Prawo Karne
Skrypt Komentarza Zolla do Kodeksu Karnego

1.

§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

• zasada określoności czynu zabronionego przez ustawę - zakaz wyrażony w prawie musi być ujęty w normie generalnej i abstrakcyjnej

• postulaty: typizacji czynów zabronionych, maksymalnej określoności tworzonych typów, zakaz stosowania analogii i wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy

• lex scripta: opis czynu w akcie o randze ustawowej; źródłem może być typ określony w umowie międzynarodowej (ratyfikowanej za zgodą wyrażoną w ustawie) lub w prawie stanowionym przez organizację międzynarodową

• regulacje podustawowe mogą wpływać jedynie na doprecyzowanie opisu typu czynu zabronionego (doprecyzowanie treści przepisu blankietowego) - dopełnienie opisu czynu n niedopuszczalne

• podstawą tworzenia typu czynu zabronionego nie może być zwyczaj - może odgrywać znaczenie przy interpretacji niektórych znamion

• lex certa: postulat określoności czynu: funkcja zewnętrzna określoności czynu (takie określenie, aby można było jednoznacznie odróżnić typy zachowań zabronionych przez ustawę od zachowań niezabronionych); funkcja wewnętrzna określoności czynu (żeby można było wzajemnie odróżnić poszczególne typy)

• w każdy opisie czynu podmiot czynu zabronionego (każdy człowiek - powszechne; człowiek charakteryzujący się określonymi cechami - określenie już w typie zasadniczym - indywidualne właściwe, określenie może nastąpić dopiero w typie zmodyfikowanym - indywidualne niewłaściwe)

• przestępstwa materialne, które są powszechne, gdy podstawą przypisania skutku było działanie, stają się przestępstwami indywidualnymi, jeśli podstawą przypisania skutku jest zaniechanie - zobowiązany tylko ten, na kim ciąży szczególny prawny obowiązek

• określenie przedmiotu ochrony oraz naruszenie reguły postępowania

• ustawa musi określać stosunek psychiczny sprawcy do czynu - nieumyślność wymaga w opisie czynu zawarcia odpowiedniej klauzuli

• przy przestępstwach materialnych konieczne przypisanie skutku na płaszyczyźnie przyczynowej i normatywnej

• typ czynu może być określony znamionami charakteryzującymi przedmiot czynności wykonawczej

• może być ponadto określony przez znamiona modalne

• lex stricta: podstawą odpowiedzialności karnej może być tylko zgodność czynu ze znamionami typu czynu zabronionego - zakaz stosowania analogii

• możliwe wnioskowanie z podobieństwa tam, gdzie wypełnienie luki następuje na korzyść oskarżonego

• dopuszczalna analogia w przypadku podobieństwa z uregulowanymi w ustawie okolicznościami wyłączającymi bezprawność, winę lub karalność

• nulla poena sine lege: w ustawie musi być określona kara grożąca za popełnienie czynu realizującego znamiona czynu zabronionego

• nullum crimen sine culpa: kara nie może być orzeczona bez stwierdzenia winy (wadliwość procesu decyzyjnego sprawcy czynu zabronionego w sytuacji, w której można było wymagać od niego postępowania zgodnego z nakazem normy prawnej)

• zasada winy wyłącza możliwość przypisania sprawcy tzw. obiektywnych następstw czynów

• legitymująca funkcja winy (uzasadnienie karnoprawnej reakcji państwa na czyn bezprawny), limitująca funkcja winy (stopień winy wyznacza granicę karnoprawnej reakcji prawnej)

• wina jest stopniowalna, jej stopień wyznaczają: rozpoznawalność sytuacji w sferze faktycznej i na płaszczyźnie prawnego wartościowania, możliwość przeprowadzenia prawidłowego procesu motywacyjnego i podjęcie decyzji o postępowaniu zgodnie z nakazem prawa, zdolność do pokierowania swym postępowaniem

• lex retro non agit - wejście w życie ustawy stanowiącej podstawę do pociągnięcia do odpowiedzialności ma wyprzedzać czasowo popełnienie czynu

• dopuszczalne jest przedłużanie biegu przedawnienia wobec przestępstw, których karalność nie ustała; nie jest możliwe przywrócenie karalności z mocą wsteczną

2.

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.

• zaniechanie - polega na niepodjęciu niezbędnych czynności prowadzących do zapobiegnięcia opisanemu w ustawie skutkowi; brak określonych ruchów w spodziewanym kierunku

• norma prawna nie może nakazywać zapobieżenia zagrożeniom, których człowiek nie jest w stanie opanować

• zakres zastosowania normy art. 2 ograniczony jest rozpoznawalnością niebezpieczeństwa i przewidywalnością skutku

• sprawca w stosunku do dobra chronionego normą musi znajdować się w pozycji gwaranta zapobiegnięcia skutkowi

• rola gwaranta może być określona w ustawie; przyjęcie roli gwaranta może nastąpić dobrowolnie - nie musi przybierać formy cywilnoprawnego kontraktu - konieczne jest jednak rzeczywiste objęcie funkcji gwaranta

• od gwaranta można domagać się tylko takiego działania, które jest w stanie zrealizować cel

3.

Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

• dyrektywa o charakterze konstytucyjnym

• nie jest dopuszczalne kierowanie się prewencją ogólną w ujęciu negatywnym (odstraszanie)

• prewencja generalna tylko o charakterze pozytywnym - działanie za pomocą kary i innych środków w kierunku kształtowania w świadomości społecznej przekonania o obowiązywaniu danej normy prawnej i jej rzeczywistej ochronie w procesie wymiaru sprawiedliwości

4.

§ 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

§ 2. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

§ 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.

§ 4. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

• osoba, która dopuściła się czynu niezabronionego pod groźbą kary w chwili popełnienia, nie może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej na podstawie późniejszej ustawy

• lex mitior agit - ustawa nowa uzyskuje zastosowanie także do stanów powstałych przed jej wejściem w życie (zasada)

• zmiana ustawy przed wydaniem prawomocnego orzeczenia: zmiana może dotyczyć normy sankcjonowanej (ustalenia zakresu bezprawności zachowania), może wprowadzać legalizację zachowań określonego typu

• w przypadku czasowego zawieszenia przepisów - stosowanie prawa karnego międzyczasowego (ale należy traktować je jako przepisy czasowe, stosujące się do czynów popełnionych w czasie ich orzekania bez względu na to, czy są surowsze, czy łagodniejsze)

• zmiana ustawy może polegać na zmianie ustawowych określeń definiujących znamiona czynu zabronionego

• zmiana wykładni - wykładnia sądowa jest wyrazem stanowiska sądu i obowiązuje mocą tylko autorytetu - nie może uzasadniać stosowania prawa karnego międzyczasowego

• czas orzekania - czas wydawania wyroku we wszystkich fazach postępowania karnego, w których ma zapaść rozstrzygnięcie dotyczące losu osoby, przeciwko której toczy się postępowanie

• nie upoważnia to sądu do dokonania zmiany oceny prawnej przy orzekaniu o warunkowym przedterminowym zwolnieniu

• jest podstawą (4 § 1) do rozstrzygania o ew. kolizji podstaw i konsekwencji przyjęcia powrotu do przestępstwa i kary łącznej

• zasada stosowania ustawy nowej - w szczególności w razie depenalizacji; oczywiście - stabilizacja penalizacji

• wyjątek - jeżeli ustawa poprzednia jest względniejsza dla sprawcy

• w razie wątpliwości - nowa

• względniejsza = której zastosowanie w konkretnej sprawie prowadzi do najłagodniejszych konsekwencji (oprócz wysokości kary uwzględniane przepisy o nadzwyczajnym złagodzeniu/obostrzeniu, stosowaniu środków karnych)

• nie jest dopuszczalne orzekanie częściowo w oparciu o przepisy nowej, a częściowo starej ustawy

• klauzula czasowa wyłącza stosowanie 4 § 1 - klauzula stanowi, że ma zastosowanie do wszystkich czynów popełnionych w okresie jej obowiązywania

• ustawą względniejszą może być ustawa pośrednia

• zmiana ustawy po wydaniu prawomocnego orzeczenia

• ustawa zaostrzająca odpowiedzialność nie ma wpływu na los skazującego po wydaniu prawomocnego orzeczenia

• łagodząca odpowiedzialność - tylko wtedy, gdy orzeczona kara jest surowsza od maksymalnej kary przewidzianej w nowej ustawie

• nie jest wprowadzona jednak możliwość ponownej oceny przypisanego prawomocnie czynu

• 4 § 3 - tylko kara podlegająca wykonaniu; nie stosuje się wobec kary warunkowo zawieszonej, chyba że zarządzono wykonanie kary

• depenalizacja - zatarcie skazania tylko w przypadku pełnej depenalizacji, nie będzie zatarcia skazania w przypadku przekwalifikowania przestępstwa do kategorii wykroczeń

• zmiana ustawy nie ma wpływu na stosowanie środków zabezpieczających orzeczonych bez skazywania sprawcy

5.

Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczypospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

• zasada terytorialności; także czyny popełnione na terenie obcych przedstawicielstw dyplomatycznym

• zasada bandery

6.

§ 1. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany.

§ 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

Czas

• miarodajnym punktem czasowym rozpoczynającym bieg przedawnienia jest czas wystąpienia określonego w ustawie skutku

• gdy aktywność sprawy rozciągnięta na lata - za czas popełnienia czynu należy przyjmować ostatni moment działania sprawcy realizującego znamiona danego typu czynu zabronionego

• podobnie w przypadku przestępstw wieloczynowych - czasem popełnienia czas dokonania ostatniego z czynów składających się na realizację znamion typu

• w przypadku czynu ciągłego - czasem popełnienia jest ostatni moment działania sprawcy

• zasada nie stosuje się w przypadku ciągu przestępstw

• w przypadku współdziałania w postaci sprawczej - czasem popełnienia = zrealizowanie znamion określonej formy współdziałania

• w wypadku współdziałania w postaci podżegania lub pomocnictwa czasem popełnienia = zrealizowanie znamion

• w wypadku utrzymywania stanu bezprawnego - czyn zabroniony w ciągu całego czasu utrzymywania stanu

• czasem popełnienia czynu przez zaniechanie - czas, w którym sprawca zgodnie z obowiązkiem powinien działać w określonym kierunku - może być wyznaczony sytuacją faktyczną (stan bezpośredniego niebezpieczeństwa wyznacza czas popełnienia czynu)

• czas popełnienia - moment początkowy sytuacji, w której zobowiązany nie może już wykonać nałożonego na niego obowiązku

Miejsce

• zasada wielomiejscowości

• miejsce, w którym sprawca działał

• miejsce, w którym zaniechał działania, do którego był zobowiązany

• miejsce, w którym skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić

• przy bezskutkowym podżeganiu/pomocnictwie - miejscem podżegania jest miejsce nakłaniania, miejscem pomocnictwa - miejsce, w którym ułatwił popełnienie czynu

7.

§ 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 lub karą surowszą.

§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, kara ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

• kryterium podziału ma charakter formalny - nie ma znaczenia sądowy wymiar kary

• merytoryczną podstawą jest stopień społecznej szkodliwości czynu (abstrakcyjny)

8.

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

• nie ma wyjątków od zasady umyślności zbrodni

• występki - co do zasady umyślnie, z wyjątkami wyraźnie w ustawie określonymi; w razie wątpliwości - tylko umyślnie

• zbrodnią nie może być przestępstwo umyślno-nieumyślne

9.

§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

• artykuł 9 wskazuje znamiona podmiotowe czynu zabronionego odpowiedniej kategorii (umyślnego lub nieumyślnego) - ustalenie umyślności/nieumyślności nie przesądza winy sprawcy, warunkuje jedynie wystąpienie winy, jako zarzutu związanego z popełnieniem czynu zabronionego

• ustalenie zamiaru (lub braku) jest ustaleniem natury faktycznej

Czyn zabroniony popełniony umyślnie

• = zamiar popełnienia czynu zabronionego

• sprawca chce popełnić czyn zabroniony - dolus directus - zamiar bezpośredni; także, gdy sprawca ma świadomość konieczności wystąpienia określonego skutku, a mimo to podejmuje działanie realizujące znamiona czynu zabronionego

• sprawca, przewidując możliwość popełnienia czynu zabronionego, na to się godzi - dolus eventualis - zamiar wynikowy

• zamiar - ukierunkowanie zachowania na osiągnięcie określonego celu i sterowanie tym zachowaniem; strona intelektualna (wyobrażenie celu) i woluntatywna (dążenie oparte na motywacji osiągnięcia celu)

• strona intelektualna definiowana poprzez błąd wyłączający umyślność - czy była świadomość wszystkich tych okoliczności, które składają się na charakterystykę typu czynu zabronionego (okoliczności natury przedmiotowej) - ich uświadomienie wymaga rozpoznania desygnatów znamion zarówno w sensie stwierdzenia wystąpienia określonego stanu faktycznego, jak i w sensie społecznym

• nie wystarczy świadomość braku występowania okoliczności wyłączającej bezprawność czynu albo winę (urojenie wystąpienia tych okoliczności) - funkcja tego błędu nie polega na wyłączeniu umyślności

• strona intelektualna pozwala rozpoznać znaczenie czynu i w tym sensie pozwala na podjęcie stosownej decyzji odnoście do podjęcia uzewnętrznionego zachowania - konieczne jest wystąpienie świadomości okoliczności należących do charakterystyki typu czynu zabronionego w momencie podejmowania decyzji dotyczącej zachowania się - świadomość warunkująca wystąpienie zamiaru = wiedza; świadomość jest zaktualizowaną wiedzą (podobnie nie można przyjąć zamiaru powzięcie wiadomości po dokonaniu czynu)

• strona woluntatywna - sprawca, rozpoznając możliwość realizacji określonego stanu rzeczy, decyduje się go zrealizować

• przy strukturze procesu decyzyjnego występują elementy: oparty na wyobrażeniu motyw osiągnięcia określonego celu, oparty na znajomości przebiegów przyczynowych wybór określonego sposobu osiągnięcia celu, podjęcie decyzji zachowania

• struktura zredukowana przy zachowaniach afektywnych - warunkiem umyślności będzie rozpoznanie możliwości zrealizowania czynu zabronionego i doprowadzenie się do stanu afektywnego (przedpole czynu zabronionego)

• zachowanie podjęte w bardzo silnym afekcie, przy wyraźnym zakłóceniu możliwości oceny sytuacji i braku możliwości racjonalnego wyboru zachowania, nie jest podjęte z zamiarem

• dokonanie czynu pod wpływem alkoholu lub środka odurzającego - brak z reguły pełnej struktury procesu decyzyjnego; do przyjęcia zamiaru konieczna jest świadomość możliwości dokonania czynu zabronionego i doprowadzenie się do stanu osłabiającego lub wyłączającego elementy kontrolne

• konieczność uwzględnienia przy rekonstrukcji strony podmiotowej czynu całokształtu okoliczności sprawy zachodzi w każdym postępowaniu

• strona intelektualna może wystąpić w dwojakiej postaci - jako świadomość występowania stanu rzeczy mogącego prowadzić, przy podjęciu decyzji realizacji celu, do popełnienia czynu zabronionego (świadomość możliwości) albo jako świadomość występowania stanu rzeczy prowadzącego, przy podjęciu realizacji celu, do popełnienia czynu (świadomość konieczności)

• świadomość możliwości - nie przesądza rodzaju zamiaru i umyślności; świadomość konieczności połączona z decyzją realizacji wyobrażonego celu przesądza wystąpienie zamiaru bezpośredniego

• chęci popełnienia czynu zabronionego nie należy utożsamiać z emocjonalnym zaangażowaniem w sensie pragnienia osiągnięcia wyobrażonego celu - chęć jest nastawieniem woluntatywnym ukierunkowującym aktywność (lub pasywność) podmiotu na osiągnięcie wyobrażonego celu i sterującym procesem realizacji podjętej decyzji osiągnięcia celu

• przedmiotem chęci musi być realizacja zachowania odpowiadającego znamionom typu czynu zabronionego ujmowana jako całość - chęć odnosi się do całości zachowania określonego znamionami typu czynu zabronionego

• niektóre typy czynów mogą być popełnione tylko z zamiarem bezpośrednim („w celu”, „po to, by”, „zataja”, „ukrywa”) - zamiarem bezpośrednim musi być objęta całość czynu zabronionego (przestępstwa kierunkowe) - kradzież kwalifikowana może być popełniona w odniesieniu do znamienia kwalifikującego z zamiarem wynikowym

• zamiar wynikowy - strona intelektualna - przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego; strona woluntatywna - godzenie się na popełnienie

• godzenie się musi różnić się od chęci, zamiar wynikowy nigdy nie występuje samodzielnie, zawsze obok zamiaru bezpośredniego, którym może być objęte popełnienie czynu zabronionego lub może nie być karalne

• istotą zamiaru wynikowego jest przewidywanie przez sprawcę możliwości popełnienia czynu zabronionego i, mimo braku chęci popełnienia, nie godzenie się na popełnienie czynu

• teoria woli warunkowej - „zgoda” polega na akceptacji niejako z góry skutków w razie ich rzeczywistego wystąpienia, których możliwość wystąpienia sprawca przewiduje w związku z realizacją swojego celu

• koncepcja zgody - zamiar wynikowy należy przyjąć wtedy, gdy ustali się, że sprawca, gdyby nawet miał pewność, ze czyn zabroniony nastąpi, nie zrezygnowałby z realizacji zamierzonego celu

• koncepcja prawdopodobieństwa - różnica między zamiarem wynikowym a świadomą nieumyślnością przebiega w stopniu uświadomionego prawdopodobieństwa popełnienia czynu zabronionego

• teoria ryzyka - przesłanką zamiaru wynikowego jest podjęcie przez sprawcę decyzji zachowania się, mimo świadomości, że ryzyko związane z podjętym działaniem nie jest społecznie tolerowane

• teoria obiektywnej manifestacji - zamiar wynikowy nie zachodzi, jeżeli sprawca dążący do osiągnięcia jakiegoś celu karalnego albo niekaralnego podjął środki mające na celu zapobieżenie popełnieniu czynu zabronionego

• koncepcja obojętności woli - zamiar wynikowy charakteryzuje się tym, że sprawca ani chce popełnić czyn zabroniony, ani chce, aby czyn zabroniony nie został popełniony

• przyjęta teoria prawdopodobieństwa w połączeniu z teorią obiektywnej manifestacji - uświadomiony wysoki stopień prawdopodobieństwa umieszcza zamiar wynikowy w bezpośrednim sąsiedztwie sytuacji, w której sprawca ma pewność popełnienia czynu zabronionego i podejmuje decyzję zachowania się; jednocześnie brak ze strony sprawcy działań zmniejszających stopień prawdopodobieństwa popełnienia czynu zabronionego

• koncepcja zamiaru ogólnego - dla przyjęcia umyślności nie wymaga się dokładnego wyobrażenia sobie skutków, do których sprawca, podejmując decyzję określonego zachowania się, zmierza (sprawca nie mógł mieć świadomości dokładnego obrazu wszystkich następstw swego działania, ale działał ze świadomością możliwości powstania daleko sięgającej krzywdy)

• zamiar nagły i zamiar przemyślany - odgrywają rolę przy wymiarze kary

Czyn zabroniony popełniony nieumyślnie

• nieumyślność jako znamię podmiotowe charakteryzujące czyn zabroniony

• brak zamiaru - nieumyślne popełnienie czynu zabronionego zawsze w związku z zachowaniem ukierunkowanym na osiągnięcie określonego celu, który najczęściej będzie prawnokarnie obojętny

• przyczyną rozbieżności pomiędzy celem jako wyobrażonym stanem rzeczy, na osiągnięcie którego ukierunkowane jest działanie sprawcy, a osiągniętym stanem faktycznym jest niedobór informacji niezbędnych do realizacji zamierzonego celu (sprawca nie dostrzega tego, co powinien dostrzegać lub nie wie czegoś, co powinien wiedzieć)

• przewidywanie możliwości popełnienia czynu zabronionego (świadoma nieumyślność) lub zdolność przewidzenia możliwości popełnienia czynu zabronionego (nieświadoma nieumyślność)

• popełnienie czynu zabronionego na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach

• reguły ostrożności - wykształcone przez wiedzę i doświadczenie reguły postępowania z określonymi dobrami prawnymi zakreślające obszar zachowań społecznie adekwatnych

• mogą wynikać z aktów prawnych, z ustaleń w dziedzinie wiedzy lub generalnie z zasad postępowania w sferze określonej aktywności ludzkiej - mają charakter obiektywny, tzn. że mają zastosowanie w określonej sytuacji, bez względu na indywidualne właściwości działającego podmiotu

• ujmowane w sposób abstrakcyjny i zgeneralizowany - mają zastosowanie we wszystkich wypadkach charakteryzujących się zbliżonym układem cech istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa dobra, którego ochronie służą

• nie są ustalane w oderwaniu od określonej sytuacji faktycznej - musza być dostosowane do aktualnie występujących warunków; wyznaczane przez układ trzech elementów: kwalifikacje działającego podmiotu, używane przy dokonywanej czynności narzędzie, sposób przeprowadzenia czynności (kto może dokonać czynności, za pomocą czego i w jaki sposób)

• zakres i poziom wymagań wynikający z obowiązku zachowania ostrożności wynika z jednej strony z konieczności zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa dla dóbr prawnych uczestniczących w obrocie społecznym, z drugiej strony reguły ostrożności nie mogą uniemożliwiać społecznie pożytecznego obrotu

• właściwy zakres i poziom wymagań należy ustalać przy uwzględnieniu zróżnicowania powinności dotyczących poszczególnych grup zawodowych oraz grup ludności, tworząc dla tych grup określone standardy postępowania

• standardy ostrożności budowane muszą być w oparciu o zachowania typowe dla rozważnego obywatela, tj. osoby, która dysponuje właściwymi do wykonania danej czynności kwalifikacjami oraz charakteryzuje się postawą należytego wykonywania swoich obowiązków - standardy obowiązują niezależnie od tego, czy dany konkretny sprawca należy do określonej grupy zawodowej lub grupy ludności

• zachowanie odstępujące od postępowania modelowego obywatela pozwala, przy spełnieniu pozostałych warunków, uznać popełnienie czynu zabronionego charakteryzującego się nieumyślnością - nie przesądza to jeszcze winy

• ważne ustalenie, czy popełnienie czynu zabronionego nastąpiło na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach - ustalony musi być związek pomiędzy naruszeniem reguły a popełnieniem czynu zabronionego; warunek spełniony, gdy sprawca narusza tę regułę, która miała zapobiec realizacji czynu zabronionego na tej drodze, na której w rzeczywistości on nastąpił

• świadoma nieumyślność - strona intelektualna taka sama jak w przypadku umyślności - od umyślności odróżnia ją strona woluntatywna - brak chęci popełnienia czynu zabronionego i brak godzenia się na popełnienie takiego czynu - sprawca albo przedsiębierze czynności mające zmniejszyć stopień prawdopodobieństwa, albo przewiduje jedynie niewysoki stopień prawdopodobieństwa nastąpienia czynu zabronionego

• proces decyzyjny ukierunkowany na osiągnięcie zamierzonego celu kończy się podjęciem decyzji zachowania się w kierunku osiągnięcia celu na skutek założenia, że czyn zabroniony nie nastąpi

• nieświadoma nieumyślność - sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, ale popełnienie takiego czynu było obiektywnie przewidywalne

• możliwość popełnienia czynu zabronionego wyznaczana jest według możliwości modelowego obywatela o właściwych do wykonywania danej czynności kwalifikacjach i sumiennie traktującego swoje obowiązki oraz dysponującego nadzwyczajnymi informacjami posiadanymi ewentualnie przez sprawcę

• nie będzie popełnieniem, gdy nie jest to normalne następstwo podjętych czynności - realizacja przedmiotowych znamion, których nie da się przewidzieć z powodu nietypowego układu sytuacyjnego albo jest do przewidzenia jedynie przez wąskie grono specjalistów, nie może być uznana za popełnienie czynu zabronionego nieumyślnie

• warunkiem koniecznym ustalenia możności przewidzenia popełnienia czynu jest ustalenie powinności przewidywania - powinność przewidzenia jest kategorią generalną i obiektywną, ustalaną według pewnego normatywu obowiązującego każdego obywatela podejmującego zachowanie, z którym wiąże się możliwość popełnienia czynu zabronionego

Strona podmiotowa czynów zabronionych kwalifikowanych przez następstwo

• typy kwalifikowane przez znamiona statyczne (okoliczności występujące w chwili zrealizowania znamion czynu zabronionego)

• typy kwalifikowane przez znamiona dynamiczne (będące następstwem popełnienia czynu zabronionego typu podstawowego)

• czy kwalifikowany, gdy po realizacji wszystkich znamion typu podstawowego powstaje określony w ustawie skutek, z którym związana jest surowsza odpowiedzialność karna - pomiędzy popełnieniem czynu zabronionego a powstałym skutkiem stanowiącym znamię kwalifikujące musi zachodzić powiązanie pozwalające na przypisanie sprawcy skutku

• czyny umyślno-umyślne - sprawca albo chce zrealizować czyn o znamionach kwalifikowanych przez następstwo, albo, chcąc zrealizować znamiona typu podstawowego lub typu o łagodniejszym dla dobra prawnego skutku, przewiduje możliwość wystąpienia kwalifikującego typ skutku lub skutku dla dobra prawnego o poważniejszych następstwach i na ten skutek się godzi

• sprawca obejmuje co najmniej zamiarem wynikowym wszystkie znamiona, także kwalifikujące

• czyny nieumyślno-nieumyślne - warunkiem obiektywnego przypisania następstwa kwalifikującego jest to, aby sprawca następstwo przewidywał albo mógł przewidzieć; chodzi o znamię określające typ czynu zabronionego (warunkujące karnoprawne bezprawie), a nie o problem indywidualnej wymagalności zachowania zgodnego z prawem

• nie jest elementem strony przedmiotowej typu czynu zabronionego kwalifikowanego przez następstwo naruszenie wymaganej w danych okolicznościach reguły ostrożności

• typ podstawowy czyny zabronionego, stanowiący przyczynę następstwa z art. 9 § 3, musi być występkiem albo zbrodnią

• 9 § 3 - obejmuje wszystkie formy współdziałania, możliwość odpowiedzialności podżegacza lub pomocnika za następstwa czynu zabronionego, nawet jeżeli następstwa nie były objęte zamiarem podżegacza lub pomocnika, ale były możliwe do przewidzenia

10.

§ 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawcy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 lat, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawcy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.

• warunkiem przypisania winy jest osiągnięcie przez sprawcę takiego stopnia dojrzałości, że jest on w stanie rozpoznać społeczne znaczenie popełnionego przez siebie czynu - ukończenie 17 lat = osoba dojrzała

• w stosunku do osoby, która w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończyła 18 lat nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności

• wymierzając karę młodocianemu sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować

• w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 lat stosuje się środki wychowawcze, służące zapobieganiu i zwalczaniu demoralizacji

• w stosunku do osób, które ukończyły 13 rok życia, a nie ukończyły 17 stosowane mogą być środki wychowawcze lub środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym

• powyższe środki mogą być stosowane do osoby, która nie przekroczyła 21 roku życia

• popełnienie czynu karalnego przez nieletnich nie pociąga więc z reguły za sobą odpowiedzialności karnej - chodzi o oddziaływanie wychowawcze na nieletniego - kryterium pedagogiczne

Karna odpowiedzialność nieletnich

• na zasadach ogólnych warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności karnej nieletniego jest popełnienie przez niego czynu bezprawnego, karalnego, karygodnego, zawinionego

• nieletni musi mieć ukończone 15 lat

• zarzucany czyn musi wypełniać znamiona czynu określonego w art. 10 § 2

• okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste mają przemawiać za pociągnięciem nieletniego do odpowiedzialności karnej

• przesłanką szczególną - bezskuteczność dotychczas stosowanych środków wychowawczych lub poprawczych

• przesłanką ogólną - możliwość rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swym postępowaniem

• katalog określony w art. 10 § 2 jest zamknięty - są to umyślne czyny zabronione charakteryzujące się bądź użyciem przemocy, bądź sprowadzeniem powszechnego niebezpieczeństwa

• art. 10 § 2 może mieć zastosowanie także w wypadku usiłowania

• ma zastosowanie do wszystkich postaci sprawczego współdziałania (współsprawstwa, sprawstwa kierownicze, sprawstwo polecające) - nie ma zastosowania wobec podżegania i pomocnictwa - podżegacz i pomocnik popełniają własne przestępstwo o innej kwalifikacji prawnej i innym zespole znamion czynu zabronionego

• właściwości osobiste - wiek sprawcy, poziom rozwoju umysłowego, stan zdrowia, cechy charakteru, postawy sprawcy wobec istotnych wartości społecznych i stopień ich utrwalenia, zainteresowania nieletniego, stopień demoralizacji;

• warunki osobiste - środowisko, w jakim przebywa nieletni

• kara orzeczona nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia (nie do maksymalnego zagrożenia, a do górnej granicy związanej z określonym typem)

• stosując środki wychowawcze lub poprawcze sąd powinien kierować się jedynie potrzebami resocjalizacyjnymi młodocianymi

11.

§ 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.

§ 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

Ten sam czyn - jedno przestępstwo

• podstawą karnoprawnego wartościowania jest realne ludzkie zachowanie - ten sam fragment może być wartościowany z punktu widzenia dwóch lub więcej różnych typów czynów zabronionych - ale ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo

• wielość wartościowań nie powoduje wielości przestępstw (idealny zbieg przestępstw)

• dwa lub więcej czynów stanowić mogą jedno przestępstwo - niewłaściwy zbieg przestępstw

• nie można uznać za kryterium jedności czynu zrealizowanie przez czyn jednego typu czynu zabronionego

• istotne, aby za każdym razem ocenie poddawany był ten sam kompleks uzewnętrznionych ruchów - jeżeli jakiś wycinek zachowania zostaje określony przez znamiona jednego typu czynu zabronionego, to ten wycinek może być tylko jednym przestępstwem, także gdy w stosunku do tego wycinka odnoszą się jeszcze inne wartościowania karnoprawne

• nie jest podstawą przyjęcia wielości, jeżeli ten sam kompleks ruchów stanowi podstawę przypisania wielości skutków

• ten sam kompleks może realizować znamiona czynu zabronionego z działania lub zaniechania

Zbieg przepisów ustawy

• ten sam czyn realizuje znamiona kilku typów czynów zabronionych

• zachodzi (najczęściej) stosunek krzyżowania, niekiedy wykluczania, nie są możliwe zawierania

• kwalifikacja czynu ma oddawać jego zawartość kryminalną, charakteryzować jego bezprawie uwzględniane w charakterystyce typów czynów zabronionych, których znamiona ten czyn realizuje

• zbiegi: rzeczywisty (niewłaściwy i właściwy), pozorny

Zbieg pozorny

• między np. typem zasadniczym a zmodyfikowanym: są związane tą samą normą sankcjonowaną; wszystkie typy zmodyfikowane objęte normami sankcjonowanymi typu zasadniczego, stanowią uszczegółowienie ze względów polityczno-kryminalnych przypadków naruszenia tej samej normy - pomiędzy typem ogólnym i typem szczegółowym zachodzi stosunek wykluczania

Niewłaściwy zbieg przestępstw

• ten sam czyn realizuje jednocześnie znamiona kilku typów czynów zabronionych (stosunek krzyżowania)

• zakwalifikowanie czynu tylko z jednego przepisu oddaje jego całą zawartość kryminalną - funkcjonują reguły wyłączania wielości ocen

• reguła subsydiarności - pomiędzy zbiegającymi się przepisami zachodzi taki stosunek merytoryczny, że zastosowanie jednego z nich (pomocniczego) wchodzi w rachubę wtedy, gdy nie stosuje się przepisu drugiego (pierwotnego)

• wskazanie przez samego ustawodawcę - subsydiarność ustawowa lub ma charakter doktrynalny - subsydiarność milcząca

• w ustawie klauzula subsydiarności - np. art. 231 § 4

• może mieć charakter bezwzględny (jej zastosowanie nie jest uzależnione od sankcji przewidzianych w zbiegających się przepisach) lub względny (zastosowanie uzależnione jest od tego, czy przepis pierwotny ma surowszą od przepisu subsydiarnego sankcję karną)

• charakter subsydiarny ma przepis określający formę stadialną w stosunku do przepisu określającego bardziej zaawansowaną na drodze przestępnej - reguła ma zastosowanie jedynie w wypadku form stadialnych tego samego typu czynu zabronionego

• ma zastosowanie w przypadku narażenia dobra na niebezpieczeństwo i naruszenie tego dobra - warunkiem stosowanie: tożsamość dobra oraz przedmiotu bezpośredniego działania, tożsamość strony podmiotowej czynu zabronionego

• podobnie - typ abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo subsydiarny wobec typu konkretnego narażenia

• nie zachodzi subsydiarność w przypadku zbiegu form zjawiskowych - na płaszczyźnie zbiegu przestępstw

• reguła konsumpcji - gdy stosunek pomiędzy przepisami określającymi typy czynów zabronionych pozostającymi w zbiegu jest tego rodzaju, że zakwalifikowanie zachowania z jednego ze zbiegających się przepisów czyni zbędnym, z punktu widzenia potrzeby oddania zawartości kryminalnej, kwalifikowanie z drugiego przepisu

Właściwy zbieg przepisów

• gdy ten sam czyn wyczerpuje znamiona typów czynów zabronionych określonych w przynajmniej dwóch przepisach ustawy karnej i nie da się oddać w kwalifikacji prawnej zawartości bezprawia tego czynu pomijając któryś ze zbiegających się przepisów

• kumulatywny zbieg przepisów - w wypadku właściwego zbiegu sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich, tworząc kumulatywną kwalifikację prawną dla oddania zawartości kryminalnej

• 1932 - koncepcja eliminacyjnego zbiegu - kwalifikowanie czynu z przepisu przewidującego karę najsurowszą

• warunkiem zbiegu - krzyżowanie się zakresów przepisów, nie można zastosować zasady lex primaria derogat legi subsydiariae, lex consumens derogat legi consumptae

• zastosowanie może uzasadniać wiele różnorodnych skutków spowodowanych jednym czynem

• może być stosowana w wypadku czynu ciągłego, ale nie może w stosunku do ciągu przestępstw (wszystkie wchodzące w jego skład są kwalifikowane na podstawie tego samego przepisu)

• sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą - nie mają znaczenia modyfikacje zagrożenia związane z nadzwyczajnym wymiarem kary - tylko wymiar kary z ustawowego zagrożenia

• kara wymierzona nie powinna być niższa od minimum kary przewidzianej w przepisie łagodniejszym

• środki prawne mogą być stosowane na podstawie wszystkich przepisów pozostających w zbiegu - jeżeli którykolwiek przewiduje obligatoryjne orzeczenie, sąd zobowiązany jest do orzeczenia takiego środka

12.

Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.

• instytucja czynu ciągłego odniesiona do zintegrowanych zachowań, stanowiących elementy realizowanego partiami („na raty”) jednego przestępstwa, a więc gdy znamiona jednego typu czynu realizowane są w kilku odsłonach przez dwa lub więcej zachowań tego samego sprawcy

• faktyczna podstawa - co najmniej dwa zachowania tego samego sprawcy; instytucja czynu ciągłego znajduje zastosowanie jedynie w odniesieniu do tych typów czynu zabronionego, w których znamię czynnościowe ujęte zostało w ten sposób, że jego wypełnienie możliwe jest jednym zachowaniem

• „czyn” odnoszony do faktycznej podstawy prawnokarnej oceny

• poszczególne przestępstwa mogą wypełniać samodzielnie znamiona przestępstwa lub wykroczenia, samodzielnie wykroczenia lub samodzielnie przestępstwa

• na czyn ciągły składać się mogą zachowania stanowiące realizację znamion tego samego typu, różnych typów, wykroczeń, samodzielnie prawnie irrelewantne

• można objąć art. 12 zachowania, które samodzielnie wypełniają znamiona różnych form stadialnych (usiłowanie, dokonanie) lub różnych postaci zjawiskowych (podżeganie, pomocnictwo, sprawstwo)

• można stosować także w przypadku realizacji części zachowań samodzielnie przez sprawcę, części zaś wspólnie z inną osobą lub nawet w różnych układach osobowych

• przepis służy przekształcaniu znamion w taki sposób, iż w miejsce znamienia czynnościowego ujętego w przepisie części szczególnej „jednoczynowo” pojawia się znamię czynnościowe charakteryzujące się elementem ciągłości, powtarzalności, wielokrotności - przekształcenie typu pierwotnie określonego jako „jednoczynowy” w „wieloczynowy”

• art. 12 stanowi ustawową dyrektywę interpretacyjną, w nim mieszczą się elementy reguły kolizyjnej, wyłączającej możliwość stosowania do wielości zachowań charakteryzujących się przesłankami określonymi w art. 12 normy wyrażonej w przepisie części szczególnej i nakazuje stosować jako podstawę normę odczytaną z przepisu części szczególnej art. 12

• wysławia też część znamion

Przesłanki czynu ciągłego

Przesłanka podmiotowa (subiektywna) - z góry powzięty zamiar

• konstrukcja czynu ciągłego odnosi się wyłącznie do zachowań objętych umyślnością

• sprawca chce popełnić dwa lub więcej zachowań lub przewidując możliwość popełnienia, godzi się - zamiar bezpośredni lub wynikowy

• „z góry...” oznacza zamiar, który już w chwili powzięcia odnosi się do wszystkich, zindywidualizowanych, co najmniej w ogólnym zarysie, zachowań składających się na czyn ciągły

Przesłanka przedmiotowa (obiektywna) - krótkie odstępy czasu

• art. 12 nawiązuje do jednoczynowej koncepcji przestępstwa ciągłego

• krótkie odstępy - okres trwający od kilku minut do maksimum kilku lub kilkunastu dni

• art. 12 - konieczność istnienia więzi czasowej między poszczególnymi, następującymi kolejno po sobie zachowaniami składającymi się na czyn ciągły, nie zaś więzi między pierwszym a ostatnim

• jeżeli przekroczona zostanie granica kilkunastu dni, to nawet przy z góry powziętym zamiarze wykluczone jest przyjęcie czynu ciągłego

Tożsamość pokrzywdzonego - warunek przyjęcia czynu ciągłego w przypadku zamachu na dobra osobiste

• dobra osobiste jako chroniona prawem wartość, przeciwko której skierowana jest aktywność sprawcy

• zwrot odnosi się zarówno do sytuacji, gdy zachowanie skierowane jest przeciwko jednemu dobru prawnemu, jak i tych, gdy zachowanie wymierzone jest w dwa lub więcej dóbr

• odnosi się do sytuacji, gdy dobro stanowi jedyny przedmiot zamachu, jak i gdy stanowi jeden z przedmiotów, przeciwko któremu skierowane jest zachowanie sprawcy, nawet jeśli jest to poboczny przedmiot ochrony

Konsekwencje prawne

• instytucja prawa materialnego, jej stosowanie uzależnione tylko i wyłącznie od spełnienia przez dwa lub więcej zachowań przesłanek z art. 12

• stosowanie jest obowiązkiem sądu orzekającego

• konsekwencje w zakresie zasad odpowiedzialności identyczne, jak w razie stwierdzenia jednorazowej realizacji znamion przez jedno zachowanie

• z punktu widzenia ocen prawnokranych znaczenie ma suma zachowań - np. wielkości szkody podlegają zsumowaniu

• o kwalifikacji prawnej decyduje łączna ocena wszystkich składających się na czyn ciągły zachowań

• łączna ocena i łączna kwalifikacja: np. wszystkie ty podstawowy, razem kwalifikowany - typ kwalifikowany; wszystkie wykroczenia, razem przestępstwo - przestępstwo

• łączna ocena stopnia społecznej szkodliwości zachowań składających się na art. 12 - organ stosujący prawo nie może opierać się na ocenie poszczególnych zachowań, lecz jest zobowiązany do dokonania oceny całościowej

• dopuszczona jest kumulatywna kwalifikacja odniesiona do całego czynu ciągłego

• nie zachodzi kumulatywny zbieg przepisów ustawy w przypadku przyjęcia czynu ciągłego obejmującego zachowania, z których cześć stanowi realizację znamion typu podstawowego, a część kwalifikowanego - sprawy przypisywane jedno przestępstwo kwalifikowane

Czas popełnienia

• czas - wyznacza okres o chwili pierwszego zachowania do chwili zakończenia ostatniego zachowania (przestępstwo dokonane w warunkach ciągłości)

• kilka działań - czasem popełnienia będzie czas zakończenia ostatniego działania

• kilka zaniechań - pierwszy moment, w którym sprawca nie miał już możliwości wypełnienia ciążącego na nim obowiązku określonego działania

• o czasie decyduje nie moment formalnego dokonania, lecz moment faktycznego zakończenia przestępstwa

• w przypadku zmiany ustawy w trakcie realizacji czynu ciągłego - cały czyn pod rządami nowej ustawy

• w przypadku wprowadzenia kryminalizacji - podstawą odpowiedzialności tylko te zachowania, które zostały podjęte przez sprawcę już po wejściu w życie ustawy

• wiek - część zachowań przed 17, część po - odpowiedzialność ograniczona tylko do tych zachowań, które zostały popełnione po ukończeniu przez sprawcę 17 lat

Okoliczności wyłączające i umniejszające winę

• moment popełnienia czynu zabronionego przesądzać będzie o możliwości stosowania przepisów wyłączających odpowiedzialność karną ze względu na niepoczytalność, usprawiedliwioną nieświadomość bezprawności, stan wyższej konieczności wyłączający winę, usprawiedliwiony błąd co do znamion typu czynu zabronionego, usprawiedliwiony błąd co do określoności kontratypu, inne okoliczności niestypizowane - jeżeli nie zachodziła żadna okoliczność wyłączająca winę subiektywnie, przypisany powinien być cały czyn ciągły

• okoliczności wyłączające winę odnosić się mogą jedynie do całego ciągłego czynu zabronionego, nie zaś tylko do jego fragmentów - sprawca zawinił cały zarzucany mu czyn ciągły

• art. 12 nie wyklucza możliwości eliminacji przez sąd z opisu czynu tych fragmentów, które zostały popełnione przez sprawcę w stanie wyłączającym winę

• ustawy amnestyjne i abolicyjne - popełnienie jednego zachowań składających się na czyn ciągły po dacie określonej w akcie amnestyjnym wyłącza możliwość stosowania takiej ustawy do sprawcy całego czynu ciągłe; przepisów ustaw amnestyjnych stosuje się do całego, ocenianego kompleksowo czynu ciągłego

• przedawnienie - bieg terminów przedawnienia karalności rozpoczyna się od chwili ukończenia ostatniego przestępnego zachowania się sprawcy

• okres próby - pierwsze zachowanie składające się na czyn ciągły w okresie trwania próby, natomiast ostatnie zachowanie objęte ciągłością zostało zakończone już po upływie tego okresu, to należy przyjąć, iż sprawca popełnił cały czyn ciągły po zakończeniu próby

• recydywa - podobnie jw. - jeżeli podjął przez terminem w art. 64 § 1 i 2, a ukończył po upływie, to wykluczone jest przyjęcie recydywy

Współdziałanie w popełnieniu czynu ciągłego

• osoby współdziałające przy popełnieniu czynu ciągłego ponoszą odpowiedzialność za odpowiednią postać zjawiskową zrelacjonowaną do całego objętego ciągłością czynu zabronionego

• odpowiedzialność za współsprawstwo, podżeganie, pomocnictwo do całego czynu ciągłego przyjąć należy, gdy: współdziałający „uczestniczył” we wszystkich zachowaniach, jak i gdy „uczestniczył” tylko w popełnieniu jednego lub części zachowań składających się na czyn ciągły

• zasady odpowiedzialności osób współdziałających w popełnieniu czynu ciągłego mają identyczny kształt jak zakres odpowiedzialności osób współdziałających przy przestępstwie popełnionym jednym zachowaniem

• podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swojego zamiaru za to, do jakiego czynu zabronionego nakłaniali lub udzielali pomocy

• nawet wówczas, gdy współsprawca przyłączył się do zaawansowanej działalności lub gdy współuczestniczył w popełnieniu tylko pewnych zachowań składających się na czyn ciągły, przypisać mu należy współsprawstwo do całego czynu ciągłego

• w pewnych sytuacjach może też powstać odmiana współsprawstwa sukcesywnego - odpowiedzialność jedynie za te fragmenty, w których popełnieniu rzeczywiście sprawca uczestniczył działając wspólnie i w porozumieniu ze sprawcą głównym

• przy sprawstwie kierowniczym - odpowiedzialność w zależności od tego, do czego zrelacjonowany był zamiar sprawcy - czy do całego czynu ciągłego - odpowiedzialność za sprawstwo kierownicze do czynu ciągłego - ale bez ekscesu sprawcy bezpośredniego

• sprawstwo polecające - jw.

Czyn ciągły a przestępstwa zbiorowe, wieloodmianowe i wieloczynowe

• konstrukcja art. 12 nie znajduje zastosowania do przestępstw zbiorowych (w ustawowym opisie znamion tych przestępstw został zawarty element wielokrotności, powtarzalności, wieloodmianowości, wyłączający potrzebę modyfikacji znamion na podstawie art.12

Zasada ne bis in idem procedatur

• gdy po osądzeniu czynu ciągłego ujawnią się dalsze zachowania popełnione przez sprawcę w ramach czasowych wyznaczonych przez przepisy

• nie jest możliwe wydanie orzeczenia uniewinniającego z niektórych tylko zachowań objętych znamieniem ciągłości

• sąd nie uniewinnia, ale eliminuje fragmenty z opisu czynu

Wymiar kary, podstawa wymiaru i przypisania

• konstrukcja art. 12 nie stwarza żadnych podstaw do nadzwyczajnego wymiaru kary; nie jest dopuszczalne wydanie wyroku łącznego

• wymiar kary za czyn ciągły dokonuje się na podstawie przepisu części szczególnej

• sąd zobowiązany do powołania art. 12 jako jednego z elementów wyznaczających podstawę kwalifikacji prawnej - ciągłość czynu stanowi szczególne znamię przestępstwa

13.

§ 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, którego jednak nie następuje.

§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonania jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

• ze strony zachowania podjętego przez sprawcę zachodzi realne zagrożenie dla dobra prawnego

• zamiarem sprawcy objęte jest dokonanie czynu zabronionego

• karalność usiłowania nieudolnego - uzasadniona ze względu na stronę podmiotową, brak bowiem zagrożenia dla dobra prawnego

• usiłowanie odnosi się do wszystkich form sprawczych - karalność podżegania i pomocnictwa powstaje dopiero z chwilą realizacji wszystkich znamion tych postaci zjawiskowych - samo usiłowanie podżegania lub pomocnictwa nie podlega karze (Kardas odmiennie!)

Usiłowanie udolne

Znamiona

• zamiar popełnienia czynu zabronionego - musi odnosić się do czynu określonego w przepisie części szczególnej ustawy karnej

• konieczne jest stwierdzenie zamiaru popełnienia konkretnego czynu zabronionego

• dla ustalenia usiłowania konieczne stwierdzenie, że sprawca działał z zamiarem bezpośrednim albo z zamiarem wynikowym

• usiłowanie swój sens czerpie z bezpośredniej bliskości dokonania konkretnego czynu o znamionach określonych typu czynu zabronionego - nie jest przestępstwem usiłowanie jako takie, ale usiłowanie czynu zabronionego, scharakteryzowanego przez znamiona określającego jego stronę przedmiotową i podmiotową

• nie jest możliwe usiłowanie czynu charakteryzującego się brakiem zamiaru popełnienia takiego czynu

• bezpośrednie zmierzanie do popełnienia czynu zabronionego - w przypadku zaniechania: sprawca podejmować będzie czynności uniemożliwiające mu wykonanie ciążącego na nim obowiązku działania lub szczególnego, prawnego obowiązku zapobieżenia skutkowi = powstrzymanie się od stworzenia sobie warunków koniecznych do wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku

• granicę między usiłowaniem a przygotowaniem wyznacza cecha bezpośredniości zachowania - obiektywny charakter rozróżnienia

• bezpośrednie - gdy zagrożenie dla dobra prawnego, będącego znamieniem czynu zabronionego objętego zamiarem sprawcy, przekształca się z zagrożenia abstrakcyjnego w zagrożenie realne

• usiłowanie ma być czymś bliższym dokonania niż tylko stworzeniem warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania - ma być ostatnią fazą działalności, którą sprawca ma wykonać, aby urzeczywistnić swój zamiar

• warunkiem spełnienia znamienia usiłowania jest podjęcie przez sprawcę ostatniej czynności zmierzającej wprost do realizacji czynu zabronionego

• jeżeli poszczególne znamiona czasownikowe mogą być zrealizowane w różnym miejscu i czasie, to bezpośredniość zmierzania do dokonania, jako znamię usiłowania, musi być odnoszona do czasowo późniejszego znamienia czasownikowego (dopiero odebranie kluczy i próba wejścia do mieszkania)

• jeżeli znamiona czasownikowe muszą być zrealizowane w tym samym miejscu i w pewnej zawartości czasowej, to warunek bezpośredniości zmierzania do dokonania, jako znamię usiłowania, musi być odnoszony do pierwszego znamienia czasownikowego

• bezpośrednie zmierzanie odnosi się do działania samego sprawcy i jego zachowania wówczas, gdy uzyskanie zamierzonego skutku uzależnione jest od postępowania jeszcze innych osób

• w przypadku konfiguracji wieloosobowej - znamię bezpośredniości należy odnosić do zachowania poszczególnych współsprawców; jeżeli z porozumienia wynika sukcesywność przystępowania do realizacji czynu zabronionego, to za usiłowania odpowiadać będą wszyscy współsprawcy uczestniczący w tym porozumieniu, jeżeli zachowanie przynajmniej jednego spełniło warunek bezpośredniego zmierzania do dokonania

• błędne wyobrażenie sprawcy co do osiągnięcia fazy bezpośredniości zmierzania do dokonania (nieświadomość tego stanu rzeczy) nie wyłącza odpowiedzialności za usiłowanie, jeśli obiektywnie zachowanie taką cechę wykazało

• brak dokonania - dokonanie w chwili, gdy dla opisu czynu znamię czasownikowe można sformułować w czasie przeszłym dokonanym, a w przypadku przestępstw materialnych w chwili nastąpienia opisanego w ustawie skutku

• w przypadku braku dokonania żadna z osób realizujących znamiona sprawczego współdziałania nie może odpowiadać za dokonanie przestępstwa, chociażby dokonała czynności urzeczywistniających znamiona tej postaci sprawczej - odpowiedzialność za usiłowanie

• brak dokonania ma wpływ jedynie na wymiar kary w przypadku podżegacza lub pomocnika. Ich czyn dokonany jest w chwili zakończenia realizacji znamion postaci zjawiskowej

• podżeganie w formie usiłowania - wg Zolla jest w istocie podżeganiem, tj. dokonaniem postaci - nie zależy bowiem od zrealizowania przestępstwa przez podżeganego, nie jest również zależne od rezultatu nakłaniania

• usiłowanie nieukończone, niezupełne - sprawca nie ukończył ostatniej czynności bezpośrednio zmierzjaącej do dokonania

• usiłowanie ukończone, zupełne - mimo ukończenia ostatniej czynności nie doszło do powstania zamierzonego skutku - brak usiłowania ukończonego w przypadku przestępstw formalnych (z chwilą ukończenia akcji przez sprawcę jako bezskutkowe przestępstwo jest dokonane)

Usiłowanie nieudolne

• odmiana usiłowania - musi wyczerpywać wszystkie znamiona usiłowania (zamiar, bezpośrednie zmierzanie)

• brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim zamierzonego czynu zabronionego; użycie przez sprawcę środka nienadającego się do realizacji przyjętego zamiaru

• zachowanie sprawcy wynika z błędu co do stanu faktycznego - sprawca błędnie przyjmuje, że działa wobec obiektu będącego nośnikiem dobra prawnego stanowiącego znamię określonego typu czynu zabronionego lub błędnie przyjmuje, że posługuje się właściwym środkiem do dokonania określonego czynu zabronionego (chce zabić przez podanie trucizny będącej w rzeczywistości nieszkodliwym środkiem; przyjmuje, że strzela do człowieka, a naprawdę do manekina)

• gdyby nie błąd sprawcy, jego zachowanie stwarzałoby zagrożenie dla dobra prawnego - w sytuacji stworzonej przez sprawcę tkwi potencjalne niebezpieczeństwo dla dobra pozwalające traktować usiłowanie nieudolne, z punktu widzenia zagrożenia dobra, na równi z przestępstwami abstrakcyjnego narażenia na niebezpieczeństwo

• usiłowanie jest konsekwencją błędu co do znamion typu czynu zabronionego - urojenie znamienia pozytywnego (nieświadomość negatywnego) - błąd uzasadnia dopiero odpowiedzialność karną, która nie miałaby miejsca, gdyby sprawca miał świadomość rzeczywistego stanu rzeczy

• bezkarne te przypadki usiłowania nieudolnego, gdy sprawca nie może popełnić, gdyż nie jest zdolnym do tego podmiotem, gdy brak wymaganych w ustawie okoliczności modalnych typu czynu

• brak możliwości dokonania czynu przez konkretnego wykonawcę ze względu na brak koniecznych do tego umiejętności = nieudolność usiłowania; niemożliwość dokonania czynu zabronionego nie jest wynikiem błędu sprawcy co do okoliczności stanowiących znamię typu czynu - usiłowanie nieudolne ≠ nieudolne usiłowanie

• badany stopień „niezdatności” sposobu - jeżeli realizacja zamiaru, ze względu na sposób działania sprawcy, nie stwarza realnego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego, to nie można przyjąć usiłowania udolnego, jeśli takie realne niebezpieczeństwo stwarza, to należy traktować jako usiłowanie udolne

• bezwzględnie niezdatny sposób - przyjęcie bezkarnego usiłowania nieudolnego

• nie ma usiłowania nieudolnego, gdy sprawca nie potrafi użyć środka nadającego się do popełnienia czynu zabronionego

• usiłowanie nieudolnym musi być w momencie przystępowania do realizacji zamiaru

• nie ma usiłowania nieudolnego, gdy w momencie wszczęcia działania sprawcy dokonanie przestępstwa było obiektywnie możliwe, a dopiero później realizacja okazała się niemożliwa, dokonanie musiało być możliwe wtedy, gdy sprawca wkroczył swoim zachowanie w stadium usiłowania

• przestępstwo urojone - osoba realizująca czyn niezabroniony błędnie sobie wyobraża, że popełnia przestępstwo - działa w błędzie co do oceny prawnej swojego zachowania; brak uzasadnienia dla karalności przestępstwa urojonego

14.

§ 1. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

• usiłowanie zagrożone jest taką samą karą, jaka grozi za dokonanie

• dotyczy nie tylko kar, ale środków karnych i innych konsekwencji skazania za przestępstwo określonego typu

• skazanie za usiłowanie nieudolne określonego przestępstwa pociąga za sobą takie same skutki skazania, w zakresie środków karnych, recydywy, przedawnienia, stosowania amnestii, jak skazanie za dokonanie danego przestępstwa i skazanie za usiłowanie udolne popełnienia tego przestępstwa

15.

§ 1. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

• w przypadku usiłowania nieukończonego wystarczy zaniechanie dalszej akcji, aby nie doszło do dokonania

• w przypadku usiłowania ukończonego konieczna jest ze strony sprawcy usiłowania przeciwakcja zapobiegająca naruszeniu dobra prawnego

Dobrowolne odstąpienie od dokonania

• dobrowolne - sprawca zrezygnował z zamiaru popełnienia czynu zabronionego w wyniku dominującego działania przyczyn natury wewnętrznej

• sprawca uświadamia sobie możliwość kontynuowania zachowania bezpośrednio zmierzającego do dokonania, ale nie ma już zamiaru popełnienia czynu zabronionego

• nie traci cech dobrowolności odstąpienie od niezakończonego usiłowania pod wpływem dezaprobaty czynu wyrażonej przez osobę trzecią

• warunek dobrowolności wymaga, aby rezygnacja z zamiaru popełnienia czynu była ostateczna - nie jest odstąpieniem przeniesienie realizacji na termin bardziej dogodny dla sprawcy - brak kontynuowania zachowania bezpośrednio zmierzającego do dokonania jest wynikiem decyzji sprawcy o rezygnacji z popełnienia danego przestępstwa zarówno aktualnie, jak i w przyszłości

• odstąpienie nie musi być motywowane etycznie dodatnimi przesłankami

• jeżeli w stadium usiłowania sprawca dobrowolnie zaniechał używania niebezpiecznego przedmiotu, to nie powinien odpowiadać za przestępstwo typu kwalifikowanego

• jeżeli sprawca spowodował ciężki uszczerbek dokonując rozboju i na widok krwi odstąpił, odpowiada tylko za uszczerbek

• błędne przekonanie sprawcy, że usiłowanie jest nieukończone i że samo zaniechanie dalszej akcji uniemożliwi naruszenie dobra, nie może skutkować bezkarnością w ramach art. 15 § 1

• warunkiem uznania dobrowolności będzie przekonanie sprawcy, że popełnienie czynu zabronionego ze względu na przedmiot oddziaływania i użyty środek jest możliwe

• jeżeli przy usiłowaniu nieudolnym sprawca zaniecha, bo rozpoznał błąd i zdaje sobie sprawę, że nie może popełnić czynu, to zaniechanie nie może być kwalifikowane jako dobrowolne odstąpienie

Dobrowolne zapobiegnięcie skutkowi

• dobrowolność, gdy sprawca zdaje sobie sprawę z możliwości dopuszczenia do powstania skutku, lecz obecnie chce, aby skutek nie nastąpił

• decydujący jest moment subiektywny - sprawca nie wie i nie może wiedzieć, jaki jest stan pokrzywdzonego, ale wybiera właściwy środek (np. wzywa pomoc lekarską)

• jeżeli mamy do czynienia z usiłowaniem ukończonym, ale skutek nie mógł nastąpić (przestępstwo chybione) - niemożliwe zapobieżenie wystąpieniu skutku - wówczas należy badać zamiar sprawcy po ukończeniu usiłowania i w drodze analogii stosować art. 15 § 1; podobnie, jeżeli sprawca usiłowania nieudolnego podjął starania celem niedopuszczenia do nastąpienia skutku, działając w przekonaniu, że dotychczasowe zachowanie, bez podjęcia przeciwakcji, doprowadzi do powstania skutku

• zapobieżenie nie musi być wynikiem zachowania się sprawcy - może on posłużyć się innymi osobami

• warunkiem bezkarności zawsze nienastąpienie skutku stanowiącego znamię czynu zabronionego objętego pierwotnym zamiarem sprawcy

• nie jest konieczne natychmiastowej podjęcie akcji zmierzającej do zapobiegnięcia skutkowi - sprawca może działać z dużym odstępem czasowym od usiłowania; ważne, by działanie było dobrowolne, podjęte z wolą zapobieżenia skutkowi i okazało się skuteczne

• jeżeli pomimo podjętych działań sprawca nie zapobiegł, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary - podstawą tylko te czynności sprawcy, które wskazują na chęć zapobiegnięcia skutkowi i z punktu widzenia realizacji celu są właściwe

Usiłowanie kwalifikowane

• sprawca będzie odpowiadał za przestępstwo, którego dokonał „po drodze”

• czynności z art. 15 § 1 zwalniają od odpowiedzialności za przestępstwo objęte zamiarem, ale nie zwalniają z odpowiedzialności za przestępstwa popełnione nieumyślnie przy realizacji umyślnego

• wyłączenie karalności usiłowania oznacza wyłączenie karalności za to, co jest integralnym składnikiem usiłowania - sprawca nie może np. odpowiadać za narażenie na niebezpieczeństwo dobra, które usiłował zniszczyć, chociażby sprowadzenie takiego niebezpieczeństwa stanowiło odrębny typ czynu, ujęty w części szczególnej kodeksu

• bezkarność usiłowania nie czyni aktualną odpowiedzialności za przygotowanie, gdy jest ono karalne

16.

§ 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.

§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

• przygotowanie musi być zawsze przygotowaniem określonego czynu zabronionego, a nie w ogóle przygotowaniem jakiegoś czynu zabronionego

• wejście w porozumienie - konfiguracja wieloosobowa przygotowania

• uzyskanie, przysposabianie środków, zbieranie informacji, sporządzanie planu działania - konfiguracja jednoosobowa

• strona podmiotowa - cel popełnienia czynu; zachowanie stanowiące przygotowanie musi być podjęte celem popełnienia czynu zabronionego - cel musi być relacjonowany do znamion typu czynu zabronionego

• do przyjęcia spełnienia strony przedmiotowej przygotowania wystarczy, jeżeli podjęta czynność obiektywnie może ułatwić dokonanie czynu zabronionego - nie zachodzi przygotowanie, gdy przedsięwzięte czynności tylko w błędnym mniemaniu sprawcy mogą ułatwić dokonanie czynu zabronionego (nie ma przygotowania nieudolnego)

• w przypadku konfiguracji wieloosobowej - porozumienie ma być zawarte między przynajmniej dwiema osobami i jego treścią ma być stworzenie warunków do realizacji czynu zabronionego

• porozumienie ma dotyczyć konkretnego czynu zabronionego

• wejście w porozumienie nie może stanowić jednak realizacji znamion postaci zjawiskowej czynu zabronionego (podżegania lub pomocnictwa), a także formy współdziałania w postaci współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego lub sprawstwa polecającego

Karalność przygotowania - regułą jest bezkarność czynności przygotowawczych - postacie zjawiskowe i formy sprawstwa są zawsze karalne, bez względu na formę stadialną popełnienia przestępstwa, którą osiągnął sprawca

17.

§ 1. Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu.

§ 2. Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której stosuje się art. 15 § 1.

18.

§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólniei w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.

§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.

• art. 18 - zjawiskowe formy popełnienia przestępstwa

• współsprawstwo konieczne - dla realizacji znamion typu wymagane jest współdziałanie dwóch lub więcej osób - art. 158, 197 § 3, 223, 258 k.k.

• zasada numerus clausus form współdziałania przestępczego - zamknięty katalog form współdziałania

• podżeganie i pomocnictwo - polska konstrukcja podżegania i pomocnictwa, regulacja oparta na podobnych zawartych w k.k. z 1932, 1969;

• koncepcja udziału w cudzym przestępstwie (Teilnahme) oparta na wąskim rozumieniu sprawstwa, którego granice w sposób precyzyjny wyznacza ustawowa regulacja tej postaci popełnienia przestępstwa - rozwiązania oparte na tej koncepcji wyraźnie różnicują ustawowe regulacje dotyczące sprawstwa we wszystkich jego odmianach oraz postaci udziału, wszyscy współdziałający popełniają przestępstwo, które wykonuje sprawca bezpośredni, zaś uczestniczą w jego popełnieniu podżegacz i pomocnik - uzależnienie ich odpowiedzialności od dokonania lub co najmniej usiłowania czynu zabronionego przez sprawcę bezpośredniego (akcesoryjność)

• koncepcja jednolitego sprawstwa - uznanie wszystkich form współuczestniczenia w popełnieniu przestępstwa za sprawstwo - szerokie rozumienie sprawstwa, nie określa się kryteriów odpowiedzialności za niesprawcze postacie popełnienia przestępstwa - rezygnacja z wyodrębniania podżegania i pomocnictwa; odpowiedzialność każdego ze współdziałających czyni całkowicie niezależną od pozostałych, możliwa jest także wówczas, gdy sprawcy bezpośredniemu nie da się przypisać dokonania lub usiłowania popełnienia czynu zabronionego

• w 18 § 2 i 3 - podżeganie i pomocnictwo opisane w sposób złożony, część znamion w § 2 i 3, część w przepisie części szczególnej; podżeganie i pomocnictwo stanowią odrębne typy czynu zabronionego - każdemu ze współdziałających przypisywane jest odrębne przestępstwo

• do wszystkich form współdziałania znajdują zastosowanie regulacje określające podstawy odpowiedzialności za usiłowanie oraz pozostałe przepisy dot. podstaw odpowiedzialności

• „współdziałający” - wszystkie postaci przestępnego współdziałania; „sprawca” - sprawca pojedynczy, współsprawca, sprawca kierowniczy, polecający, podżegacz, pomocnik

SPRAWSTWO POJEDYNCZE

• oparte na teorii formalno-obiektywnej - wypełnienie wszystkich znamion czynu zabronionego - zgodność zachowania z ustawowym opisem czynu zabronionego

• sprawstwo zawsze sprowadza się do wykonania czynu zabronionego - z tego w każdej sytuacji czerpie swój sens uzasadnienie karania

• 18 § 1 - każda z określonych postaci wykonania czynu zabronionego jest w istocie „wykonaniem” - zasada równorzędności wszystkich wymienionych w § 1 odmian (form, postaci) sprawstwa

• jednopodmiotowość, zachowanie jednej osoby lub dwóch lub więcej, których nie łączy nić porozumienia oraz świadomość wspólnego wykonywania określonych czynności - sprawstwo pojedyncze może być realizowane w warunkach sprawstwa równoległego lub wielosprawstwa koincydentalnego

• teoria formalno-obiektywna - sprawstwo nierozerwalnie związane ze znamionami typu czynu, do przyjęcia sprawstwa konieczne jest wypełnienie całości lub w przypadku sprawczego współdziałania co najmniej części znamion typu czynu zabronionego; brak realizacji wyklucza możliwość przyjęcia sprawstwa

• teorie subiektywne - sprawstwo związane jest ze stosunkiem psychicznym (nastawieniem) do czynu. Sprawcą jest ten, kto działa z wolą sprawczą - cum animo auctori, pozbawiony atrybutów sprawcy pozostaje ten, kto działa z wolą współuczestniczenia w czynie przestępnym innej osoby (cum animo socii)

• koncepcje mieszane - charakterystyka sprawstwa poprzez odwołanie się do kryteriów teorii formalno-obiektywnej i teorii subiektywnych - sprawstwo jako jedność elementów subiektywnych i obiektywnych

• teoria materialno-obiektywna - o sprawstwie decyduje przede wszystkim istotność wkładu wynikającego z zachowania konkretnej osoby dla popełnienia przestępstwa. Sprawstwo uzależnione jest od wykazania, że dane zachowanie stanowiło istotny element, pełniło ważną funkcję lub rolę w procesie realizacji ustawowych znamion - bez niego do realizacji znamion w ogóle by nie doszło lub doszłoby w inny sposób

• sprawstwo pojedyncze - teoria formalno-obiektywna, pozostałe postaci - teoria materialno-obiektywna

SPRAWCZE POSTACIE WSPÓŁDZIAŁANIA

Współsprawstwo

• oparte na porozumieniu wykonanie czynu zabronionego przez dwie co najmniej osoby, z których każda odgrywa istotną rolę w procesie realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego

• elementy konstytutywne: strona podmiotowa - porozumienie dotyczące wspólnego wykonania

• strona przedmiotowa -wspólne wykonanie czynu zabronionego

• decydujący dla odpowiedzialności jest zakres porozumienia, które obejmując całość akcji przestępnej spaja zachowania poszczególnych współdziałających w jedność - porozumienie może mieć charakter wyraźny albo konkludentny

• zawarcie porozumienia może nastąpić przed przystąpieniem do dokonania czynu, jak i w trakcie wykonywania tego czynu - ale najpóźniej w momencie realizacji działań sprawczych

• w trakcie dokonywania czynu może dojść także do poszerzenia zakresu porozumienia obejmującego wspólne dokonanie czynu - uzupełnienie porozumienia zawartego przed przystąpienie do realizacji znamion

• treść porozumienia stanowi podstawę określania odpowiedzialności za eksces, wyznaczając granice odpowiedzialności za współsprawstwo

• konieczne są świadomość i wola realizacji porozumienia

• przedmiotem porozumienia są elementy strony przedmiotowej, w szczególności warstwa techniczno-wykonawcza

• przedmiotem porozumienia niekoniecznie musi być podjęcie wspólnego zamiaru popełnienia czynu zabronionego przez współdziałających (nie muszą podjąć wspólnego zamiaru), a objęcie świadomością i wolą uczestników porozumienia wspólnego zachowania, stanowiącego realizację znamion czynu zabronionego

• porozumienie dotyczy wspólnego wykonania czynu zabronionego = uzgodnienie przyszłych zachowań sprawców związanych z planowanym przedsięwzięciem

• z uwagi na przedmiot porozumienia współsprawstwo możliwe jest zarówno w odniesieniu do przestępstw umyślnych, jak i nieumyślnych

• w przypadku umyślnych przedmiotem porozumienia jest wspólne popełnienie czynu zabronionego

• w przypadku nieumyślnych przedmiotem porozumienia jest wspólne popełnienie zachowania stanowiącego naruszenie reguł postępowania z dobrem prawnym - jeżeli tylko jeden naruszył reguły, a nie było to objęte porozumieniem, brak będzie podstaw odpowiedzialności za współsprawstwo

• możliwa odpowiedzialność za przestępstwa o mieszanej stronie podmiotowej - niezależnie od tego, przez którego ze współdziałających zostało zrealizowane pozostali współdziałający przewidywali lub mogli przewidzieć

• warunkiem odpowiedzialności jest wykazanie, że współdziałających łączyło porozumienie obejmujące wspólne wykonanie czynu zabronionego w oparciu o przyjęty podział ról oraz że każdy z uczestników porozumienia obejmował świadomością realizację całości znamion określonego czynu zabronionego

• z porozumienia wynika konieczność istnienia subiektywnej więzi pomiędzy jego uczestnikami - każdy musi mieć świadomość, że umawia się co do wspólnego przedsięwzięcia określonych działań lub zaniechań oraz ma wolę ich wspólnego wykonania

• współsprawca nie ponosi odpowiedzialności za eksces pozostałych współdziałających - zachowanie jednego ze współdziałających wykracza poza ramy zawartego porozumienia, a pozostali współdziałający, nawet konkludentnie, nie obejmują swoją świadomością i wolą ekscesu

• wspólne wykonanie czynu zabronionego - każdy ze współsprawców uczestniczy w realizacji znamion

• współsprawcą jest ten, którego zachowanie dopełniło zachowanie innych uczestników postępowania w stopniu, który zgodnie z porozumieniem i podziałem ról współdecydował o popełnieniu przestępstwa

• współsprawstwo równoległe (wielosprawstwo) - wypełnienie samoistnie przez zachowanie każdego ze współdziałających wszystkich znamion typu czynu zabronionego przy jednoczesnym istnieniu między współdziałającymi porozumienia co do wspólnego wykonania tego czynu i świadomości jego wspólnego wykonania

• współsprawstwo dopełniające (współsprawstwo właściwe) - wypełnienie przez jednego ze współdziałających wszystkich znamion oraz realizacja części znamion przez drugiego ze współdziałających lub wypełnieniu przez każdego ze współdziałających na podstawie porozumienia jedynie części znamion typu czynu zabronionego

• oceniane samodzielnie nie stanowiłoby podstawy do odpowiedzialności za typ czynu zabronionego, którego znamiona zostają wypełnione łącznie przez zachowanie wszystkich współdziałających

• wypełnienie znamion w stopniu, który zgodnie z porozumieniem i podziałem ról współdecyduje o popełnieniu przestępstwa

• współsprawstwo - wypełnienie przez część współdziałających znamion czynu zabronionego oraz takie zachowanie co najmniej jednego z nich, które nie stanowiąc realizacji żadnego z elementów znamion czynu zabronionego stanowi jednak istotny wkład w realizację wspólnego przedsięwzięcia wyrażający się tym, że bez jego udziału w ogóle nie doszłoby do popełnienia czynu lub też doszłoby do jego popełnienia w inny sposób

• współsprawstwo nie wymaga wykazywania, by każdy ze współdziałających wniósł równorzędny wkład w wykonanie czynu zabronionego

• w przypadku przestępstw przewidujących odmiany kwalifikowane każdy ze współdziałających odpowiada za typ kwalifikowany

• współsprawstwo możliwe jest zarówno w przypadku popełnienia przestępstwa materialnego, jak i formalnego

• współsprawstwo sukcesywne - w trakcie wykonywania czynu zabronionego przez jedną osobę przyłącza się do niej inna osoba i od tego momentu wspólnie i w porozumieniu wykonują czyn zabroniony - może przejawiać się zarówno w postaci współsprawstwa równoległego, jak i dopełniającego - rozszerzenie zakresu odpowiedzialności możliwe jest jedynie w odniesieniu do tej części zachowania, która nastąpiła po przystąpieniu osoby przyłączającej się do działającego już sprawcy; nie ma podstaw do pociągania do odpowiedzialności spóźnionego współdziałającego za tę część zachowania, która nastąpiła przed jego przystąpieniem

• inaczej, jeżeli późniejsze przystąpienie jest konsekwencją zawartego wcześniej porozumienia - wówczas odmiana współsprawstwa dopełniającego

• w przypadku przestępstw dwuaktowych i złożonych - zastosowanie mają ogólne reguły odpowiedzialności za współsprawstwo sukcesywne - spóźniony współsprawca poniesie odpowiedzialność wyłącznie za tę część zachowania, która nastąpiła po jego przyłączeniu się do akcji przestępnej

formy stadialne

• usiłowanie współsprawstwa po stronie wszystkich uczestników porozumienia - zawarcie przez dwie co najmniej osoby porozumienia nastawionego na wspólne wykonanie czynu zabronionego, któremu towarzyszy podjęcie przez każdego z uczestników porozumienia czynności zmierzających bezpośrednio do dokonania

• poza granicami odpowiedzialności za usiłowanie - zawarcie porozumienia jw., któremu nie towarzysz jednak podjęcie przez któregokolwiek z uczestników czynności zmierzających bezpośrednio ku dokonaniu

• odpowiedzialność za usiłowanie współsprawstwa - zawarcie porozumienia oraz podjęcie przez część jego uczestników czynności zmierzających bezpośrednio do dokonania, przy jednoczesnym braku takiego zachowania po stronie pozostałych uczestników porozumienia

• odpowiedzialności za współsprawstwo podlegać będą tylko ci współdziałający, których zachowania zgodnie z porozumieniem i przyjętym w nim podziałem ról wkroczyły w stadium zmierzania bezpośrednio ku dokonaniu tego fragmentu ze znamion, które w myśl porozumienia miało być przez niego zrealizowane (Zoll - odpowiedzialności podlegają wszyscy, bez wyłączenia tych, których zachowanie nie wkroczyło w stadium bezpośredniego zmierzania do dokonania)

• współsprawstwo odróżniane od przestępstwa popełnianego w ramach zorganizowanej grupy przestępczej - element struktuuralny i dynamiczny

SPRAWSTWO KIEROWNICZE

• kierujący nie realizuje własnoręcznie żadnego z elementów znamion czynu zabronionego, wykonuje go jednak poprzez zachowanie innej osoby pozostającej pod jego kierownictwem

• kierujący ogranicza swoje zachowanie jedynie do sterowania zachowaniem innej osoby - przypadek sprawstwa niewykonawczego

• kierujący ma władztwo nad zachowaniem bezpośredniego wykonawcy - przejawia się w panowaniu nad czynem wykonującego własnoręcznie znamiona czynu zabronionego

• znamieniem czynnościowym jest kierowanie

• przedmiotem czynności kierującego - zachowanie bezpośredniego wykonawcy, które stanowi wypełnienie znamion typu czynu - wypełnienie stanowi konieczny warunek dokonania sprawstwa kierowniczego

• na płaszczyźnie subiektywnej - wola wykonania czynu zabronionego poprzez zachowanie innej osoby (animus auctoris) oraz świadomość kierującego, że panuje nad przebiegiem akcji przestępnej realizowanej przez osobę kierowaną

• sterujący określa cel i sposób działania bezpośredniego wykonawcy oraz steruje jego zachowaniem

• kierujący posiadać musi rzeczywistą i uświadomioną przez siebie możliwość kształtowania i kontrolowania przebiegu akcji przestępnej

• kierowanie zw. z obiektywnym panowaniem nad zachowaniem osoby kierowanej

• nie ma kierowania odnośnie określonych czynności przed lub po (np. czynności organizacyjne - organizowanie grupy przestępczej lub związku - wówczas ew. przygotowanie), bowiem przedmiotem kierowania jest wykonanie czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę

• czynności kierowania - odpowiednia treść i natężenie

• istotne: możliwość podejmowania przez kierującego decyzji co do rozpoczęcia akcji, dysponowanie możliwością zmiany sposobu jej realizacji lub nawet przerwania przedsiębranej przez bezpośredniego wykonawcę akcji przestępnej

• sprawstwo kierownicze obejmuje także wykonanie czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę - z tego czerpie swój sens; brak rzeczywistego wykonania oznacza, iż nie zostało zrealizowane jedno z przedmiotowych znamion - wówczas odpowiedzialność za usiłowanie sprawstwa kierowniczego (kierujący podjął swoje czynności i jednocześnie nie doszło do wypełnienia znamion czynu, wykonawca osiągnął jedynie stadium przygotowania lub brak było zachowania)

• w kodeksie konstrukcja oparta na elementach formalno-obiektywnych uzupełnionych o elementy subiektywne (działanie kierującego cum animo auctoris - z wolą wykonania czynu zabronionego)

• możliwe jest przypisanie odpowiedzialności zarówno za umyślne (gdy kierujący wykonaniem ma świadomość, że kierowane zachowanie stanowi realizację znamion oraz tego chce lub się godzi) jak i nieumyślne popełnienie czynu (kierujący zachowaniem innej osoby nie ma zamiaru wykonania, jednak przewiduje możliwość lub nie przewiduje) - w obu przypadkach nie ma znaczenia świadomość i wola bezpośredniego wykonawcy (całkowicie niezależne od jego umyślności lub nieumyślności)

• możliwa odpowiedzialność ekstraneusa za sprawstwo kierownicze przestępstwa indywidualnego w razie spełnienia przesłanek z art. 21 § 2; nie istnieją przeszkody do odpowiedzialności za indywidualne, gdy kierujący posiada cechy wymagane dla sprawcy

• w sytuacji zbiegu sprawstwa kierowniczego ze współsprawstwem - oparcie kwalifikacji na współsprawstwie

• zbieg z podżeganiem - traktowany jako zbieg niewłaściwy i rozstrzygany w oparciu o zasadę konsumpcji

• sprawca kierowniczy ponosi odpowiedzialność w granicach swojej umyślności lub nieumyślności, brak jest podstaw do odpowiedzialności za eksces bezpośredniego wykonawcy; może jednak ponieść odpowiedzialność za eksces, jeżeli bezpośredni wykonawca zrealizuje swoim zachowaniem skutek stanowiący znamię typu kwalifikowanego, zaś kierujący następstwo przewidywał lub mógł przewidzieć

• gdy bezpośredni wykonawca dopuścił się innego czynu zabronionego, wówczas brak panowania nad przebiegiem u kierującego - usiłowanie sprawstwa kierowniczego lub podżeganie/pomocnictwo

SPRAWSTWO POLECAJĄCE

• wykonanie czynu zabronionego poprzez wydanie osobie uzależnionej polecenia

• przypadek sprawstwa niewykonawczego; sprawca nie ma nawet władztwa nad przebiegiem

• konieczne - uzależnienie bezpośredniego wykonawcy od wydającego polecenie oraz wymóg stanowczej formy oddziaływania polecającego na bezpośredniego wykonawcę

• znamiona obiektywne: wydanie polecenia oraz istnienie zależności pomiędzy polecającym a bezpośrednim wykonawcą

• znamiona subiektywne - działanie wydającego polecenie z wolą sprawczą (cum animo auctori)

• treścią polecenia jest wykonanie przez adresata zindywidualizowanego czynu o znamionach części szczególnej (pozakodeksowych)

• w poleceniu - elementy nakłaniania do popełnienia czynu oraz dodatkowe elementy wzmacniające stanowczość - formuła kategoryczna, stanowiąca coś więcej niż nakłanianie, a jednocześnie mniej niż rozkaz; polecenie to wywieranie wpływu na psychikę sprawcy wykonawczego o stanowczym charakterze; istotą polecenia jest wywołanie zamiaru popełnienia u bezpośredniego sprawcy lub decyzji popełnienia

• może zostać wydane w dowolnej formie, ale powinno być jednoznacznie zamanifestowane, powinno zostać odebrane jako nakaz wykonania czynu zabronionego

• wydane przed podjęciem czynności lub najpóźniej w momencie rozpoczęcia wykonywania czynu

• uzależnienie bezpośredniego wykonawcy od wydającego polecenie może mieć charakter formalny lub nieformalny, może wynikać z funkcjonowania w zorganizowanej strukturze, jak i z układu okoliczności faktycznych - chodzi o stosunek podległości organizacyjnej lub psychicznej, podporządkowanie adresata

• więź między nimi musi być na tyle silna, że adresat czuje się zobligowany do wykonania polecenia - niewykonanie polecenia naraziłoby go na przykre konsekwencje

• wydający polecenie musi być świadomy stosunku zależności oraz że czuje się zobowiązany do wykonania polecenia

• warunkiem odpowiedzialności jest wypełnienie przez adresata znamion polecenia - sprawstwo polecające związane jest z wykonaniem czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę

• inaczej - gdy bezpośredni sprawca jedynie usiłował, jeżeli nie podjął żadnych czynności zmierzających do wykonania lub znalazł się w stadium przygotowania - odpowiedzialność za usiłowanie sprawstwa polecającego - jeżeli polecenie zostało przez niego odebrane i miał świadomość istnienia stosunku zależności

• możliwa odpowiedzialność zarówno za przestępstwo umyślne (objęte wolą i świadomością polecającego wykonanie czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę) lub nieumyślne (podjęcie przez bezpośredniego wykonawcę zachowania stanowiącego naruszenie reguł ostrożności, które przewidywał lub mógł przewidzieć)

• całkowita niezależność od umyślności lub nieumyślności bezpośredniego wykonawcy

• możliwa odpowiedzialność ekstraneusa - spełnione przesłanki art. 21 § 2 (warunkiem jest posiadanie cechy przez bezpośredniego wykonawcę); nie ma przeszkód do odpowiedzialności, gdy bezpośredni wykonawca nie posiada cechy, ale takową posiada wydający polecenie

• sprawca polecający nie ponosi odpowiedzialności za eksces bezpośredniego wykonawcy; inaczej, jeżeli przybiera postać kwalifikującego następstwa, a wydający polecenie następstwo przewidywał lub mógł przewidzieć

• usiłowanie polecającego, gdy sprawca zrealizuje inny czyn zabroniony - wówczas polecający nie wywołał u adresata polecenia zamiaru popełnienia czynu lub decyzji i nie wykorzystał dla skłonienia go do realizacji znamion (ew. odpowiedzialność za podżeganie, wyjątkowo - pomocnictwo)

• warunkiem odpowiedzialności za sprawstwo polecające nie jest przypisanie odpowiedzialności bezpośredniemu wykonawcy

PODŻEGANIE

• czyn zabroniony o samodzielnie określonych znamionach, których wypełnienie stanowi podstawę odpowiedzialności

• podżegacz popełnia własne przestępstwo, jest ono zrealizowane w momencie realizacji znamion

• model szeroki (liberalny) - podżeganie to odrębny typ mający formalny charakter, odpowiedzialność zakorzeniona jest wyłącznie w zachowaniu nakłaniającego (dokonanie wówczas, gdy nakłaniający ukończył czynność nakłaniania bez względu na to, czy wzbudził zamiar)

• model umiarkowany - odrębny typ czynu określający przestępstwo ujęte jako odmiana przestępstwa konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo - konieczne jest ukończenie nakłaniania i wywołanie swoiście ujętego skutku w postaci zamiaru lub decyzji podjęcia określonego zachowania

• model wąski (restryktywny) - podżeganie ma charakter skutkowy, skutkiem jest zachowanie bezpośrednie sprawcy - dokonanie podżegania w momencie ukończenia nakłania i dokonania czynu przez bezpośredniego wykonawcę stanowiącego przedmiot nakłaniania

• odpowiedzialność za podżeganie nie jest uzależniona od posiadania przez podżegacza cechy wymaganej dla sprawy określonej w typie czynu zabronionego, który ma popełnić bezpośredni wykonawca - indywidualny charakter przestępstwa nie stoi na przeszkodzie odpowiedzialności za podżeganie osoby nieposiadającej wymaganej ustawowo cechy - podżegacz jest podmiotem innego przestępstwa niż bezpośredni wykonawca

• nakłanianie - oddziaływanie nakłaniającego na psychikę bezpośredniego wykonawcy w celu skłonienia go do określonego działania lub zaniechania; oddziaływanie na świadomość i wolę osoby nakłanianej

• podżeganie nie określa technicznej formy wykonania określonego czyny poprzez nakłonienie, lecz stanowi podstawę odpowiedzialności za odrywające się od wykonania przez bezpośredniego wykonawcę czynu nakłonienie do popełnienia czynu

• określony w części szczególnej czyn musi być uświadomiony przez podżegacza, nie musi być jednak w żadnym zakresie urzeczywistniony

• nakłaniający przedmiotem czynności nakłaniania czyni odzwierciedlenie w swojej świadomości konkretnej normatywnej charakterystyki zachowania

• ma charakter kauzalny - wymaga oprócz realizacji samej czynności określonego rezultatu w postaci nakłonienia innej osoby do popełnienia czynu zabronionego

• dla dokonania podżegania konieczne jest ukończenie czynności nakłaniania i wywołanie u nakłanianego zamiaru podjęcia określonego zachowania - nie jest natomiast konieczne urzeczywistnienie czynu przez osobę nakłanianą

• nakłaniający powinien mieć świadomość normatywnej charakterystyki zachowania, do popełnienia którego nakłania - nie ma takiego warunku przy bezpośrednim sprawcy (znamiona podżegania nie przesądzają stosunku psychicznego bezpośredniego sprawcy)

• skutkiem podżegania jest wywołanie u innej osoby zjawiska psychicznego w postaci decyzji popełnienia czynu zabronionego - możliwe jest, gdy bezpośredni wykonawca ma zamiar lub przewiduje/nie przewiduje, a mógł - podżeganie jest możliwe w stosunku do przestępstw umyślnych, jak i nieumyślnych

• nie jest podżeganiem sytuacja, gdy bezpośredni wykonawca miał już wcześniej zamiar lub powziął wcześniej decyzję - wówczas co najwyżej pomocnictwo psychiczne

• nakłanianie musi być skierowane do konkretnej osoby albo do zindywidualizowanego kręgu osób - nie jest możliwe ad incertam personam

• dowolny sposób realizacji nakłaniania; możliwe jest tylko w formie działania

• tylko zamiar bezpośredni - podżegacz musi mieć świadomość, że podejmowane przez niego zachowanie stanowi nakłanianie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego, musi mieć świadomość wszystkich elementów znamion czynu zabronionego stanowiącego przedmiot nakłaniania (muszą być objęte świadomością także znamiona składające się na stronę podmiotową czynu zabronionego)

• umyślnością objęte muszą być wszystkie elementy składające się na znamiona podżegania, w żadnym razie jednak umyślność nie dotyczy świadomości i woli osoby nakłanianej (bezpośredniego wykonawcy)

• właściwe podżeganie do przestępstwa nieumyślnego - podżegacz działając z zamiarem bezpośrednim nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w ten sposób, że wywołuje u niej decyzję podjęcia zachowania stanowiącego naruszenie wymaganych w danych okolicznościach reguł ostrożności, nie wywołując zarazem u osoby nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego

• umyślność lub nieumyślność po stronie bezpośredniego wykonawcy nie ma żadnego znaczenia dla przesądzenia umyślności po stronie nakłaniającego

• w rezultacie czynność nakłaniania sprowadza się do wywołania błędu u bezpośredniego wykonawcy, w wyniku którego bezpośredni wykonawca zrealizować ma zachowanie stanowiące naruszenie reguł, które objęte jest zamiarem przez nakłaniającego

• niewłaściwe podżeganie do przestępstwa nieumyślnego - nakłaniający nie mając zamiaru nakłonienia innej osoby do popełnienia czynu zabronionego nakłania ją jednak do podjęcia zachowania stanowiącego naruszenie reguł ostrożności (nakłanianie kierowcy przez pasażera do szybkiej jazdy lub nieostrożnego wyprzedzania, przekazanie pojazdu osobie nietrzeźwej lub nieposiadającej umiejętności prowadzenia pojazdu) - umyślne nakłanianie do podjęcia określonego zachowania, któremu nie towarzyszy świadomość normatywnego znaczenia czynu

• wykluczona możliwość odpowiedzialności za podżeganie

• podstawą odpowiedzialności - konstrukcja sprawstwa (współsprawstwa) przestępstwa nieumyślnego, pod warunkiem spełnienia przesłanek - zachowanie osoby nakłaniającej inną osobę będzie stanowić naruszenie reguł ostrożności - odpowiedzialność za sprawstwo zależna od obiektywnego przypisania skutku

• podżeganie do przestępstw o mieszanej stronie podmiotowej: jeżeli podżegacz obejmował zamiarem bezpośrednim umyślny czyn wyjściowy i nieumyślne następstwo - podżeganie do całości

• w przypadku ekscesu bezpośredniego wykonawcy - podżegacz odpowiada w granicach swojego zamiaru - eksces nie wpływa na odpowiedzialność podżegacza

• odpowiedzialność za eksces rozstrzygana w oparciu o zasadę indywidualizacji wyrażoną w art. 20 k.k. - elementy subiektywne wyznaczają granice odpowiedzialności za podżeganie; podstawą - czyn zabroniony, do którego podżegacz nakłonił

• popełnienie czegoś więcej nie ma znaczenia dla odpowiedzialności podżegacza; podobnie niewypełnienie w całości czynu

• problem tzw. łańcuszkowego podżegania - nakłaniający czynność nakłaniania kieruje na inną osobę, która następnie ma nakłonić bezpośredniego wykonawcę do popełnienia czynu zabronionego

• nie ma przeszkód w przyjęciu odpowiedzialności za podżeganie do podżegania

• podobnie możliwe do sprawstwa pojedynczego, współsprawstwa, kierowniczego oraz polecającego

• podżeganie ma charakter pochodny w stosunku do sprawstwa - stanowi podstawę rozszerzającą zakres odpowiedzialności karnej - odpowiedzialność podżegacza, jeżeli nie będzie następnie współdziałał (współsprawca lub kierowniczy) w popełnieniu przestępstwa; jeżeli nakłanianie przerodzi się w sprawczy współudział, to stosuje się reguły wyłączania wielości ocen w prawie karnym - nakłaniający poniesie odpowiedzialność za daną formę sprawczą

• gdy nakłaniający przyjmuje rzecz lub pieniądze pochodzące z tego przestępstwa - drugi z czynów należy traktować jako współukarany czyn następny

• wydanie polecenia bez istnienia stosunku zależności należy kwalifikować jako podżeganie, jeżeli adresat nie miał w chwili wydania woli popełnienia czynu

• organizowanie przestępstwa, któremu nie towarzyszy istnienie uzależnienia bezpośrednich wykonawców od organizatora oraz organizujący nie kieruje następnie wykonaniem przez bezpośredniego wykonawcę - podżeganie

• kryterium rozgraniczającym podżeganie od pomocnictwa jest to, czy osoba nakłaniana miała w chwili podjęcia czynności zamiar popełnienia czynu zabronionego - jeżeli nie - podżeganie, w innym przypadku (jeżeli zamiar powzięty został wcześniej) - pomocnictwo psychiczne

• przepis art. 10 § 2 odnosi się wyłącznie do sprawczych postaci popełnienia przestępstwa i nie obejmuje podżegania

• do podżegania znajdują zastosowanie regulacje odnoszące się do tzw. stadialnych postaci popełnienia przestępstwa - podżeganie może być popełnione w formie usiłowania (art. 13)

• usiłowanie: podjęcie przez nakłaniającego czynności nakłaniania nieprowadzące do wywołania decyzji u bezpośredniego wykonawcy oraz bezpośrednie zmierzanie nakłaniającego oraz nieukończenie tej czynności

• dokonanie podżegania nie jest zależne od dokonania czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę lub usiłowania popełnienia takiego czynu

POMOCNICTWO

• odrębny typ czynu zabronionego

• pomocnik popełnia własne przestępstwo, jest ono zrealizowane w momencie realizacji znamion

• odpowiedzialność za pomocnictwo nie jest uzależniona od posiadania przez pomocnika cechy związanej z typem czynu zabronionego, który ma popełnić bezpośredni wykonawca - indywidualny charakter przestępstwa nie stoi na przeszkodzie odpowiedzialności za pomocnictwo osoby nieposiadającej wymaganej ustawowo cechy - pomocnik jest podmiotem innego przestępstwa niż bezpośredni wykonawca

• w przypadku zaniechania - podmiot pomocnictwa przez zaniechanie ma zawsze indywidualny charakter i obejmuje wyłącznie osoby, na których ciążył szczególny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego

• ułatwienie - wyliczenie nietaksatywne (odmiennie Zoll)

• pomocnictwo fizyczne - szeroko rozumiane „narzędzia” - wszelkie środki mające służyć do popełnienia czynu zabronionego, każdy przedmiot ułatwiający dokonanie czynu zabronionego

• w przypadku pomocnictwa fizycznego nie jest konieczny bezpośredni kontakt ułatwiającego z bezpośrednim wykonawcą, nie wymaga się także porozumienia między nimi

• dostarczenie - wszelka forma przekazania, udostępnienia

• pomocnictwo psychiczne - udzielenie informacji lub rady

• musi znajdować odzwierciedlenie w świadomości osoby, której udzielane jest wsparcie psychiczne

• musi stanowić istotny wpływ na psychikę tej osoby, pozwalający stwierdzić, że udzielone wsparcie jest ułatwieniem

• pomoc psychiczna nie jest możliwa przy braku świadomości bezpośredniego wykonawcy

• pomoc w tych przypadkach, gdy sprawca podjął już wcześniej decyzję popełnienia czynu, a następnie otrzymał od pomocnika wsparcie psychiczne

• musi mieć obiektywny i istotny charakter

• jeżeli osoba w sposób szczególnie sugestywny manifestuje całkowite solidaryzowanie się z zamiarem bezpośredniego sprawcy, co może stworzyć atmosferę, w jakiej zamiar bezpośredniego wykonawcy kształtuje się, dojrzewa i utwierdza lub umacnia sprawcę w powziętym postanowieniu

• nie ma pomocnictwa, jeżeli wspierający jedynie znajduje się w miejscu przestępnego zachowania i nie podejmuje żadnego realnego, obiektywnie postrzegalnego oddziaływania na psychikę (sama obecność i nieprzeciwdziałanie rozpatrywane w kategoriach pomocnictwa tylko w sytuacji, gdy istnieje prawny szczególny obowiązek)

• przez zaniechanie - nieprzeszkodzenie popełnieniu przez osobę czynu zabronionego pomimo ciążącego na niepodejmującym określonych działań szczególnego obowiązku niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego

• podstawą odpowiedzialności jest niedopełnienie obowiązku nakierowanego na zapobieżenie (niedopuszczenie) popełnieniu czynu zabronionego

• czyn, któremu ma przeciwdziałać, może mieć materialny lub formalny charakter

• konieczne jest wykazanie, że niedopełniający miał możliwość podjęcia w konkretnych warunkach akcji przeszkadzającej popełnieniu czynu zabronionego

• między zaniechaniem a zachowaniem musi istnieć szczególna więź - zaniechanie stanowiło obiektywne ułatwienie, doprowadziło do stworzenia okoliczności ułatwiających przestępne działanie

• zgodnie z wiedza i doświadczeniem życiowym z wysokim prawdopodobieństwem wykonanie ciążącego na pomocniku obowiązku spowodowałoby taką sytuację, w której popełnienie czynu byłoby trudniejsze

• ocena oparta jest na potencjalnym znaczeniu zaniechania pomocnika ocenianym z perspektywy okoliczności wpływających na prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego - podstawą jest obiektywne ułatwienie przez zaniechanie

• musi być kauzalna relacja do czynu zabronionego bezpośredniego wykonawcy - nie może być rozumiane jako umożliwienie, a więc warunek konieczny

• zachowanie bezpośredniego wykonawcy nie stanowi elementu znamion pomocnictwa - dla realizacji znamion pomocnictwa nie jest konieczne popełnienie czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę - pomocnictwo ma charakter bezskutkowy (jest przestępstwem formalnym)

• dla odpowiedzialności za pomocnictwo konieczne jest wywołanie przez zachowanie pomocnika rezultatu w postaci zmiany sytuacyjnej, przejawiającej się stworzeniem warunków, w których popełnienie czynu zabronionego przez inną osobę będzie łatwiejsze - ale tylko takie zachowania, które obiektywnie ułatwiają popełnienie czynu

• skutkiem pomocnictwa jest wywołanie stanu ułatwiającego popełnienie czynu przez bezpośredniego wykonawcę; o dokonaniu pomocnictwa decyduje wyłącznie realizacja znamion tej postaci

• rzeczywiste ułatwienie stanowi warunek odpowiedzialności za pomocnictwo - nie ma znaczenia okoliczność czy zachowanie rzeczywiście ułatwiło innej osobie popełnienie przestępstwa, a ważne jest, że według jego zamiaru miało to ułatwić

• może zostać udzielone w czasie poprzedzającym, w trakcie przygotowania, usiłowania lub dokonywania - granicą odpowiedzialności jest moment zakończenia czynu zabronionego

• zamiar - bezpośredni lub wynikowy - odniesiony do wszystkich znamion strony przedmiotowej, udzielający obejmować musi świadomością to, że podejmując określone czynności lub niewykonując ciążącego na nim obowiązku niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego ułatwia innej osobie popełnienie czynu oraz obejmować świadomością, że czyni to w odniesieniu do konkretnego, scharakteryzowanego w odpowiednim przepisie części szczególnej czynu

• musi obejmować świadomością zarówno prawną charakterystykę, oraz mieć świadomość znaczenia swojego zachowania (że stanowi ułatwienie) - bezkarne jest nieumyślne pomocnictwo

• umyślnością objęte muszą być wszystkie elementy składające się na znamiona pomocnictwa, w żadnym razie umyślność nie dotyczy świadomości i woli tego, któremu ułatwia (bezpośredniemu wykonawcy)

• właściwe pomocnictwo do przestępstwa nieumyślnego - pomocnik działając z zamiarem ułatwia innej osobie popełnienie czynu zabronionego

• umyślność lub nieumyślność po stronie bezpośredniego wykonawcy pozostaje poza zakresem pomocnictwa

• umyślne pomocnictwo, gdy sprawca umyślnie zrealizuje czyn, gdy usiłuje go wykonać, gdy zrealizuje ten czyn nieumyślnie lub w ogóle nie przystąpi do jego realizacji

• niewłaściwe pomocnictwo do przestępstwa nieumyślnego - pomocnik nie mając zamiaru ułatwienia innej osobie popełnienia czynu zabronionego ułatwia jej jednak podjęcie zachowania stanowiącego naruszenie reguł ostrożności

• wykluczona możliwość odpowiedzialności za pomocnictwo

• podstawą odpowiedzialności - konstrukcja sprawstwa (współsprawstwa) przestępstwa nieumyślnego, pod warunkiem spełnienia przesłanek - zachowanie osoby ułatwiającej będzie stanowić naruszenie reguł ostrożności - odpowiedzialność za sprawstwo zależna od obiektywnego przypisania skutku

• pomocnictwo do przestępstw o mieszanej stronie podmiotowej: jeżeli pomocnik obejmował zamiarem umyślny czyn wyjściowy i nieumyślne następstwo - pomocnictwo do całości

• w przypadku ekscesu bezpośredniego wykonawcy (gdy pomocnik zamiarem obejmuje wyłącznie czyn wyjściowy) - przypisanie pomocnictwa do czynu wyjściowego oraz sprawstwa przestępstwa nieumyślnego (kwalifikacja pomocnictwa)

• odpowiedzialność za eksces rozstrzygana w oparciu o zasadę indywidualizacji wyrażoną w art. 20 k.k. - elementy subiektywne wyznaczają granice odpowiedzialności za pomocnictwo - odpowiedzialność w granicach swojego zamiaru; podstawą - czyn zabroniony, który pomocnik ułatwił

• popełnienie czegoś więcej nie ma znaczenia dla odpowiedzialności pomocnika; podobnie niewypełnienie w całości czynu

• problem tzw. łańcuszkowego pomocnictwa - nie ma przeszkód w przyjęciu odpowiedzialności za pomocnictwo do pomocnictwa

• podobnie możliwe do sprawstwa pojedynczego, współsprawstwa, kierowniczego, polecającego oraz do podżegania

• pomocnictwo ma charakter pochodny w stosunku do sprawstwa - stanowi podstawę rozszerzającą zakres odpowiedzialności karnej - odpowiedzialność pomocnika, jeżeli nie będzie następnie współdziałał (współsprawca lub kierowniczy) w popełnieniu przestępstwa; jeżeli ułatwianie przerodzi się w sprawczy współudział, to stosuje się reguły wyłączania wielości ocen w prawie karnym - ułatwiający poniesie odpowiedzialność za daną formę sprawczą

• gdy ułatwiający przyjmuje rzecz lub pieniądze pochodzące z tego przestępstwa - drugi z czynów należy traktować jako współukarany czyn następny - może odpowiadać za czyn popełniony później, pod warunkiem, że późniejsze zachowanie realizuje znamiona innego przestępstwa

• kryterium rozgraniczającym podżeganie od pomocnictwa jest to, czy osoba nakłaniana miała w chwili podjęcia czynności zamiar popełnienia czynu zabronionego - jeżeli miała - pomocnictwo psychiczne (jeżeli osoba w sposób szczególnie sugestywny manifestuje całkowite solidaryzowanie się z zamiarem bezpośredniego sprawcy, co może stworzyć atmosferę, w jakiej zamiar bezpośredniego wykonawcy kształtuje się, dojrzewa i utwierdza lub umacnia sprawcę w powziętym postanowieniu)

• przepis art. 10 § 2 odnosi się wyłącznie do sprawczych postaci popełnienia przestępstwa i nie obejmuje pomocnictwa

• do pomocnictwa znajdują zastosowanie regulacje odnoszące się do tzw. stadialnych postaci popełnienia przestępstwa - pomocnictwo może być popełnione w formie usiłowania (art. 13)

19.

§ 1. Sąd wymierza karę za podżeganie lub pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo.

§ 2. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

• za podżeganie i pomocnictwo przewidziane są identyczne ustawowa zagrożenia jak za sprawstwo - równorzędność wszystkich form współdziałania w popełnieniu przestępstwa

• zagrożenie należy zaczerpnąć z przepisu części szczególnej lub pozakodeksowego

• na rodzaj oraz wysokość zagrożenia nie mają wpływu przewidziane w ustawie szczególne regulacje umożliwiające obostrzenie lub złagodzenie kary za sprawstwo czynu zabronionego

• przesłanką nadzwyczajnego złagodzenia kary jest już samo przypisanie odpowiedzialności za pomocnictwo; pomocnictwo traktowane jest przez ustawodawcę jako odmiana przestępstwa o mniejszym natężeniu bezprawia

• nadzwyczajne złagodzenie - fakultatywny charakter

20.

Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

• zasada niezależności kwalifikacji prawnej

• zasada indywidualizacji

• przypisywane poszczególnym współdziałającym czyny zabronione mogą różnić się stroną podmiotową

• „współdziałający” - dot. wszystkich postaci współdziałania przestępnego uregulowanych w kk: współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, sprawstwo polecające, podżeganie, pomocnictwo

• rozciągnięcie zakresu zastosowania przepisu art. 20 na przestępstwa nieumyślne ma zastosowanie jedynie do sprawczych postaci współdziałania; w przypadku postaci niesprawczych odpowiedzialność na podstawie typu nieumyślnego dotyczyć może wyłącznie bezpośredniego wykonawcy, nigdy zaś podżegacza lub pomocnika

• art. 20 jako wyraz obowiązywania zasady subiektywizacji odpowiedzialności karnej - zgodnie z jego treścią każdy, kto popełnia czyn zabroniony w jakiejkolwiek postaci zjawiskowej, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej jedynie w granicach przypisanej mu umyślności lub nieumyślności

• w przypadku współsprawstwa, sprawstwa kierowniczego, polecającego w razie ekscesu współdziałającego prowadzącego do wypełnienia znamion typu kwalifikowanego przez astępstwo współdziałający sprawczo poniesie odpowiedzialność za zachowanie stanowiące eksces innego współdziałającego w wypadku, gdy możliwość nastąpienia skutku, od wystąpienia którego ustawa uzależnia wyższą karalność, przewidywał lub mógł przewidzieć na zasadach określonych w art. 9 § 3

• gdy eksces współdziałającego nie odnosi się do kwalifikującego następstwa, zasada indywidualizacji i niezależności odpowiedzialności wyrażona w art. 20 wyklucza możliwość odpowiedzialności sprawczo współdziałającego, który nie dopuścił się ekscesu

• w przypadku niesprawczych postaci współdziałania - kwestię zakresu odpowiedzialności za eksces rozwiązywać należy na zasadach ogólnych - podżegacz odpowiadać może wyłącznie w granicach zamiaru bezpośredniego, pomocnik w granicach bezpośredniego lub ewentualnego

• eksces bezpośredniego wykonawcy nie wpływa w żadnym zakresie na odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo z uwagi na niespełnienie po stronie podżegacza i pomocnika przesłanki umyślności w odniesieniu do tej części zachowania bezpośredniego wykonawcy

• podstawą ew. odpowiedzialności za tzw. podżeganie i pomocnictwo do przestępstw o mieszanej stronie podmiotowej kwalifikować należy kumulatywnie na podstawie przepisów określających podstawę odpowiedzialności za umyślne podżeganie i pomocnictwo do czynu wyjściowego oraz przepisu określającego podstawę odpowiedzialności za sprawstwo rozszerzone nieumyślnego przestępstwa obejmującego następstwo czynu bezpośredniego wykonawcy

• przepis art. 20 stanowi podstawę do przyjęcia możliwości odpowiedzialności za współsprawstwo do przestępstwa nieumyślnego: porozumienie obejmować może albo naruszenie przez współdziałających reguł postępowania, albo naruszenie przez jednego reguł, drugi zaś realizuje umyślnie znamiona typu czyny zabronionego

• w przypadku właściwego podżegania lub pomocnictwa do przestępstwa nieumyślnego nie odgrywa żadnej roli umyślność lub nieumyślność po stronie bezpośredniego wykonawcy - jest poza zakresem znamion podżegania lub pomocnictwa

• w przypadku niewłaściwego podżegania i pomocnictwa, wykluczyć należy możliwość odpowiedzialności karnej za podżeganie i pomocnictwo; podstawę odpowiedzialności stanowić będzie konstrukcja sprawstwa przestępstwa nieumyślnego, pod warunkiem spełnienia przez zachowanie „nakłaniającego nieumyślnie” określonych w ustawie przesłanek odpowiedzialności za sprawstwo (obiektywne przypisanie skutku)

21.

§ 1. Okoliczności osobiste, wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną, uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą.

§ 2. Jeżeli okoliczność osobista sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.

§ 3. Wobec współdziałającego, którego nie dotyczy okoliczność określona w § 2, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Zasada indywidualizacji odpowiedzialności

• przepis art. 21 odnosi się do wszelkich okoliczności osobistych, mających znaczenie dla odpowiedzialności karnej (wyłączających, łagodzących, zaostrzających)

• okoliczności osobiste to okoliczności charakteryzujące podmiot czynu zabronionego niestanowiące znamion czynu dotyczących sprawcy - okoliczności warunkujące odpowiedzialność karną lub ją modyfikujące

• przepis § 2 nie dotyczy okoliczności łagodzących odpowiedzialność karną - w odniesieniu do nich zastosowanie ma § 1, tj. okoliczności łagodzące mają zastosowanie wyłącznie w stosunku do osoby, której dotyczą - okoliczności stanowiące znamię uprzywilejowane odnosić się mogą do każdej osoby ponoszącej odpowiedzialność karną (sprawca, współdziałający)

• okoliczności osobiste - cechy charakteryzujące każdą osobę będącą podmiotem odpowiedzialności karnej (sprawcę, jak i współsprawcę, kierowniczego, polecającego, podżegacza, pomocnika)

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną: wyłączające winę nieletniość (art. 10 § 1 i 2) niepoczytalność (art. 31 § 1) usprawiedliwiony błąd co do znamion typu czynu zabronionego (art. 28 § 1) usprawiedliwiony błąd co do kontratypu (art. 29) usprawiedliwiony błąd co do bezprawności (art. 30 § 1) stan wyższej konieczności wyłączający winę (art. 26 § 2) wyłączające karalność czynny żal (art. 15 § 1, 17 § 1, 23 § 1) stosunek bliskości do sprawcy (art. 239 § 2) obawa (art. 249 § 3)

przedawnienie karalności (art. 101) znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu (art. 1 § 2) Okoliczności łagodzące odpowiedzialność karną: ograniczona poczytalność (art. 31 § 2) nieusprawiedliwiony błąd co do kontratypu (art. 29) nieusprawiedliwiony błąd co do bezprawności (art. 30 § 2) bezskuteczny czynny żal (art. 15 § 2, art. 23 § 2) Okoliczności zaostrzające odpowiedzialność: recydywa, popełnienie czynu w warunkach powrotności do przestępstwa, uczynienie z przestępstwa stałego źródła dochodu

Odpowiedzialność współdziałającego ekstraneusa

• § 2 odnosi się do przestępstw indywidualnych właściwych (posiadanie wymaganej cechy warunkuje odpowiedzialność karną) oraz do przestępstw indywidualnych niewłaściwych typu kwalifikowanego (posiadanie szczególnej cechy prowadzi do obostrzenia odpowiedzialności karnej)

• współdziałający w popełnieniu przestępstwa indywidualnego niewłaściwego typu uprzywilejowanego niebędący intraneusem, poniesie odpowiedzialność na podstawie typu podstawowego, a więc surowszą niż sprawca z cechą

• warunkiem odpowiedzialności jest wiedza o szczególnej cesze sprawcy, jak i posiadanie przez co najmniej jedną osobę zaliczaną do kręgu sprawców cechy wymaganej przez ustawę

• ustawa nie wymaga posiadania przez podżegacza lub pomocnika szczególnych cech warunkujących lub modyfikujących odpowiedzialność karną

• okoliczności osobiste, którymi charakteryzować się musi osoba nakłaniana lub osoba, której udzielana jest pomoc, nie stanowią okoliczności osobistych dotyczących sprawcy sensu largo

• co najmniej drugi ze współsprawców musi być intraneusem; odpowiedzialność ekstraneusa jest możliwa zarówno, gdy ekstraneusem jest kierujący lub wydający polecenie osobie posiadającej cechy wymagane dla sprawcy, jak i gdy ekstraneusem jest osoba bezpośredniego wykonawcy, zaś cechy posiada kierujący lub wydający polecenie

• nadzwyczajne złagodzenie kary w § 3 ma charakter fakultatywny

22.

§ 1. Jeżeli czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podmiot określony w art. 18 § 2 i 3 odpowiada jak za usiłowanie.

§ 2. Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wykonania.

• podżeganie nie ma charakteru skutkowego - odpowiedzialność podżegacza (pomocnika) nie zależy od dokonania przestępstwa przez sprawcę; zachowanie bezpośredniego sprawcy pozostaje poza znamionami podżegania i pomocnictwa i w żaden sposób nie rzutuje na przesłanki dokonania

• chodzi o wywołanie pewnego rezultatu, którym jest w przypadku podżegania zjawisko ze sfery psychiki w postaci zamiaru lub decyzji podjęcia i wykonania określonego zachowania, a w przypadku pomocnictwa zmiana sytuacyjna, konsekwencją której jest powstanie lub utrzymywanie się okoliczności, w których wykonanie czynu zabronionego przez inną osobę jest łatwiejsze

• art. 22 nie wprowadza elementów akcesoryjności podżegania i pomocnictwa - nie odnosi się do usiłowania podżegania i pomocnictwa

• usiłowanie podżegania (pomocnictwa), gdy zmierzano bezpośrednio do dokonania, które jednak nie nastąpiło - brak wystąpienia specyficznego skutku mimo zakończenia czynności nakłaniania lub ułatwiania lub też nieukończenie czynności nakłaniania lub udzielania pomocy

• podżeganie i pomocnictwo mają własne formy stadialne, z postaciami przeddokonania określonymi w art. 13 i 16 k.k.

• postacie dokonanego podżegania (pomocnictwa) różnią się natężeniem bezprawia, stopniem zagrożenia dla dobra prawnego, uwzględnienie tego faktu możliwe jest na płaszczyźnie wymiaru kary - stąd art. 22

• powiązanie podżegania (pomocnictwa) z czynem bezpośredniego sprawcy następuje na płaszczyźnie wymiaru kary

• odpowiedzialność podżegacza/pomocnika powinna być łagodniejsza z uwagi ja fakt, że ich zachowania zbliżone są do usiłowania, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w wymiarze kary (usiłowanie charakteryzuje się mniejszą karygodnością (bezprawiem))

• § 2 stanowi samodzielną podstawę nadzwyczajnego złagodzenia kary albo odstąpienia od jej wymierzenia - jak w razie usiłowania nieudolnego

23.

§ 1. Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec dokonaniu czynu zabronionego.

• przepis obejmuje wszystkie postaci przestępnego współdziałania

• przepis ma charakter lex specialis w stosunku do art. 15

• odnosi się do stadium usiłowania popełnienia czynu (usiłowanie sprawczego współdziałania) lub podżegania/pomocnictwa (usiłowanie niesprawczego współdziałania); dot. także czynnego żalu w przypadku dokonanego podżegania/pomocnictwa, gdy nie doszło do dokonania przez bezpośredniego wykonawcę (w sytuacji gdy podżegacz/pomocnik dobrowolnie odwrócił konsekwencje swojego czynu, tj. zapobiegł popełnieniu czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę)

Czynny żal skuteczny

• dla spełnienia przesłanek nie wystarczy samo odstąpienie od dokonania, ale konieczne jest doprowadzenie dobrowolnym działaniem współdziałającego do zapobieżenia dokonaniu czynu zabronionego

• chodzi o każde skuteczne działanie współdziałającego, którego konsekwencją jest przeszkodzenie w dokonaniu czynu zabronionego lub skłonienie bezpośredniego wykonawcy albo pozostałych współdziałających do odstąpienia od dokonania

• niekiedy wystarczające może okazać się samo odstąpienie, jeżeli bez dalszego uczestnictwa współdziałającego dokonanie czynu zabronionego nie będzie możliwe

• podstawą niepodlegania karze jest przeszkodzenie wynikające z kauzalnej więzi zachodzącej pomiędzy zachowaniem współdziałającego podejmującego czynności zmierzające do zapobieżenia dokonaniu a brakiem dokonania

• współdziałający może zapobiec samodzielnie lub wspólnie i w porozumieniu z innym współdziałającym

• dobrowolne zapobiegnięcie stanowi okoliczność osobistą, może być uwzględnione jedynie w stosunku do osoby, której dotyczy

Czynny żal bezskuteczny

• warunkiem nadzwyczajnego złagodzenia kary jest podjęcie przez współdziałającego dobrowolnie takich czynności, które obiektywnie mogły prowadzić do zapobieżenia dokonaniu

• należy wykazać, że współdziałający podjął dobrowolnie rzeczywiste (nie pozorowane), energiczne i stanowcze zabiegi mające na celu zapobieżenie dokonaniu

• współdziałający, mimo braku przeszkód w dokonaniu czynu zabronionego, uczynił wszystko, co znajdowało się w sferze jego możliwości, aby zapobiec dokonaniu

• jeżeli współdziałający podjął akcję celem zapobieżenia, ale skutek został wywołany przez innego współdziałającego, należy wobec takiej osoby stosować per analogiam art. 23 § 1

• § 2 przewiduje fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary

24.

Odpowiada jak za podżeganie, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego; w tym wypadku nie stosuje się art. 22 i 23.

• celem prowokatora nie jest rzeczywiste dokonanie czynu zabronionego przez osobę nakłanianą, lecz osiągnięcie rezultatu stanowiącego konsekwencję podjęcia przez nią przestępnego zachowania w postaci wszczęcia i prowadzenia przeciwko niej postępowania karnego

• w przypadku podżegania zamiarem nakłaniającego jest objęte dokonanie przestępstwa przez bezpośredniego wykonawcę; w wypadku prowokacji przedmiotem zamiaru jest popełnienie przez osobę, przeciwko której prowokator skierować chce postępowanie karne przestępstwa w jakiejkolwiek postaci stadialnej

• w rzeczywistości prowokacja ma na celu doprowadzenie jedynie do usiłowania popełnienia czynu zabronionego przez bezpośredniego wykonawcę, które umożliwić ma prowokatorowi zapobieżenie dokonaniu

• złożona kwalifikacja prawna - „odpowiada jak za podżeganie” = przestępstwo określone w art. 24 k.k. oraz odpowiednim przepisie określającym znamiona czynu zabronionego objętego zamiarem prowokatora

• także odpowiedzialność karna odpowiednio z art. 19

• istota zachowania prowokatora sprowadza się nie tyle do skutecznego nakłonienia innej osoby do popełnienia czynu, lecz do sprowokowania jej do podjęcia akcji przestępnej, która może zostać przerwana przez prowokatora, prowokator zachowuje możliwość zapobieżenia popełnieniu czynu zabronionego przez osobę sprowokowaną oraz skierowania przeciwko niej postępowania karnego

• osiągnięcie przez bezpośredniego wykonawcę jedynie stadium usiłowania lub nawet nieusiłowanie popełnienia nie uzasadnia zastosowania art. 22

• odpowiedzialność z art. 24 wyłączona jest w stosunku do organów powołanych do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców

• nie dotyczy również prowokacyjnej pomocy (takiego ułatwienia popełnienia czynu, którego celem jest skierowanie przeciwko sprawcy postępowania karnego) - podstawę odpowiedzialności stanowić może przepis art. 18 § 3; nie ma także przeszkód w stosowaniu art. 23 § 1 i 2 k.k.

25.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 3. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

• kontratyp - typ zachowania, stanowiący wzorzec dla zachowań, która - pomimo realizacji znamion typu czynu zabronionego - z uwagi na okoliczności stanowiące istotę kontratypu, nie są bezprawne

• bezprawność zostaje wyłączona naturalnie, gdy czyn w ogóle nie naruszył normy sankcjonowanej (pierwotny brak bezprawności) albo nie naruszył reguły postępowania z danym dobrem

• kontratypy charakteryzują się naruszeniem normy sankcjonowanej, w szczególności przez naruszenie lub zagrożenie dla dobra chronionego przez tę normę oraz przez naruszenie reguł postępowania z danym dobrem - warunkiem wystąpienia kontratypu jest zrealizowanie znamion typu czynu zabronionego

• w przypadku kontratypu dochodzi do „wtórnego” wyłączenia bezprawności

• nie ma zastosowania teoria negatywnych znamion czynu zabronionego

• kontratypizacja wskazuje wzorzec uzasadniający wyłączenie bezprawności przez wskazanie zespołu znamion typu czynu zabronionego i zespołu znamion okoliczności wyłączających bezprawność

• kwalifikacja prawna składać się musi zawsze z dwóch przepisów

• istotą kontratypu jest kolizja dóbr prawnych - atak na dobro może być usprawiedliwiony tylko wtedy, gdy służy ochronie innego dobra

• kolizja dóbr prawnych wtedy usprawiedliwia poświęcenie jednego z kolidujących dóbr, gdy nie było innej możliwości ratowania drugiego dobra - gdy poświęcenie dobra było konieczne

• rozstrzygnięcie w takich sytuacjach powinno być oparte na akceptowanej w społeczeństwie aksjologii - na tej podstawie powinno dokonywać się porównania wartości kolidujących dóbr

• kontratyp tylko wtedy, gdy działanie nakierowane obiektywnie na poświęcenie jednego z kolidujących ze sobą dóbr motywowane było rozpoznaniem kolizji dóbr i chęcią ratowania jednego z pozostających w tej kolizji dóbr (subiektywny element kontratypu)

Charakter prawny obrony koniecznej

• obrona konieczna w § 1 jest okolicznością wyłączającą odpowiedzialność karną z uwagi na brak bezprawności - czyn popełniony w obronie koniecznej jest legalny

• poświęcenie dobra uzasadnione jest potrzebą ochrony dobra zagrożonego dobra, a ponadto potrzebą ochrony zaatakowanego bezprawnym zamachem porządku prawnego

• samo dobro zagrożone zamachem może być wartości niższej od dobra napastnika

• celem obrony koniecznej jest ochrona zaatakowanych dóbr przed grożącym im ze strony napastnika naruszeniem; przy podejściu naturalnoprawnym obrona uznawana jest jako prawo jednostki, nie ma więc obrony w stosunku do dóbr zbiorowych; przy podejściu socjologicznoprawnym pozwala się na większe uwzględnienie w ramach obrony koniecznej interesu ogólnego

• niedopuszczalne jest traktowanie obrony koniecznej jako sposoby natychmiastowego karania sprawcy

Znamiona obrony koniecznej

Określające warunki podjęcia działań obronnych: zamach

• zamachem jest zachowanie się człowieka godzące w prawem chronione dobro, zachowanie stanowiące niebezpieczeństwo zniszczenia dobra prawnego lub umniejszenia jego przydatności w obrocie społecznym

• zamachem może być tylko rzeczywiste godzenie w dobro chronione prawnie - nie będzie obroną odpieranie urojonego zamachu

• zamach musi być zachowaniem się człowieka, działania mające na celu uchronienie przed niebezpieczeństwem grożącym ze strony sił przyrody lub zwierzęcia nie mogą być oceniane w ramach obrony koniecznej

• zamach może być zaniechaniem tylko wtedy, gdy z powstałej sytuacji wynika, że wykonywać obowiązek może tylko osoba dopuszczająca się zaniechania

• ustalenie zamachu nie jest uzależnione od stosunku psychicznego sprawcy, zamachem może umyślne, jak i nieumyślne godzenie w dobro chronione prawem

• do przyjęcia nie jest również potrzebne ustalenie winy - zamachem może być zachowanie nieodpowiedzialnego karnie nieletniego lub osoby niepoczytalnej

• zachowanie stanowiące zamach musi spełniać warunki wymagane dla czynu (podjęte w warunkach możliwości wyboru zachowań)

Bezpośredniość zamachu

• legalność działań obronnych wymaga, aby działania podjęte były w czasie, w którym zachowanie napastnika zagraża dobru prawnie chronionemu

• nie jest konieczne, aby atak już się rozpoczął lub żeby nastąpiło uszkodzenie dobra

• bezpośredni, jeżeli z zachowania napastnika w konkretnej sytuacji jednoznacznie można wywnioskować, że przystępuje on do ataku na określone dobro zindywidualizowane oraz że istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa natychmiastowego ataku na dobro

• test usiłowania - bezpośredni zamach, jeżeli można przyjąć, że miało miejsce usiłowanie naruszenia dobra chronionego prawem

• w wypadku wprowadzenia urządzeń „na wypadek zamachu”, ze względu na potencjalne zagrożenia - konieczne jest ostrzeżenie, że urządzenia takie są zainstalowane

• zamach jest bezpośredni tak długo, jak długo trwa stan niebezpieczeństwa dla dobra prawnego - spełniona przesłanka, gdy po pierwszym ataku i krótkie przerwie napastnik zmierza do powtórzenia ataku, a istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa, że zamiar swój zrealizuje natychmiast lub w najbliższej chwili

• zamach bezpośredni trwa przez cały czas utrzymywania stanu bezprawnego przy przestępstwach trwałych (osoba bezprawnie pozbawiona wolności ma prawo do obrony przez cały czas pozbawienia wolności)

• bezpośredniość jest znamieniem obiektywnym - dla stwierdzenia wystąpienia tego znamienia miarodajna jest ocena niebezpieczeństwa dla dobra, dokonana przez wzorcową osobę; oceny tej nie należy dokonywać z punktu widzenia subiektywnego wrażenia osoby zaatakowanej

Bezprawność zamachu

• bezprawny, tj. sprzeczny z porządkiem prawnym; nie musi być czynem zabronionym pod groźbą kary, wystarczy sprzeczność z jakąś normą chroniącą określoną wartość w sytuacji, gdy nie występuje żadna okoliczność wyłączająca bezprawność naruszenia normy sankcjonowanej

• nie są zamachami bezprawnymi czyny zagrażające dobrom chronionym prawem, dokonane w ramach wyłączających bezprawność czynu (kontratypów) - napastnikowi nie przysługuje obrona konieczna przeciwko czynowi skierowanemu na jego dobro, chyba że zostały przekroczone granice obrony koniecznej

• jest zamachem bezprawnym czyn realizujący znamiona typu czyny, którego społeczna szkodliwość jest znikoma

• ustalenie bezprawności nie jest zależne od ponoszenia odpowiedzialności przez napastnika - bezprawny zamach może być dziełem nieletniego, niepoczytalnego lub osoby działającej w usprawiedliwionym błędzie

• nie mają cechy bezprawności działania funkcjonariuszy publicznych, które podjęte są w ramach wykonywania przez nich szczególnych uprawnień lub obowiązków; dla oceny legalności zachowania funkcjonariusza nie jest istotna merytoryczna słuszność podjętych przez niego decyzji (nie jest zamachem bezprawnym zatrzymanie osoby podejrzanej, nawet jeżeli okaże się, że nie jest to poszukiwana osoba); jedynie w przypadkach, gdy działanie funkcjonariusza (błędne) grozi bezpośrednim niebezpieczeństwem nieodwracalnej szkody dla drugiej osoby może ona zapobiec niebezpieczeństwu działając w ramach stanu wyższej konieczności

• działalność funkcjonariuszy oparta jest na zasadzie kontratypu

• zamachem bezprawnym jest wykorzystanie przez funkcjonariusza swoich kompetencji do załatwienia prywatnych porachunków

• zamachami bezprawnymi - zachowania funkcjonariuszy niemieszczące się w ogóle w ramach ich kompetencji lub stanowiące naruszenie tych kompetencji

• obrona konieczna w przypadku bójki: dopóki trwa udział w bójce, dopóty żadnemu z uczestników nie przysługuje prawo do obrony koniecznej - każdy jest bowiem napastnikiem dokonującym zamachuj bezprawnego (inaczej w przypadku pobicia - strona zaatakowana ma prawo do stosowania obrony koniecznej)

• działa w obronie koniecznej, kto występuje przeciwko bójce w celu jej zakończenia (likwidator bójki) - warunkiem jest wystąpienie przeciwko bójce jako całości, a nie przeciwko poszczególnym jej uczestnikom

• prawo do obrony koniecznej będzie przysługiwało dopiero po odstąpieniu od aktywnego uczestniczenia w bójce i przejścia na pozycje wyłącznie obronne

• podobnie w wypadku pojedynku dopiero wyraźne zaniechanie akcji agresywnych i chęć przerwania walki stwarza prawo do obrony koniecznej wobec osoby kontynuującej atak

Skierowanie zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem

• zamach może być skierowany na jakiekolwiek dobro, jedynym warunkiem jest ochrona tego dobra przez porządek prawny

• dotyczy zarówno dóbr indywidualnych, jak i zbiorowych

• pomoc konieczna nie wymaga uzyskania zgody osoby, której dobro zostało zaatakowane - jest bowiem również obroną porządku prawnego

Znamiona dotyczące działań obronnych: odbieranie zamachu

• odpieranie zamachu jest atakiem na dobro chronione prawnie napastnika - niemożliwe jest odpieranie ataku przez zaniechanie

• odpieranie ma być działaniem skierowanym wyłącznie przeciwko dobru napastnika (odpieranie kosztem osoby trzeciej nie jest obroną, może zachodzić co najwyżej stan wyższej konieczności)

Działanie motywowane odparciem zamachu

• oparty na świadomości znamion określających warunki podjęcia działań obronnych zamiar odparcia zamachu, a więc zamiar poświęcenia w tym celu dobra napastnika

• niewykluczone, że kontratypem obrony zostaną objęte wypadki, w których broniący spowodował skutek, którego nie zamierzał osiągnąć

• nie jest przypadkiem obrony koniecznej przypadkowe odparcie nieuświadomionego zamachu (nieświadoma obrona konieczna)

• nie jest sytuacją obrony koniecznej przypadek sprowokowanej obrony koniecznej, działań mających na celu np. likwidację przeciwnika przez sprowokowanie go do zamachu i wykorzystanie do realizacji swojego celu instytucji obrony koniecznej

Konieczność obrony

• zasada samoistności obrony koniecznej - odpieranie zamachu kosztem dobra napastnika jest usprawiedliwione samym bezprawnym i bezpośrednim zamachem na jakiekolwiek dobro chronione prawem - zaatakowany ma prawo odpierać zamach kosztem dobra napastnika nawet wtedy, gdy była realna możliwość uniknięcia zagrożenia dla zaatakowanego dobra w inny sposób

• zasada subsydiarnego charakteru obrony koniecznej - odparcie zamachu kosztem napastnika usprawiedliwione jest wtedy, kiedy nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu

• pełna samoistność nie jest uzasadniona; niszczenie dobra napastnika, kiedy można było uniknąć w ogóle społecznych strat oznacza, że nie zachodziła kolizja interesów zakładających konieczność poświęcenia dobra dla utrzymania drugiego

• względna subsydiarność (względna samoistność) obrony koniecznej - ograniczenie prawa do odpierania zamachu kosztem dobra napastnika tylko do tych sytuacji, w których nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu i ochrony porządku prawnego

• wymóg współmierności wynika z § 2 - niebezpieczeństwo wynika nie tylko z intensywności i sposobu działania napastnika, ale także jest wyznaczane wartością zaatakowanego zamachem dobra

• dla udaremnienia zamachu stosowane powinny być takie środki obrony, które pozostają w odpowiedniej proporcji do stopnia grożącego niebezpieczeństwa oraz rozmiarów i wartości zagrożonego atakiem dobra

• można w ramach obrony poświęcić dobro napastnika o wyższej wartości niż dobro chronione przed zamachem - warunkiem przyjęcia obrony jest brak rażącej dysproporcji między wartością dobra zaatakowanego a wartością dobra napastnika

• gdy odpieranie zamachu polega na umyślnym godzeniu w życie napastnika (dolus directus lub dolus eventualis), to należy przyjąć subsydiarny charakter obrony koniecznej - konieczność wówczas oznacza brak innej racjonalnej możliwości uniknięcia zamachu

• konieczność obrony = także wymóg podjęcia sposobu obrony wyrządzającego napastnikowi szkodę najmniejszą z możliwych (decydować będą czynniki: proporcja sił, używane narzędzia, upór napastnika, możliwości obrony napadniętego) - kryterium obiektywne: porównanie zachowania broniącego z tym, jakie cechowałoby w takich samych warunkach zachowanie zrównoważonego obywatela, akceptującego uznawany przez ustawodawcę system wartości

• musi być dopuszczalna taka obrona, która gwarantuje broniącemu się odparcie zamachu - dopuszczalny jest sposób obrony dający przewagę broniącemu się

• wymóg umiarkowanego sposobu obrony - takiego, w którym broniący się uzyskuje przewagę niezbędną do odparcia zamachu

Przekroczenie granic obrony koniecznej

• w takim przypadku - zachowanie bezprawne

• obrony koniecznej nie będzie w ogóle, jeżeli nie wystąpił bezprawny zamach

• nie można przyjąć obrony także w przypadku niewystąpienia znamienia podmiotowego obrony (działanie motywowane zamiarem odparcia ataku)

• przekroczenie: w przypadku naruszenia korelacji czasowej pomiędzy zamachem i obroną (eksces ekstensywny - gdy napastnik zrezygnował już z kontynuowania zamachu) lub w przypadku naruszenia wymogów wynikających ze znamienia konieczności obrony (eksces intensywny - wynik podjęcia decyzji o odparciu w sytuacji, gdy były inne racjonalne sposoby uniknięcia zamachu, gdy zachodziła rażąca dysproporcja dóbr, gdy wynikiem przyjęcia sposoby obrony było spowodowanie zbytecznego, z punktu widzenia potrzeb odparcia zamachu, rozmiaru naruszenia dobra napastnika)

• przekroczenie granic może być wynikiem naruszenia reguły ostrożności i prowadzić do odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne

Konsekwencje prawne

• czyn przekraczający - bezprawny i karalny

• ocena stopnia społecznej szkodliwości musi uwzględniać rachunek zysków i strat wynikający z uzasadniającej obronę konieczną kolizji dóbr - w przypadku przekroczenia stopień społecznej szkodliwości jest znacznie mniejszy, niż przestępstwa dokonanego nie w obronie koniecznej

• przekroczenie jest okolicznością umniejszającą winę - o stopniu winy decydować będzie stopień dysproporcji wartości dóbr, na ile zastosowany sposób przekraczał intensywnością siłę, która była niezbędna do odparcia zamachu

• znaczenie będzie miał także stan psychiczny sprawcy - ale tylko takie poczucie strachu lub wzburzenia, które jest usprawiedliwione okolicznościami zamachu (nie w przypadku spotęgowania poczucia strachu/wzburzenia w wyniku spożywania alkoholu lub przyjęcia środka odurzającego)

• w sytuacji strachu/wzburzenia - obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary

• strach/wzburzenie, jako przeszkoda do przypisania sprawcy winy

• ale przekroczenie dokonane w tych warunkach jest działaniem przestępnym (czyn jest bezprawny i zawiniony, ale stopień winy jest zbliżony do znikomego)

• ustalenie, czy strach lub wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami zamachu, powinno być oparte na przesłankach obiektywnych - konieczne jest posłużenie się wzorcowym obywatelem i wykazanie, iż okoliczności zamachu, oceniane obiektywnie, racjonalnie tłumaczą wywołanie strachu lub wzburzenia

26.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.

Charakter prawny stanu wyższej konieczności

• § 1 - kontratyp (wyłącza bezprawność); § 2 - okoliczność wyłączająca winę

• cechą rozróżniającą te 2 stany jest proporcja pomiędzy wartością dobra, któremu grozi niebezpieczeństwo i dobra, którego poświęcenie służy odwróceniu tego niebezpieczeństwa;

• w przypadku ratowania dobra wyższej wartości - czyn jest legalny i prawnie dozwolony (nie przysługuje np. obrona konieczna)

• gdy wartość ratowanego dobra jest równa lub dobro poświęcone jest wyższej, lecz nieoczywiście, wartości, stan wyższej konieczności wyłącza winę - czyn jest bezprawny i przysługuje przeciwko niemu obrona konieczna

• stany te nie muszą oznaczać całkowitego uwolnienia sprawcy od wszelkiej odpowiedzialności karnej - może odpowiadać za sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa i za nieumyślne zniszczenie poświęconego dobra, jeśli zachowaniem swoim wypełni przedmiotowe i podmiotowe znamiona czynu zabronionego - na stan wyższej konieczności nie będzie mogła się powołać osoba, która sprowadziła stan niebezpieczeństwa, aby wykorzystać jego uchylenie do zaatakowania dobra

• nie można, z powołaniem się na stan wyższej konieczności, podejmować zabiegów w celu ratowania życia, jeśli pacjent nie wyraził zgody

• nie można z powołaniem się na stan wyższej konieczności doprowadzić do faktycznego uczynienia normy chroniącej określone dobro normą pustą

• zachowanie podjęte w stanie wyższej konieczności może polegać także na zaniechaniu (niewykonaniu obowiązku)

Stan wyższej konieczności a dozwolone ryzyko

• s. wyższej konieczności zachodzi tylko wtedy, gdy stan niebezpieczeństwa zagrażający dobru prawnemu wyprzedził działanie usprawiedliwione stanem wyższej konieczności i był zarazem motywem działania w tym stanie - reakcja na niebezpieczeństwo

• działanie w ramach dozwolonego ryzyka dopiero wywołuje niebezpieczeństwo dla dobra prawnego, stwarzając szansę uzyskania społecznie akceptowanej korzyści - źródło niebezpieczeństwa

• ale: działanie w stanie wyższej konieczności może łączyć się z podjęciem działań ryzykownych

Znamiona stanu wyższej konieczności

Dotyczące sytuacji usprawiedliwiającej poświęcenie dobra chronionego prawem: niebezpieczeństwo

• znamieniem konstytutywnym - niebezpieczeństwo zagrażające innemu dobru; stan obiektywny

• źródłem niebezpieczeństwa może być zarówno bezprawne zachowanie się człowieka, jak i niebezpieczeństwo wywołane działaniem sił przyrody lub atakiem zwierzęcia

• nie można przyjąć niebezpieczeństwa przy zachowaniach innych osób podjętych zgodnie z prawnym upoważnieniem lub nakazem prawnym

• niebezpieczeństwo musi zachodzić obiektywnie - urojenie sytuacji niebezpiecznej i poświęcenie dobra oceniane być musi w kategorii błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność albo wyłączającej winę

• niebezpieczeństwo jest z reguły sytuacją nagłą i niespodziewaną, ale może wynikać z pewnego długotrwałego rozwoju sytuacji

• istotą niebezpieczeństwa - prawdopodobieństwo ujemnego skutku dla dobra chronionego prawem

Bezpośredniość niebezpieczeństwa

• niebezpieczeństwo ma być realne - tzn. że zwłoka w podjęciu działań ratowniczych mogłaby uczynić takie działania bezprzedmiotowymi

• nieuchronność uszczerbku dla dobra w przyszłości w wypadku zaniechania czynności ratowniczych

Znamiona dotyczące działań zmierzających do uchylenia niebezpieczeństwa: subsydiarność stanu wyższej konieczności

• wymóg wyboru takiego sposobu ratowania dobra bezpośredni zagrożonego, który spowoduje najmniejsze z możliwych szkód

• ujemnych następstw niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć, jak tylko przez poświęcenie dobra chronionego prawem

Poświęcenie dobra chronionego prawem

• kolizyjność dóbr - podstawa wyłączenia odpowiedzialności karnej

• zagrożone niebezpieczeństwem dobro ma pozostawać pod ochroną prawa

• poświęcenie dobra musi stanowić realizację znamion typu czynu zabronionego

• nie jest objęte stanem wyższej konieczności poświęcenie własnego dobra, którym ma się prawo dysponować

• jeżeli źródłem niebezpieczeństwa jest bezprawny zamach, to dobro poświęcone dla uniknięcia ujemnych skutków zamachu musi być dobrem innej osoby niż zamachowca - poświęcenie dobra zamachowca = obrona konieczna

Proporcjonalność dóbr

• gdy dobro ratowane ma wartość większą od dobra poświęconego: zachowanie jest społecznie opłacalne i przy spełnieniu pozostałych warunków jest zachowaniem legalnym - kontratyp wyłączający bezprawność

• gdy dobro ratowane ma wartość równą lub mniejsza, ale w stopniu nieoczywistym od dobra poświęconego - stan wyższej konieczności jest okolicznością wyłączającą winę z powodu nacisku, jaki na decyzję sprawcy wywołało zagrożenie dla dobra przedstawiającego dla niego subiektywnie wyższą wartość

• wartość dóbr i proporcje pomiędzy wartościami należy ustalać w oparciu o założenia aksjologiczne, na których zbudowany jest system prawny

• dobra jednostki chronione prawem mogą być poświęcone dla dobra ogółu jedynie na podstawie wyraźnego zezwolenia ustawodawcy i tylko w ramach tego zezwolenia

• ustawodawca wyżej ceni dobra osobiste od dóbr majątkowych (art. 142 § 1 kc) - każde życie ma tę samą wartość; poświęcenie życia człowieka jest możliwe dla ratowania innego życia w ramach stanu wyższej konieczności jako okoliczność wyłączająca winę

Działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa

• stan wyższej konieczności tylko wtedy, gdy celem działania jest uchylenie bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego innemu dobru - działanie celem uniknięcia skutków grożących dobru chronionemu prawnie w wyniku niebezpieczeństwa

• działanie jest warunkowane świadomością niebezpieczeństwa

• urojenie stanu niebezpieczeństwa - błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność lub winę (art. 29)

Znamiona ograniczające krąg osób mogących powołać się na działanie w stanie wyższej konieczności

• brak jakiegokolwiek uzasadnienia, aby osoba, która nawet ma szczególny obowiązek chronienia dobra z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste, poświęcała swoje dobro wyższej wartości dla ratowania dobra niższej wartości (kasjer wydający pieniądze w czasie napadu)

• obowiązek chronienia dobra musi mieć swoje źródło w normie prawnej

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności

• niespełnienie jakiegokolwiek ze znamion - czyn jest bezprawny i nie zachodzi okoliczność wyłączająca winę - czyn stanowi przestępstwo - znamiona stanu wyższej konieczności mają równą wartość negatywną

• znamiona konstytutywne: niebezpieczeństwo, poświęcenie cudzego dobra, działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa, brak szczególnego obowiązku poświęcenia własnego dobra osobistego

• granice s. wyższej konieczności wyznaczone są znamionami bezpośredniości niebezpieczeństwa, konieczności poświęcenia dobra, proporcją wartości dóbr

• przekroczenie, gdy działanie zmierzające do ratowania podjęte zostały, gdy niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie (najczęściej niedotrzymanie warunku konieczności poświęcenia dobra chronionego prawem dla uniknięcia ujemnych skutków dla dobra ratowanego); kiedy istniała (obiektywnie ujmując - w ocenie miarodajnego obserwatora) inna możliwość uniknięcia ujemnych skutków albo można było wybrać inny sposób ratowania dobra, prowadzący bezpośrednio do poświęcenia dobra o niższej wartości

• gdy dobro poświęcone przedstawia wartość oczywiście wyższą od dobra ratowanego - w razie rażącej dysproporcji odpada podstawa przyjęcia przekroczenia stanu wyższej konieczności

Kolizja obowiązków

• na sprawcy ciążą przynajmniej dwa obowiązki pozostające ze sobą w kolizji, tzn. nie mogą być one jednocześnie wykonane

• kolizja obowiązków jest w pewnych wypadkach okolicznością wyłączającą bezprawność, w innych winę

• zasadniczo kolizja zachodzi pomiędzy dobrami, które nie mogą być jednocześnie chronione:

• gdy wypełniany jest obowiązek w stosunku do dobra o większej wartości - zachowanie legalne;

• gdy obowiązek wypełnia się wobec dobra o różnej wartości, ale nieoczywiście - wyłączona jest wina

• podział nie jest oparty jedynie na porównaniu wartości dóbr - w razie równej wartości pozostających w kolizji dóbr należy wykonać obowiązek w stosunku do tego dobra, którego szanse uratowania są większe

• przekroczenie granic, gdy była możliwość wypełnienia obu obowiązków, jeżeli możliwość była oczywista - brak podstaw do przyjęcia przekroczenia kolizji; przekroczenie także, gdy wypełniany jest obowiązek w stosunku do dobra niższej wartości

27.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.

§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.

§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

Charakter prawny dozwolonego ryzyka

• zachowanie podjęte w ramach dozwolonego ryzyka musi polegać przynajmniej na realizacji znamion typu czynu zabronionego charakteryzującego się narażeniem dobra prawnego na niebezpieczeństwo - zachowanie charakteryzujące się ryzykiem

• okoliczność wyłączająca bezprawność (kontratyp)

• ryzyko odróżniane od ryzyka dnia codziennego - nie przekraczającego określonej wielkości łączącej się z normalnym, zgodnym z regułami postępowania zachowaniem wobec danego dobra

• dozwolone ryzyko, jako kontratyp, nie jest ryzykiem dnia codziennego, lecz ryzykiem związanym z eksperymentem - ryzykiem nowatorstwa

• kolizja zachodzi między dobrem prawnie chronionym, któremu zagraża działanie eksperymentatorskie, a potrzebą uzyskania korzyści spodziewanych w wyniku powodzenia eksperymentu

• legalność uprawiania określone dyscypliny sportu łączącej się z ryzykiem wynika z dopuszczenia danej dyscypliny i przestrzegania reguł

Znamiona dozwolonego ryzyka

Ryzyko

• ryzyko jest sytuacją obiektywną, będącą rezultatem działania człowieka, charakteryzującą się niepewnością co do dalszego rozwoju w tym sensie, że przekształcić się może w skutek zamierzony przez działającego i dla niego korzystny albo w skutek niezamierzony i dla niego niekorzystny, szkodliwy

• niebezpieczeństwo zawarte w kontratypie dozwolonego ryzyka albo samo realizuje znamiona typu czynu zabronionego, albo skutek powstały w wyniku tego niebezpieczeństwa jest znamieniem czynu zabronionego - nie każde działanie eksperymentatorskie zawiera cechy ryzyka istotnego z punktu widzenia prawa karnego

Nowatorski charakter eksperymentu

• nie realizuje znamion kontratypu zachowanie zgodne z przyjętymi dotychczas regułami postępowania, nawet jeżeli wiąże się z nim określony stopień niebezpieczeństwa

• kontratyp, gdy sprawca nie postępuje zgodnie z dotychczas przyjętymi regułami postępowania, lecz oddziałuje na dobro w sytuacji, w której bądź takich reguł opracowanych jeszcze nie ma i dopiero eksperyment ma m.in. przyczynić się do ich opracowania, bądź dotychczasowe reguły uważa sprawca za niedostateczne do osiągnięcia zamierzonych celów

• eksperyment - działanie polegające na dążeniu do osiągnięcia rezultatu do tej pory niezrealizowanego lub zastosowaniu metody dochodzenia do rezultatu do tej pory niestosowanej

• z eksperymentem mamy do czynienia tak długo, jak długo metoda w nim zastosowana nie stała się przyjętą, chociaż alternatywnie, regułą postępowania wobec określonego dobra chronionego prawem

• eksperyment cechuje, dający się oszacować, stopień niepewności co do rezultatu zachowania

• Przedmiotowy zakres eksperymentu: kontratyp może mieć zastosowanie do wszystkich dziedzin życia, w których pracuje się nad postępem, szukając nowych osiągnięć i metod postępowania

Warunki, w których ryzyko jest dozwolone

• spodziewana korzyść - osiągnięcie korzyści jest motywem działania sprawcy i jednocześnie usprawiedliwieniem dla narażenia dobra chronionego prawem na niebezpieczeństwo (znamiona czynu lub zniszczenie)

• dla legalności eksperymentu niezbędne jest, aby spodziewana korzyść miała istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze - istotność znaczenia korzyści oceniać muszą specjaliści z danej dziedziny wiedzy

• oczekiwanie osiągnięcia spodziewanej korzyści musi być zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy - gdy w oparciu o teoretyczne podstawy i praktyczne doświadczenia można dojść do wniosku, że zamierzony przez eksperymentatora rezultat jest prawdopodobny

• celowość eksperymentu - musi być w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna

• wartość możliwych szkód należy mierzyć w oparciu o założenia aksjologiczne porządku prawnego - im większa rozpiętość wielkości znaczenia spodziewanej korzyści w stosunku do spodziewanej szkody, tym mniejsze może być prawdopodobieństwo osiągnięcia korzyści i większe prawdopodobieństwo powstania szkody

• sposób przeprowadzenia eksperymentu - sposób ma być zasadny w świetle aktualnego stanu wiedzy

• tworzone w trakcie eksperymentu reguły postępowania muszą się liczyć z aktualnym stanem wiedzy - szczególne, opracowane na potrzeby eksperymentu reguły ostrożności

• szczególne reguły dotyczyć mogą kwalifikacji osób przeprowadzających eksperyment, narzędzi, osób, względnie materiałów, na których eksperyment ma być przeprowadzony oraz samej techniki prowadzenia eksperymentu

• osoba przeprowadzająca eksperyment musi posiadać odpowiednie kwalifikacje, wiedzę teoretyczną i doświadczenie praktyczne

• działanie w celu przeprowadzenia eksperymentu - sprawca narażenia na niebezpieczeństwo chronionego dobra lub jego zniszczenia musi działać w celu przeprowadzenia eksperymentu

• w każdej okoliczności wyłączającej bezprawność celem sprawcy ma być objęte osiągnięcie korzyści spodziewanej w wyniku przeprowadzenia eksperymentu

• urojenie przez sprawcę znamion przedmiotowych kontratypu - czyn bezprawny, ew. uwzględnione w ramach 29

• zgoda uczestnika eksperymentu - zgoda stanowi warunek legalności eksperymentu

• zgoda tego uczestnika, którego dobru w wyniku eksperymentu zagraża niebezpieczeństwo

• zgoda musi być wyrażona przez osobę zdolną do składania takich oświadczeń: pełnoletnią i poczytalną; zgoda osoby niepełnoletniej lub niepoczytalnej nie może być zastąpiona przez zgodę przedstawiciela ustawowego

• osoba wyrażająca zgodę musi mieć pełną swobodę do wyrażenia swojej zgody lub jej odmówienia

• zgoda musi być oparta na należytej informacji o spodziewanych korzyściach i grożących ujemnych skutkach oraz o prawdopodobieństwie ich powstania, o możliwości odstąpienia od udziału z eksperymentu na każdym jego etapie - dla ważności zgody istotna jest przede wszystkim informacja

• ale możliwość odstąpienia nie jest warunkiem dopuszczalności eksperymentu

Eksperyment medyczny

Eksperyment leczniczy

• celem jest wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych - przeprowadzany, gdy dotychczas stosowane metody nie są skuteczne lub ich skuteczność nie jest wystarczająca

• spodziewana korzyść medyczna ma istotne znaczenie, przewidywanie dotyczące jej osiągnięcia są zasadne w świetle aktualnego stanu rzeczy

• niezbędna uprzednia informacja

• wymaga formy pisemnej lub wyrażenia zgody w obecności dwóch świadków z odnotowaniem tak wyrażonej zgody w dokumentacji lekarskiej

• udział małoletniego jest dopuszczalny za pisemną zgodą przedstawiciela ustawowego

• możliwe także bez zgody - w przypadkach niecierpiących zwłoki i ze względu na bezpośrednie zagrożenia życia

• możliwe jest cofnięcie zgody

• eksperyment może być przeprowadzony wyłącznie po wyrażeniu pozytywnej opinii o projekcie przez niezależną komisję bioetyczną

Eksperyment badawczy

• celem jest rozszerzenie wiedzy medycznej - może być przeprowadzony na chorych, jak i zdrowych

• dopuszczalne, gdy uczestnictwo nie jest związane z ryzykiem albo jest ono niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów eksperymentu

• brak zagrożenia lub niewielkie zagrożenie nie stanowią realizacji znamion typu czynu zabronionego

• eksperyment medyczny z art. 27 § 1 - synonim eksperymentu leczniczego określonego w ustawie o zawodzie lekarza

28.

§ 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.

§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.

• brak odpowiedzialności za przestępstwo umyślne - § 1 dekompletuje stronę podmiotową czynu zabronionego charakteryzującego się umyślnością - czyn nie jest karalny we wszystkich wypadkach, gdy karalność ogranicza się do umyślnego popełnienia czynu zabronionego

• § 2 - jeśli nieusprawiedliwiony - odpowiedzialność za przestępstwo umyślne typu zasadniczego

• błąd - niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka

• nieświadomość - występują elementy, które nie znalazły odbicia w świadomości

• urojenie - w świadomości powstaje obraz wystąpienia elementów, które w rzeczywistości faktycznie nie wystąpiły

• najczęściej nieświadomości elementu rzeczywistego towarzyszy urojenie

• istotna, z punktu odpowiedzialności karnej, tylko jedna strona błędu

• znamiona pozytywne - takie, które muszą w rzeczywistości wystąpić, aby rzeczywisty stan rzeczy odpowiadał znamionom typu czynu zabronionego

• znamiona negatywne - w rzeczywistości wystąpić nie mogą, aby powstała zgodność rzeczywistego stanu rzeczy z typem czynu zabronionego

• nieświadomość znamion pozytywnych = urojenie znamion negatywnych

• nieświadomość znamion negatywnych = urojenie znamion pozytywnych

Błąd co do okoliczności stanowiących znamię typu podstawowego

• nieświadomość okoliczności stanowiącej znamię pozytywne lub urojenie okoliczności stanowiących znamię negatywne - wyłączenie możliwości odpowiedzialności za przestępstwo umyślne

• nieświadomość znamion negatywnych - urojenie znamion pozytywnych - usiłowanie nieudolne

• obojętne są okoliczności stanowiące znamię czynu zabronionego będącego przedmiotem błędu

• jeżeli przedmiotem czynności wykonawczej jest człowiek bez bliżej charakterystyki, to error in personam (skierowanie omyłkowo działania przeciwko B zamiast A) nie odgrywa żadnej roli z punktu widzenia odpowiedzialności sprawcy (chyba że np. 136 § 1)

• nie jest błędem wadliwe wykonanie czynu i dokonanie w efekcie czynu na innym przedmiocie czynności wykonawczej (aberratio ictus)

• przy przestępstwach materialnych - błąd istotny - gdy przebieg związku przyczynowego na tyle nietypowy, że sprawca w chwili czynu nie mógł go sobie uświadomić i nastąpienie skutku na tej drodze nie może być przypisane; jeżeli da się przypisać - usiłowanie kwalifikowane

Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię kwalifikujące czynu zabronionego

• okoliczności o charakterze statycznym - brak świadomości takiej okoliczności (znamię pozytywne) lub jej urojenie (gdy znamię negatywne) wyklucza możliwość przypisania sprawcy popełnienia czynu zabronionego typu kwalifikowanego

• okoliczności o charakterze dynamicznym (znamię kwalifikujące - następstwo czynu) - brak świadomości możliwości wystąpienia takiego następstwa rodzi odpowiedzialność za przestępstwo umyślno-nieumyślne - granicą jest możliwość przewidywania następstwa (kategoria obiektywna - ustalenie w oparciu o znane prawa przyrody i stopień prawdopodobieństwa)

• urojenie okoliczności stanowiącej znamię pozytywne (nieświadomość negatywnych) - odpowiedzialność za usiłowanie nieudolne

Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię uprzywilejowujące typ czynu zabronionego

• błędne przekonanie, że zachodzi okoliczność powodująca uprzywilejowanie typu - błąd usprawiedliwiony - odpowiedzialność za przestępstwo typu uprzywilejowanego

• nieusprawiedliwiony - umyślne przestępstwo typu zasadniczego

• usprawiedliwione = sprawcy nie można zarzucić, że gdyby dołożył należytej staranności, to rozpoznałby właściwie zachodzącą sytuację

Błąd a charakter znamion

• przedmiotem błędu mogą być wszystkie znamiona przedmiotowe, nie mogą być znamiona podmiotowe

• przy znamionach normatywnych (wartościujących) nie będzie błędu, jeżeli ocena sprawcy różni się od oceny ogólnie akceptowanej i sprawca ma świadomość tej różnicy (wystarczy, że ma świadomość społecznej oceny wyrażanej za pomocą znamienia liczebnikowego)

• błąd co do treści klauzul jest błędem co do znamion typu czynu zabronionego

• podobnie - błąd co do spełniania funkcji gwaranta przy materialnych z zaniechania

• „bez zezwolenia” - czy błąd co do samej potrzeby posiadania zezwolenia (art. 30 - błąd co do oceny prawnej) czy błąd co do kwestii posiadania zezwolenia (art. 28)

29.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Błąd co do okoliczności wyłączających bezprawność

• błąd co do okoliczności stanowiących znamiona kontratypu, uznanego przed dany porządek prawny - sprawca w sposób nieprawidłowy odbiera okoliczność składającą się na przedmiot karnoprawnego wartościowania - art. 29

• błąd co do oceny ustalającej, czy jakaś sytuacja jest przez obowiązujący porządek prawny traktowana jako kontratyp - sprawca prawidłowo odbiera rzeczywistość, natomiast błąd zachodzi co do oceny prawnej prawidłowo odebranej rzeczywistości - art. 30

• teoria negatywnych znamion czynu zabronionego - zespół okoliczności stanowiących znamiona kontratypu jako znamiona negatywne typu czynu zabronionego; typ czynu zabronionego - nie tylko znamiona w przepisie, ale również brak okoliczności wyłączających bezprawność czynu

• błąd z 29 nie prowadzi do wyłączenia zamiaru, działanie w zamiarze jest pewnym faktem, błąd ten stanowi przesłankę związaną z przypisaniem sprawcy winy; czyn dokonany pod wpływem błędu jest czynem bezprawnym

• błąd ten - jedynie urojenie - błędne przekonanie o tym, że dana okoliczność zachodzi - nieświadomość kontratypu jest niemożliwa

Błąd co do okoliczności wyłączającej winę

• różnica pomiędzy wycinkiem rzeczywistości a jego odbiciem w świadomości sprawcy błędne przekonanie, że dana okoliczność, z punktu widzenia prawa, wyłącza winę

• okoliczności wyłączające winę, które dotyczą zdolności podmiotu do bycia winnym, nie mogą być przedmiotem istotnego błędu (29) - błąd nie jest istotny, gdy sprawca sobie uroił, że ze względu na wiek lub brak poczytalności nie jest zdolny do odpowiedzialności karnej

• nie mogą być przedmiotem błędu okoliczności o charakterze podmiotowym - nie może być strach, wzburzenie

• mogą być okoliczności przedmiotowe stanowiące znamiona stanu wyższej konieczności (wyłączający winę - 26 § 2) lub znamiona kolizji obowiązków (wyłączającej winę - 26 § 5 w zw. z § 2)

Konsekwencje błędu

• błąd w 29 nie dotyczy strony podmiotowej czynu zabronionego - błąd rzutuje na przypisanie winy w wypadku umyślnego lub nieumyślnego popełnienia czynu zabronionego

• przypisanie winy zależy od uznania, czy błędne przekonanie sprawcy o zachodzeniu okoliczności wyłączających bezprawność lub winę jest usprawiedliwione - wówczas wina nie zostaje przypisana; kryteria obiektywno-subiektywne (model wzorcowego obywatela - błąd usprawiedliwiony, gdy wzorcowy obywatel, który znalazłby się na miejscu sprawcy, oceniłby sytuację tak samo - byłby przekonany, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; brane pod uwagę cechy osobowościowe - poziom umysłowy, zdolność oceny sytuacji i przewidywania)

• nieusprawiedliwione - wina zostaje przypisana, czyn jest przestępstwem - ale anormalna sytuacja motywacyjna - możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary

30.

Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

• regulacja oparta na teorii winy

• nieświadomość bezprawności czynu - jedynie w przypadku art. 30

• urojenie bezprawności - z punktu widzenia odpowiedzialności karnej nieistotne

• teoria winy - świadomość bezprawności czynu nie jest warunkiem koniecznym przypisania zamiaru dokonania czynu zabronionego, lecz należy do kompleksu winy - warunkiem przypisania winy jest rozpoznawalność bezprawności czynu

• świadomość bezprawności = świadomość, że czyn jest sprzeczny z jakąś normą prawną, nie zaś świadomość karalności

• błąd co do oceny prawnej może polegać na przyjęciu wadliwej interpretacji przepisu i braku świadomości, że sądy stosują inną wykładnię

Konsekwencje błędu co do oceny prawnej

• warunkiem przypisania winy - rozpoznawalność bezprawności czynu; gdy nierozpoznawalna - nieświadomość bezprawności usprawiedliwiona

• usprawiedliwiona wyłącza winę sprawcy czynu bezpośredniego (wyłącza przestępność)

• kryteria obiektywno-subiektywne (model wzorcowego obywatela, jak w 29)

• jeżeli na sprawcy ciążył obowiązek w związku z działalnością zawodową, społeczną zaznajomienia się z odpowiednimi przypisania, którego nie dopełnił, to nieświadomość bezprawności nieusprawiedliwiona

• usprawiedliwiona, jeżeli otrzymał informacje od kompetentnego organu władzy publicznej o legalności zamierzonego czynu

• czyn przed opublikowaniem aktu prawnego (lub publikacja niedostępna) - brak możliwości rozpoznania bezprawności czynu, usprawiedliwiona nieświadomość

31.

§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznej nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidzieć.

Poczytalność jako warunek przypisania winy

• warunkiem przypisania - zdolność sprawcy do tego, która wynika ze stopnia rozwoju psychiczno-fizycznego (dojrzałość) i braku zakłócenia uniemożliwiającego rozpoznanie znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem (regułą jest, że człowiek dojrzały jest zdolny do przypisania mu winy)

• niepoczytalność musi mieć miejsce w czasie czynu (w czasie popełnienia przestępstwa w przypadku ograniczonej) - czas, w którym był realizowany czyn zabroniony (nieistotne jest, czy stan występował w czasie skutku)

• w ciągu przestępstw - ocena poczytalności odnoszona do poszczególnych czynów

• przy przestępstwie wieloczynowym i czynie ciągłym - ocenie prawnej podlegać będzie tylko ten wycinek działalności sprawcy, w czasie którego sprawca miał przynajmniej ograniczoną poczytalność - fragment objęty niepoczytalnością nie może zostać przypisany

• niepoczytalność musi być odnoszona do konkretnego czynu zabronionego (a nie ustalana w sposób abstrakcyjny - brak możliwości rozpoznania znaczenia tego czynu, który realizuje znamiona, brak możliwości pokierowania postępowaniem w czasie popełniania tego właśnie czynu zabronionego)

Niepoczytalność

• metoda psychiatryczna - ustalenie stanów psychicznych sprawcy (ustalenie choroby przesądza niepoczytalność)

• metoda psychologiczna - pomija źródła niepoczytalności, ograniczając się do określenia następstw (tj. brak możliwości rozpoznania lub pokierowania)

• metoda mieszana - choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych mają być powodem braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem

Źródła niepoczytalności

• choroba psychiczna - możliwe są okresy, w których choroba nie zakłóca ani strony intelektualnej, ani woluntatywnej chorego (lucida intervalla)

• konieczne ustalenie, jaki wpływ miała choroba w czasie dokonania konkretnego czynu zarzucanego sprawcy na możliwość rozpoznania przez niego znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem

• upośledzenie umysłowe - zarówno wrodzony niedorozwój, jak i nabyte upośledzenie (niski stopień inteligencji)

• inne zakłócenie czynności psychicznych - patologiczne i niepatologiczne: anomalia osobowości (psychopatie - zachowana możliwość rozpoznania znaczenia czynu, ale stopień zakłócenia sfery emocjonalnej, woluntatywnej lub popędów może być tak znaczny, że możliwość pokierowania postępowaniem może być ograniczona w stopniu znacznym), zatrucia organizmu, przełomy biologiczne, działanie pod wpływem hipnozy

Następstwa źródeł niepoczytalności

• niemożność rozpoznania znaczenia czynu - w warstwie ontologicznej lub aksjologicznej (stan zbliżony do błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu) - sprawca niepoczytalny nie popełnia czynu umyślnie

• jeżeli z powodu niepoczytalności wystąpi niemożność rozpoznania znaczenia czynu w sensie jego ujemnej wartości dla porządku prawnego i moralnego - błąd co do oceny prawnej czynu

• bak możliwości pokierowania sprawca ma możliwość rozpoznania, ale nie ma możliwości takiego pokierowania postępowaniem, które byłoby adekwatne do rozpoznanego znaczenia czynu

Konsekwencje niepoczytalności

• brak popełnienia przestępstwa z powodu braku winy

• niepoczytalny - niezdolny do przypisania winy

• ale czyn niepoczytalnego - czynem bezprawnym, uprawniającym do obrony koniecznej

• można wobec sprawcy zastosować środki zabezpieczające

Poczytalność ograniczona

• w czasie popełnienia czynu rozpoznanie znaczenia czynu lub kierowanie postępowaniem było w znacznym stopniu ograniczone

• § 2 powiązany z § 1

Konsekwencje

• czyn jest czynem zawinionym i stanowi przestępstwo

• istnieje możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary

• stan ograniczonej poczytalności nie stanowi elementu podmiotowej strony czynu zabronionego i nie rzutuje na kwalifikację prawną czynu - rzutuje wyłącznie na stopień zawinienia

• zbieg ograniczonej poczytalności z np. przekroczeniem obrony koniecznej lub stanu wyżej konieczności - sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić

• jeżeli powodem kwalifikacji czynu jako realizującego znamiona typu uprzywilejowanego jest to samo zakłócenie czynności psychicznej, które byłoby podstawą do przyjęcia ograniczonej poczytalności, to należy zakwalifikować czyn jako przestępstwo typu uprzywilejowanego - nie ma podstawy do nadzwyczajnego złagodzenia

• jeżeli podstawa inna - nie ma przeszkód zastosowania złagodzenia nawet przy typie uprzywilejowanym (np. jeżeli ograniczona poczytalność nie wynika z silnego wzburzenia w 148 § 4)

• ograniczona poczytalność - tylko czynności psychiczne, bez wartościowania powstania takiego zakłócenia

Niepoczytalność spowodowana stanem nietrzeźwości lub odurzenia

• konstrukcja actio libera in causa (zawinienie na przedpolu czynu zabronionego) - podstawa zawinienia w zachowaniu sprawcy podjętym w stanie poczytalności

• sprawca traktowany jako poczytalny, jeżeli wprawił się w stan po to, by popełnić czyn zabroniony

• konstrukcja Rauschdelikt - sprawca popełniający czyn zabroniony w stanie niepoczytalności spowodowanej nadużyciem alkoholu lub środka odurzającego odpowiada nie za ten czyn, ale za to, że wprawił się w sposób zawiniony w stan niepoczytalności - obiektywnym warunkiem karalności jest popełnienie w stanie, w który się wprawił, jakiegokolwiek czynu zabronionego

• konstrukcja ochrony społecznej - pełna odpowiedzialność karna w przypadkach wprawienia się w stan nietrzeźwości, niekiedy nawet jako okoliczność zaostrzająca wymiar kary

• PL - konstrukcja ochrony społecznej z elementami konstrukcji Rauschdelikt - odpowiedzialność obiektywna

• przy ograniczonej poczytalności - odpowiedzialność oparta na winie, jako czynniku legitymującym - wyłączona jest funkcja limitująca winy

Warunki stosowania

• wprawienie się - działanie umyślne, tj. zamiar spożywania alkoholu lub przyjęcia środka odurzającego

• wykluczenie, gdy np. sprawca podstępem skłoniony, w drodze przymusu lub jeżeli nacisk na proces motywacyjny sprawcy był na tyle silny, że nie można uczynić mu zarzutu z tego powodu, iż wprawił się w stan nietrzeźwości

• sprawca wprawiając się przewidywał albo mógł przewidzieć wyłączenie lub ograniczenie poczytalności

• brak przesłanki § 3 w przypadku upojenia patologicznego (chorobliwej nietolerancji na alkohol) - ale tylko raz

• § 3 nie ma zastosowania w przypadku chorób psychicznych związanych z używaniem alkoholu i narkomanią

Konsekwencje stosowania § 3

• sprawca, mimo niepoczytalności, ponosi pełną odpowiedzialność karną, sprawca z ograniczoną poczytalności nie korzysta z możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary

• przyjęcie przestępstwa następuje bez przypisania winy (wyjątek od legitymującej funkcji winy), karę wymierza się bez ustalenia stopnia zawinienia (wyjątek od limitującej funkcji winy)

• sąd nie może przy wymiarze kary brać pod uwagę stopnia winy

• pełne uzasadnienie stosowania środków z art. 96

Kary: 32-38.

• 
  

Środki karne: 39-52.

Zasady wymiaru kary i środków karnych: 54-63.

Powrót do przestępstwa: 64-65.

Środki związane z poddaniem sprawcy próbie: 66-84a.

Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych: 85-92.

Środki zabezpieczające: 93-100.

Przedawnienie: 101-105.

Zatarcie skazania: 106-108.

2

Karami są:

grzywna

- wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek i wysokość jednej

- od 10 do 360 (jeżeli ustawa nie stanowi inaczej)

- sąd może wymierzyć także obok kary pozbawienia wolności (tylko!) - jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść osiągnął

- przy ustalaniu brane pod uwagę: dochody sprawcy, warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe, możliwości zarobkowe

- stawka dzienna od 10 zł do 2000 zł

ograniczenie wolności

- od miesiąca do 12 miesięcy (wymierzana w miesiącach) - jeżeli ustawa nie stanowi inaczej

- w czasie odbywania skazany: nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu; - ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary

- jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd - nieodpłatna, kontrolowana, na cele społeczne (20 do 40 godzin); jeżeli osoba zatrudniona - potrącenie od 10 do 25% zarobków na rzecz SP lub cel społeczny - skazany nie może rozwiązać stosunku pracy bez zgody sądu

- sąd może oddać pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania/ stowarzyszenia/ instytucji/ organizacji społecznej

- sąd może orzec obowiązek przeproszenie pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających

pozbawienie wolności

- miesiąc - 15 lat, wymierzana w miesiącach i latach

- 25 lat pozbawienia wolności

- dożywotnie pozbawienie wolności

38 - obniżenie lub nadzwyczajne obostrzenie kary

- w wypadku alternatywnego zagrożenia karami grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności obniżenie/obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar

- kara nadzwyczajnie obostrzona: nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności

- obniżenie górnej granicy - zamiast dożywotniego pozbawienia wolności - nie więcej niż 25 lat; zamiast 25 lat nie więcej niż 15 lat

Środkami karnymi są:

pozbawienie praw publicznych

- utrata czynnego i biernego prawa wyborczego do organów: władzy publicznej, samorządu zawodowego/gospodarczego

- utrata prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, pełnieniu funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego/zawodowego

- utrata posiadanego stopnia wojskowego - do stopnia szeregowego

- utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania w okresie pozbawienia praw

- orzekana w razie skazania na pozbawienie wolności od lat 3, motywacja zasługująca na szczególne potępienie

zakaz zajmowania określonego stanowiska,

wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej wykonywanie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem

orzeka się w latach, od roku do lat 10

zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi

- zakaz zajmowania wszystkich/określonych stanowisk, wykonywania wszelkich/określonych zawodów, działalności zw. z przepisem

- na zawsze w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego

orzeka się w latach, od roku do lat 15

obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca bez zgody sądu

- sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej

- orzeka obowiązek w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego, obowiązek może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu

- sąd może orzec obowiązek zawsze w razie ponownego skazania sprawcy

orzeka się w latach, od roku do lat 15

zakaz prowadzenia pojazdów

- może orzec zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju wobec osoby uczestniczącej w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, w szczególności jeżeli prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji

- orzeka wszelkich/określonych pojazdów, jeżeli sprawca był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia

- może orzec wszelkich pojazdów na zawsze, jeżeli następstwem przestępstwa jest śmierć lub ciężki uszczerbek, albo w czasie popełnienia 177 § 2 był w stanie nietrzeźwości/środka/zbiegł

orzeka się w latach, od roku do lat 10

orzekając, sąd nakłada obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu; od chwili wykonania obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie

- pozbawienie praw, obowiązek, zakaz - do uprawomocnienia się orzeczenia

- okres, na który orzeczono, nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności (nawet za inne przestępstwo)

przepadek

sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa

sąd może orzec (w przypadkach wskazanych orzeka) przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa

- jeżeli orzeczenie byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego czynu - zamiast przepadku może być nawiązka na rzecz SP

jeżeli orzeczenie nie jest możliwe, sąd może orzec przepadek równowartości

przepadku nie orzeka się, jeżeli podlegają one zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi uprawnionemu

w razie skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia lub przewozu określonych przedmiotów - sąd może orzec lub w wypadkach skazanych orzeka przepadek

jeżeli przedmioty nie stanowią własności sprawcy, ich przepadek można orzec tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie, w razie współwłasności - przepadek udziału lub równowartości udziału

przedmioty przechodzą na własność SP z chwilą uprawomocnienia się wyroku

jeżeli korzyść majątkowa znacznej wartości - uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa (chyba że sprawca lub inna osoba przedstawi dowód przeciwny)

jeżeli istnieje duże prawdopodobieństwo, że sprawca przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub jednostkę organizacyjną faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem mienie stanowiące korzyść z popełnienia przestępstwa, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że osoba lub jednostka przedstawią dowód zgodnego z prawem ich uzyskania

przepadek korzyści majątkowych

- sąd orzeka przepadek korzyści uzyskanej przez sprawcę chociażby pośredni z popełnienia przestępstwa

- nie orzeka w całości/części, jeżeli korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi

przepisy stosuje się przy zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści oraz przy egzekucji tego środka - osoba lub jednostka mogą wystąpić z powództwem przeciwko SP o obalenie domniemania - do rozstrzygnięcia postępowania egzekucyjne ulega zawieszeniu

w razie współwłasności - przepadek udziału lub jego równowartości

wartość objęta przepadkiem przechodzi na własność SP z chwilą uprawomocnienia się wyroku lub powództwa przeciwko SP

obowiązek naprawienia szkody

- w razie skazania za przestępstwo spowodowania śmierci, ciężkiego uszczerbku, naruszenia czynności narządu ciała, rozstroju zdrowia, przestępstwo przeciwko środowisku, mieniu lub obrotowi gospodarczemu

- sąd, na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej, orzeka naprawienie w całości lub części

zamiast obowiązku naprawienia szkody sąd może orzec na rzec pokrzywdzonego nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę

- w razie skazania za przestępstwo przynoszące osobie/jednostce korzyść popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie

- sąd zobowiązuje do zwrotu w całości/części tego, co uzyskała na rzec SP nie dotyczy korzyści podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi

zwrot korzyści majątkowej

świadczenie pieniężne

sąd może orzec odstępując od wymierzenia kary na rzecz instytucji (jw.), której celem jest spełnianie świadczeń na określony cel społeczny bezpośrednio związany z ochroną naruszonego dobra, z przeznaczeniem na ten cel - świadczenie nie może przekroczyć 20 000 zł

sąd może orzec za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości sąd może orzec na rzecz instytucji, której cel bezpośrednio związany jest z udzielaniem pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach; nie może przekroczyć 60 000 zł

organizacje muszą obejmować swoją działalnością terytorium całego kraju

- minister prowadzi wykaz, do którego wpisuje na wniosek zainteresowanego; publikowany w formie obwieszenia w Dzienniku Urzędowym ministerstwa

nawiązka na cel społeczny

w razie skazania za umyślne przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub inne umyślne, którego skutkiem jest śmierć, ciężki uszczerbek, naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia

w razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku

w razie skazania za przestępstwo z art. 173, 174, 177, 355 - jeżeli prowadzący pojazd mechaniczny był w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego albo zbiegł z miejsca zdarzenia

podstawowym zadaniem lub celem statutowym jest spełnienie świadczeń na cele bezpośrednio związane z

ochroną zdrowia ochroną środowiska udzielaniem pomocy osobom

poszkodowanym w wypadkach

komunikacyjnych

z przeznaczeniem na ten cel

sąd może orzec

na rzecz instytucji/ stowarzyszenia/ fundacji lub organizacji społecznej wpisanej do wykazu prowadzonego przez Min. Sprawiedliwości

nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 000 złotych

sąd zawiadamia właściwy sąd rodzinny, uznając za celowe orzeczenie pozbawienia lub ograniczenia praw rodzicielskich lub opiekuńczych w razie popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim

zawiadomienie sądu rodzinnego

sąd może orzec, jeżeli uzna to za celowe, a w szczególności ze względu na społeczne oddziaływanie skazania, o ile nie narusza to interesu pokrzywdzonego

podanie wyroku do publicznej wiadomości

odstąpienie od wymierzenia kary

- sąd może odstąpić od wymierzenia kary

- przestępstwo zagrożone jest pozbawieniem wolności nieprzekraczającym 3 lat lub grzywną, ograniczeniem wolności

- społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna

- jeżeli orzeka równocześnie środek karny

- cele kary zostaną spełnione

58

- kara pozbawienia wolności (bez warunkowego zawieszenia) tylko wtedy, gdy inna kara (środek) nie może spełnić celów kary

- jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary

- grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ścigać w drodze egzekucji - zakaz bezwzględny

- jeżeli kara pozbawienia wolności nieprzekraczająca 5 lat, sąd może orzec zamiast kary grzywnę lub karę ograniczenia wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny - zamiana rodzaju kary na łagodniejszy

nie stosuje się wobec sprawcy występku umyślnego, który był uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 6 miesięcy (bez warunkowego zawieszenia wykonania)

zasada wychowawczego oddziaływania

- kara wobec nieletniego lub młodocianego: sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować

- wobec sprawcy > 18 - nie orzeka się kary dożywotniego więzienia

zasada indywidualizacji wymiaru kary

- okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą

przepisy stosuje się odpowiednio do orzekania innych środków przewidzianych w kodeksie

nadzwyczajne złagodzenie/obostrzenie - zbieg podstaw

- jeżeli kilka niezależnych od siebie podstaw nadzwyczajnego złagodzenia/obostrzenia kary - sąd może tylko jeden raz karę nadzwyczajnie złagodzić/obostrzyć, biorąc pod uwagę łącznie zbiegające się podstawy łagodzenia/obostrzenia

- jeżeli zbiegają się podstawy - sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie/obostrzenie

NADZWYCZAJNE ZŁAGODZENIE KARY

sąd może zastosować w przypadkach przewidzianych w ustawie oraz wobec młodocianego (jeżeli przemawiają względy zasady wychowawczego oddziaływania)

może również w szczególnie uzasadnionych przypadkach - kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa:

- pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą;

- szkoda została naprawiona;

- pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody

- ze względu na postawę sprawcy - gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie

- sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z przestępstwem

sąd stosuje (a nawet może warunkowo zawiesić):

- sprawca współdziałający z innymi osobami (min. 3 osoby) ujawnia wobec organu powołanego do ścigania informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia

sąd może zastosować (a nawet warunkowo zawiesić) - na wniosek prokuratora

- sprawca, który, niezależnie od wyjaśnień w swojej sprawie (musi złożyć wyjaśnienia), ujawnił przed organem i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności

sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący 10 lat

- jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa (przepisy dotyczące grzywny, obowiązków etc. stosuje się odpowiednio)

mały świadek koronny

informacja o innym przestępstwie

wymierzenie kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju

pozbawienie wolności

nie niższe od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia

sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności

sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności

występek

- dolną granicą pozbawienie wolności niższe od roku

występek

- dolną granicą pozbawienie wolności nie niższe od roku

zbrodnia

jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną, ograniczeniem wolności lub pozbawieniem wolności, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego (39 pkt. 2-8) - nie stosuje się przepisu dot. odstąpienia od środka w przypadku odstąpienia od wymierzenia kary

sąd może odstąpić od wymierzenia kary:

- w wypadkach przewidzianych w ustawie

- w wypadku małego świadka koronnego

- zwłaszcza gdy rola sprawcy w popełnieniu przestępstwa była podrzędna, a przekazane informacje przyczyniły się do zapobieżenia popełnieniu innego przestępstwa

- odstępując od wymierzenia kary - sąd może również odstąpić od wymierzenia środka karnego (chociażby jego wymierzenie było obowiązkowe)

Zaliczanie na poczet kary

- na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, zaokrąglając do pełnego dnia:

1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności

= 1 dzień kary pozbawienia wolności

= 2 dni kary ograniczenia wolności

= 2 dzienne stawki grzywny

- na poczet orzeczonych środków karnych (od zakazu zajmowania stanowiska do zakazu prowadzenia pojazdów) zalicza się okres rzeczywistego stosowania odpowiadających im rodzajowo środków zapobiegawczych z art. 275 lub 276 kk

orzekając karę pozbawienia wolności - sąd może określić rodzaj i typ zakładu karnego, w którym skazany ma karę odbywać, a także orzec system terapeutyczny jej wykonania

RECYDYWA ZWYKŁA (podstawowa)

prawomocnie osądzone

skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności

- chodzi jedynie o skazanie na karę w wymiarze min. 6 miesięcy, a nie o każde skazanie

- może być odbycie kary także w części, jeżeli sprawca faktycznie odcierpiał 6 miesięcy

- odbywanie kary dopiero po orzeczeniu, nie liczy się wcześniejsza faktyczna izolacja

sprawca

liczy się od zakończenia odbywania kary pozbawienia wolności

po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary

w ciągu 5 lat

umyślne

popełnia przestępstwo

podobne do przestępstwa, za które był skazany

sąd może wymierzyć karę (każdego rodzaju) przewidzianą za przypisane przestępstwo

- w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę

RECYDYWA WIELOKROTNA

sprawca

skazany w warunkach powyższych

odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności

popełnia przestępstwo

umyślne

w ciągu 5 lat

przeciwko życiu lub zdrowiu

zgwałcenia

rozboju

kradzieży z włamaniem

inne przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia

sąd wymierza karę pozbawienia wolności (tylko) przewidzianą za przypisane przestępstwo powyżej dolnej granicy (+ najniższa jednostka), a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonej o połowę

podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni

• przepisy dot. wymiaru kary, środków karnych, środków związanych z poddaniem sprawcy próbie - przewidziane wobec wielokrotnego recydywisty - stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie lub związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym

• do sprawcy przestępstwa z art. 258 (udział w grupie przestępczej/gangu) mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2 - z wyjątkiem zaostrzenia kary

Warunkowe umorzenie postępowania

sąd może, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego - nie popełni przestępstwa

≠ nieznaczne, znikome

- kiedy znikomy stopień - umorzenie bezwarunkowe

- jeżeli st. winy znikomy - warunkowe możliwe

warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności

pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą - sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawcy uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności

- następuje na okres próby - od roku do 2 lat (od uprawomocnienia się orzeczenia)

- umarzając, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania/stowarzyszenia/instytucji/organizacji społecznej

- umarzając, sąd zobowiązuje (obligatoryjnie!) sprawcę do naprawienia szkody w całości/części

- może nałożyć na niego obowiązki informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby, przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub środków, od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

- sąd morze orzec świadczenie pieniężne

- może orzec zakaz prowadzenia pojazdów do lat 2 (jako środek probacyjny!)

- przepis art. 74 stosuje się odpowiednio

podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

podejmuje,

jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany

może podjąć,

jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo, uchyla się od dozoru, wykonania obowiązku, orzeczonego środka karnego lub nie wykonuje zawartej ugody

może podjąć,

jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia, a przed jego uprawomocnieniem, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności w tym czasie popełnił przestępstwo

nie może podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby

Warunkowe zawieszenie wykonania kary

- sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna (tylko) - jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary (zapobieżenia powrotnego popełnienia)

- sąd bierze pod uwagę postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa

- zawieszenia nie stosuje się wobec sprawcy przestępstwa w warunkach wielokrotnej recydywy - chyba że wyjątkowy przypadek

- zawieszenia wobec małego świadka koronnego (60 § 3-5) nie stosuje się wobec sprawcy przestępstwa w warunkach wielokrotnej recydywy

zawieszenie następuje na okres próby, biegnąc od uprawomocnienia się orzeczenia:

- od 2 do 5 lat - zawieszenie pozbawienia wolności

- od 3 do 5 lat - zawieszenie pozbawienia wolności wobec młodocianego lub wielokrotnego recydywisty

- od roku do 3 lat - zawieszenie grzywny lub ograniczenia wolności

- zawieszając karę pozbawienia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 180 stawek dziennych (jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe)

- zawieszając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec grzywnę w wysokości do 90 stawek dziennych

- w razie zarządzenia wykonania - grzywna nie podlega wykonaniu; zarządzona kara ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych

zawieszając, sąd może zobowiązać do:

- informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby

- przeproszenia pokrzywdzonego

- wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby

- wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu

- powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających

- poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych - nałożenie obowiązku wymaga zgody skazanego

- powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

- powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób

- opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

- innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli ma to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa

sąd może nałożyć na skazanego obowiązek naprawienia szkody w całości/części, chyba że orzekł obowiązek naprawienia szkody z art. 39 albo świadczenie pieniężne z tego artykułu

- czas i sposób wykonania sąd określa po wysłuchaniu skazanego

- sąd może w okresie próby ustanawiać, rozszerzać lub zmieniać wszystkie obowiązki prócz informowania i przeproszenia albo od wykonania obowiązków zwolnić, z wyjątkiem obowiązku naprawienia szkody

- sąd może oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić

sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub innej osoby/stowarzyszenia/instytucji/organizacji

- dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, wielokrotnego recydywisty, wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych

- sąd zarządza wykonanie kary, jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności

- sąd może zarządzić, jeżeli skazany rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo albo uchyla się od obowiązku uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych

- sąd może zarządzić, jeżeli skazany po wydaniu wyroku, a przed uprawomocnieniem, rażąco narusza porządek prawny (w szczególności - popełnił przestępstwo w tym czasie)

- zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później, niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby

- z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby skazanie ulega zatarciu z mocy prawa

- jeżeli orzeczono grzywnę lub środek karny, zatarcie nie może nastąpić przed wykonaniem/darowaniem/przedawnieniem - nie dotyczy obowiązku naprawienia szkody z art. 39

Warunkowe przedterminowe zwolnienie

- wobec skazanego na karę pozbawienia wolności - zwolnienie z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie - skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego (w szczególności nie popełni przestępstwa)

a) po odbyciu co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej, niż po 6 miesiącach

b) w warunkach zwykłej recydywy - po odbyciu dwóch trzecich kary

c) w warunkach wielokrotnej recydywy - po odbyciu trzech czwartych kary - nie wcześniej, niż po roku

d) a, b, c stosuje się odpowiednio w stosunku do sumy kar niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności

e) b, c stosuje się, jeżeli chociażby jedno z przestępstwo popełniono w warunkach recydywy

- skazanego na 25 lat - po odbyciu 15 lat, skazanego na dożywocie - po odbyciu 25 lat

- sąd może wyznaczyć surowsze ograniczenia w szczególnie uzasadnionych wypadkach

- skazanego można, niezależnie od a, b, c, zwolnić warunkowo po odbyciu 15 lat pozbawienia wolności

- czas pozostały do odbycia stanowi okres próby, nie może być krótszy niż 2 lata i dłuższy niż 5 lat

- w przypadku wielokrotnego recydywisty okres próby nie może być krótszy niż 3 lata

- w razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego zwolnienia okres próby wynosi 10 lat

- w razie odwołania, ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat

jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia - karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia

w przypadku ograniczenia wolności - sąd może zwolnić, jeżeli skazany odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary

warunki: przestrzegał porządku prawnego, sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, spełnił nałożone obowiązki i orzeczone środki karne

sąd może uznać środki karne za wykonane po upływie połowy okresu, ale gdy był wykonywany przynajmniej przez rok

- środki karne: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej; zakaz prowadzenia pojazdów

- skazany przestrzegał porządku prawnego

jeżeli dwa ostatnie środki karne orzeczono w przypadku skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego, w razie ponownego skazania w powyższych warunkach, jeżeli prowadzący był w stanie nietrzeźwości, zbiegł z miejsca przestępstwa, następstwem była śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek - nie stosuje się przepisu o uznaniu środków karnych za wykonane

można uznać obowiązek powstrzymania się od przebywania (...), zakaz kontaktowania się (...), zakaz opuszczania bez zgody sądu określonego miejsca - orzeczone na zawsze

- zachowanie skazanego po popełnieniu i w czasie wykonania kary uzasadniają przekonanie, że nie popełni przestępstwa ponownie

- zakaz był wykonywany co najmniej 10 lat

- w przypadku postępowania o dalsze stosowanie obowiązku lub zakazu - sąd zasięga opinii biegłych

- wniosku skazanego lub obrońcy przed upływem 2 lat od wydania postanowienia o odmowie uznania obowiązku lub zakazu za wykonane nie rozpatruje się

REALNY ZBIEG PRZESTĘPSTW

- sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw

- zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny (za którekolwiek, orzeczono kary tego samego rodzaju lub inne podlegające łączeniu)

- sąd orzeka (obligatoryjnie!) karę łączną (za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa)

KARA ŁĄCZNA

- od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa

- do ich sumy

nie może przekroczyć

540 stawek dziennych grzywny

18 miesięcy ograniczenia wolności

15 lat pozbawienia wolności

przy orzeczeniu grzywny w przypadku zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności - nie może przy karze łącznej przekroczyć 180 stawek dziennych

przy zawieszeniu ograniczenia wolności - 90 stawek dziennych

przy grzywnie sąd na nowo ustala wysokość stawki dziennej - wysokość nie może przekroczyć najwyższej ustalonej poprzednio

- przy ograniczeniu wolności sąd na nowo określa wymiar czasu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo wysokość potrąceń

- obowiązki z 72 stosuje się, chociażby orzeczone były tylko za 1 przestępstwo

w razie skazania na pozbawienie wolności i ograniczenie wolności - kara łączna pozbawienia wolności

- miesiąc ograniczenia = 15 dni pozbawienia wolności

- jeżeli kara za jedno: 25 lat lub dożywocie - ta kara jako kara łączna

- jeżeli dwie lub więcej kary 25 lat - sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności

warunkowe zawieszenie wykonania kary łącznej

- w razie skazania na pozbawienie, ograniczenie lub grzywnę z warunkowym zawieszeniem i bez, sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary, jeżeli spełnione są przesłanki 69

- orzekając z warunkowym zawieszeniem, sąd może orzec grzywnę, chociażby nie orzeczono jej przy zbiegu

- w razie zbiegu orzeczeń o okresach próby sąd orzeka ten okres oraz związane z nim obowiązki na nowo

Środki karne, zabezpieczające i dozór

- stosuje się, chociażby orzeczono tylko do jednego z przestępstw

- pozbawienie praw publicznych i zakazy lub obowiązki tego samego rodzaju (zakaz prowadzenia pojazdu, zajmowania stanowisk) - odpowiednio przepisy o karze łącznej

wydanie wyroku nie stoi na przeszkodzi, że poszczególne kary wymierzone za należące do ciągu przestępstwa lub zbiegające się przestępstwa zostały w całości lub części wykonane

CIĄG PRZESTĘPSTW

- sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw

- w podobny sposób

- w krótkich odstępach czasu (mogą być większe niż 12)

zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny co do któregokolwiek z przestępstw

sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje

- wysokość - do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (mogą być nieumyślne)

w przypadku kilku ciągów przestępstw lub ciągu i innego przestępstwa - sąd orzeka karę łączną

sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw - orzeczona w wyroku łącznym kara nie może przekroczyć górnej granicy zwiększonej o połowę ustawowego zagrożenia

sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym albo skierowanie go na leczenie ambulatoryjne:

- skazując na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej,

- popełnione w związku z zakłóceniem czynności psychicznych o podłożu seksualnym innym niż choroba psychiczna

- pod obyciu kary

- potrzebę wykonania środka sąd ustala w okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary

sąd orzeka umieszczenie w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym, jeżeli:

- sprawca popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości

- w stanie niepoczytalności

- zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni czyn ponownie

- czasu pobytu nie określa się z góry - sąd orzeka zwolnienie, jeżeli dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne

- może zarządzić ponowne umieszczenie, jeżeli spełnione są przesłanki ogólne lub z powyższej ramki - nie może być wydane po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu

sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne:

- skazując na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

- za przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności

- sąd może warunkowo zwolnić skazanego na karę nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności - jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają

- dozór obowiązkowy

- na zasadach określonych w art. 77-82 (przedterminowe zwolnienie), bez ograniczeń wynikających z art. 78 § 1 lub 2

środki leczniczo-zabezpieczające

- sąd może orzec

- środek związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym

- tylko wtedy, gdy jest to niezbędne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu czynu zabronionego związanego z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym, uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego

- sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa

- jeżeli społeczna szkodliwość czynu znikoma

- lub w razie warunkowego umorzenia postępowania

- lub stwierdzenia, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy

- sąd może orzec przepadek (tylko) z art. 39 pkt 4

środki o charakterze administracyjnym

- czyn zabroniony w stanie niepoczytalności

- obowiązek lub zakazy: zakaz prowadzenia pojazdów, zakaz zajmowania określonych stanowisk, działalności gospodarczej etc.

- jeżeli jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego,

- przepadek z 39 pkt 4

- orzekane bez określenia terminu - sąd uchyla obowiązek/zakazy, jeżeli ustały przyczyny ich orzeczenia

- w przypadku postępów leczenia z powyższej ramki - sąd może skierować na okres próby od 6 miesięcy do 2 lat na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej - oddając równocześnie pod dozór kurator lub osoby godnej zaufania/stowarzyszenia/instytucji/organizacji społecznej

- sąd może zarządzić ponowne umieszczenie skazanego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego albo w zakładzie karnym, jeżeli skazany w okresie próby uchyla się od poddania się leczeniu lub rehabilitacji albo popełnia przestępstwo lub rażąco narusza porządek prawny albo regulamin placówki

- karę uważa się za odbytą z upływem okresu próby, jeżeli w tym okresie i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie zarządzono ponownego umieszczenia skazanego w zakładzie

jeżeli wyniki leczenia za tym przemawiają, sąd warunkowo zwalnia skazanego z pozostałęj do odbycia reszty kary - na zasadach z 77-82, bez ograniczeń z 78 §1, 2 - dozór jest obowiązkowy

sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego:

- skazując na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia za przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środku odurzającego,

- jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem

- środka nie orzeka się wobec sprawcy skazanego na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 2 lata

- czasu nie określa się z góry, nie krócej niż 3 miesiące, nie dłużej niż 2 lata - o zwolnieniu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia, po zapoznaniu się z opinią prowadzącego leczenie - na poczet kary sąd zalicza okres pobytu w zakładzie

Przedawnienie

karalności

karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu popełnienia minęło:

30 lat - w przypadku zbrodni zabójstwa

20 lat - w przypadku innej zbrodni

15 lat - w przypadku występku zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

10 lat - w przypadku występku zagrożonego karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata

5 lat - w przypadku pozostałych występków

karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, nie później jednak, niż z upływem 3 lat od czasu popełnienia

w przypadku formalnych - od czasu działania lub zaniechania

w przypadku materialnych - od czasu nastąpienia skutku, od którego ustawa uzależnia dokonanie przestępstwa

jeżeli w powyższych okresach wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność popełnionego przestępstwa ustaje z upływem 10 lat (przedawnienia: 30, 20, 15), w pozostałych przypadkach - 5 lat

Przedawnienie

wykonania kary

nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku upłynęło:

30 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat albo karę surowszą

15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat oraz na obowiązek naprawienia szkody

10 lat w razie skazania na inną karę oraz na pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania stanowisk, działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia działalności zw. z wychowaniem, zakaz przebywania w określonych miejscach i kontaktowania się, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek, nawiązka, świadczenie pieniężne

- przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze postępowanie

- przepisów o przedawnieniu nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości, przestępstw wojennych

- przepisów o przedawnieniu nie stosuje się wobec umyślnych przestępstw: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych

jeżeli skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jeżeli skazany po rozpoczęciu, a przed zakończeniem okresu ponownie popełnił przestępstwo - dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań

jeżeli orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania

w razie odstąpienia od wymierzenia kary - zatarcie następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia

zatarcie skazania - uważa się je za niebyłe

wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych

nie ulega zatarciu skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15

zatarcie z mocy prawa z upływem lat:

od wykonania kary albo od przedawnienia jej wykonania

w razie skazania na karę:

pozbawienia wolności (39 pkt 3) lub karę 25 lat

dożywotniego pozbawienia wolności

grzywny lub ograniczenia wolności

10

10

5

sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie już po upływie 5 lat, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat

sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie już po upływie 3 lat

---