Socjologia
Kultura jako wyróżnik człowieka.
Kultura tworzona jest dzięki rozwiniętemu mózgowi człowieka, co odróżnia go od świata zwierzęcego.
Kultura oznacza to wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.
# Wszystko, co wchodzi w skład tak rozumianej kultury, możemy spotkać także w świecie zwierzęcym, ale jedynie w formie zalążkowej. Dlatego też to, co w świecie zwierzęcym jest, podobnie jak ludzka kultura, rezultatem uczenia się oraz pozagenetycznego przekazu informacji, określane jest mianem protokultury.
Charakterystyka kultury jako atrybutu człowieka:
a. Kultura obejmuje całość życia człowieka
- wszelkie czynności np. ( jedzenie, co jemy i jak jemy: zależy od kultury)
- wszelkie zachowania ludzkie
b. Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego.
- kultura jest dziełem człowieka
- żaden człowiek nie jest bez kultury, co najwyżej jego kultura mam się nie podoba.
- w antropologicznych opisach kultur używa się raczej przymiotnika kulturowy niż kulturalny - jest to dodatnia cecha wartościowania człowieka.
c. Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym.
- kultura powstaje i rozwija się w wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje.
- jeden człowiek nie stworzy kultury, dopiero to, co wymyśli i zostanie przyjęte przez innych i wprowadzone w obieg społeczny może stać się częścią kultury.
d. Kultura narasta i przekształca się w czasie.
- kultura jest przekazywana z pokolenia na pokolenie i dlatego jest nieodłącznie związana ze świadomością czasu i istnienia w czasie, a także z różnymi formami pamięci przeszłości i sposobami jej przekazywania.
Wielość kultur i kryteria ich wyodrębniania
Kryteria wykreślania granic poszczególnych kultur są tak różne, jak różne są kryteria. Mają różny stopień ogólności i często się krzyżują.
Mamy kulturę:
- zbiorowości terytorialnych - takimi były izolowane plemiona, które zamieszkiwały wyraźnie wyodrębnione obszary i tworzą wyodrębnione całości, np. plemię Trobriandczyków z wyspy Pacyfiku, kulturę ich badał polski antropolog Bronisław Malinowski.
- zbiorowości terytorialnych pod względem cech środowiska, które wymusza określone sposoby życia i sprzyja upodobnieniu się kultur tych zbiorowości, np. kultura górali karpackich czy amerykańskich Indian z Równin, czy kultura zachodnio- europejska
- narodową - przy czym kiedy mówimy o narodowej kulturze polskiej, francuskiej czy jakiejś innej, kryterium terytorialne łączy się z kryterium etnicznym.
- zbiorowości różniących się typem gospodarki - czyli: kultura społeczeństw pierwotnych, społeczeństw rolniczych, społeczeństw przemysłowych.
- wyodrębnioną wedle kryteriów chronologicznych - np. kultura średniowieczna, epoki renesansu czy oświecenia.
- wyodrębniona segmentami wielorako zróżnicowanymi większych zbiorowości - np. w dawnych czasach była to szlachta i mieszczaństwo, w nowszych chłopi i robotnicy.
- wedle kategorii wiekowej - np. kultura młodzieżowa.
Subkultura - podkultura, to pewien zespół regularności kulturowych, występujących w dowolnej zbiorowości, która jest mniejsza od większej zbiorowości będącej podstawą wyodrębnienia danej kultury, np. kulturę polską możemy rozpatrywać jako subkulturę europejską.
Termin subkultura jest także stosowany jako określenie wzorów zachowań występujących w niewielkiej zbiorowości, które dzięki odmienności tych wzorów wyodrębniają się w ramach szerszych społeczeństw, np. subkulturę młodzieżową, subkulturę kibiców piłkarskich, subkulturę górnicza, subkulturę więzienną.
Kultura większości danego społeczeństwa jest określana mianem kultury dominującej.
Relatywizm kulturowy
Etnocentryzm - jest to skłonność do wynoszenia własnej grupy ponad inne i traktowanie jej kultury jako przewyższającej wszystkie inne oraz ocenianie praktyk wedle norm kultury własnej.
# Jedną z jego form jest europocentryzm.
# Przeciwieństwem jego jest relatywizm kulturowy - nie jest czymś jednorodnym.
Wyróżnia się następujące odmiany relatywizmu kulturowego:
- Relatywizm kulturowy jako zasada metodologiczna - oznacza wymóg, aby badacz obserwując i opisując jakąś kulturę, stosował perspektywę uczestnika danej kultury, a na praktyki badanej kultury nie patrzał z punktu widzenia norm i wartości kultury własnej, ale zwracał uwagę na znaczenie, jakie przypisują im uczestnicy badanej kultury, oraz na funkcje, jakie praktyki te pełnią w życiu danej zbiorowości.
- Relatywizm kulturowy jako element światopoglądu - polega na przekonaniu, że wszystkie kultury są równe. Można je porównywać i wskazywać podobieństwa oraz różnice między nimi, ale nie wolno ich mierzyć jedną miarą i szeregować na skali kultur niższych i wyższych, lepszych i gorszych. Przejawia się w równouprawnieniu kultur oraz tolerancją wobec wszelkich praktyk rozmaitych kultur.
- Relatywizm kulturowy jako teoria i filozofia człowieka - jest to pogląd, że człowiek jest bez reszty wytworem kultury. Jego sposób postrzegania, wartościowania i zachowania zależy tylko i wyłącznie od kultury, w jakiej się wychował i jakiej żyje - pogląd ten to kulturalizm.
- Relatywizm kulturowy jako relatywizm wartości - jest to pogląd, że nie ma wartości uniwersalnych, wszystkie są produktem określonych kultur, są wobec nich funkcjonalne oraz zrozumiałe w ich kontekście.
Kultura symboliczna
Obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokojeniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, których zaspokojenie jest niezbędne dla przeżycia.
Potrzeby te nazywane są ekspresyjno - integracyjnymi, np. dawanie wyrazu uczuciom i impulsom twórczym oraz uzyskiwanie poczucia łączności z innymi ludźmi i uczestnictwa we wspólnocie.
# Dziedzina kultury symbolicznej to dziedzina symboli.
# Symbole często bywają rozumiane szeroko i utożsamiane ze znakami.
ZNAKI - to każdy przedmiot czy zjawisko, które ludzie odnoszą do czegoś innego.
# Znak charakteryzuje stosunek do tego, co oznacza, czyli jest to stosunek między znaczonym a znaczącym, np. czerwone światło na skrzyżowaniu (znaczące), które oznacza nakaz "zatrzymaj się"(oznaczone).
# Najpowszechniejszym systemem znaków jest język, dowolny alfabet, w którym każdy znak graficzny oznacza bądź dźwięk, jak w fonetycznym alfabecie łacińskim, bądź przedmiot czy pojęcie, jak w alfabecie chińskim.
Znacząca część znaków pełni funkcję instrumentalne. Nie ma własnej treści ich wartość jest wyłącznie wartością narzędzia służącego przekazywaniu treści tego, co jest znaczone.
# Istnieją wartości o tak wielkiej wadze, że część przynależnego im respektu spływa na ich znaki, wskutek tego nabierają samoistnej wartości, Te znaki to symbole w węższym czy właściwym znaczeniu, np. symbol krzyża w kulturze chrześcijańskiej.
# Wartości, których znaki mają postać symboli są wartościami autotelicznymi - czyli są ważne jako takie, a dążenie do realizacji jest swoistym celem, nie zaś drogą do celu znajdującego się poza nimi.
Dziedzina kultury symbolicznej to świat autotelicznych wartości, symboli, zachowań. Np. w społecznych konkretach jest to świat religii, sztuki, zabawy, a po części nauki.
Marksizm
Twórcą jest Karol Marks
# jego teoretyczne rozważania wynikały z potrzeby znalezienia sposobu zmiany współczesnego mu społeczeństwa, nazywanego przez niego kapitalistycznym, bądź burżuazyjnym.
# krytykował istniejącą rzeczywistość - za całe zło odpowiedzialny jest kapitalizm i nie jest to przejściowe i przypadkowe. Wynikał z tego wniosek, że nie należy myśleć o naprawianiu istniejących stosunków, lecz dążyć do całkowitej zmiany. Aby działania były skuteczne, należy odkryć, co rządzi zmianami społecznymi. To stało się jego podstawowy pytanie, a odpowiedź w znacznej mierze określiła charakter marksistowskiej socjologii jako materializm historycznego.
# Teorię Marksa charakteryzowała scjentystyczna i makrospołeczna perspektywa oraz holizm.
# z tej perspektywy społeczeństwo ukazało mu się jako obiektywnie istniejąca całość, której wszystkie części są ze sobą powiązane, a jego zmianę powiązano z procesem historycznym, rządzącym się takimi prawami jak procesy przyrodnicze i przebiega w sposób konieczny.
# jego teoria zmiany stała się teorią rozwoju społecznego, zaś głównym zadaniem - wykrycie jego praw.
# prawa te sformułował na podstawie analizy współczesnego mu kapitalizmu - doprowadziło to Marksa do sformułowani teorii formacji społecznych.
# Formacje społeczne wg niego to typy społeczeństw i etapy rozwoju społecznego.
# wyróżnił formacje- azjatycką, antyczną, feudalną i burżuazyjną, później dodano do nich formację wspólnoty pierwotnej i formację komunistyczną.
# dla Marksa było istotne wykazanie na podstawie praw rozwoju społecznego, że koniec kapitalizmu jest koniecznością historyczną. Kres kapitalizmu miał zapoczątkować prawdziwą historię ludzkości. Dotychczasowe dzieje to tylko prehistoria.
O specyfice marksistowskie teorii rozwoju decydują jej 2 cechy.
1. Jest to orientacja przyszłościowa,
2. Uznanie sprzeczności i konfliktów za siłę napędową rozwoju.
# teoria Marksa była w późniejszych czasach różnie interpretowana i stanowiła przedmiot gorących sporów środowiskach marksistowskich.
Ewolucjonizm
# klasykiem jego był w XIX wieku Herbert Spencer.
# podstawowe założenia cechują ewolucjonizm podobnie jak marksizm:
perspektywa makrospołeczna
scjentystyczna
holizm
przekonanie, że rozwojem społecznym rządzą prawa
Ewolucjonizm różni się od Marksizmu dwoma rzeczami:
1 - pojmowaniem praw rządzących rozwojem społecznym (dla ewolucjonizmu były to prawa te same, które rządzą ewolucją w świecie przyrody.
2 - orientacją czasową (u ewolucjonistów jest orientacją przeszłościową)
Uboczną konsekwencją orientacji ewolucjonistycznej stało się odmawianie wartości tym elementom kultury, które odbiegały od wzorów europejskich- skończyło się to po II wojnie światowej, ponieważ nastąpił zmierzch kolonializmu i zaczęto dostrzegać wartości innych kultur oraz ze z pewnymi problemami potrafią lepiej sobie radzić niż europejska kultura społeczeństwa przemysłowego. Ewolucjonizm stanął przed wyzwaniem.
# Podjął je neoewolucjonizm, i to na różne sposoby. Np. odróżnienie ewolucji konkretnej od ewolucji ogólnej.
- ewolucja konkretna - to ewolucja poszczególnych kultur, z których każda idzie własną drogą rozwojową, przechodząc przez powiązany historycznie ciąg form.
- ewolucja ogólna - to wyłanianie się kolejnych poziomów rozwoju powszechnego, ciąg stadiów, których ilustracją sa konkretne, historyczne formy.
# Ewolucjonizm wywarł wpływ na socjologię, rozbudzając u jej przedstawicieli świadomość rozmaitości społeczeństw.
Społeczeństwo tradycyjne
# jest to najczęściej społeczeństwo istniejące w europejskim kręgu kulturowym do czasu rewolucji przemysłowej,
# służy jako tło do charakterystyki społeczeństwa przemysłowego.
# jest oparte na rolnictwie i dominuje w nim gospodarka naturalna
# jednostkami produkcyjnymi są gospodarstwa domowe, samowystarczalne
# rynek i wymiana towarowa są słabo rozwinięte
# znikoma rola dążenia do zysku
# pieniądz ma nie wielki wpływ na kształt stosunków społecznych i na określenie miejsca człowieka w społeczeństwie
# człowiek jako nie autonomiczna jednostka, lecz jako cząstka zbiorowości
# komunikacja i przekazywanie informacji droga ustną
# czytanie i pisanie tylko dla nie licznej elity
# ludność skupiona na wsiach, mało miast
# podstawa społeczności to rodzina i sąsiedzi
# cechuje ich zachowawczość orientacja przeszłościowa, przeszłość uzasadnia sposób postępowania i dostarczania wzorów zachowania się.
# ich przestrzeganie zapewnia silna, nieformalna kontrola społeczna
Społeczeństwo przemysłowe
# istota jest gospodarka rynkowa oraz masowe wytwarzanie dóbr materialnych przy użyciu maszyn poza gospodarstwem domowym
# jednostki produkcyjne są wyspecjalizowane w wytwarzaniu dóbr jednego rodzaju, co wiąże się z podziałem pracy
# zysk jako motywacja działań gospodarczych
# pieniądz wyznacznikiem miejsca człowieka w społeczeństwie
# rozwojowi przemysłu towarzyszy rozwój miast
# zwiększa się przestrzenna i społeczna ruchliwość ludzi
# umacnia si i rozrasta się władza centralna państwa, kontrola formalna: policja, sądy, więzienia
# upowszechnione pisanie i czytanie
# rośnie rola wykształcenia
# pojawiają się środki masowego przekazu, przez to wytwarza się kultura masowa
# człowiek jest autonomiczną jednostką a nie cząstką zbiorowości
# charakterystyczne cechy kulturowe tego społeczeństwa to:
dążenie do osobistych osiągnięć
racjonalność
sekularyzacja
indywidualizm
Społeczeństwo poprzemysłowe, ponowoczesne i informacyjne
# zrodziło się u schyłku lat 60-tych XX wieku
# różnymi nazwami określano to społeczeństwo:
Daniel Bell napisał książkę, gdzie ogłosił narodziny nowego poprzemysłowego społeczeństwa
Określano także jako społeczeństwo ponowoczesne
Jako nawet pokomunistyczne - Drucker 1999 r.
Jako społeczeństwo informacyjne - niektórzy uważają je jako odrębny typ społeczeństwa
Społeczeństwo informacyjne
# to takie, w którym produkcja towarów i usług zależy od przekazywania informacji
# szybkie komputery i rozwój technik telekomunikacyjnych umożliwiają wytwarzanie, przekształcanie i przekazywanie znacznej liczby informacji
Konsekwencje powstania i rozwoju społeczeństwa
# pojawia się płynność rynku pracy zagrażająca stabilizacji zatrudnienia i wymaga stałej elastyczności - przez to zwane również społeczeństwem ryzyka
# zmieniają się relacje: pracownik - miejsce pracy - dom
# aby wypełnić obowiązki służbowe niepotrzebna opuszczać domu
# społeczeństwo informacyjne umożliwia zarówno rozwój demokracji jak i rozszerzenie się niedemokratycznej władzy korporacji międzynarodowych
# wraz z rozwojem techniki informacyjnej rozwija się proces globalizacji, który wpływa na przemiany społeczne
Globalizacja - jest to stopniowe rozszerzanie się na cały glob ziemski terytorialnego zasięgu społecznego podziału pracy i wymiany rynkowej, powiązań i oddziaływań między zbiorowościami ludzkimi we wszystkich sferach życia.
Globalizacja kładzie nacisk na kres izolacji poszczególnych społeczeństw i powoduje nasilenie się zewnętrznych wpływów na wszystkie sfery ich życia.
# Jest najbardziej odczuwana w sferze gospodarczej.
# Postępującej globalizacji towarzyszy wzrost świadomości, że to, co zachodzi w jednej części świata, wywiera wpływ na to, co dzieje się w innych jego częściach.
Np. krach na giełdzie Tokio odbija się na notowaniach giełdowych Warszawie.
Modernizacja
Oznacza proces zmian prowadzących do powstania nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego.
Odnosi się do szerokiego zakresu zjawisk powiązanych z uprzemysłowieniem, takich jak:
Upowszechnienie pisania i czytania
Rozwój oświaty
Rozwój miast
Rozwój dróg
Rozwój wodociągów i kanalizacji
Rozwój komunikacji
Rozwój opieki medycznej
Poszerzenie zakresu uczestnictwa obywateli w życiu politycznym.
Za przejaw modernizacji uważa się zmiany w sposobie patrzenia na świat i system wartości, które towarzyszą rozwojowi społeczeństwa przemysłowego oraz kształtowanie się osobowości człowieka nowoczesnego.
# Żywe zainteresowanie występowało za czasów „zimnej wojny” między USA i ZSRR.
# Przyczyną rozkwitu modernizacji były problemy związane z wysiłkami modernizacji krajów Trzeciego Świata.
# Zainteresowanie ożywiło się również jeszcze w latach 80 - tych wraz z końcem komunizmu i pojawieniem się na europejskiej scenie krajów pokomunistycznych, które postrzegane były i postrzegały się jako zacofane w stosunku do Europy Zachodniej
Teoria konwergencji
Słownikowo „konwergencja” oznacza zbieżność.
# Podstawa tej teorii to ewolucjonistyczne założenie, że w miarę postępującego uprzemysłowienia wszystkie kraje w sposób konieczny będą upodabniać się do siebie, a także pod względem ustroju politycznego
# Była wytworem epoki „zimnej wojny”
Teoria konwergencji głosiła, że:
„pierwszy i drugi świat różnią się nie jakościowo odmiennymi ustrojami, ale odmiennymi usytuowaniem na tej samej linii rozwojowej, wiodącej do rozwiniętego społeczeństwa przemysłowego”
# teoria kwestionowała przeciwstawność socjalizmu i kapitalizmu, która była krytykowana w krajach bloku socjalistycznego
# dotyczyła również samej kategorii społeczeństwa przemysłowego, która zamazuje „gatunkową' różnicę między społeczeństwem kapitalistycznym a socjalistycznym.
Koncepcja zależności i systemu światowego
# społeczeństwa przemysłowe Europy i USA chciały zmodernizować kraje Trzeciego Świata, wydobyć ich z zacofania, co automatycznie położy kres biedzie.
# reakcją na rozwianie złudzeń była właśnie ta koncepcja, która powstała w latach 70-tych
# dotyczyła charakteru zmian powstałych przy procesach globalizacji
# głosiła, że:
„Globalizacja prowadzi do wzajemnego uzależnienia wszystkich krajów, w wyniku, czego powstaje jeden system światowy, który wywiera wpływ na całość życia poszczególnych krajów”.
# pierwszy teoretykiem był Immanuel Wallerstein
# główną jej tezą było, że światowy system gospodarczy jest obszarem nierówności i wyzysku. Rozdział bogactwa, władzy i zasobów jest w świecie nierówny. Pozwala to krajom traktować je wyłącznie jako źródło surowców i taniej siły roboczej, co hamuje ich rozwój i utrwala biedę.
# podstawowymi pojęciami koncepcji systemu światowego są:
Centrum - tworzą je kraje bogate, uprzemysłowione, kontrolują większość zasobów produkcyjnych finansowych świata, są niezależne, stabilne politycznie o ustrojach demokratycznych
Peryferie - tworzą kraje niegdyś zaliczane do krajów Trzeciego Świata, są ubogie i mają mało zasobów produkcyjnych, są uzależnione od krajów tworzące centrum, są mało stabilne politycznie i dalekie od demokracji.
Półperyferie - to kraje między centrum a peryferiami. Są to pozaeuropejskie kraje odnoszące sukcesy jak i pokomunistyczne kraje europejskie. Poziom życia jest wyższy niż w peryferiach, peryferiach niższy niż od centrum.
Interakcja jako wymiana
Teoria wymiany wg George'a Homansa
# Są to dowolne transakcje polegające na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr między dwoma lub więcej osobnikami, osobnikami, czego wszyscy odnoszą korzyść. Dobra te mają naturę materialną i niematerialną.
# Dla Homansa interakcja była tożsama z wymianą. Jego zdaniem z interakcjom mamy do czynienia wtedy, kiedy „aktywność (lub sentyment) jednego człowieka zostaje nagrodzona lub ukarana przez innego człowieka”
Interakcja jako gra
Interakcja pojmowana jako gra między podejmującymi decyzję racjonalnymi osobnikami w sytuacji, kiedy stopień zaspokajania potrzeb któregokolwiek nich zależy od jego sposobu postępowania, ale również od postępowania innych. Analiza tego za pomocą sformalizowanych modeli matematycznych.
Typy gier:
# o sumie zerowej - suma dóbr, o które toczy się gra, jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych.
# o sumie zmiennej - korzyści i nagrody pochodzić mogą z zewnętrznego źródła, a uczestnicy gry mogą wszyscy razem zyskać bądź stracić.
Interakcja rozumiana jest jako komunikacja partnerów, którzy swoim działaniom przypisują znaczenia i poddają je interpretacji.
Interakcja jako komunikacja
Interakcja rozpatrywana jest jako:
- komunikacja symboliczna - koncepcja człowieka jako istoty, którapotrafi tworzyć symbole i posługiwać się nimi.
# Składa się z dwóch procesów: odczytywanie znaczenia zachowań drugiej osoby i przekazywanie jej informacji jak samemu zamierza się postąpić i jak się chce, aby ona postąpiła.
# Jest ciągłym procesem interpretowania znaczeń, odczytywania zamiarów i wzajemnego dopasowywania się jej uczestników.
# Zachowania symboliczne - są to; słowa, gesty, strój, wygląd zewnętrzny, mina, ton głosu, pozycje ciała - wszystkie zachowania niewerbalne.
# Interakcjonizm symboliczny - to kierunek socjologii, którego problematyką jest interakcja symboliczna.
- manipulowanie wrażeniami - proces świadomego lub nieświadomego wywoływania wrażeń za pomocą przekazu symboli werbalnych lub niewerbalnych.
# Technikami manipulowania wrażeniami zajmował się, Erving Goffman
# Wykorzystał metaforę „teatru”, wskazując na problemy, jakie musi rozwiązywać uczestnik interakcji, kiedy przedstawia swą działalność innym.
# „Scena” - to pomieszczenia
# „Kulisy” - to tzw. „kuchnia”
# Fasada - ma 3 elementy: dekoracja, - czyli wyposażenie pomieszczeń, fasada osobista i jej sposób bycia - to jej wiek, płeć, uroda a także strój
# Celem występów jest definiowanie sytuacji.
Pojęcie socjalizacji.
Socjalizacja - to złożony, wielostronny proces uczenia się, dzięki któremu człowiek, istota biologiczna, staje się istotą społeczną, człowiekiem określonego społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury.
Jest to proces stawania się takim, jakim chce nas otoczenie społeczne.
W toku socjalizacji człowiek poznaje i przyswaja sobie:
- Umiejętności, - które leżą u podstaw wszelkich interakcji społecznych, czyli znajomość, rozumienie, posługiwanie się i interpretacja systemów znaczeń.
- Normy i wzory zachowań - zarówno społecznie akceptowane i kulturowo, określone wzory zaspokajania biologicznych potrzeb i popędów, jak i wzory reakcji emocjonalnych.
- Wartości
- Umiejętności posługiwania się rozmaitymi przedmiotami, które SA konieczne do sprawnego funkcjonowania w danej cywilizacji.
- Ponadto człowiek w jej toku kształtuje swoją osobowość tożsamość.
Uczenie się tych wszystkich umiejętności opiera się na 3 mechanizmach:
- Wzmacnianie - zachowania „właściwe” zostają nagradzane i skojarzone z przyjemnością, niepożądane zaś - ukarane i skojarzone z przykrością.
- Naśladowanie - widząc, jak wokół nas zachowują się inni ludzie, zaczynamy zachowywać się podobnie.
- Przekaz symboliczny - właściwy dla człowieka.
# Tak rozumiana socjologia jest procesem, który nigdy się nie kończy i trwa tak długo, jak długo żyje człowiek.
Role społeczne wg socjologów - są to konfiguracją wzorów zachowania odnoszące się do rozmaitych usytuowań w zbiorowościach.
Osobowość.
Na osobowość człowieka składa się:
- Jego własny sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego
- Określona wyobraźnia i pamięć
- Właściwe sobie postawy, motywacje, dążenia i zainteresowania
- Właściwy sobie sposób postrzegania samego siebie i tego, co go otacza
Osobowość w klasycznym ujęciu psychologii jest używany dla oznaczenia zorganizowanej struktury cech indywidualnych sposób zachowania, które decydują o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.
Podstawowe znaczenie dla jej kształtowania mają doświadczenia z dzieciństwa, z którymi wiążą się silne emocje.
Osobowość nie jest człowiekowi dana od zarania, ale kształtuje z czasem.
Osobowość autorytarna to taka, którą charakteryzują takie cechy jak: aprobata konwencjonalnych wartości i przyjętych zwyczajów, tendencja do surowego karania osób uznających inne normy od przyjętych przez dana osobę, bezkrytyczne podporządkowanie się autorytetom, niechęć do innych grup, schłość, preferowanie działania z użyciem siły, wreszcie przesadne zainteresowanie sprawami seksualnymi.
Osobowość jako przedmiot zainteresowania antropologii społecznej i socjologii
Do zasług badaczy antropologii społecznej zaliczamy wprowadzenie pojęć:
- Osobowość podstawowa - to część powiązanych ze sobą elementów osobowości występujących u przedstawicieli danej kultury i zharmonizowanych z jej instytucjami. Jest podłożem podstaw uczuciowych i systemów wartości wspólnych dla danej zbiorowości.
- Osobowość modalna - to typ osobowości występującej najczęściej w danej populacji. Jest kategorią empiryczną, drogą zaś do jej poznania są analizy statystyczne. Badając ją skupia się uwagę na częstości występowania w danej zbiorowości pewnych cech psychicznych ich powinności.
# Socjolodzy interesują się osobowością również jako podmiotem działania i zmian społecznych
Rola społeczna.
- Pojęcie roli społecznej związane jest z pojęciem pozycji społecznej.
- Pozycja społeczna - to sposób usytuowania człowieka w zbiorowości.
- W społeczeństwie nowoczesnym każdy człowiek należy do wielu zbiorowości, a w każdej z nich zajmuje jakąś pozycje.
- Każdy człowiek zajmuje jednocześnie bądź kolejno w swoim życiu wiele pozycji - tylu, do ilu należy zbiorowości. Np. może byś ojcem, mężem, lekarzem i członkiem związku zawodowego, a następnie posłem na Sejm.
- Są 2 zasadnicze rodzaje pozycji:
- Przypisane - to takie, na których zajmowanie człowiek nie ma żadnego wpływu, i nie ma od nich ucieczki.
- Osiągane - to takie, które sam zdobywa, a także takie, które mogą być narzucane, ale na których zajęcie ma jakiś wpływ.
- Rolę społeczną w odniesieniu do pozycji określa się:
- Po pierwsze -, że rola społeczna to zespół praw i obowiązków związanych z dana pozycją.
- Po drugie -, że jest to schemat zachowania związanego z pozycją, scenariusz pozycji, jej element dynamiczny, zachowawczy.
- w konstrukcji roli można wymienić 3 elementy:
- Zachowanie nakazane - np. zapewnienie opieki dziecku i warunków rozwoju.
- Zachowanie zakazane - np. to katowanie i głodzenie dziecka.
- Margines swobody - to zakres i stopień okazywania uczuć, opowiadanie bajek, całowanie na dobranoc.
Podejście funkcjonalno - strukturalne do ról społecznych:
- rola społeczna jest czynnikiem podporządkującym rzeczywistość społeczną.
- role społeczne są symbolem społeczeństwa
- zespół ról - z każdą pozycją społeczną związany jest cały szereg ról.
Podejście interakcyjne do ról społecznych:
- role społeczne pojmowane są jako procesy interakcji miedzyosobniczych, jest tylko jedna rola społeczna, rozmaicie odgrywana w różnych okolicznościach i wobec różnych partnerów.
Socjalizacja pierwotna
Jest to socjalizacja, którą człowiek przechodzi w dzieciństwie, dzięki której staje się członkiem społeczeństwa.
# w jej toku uczy się elementarnych wzorów zachowań i podstawowych ról społecznych.
# uczy się, że rodzice są ważniejsi od innych otaczających go ludzi, że są znaczącymi innymi.
# przebiega w atmosferze nasyconej uczuciami.
# rodzice i dziecko łączy silna więź emocjonalna, którzy są dla niego najważniejsi, przekazują wiedzę o otaczającym świecie i jego regułach.
# za jej końcową fazę uznawane jest pojawienie się w świadomości jednostki pojęcia - uogólnionego innego, - czyli, odkrycia istnienia ogólnych społecznych reguł. Na tym się kończy.
Socjalizacja wtórna
Dotyczy jednostki, która ma już za sobą socjalizację pierwotną i zna w wersji wyniesionej z domu abecadło życia społecznego.
# uczy, jak posługiwać się tym abecadłem
# ważna część tej nauki jest zdobywana w szkole
# wprowadza człowieka w poszczególne segmenty życia społecznego.
# w jej toku człowiek nabywa wiedzę niezbędną do poprawnego odgrywania ról występujących w poszczególnych segmentach życia społecznego.
# w socjalizacji tej często dąży się do naśladowania mechanizmów socjalizacji pierwotnej i stosuje się techniki pozwalające zabarwiać ją emocjonalnie.
# Dzieje się tak, dlatego, że bez tego socjalizacja wtórna jest wprawdzie skuteczna, ale treści nabyte w jej toku bywają słabiej zinternalizowane i mniej trwałe niż treści nabyte w procesie zabarwionej emocjonalnie socjalizacji pierwotnej.
Konformizm
To dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.
# Podstawą konformizmu jest potrzeba akceptacji.
Dewiacja
Słownikowo dewiacja oznacza „zboczenie z drogi, odchylenie od właściwego kierunku; błądzenie”.
Dewicje określa się najczęściej jako - zachowania, które są niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na wspólnotową, podzielną wizję ładu.
Dewiacje jako rezultat rozregulowania systemu społecznego.
# Rozregulowanie jest następstwem:
- kryzysu gospodarczego
- wojny
- gwałtownych zmian społecznych
# Emil Durkheim zjawisko załamania się ładu społecznego jego konsekwencje określił mianem anomii.
# Typologia dewiacji z anomią.
- konformizm - aprobowanie wartości uznawanych w danej zbiorowości i stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań. Oportunizm - przestrzeganie norm dla świętego spokoju i lęku przed karą.
- Innowacja - aprobowanie wartości przy jednoczesnym niestosowaniu się do uznawanych wzorów zachowań
- rytualizm - nieaprobowanie uznawanego w zbiorowości systemu wartości, ale stosowanie się do obowiązujących wzorów zachowań.
- bunt i ucieczka -w postaci czynnej i biernej, jest całkowite odrzucenie zarówno obowiązującego systemu wartości jak i wzorów zachowań.
Małe grupy jako mikrostruktury społeczne.
Grupę tworzy zbiór, z co najmniej 3 osób - triada, z natury rzeczy tworzy bardziej skomplikowaną całość niż 2 osoby- diada.
Czynniki, które sprawiają, że pewna liczba ludzi może być traktowana jako spójna całość to:
# Wg Mertona - wszystkie grupy są oczywiście zbiorowościami, lecz zbiorowości, które nie spełniają warunków interakcji - nie są grupami. Czyli jest potrzebna interakcja.
# Czynniki subiektywne - tj. świadomość wspólnoty, poczucie bycia grupą, postrzeganie siebie jako „my”, uznawanie tych samych wartości, podobny stosunek do tych samych symboli, przejawianie tych samych postaw.
# Wewnętrzne ustrukturowanie grupy - zwraca się uwagę, że interakcje między członkami grupy zachodzą „wedle stałych wzorów” i że grupa społeczna to pewien zbiór osób, których pozycje i role SA ze sobą powiązane.
STRUKTURA SOCJOMETRYCZNA
Socjometria - zajmuje się wzajemnymi oddziaływaniami między ludźmi zachodzącymi we wszelkich grupach.
Badania socjometryczne - prowadzone za pomocą prostego kwestionariusza, polega na pytaniu każdego członka badanej zbiorowości, kogo chciałby mieć do towarzystwa w toku jakiejś czynności, a kogo nie.
- Wybory i odrzucenia pozwalają na sporządzenie graficznych obrazów relacji interpersonalnych, które najczęściej przybierają postać tzw. Socjografów.
- Analiza danych socjometrycznych dostarcza informacji o pozycji każdej jednostki w grupie i podziałach na podgrupy, nazywane czasem klikami.
- Test socjometryczny pozwala badać stosunki interpersonalne i układ pozycji w grupie.
STRUKTURA PRZYWÓDCZA
Problematyką badań prowadzonych najczęściej przez psychologów są pytania o przywództwo:
# W jaki sposób i wyniku, czego jedni członkowie grupy uzyskują władzę nad innymi?
# W jaki sposób ta władza jest sprawowana?
# Jakie skutki są rozmaitych stylów jej sprawowania?
Wynikami tych badań są stwierdzenia:
# ,że nie ma jednego typu osobowości przywódczej, ale różnego rodzaju sytuacje oraz cechy osobowościowe potencjalnych podwładnych sprzyjają pojawieniu się w danej zbiorowości przywódców takich, a nie innych cechach osobowościowych.
# , że istnieją dwojakie rodzaje ról przywódczych:
- organizowanie działań zmierzających do wykonania zadania
- zapobiegania konfliktom, dbałość o dobre stosunki i miłą atmosferę.
# Przedmiotem zainteresowań są także style przywództwa i ich konsekwencje.
Style przywódcze;
- Styl autorytarny - przywódca wydaje polecenia.
- Styl demokratyczny - przywódca wspólnie z podwładnymi uzgadnia sposób postępowania.
- Styl archaiczny - przywódca zachowuje „pełny luz” i nie podejmuje żadnych wysiłków, aby kierować grupą i organizować jej działania.
Konsekwencje stylów:
- Autorytarnego:
- pojawienie się agresji wobec przywódcy, jak innych grup
- w grupie zanika inicjatywa
- grupa działa sprawnie tylko w obecności przywódcy
- Demokratycznego:
- skłonność do harmonijnej współpracy i wzajemnej pomocy
- wytwarzanie się pogodnej atmosfery
- poziom agresji jest niski
- grupa działa nawet, gdy nie ma przywódcy
- Archaicznego;
- dezorientacja, nikt nie wie, co ma robić
- aktywność może być duża, ale nie prowadzi to do żadnych rezultatów
- wzrasta poziom międzyosobniczej agresji wśród członków grupy.
STRUKTURA KOMUNIKACJI
- W badaniach nad strukturami komunikowania się przedmiotem zainteresowania był wpływ ich różnych kształtów na sposób funkcjonowania grupy jako całości.
- Tego rodzaju badania można uznać za dopełnienie badań nad konsekwencjami rozmaitych stylów przywództwa
- Przedmiotem badań są modele kombinacji o zróżnicowanym stopniu centralizacji.
Max Weber i jego typ idealny biurokracji:
Typ idealny - to abstrakcyjny model, skonstruowany z cech istotnych jakiegoś zjawiska, w tak czystej postaci nigdzie nie występującego. Jest narzędziem analizy jakiegoś zjawiska.
- w rozumieniu socjologii „biurokracja” - to scentralizowany system organizacyjny, w którym władza jest związana z zajmowanym w ramach hierarchii urzędem.
Ujemne cechy biurokracji dostrzeżone przez Webera:
Człowiek traci swoją osobowość zostaje sprowadzony do roli trybika bezdusznej maszyny.
Doprowadza do dehumanizacji stosunków społecznych.
Teorie zarządzania:
Zarządzanie naukowe - oznacza skupienie uwagi na usprawnieniu organizacji pracy człowieka na pojedynczym stanowisku pracy oraz usprawnieniu pracy małych zespołów wytwórczych wytwórczych sposobów kierowania nimi.
- klasykiem tego jest Fredrach Winslow Taylor
- koncepcje tą charakteryzuje atomistyczna koncepcja człowieka, jako izolowanej jednostki, kierującej się wyłącznie motywem własnej i to wyłącznie materialnej korzyści.
Stosunki międzyludzkie - klasyk Elton Mayo prowadził badania nad zachowaniem ludzi w procesie pracy i ich motywacjami. Przekonał się, że o wydajności pracy decydują warunki fizyczne pracy oraz atmosfera panująca w zakładzie, poczucie uczestnictwa w zespole i satysfakcja z udziału w jego osiągnięciach silniej motywują pracowników niż korzyści materialne.
- Prowadzi to do zakwestionowania atomistycznej koncepcji człowieka.
Społeczność lokalna
W definicjach społeczności lokalnej występują 3 stałe elementy:
- terytorium
- interakcje społeczne
- więź psychiczna - wyrażająca się w poczuciu wspólnoty z ludźmi zamieszkującymi to terytorium.
Społeczność lokalna - jest to struktura społeczno - przestrzenna, którą tworzą ludzie pozostający wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadający jakiś wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi.
Częściami składowymi społeczności lokalnych są głównie grupy pierwotne: rodziny i sąsiedztwa, zaś reakcje między nimi maja zazwyczaj charakter stosunków osobowych.
Zbiorowość terytorialna
Rozwój nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego oraz towarzyszące mu procesy industrializacji, urbanizacji i wzrost ruchliwości przestrzennej powoduję słabnięcie i zanikanie więzi łączących społeczności lokalne.
- Społeczności lokalne tracą swój charakter i przekształcają się w zbiorowości terytorialne.
- Jednostki, które wchodzą w skład zbiorowości terytorialnej bytują obok siebie i zaspokajają swoje potrzeby w obrębie tego samego obszaru geograficznego, ale nie czują się związane z nim, ani z sobą nawzajem.
- Znacznie silniejsze są ich związki z ludźmi spoza układu lokalnego.
- Społeczeństwo zamieszkuje miejsce, a zbiorowość zaludnia obszar.
Społeczności lokalne i zbiorowości terytorialne jako struktury średniego poziomu.
Społeczności lokalne mają rozmiar, który odróżnia je z jednej strony od mikrostruktur społecznych, takich jak małe grupy, z drugiej zaś - makrostruktur.
- Z tego powodu mówi się o nich niekiedy jako o strukturach „średniego poziomu” - jest to graniczna strefa wzajemnego przenikania się makro i mikrospołecznych poziomów życia społecznego.
- Społeczności lokalne widziane są jako miejsca, w którym jednostka styka się z szerszym społeczeństwem i kulturą.
Koncepcja klas Karola Marksa i pojęcie historyczne klasy.
Marks uważał, że podstawowe podziały w społeczeństwie są związane z różnicą stosunków do środków produkcji - jedni je maja, zaś inni są jej pozbawieni.
- Tego rodzaju podział występuje we wszystkich typach społeczeństw.
- W społeczeństwie przedkapitalistycznym podział ten jest zacierany i spychany w cień przez podziały na innych zasadach.
- W społeczeństwie kapitalistycznym, które charakteryzuje wielokonkurencyjna gospodarka uwolniona od wszelkich polityczno- prawnych ograniczeń, zanikają przykrywające go zasłony i wyrazisty staje się podział na dwie podstawowe klasy:
# Klasę właścicieli środków produkcji - burżuazję, kapitalistów
# Klasę pozbawioną środków produkcji - proletariat
Jest to historyczne pojęcie klasy. Odnosi się ono do podziałów, które są konsekwencją kapitalistycznego sposobu produkcji mającego charakter historyczny.
- Teoria Marksa jest doskonałym przykładem rozpatrywania podziałów społecznych z perspektywy strukturalnej.
Koncepcja trzech płaszczyzn (wymiarów) podziałów społecznych Maxa Webera.
Weberowska teoria podziałów społecznych wyrasta z przekonania, że nie jest możliwe uszeregowanie wszelkich nierówności społecznych w jedną hierarchię.
- Nierówności społeczne są rezultatem walki o podział skąpych dóbr materialnych, takich jak uznanie społeczne i władza.
Te trzy rodzaje dóbr Weber widział jako podstawę trzech zasadniczych płaszczyzn zróżnicowania społecznego:
Płaszczyzna ekonomiczna, - w której występował podział na klasy
Podział na klasy wyznacza rodzaj szans na rynku, które zależą od posiadania własności i kwalifikacji.
Płaszczyzna prestiżu, - w której istnieje podział na stany.
Sytuację stanową wyznacza „godność” (prestiż) społeczna, która wiąże się z jakąś cechą wspólną pewnej liczby osób.
Podział na stany wiąże się ze strefą konsumpcji.
Płaszczyzna polityczna, - w której mamy do czynienia z podziałem na partie.
Przez partie rozumiał wszelkie grupy, które stawiają sobie za cel wpływania na aparat władzy i budowanie go w miarę możliwości ze swoich stronników.
Partie występują w obrębie zbiorowości o charakterze stowarzyszeń.
Partie mogą reprezentować interesy wynikające z sytuacji klasowej i stanowej.
Koncepcja stratyfikacji (uwarstwienia)
Stratyfikacja - jest używany do opisu społeczeństw, w których istnieje nie równy podział dochodów, władzy i prestiżu i oznacza hierarchiczny układ poziomów położenia społecznego, które różni udział w podziale tych dóbr,
# Poziomy to w odniesieniu do współczesnych społeczeństw przemysłowych określone są dzisiaj mianem warstwy, niekiedy klasy (w płaszczyźnie ekonomicznej).
# Koncepcja stratyfikacji jest przykładem podejścia gradacyjnego lub stratyfikacyjnego.
# Rozpatrywanie tych podziałów z perspektywy stratufikacyjnej występuje w socjologii amerykańskiej, najczęściej jako ogólne określenie obszaru problemowego obejmującego zróżnicowania, nierówności i podziały społeczne.
„Śmierć klas”
Śmierć klas - oznacza utratę przesz klasę (rozumianą w duchu Marksowskim) dotychczasowej kluczowej roli w określeniu nierówności i przekształcenie się jej w jedną z wielu teoretycznych kategorii analizy stratyfikacji i konfliktów.
Klasa średnia.
Klasa średnia - w rozumieniu Wagnera jest to środkowy poziom w hierarchii społecznej.
# W okresie klasycznego kapitalizmu XIX wiecznego klasa średnia obejmowała tych, co nie można zaliczyć do robotników ani do kapitalistów.
# W wyniku historycznej zmiany oblicza klasy średniej mówi się obecnie jako o nowej klasie średniej.
# Przedstawicieli nowej klasy średniej społeczeństwa ponowoczesnego charakteryzuje „siła ekonomiczna”,
którą czerpie z 3 źródeł:
własności, - czyli posiadania jakiejś części środków produkcji
kontroli, - czyli umownego prawa do zarządzania jakąś częścią procesu produkcyjnego
szans na rynku, - czyli posiadania kwalifikacji bądź talentów uważanych za szczególnie wartościowe na rynku pracy
Wyróżnikiem jej jest poziom wykształcenia i indywidualizm.
Underclass i marginalizacja społeczna.
Underclass, - czyli podklasa. Termin ten pojawił się w latach 70 - tych XX wieku.
Np. początkowo Underclass określał społeczność gett ludności czarnej miast amerykańskich.
W latach 90 - tych pojawił się w Europie.
Underclass to ponowoczesna postać marginalizacji i wykluczenia, które istnieją we wszystkich typach społeczeństw, chociaż każdym z nich będą nimi rządziły inne reguły.
Współczesna marginalizacja społeczna polega na niemożności korzystania z uprawnień tj. dostępu do rynku pracy, której wyznaczają kwalifikacje.
Kultura Underclass kojarzona jest z brakiem zapobiegliwości i aspiracji edukacyjnych, wczesnym i samotnym macierzyństwem, przestępczością, narkomanią.
W skupiskach ludzi wykluczonych kultura ta się utrwala.
Przynależność do Underclass ma tendencje do dziedziczności.
Zróżnicowanie społeczno - zawodowe w okresie PRL.
W miarę postępu uprzemysłowienia spada odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie, a wzrasta w różnych gałęziach przemysłu i usług.
# Podstawowym skutkiem społecznym uprzemysłowienia jest przemieszczanie się ludzi ze wsi do miast. Wieś dostarcza siły roboczej.
# Konsekwencją socjalistycznego modelu uprzemysłowienia było dwie cechy zróżnicowania zarobków:
- zmniejszenie się różnic między zarobkami pracowników umysłowych i fizycznych oraz słaby związek między wykształceniem i zarobkami z pracy.
- na wysokość zarobków miał wpływ dział gospodarki niż wyższe wykształcenie i kompetencje zawodowe.
# Największy prestiż zawodowy miał robotnik wykwalifikowany przemysłu ciężkiego, zas pogarda dla działalności prywatnej.
Zróżnicowanie społeczno - zawodowe po zmianie ustrojowej
Zarobki
Zmiana modelu gospodarki zniosła uprzywilejowanie przemysłu ciężkiego. Odbiło się to na zarobkach zatrudnionych w tych zakładach.
# W latach 90 - tych zaczęła się nasilać zależność zarobków od wykształcenia i wysokowyspecjalizowanego zawodu.
# W rezultacie zaczęła się powiększać różnica między zarobkami pracowników umysłowych i fizycznych na korzyść pierwszych.
# Wprowadzenie gospodarki rynkowej miało ponadto 2 skutki:
- powstanie sektora prywatnego (produkcja, handel, usługi). Jego rozwój spowodował zwiększenie się liczby pracowników najemnych w tym sektorze i rozrost społeczno - zawodowej kategorii „właścicieli”.
- pojawienie się bezrobocia, w skutek likwidacji zbędnych stanowisk. Dotknęło to przede wszystkim w pierwszej kolejności robotników niewykwalifikowanych, najmniej odczuli je specjaliści o wysokich kwalifikacjach.
Ruchliwość społeczna.
W pierwszych latach po wojnie w Polsce miała miejsce wzmożona ruchliwość społeczna, a było ton spowodowane:
- wojna spowodowała znaczne ubytki ludności.
- przepływ ludzi ze wsi do miast przez program nowej władzy, aby odbudować kraj i go uprzemysłowić.
- zostało wprowadzone bezpłatne szkolnictwo wszystkich poziomów. Organizowano studia zaoczne i wieczorowe, aby pracownicy mogli podnosić swoje kwalifikacje.
Charakter ruchliwości społecznej:
- ruchliwość strukturalna, - którą powodowała zmiana układu społeczno - zawodowego wynikająca z uprzemysłowienia.
- ruchliwość wymienna - odgrywała główna rolę w krajach rozwiniętych, gdzie panowała gospodarka rynkowa.
Mężczyźni i kobiety w procesie ruchliwości społecznej.
Badając zróżnicowanie społeczno - zawodowe i ruchliwość społeczną, badano najczęściej ograniczały się do badania mężczyzn.
# Działało się tak, dlatego, że u mężczyzn kariera jest bardziej przejrzysta i nie ma przerw, a u kobiet są przerwy w celu wychowania dzieci.
Zróżnicowanie społeczno - zawodowe kobiet.
Kobiety mieszczą się najczęściej w kategoriach społeczno - zawodowych jako pracownice umysłowe.
# Ale są pracownice fizyczne poza rolnictwem i rolniczki, gdzie ta kategoria systematycznie maleje.
Ruchliwość społeczna kobiet.
Rozwijanie przemysłu ciężkiego sprzyjało zapotrzebowanie na męską siłę roboczą, co sprzyjało odpływowi mężczyzn z rolnictwa i opóźniało odchodzenie z nich kobiet.
Kobiety rozpoczynając swoją karierę zawodową, przejmowały głównie prace umysłowe i fizyczno - umysłowe w administracji, oświacie, służbie zdrowia.
# Popyt na tego rodzaju prace nie jest zależny od tempa rozwoju gospodarczego, gospodarczego przy jego słabnięciu nie spada, ale nawet zwiększa się.
# Po przemianach ustrojowych spada strukturalna ruchliwość mężczyzn, a wzrasta kobiet.
Polska klasa średnia.
Po przemianach za klasę średnią uważano drobnych i średnich właścicieli spoza rolnictwa oraz różnego rodzaju prywatnych przedsiębiorców.
# Przedsiębiorców późniejszych latach za klasę średnią uważano przedstawicieli wyższych kadr kierowniczych prywatnych przedsiębiorstw.
# Z perspektywy wiedzy socjologów współczesnym świecie ponowoczesnym społeczeństw kapitalistycznych Polska chcąc sprostać nowym wyzwaniom, co do klasy średniej, musi wytworzyć nową.
# Zalążkiem nowej klasy musi być inteligencja, ze względu na jej wykształcenie, ruchliwość zawodową i kontakty międzynarodowe.
# W postrzeganiu zróżnicowania społecznego w Polsce dominuje podział na biednych i bogatych.
# Do klasy średniej zalicza się tych, którzy nie są biedni ani nie są bogaci, jest ich około 40 % populacji.
Oblicze polskiej biedy.
Miary ubóstwa i ich ograniczenia
Do pomiaru granicy ubóstwa służy:
1. Miara subiektywna - polegająca na ocenie przez badanych własnej sytuacji materialnej i możliwości zaspokojenia potrzeb. W skład jej wchodzą:
- Minimum socjalne - to minimum potrzeb uznanych społecznie za uzasadnione. Na poziom minimum ma wpływ ogólna zamożność danego kraju.
- Minimum egzystencji - jest to próg ubóstwa. Uwzględnia jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, tak niska konsumpcja prowadzi do wyniszczenia biologicznego.
2. Relatywna granica ubóstwa - granicę tą wyznacza pewien procent medialny lub średnich wydatków gospodarstw domowych. W Polsce GUS za granice tego ubóstwa przyjmuje 50 % ogółu średnich wydatków gospodarstw domowych.
3. Oficjalna granica ubóstwa (administracyjna) - jest stosowana przy administracyjnych decyzjach przyznających prawa do zasiłku pomocy socjalnej. Granicą jest w Polsce wysokość minimalnej emerytury.
Podstawą jest jej wysokość dochodów (na 1 osobę w rodzinie), a nie wydatków.
Zasięg i głębokość polskiego ubóstwa.
Głębokość ubóstwa - to różnica między poziomem wydatków wyznaczających granicę ubóstwa a wydatkami gospodarstw domowych żyjących poniżej tej granicy.
Stara i nowa bieda.
W czasach PRL zakres i głębokość biedy były trudne do oszacowania, ponieważ:
- były powody polityczne - bieda była czymś, czego w państwie socjalistycznym nie mogło być. Była cenzurowana. Godzono się tylko na ujawnienie biedy z powodu wydarzeń losowych i biedy emerytów.
- była pozarynkowa dystrybucja dóbr - istniała bardzo rozbudowana strefa konsumpcji zbiorowej za pośrednictwem zakładów pracy. W warunkach braku rynku, o dostępie do dóbr decydowały układy niż pieniądze.
Wzrost biedy miał 2 źródła:
- pogorszenie się sytuacji materialnej wielu kategorii społeczno - zawodowych. Bieda zmieniała swój charakter z rozproszonego na skupiskowy, ponieważ likwidowano na wsiach PGR, w małych miejscowościach zakłady przemysłowe. w większych miastach tworzyły się getta biedy w dzielnicach przemysłowych.
- podstawowym czynnikiem prowadzącym do ubóstwa jest obecnie długotrwałe bezrobocie.
Innymi czynnikami są:
- wielodzietność
- niskie kwalifikacje
- niski poziom wykształcenia
- rodzaj zamieszkiwanej miejscowości
Nowym czynnikiem jest młody wiek, który powstał w latach 90 -tych. Dawniej biedę cierpieli ludzie starzy.
Długotrwała bieda jako zalążek underclass.
Zbiorowość ludzi trwale ubogich jest potencjalnym tworzywem underclass.
Bieda ma tendencję do stawania się długotrwałą, ze względu na brak zdolności pełnego uczestnictwa w życiu ekonomicznym.
Badacze polscy stwierdzili, że jak jest długotrwała, to towarzyszy jej poczucie wstydu, upokorzenie i poniżenie.
Prowadzi to do samoizolacji społecznej i zamykania się w kręgu najbliższej rodziny.