Społeczeństwo: organizacja niejednorodna, złożona z dużych (powiaty, województwa, gminy) i małych (rodzina, grupa sąsiedzka) grup społecznych.

Grupy te posiadają tzw. świadomość społeczną, która składa się z:

1. założenia o racjonalności działania człowieka (człowiek działa rozumowo, logicznie),

2. wytyczenia racjonalnego celu działania,

3. wykorzystania praktycznej wiedzy o warunkach działania,

4. preferowanego systemu wartości (katalog wartości, ułożony zgodnie z tym, co dla nas najważniejsze).

Świadomość społeczna dzieli się na:

-świadomość narodową,

-świadomość ekonomiczną,

-świadomość historyczną,

-świadomość polityczną

uruchamiane na potrzeby danej chwili.

Pojęcia związane ze świadomością społeczną:

stereotyp: zafałszowanie pewnego przekazu, niosące często obrazy negatywne, uproszczenia;

mit i mitologizacja: element struktury świadomości społecznej, stanowiący uproszczenie, ale upiększający rzeczywistość czy też będący usprawiedliwieniem rzeczywistości;

wartościowanie (aksjologia):

nihilizm: zaprzeczenie działaniom społecznym, zaprzeczenie wartościowaniu;

ład społeczny: kompromis

konsensus społeczny:

Polityka społeczna (polityka działania w przestrzeni społecznej i ekonomicznej)

teoria szeroko pojętej służby publicznej, związana z wieloma podmiotami, państwo jest głównym adresatem.

Obejmuje działalność państwa, samorządów i organizacji nonprofit, której celem jest wyrównywanie szans ekonomicznych grupom najsłabszym materialnie (zaspokajanie roszczeń beneficjentów).

Polityka społeczna realizowana jest w zależności od:

• historycznie ukształtowanego modelu państwa,

• budżetu danego państwa,

• stylu realizowania polityki społecznej.

Wyróżniamy dwa typy państw:

Model państwa opiekuńczego

w tym typie państwo jako instytucja jest głęboko przekonane o konieczności pomagania swoim obywatelom. Państwo uważa, że obywatele zagrożeni nie potrafią pomóc sobie poprzez mechanizmy wolnorynkowe.

W modelu tym wyróżniamy dwa podtypy:

1. państwo korporacyjne: charakteryzuje się związkami i relacjami pracodawców z pracobiorcami, przewiduje porozumienia w sprawie gratyfikacji pieniężnej na wypadek utraty pracy przez pracobiorcę.

Korporacjonizm charakterystyczny jest dla Niemiec.

2. model redystrybucyjny (skandynawski): polega na tym, że dobrze zarabiający płacą wysokie podatki, które są następnie kumulowane i przeznaczane dla potrzebujących.

Model państwa minimum:

państwo zapewnia minimum socjalne tylko najbardziej potrzebującym, co oznacza, że krąg beneficjentów jest bardzo wąski, ponieważ państwo uważa, że większość problemów socjalnych powinien rozwiązywać rynek.

W modelu tym wyróżniamy dwa podtypy:

1. model rezydualny, w którym nacisk kładzie się na aktywność ludzi (przykład - Wielka Brytania),

2. model rudymentalny występujący w państwach, których nie stać na realizacje zadań społecznych (przykłady: Hiszpania, Portugalia, Irlandia, Grecja).

Przedmiotem polityki społecznej są kwestie związane z edukacją, zdrowiem, mieszkalnictwem, ubezpieczeniami emerytalno-rentownymi.

Cechy kwestii socjalnych:

• ewolucjonizm: ukazuje zmiany w statusie człowieka pracującego,

• ideologiczność: wielość ideologii i rozmaite systemy wartości powodują sprzeczność interesów,

• asymetryczność: z jednej strony niesprawiedliwość żądań, z drugiej niesprawiedliwość tego, co się otrzymuje,

• zawodność układu społecznego - teoria Messnera, który wymienia następujące czynniki zubożające ład społeczny:

• ideologiczność polegająca na wielości systemu, pluralizm ideologiczny,

• instytucyjność: administracja i biurokracja są przyczyną narastania konfliktów społecznych z powodu braku kompetencji i profesjonalizm urzędników, bezwładności organizacji i nadmiernego zaludnienia, a także lekceważenia petentów,

• hipertropia wzrastanie tych wszystkich nieprawidłowości,

• korupcjogenność.

Wymiar kwestii socjalnych:

1. Wymiar globalny - oznaczający asymetryczny podział świata na kraje uprzywilejowane (kraje UE, USA, Tygrysy Azjatyckie, państwa skandynawskie) i kraje upośledzone (państwa afrykańskie, azjatyckie z wyjątkiem Chin i Japonii, Ameryki Łacińskiej);

2. Wymiar narodowy - odnosi się do danego państwa , w którym pod uwagę bierze się organizacje non profit i instytucje państwowe, a także typ państwa, sposób zarządzania itp.

3. Wymiar lokalny - czyli regionalny dotyczy społeczności lokalnych.

W polityce społecznej są dwa podejścia:

1. humanistyczne: obejmuje różnorodne ideologie oraz normy zachowań wyznawane w danej grupie społecznej, gdzie myśl ideologiczna jest myślą o wartościach,

2. technologiczne: polegające na poszukiwaniu środków ekonomicznych, prawnych, społecznych do realizowania pluralistycznych norm.

Oba podejścia łączą się w doktryny:

• doktrynę liberalizmu,

• doktrynę konserwatywną,

• społeczną doktrynę kościoła katolickiego, wyrażoną w encyklikach papieskich,

• doktrynę narodową,

• doktrynę agrarną,

• doktrynę socjalistyczną.

Doktryna to ideologia w wysokim stopniu uporządkowana w postaci uogólnienia teoretycznego. W skład doktryny wchodzą:

sądy wartościujące, wynikające z analizy rzeczywistej sytuacji,

przekonanie formułowane na skutek zagrożeń socjalnych,

światopogląd oznaczający wiedzę o świecie,

konkretne i szczegółowe programy działania partii.

Doktryna polityki społecznej:

jest to kompleks uogólnień normatywno-teoretycznych, zawierających określone koncepcje rozwoju społecznego w oparciu o przyjęte systemy wartości.

Funkcje doktryny polityki społecznej:

• funkcja analityczno-diagnostyczna, polegająca na analizie sytuacji społecznej, ekonomicznej itp.

• funkcja naprawcza, budująca programy naprawy, szukająca w tym celu środków
  i instytucji,

• funkcja „promieniotwórcza” oddziałująca poprzez:

egalitaryzm (równość wobec prawa),

solidaryzm społeczny

sprawiedliwość dziejową i społeczną,

subsydiarność (pomocowość),

• funkcja mistyfikacyjna polegająca na zafałszowaniu pewnych sytuacji i absolutyzowaniu pewnych zjawisk (np. Polska kraj katolicki),

• funkcja utopijna wynikająca z roli utopii w doktrynach,

• funkcja kreująca podmiotowość człowieka, jako obywatela w społeczeństwie, jego styl i zachowanie, sposób realizacji zadań życiowych.

Ze względu na sądy ekonomiczno-społeczne doktryny dzielimy na :

• empiryczne opierające swoje rozumowanie o doświadczenie (np. liberalizm),

• apioryczne oparte na sądach założonych z góry (doktryny kościoła katolickiego, socjalistyczna).

LIBERALIZM

Słowo pochodzi o „liber” czyli wolny. Twórcą tej doktryny był Adam Smith, który w swojej książce „Bogactwo narodów” zawarł hasło, skierowane do państwa: „nie wtrącajcie się w rynek, nie wtrącajcie się w gospodarkę, ręce precz od rynku”. W efekcie pojawiło się pojęcie „państwo - nocny stróż”, które rolę państwa ograniczało do zapewniania bezpieczeństwa.

Inne hasła tej doktryny wg Smitha to:

• nieustanne bogacenie,

• święta własność prywatna (niepodważalna),

• elastyczność ról życiowych (każda praca dobra, byle dawała zysk).

Wg Smitha doktryna liberalizmu to doktryna indywidualistyczna, czyli preferująca jednostkę. Głosząca, że społeczeństwo wtedy jest szczęśliwe, gdy jednostka jest szczęśliwa. Każdy człowiek jest egoistą (ekonomicznie, społecznie), dąży do maksymalizacji zysku i minimalizacji strat. Wskazuje to na utylitaryzm doktryny liberalizmu (człowiek dąży do szczęścia).

Innym przedstawicielem tej doktryny był Malthus - twórca teorii demograficznej. Uważał on, że wraz z postępującym dobrobytem, będzie wzrastała liczba ludności. Teoria ta nie sprawdziła się.

Dawid Ricardo - przeprowadził analizę dochodu narodowego. Stwierdził, że pieniądz w gospodarce narodowej dzielony jest między trzy grupy:

zyski dla kapitalistów,

płace dla robotników,

renty dla właścicieli ziemskich.

Neoliberalizm gospodarczy

Określany mianem ekonomii podaży, dzieli się na:

• prymat produkcji, która jest głównym celem systemu ekonomicznego, gdyż zapewnia coraz wyższy poziom zaspokajania potrzeb,

• ochronę rynków, ich preferowanie i stąd wynikającą rolę państwa, jako organizacji chroniącej rynek i przyczyniającej się do wzrostu produkcji.

Friedrich August von Hayek - podkreślał swobodę ekonomii politycznej, mówił o równości szans i równości konstytucyjnej obywateli i jednocześnie braku równości ekonomicznej. Redystrybucja wg niego to zabieranie jednym, żeby dać drugim.

Socjalna gospodarka rynkowa Niemiec

Po drugiej wojnie, Niemcy słabe ekonomicznie, demograficznie otrzymały pomoc od USA (Plan Marshalla), które zaoferowały im 10% całej sumy przeznaczonej dla Europy Zachodniej.

Alfred Muller Almarck, określił następujące cele przed państwem:

• stymulacja zatrudnienia przez państwo,

• rozbudowa ubezpieczeń społecznych,

• ustalenie płacy minimalnej,

• uznanie idei współdecydowania pracobiorców,

• uznanie pozytywnej roli związków zawodowych.

Cele te wcielił w życie Ludwik E...... , powstały zasady niemieckiej gospodarki rynkowej:

• zasada państwa demograficznego, oparta na Konstytucji niemieckiej utworzonej w 1940 roku przez K. Adenauera. Władza państwowa ma swoje źródło w narodzie, jedynym i najwyższym suwerenie wszelkiej władzy publicznej. Naród poprzez głosowanie decyduje o wszystkim.,

• zasada państwa federalnego - oparta na idei samorządności 16 landów,

• zasada państwa prawnego, opierającego się na respektowaniu prawa oraz na rozdziale władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej,

• zasada państwa socjalnego - zapewniającego pewien poziom bezpieczeństwa socjalnego i ekonomicznego,

• zasada subsydiarności -pomocowości,

• zasada solidarności społecznej polegająca na wspólnym ponoszeniu ryzyka przez pracodawców i pracowników,

• zasada finansowania z budżetu socjalnego.

Wydatki socjalne w Niemczech są finansowane w większości ze składek pracodawców, pracobiorców, przedstawicieli wolnych zawodów, rencistów i pozostałych grup społecznych (2/3 środków przeznaczonych na cele społeczne).

Socjalna gospodarka oparta jest na zasadzie konkurencyjności zewnętrznej i wewnętrznej. Pomiędzy przedsiębiorstwami, wśród których najważniejszą rolę pełnią zatrudniające do 500 osób, panuje nieustanna rywalizacja.

Gospodarka socjalna ożywiła się w wyniku subsydiów wynikających z Planu Marshalla oraz dzięki własnym środkom.

Cechy socjalnej gospodarki rynkowej Niemiec:

• współzarządzanie i partycypacja,

• głęboki profesjonalizm, widoczny zarówno w zarządzaniu firmą, „tworzeniu” nazwiska przez pokolenia, a także widoczny w działalności charytatywnej.

Paternalizm

Odmianą neoliberalizmu jest paternalizm. Jest to doktryna, która przewiduje występowanie pomiędzy pracownikami i pracodawcami takich stosunków, jakie występują w rodzinie, charakteryzują się wzajemnym zaufaniem, ale także opierają się na autorytecie ojca i podporządkowaniu dzieci..

Paternalizm zakłada więc programową nierówność, gdzie decydentem jest patron, arbiter, wychowawca, ojciec.

Paternalizm w wydaniu amerykańskim wprowadził Henry Ford, który zwalczał tezę o walce klas. Uważał, że nieuczciwość znajduje się po obu stronach: zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracobiorcy. Skrytykował prawo pracy, głoszące tezę o kształtowaniu się płac robotników na poziomie potrzebnym do wyżywienia tej ilości ludzi, których może zatrudnić przemysł.

Wprowadził bardzo wysoką płacę minimalną, wysokie uposażenia dla robotników. Jego hasło brzmiało: „umoralniać rzeczywistość i urzeczywistniać moralność”.

Paternalizm: występuje także w Japonii, gdzie dominującą formułą w zarządzaniu przedsiębiorstwem jest instytucja arbitra. Jest to model zarządzania na zasadzie piramidy.

Paternalizm występował w okresie socjalizmu.

Platformy: amerykańska, zachodnioeuropejska, japońska, socjalistyczna.

Ordoliberalizm:

nazwa pochodzi od tytułu czasopisma ORDO; oznacza porządek rzeczy , porządek zjawisk, porządkowanie zjawisk wg określonego klucza - ekonomicznego, politycznego.

Ordoliberaliści głoszą, że:

gospodarka jest układem elementów powiązanych więzami grup i odniesień interesów, otoczonym przez szersze układy: polityczne, religijne, społeczne.

Dowodzą oni wyższości gospodarki wolnorynkowej krytykując interwencjonizm państwa
w każdym jego przejawie oraz monopole zagrażające prawidłowym mechanizmom
w gospodarce.

Brytyjski model polityki społecznej

Wielka Brytania zaczęła od leseferyzmu, czyli państwa minimum. Przez okres XIX wieku wraz z rozwojem kapitalizmu, Wielka Brytania buduje swój wizerunek socjalny. Pojawiają się reformy dotyczące oświaty i minimum socjalnego dla najbiedniejszych. Budowa państwa socjalnego nastąpiła niewątpliwie pod wpływem reform Bismarcka w Niemczech.

Polityka edukacyjna w Wielkiej Brytanii

Podstawowym hasłem modelu edukacji w Wielkiej Brytanii jest edukacja permanentna (ustawiczna). Oznacza to, że:

• oświata jest warunkiem zmian społeczno-gospodarczych

• edukacja winna dotyczyć nie tylko dzieci, ale także dorosłych (brak barier wiekowych).

Dla spełnienia powyższych warunków w Wielkiej Brytanii uruchomiono „Narodowy system kwalifikacji do zawodu”, do którego wliczony jest tzw. standard edukacyjny.

Standard edukacyjny składa się z 6 części:

• uniwersytet otwarty: powstał w latach 60., posiada 13 regionalnych ośrodków, 250 centrów studyjnych w Wielkiej Brytanii oraz filie w krajach europejskich. Uniwersytet otwarty opiera się na 4 filarach:

• otwartości wobec ludzi: nie tylko wobec Brytyjczyków, czy Europejczyków, lecz także dla innych nacji i bez bariery wiekowej,

• otwartość wobec metod nauczania: stosowane są niekonwencjonalne metody współpracy za pośrednictwem radia i telewizji,

• otwartość wobec miejsca kształcenia,

• otwartość wobec idei co oznacza wielość systemów wartości.
  

• otwarty college: działa 20 lat, mieści się pod Londynem. Związany jest z Ministerstwem Edukacji Wielkiej Brytanii i jest znacznie silniej niż uniwersytet otwarty związany z „Narodowym systemem kwalifikacji do zawodu”;

• Rada Edukacji Permanentnej: posiada sens collegu, kształcą się tam osoby niepełnosprawne (Brytyjczycy) oraz cudzoziemcy, przygotowywani do pracy w Wielkiej Brytanii (kwalifikacje zawodowe, język).

IDEOLOGIE

Liberalizm

Liberałowie stawiają sobie hasło antyegalitaryzmu, czyli nierówności.

Uważają, że:

• równość to uśrednienie większości (uprzeciętnienie) na dość niskim poziomie egzystencji. Kapitalizm zapewnia nierówność w bogactwie, a socjalizm równość w biedzie;

• równość oznacza naiwną ideologię mniej zdolnych i mniej ambitnych, a za to bardziej zawistnych, co prowadzi do wyeliminowania dynamizmu i inicjatywy jednostek przedsiębiorczych;

• egalitaryzm (równość) jest już przeżytkiem, bo w kapitaliźmie XIX-wiecznym był potrzebny do walki klasowej. Natomiast obecnie, gdy konflikty rozwiązuje się poprzez negocjacje, nie jest potrzebny;

• poza tym ideologia egalitaryzmu okazała się nieskuteczna gdyż nie ustrzegła przed niesłusznym bogactwem i niezawinionym ubóstwem.

GENERALNIE: liberałowie optowali za nierównością ekonomiczną.

Konserwatyzm

Doktryna konserwatywna to ideologia opierająca się na zachowaniu dawnych wartości w następujących sferach:

• państwa i prawa,

• organizacji gospodarczej państwa,

• działań społecznych czy socjalnych,

• działań politycznych,

• mentalno-światopoglądowych.

Inaczej jest do doktryna tradycjonalizmu.

Konserwatyzm jest dążeniem do utrwalenia istniejącej sytuacji bez względu na kierunek ideowy przemian, przeciwstawianie się każdej zmianie lub innowacji dla zachowania priorytetów tradycyjności.

Konserwatyzm przeciwstawia się reakcjonizmowi, który stanowi ostrzejszą formę konserwatyzmu, a polega na pielęgnowaniu tradycji bez dostrzegania zmian rzeczywistości.

Konserwatyzm różni się tym, że przy aprobacie i preferencji dawności, nanosi pewne poprawki, wynikające z rzeczywistości. Konserwatywni w porównaniu do reakcjonistów są bardziej elastyczni.

Za twórcę doktryny konserwatywnej uważany jest EDWARD BURKE, który stworzył
5 praw krytykujących hasła oświecenia:

• negacja teorii:

Edward Burke uważał, że politycy kierujący się określoną ideologią, burzą porządek społeczny, gdyż narzucają własną wizję porządkowania świata. Również doktryny przyjmowane przez działaczy prowadzą do chaosu społecznego. Dlatego, aby skutecznie rządzić narodem, politycy powinni uwolnić się od balastu wszelkich doktryn na rzecz uwzględnienia w swym postępowaniu doświadczenia osobistego i doświadczenia społeczeństwa oraz intuicji i zdrowego rozsądku. Wynika to z faktu, że najwyższą wartość polityczną stanowią nie koncepcje wychowania a priori lecz doświadczenie dobrego i złego skumulowane przez pokolenia, czyli ramy pamięci społecznej;

• protest przeciwko indywidualizmowi

uważał, że ponieważ osobowość człowieka kształtuje społeczeństwo, dlatego to ono powinno decydować o sposobie jednostkowego rozwoju i o zasadach moralnych. Czyli społeczeństwo powinno być jedynym twórcą wartości materialnych i duchowych, wykształconych przy twórczym udziale generacji zmarłych, żyjących i przyszłych.

Właśnie tym różnił się konserwatyzm od liberalizmu: w liberaliźmie punktem wyjścia była jednostka, w konserwatyźmie - tylko społeczeństwo jest w stanie zapewnić szczęście jednostce.

• sprzeciw przeciw racjonalizmowi (rozumowemu działaniu):

to prawo stanowiło, że racjonalna wiedza o społeczeństwie jest niewystarczająca w porównaniu z mądrością zawartą w religii, nawykach, obyczajach i tzw, instynkcie społecznym, ponieważ siła społeczeństwa wynika z poczucia wspólnoty tradycji więzi religijnej (światopoglądowo-mentalnej).

Dla liberałów światopogląd religijny był obojętny.

Racjonalizm: preferuje prawa wspólnoty, prowadząc do utylitaryzmu i ateizmu. Chciałby mieć prawo dowolnego kształtowania społeczeństwa i jego ustroju w oparciu o intelekt jednostki, a nie w oparciu o tradycję i religię.

• protest przeciwko prawom podmiotowym:

stanowił krytykę rewolucyjnych zachowań prowadzących do łamania ładu społecznego. Krytyka ta jest sankcjonowaniem istniejącego porządku społecznego, czyli nakazem pozostawania przy swoich rolach społecznych.

• negacja postępu cywilizacyjnego:

prawo to odzwierciedla pogląd, że postęp jest elementem naruszającym istniejący ład społeczny powodując ciągłe zmiany. Dlatego podstawowym argumentem w sprawach ustrojowych powinna być ciągłość historyczna i tradycja, a nie poszukiwanie idelnego ustroju w tzw. utopiach społecznych.

Postrzeganie ustroju kapitalistycznego przez konserwatystów:

• kapitalizm rodzi kryzys moralny społeczeństwa,

• ustrój stwarza cywilizacje ruchu i zmian, dążącą do niesprecyzowanego celu,

• w kapitaliźmie istnieje pogoń za pieniądzem, co rodzi ubóstwo i nędzę,

• kapitalizm odrywa ludzi od wartości wyższych, bo w pogoni za pieniądzem zwycięża egoizm,

• idea dobra wspólnego w tym ustroju zastąpiona została konkurencyjnością interesów jednostkowych i egoizmem jednostek,

• solidaryzm grup społecznych został zburzony przez związki pogoni za pieniądzem,

• kapitalizm oznacza atomizację społeczeństwa i konflikty socjalne wynikające z frustracji i zawiści nieposiadających i tych, którzy mają mało,

• kryzysowymi czynnikami w kapitaliźmie są: dezintegracja i pauperyzacja (ubożenie),

• robotnicy nie stanowią jednolitej struktury ekonomicznej, dzieląc się na arystokrację robotniczą, posiadających własne warsztaty, najemników oraz tych którzy posiadają mało albo wcale, dlatego nie stanowią monolitu gotowego do rewolucji,

• konserwatyści podkreślają nędzę, ubóstwo, brak środków materialnych.

Program działań socjalnych wg konserwatystów:

• ideał dobrowolnego ubóstwa czyli coś na rzecz innych, a w zamian: praca, oszczędność, uczciwość, subsydiarność,

• za cel zadań socjalnych uważają budowę hierarchicznego modelu społeczeństwa, co oznacza, że dla każdego jakaś przestrzeń społeczna. Wynika to z poglądu, że równość w życiu społecznym jest nierealna i szkodliwa, każdy obywatel powinien mieć swoje miejsce w państwie i społeczeństwie wynikające z: posiadanych kwalifikacji i wykształcenia oraz z posiadanego majątku, a także wynikające z różnic się w zakresie biologicznym i osobniczym - każdy ma przecież inne możliwości, preferencje czy aspiracje.

Natomiast w społeczeństwie hierarchicznym każdy ma swoje miejsce, a praca i realizowanie się podporządkowane są dobru wspólnemu.

Równość jest zaprzeczeniem wolności, bo antyegalitaryzm jest dźwignią rozwoju społecznego. Nierówność w liberaliźmie wytwarza tylko egoizm, natomiast w ujęciu konserwatystów staje się wartością, która w naturalny sposób hierarchizuje społeczeństwo, pozwalając wyłonić elity, których obowiązkiem będzie działanie na rzecz społeczeństwa oraz powstanie stanu średniego, co pozwoli na eliminacje tych, którzy nic nie posiadają. Stan średni może stac się mediatorem (pośrednikiem) między pracodawcami i pracobiorcami;

• niechętny stosunek do interwencji państwa, natomiast aprobata dla kooperatywy (spółdzielczości),

• duży nacisk na działalność charytatywną,

• sprzeciw wobec ubezpieczeń społecznych.

GENERALNIE: konserwatyzm podobny jest do liberalizmu w hasłach podstawowych, natomiast rozbieżny w światopoglądowych oraz dotyczących relacji społeczeństwo - jednostka.

Doktryna narodowa

obecna jest w każdym państwie, a jej najważniejszym walorem jest naród, wokół któreg ogniskuje się wszystko inne.

Cechy tej doktryny:

• element nacjonalizmu,

• wyzwolenie narodowe,

• ekspansja zewnętrzna,

• naród jako podmiot polityki społecznej.

Naród w tej doktrynie stanowi pewną ideologiczną całość obejmującą religie, tradycje, obyczaje, dziedzictwo pokoleń, myślenie steerotypami i mitami.

Myśl narodowa koncentrowała się na ekonomii narodowej:

Stanisław Głębiński: uważał politykę społeczną, jako jedną z odmian polityki ekonomicznej, czyli nauki o warunkach gospodarczego dobrobytu i rozwoju społecznego.
W tym kontekście polityka społeczna jest nauką o łagodzeniu i załatwianiu kwestii socjalnych.

Wg Stanisława Głębińskiego polityka społeczna powinna obejmować:

• kwestie nierówności społecznej,

• kwestie kobiece,

• kwestie produkcji drobnej,

• kwestie lichwy (ludzi oszukiwanych),

• kwestie ubogich,

• kwestie emigracji,

• kwestie mieszkalnictwa.

Każda z wymienionych kwestii ma swój aspekt wielopłaszczynowy i każda posiada cechy ekonomiczne, prawne, polityczne, techniczne, obyczajowe, etyczne i wychowawcze. W efekcie tej wieloaspektowości dopiero kompleksowe podejście może zapewnić skuteczność działań socjalnych.

Pierwszoplanowym problemem jest nierówność ekonomiczna występująca jako:

• nierówność majątkowa,

• nierówność pod względem dochodów,

• nierówność pod względem warunków bytu ekonomicznego.

• nierówność pod względem stanowiska społecznego lub stanowiska pracy.

Wyrazem tej nierówności jest podział na klasy i w rezultacie dysproporcje w dochodach, które powinna łagodzić polityka społeczna.

Stanisław Głębiński postulował:

• równomierny rozwój wsi i miast dla likwidacji konfliktu na styku wieś - miasto,

• dopuszczenie robotników do zysku, jako współtwórców i współdziałających w procesie gospodarczym,

• niezawisłość gospodarczą, oznaczającą samowystarczalność narodową,

• reformy społeczne w kierunku ustawodawstwa ochronnego,

• opieke państwa na słabszymi socjalnie,

• powszechną, bezpłatna edukacje narodową.

Roman Dmowski: jego centralną tezą było przekonanie, że Polska rządzą związki zawodowe co oznacza wzrost roszczeń ze strony klasy robotniczej. Prowadzi to do negatywnych efektów w gospodarce i dlatego rządy związków zawodowych są niekorzystne.

W efekcie działalności związków zawodowych kształtuje się ustawodawstwo socjalne, prowadzące do uprzywilejowania wąskich grup elit robotniczych. Polityka społeczna państwa staje się zbyt droga uniemożliwiając wzrost gospodarczy, a co za tym idzie szkodzi interesom robotników.

Dmowski uważał, że ożywienie koniunktury gospodarczej zmniejszyłaby skalę bezrobocia i dało wysokie efekty ekonomiczne. Chciał wydłużenia pracy robotników i ograniczenia ustawodawstwa socjalnego.

W doktrynie Romana Dmowskiego nie było miejsca na dobroczynność państwa, ponieważ jego celem było zbudowanie potęgi gospodarczej, a także politycznej państwa.

Agraryzm

Agraryzm to doktryna społeczna wsi, ruch społeczno-gospodarczo-polityczny wsi.

Jej główne tezy to:

• przekonanie o moralnej przewadze wsi nad miastem, jako ostoja tradycyjnych wartości konserwatywnych,

• przekonanie o demoralizacji i laicyzacji (ześwieczczeniu) w mieście.

Pojęcie agraryzmu narodziło się w Niemczech, do na dotarło z Czech.

Europejski agraryzm to forma walki o wolność. Podstawą agraryzmu jest spółdzielczość, jako forma organizacji życia społecznego.

Atuty tej spółdzielczości:

• możliwość zbiorowej obrony przed wyzyskiem,

• lepsza i sprawniejsza organizacja pracy,

• możliwośc włączenia się w innowacje techniczne, ekologiczne, produkcyjne - czyli w poste.

Polityczne zasady agraryzmu:

• zasada prywatnego władania ziemią,

• zasada solidaryzmu klasowego,

• zasada odrębności problematyki wiejskiej w stsounku do problematyki miejskiej.

Agraryzm odrzucał dwie rzeczy:

• rewolucję społeczną, jako działanie naruszające ład społeczny,

• monopolistyczny kapitalizm

na rzecz ewolucji stosunków ekonomicznych i społecznych.

Ewolucjonizm: zmierzanie do zmian krok po kroku w określonym czasie i przestrzeni.

Amerykańska odmiana agraryzmu - ruralizm - inaczej nazwana oraz poruszająca inne problemy.

Częścią doktryny agrarnej jest tzw. agronomia społeczna, odnosząca się do problemów edukacji wsi.

Doktryna socjalistyczna

Doktryna, której główną wartością jest egalitaryzm, czyli równość społeczna, ekonomiczna i polityczna.

Socjaliści utopijni: Henri Saint-Simone, Charles Fournier, Robert Owen.

Henri Saint-Simone

Uważał, że społeczeństwa, a więc i państwa, są źle zarządzane. Zaproponował utworzenie parlamentu opartego na 3 izbach: izbie pomysłów (gdzie ludzie twórczy, wykształceni mieli składać swoje pomysły na zarządzanie państwem), izbie weryfikacji (gdzie selekcjonowano by złożone pomysły), izbie wykonawczej (gdzie dyrektorzy wybrane pomysły mieliby wprowadzać w życie).

Charles Fournier

Swój pomysł zarządzania państwem oparł na analizie popędów ludzkich (kobiet i mężczyzn). Stwierdził, że idealne byłyby falanstery, czyli wspólnoty oparte na podobnych popędach. (psychologizm)

Rober Owen

Był socjalista utopijnym, ale także praktykiem. Stworzył spółdzielnie (komuny) skupiające ok. 1000-1500 osób. Był właścicielem przędzalni (zatrudniał tez dzieci), stworzył infrastrukturę dla swoich robotników, udowadniając, że można poprzez dialog porozumiewać się z robotnikami.

W 1818 roku skierował do państw europejskich Memoriał postulujący stworzenie międzynarodowego gremium , które miało dyskutować na temat długości czasu pracy, określic jego granice.

Robert Owen uważany jest za prekursora Międzynarodowej Organizacji Pracy, obecnie najważniejszej instytucji zajmującej się polityką społeczną w strukturach ONZ.

Anarchizm

Jest to kierunek społeczno-poltyczny potępiający państwo.

Jego główną ideą jest totalna krytyka państwa i jego instytucji, ponieważ państwo uciska jednostkę (np poprzez podatki) i nie dba o swojego obywatela w dostatecznym stopniu.

Postulaty tego kierunku:

• jednostki powinny połączyć się w grupy wytwórcze dla wspólnej pracy i produkcji,

• państwo i jego instytucje powinny być zniesione na drodze rewolucji, a w to miejsce powinno się wprowadzić ustrój bezpaństwowy,

• klasa robotnicza w drodze rewolucji, żywiołowo powinna zrealizować idee równości.

Odmiany anarchizmu:

anarchoindywidualizm: postulujący utworzenie, w miejsce zniesionego państwa, związku egosistów, który zapewni sprawne zarządzanie;

anarchokomunizm: postulujący utworzenie, w miejsce zniesionego państwa komun (wspólnot) zapewniających jednostce pierwotne wartości;

anarchokolektywizm: postulujący utworzenie, w miejsce zniesionego państwa grup kolektywnych na zasadzie kolektywizmu i współpracy;

anarchosyndykalizm: postulujący utworzenie, w miejsce zniesionego w drodze strajku generalnego państwa i powierzenie władzy związkom zawodowym, czyli powołanie władzy syndykalnej.

Socjalizm bezpaństwowy Edwarda Abramowskiego

Edward Abramowski to twórca programu rewolucji moralnej , oznaczającej pewne zabiegi wychowawcze, edukacyjne, moralizatorskie prowadzące do przekształcenia świadomości nowych pokoleń w kierunku działań nastawionych na innych, czyli stosowania zasady subsydiarności - pomocniczości względem siebie obywateli.

Abramowski (żyjący w czasie rozbiorów) widział trzy cele swojej teorii:

• niepodległość,

• sprawiedliwy ustrój,

• wolność jednostki w społeczeństwie.

Ustrój socjalizmu bezpaństwowego miał się opierać na społeczeństwie stowarzyszeniowym
i na majątku dobrowolnym, w którym nacisk położony był na kooperatywę, czyli połączenie ludzi pracą i wspólnymi potrzebami. Członek takiej kooperatywy miał prawa i przywileje: nie musiał prosić państwa o ubezpieczenie na wypadek choroby lub utraty pracy, gdyż czyni to za niego struktura kooperatywy. Kooperatywy miały więc wyprzeć państwo z różnych sfer życia ludzkiego, ograniczyć do minimum jego funkcje i skończyć z filantropią rządową, poniżająca godność jednostki. Motorem postępowania ludzkiego miała być solidarność.

Marksizm

Twórcami tej doktryny byli Marks i Engels. Jej podstawa były: materializm dialektyczny i materializm historyczny.

Materializm dialektyczny

W skład jego pojęć wchodzą: materia, świadomość ludzka, zasady i prawa dialektyki, teoria poznania.

Materia: podstawa istniejącego świata, pierwotna wobec idei - więc najważniejsza. Jej cechy to: obiektywność istnienia, strukturalność, niezniszczalność, ruch, czas i przestrzeń.

Świadomość: funkcja wysokozorganizowanej materii.

Prawa dialektyki:

• walka przeciwieństw (kapitał i praca walczą ze sobą ponieważ ich interesy są sprzeczne, interes klasowy i sprzeczności interesów są podstawowymi kategoriami analitycznymi
  w diagnozie społeczeństwa),

• prawo negacja negacji (to wszystko co jest rzeczywistością na styku kapitał - praca
  w kapitaliźmie jest zaprzeczeniem istniejącego porządku, ujawnia konflikty interesów kapitału i pracy prowadząc do idei komunizmu).

Główne cechy materializmu:

• reguła powszechnego związku,

• reguła powszechnego wzajemnego oddziaływania,

• reguła powszechnego rozwoju rzeczy i zjawisk.

Materializm historyczny

Jest to dostosowanie zasad materializmu dialektycznego do życia społecznego. Istotą materializmu historycznego jest zasada związku: bazy, sił wytwórczych i nadbudowy.

Baza: relacje ekonomiczne, materialność świata produkcji (fabryki, narzędzia).

Siły wytwórcze: relacje pomiędzy pracobiorcami.

Nadbudowa: wartości duchowe, ideologia.

Według marksistów „byt określa świadomość” czyli nasz byt ekonomiczny określa nasze zadowolenie.

Własność prywatna chroniona przez państwo wytworzyła klasy społeczne. Klasy te różnią się stosunkiem do własności prywatnej. Te różnice leżą u podstaw walk klasowych.

Historia ludzkości - wg marksistów - to historia walk klasowych na płaszczyźnie ekonomicznej, politycznej, ideologicznej.

Państwo - wg marksistów - to twór historyczny, opierający się na władzy służącej klasie panującej, czyli realizującej tylko interes klas posiadających.

Aparat państwowy działa zawsze na rzecz zabezpieczenia istniejącego ustroju społecznego.

Ustrój socjalistyczny miał - wg marksistów - być tylko tworem przejściowym.

Socjalizacja kapitalizmu (Edward Heimann)

Główne tezy tej doktryny:

• wyzwolenie robotnika nie jest kwestią jednorazowego aktu przemocy lecz sprawą cząstkowych zwycięstw,

• kluczowe znaczenie dla polityki społecznej ma ewolucja, a nie rewolucja,

• polityka społeczna ma dwie strony: konserwatywną i rewolucyjną, bo zmienia kapitalizm poprzez reformy socjalne, działalność prospołecznikowską „krok po kroku” zmiękczając kapitalizm, z drugiej strony - zabezpiecza kapitalizm.

Polityka socjalna związana jest z ideą socjalną, która projektuje pomysły społeczne, sama zaś pokazuje to co jest. Wyciąga ludzi z kapitalizmu, pomagając im odnaleźć się we właściwych obszarach wolności i władzy, stanowiąc proces przekształcania panującego ustroju od wewnątrz i sposób walki o godność, wolność, wspólnotę.

Reformizm - Zofia Daszyńska-Kolińska

Jego założenim było stwierdzenie, że podstawowym celem polityki społecznej jest postęp cywilizacyjny i dobrobyt szerokich mas pracujących. Cel ten osiąga się wyłącznie na drodze reform społecznych, idących drogą ewolucji i znajdujących sobie odpowiednie miejsce w swiadomości społeczeństwa.

Socjalizm gminny - Konstanty Krzeczkowski

Zakładał, że gmina powinna realizować politykę społeczną, bo to ona ma najdokładniejszy obraz potrzeb ludzkich.

Procesy alienacji (wyobcowania)

• alienacja techniczna - pracownik wykonujący pracę w sposób mechaniczny, robiąc ciągle to samo w pewnym momencie osiąga stan alienacji wobec tego co robi nie wykazując zainteresowania końcowym produktem,

• alienacja ekonomiczna - wobec możliwości zarobkowania - gdy ich nie mamy,

• alienacja społeczna - wyobcowanie człowieka z grupy np. w wyniku bezdomności, bezrobocia itp.,

• alienacja biurokracji: - może przybierać formy: wyobcowania się urzędnika wobec petenta, wyobcowanie się urzędnika wobec wykonywanej pracy i spraw, brak profesjonalizmu.

Doktryna społeczna kościoła katolickiego

U podłoża tej decyzji leży egalitaryzm. Jest to doktryna z XIX wieku, kiedy kościół spostrzegł fabryki, robotników i ich problemy oraz działających na tym polu socjalistów. Nauka społeczna kościoła katolickiego wykształciła się w trzech wymiarach: teoretycznym, historycznym
i praktycznym.

Wymiar teoretyczny oznacza opieranie się dorobku myśli chrześcijańskiej, na doktrynie Tomasza z Akwinu i na frazeologii (artykulacji - używanie „ulubionych” słów).

Wymiar historyczny oznacza opieranie się na tradycji instytucji, dokumentów i generalnych trendów myśli kościelnej.

Wymiar praktyczny to praktyczne przetworzenie działalności instytucji.

Prekursorem myśli społecznej kościoła był biskup Moguncji - Wilhelm Ketteler, który sformułował program ustawodawstwa socjalnego, zakładający:

• zakaz pracy dzieci do lat 14,

• zakaz pracy młodych matek,

• zakaz pracy w niedziele i święta,

• likwidacje zakładów pracy szkodliwych dla zdrowia,

• odszkodowania dla robotników za utratę zdolności do pracy z winy zakładu pracy,

• powołanie inspekcji pracy,

• legalizację związków zawodowych (chrześcijańskich),

• określenie maksymalnej dziennej liczby godzin pracy.

Myśl społeczna kościoła katolickiego uwidaczniała się w kościelnych dokumentach społecznych - encyklikach.

Encyklika Leona XIII „Rzeczy nowe” z 1891 roku.

Encyklika ta dotyczyła kwestii robotniczej. Jej ideą przewodnią była chrześcijańska idea własności prywatnej, która może wyznaczać niesocjalistyczny kierunek rozwoju społeczeństwa.

Zasadniczą tezą encykliki jest stwierdzenie, że socjalizm jest rozwiązaniem fałszywym.

Uzasadnienie tej tezy:

dla każdego robotnika własność prywatna jest celem pracy. Jest także owocem oszczędności i sposobem rozwoju swojego i rodziny. Dlatego własność wspólna, państwowa czy społeczna jest szkodliwa, bo sprzeciwia się prawom natury i zagraża rodzinie.

Rodzina, jako pierwotna struktura wobec innych struktur społecznych, ma wszelkie prawo do posiadania ze względu na ważność swojej funkcji społecznej.

Encyklika ta formułuje również postulat współdziałania kapitału i pracy.

Doktryna społeczna kościoła katolickiego w tej encyklice opiera się na typach sprawiedliwości:

• sprawiedliwość wymienna obejmująca wzajemne obowiązki osób wobec siebie,

• sprawiedliwość rozdzielcza normująca obowiązki społeczeństwa wobec jednostki,

• sprawiedliwość prawna określająca obowiązki jednostki wobec społeczeństwa.

Rolapaństwa wg tego dokumentu:

• ochrona własności prywatnej (postulat równości nie usprawiedliwia zawłaszczania),

• ochrona pracy: warunków jej wykonywania i interwencji w razie bezrobocia i konfliktów pracodawca - pracobiorca,

• ochrona kobiet i dzieci przed wyzyskiem pracodawców,

• sprawiedliwa i słuszna płaca, zawierająca wynagrodzenie zasadnicze io wynagrodzenie dla rodziny,

• idea samopomocy społecznej poprzez organizacje non profit i związki zawodowe.

Encyklika 1 1931 roku O odnowieniu ustroju społecznego

Jej podstawą był kryzys lat 1929-33 i stanowi ona ustosunkowanie się do tego kryzysu. Zawiera krytykę zarówno kapitalizmu, jak i socjalizmu.

Podstawowe kwestie tej encykliki:

• problem własności ma podwójny charakter z etycznego punktu widzenia bo: własność służy jednostce ............,

• na własności ciążą obowiązki wynikające z zasady sprawiedliwości wymiennej, prawnej i rozdzielczej,

• relacje kapitał - praca: tu ideą nadrzędną powinno być dobro wspólne i uwłaszczenia pracowników,

• państwo, jako podmiot reform, powinno kierować się zasadą pomocniczości (subsydiarności),

• istota pomocniczości to uznawanie pierwszeństwa inicjatyw oddolnych i pomocniczy charakter interwencji państwa.

Encyklika z 1961 roku - Matka i nauczycielka

Encyklika ta postulowała w życiu gospodarczym:

• prymat inicjatyw oddolnych i interwencję państwa, jako popieranie, pobudzanie
  i koordynowanie inicjatyw oddolnych,

• państwo ma realizować ............

Program tej encykliki:

• przeciwdziałanie tworzeniu się uprzywilejowanych grup społecznych,

• zatrudnianie jak największej liczby pracobiorców,

• odpowiednie dostosowywanie płac do towarów,

• ograniczenie dysproporcji między rolnictwem, przemysłem, usługami,

• humanizacja ustroju przedsiębiorstw (współuczestniczenie pracowników w zarządzaniu przedsiębiorstwem).

Zagrożeniami wg tej encykliki były:

• zaniedbania w rolnictwem,

• problemy demograficzne,

• zaniedbanie cywilizacyjne.

Główne hasło tej encykliki: proporcjonalny rozwój społeczny poprzez proporcjonalną równowagę sił, wartości i kierunków działania.

Encyklika z 1963 roku Pokój na ziemi (Jan XXIII)

Encyklika ta zawierała program praw człowieka:

• prawo do życia,

• prawo do godnej stopy życiowej,

• prawo do korzystania z wartości moralnych i kulturalnych świata,

• prawo do wolnego wyboru stanu cywilnego i swobody życia rodzinnego,

• prawo do godziwych warunków pracy,

• prawo do zajmowania się działalnością gospodarczą z poczuciem odpowiedzialności,

• prawo do własności prywatnej,

• prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia,

• prawo do zrzeszania się,

• prawo do emigracji i imigracji,

• prawo do udziału w życiu publicznym.

Każdemu z tych praw odpowiadają określone obowiązki. Władza publiczna ma nieść pomoc najsłabszym, ma realizować zasadę dobra publicznego (wspólnego), dbać o dobro wspólne.

Encyklika z 1981 roku Z pracy swojej -(Jan Paweł II)

Encyklika ta stanowiła analizę przeobrażeń ekonomicznych, politycznych i społecznych w czasie od pierwszej encykliki.

Jej tezą podstawową było stwierdzenie, że praca ludzka jest podstawową wartością rozwiązującą kwestie społeczne.

Praca w ujęciu przedmiotowym to techniczna strona ujarzmiania ziemi. Natomiast od strony podmiotowej praca dotyczy człowieka, który jest jej ostatecznym celem i jej najważniejszym elementem.

Natomiast w rzeczywistości traktowanie człowieka jako towaru lub siły roboczej, zagraza porządkowi wartości.

Encyklika ta zastanawiała się na tym , jaki ustrój jest sprawiedliwy. Wysunęła założenia, że powinno dopuścić się wszystkich pracobiorców do współwłasności w zyskach i zarządzaniu, co wiąże się z uprawnieniami ludzi do pracy, które powinny być zabezpieczone przez:

państwo (pracodawca pośredni), które powinno przeciwdziałać bezrobociu, planować zatrudnienie i przedsiębiorstwo(pracodawca bezpośredni). Podkreślała też rolę związków zawodowych.

Personalistyczna doktryna kościoła katolickiego

Doktryna ta eksponuje godność człowieka, jako osoby oraz jego pierwszeństwo przed całym społeczeństwem. Człowiek szuka dobra wspólnego, doskonali się we wspólnocie i tzw. demokracji personalistycznej.

Cechy demokracji personalistycznej:

• ma charakter wspólnoty, bo wolność osoby polega na tym, że zmierza ona do zaspokajania swych dążeń dla dobra wspólnego,

• jest to społeczność bezklasowa - klasy nie są potrzebne, bo wytworzy się naturalna hierarchia,

• jest to społeczność pluralistyczna,`

• społeczność o światopoglądzie religijnym.

Zasady społeczne doktryny kościelnej

• zasada dobra wspólnego:

polega na respektowaniu przesłania, że władza działa dla korzyści i dobra wszystkich obywateli. W zasadzie tej dobro wspólne przeciwstawione jest dobru cząstkowemu co oznacza, że ludzie mogą porozumiewać się bez konfliktów;

• zasada solidaryzmu społecznego:

mówi, że każdy człowiek jest częścią społeczeństwa, z którym powiązany jest więzami społecznymi co oznacza, że wszyscy ponoszą konsekwencje działań grupy;

• zasada pomocniczości (subsydiarności):

mówi, że jednostki i grupy społeczne oddolnie powołane mogą realizować własnymi środkami określone cele i zadania społeczne, których nie może zrealizować państwo. Podkreśla pierwszeństwo inicjatyw oddolnych, chroniących autonomię wspólnot lokalnych. Zakłada decentralizację działań społecznych. Wg tej zasady interwencja państwa jest usprawiedliwiona, gdy nie hamuje działań jednostki i stanowi poparcie dla małych grup, asekurując ich działania;

• uczestnictwo obywateli w strukturach państwa demokratycznego zachęca społeczeństwo do aktywności;

• zasada proporcjonalnego rozwoju:

zakłada harmonijny rozwój wszystkich sektorów gospodarki;

• zasady polityki płac:

• zasada finalna - oznacza, że celem działań gospodarki jest zaspokojenie potrzeb robotnika i jego rodziny, który jako pracobiorca ma prawo do wynagrodzenia zapewniającego minimum egzystencji oraz możliwosci rozwoju,

• zasada kauzalna (przyczynowości; kauza - przyczyna) -podkresla związek między wynagrodzeniem a wydajnością,

• zasada rodzinnej płacy życiowej, będącej zabezpieczeniem podstawowegopoziomu egzystencji rodziny,

• zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem, oznaczająca, że w razie kryzysu gospodarczego koszty finansowe powinien zawsze, w pierwszej kolejności ponosić pracodawca,

• zasada równości wzajemnych świadczeń, oznaczająca płace proporcjonalne do pracy,

• zasada równości wynagrodzenia, oznaczająca za równą prace, równe wynagrodzenie,

• zasada zmniejszania różnic strukturalnych płac, oznaczająca poszukiwanie form zmniejszających rozpiętość między płacą minimalną a maksymalną;

• zasada solidarności społecznej wyrażająca się w udziale wszystkich w produkcie społecznym i powszechnej realizacji prawa do pracy,

• zasada rozwoju gospodarczego społeczeństwa i świata.

PRACA, RYNKI PRACY, BEZROBOCIE - W ŚWIECIE I W POLSCE

Wiek XX wywalczył:

• zapewnienie ludziom pracy, jako sposób uzyskania środków do życia,

• bezpieczeństwo pracy poprzez ochronę utrudniającą zwolnienia, oznaczającą dłuższe okresy wypowiedzenia i odpowiedni pakiet odpraw,

• godziwe warunki pracy ograniczające czas pracy, ustalające normy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, ustalające płacę minimalną,

• udział partnerów społecznych w rozwiązywaniu problemów pracy i płacy,

• awans społeczno-zawodowy kobiet,

• uznanie kapitału ludzkiego od techniki i technologii.

Międzynarodowe modele rynku pracy

Po II wojnie światowej w krajach wysokorozwiniętych wyodrębniły się kulturowo odrębne trzy modele podejścia do regulowania problemów pracy i polityki społecznej:

• model amerykański (USA, Kanada, Wlk. Brytania, Australia, Nowa Zelandia),

• model zachodnioeuropejski (kraje UE i inne),

• model japoński (Japonia, Tygrysy Azjatyckie).

Wszystkie te modele realizują neoliberalizm ekonomiczny i społeczny oraz charakteryzują się wysokim stopniem negocjacyjności.

Model amerykański i japoński

• cechują je zdecentralizowane zbiorowe stosunki pracy polegające na:

• zawieraniu układów zbiorowych pracy głównie na szczeblu zakładowym,

• niskim uzwiązkowieniu,

• ograniczonych wpływach związków zawodowych, o czym świadczy niski odsetek pracowników objętych układem zbiorowym pracy,

• reprezentowaniu przez związki zawodowe tylko interesów swoich członków,

• przewadze bezpośredniego uczestnictwa pracowników w życiu firmy.

Model amerykański

Cechy:

• minimalny wpływ państwa na rozwiązywanie problemów pracy,

• stawia na odpowiedzialność jednostek za swój byt, rozwój i przyszłość,

• stawia na przedsiębiorczość i rywalizację kadr,

• model nastawiony na człowieka sukcesu i kadrę kierowniczą, traktowaną jako siła motoryczna firmy,

• wysoka elastyczność zatrudnienia i płac, co pozwala generować nowe miejsca pracy. Oznacza to, że model ten bardziej jest nastawiony na zatrudnienie bezrobotnych niż utrzymanie już pracujących; pracowników włącza się w długofalowy rozwój przedsiębiorstwa,

• niska stopa bezrobocia,

• głęboka nierówność płac - duża sfera ubogich pracujących,

• model nastawiony na przedsiębiorczość i innowacyjność oraz sprawne zarządzanie zasobami ludzkimi,

• wysoka chłonność wysokich technologii i technik,

• filozofia państwa umiarkowana - rynek ma radzić sobie sam.

Model zachodnioeuropejski

Cechy:

• zapewnia pracobiorcom godziwe warunki pracy i cykl zabezpieczeń społecznych (ich szeroki pakiet),

• sfera ubóstwa pracujących nie jest duża, gdyż występują niewielkie nierówności w dochodach,

• dużą role odgrywają partnerzy społeczni w regulowaniu problemów pracy i płacy,

• bezzatrudnieniowy wzrost gospodarczy oznaczający, że nowe miejsca pracy powstają tylko w sektorze publicznym; niska skłonność do tworzenia nowych miejsc pracy to konsekwencje dużej redystrybucji dochodów i wysokiego udziału kosztów pozapłacowych w ogólnych kosztach pracy,

• chłonność technik i technologii wysoka, ale niższa niż w modelu amerykańskim,

• wysokie koszty przeciwdziałania bezrobociu prowadzą do rozbudowanej polityki rynków pracy polegającej na dzieleniu istniejących miejsc pracy pomiędzy większą liczbę pracowników, co prowadzi do skracania czasu pracy oraz na promowaniu przez państwo tworzenia miejsc pracy w sektorze publicznym.

Model ten zwany jest modelem państwa opiekuńczego. Gwarantem realizacji polityki państwa jest jego duza rola. Jest to model scentralizowany, korporacyjny, zbiorowych stosunków pracy, u którego podstaw leży trójstronność negocjacji i wieloszczeblowość, uwzględniające ogólnokrajowy interes.

Submodele:

• południowy (śródziemnomorski) o charakterze polaryzacyjnyym, roszczeniowym,

• pólnocny (integracyjny) oparty na współpracy i partnerstwie stron w poszukiwaniu rozwiązań obopólnie korzystnych (kraje skandynawskie, Niemcy, Austria, Holandia, Szwajcaria, Belgia).

Model zachodnioeuropejski cechuje sztywność płac i mała elastyczność rynku pracy.

Model japoński

Jest tworem pośrednim między poprzednimi.

Cechy:

• opiera się na filozofii długoterminowego zatrudnienia,

• uwzględnia płace zależne od stażu i wieku, co prowadzi do sztywności zatrudnienia i płac,

• nastawiony na pokojowa i ścisłą współprace kierownictwa z pracownikami i związkami zawodowymi,

• stosowanie form mieszanych np. przy uczestniczeniu pracowników w życiu firmy,

• w konsultacjach sektorowych biorą udział przedstawiciele rządu,

• japoński model zarządzania ludzkimi zasobami pracy przyjmuje założenia, że w każdym człowieku tkwi szczególny potencjał, dlatego każdego można wykorzystać dla rozwoju firmy oraz że ludzie mogą pracować do późnych lat.

Model ten rozwiązał trzy kwestie:

• bezpieczeństwa, stabilności i pokoju społecznego,

• bezpieczeństwa w zakresie zatrudnienia,

• bezrobocia,

• względnej równości dochodów,

• współpracy partnerów społecznych.

RYNKI PRACY

Rynek pracy to instytucja życia społecznego w takim znaczeniu, że obejmuje całe kanony obszarów ludzkich zachowań i decyzji, na których dochodzi do spotkania:

• wolnego właściciela własnej siły roboczej czy intelektualnej,

• nabywcy tej siły (pracodawcy) suwerennego w swych decyzjach o nabyciu i kupnie.

Cechy idealnego modelu rynku pracy:

• pracownicy i pracodawcy działają zgodnie z zasadą maksymalizacji własnych korzyści,

• siła robocza jest doskonale mobilna, tj. poszukuje lepszej pracy,

• rynek pracy jest przejrzysty,

• między pracownikami toczy się ostra konkurencyjna gra o miejsca pracy,

• płace pracobiorców są giętkie, co oznacza ich zmienność przy niewielkich zmianach popytu lub podaży na pracę.

Rynek pracy zakłócony jest przez fakt, że nie istnieje jako instytucja jednolita w danym społeczeństwie.

Segmenty rynków pracy:

• czarny i oficjalny,

• lokalne rynki pracy,

• rynki zewnętrzne i wewnętrzne,

• rynki centralne i peryferyjne,

• zawodowe rynki pracy,

• rynki prywatne i państwowy,

• rynki pracy kobiet.

Czarny rynek to rynek nieoficjalny, tworzony przez tych, którzy nie są zarejestrowani jako pracownicy. Natomiast rynek oficjalny tworzą wszyscy zarejestrowani w urzędach pracy.

Lokalny rynek pracy obejmuje miejsce pracy będące przedmiotem wolnych decyzji w przestrzeni społecznej, posiadające wyraźne centrum miejskie, umożliwiające odbycie podróży do pracy i z pracy (odległość 60 - 70 km).

Cechy rynków lokalnych:

• zależy od stopnia zmonopolizowania przez jeden lub wielość podmiotów,

• zależy od głębokości:

głęboki rynek pracy to obszary zindustrializowane, dobrze uprzemysłowione, z dobrą infrastrukturą i dużą ofertą branżową,

płytki rynek pracy do obszar o słabej infrastrukturze, słabym uprzemysłowieniu, braku lub słabej ofercie pracy.

Rynek wewnętrzny to rynek istniejący wewnątrz danego przedsiębiorstwa, na poziomie firmy. Dostęp do niego mają tylko ci, którzy już na nim funkcjonują, którzy mają dostęp do informacji nt. struktury organizacyjnej, zarządzania, jakości produkcji, sposobów awansu, konkursów na określone stanowiska, struktury przekształceń. Rynek zewnętrzny obejmuje więc tych, którzy znajdują się na zewnątrz i nie mają dostępu do informacji.

Rynek centralny jest sektorem firm osiągających wysoką wydajność i wysokie zyski, a także monopolizacje produkcji. Rynek ten charakteryzuje się także wysoką przynależnością pracowników do związków zawodowych. Oferuje relatywnie wysokie zarobki, dobre warunki pracy, ochronę praw nabytych.

Tradycyjnie do tego rodzaju rynku zalicza się :

górnictwo, przemysł metalurgiczny, wydobywanie gazu i ropy, handel hurtowy.

Rynek peryferyjny umiejscawia się na obszarze działania małych firm, gdzie panuje duża konkurencyjność, niższa wydajność, niższe zyski, relatywnie mały postęp organizacyjny i technologiczny. Rynek ten oferuje miejsca pracy gorzej płatne, niestabilne, wymagające większego wysiłku lub intensywności, dające niewielką szansę awansu. Cechuje go także znaczna fluktuacja pracobiorców. Do tego rynku zalicza się przemysł tekstylny, włókienniczy, skórzany, które zasilane są głównie przez potencjał kobiet.

Zawodowe rynki pracy:

1. rynek pod kontrolą grupy zawodowej: występuje wówczas, gdy dana grupa zawodowa kontroluje decyzje finansowe i organizacyjne w stosunku do innych zawodów i grup pracowniczych. Przykładem takiej grupy zawodowej są: prezesi, menadżerowie firm, właściciele, dyrektorzy. Grupy te głównie sobie zapewniają korzyści, jako grupy decyzyjne mają wpływ na innych np. w kwestiach awansu;

2. rynek tradycyjny oznacza monopolizowanie przez pewną grupę określonych umiejętności zawodowych, określanie przez tę grupę zespołu norm etycznych funkcjonujących w ich środowisku - wobec siebie i wobec klientów. Rynek ten tworzą profesjonaliści: lekarze , prawnicy, artyści, zwody rzemieślnicze (tam gdzie jest mistrz). Rekrutacje do tych zawodów kontrolują silne stowarzyszenia zawodowe mające wpływ na strukturę pracy, opłaty, nabór do zawodu. Dochody na tym rynku są zróżnicowane;

3. rynek formalnie administrowany obejmuje grupę pracowników biurokracji lokalnej i państwowej. Charakteryzuje się systemem płac uzależniającym wysokość zarobków od kwalifikacji. Zarobki na tym rynku nie są najwyższe, ale zatrudnienie cechuje większa stabilność;

4. rynek kontestujący związany jest z zawodami angażującymi się w spory zbiorowe, co powoduje, że warunki pracy i płacy określane są przez przetarg. Jest to rynek zawodów robotniczych;

5. wolny rynek to rynek, gdzie płace kształtowane są przez zależność między podażą a popytem na daną pracę. Charakteryzuje się niskimi umiejętnościami pracowników co pociąga za sobą niski poziom płac. Tworzą go detaliczni handlarze, imigranci, robotnicy niewykwalifikowani, służba domowa, pracownicy sezonowi.

Rynek państwowy i rynki prywatne: rynek państwowy tworzy wszystko to co jest w gestii państwa (np. urzędy), natomiast rynki prywatne dotyczą np. małych firm, firm rodzinnych itp.

Rynek kobiecy (peryferyjny) i męski (centrowy) to rynki, gdzie pewne określone zawody zdominowane są przez płeć - np. zawód nauczyciela, przedszkolanki itp.

Cechy charakterystyczne polskiego rynku pracy:

• wyraźne zamknięcie się i izolowanie lokalnych rynków pracy,

• różnice między lokalnymi rynkami pracy,

• hermetyczność rynków pracy oznaczająca duże trudności w opuszczaniu miejsca urodzenia,

• relatywnie duży zakres funkcjonowania czarnego rynku pracy,

• rozmycie centrum rynku pracy,

• relatywnie rozbudowany typ administrowanego rynku pracy.

Bezrobocie

Bezrobocie jest nieodłącznym elementem wolnego rynku pracy. Pojęcie jest ujmowane podmiotowo i przedmiotowo. W ujęciu przedmiotowym bezrobocie to kategoria analityczna rynku pracy, oznaczająca niezrealizowaną podaż pracy, będącą efektem braku równowagi pomiędzy podażą siły roboczej, a popytem na pracę. W ujęciu podmiotowym bezrobocie rozpatrywane jest w odniesieniu do ludzi i oznacza stan przymusowej bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających chęć do jej podjęcia.

Bezrobotny to osoba zdolna do pracy, gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy
w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostająca bez pracy i nie ucząca się, zarejestrowana w Rejonowym Urzędzie Pracy spełniająca następujące warunki:

• ukończone 18 lat,

• nie przekroczony 60 rok życia (kobiety) lub 65 rok życia (mężczyźni),

• nie nabyte prawo do emerytury,

• nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności,

• ani dana osoba, ani jej współmałżonek nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych,

• osoba niepełnosprawna zdolna do podjęcia pracy w połowie wymiaru czasu pracy.

Za bezrobotnego nie uznaje się: studentów studiów dziennych i osób, które mają prawo do najniższej renty.

Rodzaje bezrobocia

1. Bezrobocie frykcyjne (płynne, fluktuacyjne) występuje w związku z normalnym przepływem pracowników między zakładami i jest efektem zmian dostosowawczych na rynku pracy. Ma charakter dobrowolny i powstaje wówczas, gdy pracobiorcy są zwalniani lub zwalniają się z pracy, a jako bezrobotni pozostają przez okres do 3 miesięcy. Jest to więc przejściowe pozostawanie bez pracy.

2. Bezrobocie strukturalne to efekt przekształceń w strukturze gospodarki, powodujące zmiany w popycie na pracę. Rozumiemy tutaj niedostosowanie podaży zasobów ludzkich
   i ich kwalifikacji do zdolności i struktury aparatu wytwórczego. Może to być spowodowane: niedostosowaniem edukacji do wymogów rynku pracy lub obumieraniem określonych gałęzi przemysłu.

3. Bezrobocie koniunkturalne związane jest z wahaniami koniunktury gospodarczej. W okresach załamania gospodarczego pracodawcy wykazują mniejszy popyt na pracę, zwalniają ludzi zbędnych w danym momencie. W momencie poprawy sytuacji gospodarczej rośnie popyt na pracę i pracodawcy zatrudniają pracowników. Okres pozostawania bez pracy jest zależny od długości fazy cyklu koniunkturalnego.

4. Bezrobocie sezonowe (okresowe) związane jest z sezonowością produkcji w niektórych gałęziach gospodarki np. w rolnictwie czy budownictwie.

5. Bezrobocie technologiczne wynikające z zastępowania ludzi maszynami.

6. Bezrobocie ukryte to bezrobocie nie ujawnione w statystykach. Jest to także bezrobocie związane z niewłaściwym wykorzystaniem siły roboczej (np. inżynier wykonujący zadania technika) czy też z sytuacją, gdy w rolnictwie cała rodzina musi utrzymać się z relatywnie małego kawałka ziemi.

7. Bezrobocie krótkookresowe to przymusowa bezczynność do roku czasu.

8. Bezrobocie długookresowe to przymusowa bezczynność powyżej roku czasu.

9. Bezrobocie lokalne występujące w określonym regionie (np. warmińsko-mazurskie).

Bezrobocie może mieć charakter ogólnonarodowy lub też marginesowy, gdy tworzą go osoby niezdarne, o ograniczonej zdolności do pracy, lub też osoby, które poszukują dodatkowego źródła uzupełnienia posiadanych środków.

Koszty bezrobocia

1. skutki ekonomiczne (bezpośrednie):

• wydatki z funduszu pracy,

• wydatki na utrzymanie instytucji (np. pomocy społecznej),

• wydatki na wcześniejsze emerytury i świadczenia przedemerytalne.

2. skutki społeczno-gospodarcze (pośrednie):

• ulgi i zwolnienia finansowe w rejonach o szczególnych warunkach zagrożenia bezrobociem,

• luka podatkowa i ubezpieczeniowa spowodowana wystąpieniem dużej liczby bezrobotnych,

• luka czynników wytwórczych,

• straty związane ze stałą i czasową emigracją pracobiorców,

• spadek popytu ludności na dobra konsumpcyjne,

• skutki psychologiczne, moralne, społeczne.

Brak prawa do zasiłku przez bezrobotnego spowodowane może być:

• niezachowaniem terminu zgłoszenia się do Wojewódzkiego Urzędu Pracy,

• dwukrotnej odmowy przyjęcia zaproponowanej pracy,

• wyjazdem zagranicznym bez zawiadomienia urzędu pracy,

• porzuceniem pracy,

• zatajeniem wyników badań lekarskich, potwierdzających zdolność do pracy,

• otrzymaniem pożyczki lub kredytu na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej,

• otrzymaniem w dodatkowym miejscu pracy dochód przekraczający połowę najniższego wynagrodzenia,

• powołaniem do służby wojskowej,

• pobieraniem renty inwalidzkiej lub rodzinnej,

• pobieraniem zasiłku wychowawczego po ustaniu stosunku pracy,

• pozostawaniem we wspólnym gospodarstwie domowym ze współmałżonkiem osiągającym dochody przekraczające dwukrotnie przeciętne wynagrodzenie.

Regulacje prawne bezrobocia:

ONZ:

• powszechna deklaracja praw człowieka, której art. 23 gwarantuje każdemu człowiekowi prawo do pracy, do odpowiednich i zadowalających warunków pracy, oraz do ochrony przed bezrobociem,

• konferencja MOP nr 122 znajdują się zapisy dotyczące polityki zatrudnieniowej, ochrony pracobiorców przed ryzykiem utraty pracy,

• Pakty Praw Człowieka (1966) w art. 6 uznane jest prawo do pracy, które obejmuje prawo każdego człowieka do możności zdobycia utrzymania przez pracę swobodnie wybraną i przyjętą,

• II część Europejskiej karty Społecznej (1961) poświęcono kwestii pracy, warunków pracy, ochrony przed zwolnieniami z pracy oraz zabezpieczeniem społecznym w przypadku pozostawania bez pracy.

UNIA EUROPEJSKA:

• Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców Wspólnot Europejskich (1989) gwarantuje ochronę socjalną wszystkim, którzy znajdują się poza rynkiem pracy, ponieważ nie uzyskali do niego dostępu lub nie zdołali ponownie wejść na ten rynek, a także tym którzy nie dysponują środkami utrzymania.

POLSKA

• Konstytucja (1997) jej art. 24 stanowi, że praca znajduje się pod ochroną RP, a państwo sprawuje nadzór nad warunkami wykonywania pracy. W przypadku niezdolności do pracy lub pozostawania bez pracy nie z własnej winy obywatelowi przysługuje prawo do zabezpieczenia społecznego.

• Ustawa O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (1994) określa zadania państwa w zakresie łagodzenia skutków bezrobocia, zatrudnienia, a także aktywizacji zawodowej bezrobotnych. Opisuje kompetencje organów zatrudnienia, a także zasady i formy przeciwdziałania bezrobociu. Porusza problem bezrobocia absolwentów, normuje zatrudnienie obywateli polskich na rynkach zagranicznych, a także zatrudnienie cudzoziemców w Polsce.

Instytucje: MPiPS, Krajowy Urząd Pracy, Naczelna Rada Zatrudnieniowa, powiatowe, rejonowe, lokalne urzędy pracy, Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie.

Instrumenty finansowe: Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Zasiłki dla bezrobotnych:

podstawowy (100%) - 476,70

obniżony: (80%) - 381,40

podwyższony: (120%) - 572,10

Stypendia dla bezrobotnych absolwentów:

60% kwoty podstawowej 280,20

100% dla odbywających staż 476,70

60% dla kontynuujących naukę 285,10

Dodatek szkoleniowy dla bezrobotnych 20%

Zasiłek przedemerytalny:

minimalny 120% zasiłku podstawowego 572,10

podwyższony 160% maksymalny, nie więcej niż 90% przeciętnego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy 762,80

90% emerytury 572,1- - 762,80

Charakter bezrobocia w skali światowej

1. 1929-1933 okres kryzysu neoliberalizmu, okres największego bezrobocia, które objęło w 20 krajach 30 mln ludzi, stopa bezrobocia przekroczyła 30%.

2. 1950-1975 okres, gdy kraje wysokorozwinięte osiągnęły pełne zatrudnienie, okres złotego ćwierćwiecza.

Modele walki z bezrobociem

Brytyjski: (podobne w Kanadzie, Szwecji)

Wlk. Brytania publikuje tzw. białą księgę, która jest programem wysokiego, stabilnego zatrudnienia. Opiera się on na trzech filarach:

• utrzymania na wysokim poziomie globalnego popytu,

• stabilizacji cen i wynagrodzeń,

• zwiększania mobilności zasobów pracy

Np. utrzymanie wysokiego poziomu zatrudnienia związane jest z utrzymaniem popytu na wysokim poziomie co zależy od wysokiego poziomu wydatków prywatnych (konsumpcyjnych
i inwestycyjnych) oraz odpowiedniego poziomu wydatków publicznych itp.

Amerykański:

amerykańska ustawa O zatrudnieniu z 1940 roku powierza rządowi federalnemu odpowiedzialność za zatrudnienie. Powołuje także radę doradców ekonomicznych. Zatrudnienie staje się nie tylko domeną rynków pracy, ale zyskuje rangę jednego z priorytetów makroekonomicznych.

Modele rynków pracy

1. model akcentujący źródło bezrobocia w małej aktywności bezrobotnych i w niesprawnym funkcjonowaniu urzędów powołanych do walki z bezrobociem.

Model rynku pracy

Programy pasywne:	FUNDUSZ PRACY	Programy aktywne:
Zasiłki dla bezrobotnych			szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych i zasiłki szkoleniowe
Świadczenia przedemerytalne			Prace interwencyjne, aktywizacja zawodowa absolwentów
Wcześniejsze emerytury finansowane przez ZUS			Roboty publiczne
			Pożyczki na tworzenie przedsiębiorstw
			Przygotowanie zawodowe młodocianych

Model zrodzony w warunkach niskiego bezrobocia, jego skuteczność zależy od:

• jakości bezrobocia,

• efektywności wykorzystania środków publicznych,

• środków finansowych na programy rynku pracy,

• miejsca polityki rynku pracy w całej gospodarce,

Jest to model rezydualny (resztowy), bo traktuje zatrudnienie w sposób marginalny.

2. Model integracyjny

upatruje źródeł bezrobocia w deficycie miejsc pracy, jest to model pozazatrudnieniowej polityki makroekonomicznej gdzie zatrudnienie jest sprawą priorytetową

Ten model źródło bezrobocia widzi w destrukcji miejsc pracy.

Z modelem rynku pracy wiążą się:

• zasoby siły roboczej: termin związany z podażową stroną zatrudnienia, zasoby siły roboczej to ludność aktywna zawodowo (ludność pracująca + bezrobotni);

aktywni zawodowo: część społeczeństwa zdolna do podejmowania i wykonywania zajęć zawodowych mierzonych pod względem kwalifikacji i jakości wykonywanych czynności. Zgodnie z prawem pracy są to:

• osoby wykonujące prace przynoszące zarobek lub dochód bez względu na miejsce i czas trwania pracy,

• osoby bezpłatnie pomagające w prowadzeniu rodzinnego biznesu,

• poszukujący pracy i zdolni do jej podjęcia,

• osoby pracujące w gospodarce narodowej,

• pracujący na rzecz partnerów zagranicznych,

• żołnierze.

Aktywni zawodowo to pracujący zwykle lub aktualnie:

zwykle aktywni zawodowo - dotyczy długiego okresu obserwacji,

aktualnie aktywni zawodowo - ustalani na podstawie krótkich okresów pracy.

Ludność bierna zawodowo:

ludzie od 15 roku życia nie pracujący i nie będący bezrobotnymi, nie wykonujący żadnej pracy, nie poszukujący jej i nie będący gotowi do jej podjęcia.

Instrumenty finansowe: fundusze celowe, jako pozostałość gospodarki nakazowo-rozdzielczej.

W latach 80. wzrosła liczba funduszy celowych, które są rodzajem przywilejów dla wybranych grup.

W 1991 roku następuje likwidacja większości funduszy.

Fundusz celowy jest instytucją wpisaną do ustawy. Jego przychody pochodzą z dochodów publicznych (np. podatki), a wydatki przeznacza się na określone zadania.

Mają one niejednorodną osobowość prawną. Mają służyć wyrównywaniu dochodów najsłabszych materialnie. Są publikowane corocznie w ustawie budżetowej zarówno z punktu widzenia wykonania poprzedniego roku, jak i planu na rok następny.

Podział funduszy celowych:

Fundusz Pracy,

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,

Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników,

Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,

Fundusz Rezerwy Demograficznej,

Fundusz Alimentacyjny,

Fundusz Mieszkaniowy,

Fundusz Kombatancki.

Fundusz Pracy

Działa na mocy ustawy O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Jego dysponentem jest Prezes Krajowego Urzędu Pracy. Nie ma osobowości prawnej.

Składki mają charakter obligatoryjny, są opłacane przez pracodawcę (2,45% podstawy wynagrodzenia), pewne grupy zwolnione z ich opłacania (np. zakłady pracy chronionej).

Największe pozycje w dochodach tego funduszu to dotacje i składki budżetowe, a także spłaty partnerów zagranicznych z tytułu rekrutacji polskich pracowników za granicą.

Przeznaczenie funduszu:

• zasiłki dla bezrobotnych,

• zasiłki szkoleniowe i koszty szkolenia pracobiorców,

• zasiłki i świadczenia przedemerytalne,

• koszty związane z robotami publicznymi i pracami interwencyjnymi,

• przedsięwzięcia związane z realizacją programów socjalnych,

• badania, ekspertyzy rynku pracy,

• priorytetowe zatrudnienie absolwentów,

• pożyczki na założenie własnej działalności,

• pożyczki dla pracodawców na nowe miejsca pracy.

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

Utworzony w 1993 roku i działający na podstawie ustawy chroniącej roszczenia pracobiorców w razie niewypłacalności pracodawców. Ma osobowość prawną. Kieruje nim Rada Funduszu w składzie: 2/3 przedstawiciele pracodawców, 1/3 przedstawiciele pracobiorców (związków zawodowych).

Dochody na fundusz:

• składki od pracodawców,

• odsetki od lokat,

• odsetki bankowe,

• zapisy, darowizny, dobrowolne wpłaty pracodawców,

• inne formy pieniężne.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych

Fundusz powołany dla realizacji zadań związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Jego dysponentem, jest ZUS.

Dochody tego funduszu pochodzą z:

• składek na ubezpieczenie społeczne nie podlegające przekazaniu na rzecz OFE (2,45% chorobowe, 19,52% emerytalne, 13% rentowe),

• dotacji celowych z budżetu państwa,

• odsetek od rachunków bankowych,

• wpłat ze środków Funduszu Rezerwy Demograficznej.

W ramach tego funduszu wyodrębnia się:

• fundusz emerytalny finansujący wypłaty emerytur,

• fundusz rentowy finansujący wypłaty rent z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinne i dodatki do nich, zasiłki pielęgnacyjne, pogrzebowe, koszty prewencji rentowej,

• fundusz wypadkowy uruchamiany w razie wypadku,

• fundusz chorobowy uruchamiany w razie choroby,

• fundusz rezerwowy uzupełniający niedobory ubezpieczeń rentowych, chorobowych i wypadkowych.

Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników

Fundusz ten realizowany jest przez KRUS (Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych). Jego prezes podlega Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Segmenty tego funduszu:

• fundusz emerytalno-rentowy finansujący emerytury, renty, świadczenia rodzinne, refundacje kosztów funduszu ubezpieczeń społecznych, jest zasilany z budżetu;

• fundusz prewencji i rehabilitacji, przeznaczony na finansowanie kosztów osobowych i rzeczowych, jego plan finansowy to część ustawy budżetowej,

• fundusz składkowy finansujący świadczenia z ubezpieczeń: wypadkowego, chorobowego, macierzyńskiego,

• fundusz administracyjny: finansujący koszty obsługi i ubezpieczenia, tworzony jest z odpisów z funduszu składkowego i emerytalno-rentowego (4% planu wydatków), niedobory pokrywane są z funduszu rezerwowego,

• fundusz rezerwowy uruchamiany w przypadku niedoborów.

Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Fundusz powołany w 1991 roku ustawa O zatrudnieniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Utworzony dla stworzenia prawno-finansowego systemu ochrony osób niepełnosprawnych dla wyrównania ich szans. Ma osobowość prawną i charakter celowy. Zarząd i Rada FRON podlegają MPiPS, natomiast Prezes powoływany jest przez Pełnomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych.

Fundusz uzyskuje dochody z:

• wpłat zakładów pracy,

• dotacji z budżetu,

• zapisów, darowizn, subwencji,

• dobrowolnych wpłat zakładów pracy,

• dochodów z oprocentowania pożyczek i odsetek od obligacji,

• z działalności gospodarczej.

Przeznaczenie funduszu:

• likwidacja barier architektonicznych,

• resocjalizacja społeczna,

• promowanie ...

Fundusz Rezerwy Demograficznej

Utworzony w 1998 roku ustawa O systemie ubezpieczeń społecznych. Zasilany jest ze środków prywatyzacji mienia SP lub odsetkami od lokat.

Przeznaczony jest wyłącznie na uzupełnienia wynikające z przyczyn demograficznego niedoboru w funduszach emerytalnych.

UBÓSTWO

Definicje:

1. brak dostatecznych środków materialnych do życia (bieda, nędza ...);

2. stan poniżej pewnego, zmiennego w czasie progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb, w odniesieniu do jednostek, rodziny, grupy.

Deklaracja wartości - co oznacza, że wymiar ubóstwu nadaje skala potrzeb.

Rodzaje ubóstwa:

• absolutne (bezwzględne, egzystencjalne),

• względne.

Ubóstwo absolutne to stan warunków bytowych, uniemożliwiający lub istotnie utrudniający realizacje elementarnych funkcji życiowych. Jest to stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie i czasie za minimalne. Jego granicą jest bazowy poziom dochodów lub konsumpcji, nie związany z przeciętnym poziomem życiowym. (prowadzi do śmierci głodowej).

Ubóstwo względne ma miejsce wtedy, gdy zasoby materialne w danym momencie istotnie spadają, poniżej zasobów w dyspozycji przeciętnej jednostki lub rodziny.

Efektem ubóstwa są:

-procesy pauperyzacji (ubożenia),

-marginalizacja społeczna

Przyczyny ubóstwa wg różnych teorii i nurtów:

• Teoria skażonych charakterów widzi przyczynę bóstwa w ludzkich, indywidualnych ułomnościach.

• Teoria ograniczonych możliwości postrzega ubóstwo jako wynik okoliczności zewnętrznych (np. sieroctwo, brak środków na kształcenie itp.).

• Teoria „wielkiego brata” uważa, że ubóstwo powstaje z winy państwa, jego niesprawnych struktur; rząd niszczy bodźce ekonomiczne, społeczne itp. sprzyjające niezależności rodziny.

• Nurty:

• ujęcie kulturowe: ubóstwo wynika z kryminogennych i patologicznych, dziedzicznych skłonności jednostki (abweracja - kumulujące się odchylenia socjalne),

• ujęcie liberalne: ubóstwo wynika z kapitalizmu, z niewłaściwych mechanizmów gospodarki rynkowej,

• ujęcie strukturalne: ubóstwo wynika z winy struktur społecznych i państwowych.

Przyczyny ubóstwa wg skali Unii Europejskiej:

• bezrobocie,

• bezdomność,

• brak wykształcenia,

• brak komunikacji społecznej (brak więzi interpersonalnych),

• niewłaściwa ochrona socjalna,

• nadmierne zadłużenie rodzin,

• niski poziom wykształcenia rodziców.

Przyczyny dziedziczenia ubóstwa:

• rozpoczęcie pracy w bardzo młodym wieku,

• wejście na stałe w sfery pracy niskopłatnej i niskokwalifikowanej,

• niski standard życia domowego,

• niski poziom wykształcenia w związku z wcześnie podjętą pracą,

• utrata głównego źródła dochodu,

• bardzo niska emerytura,

• korzystanie z państwowej opieki społecznej.

Zewnętrzne przyczyny ubóstwa:

• znaczna monopolizacja rynku pracy, brak wyboru miejsca pracy

• brak interesującej oferty kulturalnej,

• uczestnictwo w kulturze poprzez telewizję,

• niesprawne struktury władzy lokalnej.

Ubóstwo dzielimy na zawinione i niezawinione.

Pomiar ubóstwa:

1. minimum socjalne: najniższy koszt dóbr i usług, niezbędny dla zaspokojenia potrzeb biologicznych i najbardziej elementarnych potrzeb kulturalnych i społecznych Wyznacza ono górną granicę ubóstwa. Normatywny charakter tej kategorii polega na tym, że eksperci wyznaczają koszyk dóbr i usług typowy dla gospodarstwa domowego. W skład podstawowego koszyka wchodzą: żywność, mieszkanie, oświata i wychowanie, kultura, odzież i obuwie, leki, higiena, sport i wypoczynek, transport, rezerwa wspomagająca;

2. minimum egzystencji: najniższy koszt dóbr i usług wyznaczający granice zaspokojenia potrzeb podstawowych, poniżej których następuje degradacja biologiczna jednostki. Wyznacza ono dolną granicę ubóstwa.

Regulacje prawne:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka art. 23 (ONZ),

Pakty Praw Człowieka (ONZ 1964) - prawo ludzi do ochrony przed ubóstwem),

Najważniejszy dokument europejski: Europejska Karta Społeczna z 1961 roku (Polska podpisała w 1967):

art. 12 zabezpieczenie społeczne osób zagrożonych ubóstwem,

art. 14 prawo do korzystania z opieki służb społecznych,

art. 16 ochrona przed ubóstwem jednostki i rodziny,

art. 23 prawo osób starych do ochrony przed ubóstwem,

art. 30 prawo do ochrony przed ubóstwem i marginalizacją społeczną.

Regulacje polskie:

Konstytucja

Problemami związanymi z ubóstwem zajmują się w Polsce organizacje non profit (powoływane w tym celu fundacje, stowarzyszenia) oraz organizacje charytatywne.

Problematyka ta leży również w gestii MPiPS (Departament Pomocy Społecznej).

Program „korzeni i trawy”:

podmioty: społeczność lokalna, pracownicy socjalni, pomysłodawca;

program ten polega na walce z ubóstwem poprzez inicjatywy oddolne.

Program „parasola”:

przewiduje walkę z ubóstwem przy pomocy inicjatyw odgórnych.

Pomoc państwa może mieć charakter: rzeczowy, instytucjonalny (np. gdy tracimy mieszkanie), finansowy, w formie pochówku.

Polityka społeczna

31

MODEL INTEGRACYJNY

Pozazatrudnieniowa polityka makroekonomiczna

Zwiększenie efektywnych programów rynku pracy

Rozszerzenie elastycznych form zatrudnienia

Instytucjonalne warunki promowania zatrudnienia i zmniejszenia bezrobocia

---