Wartość zajęcia i pracy jako środka leczniczego znana jest od dawna. Egipcjanie na przykład zalecali gry i pracę dla umysłowo chorych. Galen w swoich rozprawach pisze, że „zajęcie jest najlepszym naturalnym lekarzem i podstawą szczęścia człowieka” (Milanowska, 1982, s. 14).

W końcu wieku XVIII i na początku XIX dr Pinel z Francji wprowadza terapię zajęciową do szpitali dla umysłowo chorych. Na początku XX wieku terapia zajęciowa wprowadzana jest do domu starców oraz nieuleczalnie chorych. W Polsce terapia zajęciowa zaistniała na przełomie wieku XIX i XX. Jednak jej faktyczny rozwój przypada na okres po drugiej wojnie światowej przy oddziałach psychiatrycznych, gruźliczych, rehabilitacji medycznej, sanatoriach. Po roku 1991 - realizowana jest z powodzeniem na terenie Warsztatów Terapii Zajęciowej.

Samo słowo terapia wywodzi się od greckiego słowa terapeuien - które znaczy opiekować się, oddawać cześć (Wojciechowski, 1997 - za Abramowiczówną

Terapia zajęciowa w ujęciu Milanowskiej to „pewne określenie czynności o charakterze zajęć fizycznych lub umysłowych, zalecone przez lekarza a prowadzone przez fachowców w danej dziedzinie, które mają na celu przywrócenie choremu sprawności fizycznej i psychicznej. Jest to więc leczenie za pomocą pracy i zajęcia” (1982, s. 15). Chorobę rozumiem za urzędową definicją WHO - Światowej Organizacji Zdrowia, przytaczaną przez Doroszewską jako „każdy stan, który nie jest optymalnie dobrym samopoczuciem fizycznym, psychicznym i społecznym jednostek” (1989, s. 546).

Terapia zajęciowa zaliczana jest przez Doroszewską (1989) do jednej z dwóch form terapii wychowawczej - do terapii uczynniającej (czynnościowej). W terapii zajęciowej „najważniejszym czynnikiem odziaływującym leczniczo jest (...) jej przebieg - sama czynność - a nie osiągnięty rezultat" (Doroszewska, 1989, s. 586).

Jednak według autorki ukazanie osobie poddanej terapii zajęciowej celu działań oraz możliwego do osiągnięcia rezultatu, spełnia rolę motywującą.

„Ten rzutowany na świadomość obraz nabiera znaczenia terapeutycznego jako istotny składnik w zespołach bodźców usprawniających procesy nerwowe w sposób ogólny czy wybiórczy, a jednocześnie stanowi bodziec o wartościach emocjonalnych, a więc dynamizujących. Przymus wewnętrzny bowiem, skłaniający do osiągnięcia tego zamierzonego rezultatu czynności, jest tu impulsem do doprowadzenia czynności do końca, impulsem daleko trwalszym niż impulsy wynikające z zabawy, co odbija się na staranności, wytrwałości i stopniu odpowiedzialności w samym przebiegu czynności, którą dziecko wykonuje wytwarzając dany przedmiot" (Doroszewska, 1989, s. 586).

Doroszewska podaje, że zasadnicze znaczenie dla terapii zajęciowej ma pozytywne przeżycie emocjonalne dziecka. Milanowska uważa podobnie: „praca i zabawa powinny często przeplatać się. W niektórych zajęciach trudno odróżnić co jest pracą, a co zabawą. Dążyć należy, ażeby pacjent każde zajęcie wykonywał chętnie i z przyjemnością” (1982, s. 31). Argumentem dla takiego stanowiska jest „integrujący funkcjonowanie organizmu wpływ radości, zadowolenia, przyjemności” (Doroszewska, 1989, s. 586).

Milanowska dodaje, iż „podczas wykonywania prac należy zwracać uwagę na stopień zmęczenia pacjenta. Przedawkowanie pracy i wywołanie zmęczenia jest przeciwwskazane. Zalecane są przerwy w czasie pracy w miarę możliwości, jak najczęstsze prowadzenie prac na świeżym powietrzu. Muzyka ma zdolność oddziaływania na stan psychiczny jednostki (...), wpływa korzystnie na nastrój i atmosferę w czasie pracy” (1982, s. 31).

Doroszewska terapię zajęciową dzieli na dwa działy:

terapię zajęciową ogólną - dotyczącą ogólnego usprawniania i normowania procesów nerwowo-kinestetycznych i emocjonalnych;

terapię zajęciową specjalną - dotyczącą wybiórczego oddziaływania leczniczego, wynikającego z potrzeb jednostki (np. ćwiczenie koordynacji nerwowo-mięśniowej). Ten rodzaj terapii nazywany także terapią usprawniającą. Jej celem jest ułatwienie pracy mechanizmów adaptacyjnych w narządach bezpośrednio przez chorobę uszkodzonych, porażonych i zdeformowanych.

W ujęciu Wojciechowskiego (1995) terapia zajęciowa jest terapią przez twórczość. Pojęcia twórczości jednak autor nie utożsamia z pojęciem sztuki, lecz rozumie je zgodnie z definicją Kempińskiego: „twórczość to każde świadome narzucanie własnego porządku otaczającemu światu lub każde świadome wprowadzenie własnego porządku w otaczający świat" (Wojciechowski, 1997, s. 359).

Wojciechowski, podobnie jak Kempiński, twórczością nazywa każdą pracę, o ile będzie działaniem własnym i świadomym. „Terapię przez twórczość” określa jako „pełną czci opiekę, która umożliwia świadome przeciwstawienie się, poprzez wprowadzanie własnych zamysłów w otaczający świat, tendencjom rozpadu, bezruchu, uzależnienia” (1997, s. 361).

Terapia przez twórczość według Wojciechowskiego przebiega w tzw. „Kręgu nadziei": „podmiot S podejmuje zadanie twórcze, które poddane ocenie społecznej staje się pracą T, w następstwie czego może otworzyć przestrzeń miłości A. Jeśli tak będzie, to wzmocni się poczucie podmiotowości S” (1997, s. 361). Krąg nadziei przedstawia rys. 1.

Zadania powinny być podjęte świadomie przez osobę poddaną terapii (którą Wojciechowski nazywa partnerem) oraz zostać przez nią zaakceptowane. Dopiero wówczas zaistnieje prawdopodobieństwo rozbudzenia „kręgu nadziei" i wzmocnienia podmiotowości tej osoby. Zdaniem Wojciechowskiego „terapia przez twórczość winna służyć wszelkim układom terapeutycznym, od najprostszego - nauczyciel i uczeń, aż do terapii w rozbudowanej instytucji i, co ważne, nie dotyczy ona tylko osób niepełnosprawnych" (1997, s. 361).

Wojciechowski wymienia podstawowe zasady terapii przez twórczość:

- chronienie każdego świadomego śladu działania partnera (uważanie owego „śladu" za święty); zasadę tę należy rozumieć jako niedokonywanie wartościowania efektów twórczych partnera, a zwłaszcza nieodrzucanie jego wytworów;

- „niedotykanie ręki partnera"; ta zasada broni samodzielności w realizowaniu jego zamiarów, zapewnia bezpieczeństwo jego własnej drogi.

Terapia przez twórczość jest „procesem, w którym wpływy biegną wielostronnie (...) właściwie nie wiadomo, kto w tym procesie jest terapeutą” (Wojciechowski, 1997, s. 359).

Istotą tej terapii jest równość podmiotowa. Podmiotami terapii przez twórczość są zaś „wszyscy aktorzy tego procesu, a więc osoby niepełnosprawne poddane pewnej opiece, a także rodzice, nauczyciele, terapeuci, przyjaciele” (Wojciechowski, 1997, s. 359).

„Ustawa sejmowa z dnia 9 maja 1991 roku stworzyła szansę na zorganizowanie pomocy osobom niepełnosprawnym z najcięższymi dysfunkcjami psychicznymi i fizycznymi. Obok podstawy prawnej, zabezpieczono środki na tę działalność, niezależnie od budżetu państwa. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób niepełnosprawnych okazał się niesamowitym dobrodziejstwem dla osób niepełnosprawnych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że po raz pierwszy w historii Polski dano równe szanse osobom z najcięższymi kalectwami” (Janaszek, 1995, s. 54).

Na mocy wyżej wspomnianej ustawy zaczęto powoływać Warsztaty Terapii Zajęciowej (WTZ). Przyjmowane są do nich osoby mające powyżej 16 lat życia z I i II grupą inwalidzką ze wskazaniem „żadna praca". Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, z dnia 8 września, §1 pkt 2 określa cel działania WTZ.

„Celem działania warsztatu jest rehabilitacja zmierzająca do wszechstronnego rozwoju każdego uczestnika, poprawy zaradności osobistej, sprawności psychofizycznych oraz przystosowania i funkcjonowania społecznego (integracji społecznej).

Realizacja celu odbywa się poprzez:

1) ogólne usprawnianie;

2) rozwój umiejętności wykonywania czynności życia codziennego;

3) przygotowanie do życia w środowisku społecznym;

4) opanowanie czynności przysposabiających do pracy:

5) rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających podjęcie pracy zarobkowej bądź szkoleniazawodowego;

6) inne, wskazane działania” (Janaszek, 1995, s. 56).

Warsztat jest placówką pobytu dziennego. Rehabilitacja odbywa się głównie w czasie zajęć praktycznych w różnych pracowniach: tkackich, wikliniarskich, malarskich, stolarskich, introligatorskich, ceramicznych, krawieckich, ogrodniczych i in. - według propozycji terapii zajęciowej Malinowskiej (1982) i in.

Rehabilitacja przebiega zgodnie z indywidualnym programem przygotowanym przez pracowników warsztatu na podstawie zaleceń zespołu rehabilitacyjnego. Program rehabilitacji powinien określać  w szczególności:

1) stanowisko terapii oraz jego techniczne i organizacyjne dostosowanie do stopnia sprawności psychofizycznej  uczestnika;

2) przewidywany czas terapii;

3) zakres i metody nauki zaradności osobistej i przystosowania do życia;

4) metody opanowywania czynności przysposabiających do pracy;

5) formy rehabilitacji psychicznej i społecznej;

6) formy współpracy z rodziną lub opiekunami;

7) osoby odpowiedzialne za realizację programu.

Zajęcia warsztatowe przeplatane są z zajęciami rehabilitacji leczniczej (Janaszek, 1995). Poza tym organizowane są także zajęcia dodatkowe z zakresu sportu, kultury, turystyki i wypoczynku. WTZ zgodnie ze swoim celem może być traktowany również jako nowa forma kształcenia osób niepełnosprawnych (obok kształcenia zawodowego uzupełnianie edukacji w zakresie szkoły podstawowej masowej, podstawowej specjalnej lub szkoły życia). Uczestnicy WTZ nie ponoszą żadnych kosztów. (Koszty organizacji i działalności warsztatu pokrywane są w całości lub w części ze środków PFRON). Mają zagwarantowany bezpłatny przejazd, jeden posiłek i kieszonkowe. „Wprowadza to dodatkowy element samodzielności finansowej. Wielu młodych ludzi po raz pierwszy otrzymuje własne pieniądze, traktując je jako samodzielnie zarobione” (Janaszek, 1995, s. 55). Czas trwania terapii jest nieograniczony. Raz na kwartał dokonywana jest ocena i weryfikacja uczestników warsztatu. „Uczestnicy, którzy zdobyli nowe kwalifikacje lub poprawili swój stan zdrowia mogą, po zmianie orzeczenia KIZ) podjąć pracę  w specjalnie stworzonych warunkach” (Janaszek, 1995, s. 55).

Janaszek uważa, iż „WTZ są testem na demokratyczne zmiany zachodzące w naszym kraju. Test wypadł pomyślnie dzięki ogromnemu zaangażowaniu ludzi ze społeczną pasją. Korzystając z nowych przepisów, potrafili oni zmobilizować lokalne władze i różne organizacje do bardzo konkretnego działania. Nie czekając na szczegółowe wytyczne, instrukcje z góry, rozpoczęto powoływanie WTZ. (...) Warsztat terapii zajęciowej daje osobom niepełnosprawnym szansę na godne życie, a dla ich rodzin stanowi bardzo konkretną pomoc” (1995, s. 57

1.Janaszek P. „Warsztat Terapii Zajęciowej szansą na godne życie osób z ciężkim kalectwem” w: „Warsztat Terapii Zajęciowej" nr 3, Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Konin 1995.

2.Milanowska K. „Techniki pracy w terapii zajęciowej”, PZWL Warszawa 1982

3.Milanowska K. „Współczesne tendencje w rehabilitacji medycznej; stan teorii i praktyki na tle rozwiązań światowych” w: Warsztat Terapii Zajęciowej nr 3, Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Konin 1995.

4.Wojciechowski A. „Aspekt deontologiczny terapii zajęciowej” w: „Warsztat Terapii Zajęciowej” nr 2, Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Konin 1995.

 

Podam taki oto przykład:

Ceramikę, tzn. lepienie, np. garnków przez pacjenta, który podczas tej pracy wykonuje ruchy lecznicze, przekształcając materiał w określony produkt lub przedmiot, zaliczymy do ergoterapii, a jeśli będzie to tworzenie artystycznej ceramiki z wyrażoną ekspresją i przywoływaniem piękna oraz ze zorganizowaniem wystawy, to zaklasyfikujemy tę czynność do arteterapii, powołując się na rzemiosło artystyczne, czyli tzw. sztuki użytkowe.

Terapeuta zajęciowy pracując z pacjentem bądź podopiecznym kształtuje w nim pewne postawy i za pomocą określonych czynności wyucza go nowych umiejętności. To właśnie ogół tych, jakże zróżnicowanych czynności i ich zaszeregowanie jest tematem tego referatu. Dlatego, aby przedstawić Państwu klasyfikację terapii zajęciowej, wyszliśmy od definicji stosowanych w nauczaniu.

Na początek, chciałabym przypomnieć Państwu, czym jest terapia zajęciowa? Kazimiera Milanowska podaje taką oto definicję terapii zajęciowej:

Terapia zajęciowa - leczenie pracą, ergoterapia - wykorzystuje różne formy pracy i rekreacji jako jedne ze środków leczniczych mających na celu przyspieszenie powrotu utraconych funkcji i sprawności, a w przypadkach zmian nieodwracalnych wyrobienie funkcji zastępczych. Terapia zajęciowa jest jedną z form leczenia usprawniającego.

(Milanowska K., 2003)

Definicja terapii zajęciowej w takim sformułowaniu stanowi postrzeganie terapii pod kątem procesu rehabilitacji.

Przechodząc do klasyfikacji terapii zajęciowej, jako jedną z definicji przedstawię pojęcie „formy kształcenia” w nauczaniu w ujęciu podręcznikowym, następnie omówię w jakim sensie to wyrażenie stosujemy w terapii zajęciowej.

Przyjęliśmy, że w terapii zajęciowej pojęcie formy rozumiane jest jako sposób organizacji zajęć terapeutycznych w procesie leczniczym, który uwzględnia kryterium ilości osób, biorących udział w zorganizowanych działaniach terapeuty.

Określenia „forma” będziemy zatem używać tylko w odniesieniu do organizacyjnej strony czynności terapeuty.

Na podstawie wyżej wymienionej definicji i wychodząc naprzeciw potrzebom przyszłych terapeutów zajęciowych ograniczyliśmy się do dwóch następujących form organizacji zajęć terapii zajęciowej:

Formy organizacji zajęć

terapii zajęciowej

• grupowa indywidualna

• grupowa - polegająca na wykonywaniu różnych bądź tych samych zadań przez kilka osób; grupy mogą być tworzone celowo lub powstawać samorzutnie;

• indywidualna - pacjent wykonuje zadania specjalnie dla niego przeznaczone /przygotowane, dobrane tak aby korygowały jego zaburzone sfery w sposób indywidualny.

• Klasyfikacja terapii zajęciowej

• 
  Rodzaje

• Metody

• 
  

• Techniki

• Nadrzędnym i najbardziej ogólnym elementem tego podziału jest „rodzaj terapii zajęciowej”. Każdemu rodzajowi podporządkowane zostały metody pracy a metodom - techniki.

• Rodzaj - gatunek czegoś, odmiana, typ, jakość.

• Pojęcie rodzaju określane jest również jako kategoria, klasa czegoś, wyróżniane ze względu na charakterystyczne cechy.

• (Słownik współczesnego języka polskiego, 2001, str. 245 ).

• Proponując podział terapii zajęciowej według rodzajów, wyróżniliśmy trzy typy oddziaływań, a mianowicie: ergoterapię, socjoterapię i arteterapię.

• Obrazuje to schemat.

• Rodzaje terapii zajęciowej

Ergoterapia	Socjoterapia III	Arteterapia
I	II	III

I Ergoterapia - terapia pracą, terapia poprzez zajęcia manualne

II Socjoterapia - terapia zaburzeń zachowania i zaburzeń

emocjonalnych w toku spotkań grupowych,

towarzyskich

III Arteterapia - terapia sztuką, kontakt bierny lub czynny ze

sztuką i kulturą

Węższym pojęciem i podporządkowanym rodzajowi jest metoda.

Metoda

• w znaczeniu ogólnym — sposób postępowania, świadomy i powtarzalny;

• w węższym znaczeniu — zespół celowych czynności i środków, w szczególności prowadzących do wykonania określonego zadania lub rozwiązania danego problemu.

Metoda to również:

„systematycznie stosowany sposób postępowania, prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności”.

(Wierzchowska -Konera B., 2000, str. 92)

Na podstawie powyższych definicji „metody” skonstruowaliśmy własną, mającą odniesienie do terapii zajęciowej.

Metoda terapii zajęciowej - pojęcie węższe od rodzaju terapii - sposób postępowania świadomy i powtarzalny, prowadzący do osiągnięcia zamierzonego wyniku leczniczego / terapeutycznego. Składają się na nią czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności.

(Źródło: opracowanie własne)

Określone metody terapii zajęciowej zawierają się w konkretnym rodzaju terapii.

Przedstawiają to następujące trzy schematy.

• I. ERGOTERAPIA - RODZAJ TERAPII ZAJĘCIOWEJ

• Metody ergoterapii

• 
  

• 
  
  
  
  
  
  
  
  
  

Dziewiarstwo 1

Hafciarstwo 2

Tkactwo 3

Krawiectwo 4

Kaletnictwo 5

Metaloplastyka 6

Stolarstwo 7

Ogrodnictwo 8

Wikliniarstwo 9

Garncarstwo i ceramika 10

• II. SOCJOTERAPIA - RODZAJ TERAPII ZAJĘCIOWEJ

• Metody socjoterapii

• 
  
  

• 
  
  

Ludoterapia - zabawoterapia 1

Terapia ruchem 2

Trening umiejętności społecznych 3

Rekreacja 4

• III. ARTETERAPIA - RODZAJ TERAPII ZAJĘCIOWEJ

• Metody arteterapii

• 
  
  

• 
  
  
  
  
  
  
  
  
  

Rysunek 1

Malarstwo 2

Grafika 3

Rzeźba 4

Sztuki użytkowe 5

Zdobnictwo i dekoratorstwo 6

Muzykoterapia 7

Biblioterapia 8

Filmoterapia 9

Teatroterapia 10

Choreoterapia 11

Najwęższym określeniem w klasyfikacji terapii zajęciowej jest termin „technika”.

Aby wyjaśnić pojęcie techniki w terapii zajęciowej, przytoczę definicję techniki w ujęciu badawczym.

Co to jest technika badawcza?

Techniki badawcze są ukierunkowane przez dobór odpowiedniej metody i rozumiane jako:

„czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”.

(Wierzchowska -Konera B., 2000, str. 92)

Technika terapii zajęciowej.

W terapii zajęciowej technika jest rozumiana jako skonkretyzowane czynności praktyczne wykonywane w określonym porządku, pozwalające na uzyskanie określonego efektu oddziaływania terapeutycznego.

W technice elementem różnicującym jest przede wszystkim materiał bądź narzędzie pracy.

(Źródło: opracowanie własne)

Oto przykładowe techniki terapii zajęciowej, które najczęściej stosowane są w praktycznej działalności tegoż zawodu w różnych placówkach leczniczo - opiekuńczych lub warsztatach terapii zajęciowej.

Na tym kończy się propozycja systematyki terapii

- Arteterapia, Zeszyt naukowy nr 48, Wrocław 1989

- Arteterapia, Zeszyt naukowy nr 57, Wrocław 1990

• Borecka I., Wontorowska - Roter S., Biblioterapia w edukacji dziecka niepełnosprawnego intelektualnie, Wałbrzych 2003

• Konieczna E., Arteterapia w teorii i praktyce, Kraków 2003

• Kozaczuk L., Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej, Warszawa 1995

• Leksykon Pedagogika, Warszawa 2000

• Lorenc A., Założenia i cele terapii zajęciowej, „Postępy Rehabilitacji” 1996, Tom X, Zeszyt 1

• Milanowska K. (red.), Techniki pracy w terapii zajęciowej, Warszawa 1982

• Milanowska K., Terapia zajęciowa, Warszawa 1965

• Piszczek M., Terapia zabawą - terapia przez sztukę, Warszawa 1997

• Rola i miejsce terapii zajęciowej w systemie rehabilitacji, II Ogólnopolska Konferencja, Konin 2003

• Szulc W., Sztuka i terapia, Warszawa 1993

• Tomasik E. Biblioterapia jako metoda pedagogiki specjalnej, „Szkoła Specjalna” 1991, nr 2/3,

• Tomasik E., Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, Warszawa 1994

• Trześniowski R., Zabawy i gry ruchowe, Warszawa 1995

• Wierzchowiska - Konera B., Pedagogika jako nauka, w: Ciechaniewicz W. (red), Pedagogika, Warszawa 2000

• Współczesny Słownik Języka Polskiego, Warszawa 2001

Cele działania warsztatu Celem warsztatu jest: aktywne wspomaganie procesu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, stwarzanie osobom niepełnosprawnym niezdolnym do podjęcia pracy możliwości rehabilitacji społecznej i zawodowej w zakresie pozyskania lub przywracania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia. Realizacji powyższych celów służy stosowanie technik terapii zajęciowej zmierzających do  usamodzielnienia uczestników, poprzez wyposażenie ich w umiejętności wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, a także rozwijania psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy. Uczestnicy warsztatów  Uczestnikami warsztatów mogą być osoby posiadające prawnie potwierdzony status niepełnosprawności, niezdolne do podjęcia pracy. Osoby niepełnosprawne, przyjmowane do warsztatu po 1 stycznia 1998 r., muszą posiadać w swoim orzeczeniu wskazanie do uczestnictwa w terapii zajęciowej. Zgłoszenia osób niepełnosprawnych, które chcą uczestniczyć w warsztacie przyjmuje i zatwierdza jednostka zamierzająca utworzyć warsztat lub jednostka prowadząca warsztat.  Zasady funkcjonowania warsztatu Terapię prowadzoną w warsztacie realizuje się na podstawie indywidualnego programu rehabilitacji uczestnika, który zawiera informacje dotyczące osoby niepełnosprawnej,  planowanych działań wobec uczestnika i spodziewanych efektów tych działań. W warsztacie działa rada programowa, która dokonuje okresowej oraz, nie rzadziej niż co 3 lata, kompleksowej oceny realizacji indywidualnego programu rehabilitacji uczestnika warsztatu i zajmuje stanowisko w kwestii osiągniętych przez niego postępów w rehabilitacji, uzasadniających: podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej lub na przystosowanym stanowisku pracy, potrzebę skierowania osoby niepełnosprawnej do ośrodka wsparcia, ze względu na brak postępów w rehabilitacji i złe rokowania co do możliwości osiągnięcia postępów uzasadniających podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej lub na rynku pracy po odbyciu dalszej rehabilitacji w warsztacie, przedłużenie uczestnictwa w terapii ze względu na pozytywne rokowania co do przyszłych postępów w rehabilitacji, umożliwiających podjęcie zatrudnienia i kontynuowanie rehabilitacji zawodowej w warunkach pracy chronionej lub na rynku pracy, albo okresowy brak możliwości podjęcia zatrudnienia, albo okresowy brak możliwości skierowania osoby niepełnosprawnej do ośrodka wsparcia. Zasady finansowania warsztatów terapii zajęciowej Koszty utworzenia, działalności i wynikające ze zwiększenia liczby uczestników warsztatu są współfinansowane ze środków PFRON, ze środków samorządu terytorialnego lub z innych źródeł. Zasada współfinansowania oznacza solidarne ponoszenie kosztów tworzenia i działania warsztatów przez jednostki samorządu terytorialnego szczebla powiatowego oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Maksymalne dofinansowanie ze środków Funduszu  kosztów działalności warsztatów terapii zajęciowej, w tym wynikających ze zwiększonej liczby uczestników warsztatu, wynosi: w 2005 i 2006 r. - 100% tych kosztów, w 2007 r. — 95% tych kosztów, w 2008 r. — 90% tych kosztów, w 2009 r. i w latach następnych — 85% tych kosztów. Maksymalne dofinansowanie ze środków Funduszu  tworzenia warsztatu terapii zajęciowej wynosi — 70% tych kosztów. Zasady tworzenia warsztatów Jednostka zamierzająca utworzyć warsztat składa do właściwego, ze względu na siedzibę warsztatu, powiatowego centrum pomocy rodzinie wniosek o dofinansowanie kosztów utworzenia i działalności warsztatu ze środków PFRON. Do wniosku należy dołączyć projekt utworzenia warsztatu. Projekt zawiera m.in. statut jednostki zamierzającej utworzyć warsztat, zgłoszenie co najmniej 20 kandydatów na uczestników warsztatu, z określeniem stopni i rodzajów ich niepełnosprawności, plan działalności warsztatu określający metody pracy z uczestnikami warsztatu w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej, zobowiązanie do opracowania indywidualnych programów rehabilitacji uczestników warsztatu, propozycje dotyczące obsady etatowej warsztatu, z wyszczególnieniem liczby stanowisk i wymaganych kwalifikacji pracowników oraz preliminarz kosztów utworzenia warsztatu i preliminarz rocznych kosztów działalności warsztatu. Wniosek podlega merytorycznej i formalnej ocenie dokonywanej przez zespół utworzony przez starostę w centrum pomocy. W oparciu o ocenę zespołu powiat zawiera z jednostką zamierzającą utworzyć warsztat umowę określającą warunki i wysokość dofinansowania kosztów utworzenia i działalności warsztatu ze środków Funduszu. Podstawa prawna Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.); Ustawa z dnia 21 stycznia 2005 r. zmieniająca ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i ustawę o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 44, poz. 422); Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej (Dz.U. Nr 63, poz. 587).

METODA WERONIKI SHERBORNE Weronika Sherborne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą "Ruch Rozwijający". Korzeni metody należy szukać u R.Labama - twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a także w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania. Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W.Sherborne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu. Metodę W.Sherborne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach. W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń: - ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała - ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie - ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy - ćwiczenia twórcze. Metoda W.Sherborne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (ważne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj.brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi grupowe i interpersonalne. Zajęcia metodą W.Sherborne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność. * K.J.Zabłocki "Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii", Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 1998, str.69-70

PEDAGOGIKA LECZNICZA MARII MONTESSORI Maria Montessori wypracowała koncepcję pedagogiczną obejmującą cały rozwój dziecka, poczynając od urodzenia, aż do wkroczenia w wiek dorosły. Pedagogika ta daje dziecku szanse wszechstronnego rozwoju fizycznego, duchowego oraz kulturowego i społecznego, wspiera również dziecięcą twórczą aktywność. Pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, w zdobywaniu wiedzy i umiejętności. Konsekwencją postępowania pedagogicznego ma być doprowadzenie dziecka do samodzielności, niezależności od dorosłych, odpowiedzialności i miłości do świata Maria Montessori jest twórczynią systemu przedszkolnego, który idealizując "naturę dziecka", zmierza głównie do pozostawienia mu maksymalnej swobody do spontanicznej aktywności i wszechstronnego kształcenia zmysłów. System M. Montessori opiera się na założeniu, że każde dziecko, zarówno zdrowe, jak i niepełnosprawne, charakteryzuje spontaniczna aktywność i wrodzony pęd do samorozwoju i wychowania. Podstawą tak pojętego wychowania jest przede wszystkim praca rąk i wszechstronne kształcenie zmysłów. Kluczem do pedagogiki M. Montessori jest Polaryzacja Uwagi, czyli skupienie rozproszonej uwagi na jednym zajęciu lub przedmiocie, stanowi zamknięty cykl pracy dziecka, możemy w niej rozróżnić trzy części,: 1° - PRZYGOTOWANIE : rozpoczyna się postawą wyczekiwania. Dziecko nastawia się na pracę, chodzi po pokoju, ogląda przedmioty, bierze je do ręki i odstawia. Szuka rzeczy, która do niego "przemówi". Jest podniecone, wybiera wśród różnorodnych przedmiotów Wewnętrzna potrzeba skłania dziecko do poznania tej rzeczy, wejścia z nią w bliższy kontakt, poznania jej. Jest to stadium niepokoju i poszukiwania. Przygotowuje dziecko do drugiej części - WIELKIEJ PRACY. Wychowawca może, a czasami musi dać dziecku pośrednią ochronę, respektując jednocześnie swobodę ruchu i pozostawiając dziecku swobodę wyboru. Wychowawca musi się wstrzymać z bezpośrednim ingerowaniem. Między pierwszą a drugą częścią Polaryzacji dziecko okazuje oznaki zmęczenia, jest ono pozorne : dziecko jest niespokojne, wstaje, chodzi tam i z powrotem. Nie można dziecka przywoływać "do porządku", należy ten stan podtrzymywać, gdyż jest on potrzebny dla równomiernego i kompletnego przebiegu wewnętrznego rozwoju dziecka. 2° - WIELKA PRACA - dziecko ma prawo wybrania, jako pierwszej pracy, pracę najtrudniejszą, na którą skierowuje całą swoją uwagę. Pogrążone jest w tej pracy Do tej części należy chęć powtarzania ćwiczeń, aż do całkowitego nasycenia się dziecka , które powtarza tyle razy, aż pokona wszystkie problemy związane z tym zajęciem. Jest to czas intensywnej i wytrwałej pracy, cechującej się wewnętrznym pogrążeniem i zewnętrzną izolacją. Dziecko nie reaguje na bodźce z otoczenia. Próby oderwania go od pacy, nie przynoszą efektów. Dziecko jednym przedmiotem utrzymuje łączność z otoczeniem. Główną właściwością tej fazy jest całkowite poświęcenie się pracy, która daje siłę do koncentracji i potęguje energię, rozwija zdolności umysłowe i panowanie nad sobą. 3° - SPOKÓJ - koniec cyklu aktywności. Jest to pełen zamyślenia spokój, dziecko więcej nie pracuje, wewnętrznie przeżywa to, co zrobiło. Ogląda swoją pracę, cieszy się z tego, co dokonało. Jest to okres spokojnego przetwarzania zdobytych wrażeń. Odbywa się we wnętrzu dziecka, w jego umyśle. Określany bywa "zamyślonym odpoczynkiem". Maria Montessori nazwała ten okres "wewnętrzną skupioną pracą". Jest to czas odkryć. Konieczność jego uwzględnienia w dziecięcym procesie tworzenia jest ważnym aspektem wychowania. Bardzo ważne w tej pedagogice jest zrozumienie fenomenu nazywanego przez M. Montessori Chłonący Umysł. Posiada on siłę twórczą i występuje tylko u dzieci. Jest to nieuświadomiona umiejętność do uczenia się. Dziecko uczy się inaczej niż dorosły . M. Montessori porównała dziecko z gąbką chłonącą nieświadomie wszystko z otoczenia. Nieświadomie wchłonięte, przyswojone zdarzenia są podstawą rozwoju. Życie przedszkolne dziecka oraz możliwość uczenia się składa się z kilku etapów. Etap pierwszy (0-3 lata) : poprzez absorbowanie w podświadomości dziecka, powstaje umysłowa budowla, z której będą rozwijały się właściwie wszystkie zdolności. Chłonący umysł przyjmuje wszystko i nigdy nie jest znużony, zdolność absorbowania jest nieograniczona i bez wyboru. Utrwalają się uczucia narodowe, nienawiść rasowa, uczucia religijne. Dziecko doświadcza, jakie jest nastawienie dorosłych w rodzinie, doznaje wewnętrznej akceptacji , przyjaźń lub odrzucenia. Przyswajana jest kultura, język, muzyka i sztuka, wszystko co pozytywne i negatywne. Etap drugi chłonącego umysłu (3-6 lat) : dziecko przechodzi do abstrakcji. Pragnie świadomie i samodzielnie odczuć to, co przyjął (wchłonął) już jego umysł. W dziecku rodzi się intensywna i głęboka potrzeba bogatych przeżyć i wrażeń zmysłowych, zbiera doświadczenia dzięki własnej aktywności, musi te doświadczenia konkretnie przeżyć, żeby wiedzieć, jakie naprawdę są. Dziecko śledzi i bada złożone otoczenie. Materiał doskonalący zmysły pozwoli mu uporządkować zdobywane wrażenia. Dziecko zaczyna odczuwać potrzebę zewnętrznego porządku, który powstaje na podstawie porządku wewnętrznego - umysłowego. Chłonący umysł funkcjonuje tylko na początku życia człowieka. Nie wolno dorosłym zaburzać tego rozwoju, czy go zatrzymywać, należy umożliwić dziecku wydobycie i rozwinięcie jego osobowości. Potencjalna twórcza energia, pomagająca wydobyć (ujawnić) tkwiące w dziecku uzdolnienia i talenty to tak zwane Wrażliwe Fazy, czyli okresy predyspozycji. Energia ta jest warunkiem prawidłowego rozwoju. Wrażliwe fazy mają przemijający czas trwania, umożliwiają zdobycie określonych umiejętności. Poprzez zrozumienie tych faz otwiera się droga do zrozumienia tego, co jest decydująco ważne w życiu człowieka. Jeżeli dziecko nie będzie miało możliwości, aby te wewnętrzne predyspozycje zadziałały, to może stracić okazję, aby w naturalny sposób przyswoić sobie określone umiejętności. Okazja taka przemija na zawsze, już się nie powtórzy. FAZA I (0 - 6 r. ż.) - jest to czas aktywny umysłowo, występuje w niej przyswajanie. Faza ta ma podstawowe znaczenie dla tworzenia bazy ludzkiej osobowości i rozwoju inteligencji. Jest twórcza, konstruktywna ale chwiejna : - Podfaza 0 - 3 r. ż. - działanie nieświadomej inteligencji (chłonącego umysłu), występuje zbieranie doświadczeń, rozwój ruchu, mowy, słuchu, wzroku. Dziecko nie podlega bezpośrednim wpływom wychowawczym, należy stosować wychowanie pośrednie. - Podfaza 3 - 6 r. ż. - rozwój świadomości. Jest to przejście od nieświadomego, instynktownego działania do świadomej pracy. To, co dziecko już wchłonęło, teraz będzie analizowało, jak czas realizacji zadań, sposób wykonania, prowadzi to do doskonalenia czynności. Pojawiają się pytania jak? Dlaczego? Po co? Następuje rozwój świadomości poprzez aktywność dziecka w otoczeniu. Dziecko doskonali zdobyte zdolności : mowę, ruch, porządek. Rozwija się zmysł matematyczny. Początek rozumienia abstrakcji. Podstawowym zadaniem jest pobudzanie predyspozycji i najkorzystniejsze ich wspieranie. Należy uwzględniać zainteresowania dziecka, które są przejawem jego "wrażliwości". W celu przyśpieszenia rozwoju dziecka należy stosować obserwację występowania "wrażliwych faz", aby dać dziecku to, czego domaga się jego osobowość. Wiedza o "wrażliwych fazach" pozwala dorosłym zrozumieć i odpowiednio reagować na nagłe zmiany nastrojów dziecka i tzw. kaprysy. W dziecku trwa wewnętrzna walka, która czasami jest skutkiem odchyleń od normy, spowodowanych najczęściej błędami dorosłych. Źle wykorzystane lub zaprzepaszczone szanse powodują trudności wydobycia określonych zdolności, umiejętności i talentów. Nabycie ich w późniejszym czasie jest bardzo trudne, czasami niemożliwe np. zdolności matematyczne, językowe, logiczne myślenie. Bardzo ważnym elementem w pedagogice Montessori jest wychowawca. Pojęcie WYCHOWAWCA dotyczy wszystkich dorosłych, którzy wspierają dziecko i pomagają mu w jego indywidualnym rozwoju. Wychowawca jest to organizator otoczenia, pomocnik, doradca, inicjator aktywności dziecka. Są to więc rodzice, nauczyciele w przedszkolu i szkole, rodzina, sąsiedzi - wszyscy, z którymi dziecko spotyka się i widzi. jako wspieranie i pomoc w indywidualnym rozwoju Do jego zadań należy : - zmiana myślenia o sobie i dzieciach - wewnętrzna przemiana samego siebie - dorosły musi stać się dla dziecka łącznikiem, tłumaczem i interpretatorem otaczającego środowiska. - miłość do dzieci - przygotowanie odpowiedniego otoczenia. - obserwacja dzieci : wychwycenie czasu i momentu występowania "wrażliwych faz". Celem nadrzędnym Pedagogiki Marii Montessori jest Korygowanie błędnego, nieprawidłowego zachowania czyli Normalizacja. Celem wychowania jest osiągnięcie przez dziecko harmonii wewnętrznej i ze światem zewnętrznym. Wiele trzyletnich dzieci wykazuje różne dziwne zaburzenia zachowania. Rozróżniamy następujące kategorie zachowań dzieci : - Zachowania dziecka w pracy (działaniu). - Zachowania społeczno - socjalne dziecka Przyczyną nieprawidłowego zachowania się dziecka może być: uszkodzenie organiczne, szkodliwe środowisko - wpływy otoczenia, nadopiekuńczość lub brak pomocy, prowadzą do zahamowania aktywności, brak motywów do działania w otoczeniu, lekceważenie lub niezrozumienie przez dorosłych, brak czasu ze strony dorosłych, stosowanie nagród i kar za zachowanie, stosowanie wobec dziecka przymusu. Odzyskiwanie przez dziecko normalnego zachowania (możliwe w wieku 3 - 6 lat) zawsze dzieje się przy pomocy pracy rąk (stosowania materiału dydaktyczno-rozwojowego), pracy której towarzyszy umysłowa koncentracja. Normalizacja przypomina zdrowienie dorosłych poprzez psychoanalizę. Świadomie wspomagamy dziecko w jego rozwoju normalizując otoczenie. Normalizacja oznacza nowy początek wewnętrznej budowy poprzez koncentracje na pracy. Decydująca jest wytrwałość przy pojedynczych przedmiotach, pogrążenie się, izolowane trwanie przy poszczególnych rzeczach. Odzyskiwanie przez dziecko "normalnego zachowania" - zdrowienie, jest punktem wyjściowym do utrwalania i rozwijania swobodnego działania dziecięcej osobowości. Korygujemy zachowanie dzięki : Aktywności, Swobodzie, Zdolności przystosowania i zmianom zachowania dziecka. Korygowanie zachowania możliwe jest tylko dzięki stosowaniu głównych zasad pedagogiki Marii Montessori .

Rodzaj terapii zajęciowej: ergoterapia
METODA	TECHNIKA TERAPII ZAJĘCIOWEJ
1. DZIEWIARSTWO	Szydełkowanie Robienie na drutach
2. HAFCIARSTWO	Haft richelieu Gobelinowy Krzyżykowy Hafty regionalne: kaszubski, kociewski itp.
3. TKACTWO	Tkanie na krośnie, na ramkach Wyplatanie makram, breloczków itp.
4. KRAWIECTWO	Szycie rzeczy użytkowych Zabawkarstwo Reperowanie odzieży
5. KALETNICTWO	Tworzenie wyrobów ze skóry np. obrazy, biżuteria, portfele
6. METALOPLASTYKA	Wyroby z drutu - np. świeczniki, breloczki, drzewka szczęścia Wyroby z metalu - np. znaczki, godła, medale, obrazy
7. STOLARSTWO	Prace w drewnie np. płaskorzeźby, rzeźby, domki, pudełka (również z patyków)
8. OGRODNICTWO	Prace ogrodnicze i porządkowe np. sadzenie, kopanie, sianie
9. WIKLINIARSTWO	Plecenie różnorodnych przedmiotów z wikliny, np. koszyki
10. GARNCARSTWO I CERAMIKA	Wyrabianie garnków, dzbanów, wazonów Tworzenie przedmiotów ceramicznych

Rodzaj terapii zajęciowej: socjoterapia
METODA	TECHNIKA TERAPII ZAJĘCIOWEJ
1. LUDOTERAPIA / ZABAWOTERAPIA	Zabawy manipulacyjne Zabawy tematyczne Zabawy konstrukcyjne Zabawy i gry dydaktyczne
2. TERAPIA RUCHEM	Ćwiczenia ogólnie usprawniające, oddechowe, poranne itp. Gry i zabawy ruchowe (połączone mogą być również z elementami rytmiki i tańca) Nauka czynności życia codziennego: - trening samoobsługi, np. mycie się, czesanie, ubieranie, przemieszczanie, itp. - trening kulinarny, np. estetyczne przygotowanie i spożywanie posiłków, robienie zakupów; nauka operowania pieniędzmi, doboru artykułów spożyw., kulturalnego zachowania się przy stole
3. TRENING UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH	Treningi: nawiązywania relacji, prowadzenia rozmowy i podtrzymywania kontaktów, aktywnego słuchania, asertywności, rozwiązywania konfliktów
4. REKREACJA	Silwoterapia (oddziaływanie pięknem przyrody - terapia przez spacery po lesie) Wieczorki taneczne Zabawy i gry zespołowe Zwiedzanie - obserwowanie czynności wykonywanych przez inne osoby, np. występów artystycznych, zawodów sportowych bądź rezultatów ich pracy, np. oglądanie wystaw

Rodzaj terapii zajęciowej: arteterapia
METODA	TECHNIKA TERAPII ZAJĘCIOWEJ
1. RYSUNEK	Rysowanie kredkami ołówkowymi, świecowymi, pastelami, ołówkiem, kredą, węglem
2. MALARSTWO	Malowanie farbami plakatowymi, akwarelą, witrażowymi, olejnymi, do szkła, farbami window collors, tuszem kreślarskim
3. GRAFIKA	Gipsoryt Linoryt Drzeworyt Monotypia Druk strukturalny
4. RZEŹBA	Masy plastyczne - masa solna, glina, modelina, plastelina, masa papierowa, wosk itp. Rzeźbienie w drewnie i innych twardych materiałach Papiero-plastyka - origami - motywy postaci, przedmiotów, kwiatów; tworzenie laurek
5. SZTUKI UŻYTKOWE	Witraż - na okna, drzwi, butelki itp. Fotografia Plakat, projekty okładek, opakowania, ulotki reklamowe Collage - wycinanie, wyklejanie, wydzieranie z papieru i tworzenie pracy łączonej różnymi technikami plastycznymi
6. ZDOBNICTWO I DEKORATORSTWO	Ikebana - układanie kompozycji z suszonych i żywych kwiatów, roślin, owoców oraz darów natury, np. kory drzewa, szyszek, mchu, muszli, drewna, piór itp., kompozycje w wazonie, w ramach obrazów, koszykach Dekoracje - okolicznościowe, świąteczne, np. stroiki Wielkanocne, Bożonarodzeniowe, wycinane ozdoby z papieru z okazji świąt i uroczystości Zdobienie różnych przedmiotów, np. ramek
7. MUZYKOTERAPIA	Muzykoterapia bierna - muzyka aktywizująca, relaksacyjna, trening relaksacyjny Schultza Muzykoterapia czynna - muzykowanie pacjentów (instrumenty Orffa, gitara i inne), nauka śpiewania nowych piosenek, śpiewanie utworów znanych i lubianych, popularnych ludowych czy biesiadnych
8. BIBLIOTERAPIA	Czytanie głośne fragmentów lub całości książki / tekstu przez pacjentów i rozmowa po przeczytaniu, Słuchanie tekstów biblioterapeutycznych (aktywizujących bądź relaksacyjnych) Poradnictwo biblioteczne - propozycje do samodzielnego czytania i rozmowa po przeczytaniu Wieczory poezji

9. FILMOTERAPIA	Projekcja filmów i dyskusja po niej Nagrywanie filmów
10. TEATROTERAPIA	Psychodrama Drama Pantomima (scenki pantomimiczne) Oglądanie spektakli
11. CHOREOTERAPIA	Taniec Ćwiczenia muzyczno-ruchowe Improwizacje ruchowe przy muzyce

---