• METODA BADAŃ BIOGRAFICZNYCH (I. Helling)

• BIOGRAFIA przedstawia doświadczenia i definicje danej osoby, grupy lub organizacji tak, jak ta osoba, grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia (Denzin). Zachowanie ludzkie musi być badane z perspektywy osób, których ono dotyczy.

• HISTORIA. Szkoła chicagowska, lata 30 i 40. W Europie Ch. Buhler (1933). Odrodzenie metody w latach 60. ze względu na rozczarowanie innymi metodami. Nowe zainteresowanie konstrukcją rzeczywistości osób i grup wymagało czegoś więcej niż metody ilościowe. Biografie służyły do badania: integracji systemu, makro- i mikrometrii, opisu doświadczenia całego życia jednostek, historii ludzi. Obecnie stosowane jest na gruncie różnych szkół teoretycznych i wielu problemów socjologicznych.

• WARIANTY. Biografia odpowiada na pytania: jakie są sekwencje zdarzeń w życiu ludzi, jakie znaczenie przypisuje się tym zdarzeniom i jaka jest ich struktura (czasu,logiczna)? Rozróżniamy biografię jako temat i biografię jako środek. Badacz zainteresowany jest przedmiotem (co?) albo na strukturę (jak?-wskaźniki, motywy, typy osobowe).

• Badacze szukają prawidłowości w odniesieniu do indywidualnych przepadków, historycznie i społecznie określonych grup bądź formalnych struktur czy wiedzy potocznej. Badaniom możemy przypisać funkcję opisową lub wyjaśniającą.

• ZAMIERZENIE BADANIA

• TYPY BIOGRAFII (Denzin)

• Biografia kompletna - całe życie badanych osób czy grup.

• Biografia tematyczna - dane dot. określonej dziedziny życia (zawód) albo fazy życia (młodość)

• Biografia przygotowana do opublikowania.

• Dwa pierwsze rodzaje przenikają się - można korzystać z biografii kompletnej dla umiejscowienia danej fazy życia w szerszym kontekście.

• ŹRÓDŁA DANYCH (Denzin)

• Bezpośrednie - dane bezpośrednio o osobie; publiczne dokumenty (raporty policyjne, karty zdrowia, orzeczenia sądowe)

• Pośrednie - dane o osobie jako członku pewnej kategorii; specjalne statystyki, literatura o danych grupach.

• Prywatne dokumenty archiwalne - autobiografie, listy, pamiętniki i niestandaryzowane wywiady.

• Obecnie zauważamy główny nacisk na wywiady. Inne źródła danych służą jedynie do przygotowania instrukcji wywiadu, choć nie uwzględnia się ich potem w analizie.

• Bertaux rozróżnia:

• metodę badań biograficznych (life history metod) opartą na wielu źródłach danych

• metodę opowiadanego życia (life story metod) opartą jedynie na bezpośrednich danych uzyskanych od badanej osoby.

• HIPOTEZY I KATEGORIE.

• W badaniach jakościowych kategorie wydobywamy dopiero po zbadaniu danych. Hipotezy nie są wyprowadzane z teorii. Dopiero w drugim etapie badania (inspekcji Blumera), gdy wyjaśniamy, dlaczego ludzie interpretują swoje życie w pewien sposób, stosujemy pojęcia przyjętej teorii socjologicznej.

• DOBÓR PRÓBY.

• Próba statystyczna do doboru przypadków do analizy i próba teoretyczna do doboru kwestii do badania życia jednostek. Dobór teoretyczny można stosować tylko do unikatowych przypadków. Analiza pojedynczego przypadku musi być poparta obrazem szerszej populacji, by można przejść do generalizacji. Losowa selekcja eliminuje wszelkie wstępne nastawienia badacza. Dla przypadków unikalnych próba losowa będzie jednak niewłaściwa. Dla socjologów, którzy poszukują typowych zdarzeń i procesów korzystne będzie posłużenie się indukcją analityczną, tzn. dochodzenie do twierdzeń ogólnych poprzez analizę jednostkowych przypadków.

• „Próba teoretyczna jest procesem zbierania danych do generowania teorii, za pomocą którego analityk równocześnie zbiera, koduje i analizuje swoje dane oraz decyduje, jakie dane zbierać dalej i gdzie je znaleźć.”

• Istnieje ścisły związek pomiędzy doborem próby, zbieraniem danych i ich analizą.

• Metoda reprezentatywnego przypadku - jednostki nie są wybrane losowo, lecz są rezultatem przedwstępnego badania prima facie odpowiedniego przypadku. Badacz wybiera osobę, która egzemplifikuje w pewnych kluczowych sprawach skrajności reprezentatywnego schematu i poddaje ją intensywnemu badaniu. Dobór dalszych przypadków opiera się zwykle na kryteriach wewnętrznych i jest konsekwencją uzyskanych wcześniej danych.

• Selekcja przypadków nie wymaga metody doboru próby, gdy badania oparte są na idiograficznej metodologii „intensywnego zamierzenia”. Polega to na umiejscowieniu badanych osób w całkowitym rzędzie jednostek, które dany przepadek reprezentują.

• Wybór osób i grup rzadko opiera się na modelach próby statystycznej. Dlatego wnioskowanie w odniesieniu do większej populacji jest oparte na zasadzie wiarygodności, a nie prawdopodobieństwa. W badaniach metodą biograficzną przyjmuje się, że każdy przypadek przypomina uniwersalną strukturę selektywnej percepcji i logikę potocznego myślenia.

• Problem dwu koncepcji reprezentatywności.

• Wybieranie do badań przed zbieraniem danych; wnioskowanie o szerszych populacjach na podstawie indywidualnych przypadków.

• Wnioskowanie ex post, wybór indywidualnych przypadków uzasadniony przez teoretyczne nasycenie badanych przypadków (nie pojawiają się już nowe atrybuty)

• ∂ Nowy model (Waele'a i Harre'a) - wnioskowanie kliniczne: intensywne badanie jednego lub kilku przypadków i indywidualne ustalanie prawidłowości. Przypadki odbiegające są podstawą do tworzenia podtypów bądź typów odmiennych. Pozwala to na przewidywania o indywidualnych członkach grupy.

• PROWADZENIE WYWIADU.

• Jakikolwiek kwestionariusz lub wywiad może dostarczać danych biograficznych, jeśli ma plan pozwalający badanemu wyrazić jego opinię. Należy uwzględniać potrzebę personalizowania pytań, tarkować je tylko jako bodziec do swobodnej wypowiedzi. Niestandaryzowane wywiady są odpowiedniejsze dla uchwycenia subiektywnego znaczenia zdarzeń i procesów. Wówczas badany może używać swoich własnych pojęć.

• Badacz powinien zacząć od sporządzenia listy obiektywnych elementów w życiorysie badanego. Następnie doświadczenia te porządkuje wg ich kolejności pojawiania się i stają się one punktami odniesienie, wg których wypowiada się badany. Badany powinien przedstawić kompletną i szczegółową analizę każdego doświadczenia, sytuacji i swoich wrażeń z niej. Biografia nabiera kształtu w toku ciągłej interakcji.

• Obecnie preferowane są elastyczne dyspozycje do przeprowadzania wywiadu (np. studium Deppe'a)

• Niektórzy badacze stosują mieszaną formę wywiadu swobodnego z elementami standaryzowanymi (dla danych demograficznych) wraz z arkuszami identyfikacji czasu.

• Poważne potraktowanie interakcji oznacza, że odpowiedzi muszą być rozpatrywane w kontekście zadawanych pytań. Trudno o teorię prawidłowości interakcji, która umożliwiałaby oszacowanie stosowalności pojęć wytworzonych w interakcji wywiadu. Różny sposób zadawania pytań wytwarza różne struktury znaczenia.

• Biurokracja dyspozycji. Przeprowadzający wywiad jest zobowiązany uzyskać wypowiedzi na temat wszystkich kwestii zawartych w dyspozycjach. Musi więc słuchać i jednocześnie myśleć o brakujących ciągle informacjach. Zaniedbuje więc czasem interesujące kwestie na rzecz dalszych pytań, a wypowiedź badanego traci swój kontekst, czyli podstawową wartość informacji uzyskanych z pytań otwartych.

• W metodologii wywiadu stosuje się również wiedzę językową. Doświadczenie świata wyrażamy właśnie w różnych formach językowych. Forma narracyjna przedstawia informację z perspektywy mówcy i zawiera ocenę (może być więc ona autentyczna lub nieautentyczna). Subiektywne znaczenia mogą być wyrażone tylko w języku respondentów poprzez wzbogacenie ich myśli o kontekst, w jakim je rozumieją.

• Wywiad narracyjny Schutzego. Komunikacyjna aktywność opowiadania historii pojawiająca się w sposób naturalny. Mówiący wytwarza swój tekst wybierając elementy niezbędne do zostania zrozumianym przez słuchającego. Uszczegóławia informacje i wzbogaca je o swoje stanowisko. Historie nie są opowiadane arbitralnie, ponieważ istnieją zobowiązania między mówiącym i słuchającym. Mówiący musi zostać zrozumiany, a słuchający sygnalizować ciągle, że rozumie (czynności pozawerbalne). Wywiad narracyjny składa się z 3 części:

• respondent odpowiada na bodźce narracyjne, rekonstruuje swoje doświadczenia. Słuchający wskazuje, że historia go interesuje. Respondent rozwija historię wg własnych ujęć.

• gdy respondent skończy swoją historię, przeprowadzający wywiad staje się aktywniejszy. Zachęca mówiącego do rozszerzenia, wyjaśnienia pewnych wątków. Później przechodzi do pytań zewnętrznych, prosząc o informacje niezbędne z punktu widzenia zadań badawczych (faza eksploracji i inspekcji Blumera).

• wykorzystanie zdolności informatora jako teoretyka własnego życia - respondent opisuje prawidłowości i zależności swojego doświadczenia. Schematy komunikatywne opisu i argumentacji.

• ANALIZA DANYCH

• PRZYGOTOWANIE TRANSKRYPCJI. Większość wywiadów zapisujemy na taśmach magnetofonowych, dlatego trzeba dokonać transkrypcji zapisu magnet. Zależnie od celu badania zapisujemy wyłącznie wypowiedź, bądź też uwzględniamy przerwy, wahania itp. Szczegółowa transkrypcja jest bardzo czasochłonna i kosztowna.

• STRATEGIE ANALITYCZNE. Analiza danych w metodzie biograficznej jest dość specyficzna, ponieważ może się ona odbywać w trakcie całego badania, np. poprzez metodę ustalania socjostrukturalnych związków (wspólne cechy dla wielu indywidualnych biografii). Ustalamy co jest cechą szczególną danego życia, a co konsekwencją socjologiczną, pamiętając o uzyskaniu procesu nasycenia (odpowiednia ilość analizowanych biografii). Powtarzające się, dostrzegalne fakty, nie będące przypadkowymi właściwościami jednostek, pozwalają wyróżnić cechy strukturalne i sformułować socjologiczne założenia na ich temat.

• Analiza treści. Tworzymy kategorie na podstawie przeglądu danych i powtarzających się wyrażeń zawartych w transkrypcjach. Kategorie te umieszczamy w kartotekach., które wykorzystujemy potem do porównań.

• Schutze - metoda analizy językowych właściwości wypowiedzi. Narracyjne, argumentacyjne i opisowe części składowe danych.

• Narracje - relacjonowanie swoich doświadczeń, przytaczanie interakcji, kwestii problematycznych. Zawierają zdania specyficzne. Część komentująca i oceniająca zawiera twierdzenia ogólne i morały. Części narracyjne najpełniej oddają subiektywne doświadczenia. Analiza części opisowej i argumentacyjnej odbywa się na końcu, co pozwala badaczowi niedosłownie traktować stwierdzenia informatorów, bo może je skonfrontować z rzeczywistymi procesami. Jak osoba interpretuje swoje życie możemy odpowiedzieć tylko, gdy próby teoretyzowania respondenta o jego własnym życiu potrafimy umiejscowić w kontekście rzeczywistych procesów.

• Kolejnym etapem jest podzielenie materiału narracyjnego na pojedyncze opowiadania (podział wg elementów zmiany ramy) i stworzenie wyciągów z tych opowiadań. Badamy następnie te wyciągi według ich istotności w świetle wyrażeń oceniających i zawartych w nich komentarzy. Wówczas możemy abstrahować od procesu życia respondenta jako widzianego przez niego samego. Porównujemy już tylko wyabstrahowane profile indywidualne.

• By skonstruować teorię, wybieramy kilka skrajnych przypadków, utożsamiających określone profile i dokonujemy ich szczegółowej analizy. Tak też tworzymy typy. Uzyskane wyniki stanowią procesualne modele biografii określonych grup.

• PRZEDSTAWIENIE WYNIKÓW BADAŃ. Trudności w prezentacji danych ze względu na ich niezwykłe bogactwo. Sposoby prezentowania:

• prezentacja całościowa bez systematycznej analizy

prezentacja wyników analizy wszystkich przypadków z załączeniem dla ilustracji wyników części danych

• prezentacja wyników analizy oraz przedstawienie przypadków typowych w formie kilku biografii /rozdziały portretowe/

• prezentacja przypadków syntetycznych, przygotowanych przez badacza na podstawie jego analizy w postaci modelów procesualnych.

• PROBLEMY METODY BADAŃ BIOGRAFICZNYCH

• PROBLEMY ODNIESIENIA PRAWDY I OBIEKTYWNOŚCI.

• Musimy rozpatrywać wszelkie dane jako wytwory interakcji społ. a ich znaczenie nie może być określone przez badacza w dowolny sposób.

• Wątpliwości przy metodzie biograficznej:

• - selektywność percepcji i pamięci respondenta

• - zebrane dane wynikiem współpracy przeprowadzającego i udzielającego wywiadu

• - dane wskaźnikiem orientacji respondenta w świecie

• - konstruowanie ram motywacyjnych dla typowych członków różnych kategorii społecznych

• - możliwość przewidywania przyszłych działań

• - czy dane można traktować na równi z danymi badań powtarzalnych?

• - obiektywność vs. subiektywność informacji biograficznej (wystarczą dane z wywiadów czy potrzebny obiektywny kontekst społeczny badanych zdarzeń?)

• - struktura vs działanie - to jak ludzie postrzegają strukturę kształtuje ich zachowania.

• Obiektywność vs subiektywność. Kategorie prawdy i fałszu nie są zbyt użyteczne w badaniach biograficznych. Ta sama osoba może dostarczyć różnych biografii w różnych momentach i dla różnych słuchaczy. Nie można oddzielać danych od kontekstualnych okoliczności ich wytwarzania. Wiele informacji dotyczy motywów działania osoby, jej emocji, co nie może być kontrolowane. Pojęcie „prawdy” zastępujemy dlatego „autentycznością”. Schutze podkreśla związek pomiędzy językowymi formami wyrażeń i autentycznością doświadczenia opisywanego przez te wyrażenia.

• PROBLEM TRAFNOŚCI.

• Trafność danych. Trafność wewnętrzna - zmiany dot. badanej osoby od momentu zajścia zdarzenia do chwili zbierania danych. Jeżeli chcemy uzyskać info o typowych sekwencjach zdarzeń określonej grupy, to zwracamy uwagę na: dojrzałość badanego, pamięć, chęć pozytywnego przedstawienia siebie, zastosowaną formę literacką, bo może to zniekształcać rzeczywistość. Zapobiec temu można przez triangulację źródeł oraz analizę perspektyw osób będących w związkach z badanym. Poszukujemy więc zgodności pomiędzy źródłami i perspektywami. Musimy jednak z góry założyć, że pewne niezaprzeczalne fakty istnieją. Nie można jednak bezwzględnie zakładać, że triangulacja daje nam 100% obiektywności i trafności, bo nakładania 2 różnych relacji w celu ustalenia ich zgodności jest trudne.

• Biografia może też być niezgodna wewnętrznie. Wynika to z logiki potocznego myślenia. Wiedza o człowieku jest niekoherenta, częściowo tylko zrozumiała, nie zawsze wolna od sprzeczności.

• Trafność zewnętrzna - czy wybrane przypadki są reprezentatywne dla populacji?

• DOBÓR PRÓBY I SCHEMATY DOBORU PRÓBY:

• Po co próba jest potrzebna?

• Zebranie danych od wszystkich osób objętych problemem badawczym = niemożliwe / niepraktyczne/ za drogie

• Badacze - możliwość wyprowadzenia precyzyjnych wniosków dotyczących wszystkich analizowanych obiektów (całego zbioru) na podstawie niewielkiej liczby obiektów (podzbioru→ jeśli jest on reprezentatywny dla całego zbioru) np. Agencja Ochrony Środowiska- testowanie niewielkiej liczby samochodów dla określenia ich wpływu na środowisko i wprowadzenia określonych przepisów

• POPULACJA - całkowity zbiór obiektów poddawanych analizie / całkowity zbiór danych

• PRÓBA - podzbiór danych pochodzący z populacji, podstawa uogólnień na całą populację

• PARAMETR - wartość określonej zmiennej charakteryzującej populację (jego odpowiednik w próbie= statystyka)

• PODSTAWOWY CEL TEORII - dostarczanie metod szacowania nieznanych wartości parametrów na podstawie wartości odpowiednich statystyk

• Populacja:

• UJĘCIE METODOLOGICZNE→ zbiór wszystkich przypadków wykazujących określone cechy np. gdy cechy = „studenci” i „przyjęci na studia w uniwersytetach stanowych USA” → populacja = wszyscy studenci przyjęci na studia w uniwersytetach stanowych

• Jaka jest populacja zależy od problemu badawczego np. mieszkańcy określonej dzielnicy/ domu/ ze względu na określony rejestr

• OKREŚLENIE POPULACJI W 3 TERMINACH:




• obiektów składowych populacji - 1

• zakresu - 2

• czasu - 3 np. zachowania wyborców „ wszyscy mieszkańcy pow. 18 r. życia mieszkający na stałe w danym okręgu, (2) mieszkający w Wlk. Bryt. , (3) począwszy od 1.05.1995




• Jednostka doboru próby:

• Pojedynczy obiekt z populacji, której będzie dobierana próba (np. głosujący)

• Charakteryzowana przez cechy ilościowe mające istotne znaczenie z punktu widzenia problemu badawczego

• Jednostka doboru próby = osoba / zdarzenie/ uniwersytet/ miasto/ naród

• Populacje skończone i nieskończone:

• POPULACJA SKOŃCZONA - składa się z przeliczalnej liczby jednostek (np. wszyscy zarejestrowani wyborcy w danym mieście i roku)

• POPULACJA NIESKOŃCZONA - składa się z nieskończenie wielu jednostek (np. nieograniczona liczna rzutów monetą)

• DOBÓR REPREZENTACYJNY - pobieranie próby, by otrzymać informację o określonej właściwości konkretnej skończonej populacji

• Podstawa doboru próby - OPERAT:

• Pełna lista jednostek doboru próby; syt. idealna = operat zawiera wszystkie jednostki składające się na daną populację ; praktyka = tworzenie przez badaczy listy zastępczej (np. w badaniach obejmujących cały kraj trudno opracować spis zawierający wszystkich mieszkańców; w bad. na mniejszą skalę operat doboru próby- na podstawie książki telefonicznej/ spisu mieszkańców miasta itd.)

• Konieczność istnienia WYSOKIEGO STOPNIA ODPOWIEDNIOŚCI pomiędzy podstawą doboru próby a rzeczywistą populacją- zanim badacz pobierze próbę musi ocenić jakość podstawy doboru próby

• PODSTAWOWE PROBLEMY ZWIĄZANE Z TWORZENIEM PODSTAWY DOBORU PRÓBY wg LESLIE KISH'A:

• NIEPEŁNA PODSTAWA DOBORU PRÓBY:

• Gdy nie wszystkie jednostki doboru próby wchodzące w skład populacji się znalazły się na liście (np. gdy badamy nowych mieszkańców danego miasta i uwzględniamy jedynie tych, którzy nabyli domy w tym mieście nie biorąc pod uwagę tych, którzy wynajmują dom/ mieszkanie!)

• ROZWIĄZANIE: stosowanie listy dodatkowej

• GRUPOWANIE ELEMENTÓW:

• Gdy jednostki doboru tworzą raczej grupy niż mają charakter indywidualny (np. gdy podstawa doboru składa się z bloków mieszkalnych, podczas gdy badanie dot. osób)

• ROZWIĄZANIE: stworzenie 1)próby z bloków, 2)sporządzanie listy wszystkich mieszkań w każdym z wybranych bloków 3) wybór 1 osoby z mieszk. zgodnie z przyjętymi kryteriami

• PUSTE ELEMENTY SPOZA POPULACJI:

• (powszechny)→niektóre z jednostek doboru na liście tworzącej podstawę doboru NIE NALEŻĄ DO POPULACJI będącej przedmiotem badania (np. gdy populacja = osoby posiadające prawa wyborcze s w podstawie próby znajdują się osoby zbyt młode by głosować; gdy korzystamy z nieaktualnych list, na których brakuje pewnych danych - są adresy bez nazwisk osób→ takie przypadki - PUSTE nie uwzględniamy w próbie)

• Schemat doboru próby:

• →PRÓBA REPREZENTATYWNA- (podstawowy wymóg- maksymalna reprezentatywność w stosunku do populacji, z której została wybrana!) gdy wyprowadzone przez badacza wnioski na podstawie badania próby są podobne do wniosków, które otrzymałby po przebadaniu całej populacji

• DOBÓR LOSOWY I NIELOSOWY:

• DOBÓR LOSOWY - możliwość określenia dla każdej jednostki doboru próby wchodzącej w skład populacji prawdopodobieństwa, z jakim jednostka ta może znaleźć się w próbie

• DOBÓR NIELOSOWY - bez możliwości określenia prawdopodobieństwa włączenia określonego elementu do próby, bez gwarancji, że każdy element zbioru może zostać włączony do próby z równym prawdopodobieństwem (gdy jakiś zbiór nie ma szans znalezienia się w próbie = zawężenie def. populacji bez poznania cech tego zbioru)

• ZASTOSOWANIE:

• Pozwala przyjąć, że badania na różnych próbach pobranych z tej samej populacji będą dawały rezultaty zbliżone do parametrów populacyjnych

• Pozwala badaczom określić zakres, w jakim wyniki otrzymane na podstawie próby będą się różniły od wyników otrzymanych przy badaniu całej populacji

• Oszacowanie parametrów populacyjnych na podstawie statystyk obliczonych z próby

• NIELOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY (3 RODZAJE):

• PRÓBA OKOLICZNOŚCIOWA - tworzą ją osoby łatwo dostępne (np. profesor może wybrać studentów ze swojej grupy) bez możliwości określenia stopnia reprezentatywności próby okolicznościowej/ oszacowania parametrów populacyjnych

• PRÓBA DOCELOWA/EKSPERCKA - osoby dobierane są w sposób subiektywny dla otrzymania próby wydającej się reprezentować populację→ szansa zakwalifikowania określonej osoby do próby zależy od subiektywnej oceny badacza (trudno określić prawdopodobieństwo zakwalifikowania się do próby); wykorzystywane w badaniach prognozujących wyniki wyborów

• PRÓBA KWOTOWA →CEL - uzyskanie maksymalnego podobieństwa do populacji wyjściowej( jeżeli wiadomo, że dana populacja składa się z równej liczby kobiet i mężczyzn to należy wybrać taką samą ich liczbę ; →DOBÓR OSÓB BADANYCH ze względu na parametry: PŁEĆ, WIEK, MIEJSCE ZAMIESZKANIA, POCHODZENIE ETNICZNE, WYKSZTAŁCENIE (kierowanie się rozkładem tych zmiennych w populacji; dysproporcje między próbą a populacją mogą się pojawić w stosunku do wszystkich zmiennych nieuwzględnionych w kwotach zdefiniowanych przez badacza); nie możemy dokładnie oszacować parametrów populacyjnych

• LOSOWE SCHEMATY DOBORU PRÓBY (4 METODY):

• LOSOWANIE INDYWIDUALNE NIEOGRANICZONE - każdy z elementów składających się na całą populacje (N) ma takie same, niezerowe prawdopodobieństwo dostania się do próby; konstrukcja- specjalne programy komputerowe/ tablice liczb losowych

• Korzystanie z tablicy liczb losowych- 1). Numerowanie elementów składających się na populację (od1 do N), 2). zaczynamy czytać tablice od dowolnie wybranego momentu, 3). Czytanie kolejnych liczb w określonym porządku(w górę , w dół itd.), każda odczytana liczba odpowiadająca numerowi na liście wskazuje element populacji wybrany do próby.

• Decyzja o wyborze określonego elementu - charakter LOSOWY- niezależny od elementów wybranych wcześniej; eliminacja stronniczości w wyborze; możliwość oszacowania wartości parametrów

• Gwarancja, że prawdopodobieństwo włączenia do grupy każdego elementu populacji będzie jednakowe→ prawdopodobieństwo wynosi n/N gdzie N- wielkość populacji; n- wielkość grupy

• LOSOWANIE SYSTEMATYCZNE - wybieranie każdego K-tego elementu z populacji, począwszy od pierwszego elementu (wybrany w sposób losowy za pomocą np. tablic liczb losowych) , np. pobieramy próbę-100 osób z populacji 10 000- będziemy wybierać co setną osobę(→K=N/n=10 000/100=100)

• Sposób - tablice liczb losowych - początek losowania ustaliliśmy na osobę 14, następnie wybieramy osobę 114, 214, 314, 414

• Łatwiejsze do stosowania przez niedoświadczonych badaczy; gdy populacja - bardzo liczna

• Każdy element może zostać wylosowany z prawdopodobieństwem 1/K

• CYKLICZNE WAHANIE- określony wzorzec danych przypadające co każde K-elementów przyczyna pobrania próby stronniczej(np. gdy w naszym losowaniu każdy k-dom będzie narożny a one są przeważnie większe; niwelowanie = przesunięcie początku losowania)

• LOSOWANIE WARSTWOWE - dla uzyskania pewności, że różne grupy składające się na populację są właściwie reprezentowane w próbie→ zwiększanie dokładności przy oszacowaniu wartości parametrów

• ISTOTA METODY - podzielenie populacji na GRUPY, by elementy tej grupy były bardziej PODOBNE niż elementy należące do całej populacji - tworzymy zbiór HOMOGENICZNYCH GRUP wyodrębnionych ze względu na badane zmienne- losowanie z każdej z grup daje ZBIORY HOMOGENICZNYCH PRÓB, połączone razem tworzą próbę bardziej heterogenicznej populacji

• WARUNEK KONIECZNY - kryterium podziału musi pozostawać w związku z badanymi zmiennymi , przy czym nie powinniśmy tworzyć zbyt wielu grup - wielkość próby otrzymanej przez losowanie warstwowe nie powinna przewyższać wielkości próby uzyskanej przy ad a). możemy powiązać kilka kategorii ze sobą np. (zmienne powiązane) status społ jest powiązany z zawodem, wykształceniem i pochodzeniem etniczny

• LOSOWANIE WEWNĄTRZ WARSTWY:

• PROPORCJONALNA PRÓBA WARSTWOWA - z każdej grupy losujemy jednakową liczbę elementów/stałą ich frakcję (n/N) = - wielkość próby pobranej z każdej warstwy (n) jest proporcjonalna do wielkości warstwy w populacji (N)

• NIEPROPORCJONALNA PRÓBA WARSTWOWA - całkowite liczebności poszczególnych warstw nie są równe, liczba osób charakteryzowanych przez zmienna - inna, wykorzystywana do porównywania dwóch/więcej konkretnych warstw/poszerzonej analizy jednej warstwy; wymaga ważenia oszacowanych parametrów populacji ze względu na liczbę osób wpadających do każdej warstwy

• d) LOSOWANIE GRUPOWE - (DWUETAPOWE):

• → w najmniej kosztowny schemat pobierania, próby (w dużych badaniach); jest to 1). określenie dużych zbiorowości = grup; 2). losowanie określonej liczby grup za pomocą losowania indywidualnego nieograniczonego/ losowania warstwowego, np. nie ma żadnego dostępnego spisu nazwisk a my chcemy zbadać preferencje wyborcze- mamy daną mapę okręgów wyborczych 1). Losujemy określoną liczbę okręgów wyborczych (losowanie grup), 2). W każdym okręgu wylosujemy kwartały mieszkalne- wywiady z wszystkimi mieszkańcami tych kwartałów

• LOSOWANIE NA PŁASZCZYŹNIE - (TRÓJETAPOWE):

• Losowanie indywidualne nieograniczone wewnątrz każdego kwartału np. badania sondażowe dot. gosp. dom. w miastach 1). próba miast, 2). losowanie dzielnic, 3). próba gospodarstw domowych

• Grupami mogą być gosp. Dom., kwartały, szkoły, okręgi, miasta

• POBIERANIE PRÓBY NARODOWEJ:

• Podział obszaru geogr na podstawowe jednostki losowania(PSU)

• Podział jednostek na mniejsze okręgi- 1). Duże miasta, 2). Średnie miasta, 3). Obszary wiejskie; wybór w każdej warstwie miejsc losowania

• Podział miejsca losowania na części - obszary o określonych granicach za pomocą losowania

• Podział części na segmenty (mniejsze obszary zawierające 4-12 jednostek mieszkalnych)→losowy dobór segmentów

• Podział segmentów na określone jednostki mieszkalne- ostateczna próba

• Wielkość próby:

• PRÓBĄ jest każdy PODZBIÓR pochodzący z populacji

• PODZBIÓR - każdy układ elementów należących do populacji, nie obejmujący wszystkich elementów definiowanych jako populacja

• By właściwie oszacować wielkość próby należy ustalić oczekiwany POZIOM DOKŁADNOŚCI OSZACOWAŃ = OKREŚLIĆ WIELKOŚĆ AKCEPTOWANEGO BŁĘDU STANDARDOWEGO:

• BŁĄD STANDARDOWY/ PRÓBY - jedna z miar statystycznych, wskazująca na ile dokładnie wyniki otrzymane na podstawie badania próby odzwierciedlają rzeczywiste wartości parametrów w populacji

• WYSTĘPOWANIE: Im bardziej wartości średniej z próby odchylają się od średniej populacyjnej tym większe zróżnicowanie wyników z każdej próby→ tym większe ryzyko popełnienia dużego błędu przy oszacowaniu wartości parametru w populacji na podstawie wyników jednej próby/ ograniczonej liczby prób

• PRZEDZIAŁY UFNOŚCI:

• Średnia w populacji jest równa średniej ze wszystkich średnich z prób, które można pobrać z populacji, i że możemy obliczyć odchylenie standardowe średnich z próby; jeżeli rozkład z próby średnich normalny/ bliski rozkładowi normalnemu→ oszacowanie położenia średniej w populacji odwołanie do własności rozkładu normalnego

• Jeżeli skonstruujemy przedział ufności równy 1,96Z9(w przybliżeniu 2 odchylenia standardowe powyżej i poniżej średniej z próby), to z prawdopodobieństwem równym 95% możemy się spodziewać , że średnia populacyjna będzie leżała w tym przedziale= prawdopodobieństwo popełnienia błędu(przyjęcie, że średnia populacyjna nie wpada do tego przedziału) =5%

• Szerokość przedziałów ufności, jaki chcemy zbudować wokół średniej z próby zależy od przyjętego poziomu dokładności- jest determinowana wielkością ryzyka popełnienia błędu, jaki badacz jest w stanie tolerować

• OKREŚLANIE WIELKOŚCI PRÓBY :

• Gdy koszty/ inne czynniki praktyczne- bez znaczenia→ wzór na standardowy błąd średniej:

• s s²

• SE = ― → n= ―

• √n (SE)²

• gdzie s- odchylenie standardowe badanej zmiennej; n- wielkość próby;

• by obliczyć wielkość próby- znać wielkość odchylenia standardowego w populacji ; zdecydować o wielkości tolerowanego błędu

• gdy próba zbyt duża w stosunku do populacji- wprowadzenie poprawki dla populacji nieskończenie dużych

• n

• n' = ―――― N- wielkość populacji, n - wielkość próby, n'- optymalna

• 1 + (n/N) wielkość próby

• 3 WARUNKI PODJĘCIA DECYZJI DOT. WIELKOSCI PRÓBY:

• Precyzyjność wyników - akceptowalna wielkość standardowego błędu pomiaru

• Określenie sposobu analizy otrzymywanych danych

• Gdy analiza więcej niż 1 zmiennej → upewnienie się, że próba jest odpowiednia dla wszystkich zmiennych

• Błędy nielosowe:

• [Oprócz nielosowych występują też losowe = BŁĄD WYNIKAJĄCY Z PROCEDURY LOSOWANIA (wyznaczający różnicę między tym, czego się spodziewamy, a tym, co otrzymujemy, stosując określony zbiór procedur)]

• BŁĄD POMIARU

• BŁĄD WYNIKAJĄCY Z BRAKU ODPOWIEDZI→ brak danych : 1). Odmowa odpowiedzi; 2). Nieobecność, 3). Przeoczenie określonych kategorii

• PRZYCZYNY ZNIEKSZTAŁCENIA:

• Im większa proporcja osób nie udzielających odpowiedzi, tym większy popełniany błąd:

• n- r

• R = 1- ―― →R- proporcja udzielonych odpowiedzi , n - wielkość

• n próby

• Istotność błędu z braku odp. zależy od zakresu w jakim średnia populacyjna obliczona w próbie dla warstwy nie udzielającej odp. różni się od średniej obliczonej dla warstwy osób odpowiadających

• POWODY NIEUDZIELENIA ODPOWIEDZI:

• Brak możliwości przeprowadzenia wywiadu(choroba, niepiśmienność, bariery komunikacyjne u respondenta)

• Nieodnalezieni respondenci- osoby przeprowadziły się i nie są dostępne

• Nieobecni w domu w momencie przeprowadzania wywiadu- (ich wyniki dodawane później)

• Odmowa odpowiedzi

• CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA PROPORCJĘ OSÓB NIE UDZIELAJĄCYCH ODPOWIEDZI:




• Rodzaj populacji

• Metoda zbierania danych

• Rodzaj zadawanych pytań

• Umiejętności ankietera

• Liczba ponawianych kontaktów z respondentem

• Dokumenty osobiste

• Dwa znaczenia słowa „dokument

dokument - jako występujący w dowolnej postaci dowód istnienia określonych faktów i wydarzeń społ., np. przedmioty codziennego użytku, wytwory artystyczne, filmy itp.

• dokument - jako pisemne świadectwo zaszłych faktów i wydarzeń społ., np. inskrypcje, rękopisy, druki, protokoły, sprawozdania, listy, pamiętniki itp.




• Dokumenty są nazywane także źródłami danych.

• Początki:

• Florian Znaniecki i Wiliam Thomas: 1918-1920 „The Polish Peasant In Europe and America” - przeobrażenia polskiej społeczności wiejskiej pod wpływem doświadczeń związanych z emigracją do Stanów Zjednoczonych. Jako materiał badawczy głównie listy (między rodzinami w Polsce i krewnymi osiedlonymi w Ameryce) oraz autobiografie.

• Wzrost zainteresowań dokumentami osobistymi jako materiałem źródłowym doprowadził na gruncie amerykańskim do powstania tzw. metody historii życia (rozwijali ją: J. Dollard, E.A. Lemert, K. Young). Podstawowe założenia:

• Działania ludzkie warunkowane są przez subiektywne odczucia, interpretacje zjawisk, które człowieka otaczają, więc badanie ludzkich działań powinno zmierzać do poznania subiektywnych przeżyć podmiotu działającego.

• Subiektywne interpretacje wyrażane przez jednostkę są współzależne ze standardami grupowymi - badania powinny uwzględniać reguły interpretacyjne środowisk, w których jednostka funkcjonuje.

• Wartościowe są wszystkie rodzaje danych, które informują o subiektywnej stronie zjawisk społecznych - postulaty o korzystanie z różnych źródeł informacji.

• Subiektywne przeżycia, interpretacje, działania jednostek/grup społ. są w pełni zrozumiałe jedynie na bazie ich przeszłych doświadczeń - badania powinny mieć charakter historycznej monografii jednej osoby, grupy czy organizacji społ.

• P. Atteslander - wyróżniamy pisemne dokumenty:

• Zebrane w sposób systematyczny:

• Dokumenty naukowe - sprawozdania naukowe, artykuły w czasopismach naukowych, materiały opublikowane i niepublikowane rękopisy lub maszynopisy. [są niezbędne, gdyż badania muszą być poprzedzone pogłębieniem wiedzy o problemie]. Należy zwrócić uwagę na to, czy SA one godne zaufania, jeszcze aktualne i czy są kompletne.

• Opracowania statystyczne - periodyczne zestawienia danych statystycznych, np. roczniki, zestawienia i analizy. A.L. Bowley - 9 zasad, które trzeba uwzględnić przy ocenie danych:

• Zdefiniowanie jednostek tworzących zbiór,

• Sprawdzić, czy wystepuje homogeniczność danych (ich jednorodność),

• Ustalić, czy dane spełniające dwa powyższe postulaty zawierają rzeczywiście właściwości nas interesujące,

• Ustalic, jakie dane są nam rzeczywiście potrzebne,

• Dane wyrażone w liczbach względnych (%) - sprawdzić, czy licznik i mianownik są jednakowe i czy istnieje związek między nimi,

• Porównywanie dwóch wielkości statystycznych - ustalić, czy SA rzeczywiście porównywalne,

• Czy zawarte w nich dane są wiarygodne - sprawdzenie zasadności metodologicznych podstaw,

• Stwierdzić, czy podane liczby zostały zebrane w dostatecznie długim czasookresie, czy są przypadkowe,

• Ustalenie, na ile zebrane dane pozwalaja na wysnucie wniosków, o jakie nam chodzi, czy nie potrzeba ich uzupełnić.

• Przeróżne dokumenty kompilacyjne [kompilacje - dzieła, które składają się z wielu fragmentów, pochodzących od różnych autorów; najczęściej zbiory danych metodycznie uporządkowane, np. książka telefoniczna, kolejowy rozkład jazdy.

• Dokumenty okolicznościowe (przygodne) - ze względu na swoją treść i formę maja charakter subiektywny, nadany im przez autora dokumentu.

• Dokumenty osobiste - dokumenty wyrażające osobiste cechy autora w sposób na tyle wyraźny, że czytelnik może poznać jego stosunek do zdarzeń, których dany dokument dotyczy, np. listy, autobiografie, pamiętniki, wywiady itp. [autobiografie - ukazują autora w ciągłości do jego rozwoju osobniczego, na tle istniejących warunków społ.-gosp. i wydarzeń historycznych]; Wszelkie dane w nich zawarte dotyczą z reguły jednostkowych doświadczeń lub przeżyć - mogą być jedynie podstawą dla sformułowania hipotez, ale nie są wystarczające dla uogólnień.

• Notatki - umożliwiają względnie dokładne i bezpośrednie odtworzenie danych wydarzeń, np. protokoły, stenogramy, zapisy utrwalone na taśmach magnetofonowych itp.

• Sprawozdania - różnią się od notatek tym, że przedstawiają fakty nie bezpośrednio, ale z pewnym opóźnieniem - niebezpieczeństwo zafałszowania jest wieksze

• Dokumenty osobiste (ludzkie) - materiału źródłowe, które zawierają wypowiedzi autora o jego przeżyciach, doznaniach, opiniach, zachowaniach związanych z percepcją i oceną zdarzeń, zjawisk, sytuacji, których doświadczył podczas swego życia (w pewnym okresie swojego życia), np. listy, dzienniki, pamiętniki, autobiografie, czasem dosłowne zapisy zeznań, wywiadów.

• G.W. Allport:

• Całościowa historia życia - wielostronny opis całości minionych doświadczeń życiowych badanego obiektu;

• Tematyczna historia życia - obejmuje tylko pewien, często szczególnie ważny, fragment życia jednostki;

• Redagowana historia życia - historia życia analizowana przez badacza, a także w dużej mierze odtwarzana.

• Informacje pochodzące z autobiografii często konfrontowane są z innymi źródłami.

• N.K. Denzin wyróżnia dwie podstawowe kategorie materiałów źródłowych, z których korzysta się w ramach metody historii życia:

• Dokumenty urzędowe dotyczące badanej osoby i jej środowiska:

• Materiały o charakterze publicznym, np. z urzędu stanu cywilnego;

• Materiały o charakterze politycznym i sądowym, np.archiwa policyjne, wyroki sądowe;

• Materiały pochodzące ze środków masowego przekazu, np. o problemach społecznych na danym obszarze, listy do redakcji;

• Dokumenty osobiste:

• Autobiografie (całościowe, tematyczne, redagowane)

• Notatki osobiste, np. pamiętniki

• Listy

• Wykorzystanie dokumentów osobistych w Polsce.

• W Polsce spopularyzowane zostały głównie materiały pamiętnikarskie - Florian Znaniecki zainicjował organizowanie konkursów i analizę otrzymanych dzięki nim pamiętników [1921r. - ogłosił konkurs na „Życiorys własny robotnika” - otrzymane autobiografie stały się podstawą monografii J. Chałasińskiego „Drogi awansu społecznego robotnika”] [1936r. czasopismo „Przysposobienie Rolnicze” - pamiętniki podstawą pracy Chałasińskiego „Młode pokolenie chłopów” - Znaniecki napisał, że to pierwsze w literaturze socjologicznej dzieło oparte na tak bogatym materiale autobiograficznym].

• Ruch pamiętnikarski dynamicznie rozwijał się w okresie powojennym.

• 1969r. - powstaje Towarzystwo Przyjaciół Pamiętnikarstwa, Warszawa, kierowane przez

• F. Jakubczaka, posiada dokumentację przeprowadzonych w Polsce konkursów pamiętnikarskich.

• Krytyka materiałów autobiograficznych.

• 1942r. - G.W Allport - zarzuty postawione reprezentatywności i wiarygodności dokumentów pamiętnikarskich:

• brak statystycznej reprezentatywności

• autorzy nie są przeciętnymi uczestnikami życia społ. - ich wypowiedzi mogą zniekształcać obraz badanej rzeczywistości

• nie zapewniają obiektywności - braki pamięci piszących, niewiedza, uprzedzenia

• trudno ustalić ich trafność

• mogą być pisane z bardziej lub mniej uświadomionym celem zafałszowania zdarzeń przez autora lub przez osoby trzecie (np. autor chce przedstawić siebie w korzystniejszej sytuacji, wytłumaczyć się, posiada nieprawdziwa wiedzę, na skutek naiwności itp.).

• upraszczają opisywane zjawiska

• nie są niezależne od chwilowych nastrojów, psychicznych skłonności autorów

• ich pisanie wymaga pewnej selekcji materiałów, co może się wiązać z pominięciem ważnych dla badacza zdarzeń, zjawisk.

• Niektóre z tych zarzutów tak naprawdę stanowią dylematy innych badań socjologicznych, a nie tylko dokumentów osobistych (np. obserwacja, techniki surveyowe).

• Dokumenty osobiste nie są wystarczającym źródłem informacji w badaniach zjawisk o charakterze OBIEKTYWNYM (np. nasilenia przestępczości) - w tych przypadkach mogą służyć jedynie jako uzupełnienie informacji.

• Są za to dobrym materiałem dla ZROZUMIENIA wielu istotnych prawidłowości życia społ. (możliwość poznania wpływu środowiska, zależności między różnymi zjawiskami, mechanizmy wg których przebiegają zachowania ludzkie).

• Opracowywanie materiału autobiograficznego:

• Wstępny przegląd treści: czego dotyczą, co można w nich znaleźć, jakie sprawy relacjonuje się szerzej, które fragmenty są bardziej/mniej wiarygodne. Umożliwia to sformułowanie problematyki badawczej, sprecyzowanie głównego problemu. Jeżeli problematyka została wcześniej ustalona - kwalifikacja materiałów do dalszego opracowania.

• Segregacja (uwzględniając cechy autorów) i numerowanie autobiografii (ułatwia późniejsze czytanie, opracowywanie).

• Przy pierwszym czytaniu można już robić jakieś adnotacje, indeksy do każdego życiorysu.

• Wybieramy zagadnienie, które możemy rozwiązać na podstawie tych materiałów.

• Sposoby analizy:

• Analiza konstrukcyjna [Szczepański używa nazwy metoda konstruktywna] - stosowali ją; Thomas, Znaniecki, Chałasiński; polega na studiowaniu możliwie wielkiej ilości autobiografii pod kątem widzenia określonego problemu. Dużym problemem jest znalezienie odpowiedniego systemu teoretycznego dla interpretowania i wyjaśniania opisywanych w materiałach zjawisk. Badacz powinien posiadać dobre przygotowanie teoretyczne i znajomość środowiska, z którego wywodzą się autorzy. Podczas czytania oddzielenie zjawisk ważnych od przypadkowych lub drugorzędnych; pogrupowanie fragmentów w działy problemowe.

• Analiza statystyczna - W. Grabski; zmierza do ustalenia zależności między różnymi cechami społ. autorów a ich postawami i przejawami tych postaw, dążeniami, między cechami środowisk społ. a cechami autorów itp. Treści dokumentów osobistych traktowane są jak odpowiedzi na pytania otwarte kwestionariusza, które po zakodowaniu będą zliczane i zestawiane ze sobą. Niektórzy uważają, że taka analiza odbiera dokumentom podstawową zaletę, jaką jest związek osobistych reakcji, postaw z warunkami sytuacyjnymi. Etapy: pierwsze czytanie, drugie czytanie - umożliwia sformułowanie klucza kodowego, kodowanie, ustalenie schematu tabel i zestawień liczbowych, dokonanie wymaganych obliczeń (procenty, współczynniki korelacji itp.), interpretacja - wskazane korzystanie z dokonanych w czasie czytania własnych uwag i refleksji, cytatów autorów autobiografii.

• Dokumenty osobiste

• Dwa znaczenia słowa „dokument”:

• dokument - jako występujący w dowolnej postaci dowód istnienia określonych faktów i wydarzeń społ., np. przedmioty codziennego użytku, wytwory artystyczne, filmy itp.

• dokument - jako pisemne świadectwo zaszłych faktów i wydarzeń społ., np. inskrypcje, rękopisy, druki, protokoły, sprawozdania, listy, pamiętniki itp.

• Dokumenty są nazywane także źródłami danych.

• Początki:

• Florian Znaniecki i Wiliam Thomas: 1918-1920 „The Polish Peasant In Europe and America” - przeobrażenia polskiej społeczności wiejskiej pod wpływem doświadczeń związanych z emigracją do Stanów Zjednoczonych. Jako materiał badawczy głównie listy (między rodzinami w Polsce i krewnymi osiedlonymi w Ameryce) oraz autobiografie.

• Znaniecki: Zjawiska społeczne powinny być ujmowane ze współczynnikiem humanistycznym Dlatego najbardziej wartościowym źródłem informacji dla badacza życia społecznego są dokumenty osobiste, które stanowią wyraz osobistego i świadomego życia człowieka w społecznych sytuacjach.

• Wzrost zainteresowań dokumentami osobistymi jako materiałem źródłowym doprowadził na gruncie amerykańskim do powstania tzw. metody historii życia (rozwijali ją: J. Dollard, E.A. Lemert, K. Young). Podstawowe założenia:

• Działania ludzkie warunkowane są przez subiektywne odczucia, interpretacje zjawisk, które człowieka otaczają, więc badanie ludzkich działań powinno zmierzać do poznania subiektywnych przeżyć podmiotu działającego.

• Subiektywne interpretacje wyrażane przez jednostkę są współzależne ze standardami grupowymi - badania powinny uwzględniać reguły interpretacyjne środowisk, w których jednostka funkcjonuje.

• Wartościowe są wszystkie rodzaje danych, które informują o subiektywnej stronie zjawisk społecznych - postulaty o korzystanie z różnych źródeł informacji.

• Subiektywne przeżycia, interpretacje, działania jednostek/grup społ. są w pełni zrozumiałe jedynie na bazie ich przeszłych doświadczeń - badania powinny mieć charakter historycznej monografii jednej osoby, grupy czy organizacji społ

• G.W. Allport:

• Całościowa historia życia - wielostronny opis całości minionych doświadczeń życiowych badanego obiektu;

• Tematyczna historia życia - obejmuje tylko pewien, często szczególnie ważny, fragment życia jednostki;

• Redagowana historia życia - historia życia analizowana przez badacza, a także w dużej mierze odtwarzana.

• P. Atteslander - wyróżniamy pisemne dokumenty:

• Zebrane w sposób systematyczny:

• Dokumenty naukowe - sprawozdania naukowe, artykuły w czasopismach naukowych, materiały opublikowane i niepublikowane rękopisy lub maszynopisy. [są niezbędne, gdyż badania muszą być poprzedzone pogłębieniem wiedzy o problemie]. Należy zwrócić uwagę na to, czy SA one godne zaufania, jeszcze aktualne i czy są kompletne.

• Opracowania statystyczne - periodyczne zestawienia danych statystycznych, np. roczniki, zestawienia i analizy. A.L. Bowley - 9 zasad, które trzeba uwzględnić przy ocenie danych:

• Zdefiniowanie jednostek tworzących zbiór,

• Sprawdzić, czy wystepuje homogeniczność danych (ich jednorodność),

• Ustalić, czy dane spełniające dwa powyższe postulaty zawierają rzeczywiście właściwości nas interesujące,

• Ustalic, jakie dane są nam rzeczywiście potrzebne,

• Dane wyrażone w liczbach względnych (%) - sprawdzić, czy licznik i mianownik są jednakowe i czy istnieje związek między nimi,

• Porównywanie dwóch wielkości statystycznych - ustalić, czy SA rzeczywiście porównywalne,

• Czy zawarte w nich dane są wiarygodne - sprawdzenie zasadności metodologicznych podstaw,

• Stwierdzić, czy podane liczby zostały zebrane w dostatecznie długim czasookresie, czy są przypadkowe,

• Ustalenie, na ile zebrane dane pozwalaja na wysnucie wniosków, o jakie nam chodzi, czy nie potrzeba ich uzupełnić.

• Przeróżne dokumenty kompilacyjne [kompilacje - dzieła, które składają się z wielu fragmentów, pochodzących od różnych autorów; najczęściej zbiory danych metodycznie uporządkowane, np. książka telefoniczna, kolejowy rozkład jazdy.

• Dokumenty okolicznościowe (przygodne) - ze względu na swoją treść i formę maja charakter subiektywny, nadany im przez autora dokumentu.

• Dokumenty osobiste - dokumenty wyrażające osobiste cechy autora w sposób na tyle wyraźny, że czytelnik może poznać jego stosunek do zdarzeń, których dany dokument dotyczy, np. listy, autobiografie, pamiętniki, wywiady itp. [autobiografie - ukazują autora w ciągłości do jego rozwoju osobniczego, na tle istniejących warunków społ.-gosp. i wydarzeń historycznych]; Wszelkie dane w nich zawarte dotyczą z reguły jednostkowych doświadczeń lub przeżyć - mogą być jedynie podstawą dla sformułowania hipotez, ale nie są wystarczające dla uogólnień.

• Notatki - umożliwiają względnie dokładne i bezpośrednie odtworzenie danych wydarzeń, np. protokoły, stenogramy, zapisy utrwalone na taśmach magnetofonowych itp.

• Sprawozdania - różnią się od notatek tym, że przedstawiają fakty nie bezpośrednio, ale z pewnym opóźnieniem - niebezpieczeństwo zafałszowania jest wieksze

• Dokumenty osobiste (ludzkie) - materiału źródłowe, które zawierają wypowiedzi autora o jego przeżyciach, doznaniach, opiniach, zachowaniach związanych z percepcją i oceną zdarzeń, zjawisk, sytuacji, których doświadczył podczas swego życia (w pewnym okresie swojego życia), np. listy, dzienniki, pamiętniki, autobiografie, czasem dosłowne zapisy zeznań, wywiadów.

• Informacje pochodzące z autobiografii często konfrontowane są z innymi źródłami.

• N.K. Denzin wyróżnia dwie podstawowe kategorie materiałów źródłowych, z których korzysta się w ramach metody historii życia:

• Dokumenty urzędowe dotyczące badanej osoby i jej środowiska:

• Materiały o charakterze publicznym, np. z urzędu stanu cywilnego;

• Materiały o charakterze politycznym i sądowym, np.archiwa policyjne, wyroki sądowe;

• Materiały pochodzące ze środków masowego przekazu, np. o problemach społecznych na danym obszarze, listy do redakcji;

• Dokumenty osobiste:

• Autobiografie (całościowe, tematyczne, redagowane)

• Notatki osobiste, np. pamiętniki

• Listy

• Wykorzystanie dokumentów osobistych w Polsce.

• W Polsce spopularyzowane zostały głównie materiały pamiętnikarskie - Florian Znaniecki zainicjował organizowanie konkursów i analizę otrzymanych dzięki nim pamiętników [1921r. - ogłosił konkurs na „Życiorys własny robotnika” - otrzymane autobiografie stały się podstawą monografii J. Chałasińskiego „Drogi awansu społecznego robotnika”] [1936r. czasopismo „Przysposobienie Rolnicze” - pamiętniki podstawą pracy Chałasińskiego „Młode pokolenie chłopów” - Znaniecki napisał, że to pierwsze w literaturze socjologicznej dzieło oparte na tak bogatym materiale autobiograficznym].

• Ruch pamiętnikarski dynamicznie rozwijał się w okresie powojennym.

• 1969r. - powstaje Towarzystwo Przyjaciół Pamiętnikarstwa, Warszawa, kierowane przez

• F. Jakubczaka, posiada dokumentację przeprowadzonych w Polsce konkursów pamiętnikarskich.

• Krytyka materiałów autobiograficznych.

• 1942r. - G.W Allport - zarzuty postawione reprezentatywności i wiarygodności dokumentów pamiętnikarskich:

• brak statystycznej reprezentatywności

• autorzy nie są przeciętnymi uczestnikami życia społ. - ich wypowiedzi mogą zniekształcać obraz badanej rzeczywistości

• nie zapewniają obiektywności - braki pamięci piszących, niewiedza, uprzedzenia

• trudno ustalić ich trafność

• mogą być pisane z bardziej lub mniej uświadomionym celem zafałszowania zdarzeń przez autora lub przez osoby trzecie (np. autor chce przedstawić siebie w korzystniejszej sytuacji, wytłumaczyć się, posiada nieprawdziwa wiedzę, na skutek naiwności itp.).

• upraszczają opisywane zjawiska

• nie są niezależne od chwilowych nastrojów, psychicznych skłonności autorów

• ich pisanie wymaga pewnej selekcji materiałów, co może się wiązać z pominięciem ważnych dla badacza zdarzeń, zjawisk.

• Niektóre z tych zarzutów tak naprawdę stanowią dylematy innych badań socjologicznych, a nie tylko dokumentów osobistych (np. obserwacja, techniki surveyowe).

• Dokumenty osobiste nie są wystarczającym źródłem informacji w badaniach zjawisk o charakterze OBIEKTYWNYM (np. nasilenia przestępczości) - w tych przypadkach mogą służyć jedynie jako uzupełnienie informacji.

• Są za to dobrym materiałem dla ZROZUMIENIA wielu istotnych prawidłowości życia społ. (możliwość poznania wpływu środowiska, zależności między różnymi zjawiskami, mechanizmy wg których przebiegają zachowania ludzkie).

• Opracowywanie materiału autobiograficznego:

• Wstępny przegląd treści: czego dotyczą, co można w nich znaleźć, jakie sprawy relacjonuje się szerzej, które fragmenty są bardziej/mniej wiarygodne. Umożliwia to sformułowanie problematyki badawczej, sprecyzowanie głównego problemu. Jeżeli problematyka została wcześniej ustalona - kwalifikacja materiałów do dalszego opracowania.

• Segregacja (uwzględniając cechy autorów) i numerowanie autobiografii (ułatwia późniejsze czytanie, opracowywanie).

• Przy pierwszym czytaniu można już robić jakieś adnotacje, indeksy do każdego życiorysu.

• Wybieramy zagadnienie, które możemy rozwiązać na podstawie tych materiałów.

• Sposoby analizy:

• Analiza konstrukcyjna [Szczepański używa nazwy metoda konstruktywna] - stosowali ją; Thomas, Znaniecki, Chałasiński; polega na studiowaniu możliwie wielkiej ilości autobiografii pod kątem widzenia określonego problemu. Dużym problemem jest znalezienie odpowiedniego systemu teoretycznego dla interpretowania i wyjaśniania opisywanych w materiałach zjawisk. Badacz powinien posiadać dobre przygotowanie teoretyczne i znajomość środowiska, z którego wywodzą się autorzy. Podczas czytania oddzielenie zjawisk ważnych od przypadkowych lub drugorzędnych; pogrupowanie fragmentów w działy problemowe.

• Analiza statystyczna - W. Grabski; zmierza do ustalenia zależności między różnymi cechami społ. autorów a ich postawami i przejawami tych postaw, dążeniami, między cechami środowisk społ. a cechami autorów itp. Treści dokumentów osobistych traktowane są jak odpowiedzi na pytania otwarte kwestionariusza, które po zakodowaniu będą zliczane i zestawiane ze sobą. Niektórzy uważają, że taka analiza odbiera dokumentom podstawową zaletę, jaką jest związek osobistych reakcji, postaw z warunkami sytuacyjnymi. Etapy: pierwsze czytanie, drugie czytanie - umożliwia sformułowanie klucza kodowego, kodowanie, ustalenie schematu tabel i zestawień liczbowych, dokonanie wymaganych obliczeń (procenty, współczynniki korelacji itp.), interpretacja - wskazane korzystanie z dokonanych w czasie czytania własnych uwag i refleksji, cytatów autorów autobiografii.

• Obserwacja(literatura: Sztumski, Ogryzko-Wiewiórkowski)

• Postrzeganie a obserwacja

• postrzeganie - bezrefleksyjna, nieplanowa percepcja otaczającego nas świata

• obserwacja - celowe/ ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie

• badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska; w procesie obserwacji ważne są nie tylko zmysły, ale i intelekt, oczekiwania, pragnienia i uczucia obserwującego; posługując się obserwacją mamy do czynienia z subiektywnym postrzeganiem i interpretowaniem obiektywnych faktów; dodać należy, że intelekt uczestniczy w obserwacji od samego początku wspomagając zmysły i aktywizując dotychczasową wiedzę, a nie dopiero przy interpretacji

• Cechy obserwacji:

• premedytacja - wyrażająca się tym, że obserwacja jest przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego dokładnie i szczegółowo

• planowość - tzn. metoda ta musi być stosowana wg planu odpowiadającego celowi obserwacji, który pozwala wykluczyć luki i skoncentrować się na tym, co najważniejsze i najbardziej istotne w badaniach;

• celowość - uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawiskach

• aktywność - obserwator dokonuje selekcji spostrzeżeń - poszukuje interesujących go cech przedmiotu

• systematyczność - powinna trwać ciągle i być prowadzona wg określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach

• 3) Rodzaje obserwacji (dychotomiczne podziały)

• obserwacja bezpośrednia i pośrednia - kryterium podziału to dostęp badacza do badanych zjawisk

• obserwacja bezpośrednia - badacz zbiera dane i ma możliwość sprawdzenia ich wiarygodności, dzięki odwołaniu się do innych metod badawczych np. wywiadu, eksperymentu (Sztumski); obserwator sam dokonuje spostrzeżeń badanego przedmiotu, przeprowadza rozmowy, słucha rozmów, obserwuje czynności, sporządza notatki i sam pisze sprawozdania (Ogryzko)

• obserwacja pośrednia - badacz nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie - wykorzystuje wcześniej zgromadzone dane, jakie zawarte są np. w sprawozdaniu, archiwach, dokumentach (Sztumski); śledzenie toku badanych zjawisk za pośrednictwem sprawozdań i informacji opartych na czyichś spostrzeżeniach (Ogryzko);

• obserwaja uczestnicząca (wewnętrzna) i nieuczestnicząca (zewnętrzna) - kryterium udziału badacza w życiu grupowym

• obserwacja uczestnicząca - szczególny rodzaj obserwacji bezpośredniej; obserwator stara się wejść do badanej zbiorowości na okres badań, by obserwować ją od wewnątrz jako jeden z współuczestników, którzy ją tworzą (Sztumski); jest czynnie zaangażowany w jej życie (Ogryzko)

• obserwacja nieuczestnicząca - badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy

• kontrolowana i niekontrolowana - kryterium - sposób zbierania materiałów

• obserwacja kontrolowana - prowadzona w oparciu o określone narzędzia systematyzujące jak np. kwestionariusze, schematy, normy (Sztumski); badacz gromadzi materiały w oparciu o przygotowaną kategoryzację interesujących go zjawisk (Ogryzko)

• obserwacja niekontrolowana (nieskategoryzowana) - prowadzona bez narzędzi systematyzujących (Sztumski); obserwator przystępuje do badań bez wcześniej ustalonego wykazu poszukiwanych przez siebie informacji (Ogryzko)

• jawna i ukryta - podział oparty na kryterium jawności postępowania badawczego

• obserwacja jawna - badani wiedzą, że są przedmiotem zainteresowań obserwatora, chociaż nie są dokładnie poinformowani o celach lub przedmiocie badań (wady - badani zachowują się nieautentycznie)

• obserwacja ukryta - badani nie wiedzą, że są przedmiotem zainteresowań obserwatora

• 4) Role badacza prowadzącego obserwację wg Junkera

• Typologia uwzględniająca nie tyko kryterium jawności, udziału badacza w życiu grupowym, ale i sposób jego funkcjonowania w grupie, stosunek badanych do obserwatora i jego działalności badawczej:

• kompletny uczestnik (obserwacja uczestnicząca, ukryta)

• Obserwator staje się pełnym członkiem grupy badanej, ale swoją działalność badawczą utrzymuje w całkowitej tajemnicy, a przyjęta rola w danej grupie służy jedynie zamaskowaniu jego obecności, co ułatwia obserwowanie życia wewnątrzgrupowego badanych jednostek.

• Obserwator nie powinien przyjmować roli nadrzędnej, powinien być neutralny i przyjazny w stosunku do badanych. Dzięki zachowaniu dyskrecji badacz ma dostęp do informacji skrywanych przed obcymi, ale z drugiej strony ma ograniczoną swobodę poruszania się i zaspokajania ciekawości. Obserwowanie w roli kompletnego uczestnika to ciągła gra, która może być psychicznie męcząca oraz prowadzić do nadmiernego przejęcia się rolą, co ma negatywny wpływ na prowadzoną obserwacje.

• uczestnik jako obserwator (obserwacja uczestnicząca, jawna)

• Obserwator nie ukrywa swojej funkcji - badani wiedzą, że obserwator zbiera materiał do

• celów naukowych. Sytuacja ta możliwa jest, kiedy badacz dużo czasu poświęca na uczestnictwo aniżeli na obserwowanie. Wówczas przebywanie obserwatora wśród członków wzbudza ich zaufanie, a jego obecność przestaje ich krępować. Nie ma tu więc „fałszu i podstępu”, jaki jest w sytuacji kompletnego uczestnika.

• Wadą tej sytuacji jest możliwość nadmiernego utożsamiania się badanych z potrzebami badacza - mogą być nienaturalni oraz badacz może zbytnio identyfikować się z badanymi przez co traci „świeżość spojrzenia i krytyczny osąd”.

• obserwator jako uczestnik (obserwacja jawna, poniekąd uczestnicząca)

• Badacz nie ukrywa powodów swojej obecności, ale nie stara się też pozyskać przyjaciół i w odróżnieniu do roli „uczestnik jako obserwator” nie nawiązuje bliższych stosunków z badanymi - jest bardziej obserwatorem, niż uczestnikiem.

• Jego uwaga skupiona jest bardziej na gromadzeniu informacji, aniżeli na relacjach z innymi. Postawa „niezaangażowanego” obserwatora daje mu swobodę poruszania się wśród zbiorowości, budzi jednak skrępowanie badanych, a w związku z tym zagraża „autentyczności” ich zachowań.

• kompletny obserwator (obserwacja nieuczestnicząca, ukryta)

• Badacz obserwuje funkcjonowanie grupy od zewnątrz, nie ma jakichkolwiek interakcji z

• badanymi. Badania prowadzone są dyskretnie i niejawnie.

• Obserwator rejestruje tylko te cechy badanych jednostek i życia grupowego, które są dostrzegalne z przyjętej przez niego pozycji, a odczytywanie ich sensu i znaczeń opiera wyłącznie na własnych intuicjach i domysłach. Wadą jest więc brak możliwości wyjaśnienia wątpliwości, wskutek braku kontaktu z badanymi

• 5) Wady i zalety obserwacji

• Obserwacja, zwłaszcza uczestnicząca umożliwia bezpośredni kontakt z badaną rzeczywistością społeczną, a zatem wnikliwe poznanie badanych zjawisk, warunków życia, sposobów zachowania i motywacji zachowań

• Obserwacja ukryta pozwala uniknąć „-” wynikających z obserwacji uczestniczącej i nieuczestniczącej, ale trudność pojawia się w przyjęciu takiej roli, jaką będą akceptować badani oraz na ciągłym udawaniu swojej naturalności przy spełnianiu przyjętej roli

• „-„

• obserwacji wewnętrznej (uczestnicząca)

• W przypadku obserwacji ukrytej brak możliwości natychmiastowego rejestrowania i niebezpieczeństwo zapomnienia wielu szczegółów

• Czasami są problemy pisania sprawozdań (jeśli się mieszka z badanymi)

• Niebezpieczeństwo utraty dystansu do badanych zjawisk

• Zawężenie pola obserwacji na skutek uczestnictwa tylko w jednym kręgu/ grupie badanej zbiorowości

• obserwacji zewnętrznej (nieuczestniczącej)

• Brak możliwości zbliżenia się do badanych jak w przypadku obserwacji uczestniczącej

• Brak gwarancji, że zachowanie badanych jest autentyczne

• 1. należy być spokojnym i cierpliwym, dalekim od emocjonalnego zaangażowania, uprzedzeń i zniecierpliwienia

• Dodatkowe informacje (Ogryzko)

• Obserwacja - to metoda badań polegająca na bezpośrednim rejestrowaniu zdarzeń, zachowań, zjawisk związanych z badanymi obiektami

• Krótka historia:

• koniec XIX w obserwacja w naukach społecznych (przede wszystkim badania antropologiczne)

• w socjologii spopularyzował ją R. Park (szkoła chickagowska)

• klasyk badań antropologicznych opartych na obserwacji to B. Malinowski

• Wyposażenie techniczne obserwatora 

• mogą być kamery, aparatura rejestrująca różne zachowania (np. przesunięcia materaca w łóżkach szpitalnych),

• poza tym magnetofon, kamera, aparat, wideomagnetofon, notatnik i coś do pisania

• Realizacja badań obserwacyjnych:

• czynności przygotowawcze

• sformułowanie zagadnienia badawczego, ustalenie przedmiotu obserwacji

• ustalenie warunków prowadzenia obserwacji, określenie roli badawczej obserwatora, przygotowanie projektu /planu/ postępowania badawczego

• przygotowanie wyposażenia technicznego

• uzyskanie dostępu do środowiska

• zbieranie materiału faktograficznego

• Aby obserwacja mogła stanowić podstawę poszerzenia wiedzy naukowej o danym wycinku rzeczywistości powinna być:

• obiektywna - niemożliwe do zrealizowania; źródła błędów ludzkiej percepcji tkwią w naturze człowieka, a postrzeganie zmysłowe w dużej mierze uwarunkowane jest projekcją umysłu; zaleca się więc unikania świadomych deformacji postrzeganych zdarzeń

• systematyczna

• krytyczna - chodzi o wyeliminowanie z procesu badawczego ewentualnych złudzeń, pozorów, naiwności; należy umieć rozróżnić to co istotne, od banał

• prowadzenie obserwacji niekontrolowanej

• spostrzeganie zjawisk - z jednej strony badacz przygotowując się do obserwacji ustala, co będzie obserwował, z drugiej sama obserwacja weryfikuje kwestie, na które kładziony będzie większy, a na które mniejszy nacisk; badacz powinien znać środowisko, aby wiedzieć, gdzie znajdzie zjawiska, które chce obserwować; dobrze jest mieć również informatorów

• problem rozumienia - nie należy polegać wyłącznie na intuicji badacza, a najkorzystniej jest rozmawiać z działającymi podmiotami albo z bezpośrednimi świadkami zachodzących zdarzeń; jeśli jest to niemożliwe - badacz może dyskutować o tym z osobami postronnymi (np. inni badacze), skonfrontować obserwacje ze stanowiskami prezentowanymi w literaturze przedmiotu

• notowanie obserwacji - powinno być dyskretne, możliwie natychmiast po zauważeniu zjawiska; należy prowadzić 3 rodzaje zaposów:

• luźne notatki robione „na gorąco”: dane, które łatwo „uciekają” np. liczby, sformułowania, które trzeba uwzględnić w dalszych opracowaniach

• dzienniki obserwacji sporządzane po każdym dniu pracy badawczej, gdzie wyraźnie będą oddzielone fakty, od opinii obserwatora; Z. Skory formułuje czego należy wystrzegać się przy pisaniu dziennika:

• powierzchowności, ogólnikowości, fragmentaryczności

• ogólnikowych zwrotów: czasem/ dość dobrze/ niektóre

• koncentrowania się na ogólnych cechach obserwowanych zjawisk, osób

• sprawozdania zawierające w miarę całościowy opis pewnego typu badanych zjawisk; zawiera czas i miejsce przeprowadzonych obserwacji, imię i nazwisko, datę sporządzenia sprawozdania, uwagi o technice i sposobach prowadzenia obserwacji, notowania spostrzeżeń, stosunku do obserwatora; może być ujęte chronologicznie, lub rzeczowo; oddzielić fakty od opinii, domysłów

• prowadzenie obserwacji kontrolowanej

• Najczęściej badacz zwraca uwagę na pewne rodzaje symptomów życia społecznego:

• znaki zewnętrzne ludzi (symbole stylu życia, przynależności klasowej, warstwowej, rodzaj wykonywanej pracy, tatuaże, sposób ubrania, wygląd posesji)

• ruchy ekspresywne (gesty, mimika, sposób poruszania się)

• usytuowanie przestrzenne (np. w czasie spotkań nieformalnych, konferencji, zjazdów itp.)

• język (słownictwo, wyrażenia, intonacja, reść)

• czas (długość, powtarzalność)

• w warunkach naturalnych

• Badacz ogranicza zakres zainteresowań, określa rodzaj zjawisk, które będą

• przedmiotem jego badań, ale nie inicjuje warunków ich występowania. Zakres badanych zjawisk wyznaczony jest przez określoną problematykę badawczą, albo sformułowane hipoteezy. Dla ułatwienia notowania spostrzeżeń dokonuje się czasem szczegółowej kategoryzacji zwanej prekategoryzacją. Rejestrowanie faktów polega na notowaniu spostrzeżeń wg. określonych punktów formularza, albo wypełnianiu rubryk w karcie obserwacyjnej.

• w warunkach wytworzonych przez badacza

• Badacz dokonuje celowej ingerencji w badaną przez siebie rzeczywistość, aby np.

• przyspieszyć tempo zachodzenia procesów, lub aby w ogóle wywołać pewne zjawiska.

• Pytania kwestionariuszowe

• PYTANIA to

• - przekazy kierowane przez badacza do respondenta

• - def: „zamieszczona w kwestionariuszy wywiadu lub ankiety wypowiedź badacza, najczęściej w formie zdania pytajnego, skierowana do respondenta i żądająca od niego wypowiedzi określonej treściowo bardziej lub mniej dokładnie. Pytaniu towarzyszy zawsze dyrektywa zapisu reakcji (odpowiedzi) respondenta we wskazanym miejscu”

• Trzeba pamiętać, ze twierdzenie iż pytanie to tylko jedno zdanie pytające to błąd. W praktyce:

• Po pierwsze- pytanie zadawane respondentowi składa się z kilku zdań, także innych niż pytające. Do tego aby pytanie było czytelne często dzieli się je na kilka zdań.

• Po drugie - w niektórych pytaniach kwestionariuszowych nie ma nawet zdania pytającego. Czasem funkcję tę pełni zdanie oznajmujące (proszę wskazać, przejdźmy do), lub jedno słowo mające funkcję prostego hasła.

• Postawione pytanie to zadanie dla respondenta, będące dla badacza źródłem informacji.

• KONCEPCJE PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH wg Lutyńskiego, różniące się m.in. zakresem stosowalności.

• Koncepcja testowa - rzadko stosowana, wywodzi się z psychologii. Pojedyncze pytanie jest elementem takiego testu. Zadaniem testu jest przyporządkowanie osobie badanej określonej liczby odzwierciedlającej jej miejsce w ramach pewnego continuum wartości.

• Koncepcja tradycyjna informacyjna - najstarsza i najbardziej rozpowszechniona. Pytanie traktowane jest jako żądane udzielenia jednostkowej informacji. Formułowane na podstawie tej koncepcji pytania mogą odnosić się o wielu zjawisk, które są - w założeniu tej koncepcji - przez respondenta uświadamiane. Koncepcja nie nadaje się do budowania pytań żądających wypowiadania opinii.

• Koncepcja wskaźnikowa - posiadająca najmniej zaleceń jak ją stosować i przez to najchętniej stosowana, zwłaszcza w odniesieniu do danych psychologicznych. Odwołuje się do teorii wskaźników i dlatego odpowiedzi na zadane pytania traktowane są jak wskaźniki kryjących się za nimi zjawisk (nieobserwowalnych).

• Koncepcja informacyjna rozszerzona - duży zakres stosowalności, (choć mniejszy niż w przypadku konc. wskaźn) przydatna do realizacji praktycznych i teoretycznych celów badawczych. Zakłada, że pytanie kwestionariuszowe składa się z 3 elementów: tekstu pytania kierowanego do respondenta, klasyfikacji udzielonych przez niego odp oraz „określenia stanów rzeczy składających się na badane zjawisko i odpowiadających wartościom zmiennej czy odmianom cechy. Konc ta bywa nieprawidłowo wykorzystywana, ze wzgl na pewne luki w jej teoretycznym opracowaniu.

• Ze względu na stosunek do problemu badawczego uzyskane id respondenta odpowiedzi mogą być

• Istotne (pożądane) - przydatne do rozwiązywania postawionych problemów, zawierają bowiem oczekiwane przez autora badań informacje

• Nieistotne (niepożądane) nieprzydatne do rozwiązywania prob. Badawczych gdyż nie zawierają poszukiwanych informacji (odpowiedzi pozostają np. bez żadnego związku z analizowanym problemem.

• Ze względu na stosunek do treści pytania możemy mówić o odpowiedziach

• Trafnych (adekwatnych) tzn zawierających informacje prawdziwe

• Nietrafnych (nieadekwatnych) zawierających informacje nieprawdziwe pomimo swej ewentualnej istotności.

• Rodzaje pytań kwestionariuszowych 2.2.1

• Podział pytań ze względu na ich cel wg Payne'a 2.2.1.1

• Podział ze wzgl na cel pytań to pomysł S.L. Payne'a i zawiera 9 rodzajów pytań:

• Pytania wprowadzające ich celem jest umożliwienie badaczowi przygotowania respondenta do zagadnień poruszanych w całym kwestionariuszu lub w jego częściach. Co wg Ciebie oznacza słowo Ojczyzna?

• Pytania o opinię pyt odnoszące się do postrzegania przez respondentów pewnych faktów, zjawisk, do oceniania ich i ewentualnego własnego zachowania wobec nic. Resp musi być poinformowany o zjawiskach, które ma oceniać. Badacz musi się liczyć z tym, ze resp nic nie wie i musi być na to przygotowany. Jakie organizacje wg pana mogą przyczynić się do rozwiązania zaistniałej sytuacji?

• Pytania o fakty chcę uzyskać o pewnych zjawiskach, faktach (np. z życia respondenta) a nie opinii o nich. Jakie są twoje źródła utrzymania w czasie studiów?

• Pytania o wiedzę rzadko występują w badaniach socjologicznych, ale często w kwestionariuszach. Dot. one gł. Badań z zakresu udziału w kulturze czy życiu politycznym. Przyporządkuj nazwiska twórców do dziedzin.

• Pytania o źródło informacji aby zidentyfikować źródła z jakich respondent czerpie wiedzę na pewien temat. Skąd czerpiesz inf o sprawach politycznych i gospodarczych?

• Pytania o motywy mają na celu ujawnienie subiektywnie odczuwalnych pobudek to wykonywania takich czy innych zajęć, podejmowania działań lub wyrażania sądów. Co zadecydowało o podjęciu przez pana sriksu?

• Pytania o sugestie chcemy poznać pewne formułowane przez respondenta zalecenia do rozwiązania jakiegoś problemu społecznego. Umieszczając takie pytanie badacz ufa respondentowi, że zna on problematykę. Jaki charakter powinna mieć organizacja do której chciałbyś należeć?

• Pytania sondujące mają na celu nakłonienie badanych do udzielenia istotnej odpowiedzi gdy ci się od niej wymigują czy chciałby pan cos dodać?

• Pytania uzupełniające podobnie jako sondujące stosuj się je w technice wywiadu zgodnie z zaleceniami autora badań. Ich celem jest uzyskanie od rozmówcy jakichś dodatkowych informacji przydatnych do interpretacji poprzednio udzielonych odp. Co pan ma na mysli?

• Podział pytań ze względu na ich budowę 2.2.1.2

• Podział na pytania zamknięte i otwarte logicznie może być dokonywany z punktu widzenia dwóch różnych kryteriów.

• Kryterium logiczne sednem podziału logicznego jest to, czy pytaniu towarzyszy ściśle określony zbiór alternatywnych odpowiedzi wskazanych respondentowi wprost lub pośrednio

• - pytania zamknięte logicznie to takie pyt na które odp (istotne) mogą być (nie muszą) przedstawione respondentwi w formie listy jedynie możliwych z logicznego punktu widzenia. Czy ma pan psa? Odp są zwykle tak, nie i czasem nie wiem.

• - pytania otwarte w sensie logicznym nie mają ani pośrednio, ani bezpośrednio określonej listy istotnych na nie odpowiedzi z uwagi na to, że liczba ta jest znaczna i praktycznie nieograniczona. Co stałoby się z Polską, gdyby wszyscy ludzie przestali wierzyć w Boga. Zastanów się i napisz jakie skutki spowodowałoby to. Postaraj się napisać o tym jak najobszerniej.

• Kryterium techniczne (pragmatyczne, gramatyczne) dot. budowy kwestionariusza. Z tego punktu widzenia

• - pytanie zamknięte to takie, któremu towarzyszy przygotowana przez badacza lista odpowiedzi do wybory (lista zwana jest kafeterią) z której respondent wskazuje jedną lub kilka. Jeśli zabrakłoby światła to… a)aaa b)bbb c)ccc itd.

• Pytania prekateryzowane - lista odpowiedzi jest znana także respondentowi

• Pyt. zamk. są szczególnie odpowiednie w sytuacjach

• gdy istnieje tylko jeden układ odniesienia, z którego badany może zaczerpnąć odpowiedz

• w ramach tego układu istnieje znany zespół możliwych odp, oraz

• odp te reprezentują wyraźnie określone stanowiska, które dokładnie odzwierciedlają pogląd każdego badanego

• Podstawowe warunki jakim powinny podlegać pytania zamknięte:

• poprawność logiczna - związana z wymogiem rozłączności zakresów proponowanych odpowiedzi ta, by poszczególne warianty nie nakładały się na siebie, a respondent nie miał wątpliwości, że jeden wariant jest różny od drugiego

• poprawność merytoryczna - czyli zgodność między lista proponowanych odp, a zbiorem odpowiedzi, które rzeczywiście mogą wystąpić. Często zmienia się pyt w półotwarte dodając opcję inne……………poleca się stosowanie badań pilotażowych w celach ustalenia odpowiedniej kafeterii

• poprawność teoretyczna - odpowiedniość zaproponowanej przez badacza listy odpowiedzi z podejmowanym przez niego problemami i podstawowymi hipotezami badawczymi. Warianty muszą odpowiadać problemom i hipotezom, bo po to prowadzi się badania empiryczne, by rozwiązać podejmowane problemy i weryfikować stawiane hipotezy.

• Ile wariantów odp powinna zawierać przedstawiona respondentom kafeteria?

• Decydują o tym trzy wstępne kryteria:

• liczebność zestawu możliwych na to pytanie odpowiedzi

• liczebność odpowiedzi pojawiających się w badaniach próbnych lub innych bad o podobnej tematyce

• obszar zainteresowania badacza, tzn jakimi rodzajami odp jest on szczególnie zainteresowany

• Podziały pytań zamkniętych

• *ze względu na usytuowania dawanych do wyboru odp

• - odpowiedzi wbudowane są w treść pytania czy po pojawieniu się słońca czuje się pani lepiej czy też nie?

• - z zewnętrznymi możliwościami odpowiedzi czy chciałaby pani, aby pami dzieci były a.wierzące, b.niewierzące, c.jest mi to obojętne

• *wg N.Belnapa, który klasyfikuje je biorąc pod uwagę 3 kryteria

• 1. sposób prezentowanych alternatyw - z tego punktu widzenia ogół pytań wyst. w kwestionariuszach ankiet i wywiadów dzieli się na dwa rodzaje

• ¹ pytania o rozstrzygnięcie (wg. K Ajdukiewicza) - rozpoczynają się zazwyczaj od czy i rozstrzygają, czy zaistniało jakieś zdarzenie

• ²pytania dopełnienia - zaczynają się najczęściej od który i nakłaniają respondentów do wyboru jednej (lub kilku) wersji odp spośród wielu możliwych.

• 2. żądanie wyboru - informuje ile odp należy zaznaczyć. Są dwa rodzaje

• ¹wybierz określoną liczbę

• ² ”wybierz wszystkie” - czyli wskaż co jest wg ciebie przyczyną zawałów serca. Zaznacz wszystkie istotne wg ciebie czynniki

• 3. żądanie roszczenia zupełności - mówi czy respondent ma wpisać „całą prawdę” czy tylko określoną liczbę odpowiedzi.

• Wyróżnia się kilka poziomów roszczenia zupełności (r.z.)

• - minimalne r.z. - zaznaczyć przynajmniej jedną

• - ograniczone r.z. - wybrać kilka (3-4) wersje z przygotowanych odp

• - maksymalne r.z. - respondent ma wskazać wszystkie dotyczące go warianty.

• - nieokreślone r.z. - badacz nie określił ile czego zaznaczyć. To błąd jest.

• Biorąc pod uwagę ww kryteria podziału N.Belnapa zwróćmy uwagę na trzy charakterystyczne wady pytań jako takich (wg T. Pawłowskiego)

• wady dot prezentowanych w pyt alternatyw 2. wady dot zwartego w pytaniu żądania wyboru oraz 3. wady dot roszczenia zupełności

• * wg W.Friedicha podział pytania na dwa zasadnicze elementy

• 1. odnosząca się do pytania część wokatywna

• 2. zawierająca listę możliwych do wybory wariantów odpowiedzi część respondentywna

• *K. Kisielki - dwa podstawowe typy pytań zamkniętych

• - typ z dwuczłonową alternatywą odpowiedzi

• - typ z wieloczłonową alternatywą odpowiedzi

• *P.B. Sztabiński

• - pytania dychotomiczne

• - pytania kafeteryjne, których cechą charakterystyczna jest przedstawienie badanemu trzech wariantów odpowiedzi i które dzielą się na

• -wieloalternatywne

• -z szeregowaniem alternatyw

• -skale

• *Z Szostkiewicz

• -pytania alternatywne

• -pyt kafeteryjne, dzielone dalej na różne podtypy

• *Z Gostkowski - podział ze wzgl. na odp jakich może udzielić respondent:

• -pyt z 1 odpowiedzią

• -pyt z nieograniczoną liczbą odpowiedzi

• -pytania z ograniczona liczba odpowiedzi

• Ww przykłady są bardzo podobne - mają różną terminologię, ale w gruncie rzeczy podział jest ten sam.

• Podział za wzgl na budowę części respondentywnej

• 1. pytania w formie alternatywy - najprostsze w odbiorze pyt. zamk. Istota pytań alternatywnych (zwanych czasem dychotomicznymi) polega na tym, że czytający/słuchający respondent może udzielić tylko jednej z dwóch wzajemnie się wykluczających odp. Należy się zastanowić, czy rzeczywiście możliwe są tylko dwie odp.

• W przypadku pytań o opinię, pyt o wiedzę należy dołączyć odp neutralą nie wiem, nie mam zdania.

• 2. pyt wieloalternatywne (z wieloczłonową alternatywą) występujące w formie

• a) dyzjunkcji

• b) koniunkcji

• c) szeregowania alternatyw (rangowania)

• d) skal

• - pytanie otwarte technicznie to takie nie zawierające listy proponowanych do wyboru odpowiedzi, pozostawiające jej sformułowanie respondentowi proszę powiedzieć czego oczekuje pani od nowego samorządu? ………………………

• Pozostawiają całkowitą swobodę w uzyskiwaniu na nie odpowiedzi.

• Kiedy zamieszcza się pytania otwarte?

• *badacz nie ma pewności czy respondent ma wiedzę na dany temat i gotowe odp mogłyby być przypadkowo wybrane

• *badacz nie wie, czy sam jest w stanie ułożyć wszystkie możliwe odpowiedzi

• *badaczowi zależy nie tylko nad sensem wypowiedzi ale dosłownym jej udzieleniu

• *badaczowi zależy na poznaniu układu odniesienia respondenta, w jakim ustosunkowuje się on do poruszanego problemu

• Zalety pytań otwartych

• pełniejsze i swobodniejsze odpowiedzi

• w bardzo małym stopniu sugeruje odpowiedź

• sprawdza wiedzę respondenta i jego znajomośc problemu; wuklucza odp nieprawdziwe

• pozwalają badaczowi ocenić czy został prawidłowo zrozumiany

• doskonale nadają się do prowadzenia jakościowych analiz zebranego materiału

• Wady

• często pozostają bez odp, albo odp jest lakoniczna i zdawkowa

• odp mogą być nieistotne

• swoboda może sprawić, że odp będą bardzo zróżnicowane

• duża liczba takich pytań przedłuża czas realizacji kwestionariusza

• duża liczba wymaga więcej wykwalifikowanych ankieterów i kwalifikowanych koderów porządkujących uzyskany materiał

• szybciej męczą respondenta (i ankietera) niż inne pyt

• przynoszą materiał empiryczny powodujący pewne trudności i dużą pracochłonność w etapie opracowywania analizy danych

• zapis odpowiedzi może być dokonywany w dwóch momentach

• bezpośrednio po udzieleniu odp lub podczas jej udzielania.

• po wywiadzie, a nawet po rozstaniu się z respondentem. Rzadko stosowane bo trudno spamiętać odp

• rodzaje zapisów

• kategoryzujący - usłyszaną od resp odp zakwalifikowujemy do któregoś z występujących w kwestionariuszu typów odpowiedzi i zaznaczyć je odpowiednim sposobem. Stosujemy ten zapis gdy nie chcemy sugerować pytanemu odpowiedzi a jednocześnie dążymy by nie wymagały one dalszego opracowywania, przewidywane przez badacza kategorie nie muszą znajdować się tuz pod pytaniem.

• rejestrujący - badacz chce, by odp była zanotowana w bezpośrednim brzmieniu. Poleca wówczas ankieteriwu utrwalić kształt i sens wypowiedzi respondenta. Zapis rejestrujący jest odpowiedzią na umowne pytanie w brzmieniu Jak dosłownie odpowiedział (zareagował) respondent (R) na pytanie (P)? (Lutyński). Stosujemy ten zapis gdy badacz chce uchwycić charakterystyczne zwroty respondenta, poznać jego układ odniesienia

• zapis relacjonujący - wiernie oddający sens wypowiedzi, a nie jej kształt. Zapis tego rodzaju odpowiada na umowne pytanie Jaki był sens odpowiedzi respondenta (R) na pytanie (P)?jest chyba najczęściej stosowanym typem zapisu odpowiedzi respondenta na pytania otwarte w badaniach przeprowadzanych techniką wywiadu.

• Badacz może zalecić ankieterowi wykonanie zapisu mieszanego, wykorzystującego różne elementy ww

• „Miksy” - możemy mieć rodzaje pytań pomieszane. Np.

• - zamknięte logicznie i zamk. technicznie czy jesteś jedynaczką? 1.tak 2.nie

• - otwarte logicznie i zamknięte technicznie - dlaczego chodzi pani do kina? 1.na filmy 2.na popcorn…

• - zamk. log i otw. techn - proszę wpisać swoją płeć…………

• ­- otw. logicznie i otw technicznie - co zmienilibyście państwo aby skutecznie przeciwdziałać alkoholizmowi? …………

• Pytania kwestionariuszowe cz. 2

• 1. Podział pytań ze wzg. na zakres podejmowanej z nim problematyki: (przeważnie pytania technicznie zamknięte, ale tech. otwarte również)

• - globalne: celem jest uzyskanie odpowiedzi dotyczącej złożonych, wieloaspektowych procesów/ zjawisk; domagają się krótkiej odpowiedzi dot. złożonych zagadnień

• Czy uważasz, że ruchy ekologiczne są skuteczne?

• Tak/ nie/ nie wiem

• Czy ogólnie rzecz biorąc, jesteś zadowolony z życia?

• Tak/raczej tak/raczej nie/nie/nie wiem

• uwaga: zadając takie pytanie, badacz zakłada, że odpowiadający weźmie pod uwagę wielość aspektów kryjących się za „wywoławczym” sformułowaniem, a tak wcale nie musi być; odpowiedzi mogą uwzględniać zupełnie inne aspekty/ jeden aspekt/ niepotrzebne rozszerzenie aspektów; dlatego trzeba się zastanowić czy jednego pytania nie rozbić na więcej.

• Zalety: łatwość opracowywania zebranego materiału (pyt. zamknięte), szybkość jego zbierania (rozbijanie na pyt. szczegółowe wydłuża czas realizacji procedury badawczej)

• - szczegółowe: typ dotyczący spraw konkretnych/ szczegółowych/ „jednowymiarowych”

• Czy Pan lub ktoś z Pana rodziny stara się o poprawę warunków mieszkaniowych?

• Tak; kto z członków rodziny…/ nie.

• Są łatwiejsze dla respondenta, ale zbudowanie dużej serii pytań szczegółowych, które objęły całość problemu globalnego, jest bardzo trudne; mogą pominąć jakiś ważny (z punktu widzenia respondenta) aspekt

• w podjęciu decyzji co do wyboru typu pytania pomagają: rozeznanie problematyki teoretycznej, badanego środowiska i próbne pytania pilotażowe.

• 2. Podział pytań ze wzg. na sposób nawiązania do podejmowanego problemu badawczego.

• - pyt. bezpośrednie: za ich pośrednictwem badacz chce się dowiedzieć czegoś o problemie, którego pytanie dotyczy; stosuje się je wtedy, gdy badacz sądzie, że respondent chce i może na to pytanie odpowiedzieć

• Czy pracuje Pani zawodowo?

• - pyt. pośrednie: celem jest „wybadanie gruntu” ;) stosuje się je wtedy, gdy respondent nie chce/ nie może odpowiedzieć na pyt. bezpośrednie; traktuje się je jako wskaźniki tych zjawisk, o których w pytaniu się nie mówi;

• Zastosowanie pyt. pośrednich:

• zainteresowanie sprawami osobistymi respondenta, co ten może potraktować jako prywatne, intymne życie i odmówić udzielenia odpowiedzi (drażliwe tematy)

• problem, o który pytamy poddany jest dużej kontroli środowiska respondenta (nie odpowiada tak jak myśli, tylko jak ktoś chce, żeby odpowiedział)

• obawa badacza, że pytanie bezpośrednie nie zostanie zrozumiane z powodu posługiwania się różnymi znaczeniami tych samych terminów

• problemy, o które się pyta nie są w pełni respondentowi uświadomione, co może stanowić przeszkodę w udzieleniu przez niego istotnej odpowiedzi (wtedy sięgamy do głębszych warstw świadomości)

• 4 kryteria podziału pytań pośrednich wg A. Boczkowskiego:

• kryterium formy pytania:

• - werbalne: sformułowane słownie

• - niewerbalne: ilustracje, rysunki, przedmioty itp.

• (zdarza się połączenie tych dwóch rodzajów)

• kryterium zakresu problematyki:

• - obejmują cały zakres podejmowanej problematyki

• - odnoszą się tylko do części tego zakresu

• kryterium rodzaju interpretacji odpowiedzi:

• - bezpośrednia

• - pośrednia

• (podział sztuczny)

• kryterium formalnego ukierunkowania:

• - pyt. nieprojekcyjne, czyli takie, które zwracają się wprost do świadomości badanego bez uruchamiania żadnego dodatkowego mechanizmu psychicznego; badacz zwraca się wprost do badanego; sytuacja nakreślona przez autora we wstępie do pytania odnosi się do badanego, jego wiedzy/ opinii/ poglądów

• Czy piłeś kiedykolwiek bimber?

• - pyt. projekcyjne: celem jest wydobycie pewnych informacji za pomocą psychicznego mechanizmu projekcji; poza świadomością badanego; uzyskuje się to przez przeniesienie problematyki podejmowanej w pytaniu na płaszczyznę zewnętrzną wobec badanego

• * umowny podział pyt. projekcyjnych na dwie grupy:

• 1. Typowe pyt. projekcyjne

• a) pytanie pojedyncze, w którym prosi się o ustosunkowanie do postaw, zachowań innych ludzi

• Jak, Państwa zdaniem, ludzie reagują na ulicy na pijanego studenta?

• - zespół pojedynczych pytań

• Jak Pani sądzi, czy ludzie z Pańskiego otoczenia są zadowoleni? 1. Z….(czegośtam) 2. tak/nie

• b) pytania w formie dialogu- respondentowi przedstawia się fikcyjny dialog między dwiema lub więcej osobami, które w swych wypowiedziach przedstawiają pewien problem; po zaprezentowaniu tego dialogu zadaje się respondentowi pytania z nim związane; zastosowanie dość rzadkie; (przykład str.80)

• c) pytania historyjki, opowiadania- stosuje się je wtedy, gdy badacz chce maksymalnie sprecyzować sytuację, której dotyczy poruszany przez niego problem; historyjka to krótki opis jakiejś hipotetycznej sytuacji/ zdarzenia; pytania wykorzystujące historyjki mogą przybierać różne postacie: (przykłady str.81-83)

• - historyjka z dołączonymi odpowiedziami do wyboru (a,b,c,d…)

• - historyjka z miejscem na samodzielne sformułowanie odpowiedzi (pisz w wolnych linijkach…..)

• - historyjki z jednym pytaniem dotyczącym wszystkich opowiadań równocześnie (wskaż, które z podanych opinii są Ci najbliższe….)

• - historyjki z wieloma pytaniami do nich

• 2. Testy projekcyjne- ich istotą jest poddawanie badanych działaniu bodźców, których zadaniem jest wywołanie reakcji ujawniających cechy postaw/ osobowości respondentów

• bodźce powinny charakteryzować się:

• - wywoływaniem różnorodnych reakcji u respondenta

• - unikaniem stawiania badanego przed alternatywnym wyborem

• - nie zakłóconym zewnętrznymi czynnikami wpływem na respondentów

• podział testów projekcyjnych:

• - werbalne (np. test swobodnego kojarzenia)

• - graficzne (np. test apercepcji tematycznej)

• - rysunkowe (np. test stosunków międzyludzkich)

• - przedmiotowe

• uwaga: techniki zapożyczone z psychologii, więc rzadko stosowane przez socjologów

• 3. Rodzaje pytań ze wzg. na pełnione przez nie w kwestionariuszu funkcje

• - pyt. dotyczące badanej problematyki- stanowią one zasadniczą, największą część każdego kwestionariusza; bezpośrednio lub pośrednio odnoszą się do podejmowanej w procesie badawczym problematyki i mogą przybierać wszystkie z omówionych wcześniej postacie

• - pyt. dot. respondenta- tzw. pyt. metryczkowe; za ich pośrednictwem badacz zbiera informacje dotyczące społeczno-demograficznych danych badanej populacji; na ogół umieszczane na końcu kwestionariusza; jeśli wymaga tego zakres badanej problematyki to gdzieś w środku lub nawet na początku;

• uwaga: pyt. metryczkowe zbierają dane, które pełnią funkcję zmiennych niezależnych i odnoszą się najczęściej do informacji z zakresu:

• - społeczno- demograficznej charakterystyki badanego i jego środowiska (płeć, wiek, stan cywilny, pochodzenie, stosunek do pracy aktywność społeczna)

• - poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych (świadectwa ukończonych szkół, kursy, stan obecny)

• - sytuacji pracy (wyuczony i wykonywany zawód, rodzaj/charakter pracy, stanowisko, staż pracy, ruchliwość zawodowa)

• - położenia materialnego (zarobki, dochody, prace dodatkowe, warunki mieszkaniowe, posiadanie nieruchomości)

• - pyt. filtrujące- (odsiewne, selektywne) pyt. rozstrzygnięcia o zamkniętej logicznie i gramatycznie (technicznie) postaci; celem jest podział, segmentacja respondentów na różne kategorie w zależności od potrzeb i celów autora badań; nie można ich rozpatrywać bez tzw. reguł przejść, czyli zasad zadawania następnych po filtrującym pytań

• - pyt. wykluczające się- zadanie pytania jednej kategorii respondentów wyklucza możliwość zadania ich respondentom z innej kategorii; są wyraźne zaznaczone w kwestionariuszu (pytania wyłącznie dla osób stanu wolnego)

• - pyt. sprawdzające- analiza prawdziwości uzyskanych odpowiedzi na pytania wcześniejsze; trudno podawać przykłady, bo trzeba znać właściwości wskaźnikowe nadane przez autora; badany może się zorientować, że chce się go sprawdzić

• - pyt. podchwytliwe i puste- rzadko stosowane; puste są rodzajem podchwytliwych; stosowane wtedy, kiedy na pytanie zadane wprost nie otrzyma się odpowiedzi

• Rodzaje pytań pustych wg P. Daniłowicz:

• - pyt. o nieistniejące fakty lub opinie o takich nieistniejących faktach

• - pyt. o pozorne różnice

• - pyt. o wszystkich fałszywych wariantach odpowiedzi

• Rodzaje pytań pustych wg W. Kieleckiego:

• - pyt. puste wprowadzające fikcje językowe (zawierające „rzekome alternatywy”; zawierające „sprzeczne definicje”)

• - pyt. puste wprowadzające fikcje pozajęzykowe (zawierające „fikcyjne nazwy”, zawierające „rzekome fakty”

• 4. Test socjometryczny

• Badania socjometryczne prowadzi się w celu poznania:

• - zachodzących w grupie stosunków sympatii lub/i antypatii

• - subiektywnie deklarowanych preferencji interakcyjnych

• - zachodzących w grupie rzeczywistych interakcji

• Socjometria umożliwia uzyskanie danych związanych m.in. z rozpoznawaniem:

• - jednostek wymagających prowadzenia wobec nich różnych specjalnych działań

• - jednostek o szczególnej atrakcyjności dla pozostałych członków grup (np. aspirujących do miana przywódców)

• - jednostek odrzucanych przez grupę, nie uczestniczących w sieci stosunków interpersonalnych

• - rzeczywistej wewnętrznej struktury grup i prowadzeniem porównawczych analiz międzygrupowych

• Warunki jakie powinny spełniać kryteria wyborów danych osób spośród badanych:

• - kryteria powinny być dla członków grupy realistyczne, powinny dotyczyć takich dziedzin aktywności grupy, które są jej znane

• - podane kryteria powinny być oparte na ważnych dla grupy względnie trwałych stosunkach międzyosobniczych

• - wskazane kryteria nie powinny odwoływać się do konieczności dokonywania zmian w dotychczasowej strukturze grupowej, wywoływania konfliktów między członkami grupy

• Z kim chciałbyś pracować/ bawić się/ siedzieć w jednej ławce?

• Wymień swoich trzech najlepszych przyjaciół.

• Kto powinien pokierować grupą przy rozwiązywaniu tego zadania?

• Warunki testu socjometrycznego wg J.L. Moreno (twórca założeń socjometrii)

• grupa powinna być jasno zdefiniowana, wybory pozytywne i odrzucenia powinny ograniczać się jedynie do członków tak zdefiniowanej grupy

• badacz nie powinien ograniczać liczby osób, które można wybrać lub odrzucić

• kryterium dokonywania wyborów pozytywnych oraz odrzuceń powinno być jasno określone przez badacza

• wyniki badań socjometrycznych powinno się wykorzystać dla dokonywania zmian w grupie, zgodnie z preferencjami wyrażonymi przez jej członków; osoby badane powinny być o tym poinformowane przed badaniem

• badanym powinno się zapewnić tajność podczas rozwiązywania testu oraz dyskrecję odnośnie rezultatów badań

• pytania należy tak formułować, by były jasno i jednoznacznie rozumiane przez wszystkich członków badanej grupy

• uwaga: praktyka zweryfikowała te warunki i teraz zazwyczaj ogranicza się liczbę wyborów pozytywnych (negatywnych raczej nie), test nie może być anonimowy.

• 5. Formułowanie pytań kwestionariuszowych

• - w kwestionariuszu powinny znaleźć się tylko takie pytania, które dotyczą podejmowanej problematyki oraz takie, które są niezbędne z punktu widzenia konstrukcji kwestionariusza (pyt. filtrujące)

• - szczególną uwagę należy zwrócić na formę językową pytań: zrozumiały, maksymalnie zbliżony do języka środowiska respondenta; zdania krótkie i proste

• - zadawane pytania powinny mieć tę samą formę gramatyczną, jedną osobę i jeden czas; najlepiej zwracać się w formie osobowej; w ankiecie lepiej zwracać się w liczbie mnogiej, w wywiadzie w liczbie pojedynczej (o ile nie jest to wywiad grupowy)

• - każde pytanie ma mieć formę pytania, a nie hasła; choć w niektórych przypadkach hasłowość się jest błędem

• - nie należy zadawać pytań, które wykraczają poza wiedzę respondenta lub wymagają ponadprzeciętnych umiejętności (błędne założenie znawstwa)

• - należy unikać pytań, które dotykają problemów społecznie nieaprobowanych; na które udzielenie odpowiedzi mogłoby zachwiać społeczną wartość badanego

• - każde pytanie powinno odnosić się tylko do jednego zagadnienia, aby badany wiedział o co się go pyta;

• - nie należy formułować pytań w sposób sugerujący jakąkolwiek odpowiedź

• - nie powinno umieszczać się takich pytań, na które najprawdopodobniej zostanie udzielona nieszczera odpowiedź

• - pytania i proponowane odpowiedzi powinny być sformułowane jednoznacznie i nie budzić żadnych wątpliwości

• - zadawane pytanie respondentowi powinno mu wyraźnie mówić jaką formę ma mieć jego odpowiedź

• - pytania powinny być tak sformułowane, aby odpowiedzi na nie były wyczerpujące

• Rodzaje wad pytań wg Lutyńskiej:

• - wady strukturalne

• - wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza

• - wady związane ze zbytnią trudnością pytania

• - wady związane ze zbytnią drażliwością pytania

• - wady wynikające z faktu, że pytanie jest sugerujące

• Kategorie błędów w pytaniach wg G. Babińskiego:

• - błędy logiczne

• - błędy merytoryczne

• - błędy sytuacyjne

• - błędy techniczne

• Błędy występujące najczęściej:

• - błąd multiplikacji polega na tym, że pytanie odnosi się do więcej niż jednego zagadnienia

• Czy uważa Pani wysokość swoich zarobków za słuszną w stosunku do swoich kwalifikacji i wysiłku wkładanego w pracę? (kwalifikacje i wysiłek to dwa odmienne zagadnienia)

• - błędy w językowym zapisie pytań- np. ortograficzne; nie oddano do korekty, ale badacz ponosi za to odpowiedzialność

• - brak pytań filtrujących tam, gdzie wydają się one niezbędne:

• Jakie zjawisko dostrzega Pani jako niepokojące w postępowaniu ludzi z Pani otoczenia? (proszę wybrać najwyżej trzy odpowiedzi)

• *Nie było kategorii nie dostrzegam takich zjawisk, ani poprzedzającego filtra.

• - zbyt trudne sformułowania pytań, niepotrzebnie komplikujące ich treść, stosowanie niezrozumiałych terminów i skrótów

• - tzw. fałszywe założenie znawstwa; pytanie o coś, co powinno się wiedzieć (zdaniem badacza), podczas gdy w rzeczywistości wcale tak być nie musi

• - złe skalowanie, czyli pomieszanie pozycji skali, nierównomierne rozłożenie stron skali, np. więcej odpowiedzi pozytywnych niż negatywnych, brak układu odniesienia, według którego należy oceniać

• - błąd polegający na jednoczesnym pytaniu o fakty i o opinie o nich (pojawia się najczęściej przy tabelach)

• - zbyt skomplikowane tabele

• - błędy dotyczące pytań zamkniętych z alternatywnymi odpowiedziami- tylko tak/nie, podczas gdy nie wiem jest również możliwe

• - poważnym błędem jest sytuacja, w której treści pytania nie odpowiadają zaproponowane w kafeterii odpowiedzi

• Czy wykonujesz swoją pracę zgodnie z wykształceniem? Tak/nie/ jest mi to obojętne/ nie mam innej możliwości (trzecia odpowiedź dotyczy opinii, czwarta motywów)

• - przypisywanie respondentowi postawy przez niego nie prezentowanej; błędy tego rodzaju przypisuje się nieuwadze, niestaranności w przygotowaniu pytań

• 6. Trudność pytań kwestionariuszowych

• przyczyny:

• - cechy osób udzielających odpowiedzi; na to badacz nie ma żadnego wpływu

• - cechy samego pytania; badacz ma decydujący wpływ

• rezultatem zbyt dużej trudności zadawanych pytań jest pojawienie się dużego odsetka odpowiedzi nietrafnych i nieistotnych, co zdecydowanie obniża wartość uzyskanego materiału empirycznego

• Aby uniknąć zbyt trudnych pytań, po przygotowaniu kwestionariusza, należy oddać go pod ocenę:

• - albo osobom postronnym (mającym doświadczenie badawcze)

• - albo przeprowadzić badania pilotażowe, które wskażą błędy (duży odsetek nie wiem/ nie rozumiem/ brak odpowiedzi)

• - albo zastosować tzw. wielowymiarową analizę stopnia trudności pytań, która proponuje analizę każdego pytania w czterech wymiarach:

• a) odbioru słuchowego pytania

• b) rozumienia zadania stawianego w pytaniu przed respondentem

• c) rozumienia alternatyw

• d) formowania wypowiedzi

• 7. Zakończenie kwestionariusza (jest to najkrótsza część narzędzia, czasem w ogóle nie występuje)

• powinno zawierać:

• - podziękowanie dla respondenta za poświęcony czas

• - prośba o sprawdzenie czy odpowiedź została udzielona na wszystkie pytania

• - można zostawić miejsce na ew. uwagi respondenta co do przeprowadzonego badania

• - nr respondenta, data badań, nazwisko ankietera itp.

• 8. Struktura kwestionariusza

• składa się z:

• - części wstępnej, formalno-ewidencyjnej

• - części zawierającej pytania

• - części stanowiącej zakończenie kwestionariusza

• struktura głównej części zawierającej listę pytań:

• - lista pytań stanowi jedną logiczną i merytoryczną całość obejmującą pytania dotyczące jednego problemu (jeden blok tematyczny- pytanie wprowadzające i dalsze)

• - lista pytań zawiera pytania odnoszące się do dwóch lub więcej problemów (kilka segmentów- każdy z nich posiada własne pyt. wprowadzające; ale kolejność segmentów nie jest przypadkowa)

• Wskazówki dot. kolejności pytań w kwestionariuszu:

• - nie umieszczać pytań trudnych jedno po drugim, tabel/ historyjek na całą stronę kwestionariusz nie może być nużący i męczący;

• - kwestionariusz powinien stanowić jedną logiczną, sensowną całość; pytania nie mogą „skakać”

• - zadawanie pytań od ogółu do szczegółu danego problemu

• - jedno/dwa pytania wstępne, które mają zainteresować respondenta badaniem

• - wyodrębnienie metryczki- kolejne pytanie w kwestionariuszu/ hasło/ prośba o podanie informacji;

• 9. Wskazówki dla badacza:

• - po co zadajemy takie pytanie, co chcemy poprzez nie uzyskać

• - jakie uzyskamy odpowiedzi i jaką mają one wartość wskaźnikową do rozwiązania podjętego problemu badawczego

• - dlaczego pytanie zostało tak sformułowane; może lepiej zrobić to inaczej

• - dlaczego umieszczono pytanie właśnie w tym miejscu

• - jak będziemy analizować zebrany materiał

• - jaka będzie wiarygodność zebranego materiału

• 10. Czynniki, które ostatecznie decydują o kształcie kwestionariusza:

• - podejmowana problematyka badawcza

• - cechy zbiorowości, w ramach której realizowane będą badania

• - wymogi techniki, dla której zostanie przygotowany kwestionariusz

• - organizacyjne, techniczne i ekonomiczne warunki podejmowanych badań

• Brzeziński - Technika socjometrii

• Każda grupa społeczna zróżnicowana jest pod względem pozycji zajmowanych przez poszczególnych członków. Powiązanie tych pozycji z pewnymi stosunkami tworzy strukturę grupową. Na podstawie analizy rodzaju stosunków wyróżniono kilka rodzajów struktur: struktura władzy, komunikowania się, awansu i socjometryczna.

• struktura socjometryczna /Mika/- to taka, w której „poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się, nielubienia lub odrzucenia, inaczej mówiąc atrakcyjności pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych”.

• Technika socjometrii - polega na dokonywaniu przez osoby badane wyborów pozytywnych i/lub negatywnych (odrzuceń) spośród członków określonej grupy ze względu na kryterium podane przez badacza (liczba osób może być przez badacza ograniczona, ale nie musi). Pytania badacza mogą dotyczyć sytuacji, które są w różnym stopniu ważne dla badanych.

•  np. z kim chciałbyś pracować? kogo wybrałbyś, aby ciebie reprezentował?

• Tego typu pytania często uzupełnia się pytaniami dodatkowymi (np. kto, jak sądzisz, wybrałby ciebie?)

• Twórcą określenia socjometria jest J.L. Moreno. Sformułował on warunki, jakie musi spełniać dobry test socjometryczny:

• Grupa powinna być jasno zdefiniowana, wybory pozytywne i odrzucenia powinny ograniczać się jedynie do członków tak zdefiniowanej grupy.

• Badacz nie powinien ograniczać liczby osób, które można wybrać lub odrzucić.

• Kryterium dokonywania wyborów pozytywnych oraz odrzuceń powinno być jasno zdefiniowane przez badacza.

• Wyniki badań powinno się wykorzystywać dla dokonywania zmian w grupie, zgodnie z preferencjami wyrażonymi przez jej członków; osoby badane powinny być o tym poinformowane przed badaniem.

• Badanym powinno się zapewnić: a) tajność rozwiązywania testu; b) dyskrecję odnośnie rezultatów badania.

• pytania należy formułować tak, by były jasno i jednoznacznie rozumiane przez wszystkich członków badanej grupy.

• Od celu badań i decyzji badacza zależy spełnianie powyższych warunków

• Wyniki badań informują jedynie o tendencji do nawiązania określonych kontaktów. Nie dają jednak prawdziwego obrazu grupy. Struktura zależy bowiem od czynników subiektywnych (preferencje członków) oraz obiektywnych (zewnętrznych, często niezależnych od członków).

• Podstawowe zalety:

• - szeroki zakres stosowania (odpowiednia do badania małych i dużych grup),

• - krótki okres badania,

• - możliwość przeprowadzenia badań indywidualnie i zbiorowo

• - uzyskiwanie dużej liczby informacji o grupie (dotyczą one głównie liczby i rodzajów podgrup, ich hierarchii, pozycji osób w grupie, osoby atrakcyjne i izolowane/odrzucane)

• Badania socjometryczne stosuje się najczęściej, by uzyskać następujące dane:

• identyfikacja osób wymagających specjalnych zabiegów wychowawczych, dodatkowej terapii etc.;

• identyfikacja osób szczególnie atrakcyjnych dla części członków (np. przywódca kliki);

• identyfikacja osób izolowanych;

• diagnoza wewnętrznej struktury grupy jako całości;

• porównanie grup między sobą.

• I. Przygotowanie badania sojometrycznego: Przed przystąpieniem do badania należy rozważyć następujące kwestie:

• rodzaj sytuacji stanowiącej kryterium wyboru socjometrycznego;

• liczba sytuacji (kryteriów), ze względu na które badani będą dokonywali wyboru;

• rodzaj wyboru wymaganych do badania osób (pozytywne, negatywne czy oba)

• liczba wyborów (dowolna czy określona przez badacza)

• uzasadnienie dokonanego wyboru (czy jest wymagane?)

• kryterium socjometryczne - „określona, specyficzna sytuacja społeczna, założona przez eksperymentatora lub rzeczywista, będąca podstawa do dokonania wyboru osoby/osób z danej grupy społecznej odpowiadającym wymogom podanym w instrukcji”.

• Podstawowe założenia przy dokonywaniu wyborów:

• w sytuacji, która stanowi kryterium, musza uczestniczyć wszyscy członkowie grupy;

• zadaniem każdego członka jest dokonanie wyboru spośród wszystkich członków tej grupy.

• Ogólne wymagania, jakie powinny spełniać kryteria /N.E. Gronlund/:

• powinny jasno ukazywać rodzaj i istotę aktywności, zgodnie z którą osoby badane maja dokonać wyboru;

• powinny dotyczyć działalności dobrze znanej członkom grupy;

• w niewielkim stopniu powinny dotyczyć sytuacji przypadkowych, wyjątkowych, sporadycznych;

• powinny być oparte na silnych, istotnych, względnie trwałych stosunkach interpersonalnych;

• powinny stwarzać możliwość dokonywania wyborów między członkami badanej grupy bez trudności, zmieniania dotychczasowej struktury grupy wbrew woli jej członków, bez konfliktów wewnątrzgrupowych.

• Liczba kryteriów (k) - dla uzyskania większej liczby bardziej rzetelnych informacji o badanej grupie powinno się stosować kilka kryteriów. Nie powinno się stosować więcej niż 5 kryteriów. Do dokonania wąskich, ściśle określonych zmian wystarcza jedno kryterium.

• Liczba (d) i rodzaj dokonywanych wyborów zależą od celu badań i cech grupy. Wyznaczając limit odpowiedzi ryzykujemy pojawienie się odpowiedzi przypadkowych (dla wypełnienia luk). Poza tym, ograniczając liczbę odpowiedzi tracimy możliwość uzyskania informacji na temat społecznej ekspansywności badanych osób.

• Ostatnią czynnością jest przygotowanie kartek, na których badani będą zaznaczali odpowiedzi.

• II. Przebieg badania. W badaniach grupowych muszą być spełnione następujące warunki:

• - uzyskanie dobrego kontaktu z grupą;

• - wyjaśnienie celu badania, zawarcie „umowy” z badanymi, iż ich życzenia wyrażone poprzez dokonany wybór zostaną w miarę możliwości uwzględnione przy wprowadzaniu określonych zmian w życie grupy;

• - zapewnienie o tajności badań i dyskrecji w kwestii wyników badań.

• Przykładowy przebieg badania:

• krótkie wprowadzenie badanych w sytuację, charakterystyka kryterium wyboru;

• rozdanie kartek, podpisanie ich przez badanych, wpisanie daty badania;

• podanie pytania socjometrycznego;

• podanie rodzaju i liczby wyborów, jakich mają dokonać badani;

• zwrócenie uwagi badanych na to, że wybory mogą dotyczyć tylko członków danej grupy oraz że wybory są tajemnicą.

• Po zakończeniu badania należy sprawdzić czy wszyscy postąpili zgodnie z instrukcją.

• Tabela socjometryczna. Wyniki badań poddaje się trojakiego rodzaju analizie:

• analiza tabeli socjometrycznej (analiza macierzowa); można z niej uzyskac następujące informacje:

• - kto kogo wybrał, ile osób wybrał każdy

• - kto został wybrany przez ile osób;

• - ile wyborów dokonała grupa jako całość, co przeważa

• analiza socjogramów (obraz graficzny);

• analiza wskaźników socjometrycznych (analiza indeksowa);

• Graficzna prezentacja materiału socjometrycznego (socjogram). Podstawową zaletą jest szybka orientacja w rozkładzie stosunków w badanej grupie. Stosuje się 3 typy socjogramów:

• socjogramy tzw. nieuporządkowane;

• socjogramy kołowe (tarczowe);

• socjogramy hierarchiczne.

• Niezależnie od rodzaju stosuje się pewne oznaczenia odróżniające. Ułatwia to analizę wzajemnych powiązań w grupie oraz śledzenie zmian w nawiązywaniu kontaktów z osobami spoza grupy. Do graficznego zobrazowania wyborów pozytywnych i negatywnych stosuje się różne rodzaje linii (+ ciągłe, - przerywane).

• Wynik socjogramu komplikuje się i staje się mniej czytelny przy dużych grupach.

• W socjogramach mogą występować następujące rodzaje tzw. struktur socjometrycznych:

• pary - dwie osoby wybierają siebie nawzajem (wybory odwzajemnione);

• łańcuchy - osoba A wybiera osobę B, ta z kolei C itd. (wybory jednostronne, nieodwzajemnione);

• gwiazdy socjometryczne - osoby uzyskujące największą liczbę wyborów pozytywnych, ale jednocześnie wyborów tych nie odwzajemniające;

• kliki - kilka osób, które wybierają siebie nawzajem (ich istnienie świadczy o rozbiciu wewnątrz grupy, o możliwości istnienia w grupie konfliktów).

• Sieć - wszyscy członkowie wybierają wszystkich.

• Socjogramy grupowe - dotyczą całej przebadanej grupy lub jednostek szczególnie badacza interesujących.

• Socjogramy indywidualne - badacz nanosi na wykres tylko symbol interesującej go osoby i tych członków, którzy są z nią powiązani wyborami.

• Socjogram nieuporządkowany - sporządza się tylko dla małych grup, ze względu na konieczność tworzenia go „metodą prób i błędów”.

• Socjogram kołowy - wprowadzony przez M. Northway; stosowany w dwóch sytuacjach:

• gdy grupy są liczebnie duże;

• gdy grupa zawiera w sobie naturalnie wyłaniające się podgrupy.

• Informuje on od razu o wartości pozycji, jaką zajmuje się dana osoba w stosunku do pozostałych osób.

• Socjogram hierarchiczny - najbardziej czytelny; stosowany w następujących sytuacjach:

• gdy badamy duże liczebnie grupy;

• gdy przeprowadzamy badanie w oparciu tylko o jedno kryterium;

• gdy porównujemy dane z badań przeprowadzonych z wykorzystaniem kilku kryteriów wyboru, sporządzamy tyle socjogramów, ile było pytań socjometrycznych.

• Ilościowa analiza materiału. Pozwala na porównanie poszczególnych członków grupy oraz grup między sobą lub tej samej grupy kilkakrotnie. Analiza ta sprowadza się do obliczenia szeregu wskaźników (analiza wskaźnikowa/indeksowa). Trzy grupy wskaźników:

• wskaźniki indywidualne - charakterystyka jednostki na tle grupy;

• wskaźniki grupowe - cechy grupy jako całości;

• wskaźniki dla podgrup.

• Sztumski - Socjometria

• Socjometria (twórca: Jacob L. Moreno) - badania empiryczne, które umożliwiają uzyskanie następujących informacji:

• stosunki sympatii i antypatii między członkami danej grupy;

• przejawiane preferencje między współdziałającymi ze sobą ludźmi;

• rzeczywiste współdziałania, jakie mają miejsce w danych grupach.

• Struktury społeczne są swoistymi socjometrycznymi konfiguracjami, tzn. układami tkanki społecznej.

• Socjometria stosowana jest do badania małych grup społecznych do ustalenia:

• kto w grupie jest najbardziej uznawany i popularny (odgrywa rolę przywódcy);

• czy i kto jest odrzucany i znajduje się na marginesie lub w całkowitej izolacji;

• czy występują osoby szczególnie powiązane ze sobą uczuciowo, tworzą podgrupy itp.;

• jakie zmiany zachodzą w sytuacji poszczególnych jednostek i w danej grupie w ciągu pewnych okresów, pod wpływem różnych czynników (wewnętrznych lub zewnętrznych).

• Wskaźniki - umożliwiają określenie stosunków sympatii i antypatii oraz uwarunkowań ewentualnych innych preferencji przy wyborach określonych ludzi, jako partnerów współdziałania w strukturach społ.

• Dla uchwycenia wskaźników stosuje się na ogół:

• obserwację zachowań ludzi w badanej strukturze;

• przeprowadza się z nimi wywiady odnośnie ich preferencji.

• Zebrane dane służą do budowy socjogramów i macierzy socjometrycznych, których wskaźniki analiz poddaje się dalszym opracowaniom (za pomocą technik matematycznych).

• Do budowy socjogramów (graficznie przedstawionych wyników badań) potrzebne są dane, jakie wskazują na pozytywne albo negatywne wybory (aprobata/dezaprobata) lub na niedostrzeganie poszczególnych ludzi w badanych grupach. Takie dane mogą być uzyskiwane w różny sposób, np. z odpowiedzi zawartych w ankietach, z wypowiedzi spontanicznych, z dokumentów osobistych.

• Im bardziej pełną diagnozę chcemy postawić, tym bardziej wiarygodny powinien być socjogram. Stopień wiarygodności socjogramu zależy od solidności danych, a to zależy od rzetelności metod i technik badawczych oraz staranności i uczciwości badającego.

• Jeżeli wypowiedzi badanych wskazują więcej osób, może zaistnieć potrzeba uszeregowania danych wyborów, czyli uporządkowania ich wg tego, kogo respondent wskazuje na pierwszym, drugim itd. miejscu. Wyniki badań porządkuje się graficznie - socjogramy. Mogą oe mieć różną postać, w zależności np. od charakteru grupy, liczebności etc. Stosowane są takie oznaczenia:

• Za ich pomocą można stworzyć takie modele struktur stosunków międzyludzkich:

• 
  

• Za pomocą takich struktur tworzy się różne socjogramy (w zależności od potrzeb). Najbardziej znane:

• nieuporządkowany - służy do wstępnego uporządkowania danych; sporządza się osobny dla wyborów pozytywnych i negatywnych;

• kołowy (tarczowy) - dane umieszcza się na tarczy, która posiada tyle okręgów, ile wynosi maksymalna ilość wyborców +1; każdemu z nich przypisuje się wartości (w kolejności malejącej, licząc od środka), jakie odpowiadają ilościom wyborców; ewentualne podzbiory umieszcza się w innej połowie okręgu; dzięki niemu można łatwo uchwycić pozycję każdej osoby i wykryć istnienie podgrup;

• hierarchiczny - najbardziej czytelny; szczególnie przydatny przy większych zbiorach; konstrukcja analogiczna do kołowego, tyle, że poszczególne osoby umieszcza się między pionowymi skalami o tylu jednostkach, ile mamy wyborców +1, uzyskując poziomy socjometryczne (najwyżej osoba o największej ilości wyborów); podzbiory można umieścić w różnych częściach socjogramu.

• Niezależnie od analiz graficznych zebrany materiał można również poddać analizie ilościowej. Można to zrobić w formie takiej tabelki: (Atteslander)

• [+ = sympatia; - = antypatia; 0 = obojętność]

• Dokonując ilościowej analizy danych można ustalić wskaźniki:

• Indywidualne, dotyczące:

• pozycji jednostki w grupie ze względu na ilość wyborów pozytywnych (czyli jej pozytywny status socjometryczny) [PS_x]

• 
  

• x - ilość osób wybierających; N - liczba osób danego zbioru (pomniejszona o 1, przy założeniu, że osoba wybierająca nie wybierze siebie)

• pozycji jednostki ze względu na ilość wyborów negatywnych (negatywny status socjometryczny); obliczany analogicznie. [NS_x]

•  oba wskaźniki mieszczą się w przedziale wartości od 0 do +1 (0 = najniższa pozycja)

• ogólnej pozycji danej jednostki [OS_x] OS_x = PS_x - NS_x

•  wartość tego wskaźnika mieści się od -1 poprzez 0 do +1 (OS_x=-1 to całkowite odrzucenie)

• pozytywnej ekspansywności osoby x wg wzoru:

• x - liczba pozytywnych wyborów dokonanych przez x

• 
  

• negatywnej ekspansywności społecznej osoby x; wzór analogiczny

• Grupowe, odnoszące się do ustalenia:

• ekspansywności grupy, obliczane wg wzoru:

• 
  

• x - suma wyborów dokonanych przez całą grupę

• spoistości grupy:

• 
  

• x - liczba par o wzajemnym wyborze; każda osoba ma prawo dokonać nieograniczonej liczby wyborów;
  - ogólna liczba par możliwych, co=
  

• zwartości grupy:

• 
  

• 
  R - liczba wyborów odwzajemnionych; U - liczba wyborów nieodwzajemnionych;

• d - liczba wyborów dopuszczalnych dla każdej osoby; q=1-p

• integracji grupy:

• 
  

• x - liczba osób izolowanych

• Socjometria jest dość popularna, jednak nie można pominąć krytyki. Ze względu na banalność wniosków poznawczych, Anderski uważa tę metodę za jedną z prób służących do „kwantyfikacyjnego kamuflażu” frazesów lub półprawd oraz przypisywania im znaczenia naukowego nie współmiernego do rzeczywistego.

1

---