• 1. Definicja i przedmiot badań socjologii.

1. Socjologia - ( z łac “societas” (wspólnota,społeczeństwo ) gr “logos” (nauka,wiedza))termin ten został wprowadzony do języka naukowego przez francuskiego filozofa Augusta Comte'a(po raz pierwszy użyty w 4 tomie “Wykładów filozofii pozytywnej”). Początkowo termin socjologia kojarzony był z socjalizmem, a sam Comte używał go zamiennie z “filozofią społeczna”,”filozofią polityczna” Termin socjologia oznacza dosłownie naukę o społeczeństwie.

Przedmiotem tej nauki są

• przyczyny, charakter, następstwa relacji międzyludzkich oraz mniej lub bardziej trwałych form, w jakich te relacje występują

• instytucje rozmaitego typu, które powołują ludzi dla zaspokajania swoich potrzeb

• dynamika i proces rozwoju

• zachowania, działania i losy ludzi, które zależą od ich powiązań z innymi ludźmi

• socjologia w odróżnieniu od innych nauk operuje w sferze zjawisk, będących w większości przedmiotem codziennego życia wszystkich ludzi

• odkrywanie istniejących praw społecznych

Dla Comte'a socjologia ”bierze na siebie ciężar badania zjawisk którymi nie zajmują się dziedziny poprzedzające ją w systemie nauk”

W połowie wieku pierwsze książki mające w tytule termin „socjologiaʺ pisze brytyjski myśliciel Herbert Spencer. Ale musiał upłynąć cały wiek XIX, zanim socjologia pojawiła się jako uznana dyscyplina akademicka nauczana na uniwersytetach.

• 2.Funkcje socjologii.

Teoretyczna-

a)humanistyczno-poznawcza - dostarcza wszechstronnej wiedzy o człowieku, świecie, społeczeństwie, kumuluje wiedzę o człowieku.

b)wyjaśniająca (“Dlaczego tak jest?”)

Praktyczna-

A)diagnostyczna - dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej ,może być podstawą diagnozowania stanu społecznego

B)prognostyczna (przewidywania) - na podstawie badań musimy przewidzieć zachowania społeczeństwa po wybranej, naszej decyzji,

C)socjotechniczna - polega na podejmowaniu praktycznych działań zmierzających do modyfikowania postaw i zachowań ludzkich,

E) Ideologiczna (związana z kształtowaniem ludzkich zachowań)
F)demaskatorska - obalanie przekonań i mitów, to co ludziom się wydaje jest maską społeczną, fasadą, zaś funkcja demaskatorska próbuje ustalić prawdziwość

• 3. Socjologia ogólna i szczegółowa.

Zakres socjologii dzielimy na:

Socjologię ogólną - bada ona podstawowe zjawiska i procesy społeczne odnoszące się do wszystkich dziedzin życia społecznego, przybiera ona postać różnych teorii wyjaśniających te zjawiska na podstawie badań empirycznych.

Można wyróżnić tu dwa kierunki:

• teorię struktur społecznych - które zajmują się różnymi typami i formami życia zbiorowego, zbiorami i zbiorowościami społecznymi oraz więziami je łączącymi te zbiorowości

• teorię zmian społecznych - które dążą do wyjaśnienia źródeł, form i następstw rozwoju społecznego - postępu a także rozkładu i upadku zbiorowości

Socjologię szczegółową - zwaną empiryczną, która polega na tym, że z jednej strony analizuje się oddziaływanie na relacje międzyludzkie, a z drugiej - wpływ różnych form owych relacji na funkcjonowanie instytucji i przebieg procesów społecznych np. bada się socjologię kultury, socjologie prawa, socjologię rodziny.

Socjologia, a wiedza potoczna

Wiedza potoczna - jest to wiedza wynikająca z jednakowych doświadczeń, to właśnie przez nią postrzegamy świat poprzez własne stereotypy.

• 4.Przedmiot socjologii wg A.Comte'a.

Wg Comte'a socjologia jest nauką o zjawiskach społecznych, nie podaje on jednak definicji zjawiska społecznego, gdyż socjologia w systemie nauk bierze na siebie ciężar badania zjawisk, którymi nie zajmują się dziedziny ją poprzedzające. Można więc uznać, że granice zostały zakreślone bardzo szeroko. Celem jej ma być odkrywanie praw społecznych. Są to zasadniczo cele poznawcze, ale powinny być wykorzystane do przebudowy społeczeństwa.

• 5.Socjologia w systemie nauk A.Comte'a.

Biorąc pod uwagę 2 kryteria- historyczne i logiczne- Comte stworzył następującą hierarchię nauk:

• matematyka(nauka o wszelkich ciałach),

• astronomia(nauka o ruchu wszelkich ciał),

• fizyka i chemia(nauka o ciałach ziemskich),

• biologia(badająca prawa życia),

• socjologia.

Socjologia jest nauką powstałą najpóźniej, najmniej ogólną i najmniej abstrakcyjną, najbardziej złożoną i bezpośrednio związaną z praktyką. Nie mogłaby ona jednak powstać bez nauk ją poprzedzających, gdyż korzysta z ich osiągnięć.

Główną metodą socjologii, wg Comte'a, jest metoda historyczna. Wynika to z tego, iż w zjawiskach społecznych ma miejsce ciągły wpływ pokoleń na siebie. Pokolenia tych, którzy odeszli, stale wpływają na pokolenia następne. Metoda historyczna ma badać kolejne „stany ludzkości”, w więc okresy organizacyjne, epoki, w których da się uchwycić ogólne prawo ewolucji.

• 6.Teoria statyki i dynamiki społecznej wg A.Comte'a.

Teoria statyki społecznej wg Comte'a

Statyka społeczna to inaczej teoria porządku społecznego, która ma badać prawa współistnienia, akcje i reakcje zachodzące między różnymi częściami systemu społecznego. Comte traktował społeczeństwo jako organizm, a co za tym idzie, istnieje wzajemna zależność jego elementów składowych. Podstawowym elementem społeczeństwa jest wg Comte'a rodzina. Zespół rodzin tworzy państwo. Wtedy wytwarza się podział pracy. To nie podział pracy stworzył społeczeństwo, lecz jest na odwrót. Podział pracy powinien być regulowany przez rząd, który wyznaczy każdemu zadania mając na uwadze interesy całego społeczeństwa.

Teoria dynamiki społecznej wg Augusta Comte'a

Dynamika społeczna to inaczej teoria postępu społecznego. Jej przedmiotem jest badanie praw ciągłego i koniecznego ruchu ludzkości, gdyż rozwój ten ma charakter prawidłowy. Postęp społeczny zależy od środowiska biologicznego(rasa, gleba, klimat) oraz gęstości zaludnienia i związanego z nim podziału pracy, popytu na żywność itp. Głównym czynnikiem postępu jest jednak duch ludzki. Najważniejszym prawem rozwoju społecznego jest więc prawo 3 stadiów wyjaśniania świata. Przemiany świadomości, których to prawo dotyczy, są ściśle skorelowane z przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Tak więc w zależności od tego, na jakim etapie znajdowała się ludzka świadomość, taki też był stan obyczajów, mody, ustrojów społecznych. Historia, zdaniem Comte'a, jest realizacją doskonałego ładu społecznego zapewniającego ewolucję bez rewolucji. Podmiotem dziejów jest ludzkość jako całość.

• 7.Fazy i czynniki ewolucji wg H. Spencera

Spencer wyróżnia 3 fazy ewolucji: nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną, zaznaczając, że prawa nimi rządzące są takie same. Spencer nie daje systematycznego wykładu w sferze nieorganicznej(choć podaje przykłady np. z dziedziny fizyki), koncentruje się na trzeciej fazie ewolucji- której efektem są rezultaty wykraczające poza to, co jest osiągalne przez działania jednostkowe. Przejawami ewolucji ponadorganicznej są właśnie zjawiska społeczne.

Czynniki ewolucji społecznej podzielił Spencer na dwie kategorie:

1. pierwotne:

-zewnętrzne(klimat, fauna, flora),

-wewnętrzne(fizyczne, emocjonalne i umysłowe cechy jednostek)

2. wtórne- są wytworami ponadorganicznymi, wiążą się z uczestnictwem człowieka w życiu

społecznym. W miarę postępów cywilizacji odgrywają one coraz większą rolę.

Analogia między społeczeństwem a organizmem żywym w ujęciu H. Spencera

1. wspólną cechą organizmów społecznych i organizmów żywych jest ich wzrost. Wprawdzie i rzeczy nieorganiczne, np. kryształy, również rosną, ale w przypadku organizmów żywych i społecznych wzrost ten jest wyraźniejszy i często przekracza stan początkowy;

2. w obu przypadkach wzrostowi masy towarzyszy wzrost złożoności struktury;

3. w obu przypadkach wzrostowi zróżnicowania struktury towarzyszy różnicowanie się funkcji. Tak jak poszczególne organy mają swoja zadania, tak jedna klasa społ. panuje nad innymi;

4. zmiany zachodzące zarówno organizmach żywych jak i w społeczeństwie wzajemnie się określają i wzajemnie od siebie zależą. Ta współzależność rośnie w miarę postępów ewolucji;

5. I tu, i tu żywot całości jest niepomiernie dłuższy od niż żywot poszczególnych jednostek.

• 8. Klasyfikacja społeczeństwa wg Spencera .Społeczeństwo militarne i industrialne wg H.Spencera.

Wg kryterium złożoności wyróżnia społeczeństwa

proste(tworzą całość nie podlegającą żadnej innej części, współdziałają ze sobą przy lub bez pomocy ośrodka kierowniczego),

złożone(wodzowie grup prostych podlegają wodzowi najwyższemu),

podwójnie złożone(społeczeństwa o strukturze 3-stopniowej, do ich powstania konieczna jest zmiana trybu życia z osiadłego na wędrowny)

oraz potrójnie złożone(Spencer zalicza do nich wszystkie współczesne mu ludy cywilizowane oraz starożytnych Asyryjczyków, Egipcjan i Rzymian).

Wg kryterium organizacji wewnętrznej wyróżnia typ militarny i industrialny. W tym pierwszym władza jest skoncentrowana w rękach przywódcy wojennego. Głównym celem jest ochrona społeczeństwa przed wrogiem zewnętrznym. Jednostka jest pod ścisłą kontrolą państwa, cechują ją konformizm, lojalność, umiłowanie rutyny, konserwatyzm, kult autorytetów. Społeczeństwo typu industrialnego cechuje daleko posunięta wolność jednostki, rola państwa jest bierna. Ludzie nastawieni na innowacje mają poczucie niezależności i poszanowania innych. Jako przykłady Spencer wymienia tu starożytne Ateny oraz współczesne mu Niderlandy, Anglię i USA.

• 9. Definicja i przykłady faktów społecznych wg Durkheima

„Jest faktem społecznym wszelki sposób rozbierania , utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu”. Cechami faktów społecznych są zewnętrzność(bezosobowość) oraz przymus. Człowiek może co prawda postępować niezgodnie z regułami zawartymi w faktach społecznych, ale wtedy musi liczyć się z konsekwencjami(prawnymi, psychicznymi). Faktami społecznymi są fakty prawne, moralne, religijne, obyczajowe, np. moda, małżeństwo, język. Jako ważny przykład faktów społecznych podaje Durkheim religię, gdyż w niej najbardziej odzwierciedla się nadindywidualność i panowanie nad jednostką.

Cechami faktów społecznych są zawnecznośc i przymus społeczny .Fakty społeczne są bezosobowe ,przychodzą do nas z zewnatrz wywieraja presje,narzucają wymagania

• 10.Religia jako fakt społeczny wg E.Durkheima.

W religii najbardziej odzwierciedla się nadindywidualność i panowanie nad jednostka .Religia to wg niego “system wierzeń i praktyk powiązanych ze sobą odnoszących się do rzeczy świętych , to znaczy rzeczy wyodrębnionych i zakazanych ,wierzeń i praktyk łaczacych wyznawców w jedną wspólnotę moralną zwaną kościołem “ Nie jest ważne w co wierzy grupa ,ale to że wiara cementuje jej jedność.Szczególną rolę maja obrzędy religijne.

Funkcje:

-wprowadzają jednostkę w życie religii

-są integracyjne wobec zbiorowości

-tradycje stanowią o odrębności

-podtrzymują jednostkę w chwilch załamań i kryzysów

• 11.Prawo jako fakt społeczny wg E.Durkheima.

Prawo jest posobem zachowania przyjętym powszechnie,zawnętrzym wobec jednostki i przymusowym . Prawo jako fakt społeczny należy traktować jako rzecz , odrzucając stereotypy i uprzedzenia i dociekać jego istoty za pomocą zawnętrznych właściwości,czyli sankcji. Prawo wg Durkheima miało być widocznym obiektywnym składnikiem solidarnosci społecznej (z fr solidarite-związek zależność wzajemna ) Od innych faktów połecznych odróżnia się typem sankcji

(s. zorganizowana -stosowane przez całą zbiorowość ,grupy społ ,instytuje tj sądy ,organy admin.) 2 rodzaje prawa:

-represyjne -najbardziej czysta forma to karne ,sankcja wymierzona jest w stronę winnego,który naruszył normy prawa .Sankcją może być zadanie mu jakiejś straty, dolegliwości w postaci utraty wolności ,honoru,majątku czy życia .Sankcje represyjne są wskaźnikiem statycznej i tradycjonalnej zbiorowej świadomości ,pojawiją się w sposób spontaniczny w przypadku naruszenia normy skierowanej ku wspolnym sentymentom, nie ma więc konieczności spisywania reguł. Nie da się usprawiedliwic nieznajomosci norm są wyryte w świadomości społeczeństwa.

-restytucyjne -ma na celu głownie przywrócenie stanu rzeczy sprzed naruszenia prawa .Reakcja na naruszenie nie ma charakteru pokuty. Sankcje wyrażają świadomość zbiorowa dynamicznego i wewnętrznie zróżnicowanego społeczeństwa. Prawo cywiline,handlowe,administracyjne , konstytucyjne czy procedury prawne i wymaga specjalnych organów przeznaczonych do jego egzekwowania.Dzieli sie na :

a) negatywne- obracające sie wokół relacji miedzy człowiekiem a rzeczą (własności)

b) pozytywne -zwane kooperacyjnym zródło we współdziałaniu między ludzmi rozwijającymi podział pracy(p.zobowiązań ,p.handlowe)

• 12. Rodzaje solidarności społecznej wg E.Durkheima.

Wyróżnia 2 rodzaje: mechaniczną i organiczną. Solidarność mechaniczna występuje w społeczeństwach o przewadze prawa represyjnego. Społeczeństwo nie jest wewnętrznie zróżnicowane, stąd jego związek z jednostką jest bezpośredni. Nad członkami społeczeństwa góruje „świadomość zbiorowa”. Solidarność mechaniczna jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia zróżnicowania i ujednostkowienia społeczeństwa. Zerwanie jej więzi jest przestępstwem, bo moralnie słuszne jest jedynie uczestnictwo w życiu zbiorowym. Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach zróżnicowanych, gdzie przeważa prawo restytucyjne. Istnieje tam dobrze rozwinięty podział pracy. Ludzie się wzajemnie potrzebują. Aprobatę uzyskuje indywidualizm. Wierzenia i praktyki zatracają charakter religijny ba rzecz racjonalnego myślenia.

• 13. Prawo samobójstw i ich rodzaje wg E.Durkheima.

Samobójstwo wg Durkheima jest faktem społeczym.To ze jednostka załamuje się pod wpływem okoliczności oznacza ze stan społeczenstwa przyczynił sie do samobójstwa. W badaniach nad samobójstwem została wykorzystana metoda statystyczna.Na podstawie danych takich jak narodowość, wiek ,płeć,religia ustalił ze najwiecej samobójstw jest wsród wolnomyślieli ,protestantów mniej u katolików najmiej wsród Żydów.

Liczba samobójstw zmienia się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do stopnia spójności grupy społecznej, do której należy jednostka. Ograniczeniem dla tego prawa może być np. .stworzenie warunków nienormalnych, np. Żydzi w III Rzeszy byli spójną grupą, a jednak liczba samobójstw wzrosła (po dojściu do władzy Hitlera) .Prawo to bedzie działało w następujących przypadkach:

*w warunkach normalnych *gdy grupa nie ustali specjalnych norm popartych zwyczajem domagających się popełnienia w określonych okolicznosciach samobójstwa przez członka grupy *w systemie regulacji nie wprowadzi sie zbyt ostrej dyscypliny i zasad * nie wystąpi wzrost chorób i zaburzeń psychicznych

Wyróżnia 4 rodzaje samobójstw: (wg kryterium relacji między czynnikiem jednostkowym a społecznym)

1. egoistyczne- wywołane są odosobnieniem jednostki od grupy i społeczności. Popełniają je ludzie osamotnieni, z marginesu społecznego;

2. anomiczne- są najczęściej popełniane podczas przewrotów politycznych, kryzysów gospodarczych, ale i przy gwałtownym wzroście dobrobytu. Istotny jest sam fakt zakłócenia porządku;

3. altruistyczne- są wyrazem nadmiernego związku jednostki z grupą. Przykładem mogą być samospalenia po śmierci męża przez indyjskie wdowy czy zamachy Hamasu;

4. fatalistyczne- są spowodowane tragiczną sytuacją człowieka, np. przez bankrutów.

• 14. Przedmiot socjologii wg M.Webera.

Socjologia zdaniem Webera jest nauką której zadaniem jest interpretowanie i rozumienie działań społecznych, oraz przyczynowe wyjaśnienie ich przebiegu i skutków .

Przedmiotem socjologii dla Webera są więc działanie społeczne. Działania społeczne=czynności społeczne to takie zachowania jednostki(uzewnętrznione lub nie), które zarówno w swej genezie jak i przebiegu są zorientowane na przeszłe, obecne lub spodziewane zachowania innych ludzi. Wyróżnił czynności :

-tradycjonalne(są wykonywane zgodnie z utrwalonymi nawykami, ale przynajmniej z minimalną świadomością, że zgodność ta jest zamierzona i pożądana, np. odruchowe zamknięcie drzwi),

-emocjonalne(ich podstawą jest uczucie nakazujące zachować się w określony sposób bez względu na mogące z tego wyniknąć skutki, np. gniew),

-racjonalne : zasadniczo-racjonalne(charakteryzują się świadomym doborem najskuteczniejszych środków, bez uświadamiania sobie samego celu) i celowo-racjonalne(maksymalna świadomość zarówno celów, jak i środków do tego celu prowadzących).

• 15. Rodzaje rozumienia wg teorii M.Webera.

Rozumienie jest to metoda służąca do bezpośredniego ujmowania zjawisk świata społecznego polegająca na przeżywaniu stanów psychicznych innych ludzi dzięki którym można poznać czynności społeczne

Wyróżnia 2 rodzaje rozumienia:

1. bezpośrednie- polega na tym, iż znaczenie ludzkich czynności można ustalić na podstawie pewnych oczywistości(logicznych, psychologicznych). Jest to elementarny poziom poznania zmierzający do ustalenia, co dana czynność znaczy. W taki sposób rozumiemy np. przytaknięcie głową;

2. wyjaśniające- jego celem jest poznanie motywów, jakimi kierowała się osoba podejmując określone zadania. To rozumowanie reprezentuje wyższy poziom niż rozumowanie bezpośrednie.

• 16. Podział czynności społecznych wg M.Webera.

czynności :

-tradycjonalne(są wykonywane zgodnie z utrwalonymi nawykami, ale przynajmniej z minimalną świadomością, że zgodność ta jest zamierzona i pożądana, np. odruchowe zamknięcie drzwi),

-emocjonalne(ich podstawą jest uczucie nakazujące zachować się w określony sposób bez względu na mogące z tego wyniknąć skutki, np. gniew),

-racjonalne : zasadniczo-racjonalne(charakteryzują się świadomym doborem najskuteczniejszych środków, bez uświadamiania sobie samego celu) i celowo-racjonalne(maksymalna świadomość zarówno celów, jak i środków do tego celu prowadzących).

• 17. Rodzaje akceptacji władzy państwowej wg M.Webera.

Najważniejszym zródłem akceptacji władzy jest wiara w legitymacje czyli prawomocność danego porządku .

Weber wyróżnił trzy rodzaje formalnoprawnych źródeł władzy:
-Panowanie legalne (racjonalne)- wynika z obowiązującego uregulowania prawnego przypisującego uprawnienia władcze.Reguły prawne obowiązują zarówno rządzonych jak i rządzących ,poddani respektuja prawo a nie wole osób wcielających je w życie.

 Władza tradycjonalna - źródłem legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje i obyczaje
Panowanie charyzmatyczne - uprawnienie do sprawowania władzy wynika ze szczególnych cech osobowości danej osoby. Poddani są całkowicie oddani osobie przywódcy i darzą go zaufaniem.

• 18. Rodzaje systemów prawnych wg M.Webera.

Wyróżnia 4 typy idealne systemów prawnych:

1. formalnie irracjonalny- występuje, gdy wyrokowanie opiera się na magii, wyroczni i objawieniu, czyli środków nie kontrolowanych przez intelekt. Wymiar formalny wyraża się w istnieniu odpowiednich procedur a irracjonalność wyraża się w nieprzewidywalności decyzji;

2. materialnie irracjonalny- ma miejsce tam, gdzie każda konkretna sytuacja determinuje określoną decyzję. Wymiar materialny wyraża się w tym, że jako podstawę rozstrzygnięć bierze się pod uwagę różne zewn. wobec systemu prawnego kryteria o charakterze etycznym, polit. a nawet emocjonalnym. Irracjonalność polega na tym, że jednostki w podobnej sytuacji mogą być różnie potraktowane;

3. materialnie racjonalny- istnieje tam, gdzie stosuje się jakąś jedną zewn. zasadę bądź kryterium, np. zasada prawdziwej równości dla wszystkich. Zastosowanie prawa w ramach tego systemu jest bardziej przewidywalne, gdyż wiadomo, jakie zewnętrzne kryterium zostało wybrane i zastosowane;

4. formalnie racjonalny- występuje, gdy jasno sprecyzowane reguły są stosowane do wszystkich podobnie usytuowanych przypadków. Nie stosuje się żadnych zewn. kryteriów. Podejmujący decyzje także są związani normami prawnymi o charakterze generalno- abstrakcyjnym.

342Przewidywalność jesy wysoka.

• 19. Stratyfikacja społeczna wg M.Webera.

Stratyfikacja- (łac stratum-warstwa) jest układem, w którym każda ze zbiorowości do niego wchodząca zajmuje do zbiorowości innej pozycję niższą lub wyższą. Wg Webera istnieją 3 sposoby hierarchicznego grupowania się jednostek:

1. klasa- jest zdeterminowana ekonomicznie i dzieli się na 3 podklasy: posiadania, zysków i dochodów;

2. stan- opiera się na wyznaczniku kulturowym. Z przynależnością do określonego stanu łączy się określony styl życia; Przynależnośc do najwyższej klasy nie musi się łączyć z przynależnością do najwyższego stanu

3. partia- zrzeszenie o charakterze celowym, celem jest zdobycie i utrzymanie władzy. Partie nie muszą być wyłącznie celowe lub wyłącznie klasowe.

• 20. Teoria rozwoju społecznego.

Wszystkie społeczności ulegają rozwojowi społecznemu. Proces ten przebiegał nieustannie od początku cywilizacji i przebiega nadal. Początkowo problematykę tych zmian określano dość niejednoznacznie, a więc terminami „zmiany społecznej”, „rozwoju społecznego”, „ewolucji społecznej” czy też terminem „postępu społecznego”. Rozwój społeczny należy rozumieć jako zanik lub powstanie nowego zjawiska społecznego (np. rozpad społeczności plemiennych i ukształtowanie się narodu), lub też przekształcenie się danej społeczności w jej podstawowych elementach struktury. Wszystkie teorie rozwoju społecznego można podzielić na trzy grupy: teorie cykliczne, dychotomiczne i linearne. Aby mówić o danym zjawisku iż ma charakter zmiany rozwojowej musi ono spełniać określone kryteria, tzn. musi być to zmiana niepowtarzalna, zachodząca w czasie historycznym, na przestrzeni całych epok. Rozwój społeczny jest więc zmianą długookresową, którą obejmuje całe społeczeństwo.

Teorie cykliczne reprezentowane były miedzy innymi przez VILFREDO PARETO ,PITIRIMA SOROKINA.

Cechą charakterystyczną tych teorii było to, iż głosiły one, że rozwój społeczny ma charakter cykliczny, tzn. społeczeństwa przechodzą przez kolejne fazy w swym rozwoju, a następnie fazy te się powtarzają od początku.

Teoria Vilfredo Pareto opiera się głównie na zjawisku krążenia elit sprawujących władzę. Według Pareto w każdym społeczeństwie z czasem powstaje pewna elita rządząca reprezentująca interesy klasy wyższej w efekcie czego powstaje dążenie klas niższych do obalenia istniejącej elity, która z czasem ulega samodegradacji i skostnieniu. Po obaleniu istniejącej elity i objęciu władzy przez nową elitę następuje ten sam proces czyli ta elita z czasem podziela los poprzedniej.

Zasadniczą różnicą występującą pomiędzy teorią Pareto, a teorią Sorokina było to, iż Pareto uważał, że na rozwój społeczny wpływają różnego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, natomiast Sorokin uważał, że przyczyny zmian tkwią tylko w samym społeczeństwie, a czynniki zewnętrzne mogą tylko osłabiać lub potęgować dane czynniki wywołujące rozwój społeczny.

Drugim rodzajem teorii rozwoju społecznego są teorie dychotomiczne. Przedstawicielami tego nurtu byli:CHARLES H. COOLEY oraz EMILE DURKHEIM. Głównym założeniem tych teorii jest pogląd, iż społeczeństwa przechodzą od struktury społecznej opartej na elementach grupy pierwotnej do struktuty społecznej opartej na złożonych grupach umownych.

Charles H. Cooley. Zastosował on również podział grup społecznych na pierwotne i wtórne. Do pierwotnych zaliczał grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa, przyjaźni i stosunkach sąsiedzkich. Są to grupy małe i cechuje je wysoki poziom identyfikacji członków z grupą jako całością. Cooley był zdania, że w społeczeństwach zindustrializowanych i zurbanizowanych dokonuje się zdominowanie struktury społeczeństwa przez grupy wtórne, umowne, złożone, w których więź społeczna opiera się na stosunkach sformalizowanych. Teoria sformułowana przez Emila Durkheima opiera się na tym że istotną cechą społeczeństwa jest jego społeczna solidarność. Rozróżnił on dwa typy społeczeństw, te w których świadomość zbiorowa zdominowana jest przez solidarność mechaniczną i te w których zdominowana jest przez solidarność organiczną.

Według Durkheima dokonujące się zmiany społeczne można określić jako tendencję od solidarności mechanicznej do organicznej.

Przedstawiciele teorii linearnych głosili pogląd, iż społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego i zmiany te mają charakter linearny, kierunkowy i przechodzą od fazy pierwotnej do fazy końcowej. Głównymi przedstawicielami teorii linearnych byli: AUGUST COMTE, HERBERT SPENCER, KAROL MARKS.

August Comte na podstawie swoich rozważań stwierdził, iż cała ewolucja ludzkości toczy się według naturalnego prawa następstwa trzech stadiów: pierwotnego ,przejściowego i pozytywnego. Ewolucja taka jest zdaniem Comte'a uwarunkowana naturalnym rozwojem umysłu ludzkiego. Wszystkie dziedziny życia w społeczeństwie są ze sobą ściśle powiązane, więc typ poznania każdego okresu określa stan świadomości społecznej, wpływa na społeczną organizację, charakter państwa i ustroju.

Teoria Herberta Spencera głosiła, że społeczeństwo tak jak i inne rodzaje bytów rozwija się według pewnej prawidłowości, a mianowicie przechodzenia od stanu jednorodności, niespójności do stanu zróżnicowania, specjalizacji, integracji. Społeczeństwa powstają jako małe skupiska, zarodki i wzrastają do wielkich liczebności, a zjawisku temu towarzyszy zjawisko zlewania się ich w jedną zintegrowaną całość. Kierunek rozwoju uwarunkowany jest czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.

Autorem trzeciej z kolei teorii jest Karol Marks. Teoria Marksa głosi, iż społeczeństwa podczas swojego historycznego rozwoju przechodzą od fazy wspólnot rodowo-plemiennych poprzez okres niewolnictwa, feudalizmu i kapitalizmu do społeczeństwa socjalistycznego i komunistycznego. Dana formacja społeczno-gospodarcza jest okresem w rozwoju społeczeństwa w którym danym sposobom produkcji odpowiada właściwa im nadbudowa ideologiczna, a każda taka formacja stanowi postęp w stosunku do poprzedniej. Taki rozwój jest zarazem postępem a powodowany jest wzrostem sił wytwórczych które z kolei są źródłem i siłą motoryczną następstwa formacji społeczno-gospodarczych.

Cechą wspólną wszystkich teorii linearnych jest to, iż przemiany którym ulegają społeczeństwa przebiegają według ściśle ustalonego porządku od fazy początkowej do fazy docelowej, nie mają charakteru przypadkowego, dowolnego.

Nie ma teorii, która by wyjaśniała wszystkie nurtujące zagadnienia z dziedziny rozwoju społecznego (uniwersalnej). Brak takiej uniwersalnej teorii wynika z takiego faktu, iż rozwój społeczny każdej społeczności jest indywidualny i trafne byłoby stwierdzenie, iż tyle jest teorii ile społeczeństw. Każda społeczność posiada swoje indywidualne cechy których brakuje innym.

Dodatek:

Comte zajmował się zagadnieniem ewolucji wiedzy i twierdził, że faza naukowa ("pozytywna") stanowi najwyższe stadium tej ewolucji przebiegającej według schematu:

• faza teologiczna - gdy w wyjaśnieniach zjawisk ludzie odwoływali się do sił nadprzyrodzonych, istot boskich lub bóstwa

• faza metafizyczna - gdy ludzie wyjaśniają zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulację (najczęściej oderwaną od rzeczywistości);

• faza pozytywna - gdy ludzie formułują twierdzenia oparte na faktach i zależnościach współistnienia lub następstwa między faktami. W tej fazie ludzie mogą ustalać i przewidywać nieznane dotąd fakty. Faza ta jest tożsama z fazą naukową.

• 21. Forma państwa.

Państwo jest to grupa na pograniczu grupy celowej i terytorialnej. Jest to zbiorowość obywateli
podporządkowana władzy suwerennej mieszkająca na określonym terytorium, do którego ogranicza się władza. Państwo jest polityczną organizacją zbiorowości terytorialnej, w której na gruncie tradycji kulturalnej lub etnicznej istnieje władza polityczna.

Forma państwa, sposób rządzenia i organizacji życia politycznego i społecznego w danym kraju określony przez zapisy konstytucji. Struktury władzy, sposób jej sprawowania, ustrój terytorialny państwa. Przy ustalaniu formy państwa uwzględnia się następujące kategorie:
1) ustrój polityczny, czyli formę rządów, sposób funkcjonowania naczelnych organów państwa. Ze względu na rolę głowy państwa i sposób jej wyłaniania wyodrębnia się monarchie i republiki. Natomiast rozpatrując relacje między głową państwa, parlamentem a rządem, rozróżnia się system prezydencki i parlamentarny;
2) ustrój terytorialny, czyli podział terytorium oraz stopień dystrybucji władzy państwowej (scentralizowany bądź zdecentralizowany), pozwala wyróżnić państwa unitarne i federacje;
3) reżim polityczny, czyli styl rządzenia, według którego wyróżnia się państwa demokratyczne, autorytarne i totalitarne.

Arystoteles dokonał podziału państw ze względu na ich formę na: monarchie i tyranie (rządy jednoosobowe), arystokracje i oligarchie (rządy kolegialne) oraz politee i demokracje (rządy ludu).

• 22. Teoria struktury społecznej.

Struktura społeczna (w socjologii) - układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa, np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).

Wyróżnia się makro i mikrostrukturę społeczną.

• Mikrostrukturę tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich

• Makrostrukturę tworzą duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno - zawodowymi.

Teoria struktury społecznej.
a) pozioma -podział na grupy społeczne, np. zawodowe, towarzyskie
b) pionowa- stratyfikacja, podział hierarchiczny w zależności od dostępu do określonych dóbr , np. kasty, klasy, stany

• struktura klasowa

• struktura warstwowa

• struktura zawodowa

• struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania)

Dla celów analitycznych wyróżnia się kilka rodzajów struktury społecznej:

• struktura socjometryczna

• struktura przywództwa

• struktura komunikacji

Teoria funkcjonalno - strukturalna

Jej zwolennicy (między innymi Auguste Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.

Koncepcja konfliktowa

Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność.

W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.

Koncepcja interakcyjna

Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje(inaczej ciągła wymiana informacji), jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Ludzie wchodząc w interakcje wytwarzają relacje które nazywamy strukturą. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.

Stratyfikacja (przez socjologów nazywana "stratyfikacją społeczną"), inaczej "uwarstwienie społeczne" - pojęcie wyrażające fakt, że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności i podporządkowania. Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych, jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa. Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.

• 23. Klasa jako element stratyfikacji społecznej.

Klasa społeczna- jeden z podstawowych terminów służących do określania stratyfikacji społeczeństwa. Termin ten wprowadzony został przez Hegla, który wyróżniał klasy: rolniczą, przemysłową i myślącą.

Karol Marks rozumie pojęcie klasy społecznej dwojako, co często prowadzi do nieporozumień i błędnej interpretacji.

Z jednej strony Marks rozważa klasę społeczną jako pojęcie historyczne: w tym wypadku struktura klasowo-warstwowa u Marksa jest rozbudowana, nigdy nie jest dualistyczna. Uogólniając można powiedzieć, że klasa społeczna w sensie historycznym przez Marksa jest rozumiana tak, jak obecnie rozumiemy grupę społeczną .W społeczeństwie kapitalistycznym klasy społeczne w rozumieniu historycznym to odpowiedniki stanów - mamy zatem strukturę klasowo-warstwową składającą się z wielkich właścicieli, właścicieli środków produkcji, drobnomieszczan, chłopów i robotników. Warto wspomnieć także, że Marks akcentuje, że grupa społeczna może mieć różne cechy położenia klasowego.

Z drugiej strony Marks definiuje klasę społeczną jako pojęcie socjologiczno-ekonomiczne. W tym ujęciu mamy u marksa strukturę dualistyczną - dwie klasy antagonistyczne, których konflikt jest motorem dziejów. W społeczeństwie kapitalistycznym klasy te to właściciele środków produkcji - burżuazja oraz robotnicy - proletariat.

Klasa społeczna w rozumieniu socjologiczno-ekonomicznym była dla Marksa nie tylko kategorią analityczną, lecz miała lub mogła mieć (w różnych jego pismach inaczej problem jest ujmowany) znamiona wspólnoty. W tym względzie Marks ujmował je w dwóch typach: klasa w sobie i klasa dla siebie. W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas rozumianych socjologiczno-ekonomicznie: proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną ( walka klas).

Klasa społeczna w ujęciu Maxa Webera

Koncepcje klasy społecznej pojawiały się w wielu wariantach w socjologii wraz ze zmianami zachodzącymi w składzie społecznym, ekonomicznym i kulturowym kolejnych form społeczeństwa. O ile dla Marksa podział na klasy był jedynym istotnym podziałem społeczeństwa, z którego wynikają dalsze podziały, o tyle Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie.

W jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:

• klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;

• klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;

• klasy społeczne - wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.

W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi.

Podział na klasy Wiliama Warnera

William Warner podzielił społeczeństwo na klasy ze względu na sumaryczny wskaźnik ekonomiczny i prestiżu społecznego. W tym ujęciu występują trzy klasy: klasa wyższa, klasa średnia i klasa niższa, a każda z nich dzieli się jeszcze na wyższą i niższą. We współczesnej socjologii amerykańskiej występuje także podział 9-stopniowy. Każda z 3 klas dzieli się na trzy podklasy.

Podział na klasy polityczne Geatano Mosca

Geatano Mosca w roku 1939 w pracy Elementi di scienza politica dokonał podziału na klasy rządzące i klasy rządzone, charakterystyczne dla wszystkich społeczeństw oprócz społeczeństw pierwotnych. Klasy te są charakterystyczne dla społeczeństw posiadających własną suwerenność państwową. Klasa rządząca w jego ujęciu dzieli się na dwie warstwy, pierwsza, to osoby zajmujące istotne pozycje w aparacie władzy. Druga warstwa w klasie rządzącej to biurokracja i klasa średnia, w szczególności osoby zajmujące wysokie pozycje w wojsku, biznesmeni czy związki zawodowe, mogące wpływać na życie polityczne.

Obecnie w socjologii nie ma jasnego stanowiska wobec tego, który z podziałów klasowych należy uznać za odpowiedni. Często też dochodzi do nieporozumień i sporów terminologicznych wynikających z używania pojęcia klasa społeczna w różnych znaczeniach.

• 24. Definicja grupy społecznej i jej cechy.

Grupa społeczna - jest to rodzaj zbiorowości społecznej ,pewien zbiór jednostek,skupienie ludzi w którym wykształca się chociaż na chwilę więź społeczna a członkowie wzajemnie na siebie oddziałują na podstawie wspólnego zestawu oczekiwań co do zachowania partnerów

Wg Szczepańskiego:
Grupa społeczna to pewna ilość osób (najmniej trzy), powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Grupa społeczne wg Abla( “ pewien specyficzny typ zbiorowości w odróżnieniu od jakiegokolwiek zbioru jednostek “ różnice:w grupie społ istnieją struktury wewnątrzgrupowe(grupa przetrwa nawet jesli nastąpi wymiana jednostek) oraz istnieje w grupie przymus strukturalny) ma następujące cechy:

1. trwałość- w przeciwieństwie do zbiorowości o charakterze chwilowym, np. tłum;

2. jest to zrzeszenie zorganizowane i ustrukturalizowane;

3. w ramach grupy społ. dochodzi do interakcji i stosunków między członkami grupy. Ta cecha odróżnia grupę od w sensie statystycznym, klasyfikujących jednostki wg jakichś wspólnych cech, np. wiek;

4. składa się z wybranej i ograniczonej liczny uczestników, przy czym mają oni prawo do korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo.

Abel wymienia następujące składniki grupy:

1. wytwór grupy- coś, co powstaje dzięki współpracy większej liczby osób, np. zbudowane boisko;

2. obraz grupy- istniejąca w wyobraźni członków grupy świadomość istoty grupy;

3. normy- dzięki nim możliwe jest właściwe funkcjonowanie grupy.

Ogólnie

Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.

1. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.

2. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych.

3. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.

4. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m.in. przez Floriana Znanieckiego.

• 25. Elementy charakteryzujące grupę społeczną.

Wyróżniki :

-świadomość własnej odrębności

Zasób spraw łączących członków (tradycja,cele,poglądy itd)

-samokategoryzacja

proces poznawczy w wyniku,którego jednostka opierajac sie na społecznych różnicach i podobieństwach między ludzmi jednych zalicza do członków własdnej grupy innych nie

-proces zachodzenia interakcji

grupa społeczna to taka zbiorowosc w ktorej jednostka może wejść w bezpośrednie interakcje z danym członkiem grupy a przynajmniej może znać osobiście innych członków

więc jest to
Zbiorowość, która wykształciła pewien zakres wspólnego myślenia
Zbiór osób, które wyznaczają więź społeczną (charakter dwoisty) i samoświadomość
W grupie istnieje komunikacja i łączność
Istnieje tendencja do zachowania konformizmu, kulturowo wspólnych wartości
Istnieje świadomość wspólnych interesów i ich przedkładanie nad swoje interesy
Wspieranie się o pewne podstawy materialne (wzór fizyczny członka → też jego funkcje)
Istnieje pewne terytorium, majątek, budynki, ośrodki, skupienia, wspólne symbole, herby, sztandary, pieczęcie
Grupa wykształciła władzę grupową i instytucje (pewne sposoby działania, załatwiania spraw) grupowe
Istnieje określony sposób zachowania

elementy budujące grupę
Wg Kosińskiego grupa wyznaczona jest przez:
1. Co najmniej 3 członków (istnieje większość i mniejszość, podstruktura)
2. Cel (wyznacza solidarność, więź)
3. Wyraźna struktura wewnętrzna zbudowana z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi

4. Tożsamość (wskazuje na jej odrębność)
5. Ośrodki skupienia, symbole.

• 26. Rodzaje grup społecznych i kryteria ich klasyfikacji.

-wg rozmiarów i struktury :

małe : możliwe są interakcje członków grupy z pozostałymi członkami, potrafimy zidentyfikować inne osoby. Struktura jest prosta (złożone wyłącznie z członków, nie posiadają żadnych podgrup)
wielkie: makrostruktura ,podgrupy ,nie ma możliwości bezpośrednich kontaktów ze wszystkimi członkami grupy (naród ,państwo, kościół, grupa wyznaniowa).
-wg dominującego typu więzi
Grupy pierwotne: więź oparta na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych.Przekazują podstawowe informacje o społeczeństwie,pojawiły się w społeczeństwie jako pierwsze

• zaspokajane są tu podstawowe, psychiczne i ekonomiczne potrzeby ludzkie

• jednostki utrzymują stały kontakt z innymi - kontakty „twarzą w twarz”

• więź społeczna ma tu zabarwienie emocjonalne, stąd występuje duży stopień identyfikacji z grupą np. rodzina, grupa przyjaciół, rodzina

Wtórne: więź wynikająca ze styczności rzeczowych i oparta na interesach np partia

pojawiły się w późniejszych fazach rozwoju społeczeństwa, pojawiają się w ramach umowy

• mają charakter zrzeszeniowy, mają na celu zaspokajanie jakiś potrzeb

• identyfikacja jednostki jest słabsza i ograniczona - na charakter funkcjonalny

• np. grupa studencka, partia polityczna, związki

- wg stopnia sformalizowania

Formalne: instytucje sformalizowane, formalna kontrola społeczna

Nieformalne:więzi osobiste ,nieformalna kontrola,

• wg sposobu uzyskania członkowstwa

genetyczne-przez pochodzenie w sensie biologicznym ,kulturowym(przysposobienie)

grupy przynaleznosci przymusowej -członkowie podlegaja kryteriom p.ziemi,p.urodzenia np państwo

ekskluzywne-wymogi

inkluzywne-swobodnego dostepu

-wg realizacji zadań
Grupy celowe (sportowe, partie pol., tzw. Akcyjne, cel narzucony bądź nie) i wspólnotowe (ze względu na zadania, wspólnota poglądów, wartości powstaja spontanicznie )
-podziału wg odniesienia - to takie układy społeczne wedle których jednostka ocenia własną sytuację i pozycję życiową oraz kształtuje swoje postawy;

grupy odniesienia normatywnego - dostarczają jednostce wzorów zachowań i są przez nie przyswajane,

grupy porównawcze - czyli takie gdzie jednostka ocenia własną pozycję życiową wedle tamtej

- Grupy realistyczne i monalistyczne;

monalistyczne - grupa społeczna jest czymś niesprowadzalnym do jednostek ludzkich, do ich wzajemnych kontaktów jest więc ponad jednostkowa,

realistyczne - istnieją tylko jednostki społeczne ich zachowania i działania a grupa jest fikcją.

Grupa odniesienia (lata 40 Xxw Hyman) jest to grupa społeczna stanowiąca dla jednostki model zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający kryteriów oceny własnego działania oraz działań innych ludzi.
grupa odniesienia audytoryjnego „publiczność”, której oczyma jednostka postrzega samą siebie (mechanizm jaźni odzwierciedlonej). Ta grupa oddziałuje dzięki potrzebie konformizmu lub chęci wyróżnienia się z otaczającego grupy.
grupa odniesienia normatywnego do której jednostka należy lub do której członkostwa aspiruje. Jednostka identyfikuje się z nią z obawy przed wykluczeniem albo nieprzyjęciem do niej, postępuje zgodnie z uznawanymi w niej normami i wartościami.
grupa odniesienia porównawczego stanowi dla jednostki tło porównawcze przy ocenie zachowań własnych i innych ludzi. Oddziałuje przez poczucie upośledzenia lub wyższości, które jest rezultatem porównania.Grupa odniesienia może być dla jednostki zarówno grupa własna jak i obca.

Wszystkie mogą być negatywne lub pozytywne

• 27.Rola społeczna a stratyfikacja społeczna.

Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody. W ramach paradygmatu funkcjonalnego rola często jest używana alternatywnie z pojęciem funkcja.

Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika.Człowiek przyjmuje postawę aktora, kiedy wykonuje sensowną czynność, wynikającą z przyjętych przez niego wartości, natomiast jest obserwatorem, kiedy dystansuje się od obserwowanych zjawisk i potrafi przyjąć różne punkty widzenia.

Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany( na które nie ma wpływu sama jednostka )i osiągany(które wynikają z podjętych działań przez jednostkę ). Pozycja społeczna to wyróżnione i określone w danej kulturze miejsce jednostki społecznej w hierarchii społecznej i szerzej w strukturze społecznej. Pozycja społeczna określa prestiż jednostki. Niektóre pozycje społeczne można zdobywać sekwencyjnie, jak na przykład pozycję profesora, która wymaga pokonania szeregu szczebli w karierze naukowej, a więc kilku przejść między kolejnymi w tej sekwencji pozycjami społecznymi. Awans w hierarchii społecznej.

• 28. Pojęcie elity.

Elita - (z łac. elĭgere - dokonywanie wyboru, lub z fr elire-wybierać) kategoria osób znajdujących się najwyżej w hierarchii społecznej, pod jakimś względem wyróżnionych z ogółu społeczeństwa. Elity mają często zasadniczy wpływ na władzę oraz na kształtowanie się postaw i idei w społeczeństwie. W XVIII w. terminem "elita" określano dobra szczególnej jakości. W języku potocznym pojęcie e. używane jest w sposób luźny i niezobowiązujący, oznaczając grono ludzi wyróżniających się spośród otoczenia pod jakimś względem (np. wykształcenia, ogłady i kultury ogólnej, prestiżu związanego z pochodzeniem lub wykonywanym zawodem, pozycji finansowej, sposobu życia); w zależności od poglądów i nastawienia wypowiadającego (jak również rodzaju e., o której w danym wypadku mowa) słowo to może mieć zabarwienie dodatnie (aprobaty, uznania, szacunku, nawet podziwu), bądź ujemne (dezaprobaty, nagany, dystansu, zawiści). Wielu socjologów i politologów i filozofów zajmowało się rolą, powstawaniem i funkcjonowaniem elit w społeczeństwie. Prace te zaliczane są do nurtu teorii elit. Najbardziej znanymi teoretykami elit są Vilfredo Pareto, Gaetano Mosca Wyróżniali oni różne rodzaje elit, choć ich uwaga koncentrowała się przede wszystkim na elicie władzy i jej wpływowi na politykę.

29. Teoria pozalogicznego działania Pareto.

Działania ludzkie są: logiczne ,pozalogiczne

wg kryterum obiektywności i subiektywności

wg związku środka z celem i tak:

Strona obiektywna wskazuje na to jakie zjawisko jest w rzeczywistości (logiczne )a subiektywna to ludzkie wyobrażenie ,sposób odbioru przez nas umysł(pozalogiczne).

Logiczne łaczą środki z celem nie tylko z punktu widzenia podmiotu ale tez innych , pozalogiczne- powiązanie celów i środków istnieje w umyśle wykonującego ale nie jest zgodne ze stanem rzeczywistości. Większość działań podejmowanych przez jednostkę jest jednak nielogiczna i nie przybliża jej do realizacji zamierzonych celów (są to np. działania magiczne, utopijne, realne, bądź oparte na przesądach).
Główne działania ludzkie i społeczne czasem stają się logiczne.

Działania pozalogiczne:

a)cel,środek nie koresponduje ze sobą obiektywnie i subiektywnie

b) nie istnieje związek logiczny między celam i środkami ale wykonawca nie zdaje sobie z tego sprawy

c)związek celu ze środkiem istnieje obiektywnie ale nie subiektywnie

500. skutek powinien być zwiazany ze środkami -z punktu widzenia subiektywnego-ale obiektywnie następstwo nie koresponduje z następstwem subiektywnym.

Wsród elementów teorii wyróżniamy : rezydua,sentymenty,derywacje,interesy

Sentymenty-brak definicji,Pareto używał zamiennie z rezyduum ludzie doświadczająuczuc które stają się w określonych warunkach normami postępowania.Są wytworem umysłu,zmuszają do działania.

Interesy-stany psychiczne odgrywjące ważną rolę w ustalaniu równowagi społecznej .Środki do realizacji celów (dobra materialne,status ,zaszczyty )

• Rezydua - przejawy sentymentów ,osady psychiczne , zjawiska psychiczne, wyobrażenia i przekonania będące wyrazem popędów skłaniających ludzi do określonych zachowań. Pater wyróżnił 6 klas :a) rezyduum kombinowania — układania na nowo wyobrażeń i pojęć,
  b) rezyduum trwałości agregatów-konserwatywna tendencjado utrzymywania raz stworzonej kombinacji (wynik to instytucje społ ,folklor,religie)
  c) rezyduum ekspresji — każdy dąży do pokazywania swoich uczuć,
  d) rezyduum towarzyskie (uspołecznienia)— potrzeba podtrzymywania kontaktów z innymi jednostkami,
  e) rezyduum integralności jednostki z tym co jej podlega,ochrony własnej indywidualności-dbałość o własny interes o ochronę i pomnażanie dóbr
  f) rezyduum dążeń seksualnych- pod względem wpływu na ludzi.dzielą się na podklasy i rodzaje.Częściej niż logika są siłami decydującymi o przebiegu historii ale są czesto ukrywane

• 
  derywacje - w zależności od potrzeb zmienne ,nadają logikę działaniom wszelkiego typu, pozalogiczne uzasadnienia ludzkiego działania. Według Pareto istnieją cztery klasy derywacji:

a)stwierdzenia-musisz ponieważ musisz

b)autorytetu -jednostka lub ludzie,tradycja ,zwyczaj,personifikacja kiedy kompetencja autorytetu nie jest oparta na doświadczeniu bądź na złudnych poszlakach

c)opiera się na powoływaniu przyjętych w społ zasad bądz uczuć.Podklasy ze względu na zgodność z uczuciami,interesem indywidualnym i zbiorowym,pojeciami prawnymi,metafizycznymi,nadprzyrodzonymi.Zgodnośc tajest przedstawiana jako zgodność z uczuciami lub zasadami wszystkich kiedy w rzeczywistości dotyczy tylko tej osoby ktora tworzy bądź akceptuje derywacje

Głównym punktem wyjścia dla teoriijest teza o heterogeniczności społ.Społeczeństwo nie jest jednorodne ale składa sie z różniących się jenostek(płeć,wiek,siła) a przez to zachodzi zjawisko nierówności społecznej( Elity)

• 30. Teoria elit.

Teoria krążenia elit koncepcja stworzona niezależnie przez Gaetana Moskę i Vilfreda Pareta. Zgodnie z którą ze wzgldu na podział na rządzących i rządzonych w życiu politycznym istnieje cykliczny proces polegający na tym, że elity po przegranej walce o władzę przechodzą do opozycji i wkładają więcej wysiłku, aby dojść do władzy. Tym samym ich szanse na objęcie władzy zwiększają się, zaś po dojściu do władzy elity tracą impet w dalszej o nią walce. W ten sposób następuje ciągła wymiana pozycji społecznych elit z opozycji i koalicji. Proces selekcji do elit, zdolniejszych sytuuje wyzej .Pareto na pierwszym miejscu stawia dochody (w literaturze rozłozenie bogactwa to piramida społ dla Pareto krzywa ma postać grotu strzały tak jak talenty,inteligencja)Inne podstawy selekcji to sława wojenna,prawo dziedziczenia ,protekcjonizm przemysłowy,wpływ wybitnej jednostki na społeczeństwo.Można wyróżnić dwie podstawowe grupy elit:

1. polityka

• inowacyjne lisy (rezyduum kombinowania)

• konserwatywne lwy (rezyduum konserowania status quo)

2. gospodarka

• spekulanci(eksperymenty)

• rentierzy (konserwatyzm)

3. nauka

sceptycy (istotny przełom)dogmatycy (stabilizacja).

• Pareto wyróżnia elity,kontrelity i masy

• rezydua = głęokie osady psychiczne = predyspozycje człowieka do określonych zachowań. Najważniejsze:

• rezyduum kombinowania - tendencja do wprowadzania zmian w swoim otoczeniu

• rezyduum konserowania status quo - tendencja do stabilizacji

• elity to osoby mające najcenniejsze rezydua

• każda elita chce jak najdłużej utrzymać swoją pozycję

• kontrelita - cenne rezydua, ale elita nie chce ich dopuścić do władzy.

• elita ulega degeneracji (skupia się na utrzymywaniu swojej pozycji) -> obala ją kontrelita. (cyrkulacja elit)

• 31. Czynności i stosunki społeczne.

Stosunek społeczny normatywnie określona relacja i oczekiwany schemat interakcji pomiędzy co najmniej dwiema osobami, wynikająca z posiadanych przez nich ról i pozycji społecznych, podlegająca kontroli społecznej.

Układ ten składa się również z łącznika pomiędzy tymi osobami, który jest przedmiotem materialnym lub symbolicznym, oraz sytuacji, w której powinności i obowiązki partnerów się rozgrywają. W stosunku tym zachowania jednej strony wywołują reakcję drugiej strony. Przykładami stosunku społecznego może być np. rodzicielstwo, małżeństwo.

czynności społeczne (działania społeczne )to takie zachowania jednostek(uzewnętrznione lub nie), które zarówno w swej genezie jak i przebiegu są zorientowana na przeszłe, obecne lub spodziewane zachowania innych ludzi.
Stosunek obejmuje
1) środowisko społeczne (np. studencki)
2)krąg społeczny (np. uczeń, student, przedstawiciel samorządu)
3) konglomerat pozycji (np student, syn)
4)sekwencja pozycji (np od ucznia przez studenta do urzędnika itd)

Stos. społ. o charakterze ....................... (zdepersonalizowanym, nie zwraca się uwagi na osobę partnera stosunku) i personalnym

Mowiac inaczej- stosunek jest to system unormowanych wzajemnych oddzialywan miedzy partnerami, na gruncie okreslonej platformy. Wyrozniamy stos. 1 i 2 typu. A) 1 typu to takie ktore polegaja na swiadomych i subiektywnie zdefiniowanych dzialaniach obu partnerow, wynikajacych z intencjonalnych zamierzen obu z nich B) 2 typu charakteryzuja sie wystepowaniem w duzej grupie i sa bardziej sformalizowane, okreslone przepisami. W grupie przyjaciol wystepuje 1 typ, w duzej grupie musza wystepowac oba typy stosunkow,

• 32. Definicja i składniki kultury.

Kultura (z łac. colere = "uprawa, dbać, pielęgnować, kształcenie") - termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania). Kultura to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne umiejętności nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa, a także umiejętności wytwarzania i gospodarowania, mowa i pismo. Mianem kultury obejmujemy zjawiska, które są wytworem aktywności ludzkiej (np. wiedza, zwyczaje, religie) i podlegają obiektywizacji tzn. są wspólne wielu ludziom, mogą być przekazywane innym i istnieją jako zjawiska ponadjednostkowe, niezależne od woli i subiektywnych wyobrażeń jednostek. Często wyróżnia się kulturę materialną, duchową i społeczną. Kultura materialna to umiejętności wytwarzania przedmiotów użytkowych, pozyskiwania żywności, czasami włącza się także przedmioty, które powstały dzięki tym umiejętnościom. Kultura duchowa obejmuje wytwory nie mające użytkowego charakteru, są to religia, sztuka, wyobrażenia o świecie, mitologia i filozofia. Kultura społeczna obejmuje normy i wzory postępowania, prawa, zwyczaje i różnorodne zasady regulujące stosunki między ludźmi. Podstawowymi elementami kultury są wartości, normy i symbole Wartości to sfera kultury, która zawiera oceny, kryteria i wyobrażenia o tym, co słuszne, odpowiednie. Są to ustalone w społeczności cele i standardy. Normy są konkretnymi wskazówkami i wzorami określającymi postępowanie właściwe i niewłaściwe. Normy określają np. zasady zawierania małżeństw, pracy itp., a także precyzują co i w jaki sposób jeść i jak się ubierać. Pewne normy mają charakter zwyczajów, inne zasad moralnych, jeszcze inne norm prawnych. Symbole to obiekty, które mają pewne ustalone znaczenie, niosą pewną ustaloną treść zrozumiałą dla innych. Symbolami są też przedmioty, którym nadaje się szczególne znaczenie: godła, flagi. Wartościowanie, normowanie oraz symbolizacja tworzą trzy podstawowe przenikające się komponenty kultury. Ustalono zestaw ogólniejszych elementów kultury, które występują powszechnie, chociaż w zróżnicowanych postaciach np.: sporty atletyczne, sztuka przyrządzania potraw, taniec, tłumaczenie snów, małżeństwo i rodzina, świętowanie, ubiór, zakazy dietetyczne, praktyki religijne, ceremonie pogrzebowe, gry, dawanie darów, zakazy kazirodztwa, muzyka, mity, liczenie, imiona, ograniczenia seksualne, czynności higieniczne, sądownictwo.Bardzo często "kulturę" przeciwstawia się "naturze", tj. fi­zycznemu i biologicznemu środowisku, w którym żyje człowiek. Do kultury zalicza się wszelkie materialne rezultaty świadomej dzia­łalności ludzkiej i ich psychiczne korelaty (postawy, wyobrażenia, odczucia itp. a także sposoby regulacji stosunków międzyludz­kich. Podstawową funkcją tak określonej kultury jest obrona przed naturą.

• 33. Świadomość społeczna.

Świadomość społeczna - pojęcie socjologiczne wprowadzone przez Émile Durkheima oznaczające zbiór wyobrażeń, symboli, pojęć, opinii, poglądów i przesądów, wspólnych dla olbrzymiej większości danej społeczności.Świadomość społeczna w szerszym znaczeniu obejmuje całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa treści i formy życia duchowego: wyobrażeń rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, czyli całość poglądów naukowych, filozoficznych, ideologicznych, politycznych, prawnych, religijnych, etycznych, estetycznych, które się składają się na sposób myślenia i kulturę umysłową danego społeczeństwa. W tym znaczeniu świadomość obejmuje opinie, poglądy i postawy ludzi, właściwości psychiczne klas i warstw społecznych, określonych grup etnicznych, środowisk zawodowych, oraz różne formy życia duchowego jednostek.

Wg Durkheima świadomość społeczna (zbiorowa)jest wyraźnie różna od świadomości indywidualnej każdego człowieka, i nie jest prostą sumą, czy też średnią świadomości indywidualnych członków społeczności, lecz funkcjonuje w pewnym stopniu jako niezależny fenomen.Istnieje poza psychiką i jest niematerialna. Świadomość zbiorowa nie została jeszcze dobrze przez nas poznana - mimo to wywiera ona potężny wpływ na świadomość indywidualej.

Psychologia zajmuje się swidomością indywidualną ,socjologia zaś zbiorową

• 34.Normy społeczne.

Norma społeczna - jest to względnie trwały, przyjęty w danej grupie społecznej sposób zachowania jednostki społecznej w danej sytuacji zależny od zajmowanej przez nią pozycji społecznej i odgrywanej przez nią roli społecznej.

Rodzaje norm społecznych

• normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów.

• normy nieformalne - niespisane normy, obowiązujące zwyczajowo w ramach danej grupy lub społeczeństwa.

• normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach. W przeciwieństwie do innych norm są one ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie jest sankcjonowane przez instytucje państwowe.

• normy religijne - w przeciwieństwie do norm prawnych, obowiązujących wszystkich członków danej zbiorowości, mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te, określające stosunki między ludźmi, traktowane są jako normy moralne.

• normy moralne (etyczne) - mają one charakter absolutny, co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki, ale mogą dotyczyć całych grup społecznych.

• normy obyczajowe - nawyki zachowania się, rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Normy obyczajowe to reguły postępowania ludzi, które kształtowały się w ich świadomości pod wpływem nawyku, w wyniku wielokrotnego powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań (np. całowanie kobiety w rękę). Normy obyczajowe nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia. Najczęściej mają zasięg lokalny.

• normy zwyczajowe - nawyki, rodzaje zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa, albo dla jakichś grup społecznych.

• 35. Kultura prawna.

Kultura prawna - aspekt ogólnie pojmowanej kultury, odnoszący się do stosunku człowieka wobec prawa. Kulturę prawną można zdefiniować jako przejawiające się w społeczeństwie, indywidualne i zbiorowe postawy wobec prawa, zarówno w rozumieniu egzekwującego sprawiedliwość aparatu, jego instytucji jak i konkretnych norm prawnych. Podstawą kultury prawnej jest postępowanie określane jako "prawe" (w przypadku jednostek) lub "praworządne" (w przypadku organizacji i państw). Definicję tę zaproponował Stanisław Grodziski[1]. Zbliżona do definicji Grodziskiego jest ta zaproponowana przez Adama Podgóreckiego. Określił on kulturę prawną jako ogół nawyków i wartości związanych z akceptacją, oceną, krytyką i realizacją obowiązującego prawa[2]. Odmiennie i bardziej ogólnie kulturę prawną zdefiniował Krzysztof Pałecki, stwierdzając, że jest to ogół prawnych działań symbolicznych danej zbiorowości w określonym czasie[3].

• 36 kultura administracyjna

Nastawiona jest ona na działania hierarchiczne i zorientowane na formalistycznie rozumiane przestrzeganie prawa. Obce jest także dla niej poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań. ###########

• 37. Pojęcie i cele socjalizacji.

Socjalizacja wg Szczepańskiego to „część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją zachowania wg przyjętych wzorów, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymywania się i wykonywania określonych ról społecznych”. Mieści się w tym pojęciu wychowanie. Rola socjalizacji polega, zdaniem Szczepańskiego na:

1. uczeniu dyscypliny, panowania nad sobą;

2. pokazywaniu, do czego powinni ludzie dążyć;

3. uczeniu, jak grać określone role społeczne;

4. daniu kwalifikacji i sprawności zawodowych do życia w danej cywilizacji.

Są 2 modele socjalizacji:

1. normatywno-deterministyczny- wiąże się z całkowitym przystosowywaniem jednostki do obowiązującego systemu norm i wartości. Dużą rolę jako narzędzie odgrywa prawo. Jeśli wpajane normy nie są przestrzegane, to zachowanie takie określa się jako dewiację i uruchamia mechanizmy mające przywrócić jednostkę na właściwą drogę;

2. poznawczo-interakcyjny- charakteryzuje się stałą interakcją między jednostką a otoczeniem. Jednostka nie zostaje wchłonięta przez system, lecz nawet sama wnosi swoje wartości do otaczającego systemu.

Socjalizacja (łac. socialis = społeczny) to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy Kościół).

Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość. Procesy socjalizacji można podzielić na pierwotne i wtórne. Socjalizacja pierwotna ma miejsce w dzieciństwie, kiedy jednostka ludzka przyswaja sobie podstawowe umiejętności potrzebne w życiu społecznym. Socjalizacja wtórna to proces nabywania nowych umiejętności dotyczący już człowieka dorosłego.CEL SOCJALIZACJI - poprawne przystosowanie jednostki do adekwatnego funkcjonowania w rolach wyznaczonych jej przez system społeczny.

• 38. Sposoby kształtowania osobowości.

Osobowość to właściwy danej jednostce, utrwalony zespół cech psychicznych, emocjonalnych, umysłowych, a także dążeń i przekonań. Rdzeniem osobowości (jaźnią) jest poczucie własnego „ja” jako odrębnego od otoczenia, zachowujące trwałość i jednostkowy byt. W tworzeniu osobowości istotne jest zarówno powstawanie silnej więzi z innymi osobami, jak i przeciwstawianie się im. Wyobrażenia, które człowiek ma o sobie to jaźń subiektywna. Jaźnią odzwierciedloną nazywa się wyobrażenia, które jak sądzimy inni mają o nas. Tożsamość jednostki to jej zinternalizowane przekonanie kim jest i jakie są jej zadania.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

Rozwija się stopniowo. W rezultacie utworzenia się osobowości człowiek osiąga zdolność przetwarzania napływających informacji, dzięki czemu tworzy sobie obraz świata i siebie, integruje techniki i sposoby ustosunkowania się do przedmiotów, osób, sytuacji, przez co jego zachowanie nabiera cech stałości i powtarzalności.

Kształtuje się przez doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne.

Teorie osobowości

Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych teorii:

• Psychodynamiczne

• Teoria freudowska - w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też psychoanalityczna teoria osobowości);

• Teorie neopsychoanalityczne - podkreślają znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji społecznych w kształtowaniu osobowości jednostki. Przedstawiciele: Carl Jung, Alfred Adler, Harry Stack Sullivan, Karen Horney, Erik Erikson;

• Teorie pola - traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein;

• Teorie czynnikowe - przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania. Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans Eysenck;

• Teorie uczenia się - podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania. Przedstawiciele: Iwan Pawłow, Burrhus Skinner, Edward Thorndike, John Watson, John Dollard, Neal Miller, Leonard Berkowitz.

• Teoria uczenia się społecznego - zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości, tj. bodźce i wzmocnienia społeczne. Przedstawiciele: Albert Bandura, Julian Rotter.

• Teorie humanistyczne - Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls, Kazimierz Dąbrowski;

• Teorie systemowe - Milton Erickson, Oscar Ichazo, Virginia Satir, Marian Mazur,

Zobacz też

• 39. Postawy wobec norm społecznych.

Postawy zasadnicze związane są z przekonaniami charakterystycz­nymi dla społeczeństw stabilnych, na przykład:

• wysoka wrażliwość moralna,

• wysoki poziom internalizacji norm

• przywiązanie emocjonalne.

Postawy celowościowe są natury pragmatycznej (ideologicznej), związane są ze zmiennymi wzorami zachowania i w sposób luźny powiązane są z tłem emocjonalnym.

„Postawę zasadniczą" można zdefiniować jako bezpośrednią, spon­taniczną akceptację lub negację pewnej reguły, odnoszącej się do wyob­rażonego lub rzeczywistego zachowania.

„Postawą celowościową" jest, Zgodnie z proponowaną definicją, taka postawa, w przypadku, której akceptacja lub negacja wyobrażonego lub rzeczywistego zachowania Zależy od specyficznego rozważenia kalkulacji różnych możliwych wariantów zachowania oraz od oceny ich skutków.

Antykonformizm - postawa społeczna, która nakazuje kwestionować ogólnie przyjęte reguły i wzory postępowania. Stoi w opozycji do konformizmu, jest radykalną formą nonkonformizmu.

Hipokryzja (od gr. hypokrisis, udawanie) - zachowanie lub sposób myślenia i działania charakteryzujący się niespójnością stosowanych zasad moralnych.

Indyferentyzm to postawa zobojętnienia i braku zainteresowania wobec istotnych spraw społecznych (indyferentyzm społeczny), politycznych (indyferentyzm polityczny), moralnych (indyferentyzm moralny), religijnych (indyferentyzm religijny czyli apateizm), językowych (indyferentyzm językowy) oraz identyfikacji (tożsamości) z danym terytorium (indyferentyzm terytorialny).

Konformizm (pot. ulegający wpływom) (łac. conformo - nadaję kształt) - w psychologii społecznej to zmiana zachowania na skutek rzeczywistego, bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi. W socjologii jest to jeden ze sposobów dostosowania jednostki społecznej. W ujęciu Roberta Mertona oznacza zgodę na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych środków lub, w szerszym znaczeniu, realizacje norm społecznych i wartości danej grupy odniesienia. Odejście od zachowań konformistycznych określane jest w ujęciu Mertona jako dewiacja społeczna. Zachowania konformistyczne w grupach są wskaźnikiem dużej spójności tych grup.

Kosmopolityzm - pogląd negujący wszelkie podziały kulturowo-polityczne i terytorialne. Zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę nie jakiś kraj czy inny obszar, ale cały świat.

Nonkonformizm - postawa krytyczna wobec zasad, zachowań i norm społecznych, grupowych, przeciwstawiająca im własny system wartości, przeciwieństwo konformizmu. Potocznie rozumiany nonkonformizm cechuje te jednostki, które nie poddając się społecznej presji żyją w zgodzie z własnymi przekonaniami. Skrajną, demonstracyjną formą nonkonformizmu jest antykonformizm.

Pojęcie oportunizmu wywodzi sie z języka łacińskiego i pochodzi od słowa opportunus, które oznacza korzystny, wygodny. Z proweniencji tegoż pojęcia można wywnioskować jego współczesne znaczenie opisujące postawę polegającą na postępowaniu adekwatnym do zaistniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mające na celu uzyskanie pewnych korzyści.

Legalizm to postawa akceptacji norm ze względu na ich charakter- na to, że zostały ustanowione przez kompet-entny organ z zachowaniem właściwej procedury. Jest to więc kryterium formalne. Można też dodać kryterium materialne- ocenę norm ze względu na ich słuszność, ale zasadniczo legalizm wyraża się w dura lex sed lex.

• 40. Postawy wobec administracji.

• postawa roszczeniowa (oczekiwanie od adm spelnienia zyczeń, klient nie zauważa, że powinien współpracować z adm. przy załatwianiu spraw, a nakładane na niego obowiązki odbiera jako krzywdę);
  - kooperacyjna (chęć współpracy z adm., pomaganie jej w osiąganiu konkretnych celów i zwykle łączy się ze zrozumieniem uwarunkowań społecznych czy finansowych działań adm.);
  - sprzeciwu (negatywna ocena działań adm, a także aktywne przeciwstawianie się osiaganiu przez nią celów;
  - posłuszeństwa (związana z przekonaniem jedn. o potedze adm., może się łączyć z zaufaniem czy odczuwaniem jej autorytetu. Postawa ta polega na wykonywaniu poleceń adm. bez sprzeciwu.

• 41. Biurokracja.

• biurokracja to ociężała machina ,określenie marnotrawstwa, bezduszności i niekompetencji urzędników

• biurokracja to pewien rodzaj organizacji, prowadzący do racjonalizacji, który osiąga skuteczność dzięki rygoryzmowi

Biurokracja jest to jedna z form organizacji, szczególnie rozpowszechniona w instytucjach państwowych.

Wyraz biurokracja pochodzi od słowa francuskiego “bureau” oznaczającego biuro - miejsce pracy urzędnika lub grubą zieloną materie przypominającą filc używaną do przykrycia stołu. Słowo biurokracja weszło do użycia krótko przed Rewolucją Francuską 1789 roku i szybko się rozpowszechniło. Końcówka -kracja ma pochodzenia greckie, -kratia lub -kratos oznacza władzę grupy społecznej, dla przykładu arystokracja, technokracja, demokracja.

„Biurokracja jest to system papierów kancelaryjnych, dla którego człowiek jest niczym. Nie dostrzega człowieka, a gdy go przypadkowo dostrzeże, uważa go za coś bezwartościowego, gdyż dla biurokracji istnieją tylko papierki międzykancelaryjne. Ruch tych papierków nazywa się administracją, a z człowiekiem niech się dzieje co chce!”

Według Webera biurokracja jako typ idealny powinna charakteryzować się przede wszystkim:

1. precyzją działania

2. szybkością

3. elastycznością

4. jednoznacznością

5. efektywnością

6. ciągłościa pracy

7. dyskrecją

8. subordynacją

9. bezosobowością

10. przepisorządnością

11. racjonalnością

12. zmniejszeniem do minimum tarć

13. oszczędnością na kosztach

14. dostosowaniem do potrzeb

15. przewidywalnością zachowań

Biurokracja w czystej formnie nie istnieje!

• 42. Anomia społeczna.

Anomia (gr. a- = "bez", nomos = "prawo") - pojęcie wprowadzone do socjologii przez Emila Durkheima (1858-1917). Oznacza ono pewnego rodzaju stan niepewności w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. Społeczeństwo w stanie anomii nie potrafi wytworzyć spójnego systemu norm i wartości, który stanowiłby dla jednostek klarowne wytyczne działań. Jednostka egzystująca w takim społeczeństwie odczuwa niepewność i zagubienie. Dlatego też w ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.

Natomiast w ujęciu Roberta K. Mertona anomia odnosi się do sfery działań społecznych. Oznacza sytuację, w której jednostki społeczne nie mają możliwości zrealizowania społecznie narzucanych celów bądź uzyskania społecznie uznawanych wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami.

Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii społecznych. Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt, wycofanie, innowacja lub rytualizm.

• 43. Pojęcie dewiacji społecznej.

Dewiacja społeczna - odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z normami a także z wartościami przyjętymi w społeczeństwie lub w grupie społecznej. Zachowania dewiacyjne nie są jednoznacznie interpretowane i ich określenie jest zależne od przyjętych systemów normatywnych w danym społeczeństwie. W niektórych ujęciach teoretycznych definiowane jest relatywistycznie jako zachowanie, które zostało przez społeczność zdefiniowane jako dewiacyjne. Pojęcie to upowszechniło się wpierw w socjologii amerykańskiej, dla odróżnienia od określenia patologii.

Jednym z pierwszym przedstawicieli nauk społecznych, którzy podejmowali problem odstępstw od norm, był Émile Durkheim, który w pracy Zasady metody socjologicznej poświęcił jeden rozdział na kwestię odróżniania faktów normalnych i patologicznych, gdzie pisał , że "o fakcie społecznym nie można tedy powiedzieć, że jest normalny dla określonego rodzaju społecznego, jeżeli się nie doda, jaką równie określoną fazę rozwojową mamy na myśli. W rezultacie, aby wiedzieć, czy faktowi przysługuje ta nazwa, nie wystarczy obserwować, w jakiej fazie występuje u większości społeczeństw danego rodzaju, lecz trzeba również brać pod uwagę odpowiednią fazę ich ewolucji". Przy określaniu normalności nie podkreślał też aspektu moralnego: "Przede wszystkim zbrodnia jest normalna, ponieważ społeczeństwo bez zbrodni jest niemożliwe".Odnosił się w tym przypadku do normalności, jako powszechności zjawisk w społeczeństwie.

E. Lemert wyróżnia 2 rodzaje dewiacji:

1. pierwotną- to zachowanie odbiegające od norm, ale nie napotykające reakcji społecznych. Przez sam fakt popełnienia przestępstwa , np. zabójstwa, człowiek nie staje się staje się dewiantem. Dzieje się tak dopiero w procesie interakcji prowadzącej do interakcji wtórnej a rozpoczyna się ono z chwilą społecznej reakcji na zachowanie przekraczające normy. Dlatego ta dewiacja ma dla Lemerta znaczenie drugoplanowe;

2. wtórną- spowodowana jest dezaprobatą społeczeństwa, degradacją i izolacją osoby przekraczającej normy. Końcowym etapem jest przyłączenie się dewianta do grupy ludzi do niego podobnych.

• 44. Teoria anomii i rodzaje przystosowań do sytuacji anomii.

Wg Durkheima społeczeństwo doświadcza anomii w czasie głębokich przemian społecznych, politycznych, gospodarczych. Gwałtowne zmiany powodują rozluźnienie moralne. Anomię widzi Durkheim w 3 aspektach: a) oznacza ona stan „moralnej próżni”(„pustki etycznej”), b) psychiczne położenie jednostki, która traci motywację do postępowania zgodnie z normami, c) reakcje jednostki na stan anomii. Jednym z nich jest samobójstwo.

Robert Merton, jeden z teoretyków dewiacji, w przeciwieństwie do Durkheima uważa, że dewiacja jest normalną reakcją na pewną sytuację społeczną, a nie wynikiem zaniku kontroli społecznej. Jeśli społeczeństwo jest właściwie zorganizowane, to istnieje harmonia pomiędzy celami a środkami do ich realizacji. Gdy tej harmonii brak, to społeczeństwo może doznać stanu anomii, tj. rozbieżności między normami i celami kulturowymi a uznanymi społecznie możliwościami działania zgodnie z tymi normami.

Adaptacja :
1.Konformizm - jednostka akceptuje cele , normy i układ instytucjonalny w społeczeństwie.
Charakter anomicznny :
2.Innowacja - akceptacja celów , ale nie środków.
3.Rytualizm - aprobata środków , ale nie ignorancja celów.
4.Wycofanie się ucieczka - odrzucenie celów i środków.
5.Bunt ( kontranomia ) - normy alternatywne.

• 45. Teoria zróżnicowanych powiązań.

Przez wiele lat ta teoria była zasadniczym punktem odniesienia w rozważaniem teoretycznych poświęconych uwarunkowań zachowań dewiacyjnych , mówiła że zachowanie przestępcze jest wyuczone . Uważał że człowiek nie ma żadnych wrodzonych dyspozycji do zachowań nonkonformistycznych . Zadania konformistyczne i nonkonformistyczne są przyswajane w toku socjalizacji . Człowiek nie rodzi się z gotowym repertuarem zachowań lecz uczy się z czasem , dlatego mówi się on że zachowanie przestępcze są zachowaniami wyuczonymi . Ludzie stają się przestępcami na skutek kontaktu wzorami przestępczymi i na skutek braku kontaktu z pozytywnymi wzorcami .

Teoria zróżnicowanych powiązań przedstawiona w r. 1939 opiera się na 9 założeniach:

1. „zachowanie przestępcze jest wyuczone”. Jednostka nie ma żadnych wrodzonych predyspozycji do przestępstwa, sama go nie wymyśli;

2. „uczenie się zachowania przestępczego następuje w toku interakcji z innymi osobami w procesie komunikowania”. Mogą mieć postać zwerbalizowaną albo gestów;

3. „główna część procesu uczenia się zachować przestępczych zachodzi w obrębie grup pierwotnych”, np. rodzina, sąsiedzi, rówieśnicy. Stąd wniosek, że środki masowego przekazu takiej roli nie odgrywają;

4. „uczenie się zachowania przestępczego obejmuje zarówno techniki popełniania przestępstw(...), jak i konkretne kierunki motywacji, dążeń, racjonalizacji i postaw”;

5. „uczenie się konkretnych motywacji i dążeń jest wynikiem takiego sposobu definiowania norm prawnych, który sprzyja bądź nie sprzyja ich naruszaniu”;

6. „jednostka staje się przestępcą wskutek nadwyżki definicji(określeń) sprzyjających naruszaniu prawa nad definicjami nie sprzyjającymi naruszaniu prawa”. Oznacza to, iż jednostki stają się przestępcami na skutek przewagi kontaktów z wzorami przestępczymi nad kontaktami z wzorami nieprzestępczymi;

7. „zróżnicowane powiązania mogą różnić się częstotliwością, czasem trwania, uprzedniością i intens.”;

8. „proces uczenia się zachowania przestępczego przez powiązanie w wzorami zachowań przestępczych i nieprzestępczych obejmuje te same mechanizmy, co każde inne uczenie się”;

9. „chociaż zachowanie przestępcze jest wyrazem ogólnych potrzeb i wartości, nie można go nimi wyjaśnić, gdyż zachowanie nieprzestępcze jest wyrazem tych samych potrzeb i wartości”.

• 46. Teoria podkultur dewiacyjnych.

Teoria podkultur dewiacyjnych Alberta Cohena

Cohen był dyrektorem zakładu dla nieletnich, myśli swoje przedstawił w pracy „Deliquent boys”. Uważa, że kultura amerykańska jest kulturą warstw średnich, którą charakteryzują ambicja, indywidualna odpowiedzialność, szacunek dla osiągnięć,, umiejętność rezygnowania z natychmiastowych gratyfikacji. Młodzież klas niższych zdaje sobie sprawę ze swojego gorszego położenia. Też chce się bogacić, osiągnąć wyższą pozycję, ale wychowanie domowe utrudnia im to. Możliwe są 3 sposoby rozwiązania problemu:

1. jedni(zwani „chłopcami z collegu”) w pełni przyswajają wartości klasy średniej i przez edukację podejmują trud zmiany położenia;

2. drudzy(„chłopcy z rogu ulicy”) świadomi ograniczeń nie podejmują wyzwania, lecz konsekwentnie stają w obronie wartości klas niższych. Decydują się legalnie osiągnąć to, co najlepsze, ale w ramach stylu życia swojej klasy;

3. trzeci typ(„chłopcy z gangu”) mając poczucie zablokowania awansu, stają się przestępcami.

Tak więc nie cała młodzież z klas niższych będzie należała do podkultur dewiacyjnych. Cohen skupia uwagę na trzeciej grupie i wymienia jej cechy: bezcelowość, złośliwość, negatywizm, życie dniem dzisiejszym.

• 47. Teoria kontroli społecznej.

1. Są to narzędzia, jakimi dysponuje zbiorowość, służące do wymuszania konformizmu tzn. podporządkowywania się wymogom społecznym. Kontrola społ. funkcjonuje na różnych poziomach życia społecznego. Wszyscy jesteśmy ją objęci.
   Jest to złożony system mechanizmów psychospołecznych (samokontrola, nasze podporządkowanie się wobec przyswojonych norm i wartości) i materialno-społecznych (przymus zewnętrzny, nacisk wywierany na jednostkę).
   Narzędzia kontroli społecznej to:
   a) zwyczaje → postulowany sposób zachowani w pewnych sytuacjach. Naruszenie nie wywołuje
   negatywnych reakcji. Często zwyczaj ma charakter jednostkowy.
   b) obyczaje → sposób postępowania, który grupa poddaje ocenom moralnym i za którego naruszenie
   stosuje sankcje
   c) sankcje → pozytywne i negatywne reakcje otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach
   społecznie doniosłych

Formy kontroli:

• formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych,

• nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystke reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju,

• zewnętrzna - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często niechciane.

• wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań tak, iż ona odczuwa wewnętrzny nakaz postępowanie zgodnie z nimi, nie ma poczucia bezpośreniego zewnętrznego przymusu (jedna z najskuteczniejszych odmian kontroli społecznych)

Teoria kontroli

zakłada, że przestępstwo jest wynikiem zachwiania równowagi między impulsami skłaniającymi do czynu przestępczego a mechanizmami kontroli społecznej i fizycznej powstrzymującymi od takich czynów. Teoria przyjmuje, że ludzie działają racjonalnie i, że każdy, gdyby tylko miał po temu sposobność dokonywałby czynów dewiacyjnych. Wiele rodzajów przestępstw jest wynikiem „decyzji sytuacyjnych” - dana osoba widzi okazję i jest to wystarczająca motywacja. Ludzie, iż są samolubni, podejmują wykalkulowane decyzje, czy należy się angażować w działalność przestępczą, czy nie, ważąc potencjalne korzyści i ryzyko, na jakie ich ona naraża.
Jeżeli typy więzi człowieka ze społeczeństwem i prawem takie jak: zaabsorbowanie, zaangażowanie i przekonanie, są wystarczająco silne, wspomagają kontrole społeczną, odbierając ludziom wolność do łamania reguł. Przestępczość i dewiacja wynikają natomiast ze słabości tych więzi. Np. młodocianymi przestępcami zostają często jednostki o niskim poziomie samokontroli - będącym skutkiem niewłaściwej socjalizacji w domu i szkole.
Niektórzy zwolennicy teorii kontroli uważają, że przyczyną wzrostu przestępczości jest zwiększenie możliwości uprawniania działalności przestępczej oraz mnogość jej potencjalnych celów w nowoczesnym społeczeństwie. W miarę wzrostu zamożności społeczeństwa celem życia wielu ludzi staje się konsumpcja i coraz więcej osób posiada takie dobra, jak telewizor, sprzęt wideo, komputer czy samochód - przedmioty czasem kradzione. Zapobiegania przestępczości zwraca się szczególną uwagę na okoliczności sprzyjające wystąpieniu przestępstwa. Podstawą strategii działania jest idea ochrony potencjalnych obiektów przestępstw, czyli utrudnienie ich popełniania przez bezpośrednią interwencję w potencjale „ sytuacje przestępcze”. Problem przestępczości pojawia się wówczas, gdyż zabezpieczenia społeczne i fizyczne są niewystarczające. W społeczeństwach nowoczesnych wzrost przestępczości jest wynikiem rosnących możliwości popełniania przestępstw i coraz większej liczby obiektów, których mogą one dotyczyć.

Przestępczość jest tylko jednym z przejawów zachowań dewiacyjnych, obejmuje tak wiele różnorodnych form działania - - od kradzieży tabliczki czekolady do masowego morderstwa, - że trudno wyobrazić sobie, aby jedna teoria zdołała objąć wszystkie rodzaje działalności przestępczej.

Znaczenie socjologicznych teorii przestępczości jest dwojakie. Po pierwsze słusznie podkreślają one ciągłość miedzy zachowaniami kryminalnymi a przyzwoitymi. Konteksty, w których określane zachowania są postrzegane jako przestępcze i niegodne z prawem bardzo się od siebie różnią, i że w przypadku działań przestępczych ważny jest kontekst. Fundamentalny wpływ na to czy ktoś zaangażuje się w działalność przestępczą i zostanie przestępca ma jego socjalizacja i otoczenie społeczne. Sposób rozumienia zjawiska przestępczości wywiera bezpośredni wpływ na strategie jej zwalczania.
Wolność jednostki jest połączona ze sprawiedliwością społeczna - porządkiem społecznym, w którym nierówności nie są ogromne i każdy ma szanse na osiągniecie z życiu pełni i satysfakcji. Jeżeli wolność nie równoważy równości i życie wielu ludzi jest pozbawione nadziei na samospełnienie, zachowania dewiacyjne mogą okazać się destrukcyjne (niszczący, rujnujący, rozkładowy) w skutkach.

• 48. Teoria naznaczania (etykietkowania).

( zgodnie, z która nadanie komuś etykiety dewianta wzmacnia jego zachowania dewiacyjne) jest ważna, ponieważ wychodzi z założenia, że żadne działanie nie jest samo przez się kryminalne (ani normalne). W świetle tej teorii dewiacja nie jest zespołem cech jednostek lub grup społecznych, ale procesem interakcji między dewiantami a niedewiantami. Aby dotrzeć do natury samej dewiacji, trzeba najpierw odpowiedzieć na pytanie, dlaczego niektórym ludziom przyczepia się etykietę dewianta., tzw. należy badać, w jaki sposób pewne zachowania zostają uznane ze dewiacyjne i dlaczego pewne grupy są etykietowanie jako dewiacyjne, a inne nie.
Ludzie reprezentujący prawo i porządek, który mogą narzucać konwencjonalne definicje moralności przyczepiają innym większość etykiet. Zatem przedkładające się na kategorie dewiacji etykiety wyrażają strukturę władzy w społeczeństwie, reguły w kategoriach, których definiowana jest dewiacja zostały w większości stworzone przez bogatych dla biednych, przez mężczyzn dla kobiet, przez starszych dla młodszych. Etykietowanie wpływa nie tylko na postrzegani jednostki przez innych, ale również na jej własne poczucie tożsamości. Teoria etykietowania jest chyba podejściem najszerzej stosowanym w badaniach nad przestępczością i zachowaniami dewiacyjnymi. Teoria ta uczula nas na to jak to się dzieje ze pewne zachowania zostają uznane za naganne i na reakcje władzy, od których to zależy, oraz na warunki sprzyjające wejściu jednostki w konflikt z prawem.

• 49. Dewiacje w działaniu administracji.

Dewiacje z działaniu adm.:
- korupcja
- nepotyzm

ponadto:

wg Mertona:

wyuczona nieudolność - Thorstein Veblen -działania „sprawdzone” w przeszłości w nowej sytuacji prowadzą do niewłaściwych i nieefektywnych reakcji

• skrzywienie zawodowe

• psychoza zawodowa

• biurokratyczne błędne koło - Michel Crozier -Polega ona na podjęciu działań przez kierownictwa instytucji zbiurokratyzowanej, które są ukierunkowane na zmniejszenie biurokracji, a prowadzą do jej spotęgowania. Jest to mechanizm sprzężenia zwrotnego - dodatniego

• stworzenie człowieka organizacji

Dysfunkcje biurokracji zostały ujęte w quasi-naukowe prawa:

• prawo Parkinsona-Wykonywanie zadań wydłuża się, wypełniając cały czas pracy.

• 50. Patologia społeczna.

patologia - coś więcej niż dewiacja, obszar jest zmienny w czasie i przestrzeni np. kradzież

rodzaje patologii;

• przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu, pospolite takie jak kradzieże, gospodarcze jak urzędnicze, zorganizowane i mafijne

• autodestrukcja jak samobójstwa, alkoholizm, narkomania

• dotyczące życia seksualnego człowieka - takie jak pornografia i prostytucja

• dotyczące życia rodzinnego - przemoc i niewykonywanie ról

Prawo patologiczne i niepatologiczne wg Petrażyckiego

Z działaniem patologicznym prawa mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie są rozpoznawane spory prawne, a więc w sądach, urzędach, wtedy gdy zostaną naruszone reguły zachowania wyznaczone normami prawnymi. Z prawem niepatologicznym mamy do czynienia niemal w każdej chwili, w różnych kontekstach społecznych, np. dokonując jakichś transakcji, zawierając ugodę czy przechodząc prawidłowo przez ulicę. Polega ono na determinowaniu prawem uporządkowanego zachowania ludzi.

•Patologia społeczna.•
•Sposoby walki z patologią społeczną.•

Patologia społeczna - niepożądane zjawiska, które mogą wywołać negatywne skutki w rozwoju danej społeczności
lub całego społeczeństwa.

Rodzaje patologii społecznej:
• patologia indywidualna,
• patologia rodziny (małej grupy społecznej),
• patologia struktur organizacyjnych.

Główne przyczyny problemów społecznych, powodujących zjawiska patologiczne:
•osłabienie więzi społecznych i związanego
z nimi mechanizmu kontroli społecznej,
•wzrost rozpiętości między aspiracjami
a możliwościami ich realizacji,
•ukształtowanie się w pewnych grupach
i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych
ze społecznie akceptowanym systemem wartości,
•ekskluzja i marginalizacja społeczna.

Przejawy patologii indywidualnej:
•uzależnienia (narkomania, alkoholizm, lekomania),
•samobójstwa,
•przestępczość (osoby nieletnie),
•prostytucja,
•dewiacje seksualne.

Przejawy patologii rodziny:
•rozpad rodziny,
•przemoc w rodzinie,
•pozbawienie praw rodzicielskich,
•osłabienie funkcji wychowawczej rodziny,
•sieroctwo społeczne.

Przejawy patologii struktur organizacyjnych:
•biurokracja,
•korupcja,
•bezrobocie,
•ubóstwo.
Geneza patologii ...

Zachowania patologiczne towarzyszą człowiekowi od wieków.
Ludzie spożywali napoje alkoholowe i środki odurzające po to, aby:
•uśmierzyć przykre uczucia;
•o czymś zapomnieć;
•uwolnić się od wewnętrznych zahamowań i obaw;
•móc przeżyć odmienne stany świadomości;
•nawiązywać kontakty z innymi ludźmi;
•ugasić pragnienie.


Generalne przyczyny zachowań niekorzystnych społecznie.
Zmiany w środowisku naturalnym człowieka także bardzo niekorzystnie wpływają na jego psychikę, a szybkość zmian jest tak znaczna, że niektórzy ludzie nie wytrzymują tego tempa co skutkuje pojawieniem się problemów społecznych takich jak: alkoholizm, narkomania, przestępczość, samobójstwa, choroby psychiczne i cywilizacyjne, a także niewydolność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, przemoc w rodzinie itp.

Zjawiska patologiczne:

Dysfunkcja rodziny - rodziny przestępcze, uciążliwe społecznie, rozwody i rodziny niepełne, sieroctwo społeczne,
przestępstwa przeciwko rodzinie, przemoc w rodzinie, rodziny alkoholiczne, narkomańskie i dysfunkcyjne, swoboda obyczajów, upośledzenia zdrowotne w wyniku zaniedbań opiekuńczych, obniżone aspiracje życiowe, frustracje i apatia

Alkoholizm - wzrost ludzi nadużywających i uzależnionych od alkoholu
spożycia alkoholu, struktura spożycia - wzrost ilości osób uzależnionych od alkoholu i nadużywających alkoholu, wzrost populacji dzieci i młodzieży używających alkoholu, zachorowalność i śmiertelność z powodu nadużywania alkoholu - zachorowalność na różnorodne choroby osób współuzależnionych, przestępczość w związku z alkoholem

Narkomania - wzrost oferty narkotykowej, zwiększenie się ilości osób z problemem narkotykowym, wzrost populacji dzieci i młodzieży używającej narkotyków, przestępczość związana z narkotykami, zachorowalność i śmiertelność z powodu nadużywania narkotyków, przemyt narkotyków, zmiany obyczajów związanych z narkomanią, w tym narkomania na wsi i w małych miastach.

Zaburzenia w stosunkach międzyludzkich - nieżyczliwość, nietolerancja, obojętność, egoizm, brak poszanowania dla porządku publicznego, kradzieże, wandalizm, nieprzestrzeganie przepisów prawa i obyczajów, osamotnienie,
urzeczowienie stosunków międzyludzkich .

Przestępczość - nasilenie przestępczości według rodzajów popełnianych przestępstw, w tym przeciwko mieniu, życiu i zdrowiu, przestępczość dorosłych, w tym nieletnich, skala recydywy.

Patologia pracy - skala bezrobocia, marnotrawstwa wiedzy i kwalifikacji - zaburzenia sfery wynagrodzenia - zaniedbania bezpieczeństwa i higieny pracy (wypadki przy pracy) - zaburzenia w strukturze zatrudnienia

Patologia struktur ludności - deformacje struktury demograficznej, zwiększanie się populacji osób w wieku poprodukcyjnym, deformacje struktury społecznej, wzrost liczby osób w warstwach niższych, emigracje, deformacje struktury zawodowej, wzrost bezrobocia.

Patologia warunków życia ludności - zasięg niedostatku i ubóstwa, malejąca rola społecznych funduszy spożycia, zachwiana struktura wydatków indywidualnych na ochronę zdrowia, kulturę, oświatę, naukę i rekreację, warunki mieszkaniowe i sytuacja mieszkaniowa, stan infrastruktury społecznej, warunki życia emerytów i osób niepełnosprawnych, niedostateczna opieka nad dziećmi i młodzieżą, bilans czasu pracy i czasu wolnego.

Patologia środowiska - zanieczyszczenia środowiska naturalnego, gleby, wody, powietrza, żywności,
skażenia środowiska psychicznego, hałas, wibracje, promieniowanie, zatłoczenie, konflikty.

Dysfunkcja przestrzeni - patologia procesów urbanizacji, przestrzeni mieszkalnej, dysproporcje w sieci infrastruktury społecznej i technicznej, odpływ ludności, powstawanie obszarów depresji społecznej w wyniku kumulacji zagrożeń cywilizacyjnych .

Najczęstszą przyczyną uzależnienia i sięgania po narkotyki u osób w wieku młodzieńczym i nastoletnim, spowodowane jest brakiem akceptacji ze strony grupy rówieśniczej, niedowartościowanie, problemy w domu, lub w szkole, a także naturalna ciekawość czy uleganie grupie, w celu zaimponowania lub chęci przynależności.

Istnieją - w pewnym sensie - indywidualne sposoby zwalczania patologii.
Biorąc jako przykład młodą osobę zażywającą narkotyki, można starać się jakoś uzupełnić jej czas innymi zajęciami, nie pozostawiając jej samej sobie.
Osoby młode są najbardziej podatne na wpływy osoby, którą darzą autorytetem.
Np. rodzice, do których dziecko czuje duży respekt, nie będzie chciało robić na przekór lecz będzie chciało się przypodobać.. A taką słabość (szczególnie u młodych osób) można wykorzystać.

Innym sposobem na zwalczanie patologii w społeczeństwie są ośrodki pomocy, organizacje i placówki terapeutyczno-opiekuńcze, takie jak:
•Poradnie Psychologiczne;
•Centra terapii uzależnionych;
•Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej;
•Centra Pomocy Rodzinie;
•Policja „Niebieska karta”;
•MONAR.

•W grudniu 1996 r. Powstało ogólnopolskie porozumienie „niebieska Linia”, skupiające organizacje społeczne i instytucje pomagające ofiarom przemocy w rodzinie.•

•W październiku 1998 r. wszedł w życie rządowy program przeciwdziałania przemocy w rodzinie „niebieska karta” którego jednym z realizatorów jest policja.•

---