Rachunkowość - system informacji ekonomicznych (finansowych i niefinansowych). Wykorzystywany do podejmowania bieżących decyzji gospodarczych.

Rachunek kosztów - proces identyfikowania, gromadzenie, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach, dla dokonywania ocen i podejmowania decyzji przez użytkowników tych informacji.

Koszty można zdefiniować jako wyrażone wartościowo, celowe zużycie zasobów materialnych i niematerialnych oraz pracy żywej, a także pewne wydatki nie odzwierciedlające zużycia (wartościowe, które daje jakiś efekt; zużycie bez efektu to strata), poniesione w danym okresie, w celu osiągnięcia bieżących lub przyszłych korzyści.

Koszty - rozumie się przez to uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów, albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru

Wydatek - każdy rozchód środków pieniężnych

Strata - zużycie bez efektu

Strata nadzwyczajna - zużycie bez efektu nastąpiło w przypadku zdarzenia losowego

Koszty zasadniczej działalności operacyjnej:

1. Wg rodzaju - układ rodzajowy

2. Wg miejsc zużycia (powstawania kosztów) (centra kosztowe) - wydział produkcyjny, wydział działalności pomocniczej, administracja; - układ funkcjonalny

3. Wg nośników kosztów (przedmiotów ewidencji) - „odnoszenie kosztów na dany produkt”

4. Wg punktu widzenia ich reagowania na zmiany wielkości produkcji: koszty stałe i koszty zmienne

Wariant	Ewidencja i rozliczanie kosztów
Wariant I	Ewidencja kosztów tylko w układzie rodzajowym - RZiS sporządzony w wariancie porównawczym
Wariant II	Ewidencja kosztów tylko w układzie funkcjonalnym (łączy w sobie podział kosztów wg 2 przekrojów klasyfikacyjnych: funkcji i pozycji kalkulacyjnych) - RZiS sporządzony w wariancie kalkulacyjnym
Wariant III	Ewidencja kosztów jednocześnie w układzie rodzajowym i funkcjonalnym RZiS sporządzony w wariancie porównawczym lub kalkulacyjnym

Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem (koszty bezpośrednie) oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu (kosztów wydziałowych).

Działalność pomocnicza (produkcja pomocnicza) ma na celu zabezpieczenie sprawnego przebiegu działalności podstawowej np.: utworzenie wydziału transportowego, wydział kotłowni, remontowy, narzędziownia, laboratorium analityczne; głównie pracuje na rzecz działalności podstawowej.

Metoda bezpośrednia zakłada pominięcie świadczeń wzajemnych czyli koszty każdego wydziału rozliczamy tylko na odbiorców zewnętrznych. Daje przeszacowanie kosztów odbiorców zewnętrznych

Metoda stopniowa ma zastosowanie wtedy gdy przynajmniej jeden wydział nie przyjmuje świadczeń wzajemnych. Stopniowo rozliczamy te wydziały które nie przyjmują świadczeń.

Metoda układu równań budujemy układy równań dla każdego wydziału, gdzie niewiadomą jest koszt jednostkowy.

Metoda stawek planowanych polega na tym że świadczenia wzajemne w pierwszej kolejności wyceniamy. Ustalamy z góry planowaną stawkę.

Metoda stawek częściowo planowanych, częściowo rzeczywistych tylko do świadczeń wzajemnych stosujemy stawki planowane o do pozostałych stawki rzeczywiste.

Rozliczanie kosztów wydziałowych Jednym z kryteriów klasyfikacji kosztów jest podział kosztów na koszty bezpośrednie (te składniki kosztów które można bezpośrednio przypisać do poszczególnego produktu np.: materiały bezpośrednie zużywane do produkcji wyrobów, koszty robocizny bezpośredniej) i pośrednie (nie można ich bezpośrednio odnieść na jednostkę produktu np.: koszt zużytej energii, utrzymania czystości, ogrzewania) - koszty wydziałowe.

Podstawowe pozycje kosztów wydziałowych

Płace	Pracowników w wydziałach produkcji podstawowej, wyłączeniem płac i świadczeń zaliczonych do kosztów bezp
Amor	Budynków, środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych dotyczących wydziałów podstawowych
Remonty	Wyposażenia (maszyn i urządzeń, śr trw) Wykonywane przez obce jednostki jak i we własnym zakresie
Paliwo, energia	Zużyte przez wydziały produkcji podstawowej, z wyjątkiem zużycia zaliczanego do kosztów bezpośrednich
Pozost koszty	Wydziałów podstawowych nie wliczone do wyżej wymienionych, np.: koszty usług transp, pod od nier.

Klucz rozliczeniowy kosztów to ustalona wielkość, która jest podstawą rozliczenia kosztów wydziałowych pomiędzy poszczególne produkty (obiekty odniesienia kosztów). Wielkość ta powinna wyrażać rzeczywisty lub umowny związek pomiędzy podstawą rozliczenia a rozliczanymi kosztami.

Aby dana wielkość mogła być kluczem rozliczeniowym kosztów, musi spełniać określone warunki:

• Klucz rozliczeniowy powinien pozostawać w związku przyczynowo - skutkowym z rozliczanymi kosztami,

• Klucz rozliczeniowy powinien charakteryzować te produkty, na które koszty będą rozliczane,

• Musi istnieć możliwość jednoznacznego przyporządkowania liczby jednostek klucza poszczególnym produktom

Klucze rozliczeniowe stosowane w danej jednostce powinny być określone w polityce rachunkowości.

Klucze rozliczeniowe ilościowe - wyrażone w naturalnych jednostkach miary (rbg, mgodz, waga, objętość)

Klucze rozliczeniowe wartościowe - wyrażone w pieniężnych jednostkach miary (koszty bezpośrednie, płace bezpośrednie, materiały bezpośrednie, suma kosztów bezpośrednich)

Klucze rozliczeniowe stałe (stabilizowane) - przy których suma jednostek klucza jest stała przez dłuższy okres czasu, są to wielkości wyprowadzone z planu techniczno - ekonomicznego przedsiębiorstwa (bazujące na planie, miesiąc w miesiąc stosuje się ten sam klucz)

Klucze rozliczeniowe zmienne (rzeczywiste) - przy których zmianom podlega ogólna suma jednostek klucza, ale także liczba jednostek przypadających na poszczególne obiekty odniesienia Kostów, są to wielkości ustalane na podstawie danych rzeczywistych (poniesione w miesiącu)

Klucze rozliczeniowe indywidualne - obliczane dla każdego z wydziałów osobno (dla każdego rozliczenia jest inny klucz)

Klucze rozliczeniowe skumulowane - obliczane razem dla wszystkich wydziałów (nie podchodzimy indywidualnie dla każdego wydziału tylko jednym kluczem rozliczamy wszystkie koszty wydziałowe)

Kalkulacja to całokształt czynności obliczeniowych, przeprowadzanych w celu określenia wielkości kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji (wyroby lub usługi). Ostatecznym efektem kalkulacji jest ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia produktu oraz podanie jego struktury w układzie kalkulacyjnym kosztów.

Struktura kalkulacyjna kosztu jednostkowego

1. Materiały bezpośrednie (z narzutami) (koszt zużytych materiałów bezp)

2. Płace bezpośrednie (z narzutami) (płace + składki ZUS)

3. Inne koszty bezpośrednie (jeżeli były inne składniki niż materiały: koszty obróbki obcej)

4. Razem koszty bezpośrednie (1+2+3) (ta wielkość wynika z dokumentacji; jest dokładnie obliczona)

5. Koszty wydziałowe

6. Koszt wytworzenia (techniczny) (4+5) (ustalamy drogą kalkulacji; takie liczenie kosztu wytworzenia odbywa się w modelu rachunku kosztów pełnych)

Kalkulacja poza ewidencją (poza przepisami ustawy o rachunkowości)

7. Koszty ogólnego zarządu

8. Zakładowy koszt wytworzenia (6+cząstka 7)

9. Koszty sprzedaży

10. Koszt własny wytworzenia (8+cząstka 9)

Wycena produktu określona w UoR jest wg kosztu wytworzenia.

Kalkulację wstępną (ofertową, planowaną, normatywna)

Kalkulację sprawozdawczą (wynikową) - bazuje na już osiągniętych (poniesionych) wielkości zużytych na jednostkę.

Przedmiot kalkulacji (jednostka) - możemy liczyć na jednostki naturalne (sztuka); umowne - są produkcje których nie można w jednostkach naturalnych kalkulować - trzeba określić jednostkę kalkulacji (tuzin, kilogram)

Metoda podziałowa ma zastosowanie przy produkcji jednorodnej, masowej. Istota tej metody to: podział wszystkich kosztów produkcji przez ilość. - prosta; - ze współczynnikami; - procesowa

Metoda doliczeniowa - tylko koszty bezpośrednie na etapie ewidencji są grupowane wg produktów czyli może być produkcja różnorodna, a następnie na koniec miesiąca (okresu) koszty pośrednie produkcji (koszty wydziałowe) są doliczane (dodawane) do kosztów bezpośrednich i otrzymujemy koszt wytworzenia. - zleceniowa; - asortymentowa;

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami (przy produkcji różnorodnej)

Etapy sporządzenia kalkulacji podziałowej ze współczynnikami są następujące:

1. ustalenie sumy poniesionych kosztów w danym okresie sprawozdawczym

2. określenie ilości wyprodukowanych wyrobów w ciągu okresu sprawozdawczego

3. wyznaczenie współczynnika dla każdego wyrobu

4. ustalenie łącznej liczby jednostek przeliczeniowych

5. ustalenie sumy poniesionych kosztów w przekroju poszczególnych pozycji kalkulacyjnych

6. określenie kosztu wytworzenia jednostki przeliczeniowej (współczynnikowej - umownego przedmiotu kalkulacji)

7. obliczenia jednostkowego kosztu wytworzenia wyrobów, który uzyskuje się w rezultacie pomnożenia kosztu jednostki współczynnikowej przez współczynnik kalkulowanego wyrobu

Kalkulacja podziałowa procesowa (fazowa)

Istota kalkulacji podziałowej procesowej polega na ujmowaniu kosztów nie tylko według nośników, ale również według poszczególnych elementów procesu produkcyjnego. Kalkulacja podziałowa procesowa (fazowa) jest stosowana w przypadku produkcji masowej i wieloseryjnej, przechodzącej przez wiele następujących po sobie faz procesów produkcyjnych, np.: w przemyśle cukierniczym, włókienniczym, odzieżowym itp.

W produkcji procesowej każda faza produkcyjna kończy się przekazaniem wytworzonego półfabrykatu do kolejnej fazy lub do międzywydziałowego magazynu półproduktów, skąd do następnej fazy jest przekazywana ilość półfabrykatów potrzebna do dalszego przerobu.

Metoda półfabrykatowa dokonuje się w niej obliczenia narastającego kosztu jednostkowego na koniec każdej fazy produkcyjnej. W związku z tym do kosztów każdej fazy (za wyjątkiem pierwszej) dolicza się koszt półfabrykatów pobranych z poprzedniej fazy (iloczyn ilości pobranych półfabrykatów i narosłego kosztu jednostkowego na konie poprzedniej fazy). Narosły koszt jednostkowy ostatniej fazy jest jednocześnie kosztem jednostkowy wytworzenia danego produktu.

Metoda bezpółfabrykatowa - koszt jednostkowy wytworzenia produktu oblicza się dla każdej fazy osobno. Jednostkowy koszt całkowity wytworzenia produktu wszystkich faz jest sumą jednostkowych kosztów wytworzenia produktu wszystkich faz produkcyjnych.

Dzięki kalkulacji metodą półfabrykatową uzyskać można informacje o kosztach wytworzenia zapasów półproduktów występujących na koniec poszczególnych faz, natomiast kalkulacja metodą bezpółfabrykatową dostarcza informacji jedynie o udziale kosztów danej fazy w koszcie wytworzenia produkcji nie zakończonej.

Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa ma zastosowanie w przypadku produkcji jednostkowej i małoseryjnej, która nie jest powtarzana w długich odstępach czasu. Polega ona na odrębnym kalkulowaniu kosztów wytworzenia przedmiotu kalkulacji objętego oddzielnym zleceniem produkcyjnym. Przedmiotem kalkulacji może być seria, partia, sztuka wyrobu, roboty, usługi lub zespół części składowych wyrobu gotowego

Zastosowanie kalkulacji doliczeniowej jest możliwe, jeżeli w przedsiębiorstwie sąspełnione następujące warunki:

• Dokumentacja jest sporządzona w taki sposób, aby możliwe było odniesienie kosztów bezpośrednich na poszczególne obiekty kalkulacyjne

• Jest zapewniony właściwy obieg dokumentów

• Ewidencja analityczna kosztów bezpośrednich jest dokładna i szczegółowa

Na kartach kalkulacyjnych są ujmowane wszystkie koszty bezpośrednie na bazie dokumentacji źródłowej. Aby otrzymać koszt wytworzenia, do kosztów bezpośrednich należy dodać koszty wydziałowej, których wielkość przypadająca na określone zlecenie produkcyjne jest obliczana przy użyciu odpowiednich kluczy podziałowych kosztów.

Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa

W jednostkach gospodarczych, w których występuje produkcja średnio- i wieloseryjna należy otwierać karty kalkulacyjne nie dla serii wyrobów, ale dla danego asortymentu lub nawet grupy asortymentowej produktów. Ten rodzaj kalkulacji nazywa się kalkulacją asortymentową. Przedmiotem kalkulacji nie jest konkretne zlecenie, lecz produkcja danego asortymentu wyrobów.

Na karcie kalkulacyjnej ewidencjonuje się koszty poniesione w związku z produkcją poszczególnych asortymentów lub ich grup według zasada stosowanych w kalkulacji zleceniowej. Koszty danego asortymentu produkcji, zgrupowane według pozycji kalkulacyjnych są dzielone w końcu miesiąca na koszty dotyczące wyrobów gotowych i produktów nie zakończonych.

Rzeczywisty koszt wytworzenia produktów gotowych i produktów w toku

W ramach kalkulacji kosztów suma kosztów ujętych na koncie „koszty działalności produkcyjnej” polega rozliczeniu na koniec okresu sprawozdawczego na:

• Koszt wytworzenia produktów gotowych

• Koszt wytworzenia produktów nie zakończonych

Za produkty gotowe uznawane są produkty pracy przedsiębiorstwa (wyroby lub usługi), które przeszły wszystkie fazy cyklu produkcyjnego. Po zakończeniu produkcji produkty gotowe bądź usługi są przeznaczane do sprzedaży.

Produkcja niezakończona z kolei obejmuje efekty działalności przedsiębiorstwa, w stosunku do których proces produkcyjny nie został skończony. Do produkcji niezakończonej zalicza się:

• Półprodukty (półfabrykaty), czyli produkty pracy będące wynikiem poszczególnych etapów procesu produkcji. Po zakończeniu kolejnych faz są one przekazywane do magazynu, a następnie wykorzystywane w przedsiębiorstwie do dalszej produkcji mogą też być przeznaczone na sprzedaż odbiorcom zewnętrznym:

• Produkty w toku, tzn. produkty pracy będące w trakcie obróbki w procesie produkcyjnym, nie są one magazynowane i nie są przeznaczone na sprzedaż.

Końcowe efekty procesu rozliczania kosztów należy także odpowiednio ująć na kontach księgowych.

EWIDENCJA PRODUKTÓW PRACY


1) PW - Przyjęcie wyrobów do magazynu wycena po cenie na poziomie kosztu planowanego

2) Mnożymy ilość wytworzonych i przyjętych do magazynu wyrobów

3) odchylenia od cen ewidencyjnych

a) debetowe

b) kredytowe

KOSZT PLANOWANY < KOSZT RZECZYWISTY = ODCHYLENIA DT

KOSZT PLANOWANY > KOSZT RZECZYWISTY = ODCHYLENIA CT

Po zaksięgowaniu operacji konto „rozliczenie kosztów produkcji” nie powinno wykazywać salda.

Ewidencja sprzedaży produktów




1. WZ -

2. FA VAT: a) Netto b) VAT

3. Odchylenia od cen ewidencyjnych: a) Narzut odchyleń Dt przypadający na sprzedane wyroby; b) Narzut odchyleń Ct przypadający na sprzedane wyroby




So - saldo odchyleń

Skp - Sk konta „produkty gotowe”

Rp - rozchód produktów




Zysk brutto ze sprzedaży produktów = przychody ze sprzedaży - koszt wytworzenia produktów sprzedanych

Zysk brutto - koszty = zysk netto

Rachunek kosztów pełnych jest systematyczny rachunkiem kosztów, wykształcił się on historycznie jako pierwszy - jest uważany za tradycyjny system rachunku kosztów.

Ma on zastosowanie głównie przy kalkulacji historycznego kosztu wytwarzania produktów, wykorzystywany jest również przy sporządzaniu obligatoryjnych sprawozdań i ocenie rentowności produktów.

Jest on oparty na założeniu, że wszystkie koszty zostały poniesione w związku z wytworzeniem określonych produktów.

Wycena wytworzonych wyrobów odbywa się na poziomie kosztów pełnych, to znaczy na poziomie kosztów bezpośrednich i pośrednich

Istnieją podstawowe ograniczenia zastosowania rachunku kosztów pełnych które wiążą się z:

• Systematycznym spadkiem udziału kosztów bezpośrednich w kosztach całkowitych na rzecz wzrostu udziału kosztów pośrednich

• Ze zmniejszaniem się możliwości pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa (zniekształcenie kosztu wytworzenia)

Rachunek kosztów zmiennych - powstał gdy przedsiębiorstwa zostały zmuszone przez otoczenie do przestawienia się z orientacji produkcyjnej na rynkową, gdzie nie produkcja, a sprzedaż są źródłem powodzenia przedsięwzięcia.

W rachunku kosztów zmiennych przyjmuje się założenie, że nie wszystkie koszty wytworzenia poniesione przez jednostkę gospodarczą są kosztami produktów, dlatego nie wszystkie koszty wytworzenia są rozliczane na produkty.

Istotą rachunku kosztów zmiennych jest więc założenie, że jedynie część kosztów wytworzenia produktów zależy od wielkości produkcji.

Rachunek kosztów zmiennych dzieli koszty na zmienne i stałe. Kosztami produktu są tylko koszty zmienne wytwarzania, natomiast koszty stałe wytwarzania nie są składnikiem zapasów produktów i zostają bezpośrednio przyporządkowane przychodom (odnoszone na wynik).

Koszty stałe pozostają na zbliżonym poziomie niezależnie od kształtowania się rozmiarów produkcji, reagują one jedynie w sposób nieznaczny. Związane są one z zaangażowaniem zasobów czynnych i utrzymaniem normalnych zdolności produkcyjnych.

Koszty stałe można podzielić na:

• Koszty bezwzględnie stałe - są to koszty całkowicie niezależne od zmian wielkości produkcji lub działalności jednostki, np. odpisy amortyzacyjne budynków.

• Koszty względnie stałe (inaczej skokowo zmienne) - to takie koszty, które pozostają bez zmian w określonym przedziale zmienności produkcji lub działalności, jednak po przekroczeniu wyznaczonych progowych wielkości produkcji koszty te wzrastają skokowo, aby potem kształtować się na nowym stałym poziomie. Np. amortyzacja maszyn produkcyjnych

Jednostkowe koszty stałe maleją, kiedy produkcja rośnie a rosą kiedy produkcja spada

Koszty zmienne:

• Proporcjonalne - ich tempo przyrostu (zmian) jest takie samo jak tempo zmian produkcji

• Koszty zmienne progresywne - ich tempo wzrostu jest wyższe niż tempo wzrostu produkcji.

• Koszty zmienne degresywne - ich tempo wzrostu jest niższe niż tempo wzrostu produkcji

Do kosztów proporcjonalnych zalicza się:

• Koszty płac bezpośrednich w prostym akordowym systemie płac

• Koszty materiałów bezpośrednich

• Koszty energii służącej do napędu maszyn

Koszty zmienne progresywne to koszty rosnące w większym stopniu niż wzrost produkcji. Do kosztów progresywnych mogą być zaliczone koszty płac bezpośrednich w akordzie progresywnym.

Koszty zmienne degresywne - jeżeli w wyniku przyrostów wielkości produkcji następują coraz mniejsze przyrosty kosztów; przykładowo: koszty konserwacji i remontów maszyn produkcyjnych.

Koszty zmienne przeliczone na jednostkę są wielkością stałą

Marża pokrycia - służy na pokrycie kosztów stałych i ewentualny zysk

Zwiększamy tę produkcję która ma wyższą marżę pokrycia. Może być wykorzystywana w różnych rachunkach decyzyjnych krótkookresowych (analiza finansowa).

Ilościowy próg rentowności - pokazuje taką wielkość produkcji sprzedanej która pokrywa dokładnie koszty. Jeżeli sprzedaż jest powyżej tego progu osiągamy zysk, a poniżej stratę.

Charakterystyka kluczy podziałowych do rozliczania kosztów wydziałowych

Rodzaj kluczy rozl	Sposób obl wskaźników	Charakterystyka klucza
Suma kosztów bezp		Stosowany w przypadku, gdy wyroby przechodzą przez ten sam lub podobny proces produkcyjny, a udział poszczególnych kosztów bezp przy wytwarzaniu produktów jest jednakowy.
Płace bezp		Stosowany w przedsiębiorstwach, w których produkcja jest pracochłonna, w małym stopniu zmechanizowana, a koszt robocizny odgrywa dominującą rolę w strukturze rodzajowej kosztów.
Czas pracy		Stosowany w przypadku dużego zróżnicowania płac pracowników bezp i gdy proces produkcyjny oparty jest na wykorzystaniu obróbki ręcznej
Mat bezp		Obliczany przy produkcji materiałochłonnej, a użycie określonych czynników produkcji jest zależne od przerobionego wsadu surowcowego. Stosownie do rodzaju materiałów można wziąć wartość lub ilość zużytych mat
Czas pracy maszyn		Narzut kosztów wydziałowych obliczany jest pryz znacznym zmechanizowaniu prac wykonywanych za pomocą maszyn i urządzeń
Ilość lub waga prod		Podstawą rozliczenia kosztów wydziałowych jest wielkość produkcji, która ma zastosowanie w jednostkach o produkcji masowej lub wieloseryjnej

---