możliwość rozszerzenia rynków daje lepsze relacje kosztów inwestycji innowacyjnych, wyższe oczekiwania zysków, wyższy poziom inwestycji/,

• miernikiem siły konkurencyjnej danej gospodarki stał się udział wartości środków przeznaczonych na B+R w wartości dochodu narodowego,

• otwieranie się na międzynarodowa konkurencję sprzyja w nabieraniu innowacyjnej dynamiki przez firmy, przemysły i kraje,

• opóźnienia technologiczne i organizacyjne (luki) są źródłem występowania luki cywilizacyjnej,

• koncentracja innowacji w najbogatszych krajach świata, do których należą: USA, Japonia, Kanada, niektóre kraje Europy Zachodnie. Zjawisko koncentracji wzmacniane jest poprzez bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które płyną głównie od bogatych do bogatych oraz przez tzw. drenaż mózgów, czyli wysysanie zdolnych pracowników naukowo-badawczych z krajów biedniejszych przez placówki naukowe krajów tzw. centrum gospodarczego,

• przyspieszone podążanie w rozwoju innowacji technologicznych przez kraje nowo uprzemysłowione, zwłaszcza przez takie kraje jak Korea Południowa, Tajwan, Singapur, Indie. Opierając się na imporcie technologii z krajów zachodnich uruchomiły własne badania i doskonale wyszkoliły kadrę będącą w stanie zbudować silny potencjał innowacyjny, w niektórych dziedzinach konkurencyjny dla krajów centrum,

• globalizacja technologii powodująca polaryzację krajów, firm i społeczeństw, co ma swoje pozytywy we wzroście jakości produktów, dostępności do dobrych i rzadkich pomysłów i obniżania kosztów na wielu etapach procesu innowacyjnego ale ma też konsekwencje w trwałym budowaniu dominujących pozycji na rynku światowym i budowanie skutecznych barier wejścia dla nowo wchodzących,

• koncentracja innowacji technologicznych w wybranych sektorach gospodarki, które wg badaczy stanowią aktualne i potencjalne możliwości wygrywania w konkurencji. Zalicza się do nich osiągnięcia w dziedzinach: komunikacji, komputerów, elektroniki użytkowej, fizyki ciała stałego, oprogramowania, inżynierii oprogramowania, identyfikacji i pomiarów, źródeł energii i energetyki, środowiska naturalnego, transportu, aeronautyki i militariów, elektroniki medycznej i przemysłowej, nauk podstawowych.

• innowacje technologiczne preferują ekspansje na rynki międzynarodowe przez bardziej trafione bezpośrednie inwestycje zagraniczne, głównie dzięki eksploatowaniu lokalnych rezerw popytu i przezwyciężaniu różnego rodzaju barier utrwalonych w strukturach handlowych za granicą. Jest to nazywane działaniem czynników lokalnych na rzecz działania globalnego /local for global/,

• porozumienia handlowe i techniczne wśród firm z różnych krajów prowadzą do tworzenia możliwości osiągania korzyści z międzynarodowego rozpowszechnienia źródeł innowacji i z międzynarodowego podziału pracy jako innowacyjnej aktywności; dają elastyczne i niezbyt kosztowne formy internacjonalizacji produkcji i działania.

• priorytetami lat dziewięćdziesiątych - co widać szczególnie w programach ramowych UE - są technologie związane z ochroną środowiska i osłabieniem negatywnego oddziaływania na przyrodę przez człowieka, oraz technologie informatyczne związane z budowaniem tzw. społeczeństwa informacyjnego,

• rosnąca rola edukacji i permanentnego procesu uczenia się, nabierania cech innowacyjnych przez społeczeństwo jako droga do społeczeństwa wiedzy i przedsiębiorczości intelektualnej (gospodarki opartej na wiedzy).

1. Bariery w procesach innowacyjnych

Jeśli przyjmujemy wykazane wcześniej cechy innowacji i procesów innowacyjnych jako wiodące w procesach wzrostu gospodarczego i osiągania konkurencyjności to rodzi się pytanie, czy na drodze dochodzenia do podwyższania poziomu innowacyjności gospodarki i firmy pojawiają się jakieś blokady? Okazuje się, że w istocie są sfery wywołujące bariery w procesach innowacyjnych a najważniejsze zalicza się je do następujących grup :

1. Negatywna lub ambiwalentna postawa i stosunek do innowacji zarządzających w firmie i w gospodarce

2. Niski poziom efektywności sfery B+R

3. Krótkookresowe strategie

4. Opór pracowników i społeczeństwa wobec zmian

5. Słaby dostęp do informacji

6. Słabe więzi producentów z konsumentami i dostawcami

7. Nieadekwatna do potrzeb procesu innowacyjnego struktura instytucjonalna

8. Nieefektywny system finansowania innowacji (brak venture capital)

9. Słaba promocja i reklama

Tak więc w skali makroekonomicznej istotną barierą jest struktura instytucjonalna niw wyzwalająca sprzyjającego klimatu dla rozwoju innowacji. Z kolei w skali mikroekonomicznej, postawa i zdolności zarządzających, ich orientacja w przestrzeni rynkowej jest najistotniejszą sprawą w zakresie transferu technologii i kreowania innowacji. Problem polega na tym, iż napotkać można na sprzeczności w samym systemie zarządzania. Nawet bowiem wtedy, jeśli zarządzający są otwarci na zmiany, to w sytuacji, gdy firmę charakteryzuje pionowa struktura zarządzania musi upłynąć jakiś czas zanim konieczne przedsięwzięcia innowacyjne zostaną podjęte.

Tymczasem konkurenci szybciej reagujący na zmiany wykorzystują tę okazję dla osiągania własnych korzyści. Okazuje się, że nawet system zarządzania realizujący zmiany może mieć pewne słabości. Jedna z nich wynika z procesu innowacyjnego prowadzonego (obejmującego badania i rozwój produktu) wewnątrz danej firmy. Dopóki rozwijany produkt nie znajdzie się na rynku, to podejmowane przez daną firmę rozwiązania techniczne i stosowane środki mogą być przejęte przez konkurentów. Skutkiem może być pojawienie się szybciej na rynku podobnego produktu przy niższych kosztach B+R. Wiele przykładów takich działań można znaleźć w przemyśle elektroniki konsumpcyjnej czy przemyśle opakowań. Korzyści z nowego czy zmodyfikowanego produktu są możliwe dopiero po jego ukazaniu się na rynku.

Postulaty pod adresem menedżmentu głoszą więc często, iż nie powinien on zbyt mocno przywiązywać uwagi tylko do nowych produktów ale również nie ignorować kontynuacji rozwoju technologii już istniejącej. Zarządzający nie mogą pozostawać w samouwielbieniu swych sukcesów.

Bardzo dobry produkt, ale sprzed czterech lat, na którym firma polegała może nagle okazać się przestarzałym. Przedsiębiorstwo musi więc przyjmować strategię „patrzenia wprzód”.

W wielu firmach istnieje też nieporozumienie polegające na tym, iż uważa się za konieczne i warte zachodu uruchomienie aktywności opartej na B+R co pięć lat lub też wtedy, gdy zrodzi się potrzeba nowego produktu.

Takie podejście jest nie do przyjęcia we współczesnej konkurencji. Jeśli sfera B+R ma cechować się efektywnością jej aktywność musi być kontynuowana, choć niewątpliwie wymaga to stałego ponoszenia wysokich kosztów.

Firmy, które działają wg strategii krótko okresowej nie chcą ponosić wysokich nakładów na B+R, które przynoszą efekty w długim okresie. Krótkookresowy punkt widzenia oznacza, że wiele firm jest niechętnych w rozwijaniu aktywności innowacyjnych i braniu udziału w grze o nowy produkt. Postawa taka prowadzi je do przyjmowania pozycji niekonkurencyjnej względem innych, często też do bankructwa.

Informacja i dostęp do niej traktowane są jako krwioobieg w transferze technologii i kreowaniu innowacji. Im lepszy jest system informacji tym bardziej adekwatne do rzeczywistości i częstsze są zmiany dokonywane w technologiach i gospodarce jako całości. Dlatego powinny być zapewnione warunki dla maksymalizowania dostępu do informacji i jej dopływu do firmy. Istotne są tu zarówno kanały informacji o charakterze formalnym jak i nieformalnym. W tej dziedzinie jedną z ważnych pozycji przepływu informacji jest marketing firmy, produktu, procesu; jego znaczenie jest bezdyskusyjne. Niemniej jakość marketingu decyduje o sukcesie informacji. Okazuje się, że w praktyce najlepszy produkt może ponieść klęskę na skutek niewłaściwego marketingu.

Okresy lat 80. i 90. nazywany były czasem jakości i usług dla konsumenta. Jest tak, gdyż większość organizacji stawia tezę, iż zyskowność zależy od zadowolenia konsumentów i powiązań z dostawcami. Wciąż bowiem da się udowodnić, iż najlepszy, najnowocześniejszy nawet produkt, jeśli nie ma zapewnionej dobrej promocji, informacji i komunikacji z konsumentami nie osiągnie sukcesu. Prawidłowością jest, iż im lepszy jakościowo produkt tym większej pracy w zakresie komunikacji społecznej wymaga, by ostatecznie jego sprzedaż zapewniła wysokie zyski. A trzeba tu przypomnieć, że produkty o wysokiej zawartości wiedzy (np. typu high-tech) bardzo krótko utrzymują się na rynku, faza dojrzałości jest w cyklu ich życia skrócona. Stąd tylko dobra promocja pozwoli na osiąganie wysokich zysków w krótkim czasie.

Małe i średnie przedsiębiorstwa napotykają na dodatkowe utrudnienia w prowadzeniu aktywności innowacyjnej i korzystaniu z transferu technologii. Do barier tych zalicza się:

• brak czasu,

• zbyt wysokie koszty,

• trudności z problemami bieżącymi, (płynność)

• niepewność co do osiągnięcia odpowiedniej technologii.

MŚP opierają swą działalność na strategii krótkookresowej, stąd nie są w stanie podporządkować się wymaganiom aktywności innowacyjnej opartej na strategii długookresowej. Mają one też stale problemy z płynnością finansową, stąd koncentrują uwagę na problemach bieżących polegających na poszukiwaniu odbiorców, zabezpieczeniu środków do dalszej działalności, bieżącej sprzedaży i uzyskiwaniu bieżącej płynności.

Pytania do wykładu II. ODPOWIEDZIEĆ NA ZAZNACZONE NA ZIELONO PYTANIA I ODPOWIEDZI przekazać jak w instrukcji.

1. Co to jest proces innowacji

2. Cechy procesu innowacji

3. Prawidłowości procesu innowacji

4. Pojęcie i rodzaje ryzyka w procesach innowacyjnych

5. Zadania i aktorzy w procesie innowacji - przykłady

6. Fazy procesu innowacji - schemat

7. Nauki transferowe i ich rola

8. Badania stosowane a badania podstawowe

9. Generacje procesów innowacyjnych

10. Jaki jest wynik badań stosowanych

11. Proces innowacji metodą input output - istota

12. Różnice w fazach cyklu życia produktu tradycyjnego i high-tech

13. Cykl rynkowy innowacji

14. Struktura zintegrowanego cyklu życia produktu

15. Krzywe technologii w procesach innowacyjnych

16. bariery w procesach innowacyjnych

Literatura do wykładu:

• Białoń L.,Obrębski T., ELEMENTY POLITYKI PRZEMYSŁOWEJ, ONSPW, Warszawa 1993,

• Drucker P.F., INNOWACJA I PRZEDSIĘBIORŚĆ. PRAKTYKA I ZASADY, PWE Warszawa,1992,

• FORSCHUNGS UND ENTWICKLUNGSMANAGEMENT, C.E.Poeschel Verlag, Stuttgart 1983,

• Gibbons M., Johnston R., THE ROLES OF SICENCE IN TECHNOLOGICAL INNOVATION, Research Policy, 3(3), 1974

• Golden A. & Muller E., MEASURING SHAPE PATTERNS OF PRODUCT LIFE CYCLES: IMPLICATIONS FOR MARKETING STRATEGY,, Hebrew University of Jerusalem, 1982

• Graves A.,COMPARATIVE TRENDS IN AUTOMOTIVE RESEARCH AND DEVELOPMENT, DRC Discussion Paper No.54 , SPRU, University of Sussex , Brighton 1987

• Kasperkiewicz W.,PARKI TECHNOLOGICZNE NOWOCZESNĄ FORMĄ PROMOWANIA INNOWACJI, Absolwent, Łódź 1997,

• Okoń-Horodyńska, NARODOWY SYSTEM INNOWACJI W POLSCE, Katowice 1998

• Rothwell R, SYSTEMS INTEGRATION AND NETWORKING; TOWARDS THE FIFTH GENERATION INNOVATION PROCESS, Chaire Hydro-Quebec Conference en Gestion de la Technologie, University of Montreal, Quebec, 28 May, 1993, /materiały SPRU, University of Sussex,UK

• Wasson Chesrer R. DYNAMIC COMPETITIVE STRATEGY AND PRODUCT LIFE CYCLE, Austin Press, Austin, 1978

• Weber John A., PLANNING CORPORATE GROWTH WITH INVERTED PRODUCT LIFE CYCLES, Long Range Planning, October 1976,

ZADANIA I AKTORZY W PROCESIE INNOWACJI PRZYKŁADY:

MSC. Software - Firma, autor oprogramowania, które pomaga konstruktorom pojazdów przewidzieć zachowanie pojazdu podczas eksploatacji podnosząc tym samym bezpieczeństwo pasażerów. Przykładowym dziełem firmy może być program MSC.Dytran (Solver do realizacji obliczeń symulacyjnych. Jeden z niewielu programów opartych na sformułowaniu typu "explicit" (jawnego całkowania po czasie), przeznaczony do badania bardzo szybko zmiennych, krótkotrwałych procesów dynamicznych oraz bardzo silnie nieliniowych zachowań struktur mechanicznych i płynów. Przykładowe zastosowania tego programu to badanie bezpieczeństwa pasażera w samochodzie (crash-test, działanie poduszki powietrznej), symulacja wybuchów i fal uderzeniowych, zderzenia obiektów (np. ptak-samolot, statek-statek, pocisk-tarcza itp.), obróbka plastyczna metali (głębokie tłoczenie blach).

Centrum Zaawansowanych Technologii „POMORZE” - zrzesza w formie konsorcjum uczelnie wyższe, jednostki naukowo-badawcze i przedsiębiorstwa z regionu Trójmiasta, celem wspólnego prowadzenia prac o charakterze badawczo-wdrożeniowym, skierowanym na działania mające największe szanse w realizacji na rynku i przyczyniające się do wzrostu innowacyjności i konkurencyjności gospodarki. W CZT-P realizowane są działania w czterech modułach, w zakrsie: biotechnologii, chemii żywności i leków, technologi informacyjnych, telekomunikcaji, materiałów funkcjonalnych i nanotechnologii, ochrony środowiska (ekotechnologii). Przykłady głównych propozycji wdrożeniowych: komputerowy system wspomagania termograficznego monitoringu śródoperacyjnego serca z uwzględnieniem dynamiki pracy mięśnia sercowego i oceny stopnia wystąpienia zawału (system wdrożony w Instytucie Kardiologii Akademii Medycznej w Gdańsku), wdrożenie do produkcji profilaktyczno-leczniczego środka do pielęgnacji jamy ustnej zawierającego protaminę, przeciwdziałającego chorobom przyzębia (współpraca z Zakładami Farmaceutycznymi UNIA), szybkie ograniczniki „przepięć energetycznych” dla sieci energetycznych na bazie ceramiki nadprzewodnikowej HTSC we współpracy z firmą APATPR.

Ośrodek Przekazu Innowacji (IRC z ang. Innovation Relay Centre) - Polski oddział IRC jest częścią międzynarodowej sieci IRC, której zadaniem jest wspieranie firm i instytucji w poszukiwanie zagranicznych partnerów oraz sprzedaży i nabywaniu innowacyjnych technologii. Oferta IRC jest skierowana do przedsiębiorców, uczelni, instytutów badawczych oraz osób indywidualnych (wynalazców), którzy chcieliby wypromować swoje osiągnięcia technologiczne na rynkach Unii Europejskiej lub poszukują nowych rozwiązań technicznych. Podstawowymi usługami świadczonymi (bezpłatnie lub częściowo odpłatnie) przez IRC są: audyt technologiczny, pomoc w poszukiwaniu partnera zagranicznego, dostęp do europejskiej bazy profili technologicznych, informacje z europejskiego rynku technologii, udział w spotkaniach brokerskich podczas dni wymiany technologii, udział w misjach zagranicznych, pomoc doradczą (patentową, prawną, finansową).

BADANIA STOSOWANE A BADANIA PODSTAWOWE

Badania podstawowe to prace rozwijane przez ludzką ciekawość świata,

Badania stosowane stawiają sobie za cel rozwiązywanie konkretnych problemów

Różnica pomiędzy badaniami podstawowymi a stosowanymi została pięknie zilustrowana przez J. J. Thomsona, który odkrył elektron, w przemówieniu wygłoszonym w roku 1916

"Przez badania w czystej nauce rozumiem badania wykonane bez żadnego pomysłu na zastosowanie ich w przemyśle, ale mające na celu rozszerzenia naszej wiedzy o prawach przyrody. Podam tylko jeden przykład "użyteczności" takiego rodzaju badań - tego które zyskało rozgłos podczas wojny. Mam tu na myśli wykorzystanie promieniowania rentgenowskiego w chirurgii... .

A jak tę metodę odkryto? Nie było to wynikiem badań w naukach stosowanych, zamierzających znaleźć lepszą metodę umiejscawiania ran od kuli. Takie badania mogły tylko spowodować zmodyfikowanie sondy chirurgicznej i trudno sobie wyobrazić, żeby doprowadziły one do odkrycia promieniowania rentgenowskiego. Nowa metoda powstała dzięki badaniom, których celem było odkrycie natury elektryczności."

Thomson stwierdził więc, że nauki stosowane pozwalają na ulepszanie starych metod, podczas gdy nauki podstawowe prowadzą do nowych metod, oraz że "nauki stosowane wprowadzają reformy, zaś nauki podstawowe prowadzą do rewolucji, rewolucje zaś, polityczne czy naukowe, dają olbrzymie możliwości, jeśli stoi się po zwycięskiej stronie".

RÓŻNICE W FAZACH CYKLU ŻYCIA PRODUKTU TRADYCYJNEGO I HIGH-TECH

	PRODUKT TRADYCYJNY	PRODUKT HIGH-TECH
FAZA BADAŃ (ROZWOJU)	KRÓTKA, NISKO NAKŁADOWA	DŁUGA, WYSOKO NAKŁADOWA
FAZA WPOROWADZENIA (WZROSTU)	KRÓTKA, POZWALAJĄCA NA SZYBKIĄ DOJRZAŁOŚĆ PRODUKTU	DŁUGA, NIE POZWALAJĄCA NA SZYBKĄ DOJRZAŁOŚĆ PRODUKTU
FAZA DOJRZAŁOŚCI	DŁUGIA, POZWALAJĄCA OSIĄGNĄĆ WYSOKIE ZYSKI W DŁUGIM OKRESIE	KRÓTKA, NIE DAJĄCA MOŻLIWOŚĆI OSIĄGNIĘCIA WYSOKICH ZYSKÓW W DŁUGIM OKRESIE CZASU
FAZA SPADKU	STOPNIOWA/WOLNA	SZYBKA

wprowadzono cztery fazy cyklu rynkowego; w literaturze można znaleźć też koncepcję pięciu faz przez wprowadzenie fazy pośredniej pomiędzy wzrostem i dojrzałości, którą nazywa się fazą nasycenia. Zob. Chesrer R.Wasson, Dynamic Competitive Strategy and Product Life Cycle, Austin Press, Austin, 1978

Wnioski wielu badań dotyczących tej problematyki zostały zebrane w pracy: D.C.Mowery, N.Rosenberg, The Influence of Market Demand Upon Innovation, Research Policy, Vol8, April 1978

R.Rothwell, Systems Integration and Networking; Towards the Fifth Generation Innovation Process, Chaire Hydro-Quebec Conference en Gestion de la Technologie, University of Montreal, Quebec, 28 May, 1993, /materiały SPRU, University of Sussex,UK-mimeo/

A.Graves, Comarative Trends in Automotive Research and Development, DRC Discussion Paper No.54 1987, SPRU, University of Sussex , Brighton

K.Imai, I.Noaka, H.Takeuchi, Managing the New Product Development, in: The Uneasy Alliace, K.Clark, R.Hayes /eds/ H.B.Press, Boston 1985

System Integration and Networking, (SIN), R.Rothwell,, Succesful Industrial Innovation: Critical Factors for the 1990's, R&D Management, Vol.22, Nr 31992,

K.B.Clark, T.Fujimoto, Lead Time in Automobile Product Development: Exploring the Japanese Advantage, Journal of Engineering and Technology Management, Vol.6 1989, s.25-58, E.Mansfield, The Speed and Cost of Industrial Innovation in Japan and the US: External vs. Internal Technology, Management Science, , No.19 1988,

R.Cmerford, L.Gepper, IEEE Spectrum, January 1996, s.27

Pojęcie wprowadzone do polskich badań przez prof. S.Kwiatkowskiego,

26

Informacje

rynkowe

Praca

Wyniki sfery B+R

Licencje

Zagraniczne

Projekty

wynalazcze

Nowe technologie

Organizacja

Zarządzanie

Nowe, udoskonalone produkty, usługi

Zdolność eksportowa gospodarki

Środki

finansowe

Maszyny

Urządzenia

materiały

CYKL POWSTAWANIA CYKL POPYTU RYNKOWEGO

PROCES INNOWACYJNY

PROJEKTOWANIE

KONSTRUKCJE

/włączają się badania stosowane/

BADANIA PODSTAWOWE

ODKRYCIA

HIPOTEZY

BADANIA STOSOWANE

WYNALAZKI

DOŚWIADCZENIE W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW TECHNICZNYCH

PRACE ROZWOJOWE

PROTOTYPY

PRÓBY

SERIE DOŚWIADCZALNE

WDROŻENIE

DYFUZJA

---