DEFINICJE KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO

Poszukując w literaturze przedmiotu definicji hasła „kształcenie ustawiczne” należy zauważyć, że przypisuje mu się zróżnicowane znaczenie. Zasadnicze rozbieżności w definiowaniu kształcenia ustawicznego wynikają przede wszystkim z odmiennego podejścia do takich aspektów jak:

• wiek uczestnika procesu - kształcenie ustawiczne zakłada rozwój człowieka przez całe życie lub wyłącznie w okresie dojrzałej aktywności społeczno - zawodowej ;

• zakres tematyczny/cel kształcenia - kształcenie ustawiczne utożsamiane jest z szeroko rozumianym rozwojem indywidualnym i społecznym lub tematykę zawęża się do zagadnień związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych w aspekcie rynku pracy;

• forma kształcenia - proces kształcenia ustawicznego jest zinstytucjonalizowany bądź może mieć również charakter nieformalny.

Termin „kształcenie ustawiczne” używany jest często zamiennie z terminami: „edukacja permanentna”, „edukacja dorosłych” (ang. adult education) „oświata ustawiczna”, „kształcenie ciągłe”, „uczenie się przez całe życie” (ang. lifelong learning).

Podstawowe polskie akty prawne, poruszające kwestie związane z kształceniem ustawicznym, definiują je jako:

• „kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny” (Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami);

• „kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w odniesieniu do bezrobotnych, poszukujących pracy, pracowników i pracodawców” (Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001 z późniejszymi zmianami).

Powyższe dokumenty proponują więc zbliżone podejście do zagadnienia kształcenia ustawicznego. Kształcenie to ujmowane jest jako proces zdobywania wiedzy, umiejętności i podnoszenia kwalifikacji w kontekście zawodowym; akcentowana jest rola szkół dla dorosłych i innych instytucji edukacyjnych w tym procesie.

Znacznie szerzej koncepcja kształcenia ustawicznego - utożsamiana z ideą uczenia się przez całe życie - prezentowana jest w dokumentach międzynarodowych. W Rezolucji Rady Unii Europejskiej z 27 czerwca 2002 r. pojawia się zapis, że „pojęcie lifelong learning powinno dotyczyć uczenia się od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej, włączając w to całe spektrum uczenia się formalnego (w szkołach i innych placówkach systemu edukacji), pozaformalnego (w instytucjach poza systemem edukacji) i nieformalnego (naturalnego). Ponadto, powinno się ono odnosić do wszelkiej, trwającej przez całe życie, aktywności uczenia się, mającej na celu rozwój wiedzy, kompetencji i umiejętności w perspektywie osobistej, obywatelskiej, społecznej oraz zorientowanej na zatrudnienie. Zasadniczym odniesieniem w tym względzie powinna być osoba jako podmiot uczenie się, co podkreślać ma znaczenie prawdziwej równości szans jakości w procesie uczenia się”.

Równie holistyczne podejście proponuje Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization - UNESCO) w „Rekomendacji w Sprawie Rozwoju Edukacji Dorosłych”, gdzie edukacja dorosłych to: „cały kompleks organizowanych procesów oświatowych, formalnych i innych, niezależnie od treści, poziomu i metod, kontynuujących lub uzupełniających kształcenie w szkołach, uczelniach i uniwersytetach, a także naukę praktyczną , dzięki czemu osoby, uznawane jako dorosłe przez społeczeństwo, do którego należą, rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę, udoskonalają swoje techniczne i zawodowe kwalifikacje lub zdobywają nowy zawód, zmieniają swoje postawy i zachowania w zakresie wszechstronnego kształtowania osobowości oraz uczestnictwa w zrównoważonym i niezależnym społecznym i kulturalnym rozwoju”.

Do definicji tych wyraźnie nawiązują autorzy krajowej „Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010”, proponując rozumienie kształcenia ustawicznego, jako „koncepcji uczenia się obejmującej rozwój indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich kontekstach - w systemie formalnym, tj. w szkołach, placówkach kształcenia zawodowego, uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych oraz w ramach kształcenia nieformalnego, a więc w domu, w pracy i w społeczności”. Definicja ta jest analogiczna do sformułowania podanego w 1996 r. przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Ogranisation for Economic Co-operation and Development - OECD).

Przytoczone powyżej definicje, w odróżnieniu od sformułowań zawartych w krajowym ustawodawstwie, wskazują na następujące elementy KU, wyróżnione w dokumencie ”Uczenie się przez całe życie: rola systemów edukacji w państwach członkowskich Unii Europejskiej”, przygotowanym przez Europejskie Biuro Eurydyce, tj.:

• Ludzie uczą się na wszystkich etapach swego życia;

• Uwzględnia się szeroki wachlarz umiejętności - zarówno ogólnych i zawodowych, jak i cech osobowości;

• Istotną rolę we współpracy sektora publicznego z prywatnym, zwłaszcza jeśli chodzi o kształcenie dorosłych, odgrywają formalne systemy edukacji, jak również działania i zajęcia nieformalne organizowane poza tymi systemami

• Zwraca się uwagę na potrzebę tworzenia solidnych podstaw w trakcie edukacji podstawowej oraz rozbudzanie w ludziach chęci i motywacji do nauki.

Wielość podejść do kwestii kształcenia ustawicznego implikuje wyróżnieniem trzech wymiarów kształcenia ustawicznego:

• kształcenie w pionie - utożsamiane z kolejnymi szczeblami edukacji szkolnej;

• kształcenie w poziomie - zapewniające poznanie różnych dziedzin życia, nauki i kultury, niezależnie od pionowej ścieżki edukacji;

• kształcenie w głąb - aktywność edukacyjna związana ściśle z jakością kształcenia , wyrażająca się w głębokiej motywacji do zdobywania wiedzy, zdolnościach samokształceniowych, stylu życia zgodnym z ideami KU i twórczym spożytkowaniu czasu wolnego

oraz dwóch zasadniczych funkcji, jakie spełnia ono we współczesnym społeczeństwie, tj.:

funkcja:

• kompensacyjna, polegająca na upowszechnianiu wymaganego wykształcenia wśród tych, którzy nie uzyskali go w odpowiednim wieku;

• właściwa, polegająca na rozszerzeniu wymaganego doświadczenia.

Choć w literaturze przedmiotu termin „kształcenie ustawiczne” traktowany jest jako synonim terminu „uczenie się przez całe życie”, w świadomości przeciętnego mieszkańca Małopolski hasłom tym przypisywane jest nieco odmienne znaczenie. Określenie „uczenie się przez całe życie” budzi zdecydowanie bardziej pozytywne skojarzenia; utożsamiane jest ze „wszelkimi procesami rozwijania umiejętności, zdobywania wiedzy, uczenia się i samokształcenia”. Kształcenie ustawiczne postrzegane jest natomiast raczej jako rozwój w aspekcie zawodowym, w ramach kształcenia formalnego.

“Urzeczywistnienie koncepcji uczenia się przez całe życie (Lifelong Learning)”, Komunikat Komisji Europejskiej.

UNESCO, „Recomendation on the development of adult education, adopted by the General Conference at its nineteenth session”, Nairobi 1976 r.

OECD, “Kształcenie przez całe życie dla wszystkich (Lifelong Learning for All)”, Paryż 1996 r.

Europejskie Biuro Eurydyce, „Uczenie się przez całe życie: rola systemów edukacji w państwach członkowskich Unii Europejskiej”, Lizbona 2000 r.

R .J. Kidd, „The Implications of Continuous Learning” Toronto 1966 r.

Leksykon tematyczny PWN Pedagogika.

J. Górniak, M. Jelonek, S. Krupnik, K. Łukaszewicz, B. Worek „Kształcenie ustawiczne w Małopolsce w opiniach mieszkańców” - Raport z drugiego etapu badań naukowych: badania jakościowe, powstały w ramach projektu „Małopolskie Partnerstwo na rzecz promocji - rozwoju kształcenia ustawicznego - model wymiany informacji, narzędzi, badań, dobrych praktyk w obszarze rynku pracy, edukacji i szkoleń”.

4

”Małopolskie Partnerstwo na rzecz kształcenia ustawicznego” - projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

_____________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________ Realizator projektu „Małopolski Protokół na rzecz kształcenia ustawicznego”: Centrum Doradztwa Strategicznego, 31 - 153 Kraków ul. Szlak 65 biuro 1004, Tel. [phone], fax [phone], www.cds.krakow.pl e-mail: [e-mail]

”Małopolskie Partnerstwo na rzecz kształcenia ustawicznego” - projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.

_____________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________ Realizator projektu „Małopolski Protokół na rzecz kształcenia ustawicznego”: Centrum Doradztwa Strategicznego, 31 - 153 Kraków ul. Szlak 65 biuro 1004, Tel. [phone], fax [phone], www.cds.krakow.pl e-mail: [e-mail]

---