1. DOŚWIEDCZENIE DUCHA ŚWIĘTEGO W STARYM TESTAMENCIE
Doświadczenie Ducha Bożego jest ściśle związane z życiem samego Boga. Poznawanie Ducha Bożego wynikało z wiary w Jahwe. Działania Ducha doświadczano w życiu i historii. Duch Boży jest ściśle tożsamy z Bogiem. Na pneumatologię wpływ mają ślady przekazów prorockich, które mówią o „widzących”, - których ogarniał Duch Boży, wprowadzał ich w stan ekstatyczny. W początkach pneumatologii ST widać rozróżnienie na ducha dobrego i złego. Król Saul ogarnięty był złym duchem, mieszkańcy Sychem też, król Achab miał ducha kłamstwa. Izrael wierzył w jednego Boga (ścisły monoteizm), który panuje nad dobrymi i złymi duchami. Na rozwój pneumatologii miały wpływ ustanowienie królestwa i niewola babilońska. Z nastaniem królestwa powstaje pneumatologia polityczna - mówi się o Duchu Bożym, podkreślającym autorytet państwa w osobie króla - namaszczonego (ten, który przyjął Bożego Ducha, przedstawiciel Jahwe). Niewola babilońska - pneumatologia rozwija się w świetle zmienionej sytuacji. W miejsce państwa wchodzi idea wspólnoty. Powstaje tendencja do łączenia nauki o Duchu z kresem historii. Uwagę Duchowi poświęcają Ezechiel i Joel, którzy widza Ducha jako dobro dla narodu w czasach ostatecznych. Ez mówi o uniwersalnej mocy Ducha. Duch Jahwe będzie inaczej działał niż w królu. ST mówi o Duchu w kontekście odnowy relacji między Bogiem i człowiekiem. HELLENIZM - myśl mądrościowa, rozumienie Ducha zbliża się do idei wiecznej mądrości. Duch ten stawiany jest na równi z Duchem Mądrości Bożej. Mądrość Boża stwarza świat, a Duch Pański wypełnia całą ziemię. DZIAŁANIE I ISTOTA DUCHA W ST - Ruah (380 razy) oznacza wiatr, wichurę, tchnienie w organizmie ludzkim. Ruah oznacza też istoty niebies-kie (dobre lub złe). Jahwe działa przez Ruah (rozdzielenie Morza Czerwonego, zwiastun Jahwe, kara, np. Ps 4). Dalej Ruah oznacza dynamiczną siłę zależną od Boga, Wyrażenie Duch Święty służy do określenia wzniosłości i nienaruszalności Jahwe oraz transcendencji i istoty Boga. Działanie Ducha jest konkretne i nieuchwytne. Duch działa w jednostkach i w społeczeństwie; jest gwarantem charyzmatycznego przywództwa. Duch działa wewnątrz człowieka na rzecz wspólnoty np. Samson. Było przekonanie, że Duch Boży działa w jednostkach szczególnie wybranych. Ruah koresponduje z terminem Leb (serce) - kształtuje osobę człowieka. Przyporządkowanie Ruah do terminu Bara - stwarzać, Dakar - mówić. Pod wpływem teologii kultowej idea obecności Ducha zbliża się do zamieszkiwania Boga (Szekinach JHWH).	W Starym Testamencie Duch Święty nie jest jeszcze objawiony jako osoba. Jest to moc Boża przekształcająca osobowości ludzkie po to, by były zdolne do niezwykłych czynów. Czyny te zawsze mają na celu umocnienie ludu w jego powołaniu i ustanowienie go sługą a zarazem partnerem Boga świętego. Wyszedłszy od Boga i kierując się ku Bogu, Duch jest Duchem Świętym. Jest zaś Duchem uświęcającym, o ile Bogu Przymierza poświęca Izraela, który od Boga przyszedł. Działanie i objawianie się Ducha Świętego dokonuje się jakby w trzech specjalnych nurtach: w nurcie mesjańskim, dotyczącym zbawienia; w nurcie prorockim, wiążącym się ze słowem i dawa- niem świadectwa, i wreszcie w nurcie ofiarniczym. ukazującym służbę i poświęcenie się. Według tych trzech nurtów naród izraelski jest wzywany jako całość do przyjęcia Ducha. X. Leon-Dufour, Słownik teologii biblijnej, Poznań 1994, s. 226.
2. PNEUMATOLOGIA W LISTACH PAWŁOWYCH
Św. Paweł zastosował pierwotny, chrześcijański schemat przepowiada-nia (Ga 4,4-6). W tej formie zawarł duchowe doświadczenie chrześcijan - wraz z przyjściem Mesjasza zaczynają się wypełniać stare i duchowe obietnice. Dzieje Apostolskie - nosicielem ducha. Św. Paweł i św. Jan więcej miejsca poświęcają obdarowaniu Duchem ludzi - interesują się nowym stworzeniem na które został wylany Duch Boży. Przedwielkanocne doświadczenie Ducha. Jezus w swoim chrzcie doświadcza przyjęcia przez Jahwe i mocy Ducha Świętego - znaczenie tradycji prorockiej wzrasta (Mk 3,28nn) - stąd też oddaje autentyczne słowa Jezusa oraz świadczy o mesjańskim posłaniu Jezusa. Jezus działa w mocy Ducha Świętego - wyrzuca złe duchy. Przeciwnicy mówią że jest opętany przez Belzebuba. Grzech przeciwko Duchowi Świętemu ma miejsce w przypadku odrzuceniu Jezusa i Jego działalności. Doświadczenie Ducha po Wielkanocy. Sam Jezus, w swoim przepowiadaniu, niewiele miejsca poświęcił Duchowi Świętemu. Jednak wczesne przekazy powielkanocne opisują Jego orędzie na temat nadchodzącego królestwa Bożego oraz Jego czyny w mocy Ducha Świętego. Wielkanocne doświadczenie obecnego i wywyższonego Pana w Du-chu Świętym staje się doświadczeniem Ducha. Uczniowie doświadczają Jego darów. Opisują różne duchowe fenomeny, np.: Obecność Ducha we wspólnocie, jak kiedyś w świątyni (1Kor3,16; 6,12-20; wylanie Ducha Bożego - Ap2,11, Jol 3,1-5; Ga 3,26; mądrość, poznanie i moc wiary - 1Kor 12,8); Chrystologiczna albo typologiczno-pneumatyczna interpretacja Pis-ma Świętego - 1Kor 10,3; Duchowe podejście do prawa - 2Kor 3,3; Flp 3,3; Rz 2,28; Zachęta do dawania świadectwa wierze w obliczu prześladowania - Mk 13,11, Mt 10,20; Łk 11,12; Duch Święty jako Świadek - Rz 8,16-27; Rz 8, 9-1; Ap 5,32; Modlitwa eschatyczna i prorocka różnymi językami - 1Kor 12,17; Wprowadzenie i porwanie przez Ducha - Ap 8,39. Duchowa egzystencja Chrystusa i chrześcijan wg św. Pawła. Spotkanie ze zmartwychwstałym radykalnie przemieniło życie św. Pawła. Paweł pragnie tylko Pana, który został wskrzeszony w Duchu Świętym i działa tylko przez Ducha Świętego; którego Duch wzywa do wiary, który w chrzcie uzdalnia do duchowego życia, jednoczy wierzących, udziela im swoich darów do budowania wspólnoty i daje się poznać jako Duch Syna i Ojca we wszystkich przejawach. Zależało Pawłowi głosić Ewangelię po zmartwych-wstałym Jezusie - chce Go znać żywego. Wskrzeszony przez Ducha Świętego Jezus jest według św. Pawła „drugim Adamem” lub „Duchem ożywiającym”. Centrum teologii św. Pawła polega na tym, że ukrzyżowany i zmar-twychwstały Jezus, w swojej duchowej egzystencji, umożliwia nowe życie, którego nie warunkuje już ciało lecz moc Ducha Świętego. Według św. Pawła kto wiąże się z Jezusem zmartwychwstałym, ten jest z Nim jednego Ducha (1Kor 6,17). Duch Święty ma wskazywać na Jezusa Chrystusa jako Pana (1Kor 12,13). Duch jest więc, Duchem Chrystusa. Paweł charakte-ryzuje nowe wyznanie bez wyróżnienia, która jest nowym życiem w Jezusie Chrystusie (Ga 2,17; 1Kor 6,11; 1Kor 1; 2,30; Rz 15,16). W pismach św. Pawła Apostoła Duch Święty ujawnia się w formułach trynitarnych: 1Kor 12,4-6 i 2Kor 13,13. Chrześcijanin jest w Chrystusie i Duchu Świętym usprawiedli-wionym - wspólne działanie (1Kor 6,11), uświęcony (1Kor 1,2), otrzymuje pieczęć Chrystusa i Ducha Świętego, przylgnięcie do Chrystusa przez śmierć. Powinien odnowić się na nowo w Duchu Świętym, być wyznawcą Chrystusa, poddać się działaniu Ducha Świętego aby znalazł On w nas mieszkanie. Paweł zachowuje tożsamość osób (Rz 8,11) - nie zachodzi identyfikacja Chrystusa i Ducha Świętego. Zainteresowanie Pawła relacją Ducha i Chrystusa dochodzi do głosu gdy Apostoł przeciwstawia kamiennym tablicom z Księgi Wyjścia serca z ciała (2Kor 3,3). Działanie Bożego Ducha w życiu każdego człowieka św. Paweł pragnie osiągnąć poprzez podwójny cel: 1) Duch - Duchem Chrystusa - doszli przez Niego do wiary ludzie; 2) zobowiązać wierzących do życia według Ducha. Duch jako zasada życia wierzących. Według św. Pawła - ten, który umarł i zmartwychwstał w Chrystusie, dostąpił łaski dzieci Bożych. Św. Paweł wskazuje na egzystencję cielesną lub duchową. Ma to swoje zestawienie w listach: życie - śmierć; duch - ciało; zbawienie - potępienie. Św. Paweł całą naukę o duchowym życiu chrześcijanina streszcza w następujący sposób: należy poddać się zupełnie działaniu Chrystusa w swoim życiu dzięki pomocy Ducha Świętego. Paweł mówi o prawie Chrystusa. Ponieważ wierzący żyją w duchowej egzystencji, stąd cierpliwość i wytrwałość - duchowe elementy tej osobowości (Rz 8,26). Duch Święty przychodzi nam z pomocą, jest źródłem życia i jed-ności. Zamieszkuje On w ciele - ciało wasze jest świątynią Ducha Świętego. Duch Święty uzdalnia do służby dając charyzmat, dar (1Kor 12-14). Duch Święty ofiaruje charyzmaty w Kościele (mądrości, słowa, umiejętności poznawania wiary, łaska czynienia cudów, łaska tłumaczenia języków, pocieszania, udzielanie pomocy, kierowanie, zarządzanie, dar rządzenia, dar miłości, dar Ducha Świętego). Św. Paweł wylicza te dary i charyzmaty aby służyły wzrostowi wspólnocie kościelnej. Św. Paweł przypomina aby nie gasić Ducha. Oceny wszystkich charyzmatów dokonuje się na podstawie dwóch kryteriów: 1) wiara w Jezusa Chrystusa; 2) Budowanie wspólnoty. Naśladowanie Jezusa Chrystusa, dar Ducha Świętego nie objawia się najpierw w nadzwyczajnych czynach ale przede wszystkim przez to, że taki człowiek jest w stanie pomóc człowiekowi i potrafi budować wspólnotę. Duch Święty wzywa także chrześcijan do służby misyjnej - misyjnej Ewangelii. Również głosiciel Ewangelii winien być ofiarą Ewangelii, jaką składa się Bogu.
3. DUCH ŚWIĘTY W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH
W Ewangeliach Jezus ukazany jest jako Mesjasz. Jako kluczową scenę Ewangelie podają chrzest Jezusa w Jordanie. MK - który pisze ewangelie o Jezusie jako Synu Bożym chce pokazać, że jest kimś większym niż prorok. W scenie chrztu pisze o głosie z nieba i zstąpieniu Ducha z rozwartego nieba - jest to potwierdzenie Bożego Synostwa. U Mk jest mowa o Słudze Bożym, stąd można wnioskować, że nawiązuje on do Pieśni o Słudze Jahwe z Izajasza. Zstąpienie Ducha Świętego i obietnica Ojca są ze sobą ściśle związane. Duch legł u źródła Mesjańskiej działalności. MT - odwołuje się do sceny chrztu. Zauważa się odmienne słowa „To jest mój Syn umiłowany” - to proklamacja pod adresem uczniów. Pokazuje Chrystusa w kontekście sługi Jahwe. Ukazuje Jezusa wyrzucającego demony Duchem Bożym - dwa aspekty: 1) fakt wyrzucania demonów z człowieka dokonuje się przez Ducha; 2) powiązanie Ducha Bożego z aktualnością Królestwa Bożego. Perykopa chrzcielna odpowiada ostatniej scenie z tej Ewangelii - posłanie uczniów na świat. Przyzywanie trzech Osób Boskich. ŁK - Poświęca jeszcze więcej miejsca Duchowi Świętemu niż Mt. Zwraca uwagę na związek posłannictwa Jezusa z posłaniem Ducha Bożego. W mocy Duch Świętego Jezus powraca do Galilei. Powrót napełnionego Duchem Świętym Chrystusa z pustyni, jest zwieńczony jego wystąpieniem nad Jorda-nem. Napełnienie Duch Św. ukierunkowuje Jezusa na zwiastowanie Dobrej Nowiny. W mocy Ducha Świętego Jezus dokonuje niezwykłych znaków i cu-dów (Łk 12,4-12). Dar Ducha Świętego, którego Jezus sam będzie udzielał, jest streszczeniem wszystkich dóbr i darów Bożych. Dar ten musi być wybłagany. Czas wypełnienia się Królestwa Bożego jest darem Ducha.
4. DUCH SWIĘTY W EWANGELII ŚW. JANA
ŚW. JAN - drugi pneumatolog po św. Pawle. Jezus „przedwielkanocny” był nosicielem Ducha Świętego. Podkreśla, że Duch Święty pozostaje z Jezusem trwale od momentu Chrztu, choć brak samego opisu u Jana. Jest świadectwo Jana Chrzciciela. Jezus zmartwychwstały chrzci nie wodą lecz Duchem Świętym, jest CHRZCICIELEM, najważniejsze jednak zesłanie jest Ducha Świętego (od Ojca i Syna). Nawiązanie do Święta Namiotów (oczekiwanie na przyjście Mesjasza). Duch Święty jako: pocieszyciel, nauczyciel, świadczący, przekonuje świat o grzechu, sprawiedliwości, rzeczach przyszłych, więź Trzech Osób. Jezus zapowiada po sobie przyjście Drugiego Pocieszyciela, który da świadectwo Prawdzie prowadzi do Prawdy, uświęca, pełni rolę Orędownika, jest kontynuatorem Bożego dzieła Zbawienia i Oświecenia. JAKO DUCH PRAWDY: 1) Naucza i przypomina słowa Jezusa. 2) Daje świadectwo Synowi. 3) Przekonuje świat o grzechu. 4) Przygotowuje świat na ponowne przyjście Chrystusa 5) Prowadzi do całej Prawdy.	Teologia Janowa ponownie mówi o Duchu Prawdy (J 14,17; 15,26; 16,13; l J 4,6). Dalej, jest On Duchem świętości i uświęcenia, tzn. udzieleniem świętego życia (Rz l,4; 15,16; l Kor 6,11; l P l,2); Duch jest Miłością w Bogu i „wyzbyciem się” miłości Boga dla nas (Rz 5,5; 15,30; Ga 5,13.22; 2 Kor l,22; 3,17nn; l J 4,8-16). Mówienie o Duchu Miłości czy Miłości Ducha znajduje się w ścisłym związku z myślą, że Duch jest wspólnotą (communio) w samym Bogu i w jedności Ojca i Syna, i umożliw-wia jedność wierzących z Ojcem i Synem (2 Kor 13, 13; l J l, 3; 2, 20). Duch Boga wywołuje sprawiedliwość z wiary (Rz 5,2; Ga 5,5). Umożliwia On rzeczy-wistość nowego życia w Chrystusie, wolność od grzechu i od nieprzyjaźni względem Boga (Rz 7,6; 8,2) i utrzymuje dziecięctwo Boże odkupionych (Rz 8,15n). Pierwszym owocem Ducha jest miłość (Ga 5,22).
5. KSZTAŁTOWANIE SIĘ DOGMATU O DUCHU ŚWIĘTYM
W kontekście TRYNITARNYM; Duch Święty ściśle związany z Synem i Ojcem; społeczność przeżywała tajemnicę Trójcy Świętej w modlitwie i sakramentach. U św. Pawła mamy doksologie Ojca, Syna i Ducha Świętego. Nikt nie miał wątpliwości że Bóg jest jeden. Rozpoczęły się spory na temat pogodzenia jedności Boga z Jego troistością. Do Nicei (325), wyrażenia o Bogu w trzech osobach były bardziej spontaniczne niż systematyczne (w liturgii, modlitwach bez refleksji). W tym pierwotnym okresie nie było sformułowań doktrynalnych. Niemniej w czasach Apostołów głównym tematem przepowiadania Kościoła była prawda że Bóg zesłał swego Syna Mesjasza, który trzeciego dnia Zmartwychwstał i powrócił do Ojca. Mieli wszyscy mieć świadomość, że Jezus jest Mesjaszem. Pierwsze sformułowania trynitarne zawierały odwoływanie się do Ducha Świętego, który był natchnieniem dla proroków, darem udzielania Apostołom. W II w. bardziej szczegółowe reguły wiary, układane z zastosowaniem modelu diady odnoszą się do Ojca i Syna. później rozszerzają się o tzw. TRIADĘ - Ojciec stwarza świat, Jezus Boży syn odkupił świat, Duch Święty uświęciciel. ŚW. IRENEUSZ Z LYONU: 1) Bóg Ojciec - niestworzony, niematerialny, itd.; 2) Syn, Pan, J. Chr. - przez Niego wszystko stworzone, zrekapitulował wszystkie rzeczy, niszczy śmierć, był przy stwarzaniu świata 3) Duch Święty - przez Niego prorocy, Kościół, wszyscy ludzie, których odradza dla Boga. Uznany za autora Pismo Święte. Duch Święty - MĄDROŚĆ; wraz z Ojcem i Synem był przy stworzeniu świata i człowieka. Syn i Duch Święty nazwał rękami Ojca (ścisłe powiązanie). Przez proroków i apostołów Duch Święty. odkrywa Boską ekonomię, którą poznaje każdy, kto czyta Pismo Święte w Kościele. Między Kościołem a Duchem Świętym istnieje głębokie zjednoczenie. W II w. pojawiła się nauka montanistów, która odnosiła działanie Duch Święty. do ludzi oddających się ascezie, surowości, rygoryzmowi etycznemu. Kościół odrzucał skrajne rozumienie Duch Święty, że został On dany w pełni biskupom. Kościół skutecznie zapobiegał przeciwstawianiu charyzmatu i urzędu. TEOFIL Z ANTIOCHII: Duch Święty jako MĄDROŚĆ, zaś Apostołowie są nosicielami Ducha Świętego. TERTULIAN: był też u montanistów, fascynował się ich sposobem życia. Nauczał, że Trójca nie sprzeciwia się monarchii Bożej, Duch Święty. jest głosicielem i interpretatorem ekonomii zbawienia. Jednocześnie przypisywał Duch Święty. rolę przemawiającego w tekstach Pismo Święte, tego który wypowiada się przez Ojca i Syna. Duch Święty. działa w Kościele; przez swoje montanistyczne nastawienie sądził, że Kościół we właściwym sensie jest istotą duchową. ORYGENES: Pismo Święte potwierdza egzystencję Duch Święty. Przypisywał funkcje wobec wierzących: Ojciec - udziela istnienia, Syn - darzy rozumem, Duch Święty - uświęca. Duch Święty skutecznie działa tylko w stosunku do tych, którzy są na drodze do głębszego życia duchowego, którzy są zaangażowani, którzy poddają się Jego działaniu. Chrzest jest równoważny z udzieleniem Duch Święty. Powszechny dar Duch Święty. udzielany we chrzcie, ale prawdziwy dar Duch Święty. u pneumatyków, zachowujących wewnętrzną czystość i oddanych życiu ascetycznemu.
6. HEREZJE PNEUMATOLOGICZNE
SABELIANIZM - III w. negował hipostazę/osobę Ducha Św., Syna. Ojciec, Syn i Duch Św. mielibyć jedynie trzema sposobami jawienia się jednoosobowego Boga. Jeden jedyny Bóg jawi się na trzy sposoby. Głosił jednoosobowość Boga. Bóg: Ojciec - Stworzyciel, Syn - Odkupiciel, DŚ - Dawca Łaski. DUCHOBURCY/PNEUMATOCHOWIE/MACEDONIANIE/EUNOMIANIE Uczyli, że Syn i Duch są stworzeniami, byli niżsi od Ojca, podporządkowani Mu (subordynacjanizm). Prawdziwy Bóg jest Ojcem i jest jednoosobowy. Obrazuje to ich wyznanie wiary (por. Arianizm). FANTAŚCI - 1 Kor 14 zwykli powoływać się na prywatne powołania, przeciwsta-wiali objawienie Ducha Świętego objawieniu Chrystusa, zwłaszcza w Jego postaci eklezjalnej przyczyniło się to do przeciwstawiania charyzmatu urzędowi.
7. PNEUMATOLOGIA NA WSCHODZIE
Charakter praktyczny, apofatyczny (lepiej milczeć i nie roztrząsać prawdy ogłoszonej przez Kościół). Rozwija się na bazie liturgii, świąt, sakramentów, epiklezy, ascezy, mistyki, modlitwy. Rozwijana przez mnichów egipskich, syryjskich, greckich, Ojców wschodni (św. Atanazy, Ewagriusz z Pontu), Ojcowie kapadoccy (Bazyli, Grzegorz z Nysy, Grzegorz z Nazjanzu, Dydym Ślepy), później wpłynęli też: m.in. Grzegorz Palamas, teologowie Rusi Kijowskiej. Duch Święty w teologii wschodu. Hipostaza odróżniona od Ojca i Syna („poszerzenie” natury Boskiej). Słowa: „Dusza” Królestwa Niebieskiego; Moc przebóstwiająca, źródło życia i łask; czasami jako „łaska bezosobowa” jakby platońska. Ojcowie wczesnosyryjscy: Afrahat, św. Efrem, uczestnicy synodu w Seleucji-Ktezytonie(?) w 410 r.; nauka Duch Święty to Bóg nie dający się wypowiedzieć, przedstawiany w formie żeńskiej np. Ruah jako Matka, Oblubienica, Boska siła, Żebro Logosu, symbol Miłości dziewiczo-oblubieńczej między Ojcem a Synem i zarazem symbol dziewiczo-narzeczeńskiego odniesiona do człowieka i stworzenia. Orygenes wyodrębnia Ducha od Ojca i Syna niemal jako „substancję”; był bliski tryteizmowi. Syn pochodzi tylko od Ojca, przy pochodzeniu Ducha od Ojca Syn jest pośrednikiem. Ojciec + Syn + Duch = jedność Boga w Boskiej Triadzie. Syn i Duch są Boscy, nie są stworzeniami. Uczył o jedności immanentnej i historiozbawczej Boga: Ojciec jest Stwórcą wszystkiego, Logos - daje zrozumienie, Duch - uświęca. Symeon Nowy Teolog (z Konstantynopola, XI w.): D. Ś. jest niestworzonym światłem, które stwarza, wybawia z ciemności, daje życie, oświeca człowieka (na podstawie 1J 1,5). Bóg jest światłością a Duch do niej prowadzi. Grzegorz Palamas: energetyczna koncepcja Trójcy - Jedna istota o trzech Energiach Boskich (nie osobach-Hipostazach). D. Ś. to Energia Miłości, Jednoczenia, Mocy Duchowej. Teologowie rosyjscy (Chomiakow, Bułgakow, Losy, Ewdokimow): rozwijali pneumatologię w ścisłym związku z chrystologią i monarchią Ojca. (Np. Bułgakow uczył, że ludzką quasi-wcieloną hipostazą Ducha Św. jest Matka Boża „nosicielka Ducha” dająca ziemską genezę Jezusowi). Przebóstwienie człowieka zaczyna się od DŚ, który bliższy jest nam niż my sami. D. Ś. Postrzegany jako zasada wszelkiego działania Bożego w czł. W teo. Wsch. Można dostrzec tendencję do zamazywania rysów osobowych D. Św.
8. PNEUMATOLOGIA NA ZACHODZIE
Przedstawiciele: Hilary z Poitiers, Ambroży, Hieronim. Zapoczątkował Tertulian: Trynitarna reguła wiary - równość Osób w Trójcy zgodnie z formułą chrzcielną. Przeciw modalizmowi. Nadał zaimki osobowe każdej z osób: Ojciec - Ja, Syn - Ty, Duch - On. Ojciec to pierwsza osoba, Syn-druga, Duch-trzecia. Ojciec i Syn mówią wobec siebie w Duchu i przez Ducha, Św. Augustyn: Ukazuje jedność istoty i różnorodność osób. Biblijny fundament to Rz 5,5 - Duch św. wychodzi do człowieka. Pyta o historiozbawczą funkcję D. Ś. w Trójcy immanentnej. Drugim problemem jest różnica między posłaniem i pochodzeniem D. Ś. od posłania i pochodzenia Syna - opiera się na P. Św. i racjach rozumowych. Ukazuje równość osób Trójcy, odrzuca podporządkowanie osób. Trzej są nierozdzielni w działaniu i bycie. Problem różnicy 3 osób przy jedności istoty rozwiązuje przy pomocy pojęcia relacja. Relacje tworzą osoby. Osoby Boże `tworzone są' przez relacje. Duch określany jako Dar wzajemny Ojca i Syna, komunia między nimi, więź miłości. Wprowadza Triadę: Amans - Kochający, Amatus - Kochany, Amor - Miłość. W dalszej części określa Boskie Osoby przez: Mens - Ojciec - Memoria, Intelectus - Syn - Inteligentia, Amor - Duch Św. - VOLUNTAS. Dwa kierunki po Augustynie: 1. - PSYCHOLOGICZNY (PERSONALNY) - Duch Św. rozważany w odniesieniu do Woli. 2 - Społeczny - DŚ stanowi więź miłości wzajemnej między Ojcem a Synem. Tomasz z Akwinu D Św. to Osobowa Miłość Boża na bazie woli po linii psychologicznej. Ryszard ze św. Wiktora D Św. to Miłość międzyosobowa między Ojcem i Synem jako „współumiłowany”. Bonawentura po linii psychologicznej D Św. to Dar Wzajemny między Ojcem a Synem ad intra; dar dla człowieka. Średniowiecze D Św. ad extra łączono z łaską, Miłością, Świętością, Wolnością (Lombard, Dunst Szkot, Kocham). Luter D Św. jest Mocą Chrystusa i Zbawiciela; jest to soter pro me. Reformatorzy protestanccy głosili pneumatologią Augustyna. Czasy nowożytne ograniczenie do „jedności działania Trójcy ad extra” bez pełnej pneumatologii; broniona jest jedność Trójcy, anulowano patrystyczną Trójcę historiozbawczą (Orygenes, Ireneusz) a nawet w pewnym sensie Trójcę w ogóle, rozważając jedynie relacje: Bóg - Jezus z Nazaretu.
9. PROBLEM FILIOQUE
Problem filioque sięga czasów Augustyna., który pojmował D. Ś. jako Komunię, Miłość, Dar Ojca i Syna. Jest więzią Ojca i Syna, stąd pochodzenie od Ojca i Syna. Od Ojca pochodzi zasadniczo - principialter, a od Syna jako komunio (wspólnie - łączył Syna z Ojcem, zawsze razem). W P.Ś. jest mowa o pochodzeniu D.Ś. od Ojca ale też jest mowa o związku między Synem a D.Ś. Problem pochodzenia był ujmowany w symbolach wiary: Epifaniusza (348): D.Ś. poch. od Ojca a udzielany przez Syna; Atanazjańskim (450): D.Ś. pochodzi od Ojca i Syna; Toledańskim (VII w): D.Ś. poch. Od Ojca i Syna; Nicejskim II (787): D.Ś. poch. Od Ojca przez Syna; SŁOWO FILIOQUE (i Syna) dodano na zachodzie do symbolu Nicejsko-konstantynopolitańskiego (381) i weszło do lit. Hiszpańskiej, jerozolimskiej i galijskiej. W 1014 r. papież Benedykt VIII włącza je do liturgii rzymskiej. Naukę o filioque potwierdzają sobory: Lateranejski IV (1215), Lioński II (1274). W 1439 r. Sobór Florencki w dekrecie do Greków uznał prawowierną formę - a Patre per Filium (od Ojca przez Syna). spór o filioque między wsch a zach wybuchł nie na tle rozumienia Trójcy Św. lecz na tle politycznym, chodziło o walki Konstantynopola przeciwko Rymowi o jurysdykcję nad Bułgarią. Patryjarcha Focjusz w sporze z patryjarchą Ignacym potępił tzw. Fałszywe Doktryny misjonarzy łacińskich w Bułgarii, których sprowadził kniaź Borys I Michał, nie chcąc zależności od Konstantynopola. Synod pod władzą Focjusza (877 r.) potępił owe innowacje (filioque), a sam socjusz uznał te sformułowania za bezbożne i bluźniercze. Następny synod (879-880) w Konstantynopolu przyjął credo bez filioque. Focjusz uznał, że D.Ś. poch. tylko od Ojca a Padle solo. Grecki pogląd, że D.Ś. poch. „Przez Syna”, i łaciński „i Syna” nie są ze sobą sprzeczne. Ojciec jest dla D.Ś. początkiem bez początku a poch. od Syna jest TOWARZYSZĄCE (comuniter). Wg teologii zachodniej Ojciec i Syn stanowią jedną zasadę pochodzenia. Wschód zaś kładzie akcent na monarchię Ojca. Zachód natomiast przez filioque zabezpiecza współistotność w filioque, twierdząc, że gdyby poch. tylko od Ojca to niczym nie różniłby się od Syna, byłby drugim Synem. Wschód nie słusznie zarzuca zachodowi, że poch. D.Ś. od Ojca i Syna zakłada dwa źródła.

Et in Spiritus Sanctum, Dominum et vivi ficantem: qui ex Patre Filioque procedit.

6

---