1. Pojęcie „demografia”.

�� 2. Subdyscypliny demografii.

�� 3. Powiązanie demografii z innymi dziedzinami.

�� 4. Podstawowe pojęcia (jednostka , cecha, zdarzenie).

�� 5. Rodzaje jednostek demograficznych.

�� 6. Jednostki demograficzne wg stopnia złożoności

�� 7. Charakterystyka jednostek demograficznych.

�� Rodzina

�� Gospodarstwo domowe

�� Kohorta

�� Generacja

�� Populacje

�� 8. Zdarzenia demograficzne i ich klasyfikacje

Demografia

�� Nauka o prawidłowościach rozwoju

ludności w konkretnych warunkach

gospodarczych i społecznych badanego

terytorium.

�� Zajmuje się ona opisem stanu i struktury

ludności oraz badaniem i oceną zmian

wynikających z dotychczasowego i

przewidywanego ruchu naturalnego i

wędrówkowego

Słowo `demografia' użyte zostało po raz

pierwszy przez A. Guillarda (1855r.) -

powstało z dwóch greckich słów - `demos'

(lud) i `graphea' (opis).

Subdyscypliny demografii

�� Demografia ogólna - przedmiotem jej jest

rozwiązywanie problemów teoretycznych

dotyczących pomiaru i opisu struktur oraz procesów

demograficznych

�� Demometria - to nauka o metodach pomiaru i

predykcji procesów demograficznych za pomocą

aparatu matematyczno-statystycznego

�� Demografia opisowa - zajmuje się opisem struktur i

procesów demograficznych

�� Demografia historyczna - zajmuje się

opracowaniem metod oraz opisu struktur i procesów

demograficznych w minionych okresach (wyniki

badań publikowane są w kwartalniku „Przeszłość

demograficzna”)

Demografia społeczna - zajmuje się społecznymi

uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów

demograficznych

�� Demografia ekonomiczna - zajmuje się

ekonomicznymi uwarunkowaniami i

konsekwencjami procesów demograficznych

�� Doktryny demograficzne - zajmujące się

formułowaniem teorii rozwoju ludzkości

Powiązania demografii z innymi

Dziedzinami

Ze statystyką

�� dostarcza ogólnych metod pomiaru

procesów masowych demografia

powiązana jest bezpośrednio

Z ekonomią

�� każde opracowanie demograficzne

interesuje ekonomistę dlatego, że człowiek,

a ściślej biorąc jego zdolność do pracy, jest

decydującym czynnikiem rozwoju

ekonomicznego; praca człowieka ma

zawsze aspekty demograficzne; proces

reprodukcji ludności jest jednocześnie

procesem reprodukcji pracy

Z polityką społeczną

�� zespołem idei oraz działań zmierzających

do polepszenia całokształtu warunków

życiowych ludności oraz stosunków

międzyludzkich

Z socjologią

Z psychologią

�� związki te realizują się w badaniach

społecznych i kulturowych

uwarunkowań postaw

prokreacyjnych ludności

Z medycyną

�� demografia jest związana bezpośrednio w

zakresie oceny przeciętnego dalszego

trwania życia, w badaniach umieralności

czy dzietności

Podstawowe pojęcia.

_ jednostka demograficzna

_ cechy

_ zdarzenie demograficzne

Rodzaje jednostek demograficznych

Jednostkami demograficznymi badania są :

o osoby,

o pary małżeńskie,

o rodziny

o gospodarstwa domowe

o kohorty

o generacje

o populacje

Jednostki demograficzne

�� Proste - to osoby - nie podlegają podziałowi

�� Złożone - są to pary małżeńskie i rodziny -

składają się z kilku osób, między którymi

występują więzi

�� Podstawową jednostką w obserwacji i analizie

demograficznej jest osoba

Cechy

�� Cecha to właściwość jednostki

demograficznej:

�� Cechy absolutne - to właściwości, które

posiada każdy człowiek niezależnie od

istnienia innych osób (płeć, wiek)

�� Cechy relatywne - to właściwości

jednostek wynikające z określonej sytuacji,

w jakiej znajduje się względem innych osób

(m.in. stan cywilny, stosunek do głowy

rodziny, wykształcenie) - podlegają one

zmianom w różnych stadiach życia

człowieka

Minimum demograficzne

trzy podstawowe cechy:

�� wiek,

�� płeć,

�� stan cywilny.

Wiek

�� Wiek - w demografii stanowi on różnicę

między momentem obserwacji a

momentem urodzenia

�� Jest to cecha rzeczowa, mierzalna,

ciągła

�� Wyrażamy ją w jednostkach czasu

(latach, miesiącach, dniach, godzinach

- przy badaniu umieralności niemowląt

Stan cywilny

�� Stan cywilny - wyróżniamy 4 kategorie:

osoby stanu wolnego (panny,

kawalerowie), osoby będące w stanie

małżeńskim (mężatki, żonaci), osoby

rozwiedzione, wdowy i wdowcy

�� Jeśli za kryterium przyjmiemy stosunek

do stanu małżeńskiego - wyróżniamy 2

kategorie: osoby w stanie małżeńskim i

osoby w stanie pozamałżeńskim

Rodzaje

jednostek demograficznych

Pary małżeńskie

�� jednostka złożona

Cechy:

�� Staż małżeński

�� Dzietność par małżeńskich

Rodzina

�� podstawowa jednostka demograficzna,

jednostka złożona. Tworzą ją osoby

spokrewnione lub spowinowacone, które

wspólnie mieszkają

Typy rodzin

�� Rodziny biologicznie pełne - małżeństwa

posiadające dzieci lub bezdzietne

�� Rodziny biologicznie niepełne -

rodzeństwa pozbawione rodziców, jedno z

rodziców z dziećmi

�� Zespoły rodzinne - utworzone przez r.

biologiczne mieszkające z krewnymi oraz

inne grupy osób spokrewnionych, wspólnie

mieszkających

Typy rodzin

�� Małżeństwo bez dzieci

�� Małżeństwo z dziećmi

�� Samotne matki z dziećmi

�� Samotni ojcowie z dziećmi

Gospodarstwa domowe

�� jednostka złożona o charakterze ekonomicznospołecznym

�� Tworzą ją osoby wspólnie mieszkające z reguły w

jednym mieszkaniu i tworzące wspólnotę

gospodarczą

�� Cel funkcjonowania: zaspokojenie potrzeb

tworzących je ludzi

Typy gospodarstw domowych:

�� Gospodarstwa domowe rodzinne - zespoły

dwóch lub więcej osób spokrewnionych,

mieszkających razem i wspólnie się

utrzymujących ( dwurodzinne, trzyrodzinne,

itd.)

�� Gospodarstwa domowe nierodzinne

_ Gospodarstwa domowe osób samotnych

_ Gospodarstwa zbiorowe

Głowa gosp. domowego

�� osoba, która dostarcza całkowicie lub w

przeważającej części środków utrzymania

dla danego gospodarstwa domowego

Gosp. domowe w roku 2002 (NSP)

�� 1 -3307 tys.

�� 2 - 3097 tys.

�� 3 - 2654 tys.

�� 4 - 2405 tys.

�� 5 i więcej - 1874 tys.

�� (Razem gospodarstw 13337 tys.)

(2,84 przeciętna liczba osób w gosp.)

Populacje

�� Populację można wyodrębnić na podstawie

wspólnoty przestrzennej i czasowej. Do

zbiorowości należeć będą osoby lub ich

zespoły, które w danym czasie mieszkają

na określonym terytorium

Kohorta

�� podzbiorowość ludzka wyodrębniona ze

zbiorowości na podstawie zdarzenia

demograficznego lub społecznego,

wspólnego wszystkim członkom

podzbiorowości w ściśle określonym

miejscu i czasie, np.

�� Kohorty małżeńskie →zawarły małżeństwa

w tym samym okresie

�� Kohorty osób, które rozpoczęły pracę

zawodową w tym samym okresie

Generacja

�� Kohorty, które zostały wyodrębnione

na podstawie wspólnej daty

urodzenia

Zdarzenia demograficzne

Zdarzenia demograficzne

�� Małżeństwa, rozwody, urodzenia dzieci,

migracje

(ich realizacja w pewnej mierze zależy od woli

człowieka i różnych okoliczności wpływających na

podejmowane przez niego decyzje, co powoduje, że

w przypadku niektórych osób zdarzenia mogą nigdy

nie wystąpić, natomiast w przypadku innych osób

realizują się wielokrotnie →mamy do czynienia z

powtarzalnością zdarzeń. Przy wielokrotnej

realizacji zdarzeń wyróżnia się poszczególnie ich

kolejności).

�� Zgony - są to zdarzenia niepowtarzalne i

Nieuniknione

II. Źródła informacji

demograficznej . Teorie

demograficzne

Źródła informacji demograficznej

1.Spisy ludności

2.Ewidencja bieżąca ludności

3.Badania reprezentacyjne

4.Badania monograficzne

5.Wtórne i inne źródła informacji

6.Internet (systemy informatyczne

Spisy ludności

Spisy w Polsce w okresie

międzywojennym

30 września 1921

9 grudnia 1931

Spisy w okresie powojennym

�� Powszechny Sumaryczny Spis Ludności

14.II 1946

�� Narodowy Spis Powszechny - 3. XII. 1950

�� Narodowy Spis Powszechny - 6.XII. 1960

�� Narodowy Spis Powszechny - 8.XII.1970

�� Narodowy Spis Powszechny - 7.XII. 1978

�� Narodowy Spis Powszechny - 7.XII.1988

�� Narodowy Spis Powszechny Ludności i

Mieszkań - 20.V.2002

Narodowy Spis Powszechny

2011

Cechy spisów (biuro statystyczne

ONZ)

�� Centralizacja - spis przeprowadza rząd

kraju, którego mieszkańcy zostaną spisani i

on też wyznacza odpowiednie organy do

realizacji spisu oraz opracowania

zebranych materiałów

�� Powszechność - spis powinien objąć

wszystkich mieszkańców bez opuszczeń i

podwójnych ujęć

�� Imienność - spisaniu podlegają imiennie

wszystkie osoby zajmujące mieszkanie i

tworzące gospodarstwo domowe

�� Jednoczesność - spisanie całej ludności

następuje w określonym momencie

Regularność i międzynarodowa porównywalność -

spisy należy przeprowadzać minimum raz na 10 lat

w terminie umożliwiającym międzynarodową

porównywalność wyników

 Statystyczne ujęcie wyników i zagwarantowanie

tajemnicy statystycznej - wyniki spisu muszą być

opracowane zbiorowo i publikowane według

zatwierdzonych programów

Dziewiętnaście pytań programowych

dla krajów europejskich podanych

przez Komisję Statystyczną ONZ

Cechy geograficzne:

�� Miejsce pobytu w trakcie spisu

�� Miejsce stałego pobytu

�� Charakter miejsca zamieszkania (wieś,

miasto )

Informacje dotyczące gospodarstwa

domowego

�� Stosunek do głowy gospodarstwa

domowego

�� Rodzaj gospodarstwa domowego

�� Wielkość gospodarstwa domowego

Cechy osobiste

�� Płeć

�� Wiek

�� Stan cywilny

�� Obywatelstwo

�� Narodowość

Cechy ekonomiczne

�� Zawód wykonywany

�� Główne źródło utrzymania

�� Gałąź gospodarki

�� Stanowisko społeczne

�� Stosunek do pracy

�� Miejsce pracy

Cechy dotyczące wykształcenia

�� Poziom wykształcenia

�� Rodzaj wykształcenia

Ewidencja bieżąca ludności

�� Rejestr PESEL Ministerstwa Spraw

Wewnętrznych i Administracji -migracje

wewnętrzne i zewnętrzne na pobyt stały

�� Sprawozdawczość urzędów stanu cywilnego

-zarejestrowane małżeństwa, urodzenia,

zgony

�� Karty statystyczne małżeństwa

�� Karty statystyczne urodzonego dziecka

�� Karty statystyczne zgonu (wypełnia lekarz i urząd

stanu cywilnego)

�� Sprawozdawczość sądów wojewódzkich

(rejonowych) - prawomocne orzeczone

rozwody

�� Bilanse stanu i struktury ludności (gminy)

Badania reprezentacyjne

�� Badanie stanu i struktury zdrowia ludności

-kwiecień 1996 oraz w roku 2004 na

próbie 19 202 gospodarstw domowych

�� Badanie budżetów rodzinnych

Badania monograficzne

�� Prowadzone przez ośrodki

badawcze, instytucje naukowe

�� Dotyczą wybranej zbiorowości

Demograficznej

Wtórne i inne źródła informacji

�� Roczniki Statystyczne GUS

�� Roczniki Demograficzne

�� Biuletyny statystyczne i demograficzne

�� Opracowania

�� Raporty

Internet (systemy

Informatyczne

www.stat.gov.pl

�� BDR (Bank Danych

Regionalnych)

�� BAEL (Badanie Aktywności

Ekonomicznej Ludności)

�� Demografia

Teorie demograficzne

1. Teorie ludnościowe

2. Cykliczne teorie ludnościowe

_ wojny

_ biologizm

_ pandemografizm

_ Modernizacyjne

�� 3. Teorie ekonomicznej

Dzietności

Teorie ludnościowe

Koncepcja witalizmu demograficznego

(XVI,XVII w.)

�� Wzrost liczby ludności to źródło

potęgi gospodarczej i politycznej

państwa

J.Sussmilch (1707-1767)

- pastor luterański

�� Prawa sformułowane

normatywnie wg „porządku

boskiego” -stan normalny. Stan

nienormalny wynika z

niedoskonałości organizacji

�� Szczególna rola zgonów jako

hamulca wzrostu ludności

�� Umieralność stabilna i okresowa

T.R. Malthus (1766-1834)

�� Liczba ludności wzrasta w

postępie geometrycznym

(podwaja się co 25 lat) a zasoby

środków utrzymania wzrastają w

tempie arytmetycznym

Maltuzjanizm

�� nieunikniony jest stan

przeludnienia

�� Propagowanie środków

prewencyjnych, pozytywnych

przeszkód

Prewencyjne oddziaływanie

_ wynikające z rozumu ludzkiego, tj.

możliwości zrozumienia warunków

egzystencji i umiejętności

przewidywania skutków swego

działania

�� Opóźnianie zawierania małżeństw

�� Dobrowolny celibat dla ubogich

Pozytywne przeszkody -

_ wynikające z nędzy lub występku

�� Ciężka praca

�� Niekorzystne warunki klimatyczne i

przyrodnicze

�� Skrajne ubóstwo, głód

�� Złe wychowanie dzieci

��Wielkie miasta

�� Choroby, epidemie

_ Wojny

Neomaltuzjanizm (J.S.Mill

1806-1873)

�� wg neomaltuzjanizmu

ograniczenie przyrostu ludności

może rozwiązać ekonomiczne i

społeczne trudności

współczesnych słabo

rozwiniętych państw

�� Upowszechnianie regulacji

Urodzeń

Teorie

Eksponujące

Wojny

Biologiczne

Pandemografizm

Modernizacyjne

Wojny

�� Teorie:

_ G. Bouthoula

_ W. Abla

_ E. Rosset

Wojenny cykl demograficzny składa się

z dwóch kolejno po sobie

występujących faz:

�� Faza destrukcyjna rozpoczyna się z momentem

podjęcia działań wojennych i trwa do czasu ich

zaprzestania. Charakterystyczny dla tej fazy jest

wzrost liczby zgonów, spadek liczby zawieranych

małżeństw, a co za tym idzie - liczby urodzeń.

Efektem tego spadku jest niż demograficzny.

�� Faza kompensacyjna rozpoczyna się z chwilą

zakończenia wojny. Wzrasta liczba zawieranych

małżeństw, a za nowo licznie zawartymi

małżeństwami podążają liczne urodzenia. Rodzi się

zjawisko wyżu demograficznego. Faza ta trwa

przynajmniej tak długo, jak faza destrukcyjna,

niekiedy może ulec wydłużeniu, gdy straty ludności

są szczególnie duże.

Biologizm

�� Teorie

_ wzrostu logistycznego (R. Pearla i

L.J. Reeda)

_ Teoria C. Gini (1929)

�� Podstawą tej teorii było założenie, że

ewolucja ludności ma charakter

cykliczny

Pandemografizm

na pierwsze miejsce

wysuwa zagadnienia ludnościowe

�� Teoria A. Loschla (w oparciu o dane

liczby ludności Szwecji wskazał, że fale

urodzeń powstałe w następstwie wielkich

głodów, wojen i zaraz są przyczyną cyklów

koniunkturalnych)

�� J.C.Russella Teoria o pierwszeństwie

zjawisk demograficznych i wtórności

zjawisk historycznych. Teorię tę wysunął J.

C. Russell pod koniec lat 40. Jego zdaniem

wielkie przemiany historyczne były

poprzedzone o 100 lat (lub nieco więcej)

przez wielkie przemiany demograficzne

Modernizacje

�� Oznacza zasadnicze zmiany zachodzące w

społeczeństwie w sferze ekonomicznej, społecznej,

filozoficznej, kulturowej i demograficznej. Zmiany te

następują pod wpływem systematycznego wzrostu

wiedzy, industrializacji, urbanizacji, przejścia od

przewagi gospodarki naturalnej w rolnictwie do

przewagi produkcji rynkowej w tym dziale.

�� Efektem modernizacji jest społeczeństwo zupełnie

odmienne od tradycyjnego. Modernizacja jest

procesem złożonym i długotrwałym, a jej

nieodłącznym elementem jest przejście

demograficzne

Przejście demograficzne

�� Przejście demograficzne to

historyczny proces zmian

reprodukcji ludności związany z

modernizacją społeczeństw.

Przejście demograficzne trwa od

kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu

lat, na ogół następuje w tym czasie

kilkukrotne powiększenie się liczby

ludności. W wyniku tego procesu

dochodzi do znaczących zmian

demograficznych w

społeczeństwach.

Zmiany demograficzne w

procesach przejścia

�� zmienia się struktura wieku ludności,

społeczeństwa starzeją się, rośnie

wielokrotnie udział ludzi starych;

• zmieniają się formy i nasilenie migracji

głównie w wyniku procesów urbanizacji i

rozwoju gospodarczego, co prowadzi do

zmian struktury osadniczej;

• ulegają przeobrażeniu wzorce

rozrodczości, zmniejsza się dzietność i

zmianie ulega model rodziny;

• wydłuża się przeciętna długość życia i

wyrównują się proporcje pomiędzy

poszczególnymi grupami wiekowymi

ludności.

Fazy przejścia

Demograficznego

Faza I (wysokostacjonarna)

�� charakteryzuje się wysokimi wartościami

współczynników urodzeń i zgonów; w efekcie tego

przyrost naturalny jest niewielki, wahający się w

okolicy zera. W fazie tej notuje się wysokie wartości

współczynnika dzietności (ilość dzieci

przypadająca na kobietę w wieku rozrodczym).

Wśród dzieci notowana jest jednak największa

śmiertelność ze względu na brak higieny i opieki

medycznej. Niski poziom rozwoju gospodarczego,

częste niedobory żywności i klęski głodu w

połączeniu z brakiem higieny i opieki medycznej

powodują wysoką umieralność oraz obniżenie

przeciętnej długości życia do 45-50 lat. W fazie tej

znajdują się obecnie odosobnione plemiona

zamieszkujące niedostępne obszary (np. Amazonia,

Borneo, Nowa Gwinea

Faza II (wczesnego wzrostu

�� współczynnik urodzeń nadal pozostaje wysoki,

natomiast gwałtownie obniża się współczynnik

zgonów, głównie za sprawą wprowadzenia zasad

higieny i podstawowej opieki medycznej,

opanowania epidemii oraz poprawy warunków życia

i lepszego wyżywienia. Dzięki temu gwałtownie

wzrasta przyrost naturalny, osiągając wartości

powyżej 20‰. Fazę tę nazywa się często eksplozją

demograficzną. Uwidoczniła się ona szczególnie w

XX w. w państwach rozwijających się, w których w

ciągu krótkiego czasu ograniczono umieralność, a

poziom urodzeń utrzymał się na wysokim poziomie

dzięki czemu przyrost naturalny osiągnął

szczególnie wysokie wartości. Obecnie w fazie tej

znajduje się wiele państw afrykańskich

Faza III (późnego wzrostu)

�� w fazie tej zaczyna spadać współczynnik

urodzeń, co jest związane ze świadomą

regulacją urodzeń i planowaniem rodziny.

Współczynnik zgonów początkowo jeszcze

się obniża, a następnie stabilizuje na

niskim poziomie dzięki podnoszeniu

poziomu higieny i opieki medycznej.

Wydłuża się przeciętne trwanie życia,

dochodząc do 65 lat. Przyrost naturalny

nadal jest wysoki, jednakże stopniowo

wraz ze spadkiem liczby urodzeń zaczyna

się obniżać. W fazie tej znajdują się

obecnie państwa średnio rozwinięte

gospodarczo.

Faza IV (niskostacjonarna)

�� w fazie tej zarówno współczynnik urodzeń,

jak i zgonów utrzymują się na niskim

poziomie. Wynika to z przyjętego przez

społeczeństwo modelu rodziny, w której

dzietność obniża się poniżej 3 dzieci na

jedną kobietę. W rezultacie tego przyrost

naturalny jest niewielki, nawet zerowy, a

liczba ludności się stabilizuje. W fazie tej

znajdują się głównie wysoko rozwinięte

państwa europejskie oraz Stany

Zjednoczone, Kanada, Australia

Teorii ekonomicznej dzietności

Leibensteina

�� H. Leibenstein opublikował w 1957r. pracę

Rozwój i zacofanie gospodarcze, w której

podjął próbę sformułowania teorii określającej

czynniki wyznaczające pożądaną liczbę

urodzeń w rodzinie (podstawy tzw. teorii

ekonomicznej dzietności).

�� Teoria ta dotyczy skali mikrodemograficznej.

Wychodzi ona z założenia, że fakt powołania

do życia dziecka jest poprzedzony swego

rodzaju rachunkiem ekonomicznym, a więc

decyzja podejmowana jest w wyniku

kalkulacji korzyści (użyteczności) i kosztów.

3 rodzaje użyteczności dziecka

Leibensteina :

�� Użyteczność dziecka jako dobra

konsumpcyjnego będącego źródłem

osobistej radości dla rodziców

�� Użyteczność dziecka jako

producenta; można oczekiwać, że po

pewnym czasie dziecko przystąpi do

pracy i przyczyni się do wzrostu

dochodów rodziny

�� Użyteczność dziecka jako

potencjalnego źródła zabezpieczenia

rodziców na starość

Koszty posiadania dodatkowego

dziecka Leibenstein dzieli na:

�� Bezpośrednie, tj. bieżące wydatki na

utrzymanie dziecka aż do chwili,

kiedy samo zacznie

zarabiać(mieszkanie, wyżywienie,

odzież)

�� Pośrednie, tj. utracone możliwości w

następstwie urodzenia kolejnego

dziecka (niemożność pracy matki,

utracone zarobki w okresie ciąży,

mniejsza mobilność rodziców itp.)

Konkluzja teorii Leibensteina

�� Poziom rozwoju ekonomicznego

kraju kształtuje koszty i użyteczności

dziecka oraz skłania do realizowania

wysokiej lub niskiej płodności.

Płodność, zdaniem Leibensteina,

kształtowana jest przez zdarzenia

towarzyszące rozwojowi

ekonomicznemu. Tymi zdarzeniami

są: postępująca urbanizacja,

podnoszenie wykształcenia

członków rodziny, zróżnicowanie siły

roboczej oraz majątek rodziny

Teoria ekonomicznej dzietności

Beckera

�� Punktem wyjścia było założenie, że w

społeczeństwie rozwiniętym ekonomicznie

korzyści z posiadania dzieci są równe zero.

Pod względem ekonomicznym dziecko

stanowi dla rodziców obciążenie a nie

źródło dochodów.

�� Becker przyjął, że dzieci są źródłem

korzyści psychicznej dla rodziców i nie

przysparzają im dochodu pieniężnego ani

nie stanowią zabezpieczenia na starość.

Dzieci spełniają taka samą rolę jak dobra

luksusowe.

Dzieci, na które poniesiono większe

wydatki, nazywa Becker dziećmi

wyższej jakości (nie są moralnie

lepsze). Przy wyższych poziomach

dochodu rodziny powinny mieć

więcej dzieci i więcej na nie

wydawać. Aktualna dzietność zależy

w ujęciu jakościowym i ilościowym

od dochodów rodziny, kosztów

wychowania dziecka, gustów, wiedzy

antykoncepcyjnej, niepewności

1976r. teoria R.A. Easterlina

�� nowe podejście w ocenie kształtowaniu czynników

kształtujących płodność. Zdaniem Easterlina

wszystkie determinanty płodności oddziałują

poprzez jeden lub więcej z następujących

czynników:

�� Popyt na dzieci wyrażony liczbą dzieci

dożywających wieku dorosłego, jaką rodzice

chcieliby mieć gdyby kontrola urodzeń nie pociągała

żadnych kosztów

�� Potencjalna liczba urodzonych dzieci wyrażona

liczbą dzieci dożywających wieku dorosłego, jaką

rodzice mieliby, gdyby świadomie nie kontrolowali

płodności

�� Koszty kontroli urodzeń

Easterlin za podstawową zmienną

zależną uznaje

�� liczbę dzieci dożywających wieku

dorosłego, gdyż rodzice są zainteresowani

właśnie tą liczbą a nie liczbą urodzeń.

�� Za bezpośrednie determinanty popytu na

dzieci autor uznaje:

�� Dochody

�� Koszty dziecka w porównaniu do kosztów

dóbr trwałego użytku

�� Subiektywne preferencje posiadania dzieci

w porównaniu do innych dóbr

�� Metody analizy demograficznej

1. Klasyczne miary statystyczne

�� 2. Średni stan ludności

�� 3. Współczynniki demograficzne

�� Współczynnik zawierania małżeństw

�� Współczynnik rozwodów

�� Współczynnik urodzeń

�� Współczynnik płodności

�� Współczynnik zgonów

�� Współczynnik przyrostu naturalnego

�� Współczynnik dynamiki demograficznej

�� 4. Standaryzowane współczynniki demograficzne

�� 5. Siatka demograficzna (siatka LEXISA)

Klasyczne miary statystyczne

�� Wskaźniki struktury

�� Miary przeciętne

�� Miary zmienności

�� Wskaźniki dynamiki

�� Współczynniki korelacji

Średni stan ludności

Współczynniki demograficzne

Ogólny współczynnik zawierania małżeństw

(brutto)

Współczynnik zawierania małżeństw

(netto)

Współczynnik rozwodów

Współczynniki reprodukcji ludności

Współczynnik urodzeń (rodności)

W tym współczynniku liczba urodzeń jest odnoszona do liczby całej ludności bez

względu na jej wiek, płeć i stan cywilny. Ze względu na to, że decydujący wpływ na

wielkość liczby urodzeń ma liczba kobiet, i to kobiet w wieku rozrodczym, przy ocenie

natężenia urodzeń należy posługiwać się współczynnikiem płodności.

Płodność

�� Płodność to natężenie urodzeń w badanej populacji kobiet

będących w wieku rozrodczym.

Ogólny współczynnik płodności

Płodność to natężenie urodzeń w badanej populacji

kobiet będących w wieku rozrodczym.

Zgony

�� Zgonem jest trwałe, czyli nieodwracalne ustanie

czynności narządów niezbędnych do życia,

konsekwencją czego jest ustanie całego ustroju.

�� Stosowany w statystyce termin umieralność jest

równoznaczny z pojęciem natężenia zgonów

wyrażający stosunek liczby zgonów ogółem do

liczby ludności, a termin śmiertelność oznacza

natężenie zgonów z powodu określonej choroby,

czyli jest to stosunek liczby osób zmarłych do liczby

osób, które zachorowały na tę chorobę

Roczny współczynnik zgonów

Współczynnik przyrostu naturalnego

Współczynnik dynamiki demograficznej

Współczynnik dynamiki demograficznej może

przyjmować wartości:

0 1 d W Roczna liczba urodzeń nie kompensuje rocznej liczby zgonów (liczba ludności

badanej populacji maleje)

1 d W Gdy roczna liczba urodzeń = roczna liczba zgonów (liczba ludności badanej

populacji nie ulega zmianie)

>1 d W Gdy urodzenia nie tylko kompensują roczną liczbę zgonów, lecz także daje

określoną nadwyżkę liczby urodzeń nad liczbą zgonów (mamy do czynienia z

zamierzoną reprodukcją ludności)

Standaryzowane współczynniki

Demograficzne

uwzględniają wpływ struktury populacji

wg wieku jak i natężenie występowania

zjawiska w wyodrębnionych

subpopulacjach poprzez zastosowanie

współczynników cząstkowych

wz

Siatka demograficzna

Siatka demograficzna pokazuje w jaki sposób w analizie

demograficznej rozwiązano problem czasu, wynikający z

ciągłości zjawisk demograficznych,

�� jest narzędziem w analizie kohortowej

Analiza kohortowa

�� Polega na śledzeniu zmian zachodzących w czasie w

określonej zbiorowości demograficznej (kohorcie) np.

�� Populacji osób urodzonych w tym samym roku

kalendarzowym

�� Populacji małżeństw zawartych w tym samym

roku kalendarzowym itp.

Siatka umożliwia obliczenie

- stan ludności na początku i na końcu kolejnych lat

- strukturę ludności wg wieku na początku i na końcu

kolejnych lat

- liczbę zgonów w ciągu roku

- liczbę zgonów w ciągu roku osób, które ukończyły

określoną liczbę lat

(Tablice trwania życia)

IV. Ludność, struktura ludności

1.Znaczenie analizy struktury ludności wg cech

demograficznych

2. Współczynnik feminizacji

3. Współczynnik maskulinizacji

4. Stan ludności wg spisów i bilansów (Polska,

Wielkopolska, Poznań)

5. Liczba kobiet na 100 mężczyzn w przekroju miasto,

wieś

6. Mediana wieku

7. Piramida wieku i inne wykresy

8. Bilans ludności- wnioski

Znaczenie analizy struktury ludności

�� Struktura ludności wg cech demograficznych (wiek;

płeć; stan cywilny;):

�� Struktura ludności wg cech demograficznych daje

podstawę do określenia wielu społeczno-ekonomicznych

konsekwencji na dziś i na przyszłość (np.

zapotrzebowania na miejsca w szkołach, miejsca pracy,

liczba małżeństw - mieszkania, potrzebę zaopatrzenia

medycznego).

�� Struktura ludności wg płci ma bezpośredni wpływ na

reprodukcję ludności przez odpowiednie kształtowanie

procesu zawierania małżeństw, urodzeń i zgonów

Współczynnik feminizacji

Współczynnik maskulinizacji

Stan ludności wg spisów i bilansów

30.VI.2009 liczba mieszkańców

_38153,0 tys.

Struktura

�� Miasto 23 294,0 tys.

�� Wieś 14 859,0 tys.

Ludność miast

_61,05%

Na wsi

�� Aż do 60 roku życia występuje

nadwyżka mężczyzn nad kobietami

�� Dopiero w rocznikach starszych istnieje

nadwyżka kobiet nad mężczyznami

Typ progresywny

Społeczeństwo młode

o stosunkowo dużej

rosnącej z roku na rok

liczbie urodzeń. Cechą

charakterystyczną jest

stały wzrost liczby

ludności. Graficznym

obrazem struktury

wieku takiej

zbiorowości jest

piramida w kształcie

trójkąta

równoramiennego

(podstawa to duża

liczba urodzeń).

Typ zastojowy

Mamy do czynienia ze

zbiorowością, w której

roczna liczba urodzeń

równa jest rocznej

liczbie zgonów, a każdy

następny rocznik

urodzeń zbliżony jest

do poprzedniego.

Graficznym obrazem

tej struktury jest

piramida w kształcie

dzwonu

Typ regresywny

Mamy do czynienia z

malejąca z roku na

rok liczbą urodzeń,

graficznym obrazem

takiej struktury jest

piramida o wąskiej

podstawie

przypominająca

kształt wrzeciona.

Gęstość zaludnienia w 2008 roku

Najwięcej

Śląskie,

małopolskie

Dolnośląskie

Łódzkie

Mazowieckie\

Struktura wg stanu cywilnego

�� Niecałe 30 % ludności to kawalerowie,

panny, single

�� Mężczyzn w stanie kawalerskim jest

powyżej 30 %

�� Kobiet w stanie panieńskim jest poniżej

20%

Struktura wg poziomu wykształcenia

(ludność powyżej 15 lat)

�� Wzrasta liczba osób z wyższym

wykształceniem

�� 6,5% (1988 rok)

�� 10,2% (2002 NSP rok)

Struktura wg poziomu wykształcenia

(ludność powyżej 15 lat)

�� Przyrost osób z wyższym

wykształceniem wyższy w populacji

kobiet w porównaniu z populacją

mężczyzn

Struktura gospodarstw domowych

�� Wzrasta liczba gospodarstw

Jednoosobowyc

Bilans ludności -wnioski

�� Obserwowany od 1997 roku spadek

liczby ludności został zahamowany

�� Jeszcze w roku 2007 liczba ludności

zmniejszyła się o 9,9 tys. osób

�� Przyrost naturalny 2009 to 35,1 tys.

�� Saldo migracji (ujemne) (-)14,9 tys.

Przyrost rzeczywisty

_20,2 tys

Struktura ludności według płci w latach 2007-

2009 nie uległa istotnym zmianom.

�� Na 100 mężczyzn w połowie 2009 r.

przypadało 107 kobiet

Obserwuje się spadek udziału populacji w

wieku przedprodukcyjnym

�� Obserwuje się wzrost udziału procentowego

ludności w wieku produkcyjnym i

poprodukcyjnym

Obserwujemy nasilający się z roku na

rok proces starzenia się ludności

W procesie starzenia się ogółu ludności daje się

także zaobserwować starzenie się ludności w

wieku produkcyjnym.

�� Oznacza to, że w tej grupie ludnościowej

zwiększa się udział procentowy roczników w

starszym wieku, czyli w wieku niemobilnym,

�� maleje zaś udział populacji w młodszym wieku,

czyli w wieku mobilnym.

Jaki % w ogólnej liczbie ludności

stanowią osoby w wieku emerytalnym

15,9% (2008)

_12,4% (1988)

Jak liczna jest grupa seniorów

�� (powyżej 80 lat)

Powyżej 1 mln

1

---