Pedagogika specjalna, różne gł medyczne, wykłady

Pedagogika specjalna(wykłady)

Podstawowe pojęcia z dziedziny pedagogiki specjalnej

Pedagogika specjalna (wg. Dykcik W. (red). Pedagogika specjalna, Wydawnictwo naukowe UAM.)

-Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii zaburzeń, trudności lub ograniczeń.

Pedagogika specjalna (wg. Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie)

-Pedagogika specjalna jest to nauka o nauczaniu i wychowaniu jednostek niepełnosprawnych, odbiegających od normy psychicznej lub fizycznej.

-Jest to teoria i praktyka kształcenia oraz rewalidacji jednostek niepełnosprawnych.

Uwaga

-Odchylenia od normy mogą mieć charakter odchyleń powyżej i poniżej normy.

-Właściwości człowieka określane jako ponadprzeciętne (powyżej przyjętych norm), jako jednokierunkowe uzdolnienia lub wybitne zdolności wchodzą również w zakres zainteresowań pedagogiki specjalnej.

Cel pedagogiki specjalnej

-Rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych, niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy.(M. Grzegorzewska)

-Rewalidacja oznacza krąg zabiegów pedagogiczno-leczniczych w pracy z jednostkami odchylonymi od normy, mających na celu ich przystosowania do życia w społeczeństwie ludzi normalnych.

-Niepełnosprawność obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla ludzkiego życia.

Ograniczenie te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej i psychicznej.

*Niepełnosprawność człowieka wywołana uszkodzeniem ciała lub przewlekłą chorobą może powodować dysfunkcyjność organizmu, niepełnosprawność psychiczną i mniejszą sprawność społeczną.

Osoba niepełnosprawna

-Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.

(Ustawa z 26 sierpnia 1997r o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej Dz. U. nr 123, poz 776)

Osoba niepełnosprawna (wg Sowa j., pedagogika specjalna w zarysie)

-Osoba niepełnosprawna to osoba posiadająca określone uszkodzenie narządów i niepełnosprawność organizmu, które powodują znaczne konsekwencje dla prowadzenia normalnego życia i funkcjonowania społecznego.

-W krajach Unii Europejskiej przyjmuje się definicję: Osoba niepełnosprawna jest to osoba, która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności albo nie jest zdolna wykonywać czynności, która osoba w tym samym wieku zazwyczaj jest zdolna wykonać.

Kryteria podziału osób niepełnosprawnych wg Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie

Według rodzaju niepełnosprawności;

2)Według okresu życia, w którym wystąpiła niepełnosprawność;

1)Według rodzaju niepełnosprawności;

-Osoba z niepełnosprawnością sensoryczną - uszkodzeniem narządów zmysłowych, do których należą:

-Osoby niewidome i słabowidzące,

-Osoby niesłyszące i słabosłyszące.

….(brak jednego slajdu)

-Osoby z niepełnosprawnością psychiczną:

-Osoby umysłowo upośledzone z niesprawnością intelektualną,

-Osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania,

-Osoby cierpiące na epilepsję - z zaburzeniami świadomości.

-Osoby z niepełnosprawnością złożoną, a więc dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością (wystąpić tu mogą połączenia różnych wymienionych wcześniej niepełnosprawności)

2)Według okresu życia, w którym wystąpiła niepełnosprawność;

-Osoby niepełnosprawne od urodzenia lub bardzo wczesnego dzieciństwa

-Osoby z niepełnosprawnością nabytą w różnych okresach życia:

-Osoby niepełnosprawne z powodu różnych chorób,

-Osoby niepełnosprawne z powodu chorób zawodowych i wypadków przy pracy,

-Osoby niepełnosprawne z powodu wypadków (urazów) pozazawodowych,

-Osoby niepełnosprawne z powodu działań wojennych (inwalidzi wojenni i cywilne ofiary wojny),

-Osoby niepełnosprawne z powodu zmian spowodowanych starzeniem się organizmu i schorzeniami wieku starczego.

Mechanizmy przyczynowo-skutkowe niepełnosprawności (wg W. Dykcik)

Kryteria funkcjonowania bariery:

Organiczne (somatyczne, fizyczne)

Choroba, uraz, zaburzenie

(stan wewnętrzny)

*Uszkodzenia sensoryczne wzroku i słuchu;

*Uszkodzenia układu kostnego lub mięśniowego;

*Niedowłady kończyn;

*Uszkodzenie mózgu lub ośrodkowego układu nerwowego

Uszkodzenie, dysfunkcja, odchylenia w stanie zdrowia

(uzewnętrznienie

Psychologiczne

Niepełnosprawność, zaburzenie aktywności, ograniczenie doświadczeń i kompetencji

(obiektywizacja)

Zaburzenia w zakresie:

*Percepcji,

*Myślenia,

*Komunikowania się

*Ustosunkowania (emocji),

*Motoryki

3. Społeczne

Ograniczenie, upośledzenie funkcjonowania w rolach społecznych

(socjalizacja)

*Niesamodzielność fizyczna,

*Osłabienie orientacji w otoczeniu

*Zaburzenie komunikacji interpersonalnej,

*Utrudnienia wykonywaniu zadań życiowych,

*Zachowania aspołeczne i antyspołeczne

Pedagogika specjalna i jej miejsce w systemie nauk

Przedmiot pedagogiki specjalnej

-Przedmiotem pedagogiki specjalnej są ludzie, których rozwój jest lub może być utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej regulacji, ani rutynowe metody postępowania pedagogicznego nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować.

Utrudnienia ograniczające możliwości rozwojowe jednostki mogą dotyczyć wyłącznie lub jednocześnie:

-Strefy funkcjonowania fizycznego (niepełnosprawność motoryczna i somatyczna);

-Strefy funkcjonowania psychicznego (niepełnosprawność sensoryczna i umysłowa);

-Strefy funkcjonowania społecznego (niepełnosprawność w zakresie realizacji zachowań zgodnych z normami współżycia społecznego).

Przedmiot, działy i dziedziny pedagogiki specjalnej można ująć za pomocą następującego schematu:

Zakres przedmiotu pedagogiki specjalnej ze względu na odchylenia i fazy rozwojowe człowieka

0x08 graphic

Pedagogika osób zdolnych i uzdolnionych
Norma Starcy Dorośli Młodzież Dzieci Płód
Pedagogika korekcyjna
Pedagogika resocjalizacyjna
Pedagogika rewalidacyjna
Pedagogika lecznicza
Pedagogika specjalna

Działy i dziedziny pedagogiki specjalnej ze względu na rodzaj odchyleń od normy

Pedagogika zdolnych i uzdolnionych

*Wybitne zdolności ogólne

*Uzdolnienia kierunkowe

Pedagogika rewalidacyjna, rehabilitacyjna

*Upośledzenie umysłowe

*Wady wzroku

*Wady słuchu

*Sprzężone upośledzenie

Pedagogika lecznicza, terapeutyczna

*Choroby przewlekłe

*Niesprawność ruchowa

*Odmienność somatyczna (ciała)

*Autyzm, zespoły psychozopodobne

*Starość

Pedagogika resocjalizacyjna

*Niedostosowanie społeczne

*Aspołeczność

*Antyspołeczność

*Demoralizacja

*Przestępczość

Pedagogika korekcyjna

*Trudność w uczeniu

*Parcjalne zaburzenia rozwoju

*Zaburzenia mowy

*Zaburzenia emocjonalne

Miejsce pedagogiki specjalnej w systemie nauk o człowieku

-Pedagogika jest dyscypliną pogranicza wielu nauk o człowieku, jego możliwościach edukacyjnych oraz krytycznej analizy zdobywanej i stosowanej wiedzy w procesie rozwojowo-wychowawczym.

-U podstawy naukowej analizy charakteru pedagogiki leży wiele składników np.: antropologicznych, kulturowych, biologicznych, psychologicznych, socjologicznych, aksjologicznych, prawnych, ekonomicznych, politycznych itp.

-Zbieżność pedagogiki ogólnej i specjalnej jest daleko idąca i tylko w niektórych uzasadnionych przypadkach pedagogika specjalna sięga i wykorzystuje wysoce specjalistyczną wiedzę z medycyny, genetyki, fizjologii, embriologii, demografii, statystyki, patologii społecznej, ekologii i techniki itp., aby skuteczniej rozwiązywać własne problemy psychosomatyczne, psychoterapeutyczne, socjopedagogiczne i społeczne.

-Nauki współdziałające z pedagogiką w ogóle i pedagogiką specjalną w szczególności, dla przykładu medycyna, psychologia, socjologia, ekonomia, polityka i prawo, zaznaczają coraz wyraźniej swój aktualny wkład wiedzy w zastosowaniach do teorii lub (częściej) praktyki rewalidacyjnej, terapeutycznej i resocjalizacyjnej.

Przykład

-Dla przykładu problemy opieki hospicyjnej, paliatywnej, terminalnej są wspólne dla medycyny i pedagogiki.

Związki pedagogiki specjalnej z naukami pedagogicznymi i innymi naukami

Aspekt biologiczny

Aspekt socjologiczny

Aspekt psychologiczny

Aspekt

prawny

Aspekt ekonomiczny

Aspekt polityczny

Aspekt filozoficzny

Genetyka

Socjologia ogólna

Psychologia ogólna

Ustawodawstwo legislacja

Ekonomia kształcenia

Polityka oświatowa

Antropologia

Fizjologia, anatomia

Socjologia wychowania

Psychologia rozw.-wychow.

Prawo cywilne, karne

Technika, architektura

Polityka rodzinna

Aksjologia (etyka)

Aspekt pedagogiczny

Formy postępowania terapeutyczno-wychowawczego

Metody poznania pacjenta i uwarunkowań procesu rehabilitacji ( wg Władysława Dykcika)

Wczesna diagnoza i interwencja

Wczesna diagnoza i interwencja

Poczęcie życia ludzkiego należy rozpatrywać w wielu aspektach:

organicznym, biologicznym, prokreacyjnym, genetycznym, prenatalnym;
moralnym, godnościowym, emocjonalnym.

Świadome rodzicielstwo

Z praktyki codziennego życia wiadomo, że nie wielu spośród przyszłych rodziców przygotowuje się do poczęcia dziecka, odbywa badania lekarskie, genetyczne, aby mieć świadomość istniejących bądź potencjalnych zagrożeń. Rzadko uświadamiane jest znaczenie psychohigieny życia bezpośrednio przed poczęciem, wpływu jakości materiału genetycznego rodziców na zdrowie biologiczne oraz psychiczne zarodka i płodu.
Świadomość odpowiedzialnego rodzicielstwa polega na wieloaspektowym rozpatrywaniu prokreacji w płaszczyźnie medycznej, filozoficznej, psychologicznej, ekonomicznej, demograficznej i socjologiczno-kulturowej.

Rozwój psychiczny dziecka

Rozwój psychiczny dziecka nie rozpoczyna się w momencie narodzin, ale już w okresie prenatalnym. Dzięki medycynie i psychologii prenatalnej wiadomo, że płód odbiera różnego rodzaju stymulację i reaguje na nią określonym zachowaniem, przeżywa też różnorodne stany emocjonalne, a wśród nich strach w sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia.
Niepomyślne zdarzenia (np. choroby, niedotlenienie, ból, chroniczny stres przeżywany przez matkę itp.) mogą spowodować utorowanie się w układzie nerwowym reakcji lękowych i źle zapisać się w pamięci dziecka.
Mogą one mieć wpływ na funkcjonowanie noworodka, a w przypadku biologicznego uszkodzenia dziecka przed lub po urodzeniu się czynniki te mogą pogłębić patologię jego funkcjonowania.
Już w okresie prenatalnym możliwa jest też stymulacja pozytywna, która zmierza do odczuwania przez dziecko zadowolenia z odbieranych bodźców wewnętrznych i zewnętrznych, co ma olbrzymie znaczenie dla jego dalszego rozwoju.

Refleksje o ryzyku rozwojowym

W opiece i wychowaniu każdego dziecka z ryzykiem rozwojowym, zagrożonego chorobą, dysfunkcjami i wadami fizycznymi, nie ma gotowych zasad postępowania praktycznego. Wynikają one z ciągłej refleksji, siły woli oraz nietypowych, długotrwałych poświęceń i spełnień służących zdrowiu dziecka oraz jego rozwojowi.

Warto zapamiętać

Dlatego tak bardzo potrzebna jest wczesna profilaktyka i diagnoza zaburzeń rozwojowych w celu zrozumienia ich istoty i etiologii mechanizmów rozwoju człowieka.

Uwaga: Sama „diagnoza” nie pozwala przewidywać:

- zapotrzebowania na usługi medyczne'

- czasu trwania hospitalizacji'

- poziomu koniecznej opieki medycznej'

- rezultatów hospitalizacji,

- możliwości otrzymania świadczeń z tytułu niepełnosprawności,

- poziomu funkcjonowania w pracy,

- integracji społecznej.

Jednak

Jeśli oprócz diagnozy weźmie się pod uwagę także dane o funkcjonowaniu osoby z niepełnosprawnością, wtedy możliwości przewidywania oraz oceny potrzeb i skutków są pełniejsze.

Diagnoza + niepełnosprawność pozwalają przewidzieć:

Wykorzystanie usług medycznych,
Czas trwania hospitalizacji,
Poprawę funkcjonowania po hospitalizacji,
Powrót do pracy,
Poziom funkcjonowania w pracy
Ponowne włączenie się w życie społeczne.

Wielostronna stymulacja i uaktywnianie

Wielostronna stymulacja i uaktywnianie

Są niezbędne gdy:

- jednostka kandydująca do jak najpełniejszego uczestnictwa społecznego w różnych rolach wykazuje z wielu względów obniżony poziom aktywności indywidualnej i społecznej,

- kompetencje jednostki niepełnosprawnej nie odpowiadają w pełni oczekiwanym, kulturowym wzorom i standardom życia społecznego.

System społecznej oceny i kontroli uruchamia w każdym układzie sytuacji życiowych jednostki system wzmocnień pozytywnych, nagradzających przede wszystkim te kompetencje i zachowania, które spełniają standardy kulturowe współuczestnictwa i współdziałania.
Niepełnosprawność lub upośledzenie mogą powodować trwałą bądź okresową niezdolność i niedyspozycję do podjęcia określonej formy uczestnictwa społecznego w danym układzie rodzinnym, rówieśniczym lub szkolnym.
Rodzice, nauczyciele wychowawcy mogą działać stymulująco tak, aby tego typu zagrożenia, zahamowania lub opóźnienia rozwojowe nie wystąpiły, a wręcz przeciwnie - ujawniały wszelkie potencjalne możliwości i zdolności autokreacyjne.
Istotę edukacji dzieci o obniżonej sprawności umysłowej (oraz w innych sferach) stanowi stymulacja, jako pobudzanie, wzmacnianie, wzbogacanie zainteresowań i aktywności twórczej, a także często ukrytych i potencjalnych zdolności umożliwiających skuteczne wypełnianie zadań życiowych.
Według Marii Grzegorzewskiej akcja dynamiczna działa wybitnie rewalidacyjnie, a mianowicie, „wzmaga aktywność danej upośledzonej jednostki, jej inicjatywę, twórczość, zapał do pracy, siłę woli w przezwyciężaniu trudności, a nawet często pasję do walki z nimi”.

Warto zapamiętać

W psychologii i pedagogice specjalnej stymulowanie oznacza zewnętrzne oddziaływania, które polegają na przyśpieszeniu, doskonaleniu rozwoju oraz zachęcaniu do autorewalidacji i samorealizacji.

Usprawnianie

„Usprawnianie to postępowanie maksymalnie rozwijające zadatki i siły biologiczne organizmu, które są najmniej uszkodzone, jego celem jest poprawa lub utrzymanie na zadowalającym poziomie przede wszystkim sprawności fizycznej, a szczególnie wydolności i tolerancji wysiłku” (Encyklopedyczny słownik rehabilitacji, 1986, s. 372).

Na czym polega usprawnianie

Usprawnianie polega przede wszystkim na stosowaniu różnego rodzaju ćwiczeń dynamicznych, obejmujących różne grupy mięśniowe i jest doprowadzaniem do wyższego poziomu czynności nieuszkodzonych lub też najmniej uszkodzonych po chorobie, wypadku, urazie (np. usprawnianie ruchowe palców rąk, ćwiczenie orientacji niewidomych w przestrzeni, używania protez nóg itp.)

Wskazówki do procesu usprawniania

Charakter i natężenie ćwiczeń usprawniających powinny być dobrane odpowiednio do rodzaju upośledzeń, uszkodzeń organów i zmysłów.
Im mniej są uszkodzone organy i zmysły, tym bardziej stają się punktem wyjścia dla usprawniania innych , co może zapewnić jednostce niepełnosprawnej poczucie większej wartości i niezależności oraz społecznej użyteczności.
W usprawnianiu technicznym niezbędne są protezy, urządzenia i aparaty, dzięki którym można podtrzymywać funkcje czynności poważnie uszkodzonych.

4) Korektura

(korekcja, korygowanie)

Korektura

Odnosi się do jakiegoś niesprawnego, nieprawidłowego działania określonych narządów, układów, zmysłów, np. narządów artykulacyjnych, postawy ciała, zaburzeń w pisaniu (dysgrafii, dysortografii) itd., jest wszechobecna w działaniach terapeutyczno-edukacyjnych.

Kompensacja

Kompensacja to złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania (substytucji) deficytów rozwojowych, narządów i przystosowywania się na innej możliwej drodze.

Na czym polega kompensacja

Polega ona na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego.
Mechanizm kompensacji polega na tworzeniu się nowych połączeń w mózgu, dających możliwość bardziej efektywnego wykorzystania struktur, które nie są uszkodzone.
Kompensacja polega też na rozwijaniu mocnych stron osobowości dziecka lub jego środowiska.

Przykład 1

Kompensacja u niewidomych „ma na celu zastąpić możliwie w najwyższej mierze zamknięte, uszkodzone, a więc utrudnione drogi kontaktu ze światem zewnętrznym, przyrodniczym i społecznym, z poznawaniem go, przeżywaniem i przystosowaniem się do życia w jego warunkach” (M. Grzegorzewska, 1968, s. 91).
Kompensacja wzroku odbywa się poprzez percepcję słuchowo-dotykowo-ruchową oraz każdą inną np. werbalno-pojęciową, węchową, smakową, która umożliwia powstanie wyobrażeń zastępczych, niestety nie zawsze pełnych i adekwatnych do rzeczywistości.

Przykład 2

Kompensacja dysfunkcji intelektualnych u dzieci głębiej upośledzonych polega na kształtowaniu sprawności fizycznych i manualnych poprzez odpowiednie zajęcia organizowane w zabawie, pracy społecznej użytecznej i samoobsłudze.
U dzieci społecznie niedostosowanych, dzieci sierot, stosowaną kompensacją będzie kształtowanie właściwych przebiegów procesów emocjonalnych w kontaktach interpersonalnych, w atmosferze spokoju, życzliwości i pomocy.

Rodzaje kompensacji

W literaturze wyróżnia się kompensację:

- percepcyjną,

- poznawczą,

- sensoryczną,

- werbalną,

- emocjonalną.

Kompensacja może być bezpośrednia i pośrednia (poprzez realizację innych wartości, celów i zadań życiowych).

Skuteczność kompensacji

Jest zdecydowanie większa u dzieci, którym łatwiej wytwarzać mechanizmy kompensacyjne, polegające na zastępowaniu funkcji brakującego lub uszkodzonego narządu poprzez intensywniejsze wykorzystanie funkcji innego narządu lub orientacji życiowej.

Możliwości kompensacyjne zależą od:

- wieku,

- ogólnego stanu zdrowia,

- rozległości uszkodzenia i jego przyczyny.

Rezultaty kompensacji wynikają z:

- właściwych metod leczenia,

- systematycznego usprawniania i jakości mechanizmów wyrównawczych.

5) Indywidualizacja

Indywidualizacja jest to najogólniej biorąc uwzględnianie w procesach rozwojowo-edukacyjnych jednostkowych właściwości człowieka, wynikających z fizycznych i psychicznych dyspozycji oraz sytuacji społeczno-wychowawczych w każdej fazie jego osobowej egzystencji.
Potrzeba specyficznej indywidualizacji odnosi się do każdego dziecka, niezależnie od jego funkcjonalne sprawności bądź niesprawności, niezależnie od jego usytuowania w rodzinie, szkole i środowisku.
Wśród wielu utrudnień rozwoju fizycznego, intelektualnego, emocjonalnego i społecznego u dzieci niepełnosprawnych i niedostosowanych należy także dostrzegać ich specyficzną złożoność oraz odmienność dynamiki uwarunkowań w różnych fazach przebiegu życia.

Formy oddziaływania społecznego

Reakcje społeczne mogą przybierać rozmaite formy pomocowe (indywidualne i grupowe):

- stymulowania,

- nakłaniania,

- ułatwiania,

- kamuflowania podmiotowych niedyspozycji lub przedmiotowych komponentów sytuacji trudnej.

Aspekt pedagogiczny indywidualizacji

Indywidualizacja w szerszym pedagogicznym znaczeniu polega więc na takiej pomocy edukacyjnej także dzieciom niepełnosprawnym, aby mogły one adekwatnie do swoich możliwości realizować standardowy obowiązek szkolny według specyficznych (wspólnych i swoistych zarazem) założeń organizacyjnych i programowo-medycznych.

6) Profilaktyka i prewencja

Profilaktyka - jest działaniem zmierzającym do stworzenia odpowiednich warunków rozwojowych i edukacyjnych, szczególnie dla dzieci i młodzieży, oraz zapobiegania różnym zjawiskom chorobom i urazom, które mogą prowadzić w konsekwencji do niepełnej sprawności organizmu lub dysfunkcji jego narządów.

Współczesne założenia profilaktyki wyróżniają kilka podstawowych form przeciwdziałania nieprzystosowaniu społecznemu i demoralizacji dzieci i młodzieży:

- profilaktykę powstrzymującą/uprzedzającą,

- profilaktykę objawową/przyczynową,

- profilaktykę eliminującą (zwalczającą)/kreatywną (pozytywną) ( Cz. Czapów, 1987).

Prewencja obejmuje różnego rodzaju działania:

- prozdrowotne (szczepienia, badania okresowe, przekrojowe),

- opiekuńcze (prenatalne i postnatalne),

- edukacyjne (dotyczące żywienia, bhp, zanieczyszczenia, zatrucia środowiska),

- działania zapobiegające uszkodzeniom fizycznym, dysfunkcjom intelektualnym, psychicznym i narządów zmysłów (prewencja podstawowa),

- działania zapobiegające trwałym uszkodzeniom funkcjonalnym lub trwałej niepełnosprawności (prewencja wtórna).

7) Wspieranie i wspomaganie

Wspieranie odnosi się przede wszystkim do warunków i okoliczności, w jakich następuje rozwój określonych właściwości zachowań człowieka, jego postaw i przekonań lub stylów życia. (za I. Obuchowską, 1996)

Wspomaganie obejmuje dynamizowanie, wzmacnianie czynników sprzyjających lub utrwalanie korzystnych sił, mechanizmów i tendencji, w odróżnieniu od dokonywania zmian i przekształceń w psychice, które należą już do psychoterapii.

„Psychoterapia może zmniejszać cierpienie i rozwiązywać niektóre trudności wynikające z doświadczenia bólu psychicznego” (G. Bearley, 1999)

Refleksje końcowe (wg J. Sowy)

Bardzo ważną sprawą jest również uświadomienie społeczeństwu, że osoby upośledzone umysłowo mogą być użyteczne społecznie i mają pełne prawo do nauki oraz do zdobycia zawodu i uzyskania pracy.
Przekonanie rodziców o potrzebie kształcenia swoich dzieci upośledzonych według odrębnych programów i przy pomocy innych metod jest również nieodzowne dla prawidłowego rewidowania tych dzieci w systemie kształcenia specjalnego.
Postawy środowiska rodzicielskiego powinny sprzyjać procesowi rewalidacyjnemu, a nawet go wspierać i wzbogacać.

Formy postępowania terapeutyczno-wychowawczego

Poradnictwo wychowawczo-zawodowe i rehabilitacyjne

Opracowano na podstawie: Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997.

Prawo do nauki i zdobycia zawodu (wg Sowa J.)

Bardzo ważną sprawą jest uświadomienie społeczeństwu, że osoby upośledzone umysłowo mogą być użyteczne społecznie i mają pełne prawo do nauki oraz do zdobycia zawodu i uzyskania pracy.
Postawy rodziców i opiekunów powinny sprzyjać procesowi rewalidacyjnemu, a nawet go wspierać i wzbogacać.
Jak jednak wynika z wielu badań, decydującym czynnikiem warunkującym rewalidację dzieci upośledzonych umysłowo jest dostęp do szkół specjalnych.

Poradnictwo wychowawczo-zawodowe i rehabilitacyjne (wg J. Sowy)

Diagnoza, orientacja i poradnictwo dla osób niepełnosprawnych prowadzone są w Polsce przez:

- przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne Ministerstwa Edukacji Narodowej.

- (w części medycyny szkolnej, zdrowia psychicznego) poradnie rehabilitacyjne i niektóre przychodnie służby zdrowia.

Poradnie psychologiczno-pedagogiczne koncentrują się na problemach dzieci i młodzieży kształconej i wychowywanej w systemie oświatowym.

Zadania poradni psychologiczno-pedagogicznej:

zapewnienie szkołom i innym placówkom oraz rodzicom dzieci niepełnosprawnych porady specjalistycznej dotyczącej przygotowania do życia indywidualnego i społecznego,
udzielanie pomocy dzieciom w osiąganiu przez nie optymalnego rozwoju fizycznego i psychicznego oraz podejmowaniu decyzji co do wyboru szkoły,
pomoc dziecku w procesie nauczania i wychowania, dalszym kształceniu, wyborze zawodu i uzyskaniu pomocy socjalnej.

Działania poradni

Poradnie stanowią w skali kraju sieć specjalistycznych placówek, które:

- udzielają indywidualnej pomocy dzieciom i młodzieży uczęszczającej do różnych placówek oświatowych

- wspierają pracowników pedagogicznych instytucji oświatowych (wychowawców klas, nauczycieli, organizatorów orientacji zawodowej, psychologów w placówkach kształcenia specjalnego, pedagogów szkolnych, nauczycieli metodyków) w ich oddziaływaniach na dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz ich rodziców.

Poradnie udzielają pomocy przedszkolom i szkołom w zakresie:

- prowadzenia przez nauczycieli zajęć korekcyjno-wyrównawczych,

- ukierunkowania współpracy z rodzicami dotyczącej pomocy dziecku w wyrównywaniu odchyleń i zaburzeń rozwojowych,

- śledzenia postępów w pracy rewalidacyjnej i korekcyjno-wyrównawczej oraz weryfikacji postępów w wyrównywaniu odchyleń i zaburzeń rozwojowych (lub braków efektów tej pracy).

Pełnią zatem funkcję:

- profilaktyczną,

- diagnostyczną

- doradczą,

- terapeutyczną,

- orzeczniczo-kwalifikacyjną.

Warto zapamiętać

Diagnoza stanowi punkt wyjścia rozwijania skutecznych form oddziaływania w szkole przez pedagogów i innych specjalistów.

Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych

Poradnictwo zawodowe stanowi pierwszy i bardzo ważny etap rewalidacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

- Zalecenie Międzynarodowej Organizacji Pracy w sprawie poradnictwa zawodowego i szkolenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich z 1975 roku zaleca wszystkim krajom członkowskim rozwój i poszerzanie poradnictwa zawodowego, a także programów tego poradnictwa (Recommendation… 1975, s. 8)

Zalecenie Międzynarodowej Organizacji Pracy

zalecenie stawia sobie za cel udzielanie tym osobom pomocy w wyborze najwłaściwszego kierunku szkolenia i kształcenia zawodowego lub rodzaju i formy zatrudnienia.
Zadanie to wykonuje na ogół doradca zawodowy lub cały zespół rehabilitacyjny, który wspólnie z zainteresowaną osobą ustala plan rehabilitacji zawodowej

Uwaga

Podjecie niewłaściwej decyzji zawodowej ma dla nich większe konsekwencje niż dla osób pełnosprawnych, ponieważ naraża je zbędny wysiłek i stresy (zawiedzione nadzieje na sukces w wybranym zawodzie).
Dlatego bardzo istotny jest udział samej osoby niepełnosprawnej w podejmowaniu decyzji, co do jej przyszłych losów zawodowych.
Może ona wnieść swój udział w ocenę własnych możliwości zawodowych. Pomyłka w tym zakresie, czyli wybór niewłaściwego szkolenia lub zawodu może mieć niepożądane konsekwencje dla dalszego jej życia.

Warto zapamiętać

Każda osoba niepełnosprawna pomimo uszkodzenia organizmu zachowuje pewne sprawności fizyczne i psychiczne, a żadna praca nie wymaga od człowieka wszystkich sprawności.

Warunki udzielania prawidłowej porady zawodowej - doboru właściwego szkolenia zawodowego lub rodzaju i formy zatrudnienia

Poznanie zachowanych sprawności osoby niepełnosprawnej, które mogą stanowić podstawę przygotowania zawodowego i wykonywania pracy (zawodu),
Poznanie wymagań stanowiska pracy lub zawodu przewidzianego dla osoby niepełnosprawnej.

Uwaga

Poznanie zachowanych sprawności dla celów poradnictwa zawodowego dokonuje się w wyniku oceny zdolności do pracy.
Poznanie wymagań stanowiska pracy lub zawodu w aspekcie potrzeb osoby, która ma na nim pracować lub go wykonywać następuje w wyniku tzw. analizy stanowiska pracy lub zawodu (Guy Standing i inni, 1996, s.71)

Wybór zawodu przez osobę niepełnosprawną

Celem poradnictwa zawodowego jest udzielanie pomocy osobie niepełnosprawnej w wyborze właściwego zawodu (pracy).

Należy brać pod uwagę:

Sprawność psychofizyczną
Potencjalne możliwości zawodowe osoby niepełnosprawnej, które poprzez odpowiednie szkolenie lub kształcenie mogłyby być rozwinięte.

Uwaga: należy pamiętać, że …

Osobą decydującą o wyborze jest jednak sama osoba niepełnosprawna, a nie osoba udzielająca jej pomocy w tym wyborze.
Pomoc udziela zespół przeprowadzający badanie zdolności do pracy, bądź doradca zawodowy.

Decyzja dotycząca wyboru zawodu musi być oparta na:

Wynikach kompleksowej oceny zdolności do pracy; im osoba niepełnosprawna posiada głębszy stopień niepełnosprawności, tym ocena ta musi być bardziej dokładna i wszechstronna ujawniająca wszystkie jej ograniczenia i możliwości zawodowe;
Dobrej znajomości wymagań różnych zawodów, specjalności zawodowych itp. (Guy Standing i inni, 1996, s. 36)

Ocena zdolności do nauki pracy osób niepełnosprawnych

Ocena zdolności do nauki i pracy oznacza:

- postępowanie zespołu specjalistów, mające na celu ustalenie aktualnych i potencjalnych możliwości rozwojowych osoby niepełnosprawnej.

Funkcje oceny zdolności do pracy

Ocena dokonana przez zespół specjalistów powinna rozstrzygnąć czy dana osoba jest zdolna do pracy;
Jakie warunki należy jej stworzyć, aby mogła przygotować się do niej i ją wykonywać (chodzi tutaj o wybór kierunku lub decyzji osoby niepełnosprawnej podjętej w oparciu o znajomość wyników badań zdolności do pracy oraz wymagań stawiany przez dany zawód czy specjalność zawodową).

Zagrożenia wynikające z obserwacji życia

Często osoby niepełnosprawne nie znają swoich możliwości zawodowych i wymagań stawianych przez różne zawody. Dlatego ich plany i zamierzenia zawodowe mogą być często nierealne.

Formy organizowania poradnictwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych

Poradnictwa zawodowego potrzebują różne grupy osób niepełnosprawnych:

- młodzież niepełnosprawna kończąca szkoły podstawowe i stojąca przed wyborem odpowiedniego kierunku szkolenia czy kształcenia zawodowego;

- osoby niepełnosprawne w różnym wieku wymagające rehabilitacji zawodowej;

- osoby, które stały się niepełnosprawnymi i wymagają zmiany zawodu (przekwalifikowania).

Kształcenie pedagogów specjalnych w Polsce i na świecie
wg. Dykcik W. (red.), Pedagogika specjalna. Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 2003.

Kształcenie pedagogów specjalnych

Studia w zakresie pedagogiki specjalnej mają charakter interdyscyplinarny, ponieważ obejmują oprócz wiedzy, jaką powinien posiadać każdy humanista pedagog także wiedzę z zakresu

- medycyny,

- psychologii klinicznej,

- teorii i organizacji kształcenia specjalnego,

- umiejętności z zakresu nauczania i wychowania dzieci o konkretnym upośledzeniu (konkretnej niesprawności), jak również w zakresie wszystkich terapii stosowanych w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych.

Osobowość pedagogów specjalnych (wg. H. Borzyszkowskiej)

Pedagog specjalny musi rozumieć wartość społeczną swojej pracy i charakteryzować się specjalnym stosunkiem do jednostki upośledzonej.

- w tym stosunku nie może być miejsca na sentymentalizm, tkliwość czy też rozrzewnienie, ale musi się on odznaczać racjonalną organizacją opieki rewalidacyjnej.

Pedagog specjalny, musi też dobrze zrozumieć problemy indywidualności i otoczyć dużą troską każdą jednostkę, aby wprowadzić ją na odpowiednią drogę rewalidacji.

- wynika z tego, że pedagog specjalny powinien odznaczać się dużą wnikliwością poznawczą i badawczą dociekliwością.

Pedagog specjalny musi też być wyjątkowo odpowiedzialny za organizowany proces dydaktyczno-wychowawczy z jednostką upośledzoną.

- to duże poczucie odpowiedzialności zmusza go do współpracy z różnymi specjalistami, rodziną, bliższym i dalszym środowiskiem społecznym. Musi on posiadać również dobrą umiejętność organizowania jej.

- praca ta wymaga, aby odznaczał się łatwością w nawiązywaniu kontaktów z różnymi osobami.

Ze względu na często spotykany u jednostek niepełnosprawnych brak wiary we własne siły i możliwości, poczucie niższości, procesy zahamowania i frustracji, pedagoga specjalnego musi cechować wyjątkowe zaufanie i przychylność do jednostek niepełnosprawnych.

- wyżej wymienione właściwości osobowościowe potrzebne są, aby zapewnić sobie dobre efekty pracy w zakresie przeciwdziałania frustracji, a także nabywania przez jednostkę niepełnosprawną poczucia własnej godności i wartości.

Osobowość pedagoga specjalnego powinna odznaczać się również dużym optymizmem, który zapobiega zniechęceniu, gdy rezultaty jego pracy są skromne lub gdy trzeba na nie długo czekać.

… Ewa Tomasik podkreśla, że:

pedagog specjalny oprócz kwalifikacji w zakresie nauczania i wychowania osób o konkretnym upośledzeniu, musi być obrońcą osób niepełnosprawnych i zapewnić im poczucie bezpieczeństwa;
pedagog specjalny winien być przygotowany do współdziałania w tworzeniu diagnozy i prognozy oraz winien organizować terapię i rehabilitację doraźną w stosunku do dzieci o sprzężonych upośledzeniach, (zwłaszcza w środowiskach oddalonych od specjalistycznych poradni i gabinetów terapeutyczno-rehabilitacyjnych);
pedagog specjalny powinien mieć umiejętności kształtowania kultury społeczeństwa, jeżeli chodzi o osoby niepełnosprawne, zgodnie z maksymą sformułowaną przez Marię Grzegorzewską - organizatorkę Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej - „Nie ma kaleki - jest człowiek”.

Absolwenci studiów pedagogiki specjalnej posiadają kwalifikacje naukowo-pedagogiczne w jednej z siedmiu wybranych specjalności:

Specjalność oligofrenopedagogika:

wychowanie w przedszkolu i nauczanie w ośmioklasowej szkole podstawowej dla upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym,
nauczanie w klasach początkowych szkoły podstawowej dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim,
nauczanie przedmiotów ogólnokształcących w klasach IV-VIII szkoły podstawowej dla upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim,
wychowanie internatowe dla upośledzonych w stopniu lekkim umiarkowanym i znacznym,
rehabilitacja indywidualna dziecka upośledzonego umysłowo.

Specjalność surdopedagogika:

wychowanie w przedszkolu i nauczanie w klasach początkowych szkoły podstawowej dla niesłyszących i słabo słyszących,
nauczanie przedmiotów ogólnokształcących w klasach VI-VIII szkoły podstawowej dla niesłyszących i słabo słyszących,
rehabilitacja indywidualna dziecka niesłyszącego i słabo słyszącego.

Specjalność tyflopedagogika:

wychowanie w przedszkolu i nauczanie w klasach początkowych szkoły podstawowej dla niewidomych i słabo widzących,
nauczanie przedmiotów ogólnokształcących w klasach IV-VIII szkoły podstawowej dla niewidomych i słabo widzących,
wychowanie internatowe dzieci niewidzących i słabo widzących, rehabilitacja indywidualna dziecka niewidomego i słabo widzącego.

Specjalność pedagogika lecznicza (terapeutyczna):

wychowanie w przedszkolu i nauczanie dzieci chorych w klasach I-III w warunkach zakładu leczniczego,
prowadzenie zajęć pozalekcyjnych (odciążających, podtrzymujących i relaksacyjnych) z dziećmi chorymi w warunkach zakładu leczniczego,
terapia indywidualna dziecka chorego w warunkach zakładu leczniczego.

Specjalność pedagogika korekcyjna:

stymulacja rozwojowa dziecka nieharmonijnie rozwiniętego (z zaburzeniami rozwojowymi) w wieku 3-6 lat,
usprawnienie (pomoc korekcyjno-wyrównawcza) dziecka z trudnościami w uczeniu się w klasach I-III szkoły podstawowej zwykłej z powodu zaburzonej percepcji wzrokowej i słuchowej oraz koordynacji psychoruchowej i lateralizacji, jak również zaburzeń emocjonalnych.

Specjalność logopedia (terapia mowy):

umiejętność diagnozy zaburzeń komunikacji,
terapia zaburzeń fonacyjnych,
terapia logopedyczna osób z uszkodzonym słuchem,
terapia osób z afazją, alalią i mózgowym porażeniem dziecięcym,
terapia osób jąkających się i z innymi zaburzeniami płynności mówienia,
terapia mowy osób upośledzonych umysłowo, z zespołem Downa,
terapia osób autystycznych i osób z mutyzmem.

Specjalność pedagogika resocjalizacyjna:

nauczanie przedmiotów ogólnokształcących nieletnich i młodocianych w szkole podstawowej (jest to z reguły reedukacja) zorganizowanej w państwowym młodzieżowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich bądź w zakładzie poprawczym,
prowadzenie zajęć resocjalizacyjnych w państwowym młodzieżowym ośrodku wychowawczym, schronisku dla nieletnich bądź w zakładzie poprawczym,
oddziaływanie resocjalizacyjne „w kuratorskim, ośrodku pracy”,
oddziaływania resocjalizacyjne w ośrodku socjoterapii.

Sylwetka absolwenta studiów pedagogiki specjalnej

Absolwent powinien dysponować wiedzą dotyczącą prawidłowości rozwojowych człowieka,
dewiacji organicznych i społecznych,
możliwości edukacyjnych, rehabilitacyjnych, resocjalizacyjnych i terapeutycznych osób niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie.
Powinien posiadać umiejętności w zakresie wybranej specjalności odpowiadającej typowi placówki specjalnej bądź rodzajowi odchylenia od normy.
Powinien posiadać umiejętności w zakresie opanowane metody stymulacji, usprawniania, terapii i kształcenia adekwatnego do możliwości psychofizycznych jednostek odchylonych od normy.
Powinien znać język umożliwiający korzystanie z literatury w zakresie pedagogiki specjalnej oraz mieć zdolności dostrzegania i samodzielnego rozwiązywania problemów naukowych, edukacyjnych i rehabilitacyjnych, a także umiejętność przygotowania publikacji z zakresu swojej działalności”. (Dz.U. MEN z 1996r. nr 6, póz. 30, s. 2)

Treści programowe, przedmiotów kierunkowych, zawodowych i specjalizacyjnych na studiach pedagogika specjalna.

Biblioterapia

Terapeutyczny wpływ książki w procesie leczenia, rekonwalescencji irehabilitacji.
Biblioterapia kliniczna i wychowawczo-humanistyczna.
Proces biblioterapii

Dydaktyka specjalna

Dydaktyka ogólna a dydaktyka specjalna.
Podział dydaktyki specjalnej (dydaktyka korekcyjna, dydaktyka resocjalizacyjna, dydaktyka terapeutyczna, oligofrenodydaktyka, surdodydaktyka, tyflodydaktyka).
Miejsce i rola dydaktyki specjalnej w szkolnictwie ogólnym (w tzw. kształceniu integracyjnym).
Specyfika procesu nauczania i uczenia się osób odchylonych od normy (w nauczaniu specjalnym).
Metody i środki nauczania preferowane w kształceniu osób odchylonych od normy.
Zagadnienie efektywności w nauczaniu specjalnym.

Ergoterapia

Podstawowe wiadomości z fizjologii i organizacji pracy. Kompensacyjny i terapeutyczny charakter pracy u osób niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie.
Preferowane techniki w ergoterapii osób niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie.
Ekonomiczne aspekty ergoterapii.

Historia kształcenia specjalnego

Stosunek do osób ułomnych (niepełnosprawnych) i trudnych od starożytności do XVIII wieku.
Poglądy wybitnych osób na temat życia osób niepełnosprawnych.
Rola i znaczenie haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej w kształtowaniu się poglądów na życie osób niepełnosprawnych.
Rozwój instytucjonalnego kształcenia i opieki osób niepełnosprawnych i wykolejonych społecznie w XIX i XX wieku w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem Polski.
Kształcenie pedagogów specjalnych w Polsce od 1922 r. Czołowi pedagodzy specjalni w Polsce.

Kinezyterapia

Odchylenia od normy w budowie i postawie ciała.
Systematyka i metodyka ćwiczeń korygujących poszczególne partie mięśniowe i funkcje organizmu.
Próby wydolnościowe organizmu oraz sprawności fizycznej.

Logopedia

Budowa i czynności aparatu mowy.
Kształtowanie się mowy dziecka w zależności od przebiegu rozwoju psychofizycznego dziecka.
Etiologia i klasyfikacja zaburzeń mowy.
Diagnostyka i terapia logopedyczna.

Metodologia badań w pedagogice specjalnej

Swoiste cechy osób niepełnosprawnych (sytuacja, diagnoza, terapia, populacja) jako przedmiot badań naukowych.
Elementy warsztatu empirycznego: typy badań empirycznych, rodzaje i techniki obserwacji, narzędzia pomiaru (ankieta, kwestionariusz, test), zasady ilościowej i jakościowej interpretacji wyników, podstawowe pojęcia statystyki opisowej i indukcyjnej.
Studium indywidualnych przypadków jako źródło poznania rozwoju, rehabilitacji i karier osób niepełnosprawnych.

Muzykoterapia

Rola terapeutyczna muzyki.
Programy muzyczne o charakterze pobudzającym, tonizującym i relaksacyjnym.
Konstrukcja i przebieg seansów muzykoterapeutycznych, w zależności od rodzaju choroby bądź niepełnosprawności.

Patologia ogólna

Zdrowie a choroba, konsekwencje choroby dla człowieka, wyzdrowienie.
Śmierć jako naturalna konsekwencja życia, prawo do godnego umierania.
Patologia poszczególnych układów (organów).
Zaburzenia przemiany węglowodanowej, tłuszczowej, białkowej, wodnej i mineralnej.
Zmiany postępowe, zapalenia i nowotwory.

Patologia społeczna

Rozwój cywilizacji a dewiacje społeczne.
Bezrobocie jako problem społeczny.
Determinanty oraz rozwój alkoholizmu i narkomanii w Polsce.
Prostytucja homoseksualna.
Rozwody w Polsce i ich skutki społeczne.
Człowiek w sytuacji trudnej; rozmiary zjawiska samobójstw w Polsce.

Pedeutologia

Nauczyciel jako zawód (kształcenie, status prawny).
Osobowość nauczyciela (struktura, potrzeby i poczucie kontroli).
Pedagog specjalny (zadania, predyspozycje, kształcenie, osobowość).
Problemy deontologiczne zawodu pedagoga specjalnego.
Badania nad zawodem pedagoga specjalnego.

Pedagogika specjalna

Przedmiot i zakres pedagogiki specjalnej.
Relacje pedagogiki specjalnej z innymi dyscyplinami naukowymi.
Rozmiary zjawiska niepełnosprawności w populacji generalnej i młodzieżowej.
Zasady i metody pracy pedagogicznej z osobami odchylonymi od normy.
System kształcenia specjalnego w Polsce na tle systemów w innych państwach.
Subdyscypliny pedagogiki specjalnej.
Postawy społeczne wobec niepełnosprawnych (deontologia w praktyce), idea integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem.
Problemy osób niepełnosprawnych dorosłych funkcjonujących samodzielnie, w rodzinach i wspólnotach.

Psychiatria i psychopatologia dzieci i młodzieży

Podstawowe wyznaczniki życia psychicznego.
Zaburzenia podstawowych procesów psychicznych.
Etiologia i patogeneza chorób: nerwice, psychopatie, charakteropatie, psychozy, zespół wodogłowia, mózgowe porażenie dziecięce, padaczka, zespoły depresyjne, schizofrenia dziecięca.
Zaburzenia zachowania dzieci szkolnych.
Nerwice, psychozy i agresja w okresie dojrzewania.

Psychologia kliniczna

Koncepcje związku między funkcjami ustrojowymi i psychicznymi.
Koncepcje potrzeb, uczenia się, wymiany systemowe.
Ego i warunki patologii jego rozwoju. Patologia osobowości w ujęciu humanistycznym.
Zaburzenia funkcji percepcyjnych, zaburzenia emocjonalne, w kształtowaniu się funkcji „ja”, w zachowaniu społecznym.
Problemy rozwoju seksualnego.
Funkcje symptomów: przystosowawcza, komunikacyjna, katarktyczna, dekompensacyjna.

Psychoterapia

Zadania psychoterapii w zależności od stanu psychicznego, emocjonalnego i osobowości jednostki.
Psychoterapia indywidualna i grupowa, dyrektywna i niedyrektywna, bezpośrednia i pośrednia, powierzchowna i głęboka.

Rehabilitacja przez twórczość

Wykorzystanie możliwości rehabilitacyjnych tkwiących w procesie tworzenia dzieła oraz kontaktów ze sztuką.
Doskonalenie własnych sprawności jako technik kompensacyjno-terapeutycznych osób niepełnosprawnych i niedostosowanych społecznie.

Ustawodawstwo społeczne

Ustawodawstwo społeczne wśród innych norm prawnych.
Deklaracja Praw Dziecka.
Rodzice a dzieci oraz dzieci a rodzice w świetle kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Nieletni w świetle kodeksu karnego i kodeksu postępowania cywilnego.
Regulacje prawne: o postępowaniu w sprawach nieletnich, o wychowaniu w trzeźwości i o zapobieganiu narkomanii.

Bibliografia

Hulek A. (1989), Stan obecni/ i kierunki przebudowy kształcenia specjalnego w Polsce. Ra-porty tematyczne. Nr 11. Warszawa-Kraków, PWN.
Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, „Monitor Polski" z 1997, nr 50, póz. 475.
Marek-Ruka M. (1997), Teoria i praktyka rehabilitacji w dorobku naukowym profesora Aleksandra Hulka, Warszawa, WSPS.
pańczyk J. (1997), Czlowiek dużego formatu, (w:) Marek-Ruka M. (red.), Teoria i praktyka rehabilitacji w dorobku naukowym profesora Aleksandra Hulka, Warszawa, WSPS.
Pańczyk J. (1998), Wyróiunywanie szans osób niepełnosprawnych w zakresie oświaty. „Roczniki Pedagogiki Specjalnej", t. 9, Warszawa, WSPS.

Pańczyk J. (1999), Przesłanki i uwarunkowania niesegregacyjnego kształcenia osób niepełnosprawnych. „Roczniki Pedagogiki Specjalnej", 1.10, Warszawa, WSPS.
„Rocznik Statystyczny" (1999), Warszawa, GUS.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. iv sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych. Dz.U. nr 14, póz. 128.

Najważniejsze dziedziny pedagogiki specjalnej

Pedagogika osób z lekkim upośledzeniem umysłowym

Wg W. Dykcika

Niepełnosprawność intelektualna

Dotychczas najczęściej nazywana upośledzeniem umysłowym, jest reprezentowana przez najliczniejszą grupę dzieci i młodzieży
Dotyczy ona 60% - 70% ogółu niepełnosprawnych osób w Polsce.

Każdy z nich dotyczy nieco innego aspektu upośledzenia:

Składnik organiczny - zaburzeń i uszkodzeń w budowie i fizjologii układu nerwowego,
Składnik psychologiczny - obniżenia sprawności intelektualnej i jego różnych konsekwencji dla psychicznego funkcjonowania jednostki,
Komponent społeczny - szczególnych uwarunkowań roli społecznej osoby upośledzonej.

Upośledzenie umysłowe

Epidemiologia jako nauka o przyczynach, wyznacznikach i rozkładzie chorób w populacji dzieci i młodzieży traktuje upośledzenie umysłowe jako pewną formę zaburzeń, w której najistotniejszy jest niedorozwój intelektu.
W związku z tym badanie upośledzenia koncentruje się przede wszystkim na dwóch pierwszych komponentach (organicznym i psychologicznym).

Badacze podkreślają, że …

Myślenie osób upośledzonych umysłowo znajduje się na niższym ewolucyjnie poziomie rozwoju i ma charakter myślenia konkretno-obrazowego (Gałkowski, 1972; Kostrzewski, 1981).
Dużą trudność sprawiają im zadania, których wykonanie wymaga kierowanie uwagi na kilka czynności jednocześnie.

Uwaga

Stosunkowo dużo dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim wywodzi się z rodzin o złych warunkach wychowawczych
Rodzicom tym należy udzielać porad dotyczących postępowania z dzieckiem, opieki nad nauką własną w domu.

Czynniki utrudniające pracę rewalidacyjną z dziećmi upośledzonymi umysłowo:

Opóźniony czas rozpoczęcia pracy korekcyjnej i wyrównawczej,
Zaniedbania rodzinno-środowiskowe pogłębiające upośledzenie.

Niedorozwój umysłowy

R. Heber - podręcznik terminologii i klasyfikacji niedorozwoju umysłowego

(…) przez niedorozwój umysłowy rozumie się niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie:

- dojrzewania,

- uczenia się,

- społecznego przystosowania

Dzieci upośledzone umysłowo różnią się pod względem możliwości w zakresie rozwoju procesów poznawczych, percepcyjnych i emocjonalnych.

Znacznie częściej występują u nich:

Różne wady wzroku i słuchu,
Upośledzenie narządu ruchu,
Zaburzenia mowy,
Niektóre choroby, np. padaczka
Ograniczenia w wymyśleniu abstrakcyjnym,
Obniżenie ciekawości, dociekliwości i zdolności koncentrowania uwagi na jednym przedmiocie przez dłuższy czas.

Myślenie dziecka upośledzonego umysłowo zawsze związane jest z konkretnymi sytuacjami, dostępnymi we własnym doświadczeniu.

Trudności w uczeniu się dzieci upośledzonych umysłowo

W czynności zapamiętywania dzieci te wymagają więcej powtórzeń z urozmaiconym materiałem poglądowym.
Potrzebują często wzmacniania poprzez zachętę, pochwałę oraz odpowiedniego rozłożenia materiału nauczania w czasie.

J. Kostrzewski (1981), charakteryzując osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim, podkreśla:

Niedorozwój ich uczuć wyższych, mniejszą wrażliwość i powinność moralną.
Częściej także daje się zaobserwować w ich reakcjach niestałość emocjonalną, impulsywność, agresywność, niepokój, niedomogi w zakresie samokontroli.

Podstawowe kryteria diagnostyczne dla upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim w klasyfikacji dziecięcych i młodzieżowych chorób psychicznych według DSM-III-R:

Znaczne obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego:

- iloraz inteligencji uzyskany w indywidualnie stosowanym teście wynosi 70 lub mniej.

Współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego

- tzn. obniżona jest skuteczność osoby w spełnianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową, takich jak:

Umiejętności społeczne i odpowiedzialność,
Komunikowanie się,
Wypełnianie czynności dnia codziennego,
Samodzielność,
Samoobsługa.

Ujawnianie się przed 18 rokiem życia.
Pomoc psychopedagogiczna powinna być prowadzona od momentu zauważenia pierwszych oznak zaburzonego rozwoju dziecka;
Rodzice powinni mieć możliwość wyboru wśród proponowanych form pomocy i rehabilitacji.,
Wspólne spotkania rodziców i dziecka ze specjalistą mają na celu przekazywanie im konkretnych wskazówek, jak pomóc dziecku w przezwyciężeniu jego trudności.,
Pomoc, doradztwo odbywa się poprzez: