1. Podstawy teorii innowacji 1.1. Wynalazek - innowacja - projekt - dyfuzja - zależności 2. Innowacja i jej rodzaje 1.3. Cechy, źródła i korzyści innowacji

Aby poszukiwać odpowiedzi na pytanie czy coś jest innowacją czy nie, trzeba mieć podstawy wiedzy na ten temat. Pozwala ona wyselekcjonować działania, produkty, usługi, zachowania innowacyjne od wszystkich innych. Dlatego w tej części podręcznika można znaleźć informacje na temat istoty innowacji z jej definicjami, pokazane są zależności między innowacjami i innymi kategoriami, przedstawiona jest klasyfikacja innowacji w zależności od różnych kryteriów, które stawia życie; poszukiwać będziemy źródeł innowacji i korzyści, jakie mogą one przynosić gospodarce i społeczeństwu.

1.1. Wynalazek - innowacja - projekt -dyfuzja - zależności

Najprostszym chyba wyjaśnieniem wskazującym na sposób powstawania innowacji i jej zależności z wynalazkiem, projektowaniem czy dyfuzją jest przykład koła. Wydaje się wręcz nieprawdopodobne, że już miliony lat temu ludzie mieli taką siłę intelektualną by wynaleźć coś takiego, co będzie użyteczne przez tak długi czas. Uchwycenie faktu, iż koło jest potrzebne stanowi w teorii innowacji etap wynalazku. Natomiast dopiero ktoś, kto naprawdę określił, jakie potrzeby można zaspokoić używając koła, a więc określił do czego można wykorzystać koło i je zastosował staje się innowatorem, jest to więc działanie w fazie innowacji. Znane znacznie wcześniej idee muszą być przetworzone w przydatną rzeczywistość, przy czym często konkretne zastosowanie danej idei wymaga jej zasilenia w wiele innych pomysłów, by ostatecznie pomysł koła znalazł konkretne zastosowanie. Jest to już przejście do etapu projektowania, w jaki sposób zastosować w praktyce ideę koła. Jego wykorzystanie nie jest w praktyce jednorazowe ale podlega rozwojowi pozwalającemu na kolejne zastosowania a więc coraz szersze spożytkowanie idei koła. W tym etapie nazywanym dyfuzją pomysł na zastosowanie koła musi być promowany aby wiedza o nim (informacja) docierała do (rozsiewanie) szerokich kręgów społecznych i uzyskała akceptację do jego zastosowania. Wymienione fazy stanowią też najprostszy schemat procesu innowacji, w którym biorą udział różni aktorzy i instytucje kierujący się określonymi interesami, często sprzecznymi, co wywoływać może nieporozumienia a nawet konflikty. Dlatego, w praktyce proces innowacji jest znacznie bardziej skomplikowany - będzie o tym mowa w rozdziale drugim.

W celu lepszego uchwycenia zależności występujących pomiędzy wskazanymi fazami procesu innowacji warto prześledzić je na konkretnych przykładach wprowadzając więcej informacji szczegółowych.

WYNALAZEK (INVENTION) - przykłady

• Aluminium wynalezione zostało w 1854 roku przez francuskiego profesora chemika, H.Sainte-Claira Deville. Metal ten, jak wiadomo jest lekki. Pomimo tak wspaniale użytecznych cech nie znalazł zastosowania był natychmiast po wynalezieniu. Nie zważając na to francuska Akademia Nauk, przekonana o potencjale tego metalu wyasygnowała 2 tysiące franków na dalsze prace wynalazcy. Przez prawie sto lat aluminium nie było wykorzystane w praktyce. Dopiero po II Wojnie Światowej aluminium znalazło zastosowanie w formie domieszek do metali używanych w produkcji naczyń, narzędzi, masztów do łodzi żeglarskich, wagonów kolejowych, ram okiennych, w przemyśle lotniczym - do budowy kadłubów samolotów, skrzydeł.

• Laser - charakteryzuje podobna historia. Teoria, na której bazuje ten wynalazek była prezentowana przez Einsteina w 1917 roku. Było to 43 lata wcześniej, niż skonstruowano pierwszy prototypowy i pracujący dozownik lasera. Kolejne lata upłynęły zanim laser znalazł konkretne zastosowanie w medycynie czy przemyśle.

Oczywiście można też znaleźć w historii wynalazków takie, które niemal natychmiast znalazły zastosowanie w praktyce. Należy do niech niewątpliwie wynalezienie:

• Promieni X (rentgen), odkrytych przez Wilhelma Rőntgena w 1895 roku i wraz z wejściem w XX wiek aparaty rentgenowskie były wytwarzane i służyły w medycynie. Przykład ten zaliczany jest jednak do wyjątków. Częściej okres pomiędzy wynalazkiem a aplikacją można liczyć czas w dekadach.

Rodzi się więc pytania:

1. dlaczego czas pomiędzy wynalazkiem a aplikacją jest taki długi. Pytanie to jest również fundamentalne z punktu widzenia transferu technologii, mianowicie:

2. dlaczego wynalazek tak długo czeka na swe miejsce na rynku?.

3. Jakie czynniki rządzą opóźnieniami pomiędzy wynalazkiem a aplikacją.

Kwestie te są szczególnie ważne w sytuacji, gdy szybkość w osiąganiu rynku decyduje o sukcesie czy porażce danej firmy. Czynników stanowiących swoiste bariery w osiąganiu innowacji, czy wydłużaniu czasu pomiędzy wynalazkiem a innowacją jest wiele. Będzie o nich owa w dalszych częściach. Jednak decydującym ogranicznikiem w tej kwestii jest walka konkurencyjna i problem finansowania.

Wynalazek, bardzo często by stać się innowacją, wymaga zaangażowania idei i pracy wielu jednostek, zespołów a nawet krajów. Stąd wynika kolejny problem, kto ostatecznie ma prawo do czerpania korzyści z rynkowego sukcesu innowacyjnego produktu? Złożoność tego procesu może zobrazować przykład dotyczący kolejnych kroków na drodze wynalazku, jakim było odkrycie techniki światłowodowej.

Koncepcja transmisji światła przez rurkę została opatentowana w 1881 roku przez Williama Wheelera, a było to 90 lat wcześniej zanim odkryto włókna optyczne. Charles Boys opracował jednorodne długie włókna kwarcowe o średnicy 0,25 mikrometrów, których korzyści w zastosowaniu przedstawił w 1887 roku. John Logie Baird powiązał włókna szklane tworząc przewód w 1927 roku. Van Hell udoskonalił właściwości nagiego włókna szklanego tworząc dla niego powłokę w 1952 roku. Alex Reeves próbował użyć modulację światła w komunikowaniu poprzez przeprowadzenie wiązki światła w próżniowej wyładowczych lampach katodowych w końcu lat 1950-tych. Laser wynaleziono w 1960 roku. Charles Kao i George Hockham zidentyfikowali zanieczyszczenia szkła jako główne przyczyny pomniejszenia sygnału i opublikowali w 1966 roku dowód na to, że jest możliwe prawdopodobieństwo strat z tego tytułu w wysokości 20dB na każdy kilometr, natomiast dokładną ich wielkość określił w 1970 roku Robert Maurer.

Tak więc komunikacja za pomocą techniki światłowodowej powstała dzięki tak wielu różnym, pojedynczym wynalazkom. Przykład ten wykazuje, że wynalazca jest częścią kompleksowego zbioru. Wzbogaca on ten kompleks o swą wiedzę i doświadczenie. Każdy z nas postrzega informacje i wymienia doświadczenia między kolegami, rywalami, współpracownikami i przyjaciółmi, obserwuje zjawiska toczące się na rynku. Wyjątkowość wynalazcy polega na tym, że potrafi on na podstawie tych informacji, wśród których są tysiące wcześniejszych wynalazków znaleźć klucz do rozwiązania szczegółowego problemu; rozwiązanie, które znajduje wynalazca jest syntezą ogólnego zapotrzebowania, ale zdolność do jego znalezienia zapewnia mu jego szczególna pozycja w kompleksowym zbiorze. Wynalazcy nie tylko wskazują, że istnieje dany problem, ale determinują sposób uporania się z nim. Uwarunkowania te stanowią pierwszą z pięciu zidentyfikowanych faz procesu innowacji. Następną jest faza przygotowawcza, podczas której problem jest opisywany w szczegółach, rozważane też są różne warianty rozwiązania tego problemu. W fazie trzeciej następuje inkubacja problemu, która po trudnym do określenia czasie przechodzi w naświetlenie problemu, czyli jego ujawnienie, nagłośnienie, informowanie o możliwym rozwiązaniu. Kolejnym etapem jest przekształcenie idei w rzeczywiste rozwiązanie, co znajduje wyraz w fazie weryfikacji. Jak wykazano w kilku powyższych przykładach najczęściej mijają lata pomiędzy pierwszą a ostatnią fazą tego procesu.

INNOWACJA (INNOVATION)

Zanim analizowane będą różne stosowane w literaturze definicje innowacji warto prześledzić kolejne przykłady z praktyki. Otóż, natychmiast po tym, kiedy produkt ukaże się na rynku, istnieje możliwość rozwijania go, co jest oczywiści znacznie łatwiejsze, bardziej pewne i efektywne dla firmy. Widoczna więc jest różnica pomiędzy wynalazkiem jako oryginalną koncepcją a produkcją i innowacją, jako możliwością dokonywania zmian i rozwoju istniejącego produktu.

Trioda (lub lampa elektronowa typu R) została wynaleziona przez De Forresta w 1906 roku i dała podstawę dla rozwoju przemysłu radiowego. Przez 15 lat dokonano w tej koncepcji niewielu zmian, pomimo, iż lampa była nieporęczna, droga ($ 3 w 1915 roku nie było małą sumą) i niepewna. Stanley Mullard dostrzegł nieadekwatność lampy do istniejących potrzeb i wprowadził trzy zmiany. Po pierwsze: podwyższył pewność jej działania. Usztywnił elektrodę montując ją w pozycji z wertykalnej zamiast horyzontalnej. Po drugie, zmniejszył straty wynikające z przerw transmisyjnych poprzez zmianę kształtu żarówki z kulistego na cylindryczny. Po trzecie, wprowadził linię produkcyjną. Dzięki temu mógł zatrudnić pracowników o relatywnie niższych kwalifikacjach (tańszych) przy wytwarzaniu złożonego produktu, obniżając procent braków i koszty. Nowy produkt (lampa elektronowa ORA) był o połowę tańszy a bardziej pewny, zaś wprowadzone trzy innowacje zapewniły firmie wzrost zysków z Ł3,000 w 1921 roku do Ł33,000 w 1922 roku jak również pozycje lidera na ówczesnym rynku.

Ale natychmiast po tym, kiedy lampa Mullarda ukazała się na rynku za ok.15 szylingów (ok.$1), oznaczało to tarczę do celu dla innych producentów lamp. Rozpoczęły się dalsze procesy nad jej udoskonaleniem w celu osiągnięcia kolejnych sukcesów rynkowych. Osiągano je nie tylko dzięki zmniejszanie ceny ale dzięki poważnemu ograniczeniu zużycia energii. Dlaczego? W 1920 roku radio domowe zasilane było z akumulatora. Konsumenci musieli korzystać z specjalnych punktów ładowania akumulatorów, co zwykle czynili raz w tygodniu. Zmniejszenie zużycia energii przez lampy (a więc i radio) stanowiło bardzo ważny motyw dla konsumentów. Nowa lampa pozwalała na ograniczenie zużycia energii z ¼ do 1/8. Fakt ten ostatecznie wyparł całkowicie z rynku lampy typu R. W późniejszym okresie to samo zdziałały tranzystory. Doskonalenia produktów trwały latami. Jednak różnica pomiędzy doskonaleniami wczesnymi a dzisiejszymi łączy się z dwoma ważnymi czynnikami, mianowicie ze skalą czasu, w którym osiąga się nowe cechy produktów oraz nową świadomością, co do roli wzornictwa (designing).

PROJEKT , WZÓR (DESIGN)

I w tym przypadku warto posłużyć się przykładami z praktyki w celu wyjaśnienia istoty kolejnego etapu, jakim jest wzornictwo czy projektowanie. Firma Roberts Radio stanowi dobry przykład do przestudiowania trzech głównych rodzajów procesu projektowania, wzornictwa.

Główną ideą założycieli firmy było po prostu produkowanie najlepszego radia. W związku z tym pierwszym zadaniem było zapewnienie najwyższej jakości komponentów elektrycznych i zabudowanie ich w najlepszym z możliwych kształcie - wzorze. Te cechy muszą być zrealizowane przez inżynierów, jest to więc etap projektowania inżynieryjnego. Użytkownik nie interesuje się w zasadzie dochodzeniem do osiągania danych parametrów technicznych, raczej chce znać wynik ich działania, a więc jakość ostatecznego produktu. Interesuje się więc jakością dźwięku, głośnością, zakresem działania, ilością kanałów, itp. Aby osiągnąć pożądane przez użytkownika parametry produktu potrzebne jest wzornictwo - projektowanie techniczne. I wreszcie końcowy produkt powinien być atrakcyjny z punktu widzenia użytkownika, a więc być wytworzony z odpowiedniego materiału, mieć akceptowany przez użytkownika kolor, kształt, estetykę czyli powinien odpowiadać cechom aktualnej mody. Ten etap projektowania dotyczy więc wzornictwa odpowiadającego trendom mody. Osiąganie tych cech i parametrów było ściśle kontrolowane przez firmę. Biorąc to pod uwagę firma Roberts Radio produkowała w 1935 roku 3 radia na tydzień, zaś w roku 1936 produkcja wzrosła do 10 sztuk na tydzień. Przy czym radia te były sprzedawane w ekskluzywnym dziale sprzedaży domu handlowego Harrods'a.

Alternatywną dla ekskluzywnej jest produkcja masowa.

Wiosną 1930 roku Michael Lipman , londyński reprezentant niemieckiej grupy przemysłu elektrycznego AEG postanowił spędzić jeden dzień nad morzem. Przy okazji odwiedził firmę, o której nigdy dotąd nie słyszał, mianowicie firmę E.K.Cole (Ekco Radio). Kiedy już prawie wychodził zapytano go, czy nie ma przypadkiem do sprzedania czegoś, co mogło by być przydatne w masowej produkcji odbiorników radiowych. Lipman miał przy sobie bakelitową obudowę do radia, którą woził od dłuższego czasu w bagażniku próbując zainteresować różne firmy brytyjskie - bez sukcesu. Słyszał jedynie od menedżerów wiodących firm, iż produkt ten nie ma przyszłości na rynku w porównaniu z ekskluzywną obudową drewnianą. Ecko zakupiło jednak bakelitowe obudowy, pomimo, że minimalne zamówienie (tak stanowił rachunek opłacalności produkcji) wynosiło 10.000 sztuk, zaproponował radio w bakelitowej obudowie na jesiennej wystawie jeszcze w tym samym roku.

Moda na niecodzienne wzornictwo zapewniła zdobycie dominującego segmentu rynku radiowego firmie Ecko wprowadzającej nowy wzór, nowy materiał i kształt odbiornika radiowego na dłuższy czas.

DYFUZJA (DIFFUSION)

Termin dyfuzja stosowany jest wtedy, gdy produkt po przejściu przez wymienione wcześniej fazy znajdzie się już na rynku. Dyfuzją jest wszystko to, co pociąga za sobą promocję i sprzedaż produktu, jest więc ściśle powiązana z marketingiem, ale nie jest wyłącznie nim. Marketing jest tą częścią procesu dyfuzji, która firmę najbardziej interesuje i nad którą firma ma jeszcze kontrolę np. reklama, promocja, cenowanie. Pozostałe części procesu dyfuzji, nad którymi firma nie ma już kontroli ale są bardzo ważne dla penetracji rynkowej dotyczą szczególnej promocją prowadzonej poprzez użytkowanie (np. testowanie) lub publikacje. Przykładami może tu być przekazywanie informacji od użytkowników do potencjalnych nabywców o korzyściach zakupienia danego produktu, czy zastosowania nowo zakupionego urządzenia, publikowane informacje i dane szczegółowe w czasopismach naukowych, przekazywanie produktów (np. samochodów, pralek, telewizorów) do testowania - ludzie bowiem chcą widzieć produkt w działaniu, zanim zdecydują się go nabyć. Dyfuzja jest bardzo ważnym etapem ponieważ koncentruje i rozpowszechnia wiedzę o produktach lub usługach. Z drugiej jednak strony przekazywanie szczegółowej wiedzy o produktach umożliwia ich kopiowanie, dlatego dyfuzja musi być wspomagana przez instytucjonalizację własności, jak np. patentowanie.

ZALEŻNOŚCI MIĘDZY CZTEREMA KOMPONENTAMI

Wskazane wyżej cztery zasadnicze komponenty stanowią składowe procesu innowacji. Jakie wobec tego są między nimi zależności? Najprościej je ilustrując można by wyjść od wynalazku jako fazy najwcześniejszej a zakończyć na dyfuzji jako fazie ostatniej. Wówczas schemat zależności wyglądałby następująco:

WYNAZALEK - INNOWACJA - PROJEKT - DYFUZJA

Zależność ta jest jednak znacznie bardziej kompleksowa. Po pierwsze należy wziąć pod uwagę bazę, z której wyrasta każda kolejna faza. Po drugie, w realnym życiu zależność ta nie ma wyraźnego początku ani końca, wynalazek nie jest bowiem czymś powstałym dopiero w danym momencie ale jest kontynuacją wiedzy i doświadczenia wcześniejszych pokoleń. Podobnie innowacja staje się terminem pozwalającym na opisanie całego procesu, jest wypadkową wszystkich czynników a nie tylko komponentem. Aby osiągnąć innowację niezbędny jest tu jeszcze jeden rodzaj aktywności, mianowicie transfer technologii. Transfer technologii jest właśnie sposobem zdobywania innowacji. Biorąc powyższe pod uwagę uproszczony schemat zależności pomiędzy omawianymi wcześniej etapami procesu innowacji można ująć następująco:

Rys.1. Zależności pomiędzy komponentami wytwarzania innowacji

INNOWACJA

WYNALZEK TRANSFER TECHNOLOLOGII PROJEKT DYFUZJA

Pozostaje więc wyjaśnienie komponentu łączącego elementy opisywane wcześniej, mianowicie transferu technologii.

Transfer technologii rozpoczyna się wraz z wynalazkiem, a jego praktyczna definicja może być sformułowana następująco: transfer technologii jest to proces, który pomaga firmie w osiąganiu wyższej efektywności wykorzystania zasobów ludzkich i materiałowych, jak również kapitału finansowego poprzez zapewnienie dostępu do informacji i obsługi technologicznej prowadząc w ten sposób do udoskonalenia zdolności wytwórczych firmy, lepszego wyposażenia, podnoszenia jakości metod wytwarzania, zarządzania, jak również umiejętności promowania i sprzedawania własnych produktów.

Bardziej złożone problemy różnych układów zależności pomiędzy komponentami procesu innowacji podjęte zostaną w dalszej części.

1.2. Innowacja i jej rodzaje

Uznane za kluczowe w literaturze definicje zestawiono następująco:

Co to jest innowacja?

Samo pojęcie pochodzi z łacińskiego innovare czyli „tworzenie czegoś nowego”. Stąd często używana przez znanych naukowców definicja podkreśla, iż innowacja jest procesem polegającym na przekształceniu istniejących możliwości w nowe idee i wprowadzenie ich do praktycznego zastosowania.

„Innowacje przemysłowe obejmują projekty techniczne, wytwarzanie, zarządzanie i działalność komercyjną pociągające za sobą umieszczenie na rynku nowych /lub udoskonalonych/ produktów lub procesów - ChrisFreeman, The Economics of Industrial Innovation, Frances Pinter, London 1982

„...innowacja nie koniecznie implikuje komercjalizację jedynie najwyższych osiągnięć technologicznych /radykalne innowacje/, ale obejmuje także wykorzystanie i praktyczne zastosowanie know-how nawet w niewielkiej skali /doskonalenie przyrostowych ,innowacji/...” - Roy Rotwell and Paul Gardiner , Invention, innovation, re-innovation and the role of the user; Technovation, 3, 168, 1985

„Innowacja jest specyficzną umiejętnością przedsiębiorców, przez którą wykorzystują oni zmiany jako nowe możliwości dla różnego typu procesów wytwarzania i usług. Zdolność uczenia się zapewnia zdolność zastosowania wiedzy w praktyce” - Peter Drucker, Innovation and Entrepreneurship,London, New York 1985

„Firmy osiągają korzyści w konkurencji poprzez działania innowacyjne. Wprowadzają one innowacje w szerokim ujęciu, co oznacza, że obejmują one zarówno nowe technologia jak i nowe sposoby wytwarzania rzeczy” - Micheal Porter, The Cometitive Advantage of Nations, McMillan,London 1990

„Osiąganie sukcesu poprzez wykorzystanie nowych idei” - UK DTI Innovation Unit 1994

Nie wyczerpuje to propozycji definicyjnych zawartych w bogatej literaturze przedmiotu. Sens innowacji należy widzieć jednak w jej sile sprawczej rozwoju gospodarczego. Innowacja jest bowiem impulsem powodującym zmiany w całym jej otoczeniu, a mogą one mieć różny charakter, zasięg, czy kierunek, od drobnych dostosowań począwszy a na "przewrotach" skończywszy. Innowacje są w stanie zarówno ułatwiać, jak i utrudniać nasze życie poprzez ciągłe komplikowanie otoczenia, ale mogą też wpływać na bezpieczeństwo narodowe, czy silnie oddziaływać na system wartości, instytucje i procesy podejmowania decyzji. W kontekście procesu gospodarowania, a więc ciągłego zmagania się człowieka z przyrodą główny sens w tym procesie nadawany jest przez innowacje technologiczne stanowiące rdzeń nowych sposobów opanowywania przyrody, podejście takie upowszechniło się też w badaniach OECD.

Zdaniem Petera Druckera, ze wszystkich wybitnych ekonomistów jedynie Joseph Schupmeter zajmował się przedsiębiorcą i wpływem wywieranym przez niego na gospodarkę, właśnie poprzez innowacje dlatego wielu badaczy, poszukuje podstaw definicyjnych właśnie w koncepcji Schumpetera. Sensem innowacji jest tu bowiem "kształtowanie się nowej funkcji produkcji". Innowacje powodują odmienną "kombinację środków produkcji", co wywoływane może być przez wprowadzenie nowego produktu bądź nowej metody produkcji, otwarcie nowego rynku, zdobycie nowego źródła surowców czy też wprowadzenie nowej organizacji. Zmiany techniczne i wymagane przez nie zmiany organizacyjne a nawet społeczne leżą więc u podstaw innowacji i jest ona utożsamiana z nowością. Jest to szerokie rozumienie innowacji i jej oddziaływania na proces gospodarowania i ludzkie zachowania. Aczkolwiek w ramach szerokiego rozumienia innowacji znaleźć można też definicję, wyrażającą raczej subiektywne oceny. Na przykład Ph.Kotler uważa, że "...pojęcie innowacji odnosi się do każdego dobra, które jest postrzegane przez kogoś jako nowe" czyli trudno tu wskazać na obiektywne kryterium innowacji. Na drugim niejako biegunie znaleźć można równie popularną, choć wąsko ujmującą innowacje definicję E.Mansfielda: "Wynalazek, który zastosowany został po raz pierwszy, jest innowacją". Od razu napotyka się więc definicyjne zastrzeżenie, co do rozumienia nowości, a tu pomocna jest równie powszechnie przyjmowana definicja Ch.Freemana, z której wynika, że nie każdą nowość można traktować jako innowację, a tylko tę, która stanowi "...pierwsze handlowe wprowadzenie /zastosowanie/ nowego produktu, procesu, systemu lub urządzenia" Jak wspomniano, innowacje definiuje się na różne sposoby, stąd dalsze dywagacje definicyjne można już tutaj pominąć, mając świadomość istnienia sporej literatury przedmiotu. Inna natomiast kwestia wydaje się warta zasygnalizowania. Rosnące skomplikowanie życia produkcyjnego, jako podstawowego elementu procesu gospodarowania stwarza coraz mniejsze możliwości rodzenia się innowacji ad hoc, jako nagłych "cudownych" rozwiązań. Chociaż, jak stwierdza P.Drucker innowacji opartych na "błyskotliwych pomysłach" jest więcej niż wszystkich innych razem wziętych, bo około siedem na każde dziesięć patentów, to jednak są one przy tym najbardziej ryzykownym i najmniej skutecznym źródłem okazji do innowacji i charakteryzują się największą "śmiertelnością". Dlatego też współcześnie istotę innowacji należy widzieć raczej w ich permanentnym, systematycznym i konsekwentnym charakterze.

Innowacje są ciężką, celową, skoncentrowaną pracą wymagającą wiedzy, pilności, wytrwałości, zaangażowania; wymagają od innowatorów wykorzystania swoich najsilniejszych stron i są one skutkiem wywołanym w gospodarce i społeczeństwie, powodują bowiem zmianę zachowań tak przedsiębiorców, jak i konsumentów. Nie ulega jednak wątpliwości, że pojęcie „innowacja” jest używane w podwójnym znaczeniu.

1. z jednej strony opisuje pierwsze zastosowanie nowego produktu, procesu czy systemu,

2. z drugiej, opisuje ona proces obejmujący działalność badawczą, projektową i rozwojową a także organizację wytwarzania nowego produktu, procesu czy systemu, co często nazywane jest „procesem innowacyjnym”.

Z tak rozumianym pojęciem innowacji wiąże się ściśle wyjaśniane wcześniej pojęcie „dyfuzji” opisujące proces adopcji i imitacji innowacji od momentu, gdy ona w ogóle się pojawi do czasu, gdy znajdzie się w powszechnym zastosowaniu.

Wszystkie analizowane definicje wskazują na istotne wyznaczniki pozwalające uchwycić, iż mówiąc o innowacjach mamy na uwadze zmiany, natomiast mówiąc o innowacjach pozwalających na doskonalenie oddziaływania na przyrodę uwagę koncentruje się na zmianach technologicznych.

Innowacja technologiczna ma miejsce wtedy, gdy nowy lub zmodernizowany wyrób zostaje wprowadzony na rynek albo gdy nowy lub zmieniony proces zostaje zastosowany w produkcji.

Mniejsze techniczne lub estetyczne modyfikacje wyrobów i procesów nie wpływające na osiągnięcia, właściwości, koszty lub też na zużycie materiałów, energii i komponentów nie są traktowane jako innowacje technologiczne.

Innowacje technologiczne powstają w wyniku działalności innowacyjnej obejmującej wiele działań o charakterze badawczym (naukowym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym.

Zmiany, o których mowa mogą więc przyjmować dwojakiego rodzaju formy, mianowicie dotyczyć rzeczy (produkty/usługi), które dana organizacja oferuje, bądź też zmiany sposobu (drogi) ich kreowania i sprzedawania. Tradycyjnie daje to podstawę do klasyfikowania innowacji na:

• Innowacje produktowe, dotyczące zmian w produktach i usługach,

• Innowacje procesowe dotyczące zmian w sposobach ich kreowania dających podstawę do rozpatrywania różnych procesów innowacji.

Trzeba przyznać, że w praktyce podejście takie jest czasem trudne do uchwycenia, bowiem często produkt nabywać może nowe cechy dzięki zmianom w procesach wytwarzania, co jest trudne do rozdzielenia i dlatego mylące. Dobrym przykładem mogą też być nowego typu usługi, które w istocie łączą w sobie zarówno cechy produktu i procesu innowacyjnego.

Podział ten daje podstawę do klasyfikacji przedmiotowej innowacji, gdzie wyróżnia się:

• Innowacje w zakresie wyrobów

• Innowacje technologiczne - dotyczące metod produkcji

• Innowacje w dziedzinie organizacji i zarządzania

Z kolei przyjmując za podstawę klasyfikacji kryterium rynku, innowacje produktowe można podzielić na cztery grupy:

• produkty wysoko dochodowe - tzw. produkty „kasowe”,

• produkty ekspansji rynkowej - a więc produkty „gwiazdy”,

• produkty niepewnego upowszechnienia - czyli produkty „problemowe”,

• produkty o małym znaczeniu rynkowym - produkty „kłopotliwe”

Produkty kasowe to innowacje, które zdobyły rynek, są na nim trwale obecne i stale przynoszą znaczne dochody, np. aspiryna bayerowska. Produkty ekspansji rynkowej to innowacje błyszczące na rynku przez stosunkowo krótki okres, robią karierę a następnie spadają - przykład - kostka Rubika. Gwiazdami na rynku światowym są produkty oparte na zaawansowanych technologiach (high-technology). Na krótko stają się one produktami zapewniającymi wysokie dochody, a następnie także relatywnie szybko przekształcają się w produkty kłopotliwe. Przykładem mogą tu być kolejne generacje komputerów osobistych. Produkty problemowe to takie, które osiągnęły znaczny wzrost na rynku, choć stanowią niski w nim udział i nie wiadomo, czy przekształcą się w wysoko dochodowe, czy też w kłopotliwe.

Biorąc pod uwagę kryterium oryginalności zmian można wyodrębnić w uproszczonej klasyfikacji dwie podstawowe grupy innowacji:

• Innowacje kreatywne (przełomowe, radykalne), które wynikają z pionierskiego wysiłku zastosowania nowej technologii, dotąd nie znajdującej zastosowania w gospodarce; źródłem tego rodzaju innowacji są wynalazki, wzory użytkowe będące wynikiem prac badawczych krajowych naukowców i twórców,

• Innowacje imitacyjne (wtórne) polegające na wprowadzaniu zmian, udoskonaleń znanych już efektywnych rozwiązań, np. zastosowanie licencji, przejęcie i adaptacja zagranicznych rozwiązań technologicznych, konstrukcyjnych, organizacyjnych do warunków krajowych. Innowacje imitacyjne, choć nie mają roli decydującej w gospodarce, stanowią jednak czynnik pozwalający na upowszechnianie technologii i wyrównywanie poziomu rozwoju w danym kraju, w niektórych przypadkach natomiast mogą być podstawowym sposobem na rozwój przemysłowy i zmianę jego struktury, gdzie Japonia jako wielki imitator jest doskonałym przykładem.

• Innowacje pozorne mają miejsce wtedy, gdy zmiany dotyczące produktów, procesów czy systemów organizacyjnych nie wnoszą niczego istotnego stąd można je określić zmianami pozorowanymi. Są wyrazem marnotrawstwa ograniczonych środków, wprowadzają w błąd użytkowników, hamują postęp są więc przejawem patologii społecznej. Do ich powstania przyczynia się niewłaściwy system motywacji.

Rozwiniętą formę klasyfikacji innowacji pod względem oryginalności rozwiązań daje zastosowanie kryterium stopnia nowości, jaki reprezentują produkty, usługi czy procesy. Na przykład stylizacja samochodu nie jest równoznaczna ze zmianą rodzaju silnika na elektryczny, a zastosowanie nowych kompozytów materiałowych nie jest tym samym, co stal i szkło nawet najdoskonalsze. Biorąc pod uwagę kryterium skali nowości innowacje można podzielić na:

• Nowości (innowacje radykalne),

• Udoskonalenia,

• Kompleksy,

• Silne konstrukcje modelowe,

• Kontynuowane innowacje przyrostowe (dochodowe).

Różnice pomiędzy zakresem zmian, czyli zawartością nowości w produktach i procesach jest bardzo ważne z punktu widzenia możliwości osiągania korzyści i zarządzania innowacjami. Należy też pamiętać, iż stopień nowości jest zupełnie inaczej postrzegany na przykład przez gigantów stosujących najnowsze osiągnięcia technologiczne, jak Shell czy IBM a małą firmę dealerską czy spożywczą, dla której zastosowanie prostego PC może stanowić wielkie wyzwanie technologiczne.

Innym kryterium klasyfikacji zmian może być stopień złożoności procesu innowacyjnego i liczby twórców zaangażowanych w ten proces. Przyjmując to kryterium innowacje można podzielić na:

• Innowacje sprzężone,

• Innowacje niesprzężone.

Podział taki jest istotny ze względu na zmianę form pracy we współczesnych warunkach. Przeważająca liczba innowacji jest współcześnie wynikiem koncentracji wysiłku zespołów ludzkich, instytucji a nie pojedynczych badaczy. Współpracujące ze sobą grupy mają najczęściej charakter interdyscyplinarny, realizujący wiązkę interesów ekonomicznych. Taka forma pracy zdeterminowana jest głównie wzrostem złożoności techniki, jej wewnętrznych uwarunkowań rozwojowych. Innowacje niesprzężone są natomiast wynikiem pracy jednostek, badaczy - twórców - innowatorów, działających w warunkach względnie odosobnionych, posiadających wystarczający zakres wiedzy, doświadczenia i środków, by tworzyć. Produktami tego rodzaju twórczości są z jednej strony usprawnienia, projekty racjonalizatorskie, ale z drugie również poważne osiągnięcia w zakresie nowych produktów i procesów.

Z punktu widzenia zdolności do regulowania innowacjami i procesami, w których powstają istotna jest klasyfikacja wskazująca na zakres zmian ekonomicznych i społecznych w gospodarce, które mogą być wywołane przez innowacje. Stąd ich podział na:

• Innowacje strategiczne,

• Innowacje taktyczne.

Strategiczne znaczenie innowacji wskazuje na ich długofalowy charakter, co oznacza ich istotny wpływ na rozwój całej gospodarki, jej struktury, łącznie z eliminacją pewnych jej ogniw, zmianę działania poszczególnych działów gospodarki, jak również zmiany w procesach wytwarzania. Innowacje taktyczne polegają na dokonywaniu bieżących zmian, a więc pewnego rodzaju dostosowań w produktach, metodach produkcji, organizacji i zarządzaniu. Za główny cel tego rodzaju innowacji można wskazać poszukiwanie dróg poprawy efektywności i wzrost jakości wyników pracy.

Innowacje można też klasyfikować biorąc za kryterium sposób ich finansowania, wyróżniając:

• Innowacje inwestycyjne,

• Innowacje bezinwestycyjne.

Innowacjami finansowanymi z funduszy inwestycyjnych są na ogół innowacje wielkie i średnie, produktowe i technologiczne (procesowe), natomiast innowacje drobne, modernizacje realizowane są drogą bezinwestycyjną. W tym przypadku nakłady na ich finansowanie wliczane są w ciężar kosztów produkcji. Nie wszystkie inwestycje realizują innowacje stąd nie można utożsamiać tych dwóch pojęć.

Przytoczone klasyfikacje innowacji nie zawsze umożliwiają jasne i jednoznaczne rozgraniczenie pomiędzy ich rodzajami. Niewątpliwie bowiem w przeważającej liczbie przypadków powstawanie różnego rodzaju innowacji jest wzajemnie zdeterminowane. Uważa się też, że duża część innowacji technicznych czy organizacyjnych wprowadzanych w krajach wysoko uprzemysłowionych ma charakter zmian na tyle drobnych, że są one trudne do zaobserwowania, a dopiero nawarstwienie i rozpowszechnienie tych zmian prowadzi do przestawień w sposobach produkcji i zachowaniach społecznych. Innowacje charakteryzuje tendencja do grupowania się w pewnych sektorach i w ich otoczeniu, nie muszą rozkładać się równomiernie na cały system gospodarczy. Oznacza to, też, że mają zdolność do polaryzowania podmiotów i sektorów gospodarki a też krajów i regionów świata z punktu widzenia poziomu innowacyjności, a tworząc nową ich jakość dają im nowe zdolności konkurencyjne.

1.3. Cechy, źródła i korzyści innowacji

Cechy innowacji

Innowacje są raczej rezultatem procesów, które ze względu na swe specyficzne cechy nazywa się procesami innowacyjnymi toczącymi się w dłuższych lub krótszych okresach. Te właśnie cechy zapewniają sprzyjający dla innowacji klimat(przyjazny dom) , który w dużym stopniu zależy od polityki państwa. Innowacje kreują jednak tzw. poziom innowacyjności gospodarki, który jest też miernikiem jej konkurencyjności.

Innowacyjność gospodarki oznacza zdolność i motywację podmiotów gospodarczych do działalności innowacyjnej polegającej na nieustannym poszukiwaniu nowych wyników badań naukowych, prac badawczo-rozwojowych, nowych koncepcji i pomysłów, na przygotowaniu i uruchomieniu wytwarzania nowych lub udoskonalonych materiałów, wyrobów, urządzeń, usług, procesów lub metod przeznaczonych na rynek albo innego zastosowania w praktyce.

Do podstawowych cech innowacji, a więc i procesów, w których się rodzą można więc zaliczyć:

1. Połączenie pierwiastków intelektualnych z materialnymi. Każda innowacja musi być poprzedzona pracą myślową zawierającą elementy twórcze. Tego połączenia współcześnie dokonuje się na styku sfery przemysłowej z zapleczem badawczo-rozwojowym (np.wyższe uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe, instytuty badawcze) i wymaga profesjonalnego rozwiązywania zarówno problemów teoretyczno-metodologicznych, jak i praktycznych.

2. Wzrost roli pierwiastka intelektualnego, który wraz z rozwojem przemysłowym stał się niezbędnym czynnikiem wszelkiego postępu.(gospodarka oparta na wiedzy). Zewnętrznym wyrazem wzrostu roli przygotowania teoretyczno-metodologicznego zmian w produkcji przemysłowej jest powstanie różnorodnych instytucji o charakterze naukowym i badawczo-rozwojowym, (wzrost liczby miejsc, w których powstaje wiedza), wyspecjalizowanych w intelektualnej, przedprodukcyjnej działalności innowacyjnej, rozszerzenie skali edukacji, jak również transferu technologii.

3. Coraz szybsze podwyższanie się stopienia złożoności związków między pierwiastkami intelektualnymi a materialnymi, jak również wewnętrzne skomplikowanie tych składowych. W działaniach praktycznych łączy się to z koniecznością wielodyscyplinarnego i interdyscyplinarnego /holistycznego/ podejścia do rozwiązywania problemów związanych z przedsięwzięciem procesu innowacyjnego. Zachodzi także potrzeba integrowania działań praktycznych, prowadzonych przez wyspecjalizowane ogniwa procesu produkcyjnego.

4. Wyższy niż w innych przedsięwzięciach stopień ryzyka i niepewności w realizacji procesu kreowania innowacji oraz w uzyskaniu pożądanych cech innowacji.

5. Konieczność zapewnienia wiodącego udziału najlepszych w danym układzie ogniw potencjału kadrowego i rzeczowego zaplecza badawczego przemysłu w dokonywaniu zmian innowacyjnych. Ten najlepszy potencjał pełni funkcje wzorcotwórcze dla pozostałych jednostek biorących udział w procesach innowacyjnych.

6. Innowacje wymuszają rosnącą zależność między stopniem dojrzałości procesów innowacyjnych a dynamiką rozwoju przemysłu, gospodarki i społeczeństwa, wymuszają innowacyjność społeczeństwa. Brak innowacji oznacza niesprawność gospodarki w organizowaniu procesów innowacyjnych, co powoduje marnotrawstwo sił i środków oraz hamuje rozwój.

7. Za decydujące we współczesnej konkurencji uznaje się innowacje technologiczne, traktowane jako determinanta procesu wyprzedzania w gospodarce światowej.

8. Innowacja jest narzędziem przedsiębiorczości, co zgodnie z podejściem Schumpetera oznacza, że nadaje zasobom nowe możliwości tworzenia bogactwa.

9. Innowacje decydują o konkurencyjności przedsiębiorstwa, co oznacza, że decydują o jego zdolności utrzymania się na rynku.

10. Innowacje mają zdolność do polaryzowania podmiotów i sektorów gospodarki a też krajów i regionów świata z punktu widzenia poziomu innowacyjności gospodarki.

Źródła innowacji

Za najbardziej istotne źródła innowacji należy uznać te, które tkwią w ramach narodowego systemu innowacji, czyli układu różnych podmiotów i występujących pomiędzy nimi współzależności. W ramach tego systemu źródła innowacji wiążą się przede wszystkim z podmiotami zajmującymi się badaniami naukowymi, ich praktyczne wykorzystanie - z podmiotami zajmującymi się rozwojem produkcji i usług na wynikach tych badań bazujących. Czysta nauka, czyli czysto teoretyczne badania podstawowe dokonują się w wysoko wyspecjalizowanych ośrodkach naukowych, praktycznym wykorzystaniem badań podstawowych zajmuje się sfera tzw. badań stosowanych; pomiędzy tymi sferami znajduje się obszar wdrożeń. Najistotniejszym więc składnikiem narodowego systemu innowacji (NSI) będącym źródłem innowacji jest sfera, którą w skrócie określa się jako sferę działalności badawczo-rozwojowej (B+R).

Działalność badawczo-rozwojowa (badania i eksperymentalne prace rozwojowe) polega na systematycznym prowadzeniu prac twórczych, podjętych dla zwiększenia zasobu wiedzy, w tym wiedzy o człowieku, kulturze i społeczeństwie, jak również dla znalezienia nowych zastosowań dla tej wiedzy. Obejmuje ona badania podstawowe i stosowane oraz prace rozwojowe.

Oddzielenie obszaru badań i obszaru rozwoju można dokonywać tylko dla celów analitycznych, bowiem w istocie rozdzielenie to jest bardzo trudne. Do sfery badań zalicza się zazwyczaj te badania, których podstawowym celem jest pogłębienie wiedzy teoretycznej. Natomiast do obszaru rozwoju zaliczyć można te innowacje, które są źródłem praktycznym projektów, technologii czy metod organizacji bezpośrednio wiążącymi się z zastosowaniami komercyjnymi. NSI może być równocześnie traktowany jako krajowe źródła innowacji, obok którego wyróżnia się źródła zagraniczne. Te ostatnie stanowią licencje, know-how, import nowoczesnych maszyn, czasopism, konstrukcji, dokumentacji i inne formy transferu obcych rozwiązań technicznych.

Obok tej klasyfikacji, źródła innowacji można jeszcze rozpatrywać jako wewnętrzne i zewnętrzne. Źródła wewnętrzne to wszystkie okoliczności i czynniki znajdujące się w przedsiębiorstwie, branży. Obejmują: niespodziewane zdarzenia, (sukces lub porażka) rozbieżności między założeniami i oczekiwaniami a rzeczywistością, potrzeby procesu oraz przeobrażenia w strukturze przemysłu lub rynku. Źródła zewnętrzne znajdują się poza wymienionymi sferami i należą do nich: zmiany demograficzne, przeobrażenia w poglądach i nastrojach społecznych a także nowa wiedza naukowa i pozanaukowa.

Podsumowując, można wymienić trzy główne źródła innowacji:

1. Działalność B+R

2. Zakup nowej wiedzy w postaci patentów, licencji, usług technicznych, itp. (tzw. technologia niematerialna)

3. Nabycie tzw. technologii materialnej czyli innowacyjnych maszyn i urządzeń, na ogół o podwyższonych parametrach technicznych, niezbędnych do wdrożenia nowych procesów i produkcji nowych wyrobów.

Wykorzystanie wskazanych źródeł innowacji jest jednak zdeterminowane wieloma czynnikami i procesami toczącymi się w układach narodowym, regionalnym i globalnym. Zestawienie czynników i procesów determinujących wykorzystanie źródeł innowacji przedstawiono w tablicy 1.

Tablica 1. Determinanty wykorzystania źródeł innowacji w gospodarce i przedsiębiorstwie

Czynnik determinujący	Analiza znaczenia czynnika	Uwagi szczegółowe
Strategia rozwoju gospodarki w tym nauki i technologii, polityka innowacyjna powiązana z polityką edukacyjną, naukową, technologiczną, przemysłową i finansową	Wytycza kierunki rozwoju badań, proporcje w badaniach podstawowych i stosowanych, określa priorytety w systemie kształcenia, określa długookresowe zasady finansowania sfery B+R	Bez strategii określającej priorytety na rzecz wzrostu innowacyjności gospodarki źródła innowacji są rozproszone i mało efektywne, powstają luki
Skumulowany zasób wiedzy naukowej i technicznej, potencjał i struktura instytucjonalna sektora badawczo-rozwojowego, charakter NSI	Daje podstawy działalności innowacyjnej, wpływa na wykształcanie cech przedsiębiorczych, rozwija zdolności do komercjalizacja wyników nauki	Rozwój wiedzy i badań naukowych decyduje o możliwościach tworzenia firm opartych na wiedzy
Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, struktura gospodarki	Determinuje wykształcanie się i rozwój narodowego systemu innowacji oraz mechanizmy kreowania innowacji w gospodarce, określa stopień uzależnienia się kraju od importu innowacji technologicznych	Wyznacza specyficzne zadania dla państwa w kształtowaniu mechanizmu kreowania innowacji
System funkcjonowania gospodarki	Decyduje o efektywności procesów innowacyjnych, tworzy system motywacji podmiotów do aktywności innowacyjnej	Rodzaj rynku i jego rola w gospodarce określają chłonność gospodarki na innowacje
Czynniki kulturowe i socjopsychologiczne, systemy wartości	Mieszczą w sobie motywy aktywności innowacyjnej, np. ambicja, prestiż, nowe możliwości zaspokojenia potrzeb	Wywołują tzw.”opory” wobec zmian na różnych poziomach gospodarki i społeczeństwa
Strategia rozwoju firmy	Nowe szanse zwiększenia zakresu rynku lub wejście na nowe rynki,	Pozwala na zrównoważony wzrost przedsiębiorstwa
Globalizacja działalności gospodarczej i technologii	Wzrost korzyści skali, możliwe fuzje i czerpanie nowych doświadczeń z zakumulowanego zasobu wiedzy globalnej	Zwiększenie elastyczności w dostępie do źródeł innowacji ale wzrost ryzyka

Korzyści z innowacji

Biorąc pod uwagę dotychczasowe rozważania o innowacjach można stwierdzić, że zakres osiąganych dzięki nim korzyści należ analizować w powiązaniu z rodzajem innowacji mierzonym rodzajem i zakresem zmian technologicznych; w każdym przypadku bowiem wielkość i rodzaj możliwych do osiągnięcia korzyści jest różny. W dalszych częściach opracowania rozwijane będą informacje o zakresie korzyści płynących z innowacji, włączając konkretne przykłady. Istniejące natomiast zależności pomiędzy zakresem zmian technologicznych, czyli rodzajem innowacji technologicznych, wymienianych wcześniej a skalą możliwych do osiągnięcia korzyści przedstawiono na rys.2.

Rysunek 2. Rozmiary możliwej do osiągnięcia przestrzeni innowacyjnej a rodzaje innowacji

TRANSFORMUJĄCE

RADYKALNE

Przewidywany

zakres PRZYROSTOWE-

zmian DOCHODOWE

PRODUKT USŁUGA PROCES

Obszary podlegające zmianom

O zakresie zmian w produktach, usługach czy całych procesach decydują w największym stopniu źródła innowacji, a dokładniej najważniejsze z nich czyli typ B+R. Spróbujmy przyporządkować poszczególnym rodzajom zmian wynikającym z typów B+R korzyści możliwe do osiągnięcia w gospodarce.

Tablica 2. Charakterystyka typów B+R

Typ B+R	Prawdopodobieństwo sukcesu technologicznego	Czas realizacji	Potencjalna konkurencyjność	Trwałość osiągniętej przewagi konkurencyjnej
PRZYROSTOWE-DOCHODOWE	Bardzo wysokie, zwykle 40-80%	Krótki okres, ok. 6-24 miesięcy	Skromna ale ukieru nkowana na zapo- trzebowania	Krótka, zwykle znajduje naśladowców
RADYKALNE	We wczesnych stadiach ok. skromne, 20-40%	Średni okres, ok.2-7 lat	Duża	Długa, często chroniona patentami
FUNDAMENTALNE, TRANSFORMUJĄCE	We wczesnych stadiach trudne do określenia, zależne od koncepcji B+R	Długi okres, ok. 4-10 lat	duża	Długa, często chroniona patentami

Źródło: P. A. Roussel, N.Kamal Saad, T.J.Erickson, Third Generation, R&D Arthur D.Little Inc., Harvard Business School Press, Boston, MA, 1991, s.57

Na podstawie analizy wymienionych zależności można wskazywać na rolę innowacji w gospodarce; bardzo często nazywane są one rdzeniem biznesu. Dlaczego? Światowe studia przeprowadzone przez Arthura D.Little wykazały rosnące znaczenie innowacji w osiąganiu sukcesu gospodarczego. Menedżerowie - wg tych badań - wierzą, iż 97% biznesów przetrwało dzięki nim w Japonii, 87% w Europie i 92% w USA. Wiele innowacji zapewniło szczytowe pozycje firm w rankingach światowych, np. Mullard, Ecko, McDonald's, Sony - wytworzono tu produkty, które nigdy dotąd nie były znane, jak tranzystory. Sony jako jedna z największych wynalazców na świecie realizuje strategię stałego wyprzedzania konkurentów. Stąd nowoczesna teoria zarządzania strategicznego przedsiębiorstwa uznała innowacje za istotny element strategii rozwoju firmy, wskazując jednocześnie na potrzebę integracji działalności w dziedzinie innowacji z działalnością produkcyjną i marketingową. Strategiczna rola innowacji w firmie wyraża się w dążeniu do:

1. umacniania pozycji konkurencyjnej istniejącego portfela produktowego i technologicznego,

2. wprowadzania nowych rodzajów działalnoścci na podstawie prowadzonych badań rynkowych,

3. rozszerzenia kompetencji technologicznych firmy, dzięki działalności innowacyjnej w nowych dziedzinach.

Wiara w moc innowacji doprowadziła też do ukucia wśród światowego menedżmentu sentencji: być innowacyjnym lub zlikwidowanym (zginąć na rynku).

Wśród wielu dyskusji wokół korzyści, jakie przynoszą innowacje za główne trzeba więc uznać następujące:

• Korzyści komparatywne

• Wzrost udziału w rynku

• Podniesienie stopy wzrostu gospodarczego

• Wzrost jakości wyposażenia i poprawa warunków pracy

• Wzrost kwalifikacji i doświadczenia zawodowego

• Wzrost standardów określających poziom życia społeczeństwa

• Wzrost wiedzy i wartości poznawczych wśród społeczeństwa co można określić nabywaniem cech cywilizacyjnych

Analizując poszczególne rodzaje innowacji rozkład możliwych korzyści z nich wynikających przedstawiono w tablicy 3.

Tablica 3. Strategiczne korzyści osiągane dzięki innowacjom

TYP INNOWACJI

POTENCJALNE KORZYŚCI

Nowości Udoskonalenia Kompleksy Silne konstrukcje modelowa Kontynuowane innowacje przyrostowe - dochodowe

Oferowanie czegoś czego nikt jeszcze nie zna, osiąganie skumulowanych korzyści lidera i szczytowej pozycji na rynku Przekształcenia zasad gry konkurencyjnej, pozwalającej na kolejne etapy wygrywania Kompleksowa technologia sprawia trudności w uczeniu się jej i daje posiadającym przewagę konkurencyjną, gdyż tworzą oni wysokie bariery wejścia konkurentów na rynek Posiadający cieszą się stabilnością pozycji rynkowej w długim okresie. Bazowy model produktu lub procesu może przetrwać długość jednego cyklu życia, redukując koszty całkowite Pozwalają na kontynuację w korzystnym przesuwaniu relacji granicznych koszt /wynik , osiąganie ustabilizowanej stopy zysku

Źródło: J.Tidd ,J.Bessant, K.Pavitt, Managing Innovation, JohnWiley&Sons, Chchester 1997, s.6

Nie można więc wyrażać zdziwienia natrafiając na definicją OECD mówiącą, że innowacje postrzegać można jako najważniejszy czynnik wzrostu gospodarczego i podwyższania standardu życia społeczeństwa we współczesnym świecie. Z kolei Unia Europejska od lat przygotowuje i wprowadza specjalne programy ramowe w celu motywowania krajów członkowskich do rozwoju innowacji technologicznych.

Szczegółowa analiza korzyści z innowacji wymaga wyselekcjonowania dziedzin wytwarzania z punktu widzenia zawartości technologii tzw. zaawansowanych (high-tech). Dziedziny te otrzymują status innowacyjnych w odróżnieniu od tradycyjnych, zaś skala występowania w danej gospodarce pozwala na określenie jej szans rozwojowych, przyspieszenia, wyprzedzania czy podążania a nawet zacofania.

Analiza zawartości high-tech w produkcie polega na ocenie intensyfikacji działania B+R zawartego w produkcie. Biorąc pod uwagę oba podejścia dokonuje się klasyfikacji przemysłów ze względu na zawartość high-tech lokując je w trzech przedziałach.

Tablica 4. Klasyfikacja przemysłów ze względu na zawartość technologii

Wysoka-Technologia Średnia-Technologia Niska -Technologia

Kosmiczny Pojazdy mechaniczne Kamień,glina, szkło

Komputerowy Chemiczny Żywność, tytoń, napoje

plus maszyny biurowe Pozostałe przetwórstwo Rafineryjny

Sprzęt telekomunikacyjny Budowa statków Metale żelazne

Farmaceutyczny Nieelektryczne maszyny Wyroby metalowe

Produkcja instrumentów Gumowy i prod.z plastiku Papierniczy i drukarski

Maszyny elektryczne Metale nieżelazne Drewno, meble, korek

Pozostały sprzęt transport. Tekstylny i skórzany

Źródło: Na podstawie OECD Documents Structural Change and Industrial Performance /A Seven Country Growth Decomposition Study/ Paris OECD 1992

Możliwości osiągnięcia określonej stopy wzrostu gospodarczego dzięki danym dziedzinom zawierającym różne poziomy high-tech (co oznacza również zawartość B+R) kształtują się następująco:

Tablica 5. Klasyfikacja dziedzin o różnym poziomie technologii i ich wpływ na osiąganie dynamiki wzrostu gospodarczego

Wysoki wzrost	Średni wzrost
Handel hurtowy i detaliczny Finanse i ubezpieczenia Nieruchomości i usługi dla biznesu Usługi społeczne i personalne Producenci rządowi Sprzęt telekomunikacyjny Komputery i maszyny biurowe Usługi komunikacyjne	Chemiczny Rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo Żywność, napoje, przemysł tytoniowy, transportowy i magazynowy Maszyny elektryczne Guma i plastik Elektryczność, gaz, usługi wodne Papierniczy i drukarski
Średni Wzrost c.d.	Niski wzrost
Pojazdy mechaniczne Farmaceutyczny Produkcja instrumentów Metale nieżelazne Hotele i restauracje Górnictwo węglowe Przemysł konstrukcyjny Przemysł kosmiczny	Pozostałe pojazdy mechaniczne Wyposażenie pozostałego transportu Wyroby metalowe Pozostałe przetwórstwo Budowa statków Kamień, glina, szkło Metale żelazne Obuwie, tekstylia, skóra Rafineryjny

Źródło: Na podstawie OECD Documents Structural Change and Industrial Performance /A Seven Country Growth Decomposition Study/ Paris OECD 1992

Pytania do wykładu 1: ODPOWIEDZIEĆ NA - ZAZNACZONE NA ZIELONO PYTANIE i przekazać wykładowcy zgodnie z instrukcją

1. Co to jest wynalazek - przykłady?

2. Dlaczego definicja innowacji jest tak niejednoznaczna?

3. Jakie jest znaczenie projektu w dochodzeniu do innowacji?

4. Dyfuzja i jej przykłady - omów

5. Dlaczego spotykamy wiele różnych klasyfikacji innowacji?

6. Podaj przykład innowacji radykalnej

7. Czym różni się innowacja technologiczna od społecznej?

8. Omów cechy innowacji

9. Jak zdefiniujesz innowacyjność gospodarki?

10. Dlaczego B+R stanowią źródła innowacji technologicznych?

11. Czy są inne źródła innowacji?

12. Jak określać można korzyści z innowacji?

13. Wymień podstawowe przemysły tzw. wysokiego wzrostu. Czy są one tożsame z przemysłami high-tech?

14. Jakie technologie i przemysły dominują w Polsce?

Literatura do wykładu:

• Drucker P.F., INNOWACJA I PRZEDSIĘBIORŚĆ. PRAKTYKA I ZASADY, PWE Warszawa,1992,

• GREEN PAPER ON INNOVATION, COMMISION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, Brussels, 1995

• Karpiński A, STRATEGIE ROZWOJOWE KRAJÓW ŚWIATA A POLSKA, w: Polska na drodze ku nowoczesnej cywilizacji, KBN 1994,

• Kwiatkowski S., UCIEKAJĄCY Świat, Wyd.Spółdzielcze, Warszawa 1990

• Okoń-Horodyńska E, NARODOWY SYSTEM INNOWACJI W POLSCE, AE, Katowice 1998

• Schumpeter J., TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO, PWN, Warszawa 1960,

• Schumpeter J., TEORIA ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTWA, PWN, Warszawa 1962

• TECHNOLOGY AND THE ECONOMY, OECD, Paris, 1996,

• Żurawik B, POLITYKA STYMULOWANIA PROCESÓW INNOWACYJNYCH W POLSKIM PRZEMYŚLE NA TLE DOŚWIADCZEŃ ROZWINIĘTYCH KRAJÓW KAPITALISTYCZNYCH, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego, nr 88, Gdańsk 1987

P.F.Drucker, INNOWACJA I PRZEDSIĘBIORŚĆ. PRAKTYKA I ZASADY, PWE 1992,s,23 i dalsze

J.Schumpeter, BUSSINES CYCLES,McGraw-Hill, New York & London 1939, s.87

J.Schumpeter, TEORIA ROZWOJU GOSPODARCZEGO, PWN, Warszawa 1960, s.128

Ibid., s.104

Ph.Kotler: MARKETING MANAGEMENT.ANALYSIS, PLANNING AND CONTROL, Prentice -Hall, New Jersey 1978, s.224

E.Mansfield, THE ECONOMICS OF TECHNOLOGICAL CHANGES, W.W.Norton Company, Inc. New York 1968, s.99

Ch.Freeman, THE ECONOMIC OF INDUSTRIAL INNOVATION, F.Pinter, London 1982, s.7

P.F.Drucker, op.cit., s.143-145

P.F.Drucker, INNOWACJA, OP.CIT., S. 152-153

W literaturze angielskojęzycznej nazywane są one następująco: cash cow, str, quwstion market, sleeping dog

W Raporcie OECD na temat roli technologii w konkurencji pomiędzy krajami uznano, że właśnie technologia stanowić będzie o miejscu w światowym rankingu konkurencyjności. Zob.Technology and the Economy, OECD, Paris, 1996,podobne stanowisko zgłoszono w UE, Green Paper on Innovation, Commision of the European Communities, Brussels, 1995

Technology and the Economy, OECD, Paris 1996

Np.Fourth Framwork Program on Innovation & Technology, European Commission, Brussels 1996; Fifth Framework Program on Development of Technological Innovation, European Commission, Brussels 1998

36

26

---