1. Początki myśli andragogicznej na całościowym rozwojem człowieka

Elementy refleksji pojawiały się w starożytności.Wg Platona kształcenie ludzi najzdolniejszych powinno trwać do 35 roku życia. Wzmianki o kształceniu dorosłych pojawiły się dopiero w epoce odrodzenia. W 1516r. Tomasz More -,,Utopia'' o koncepcji powszechnego wychowania dorosłych, obowiązkowej 6godzinnej pracy, po której dorośli mieli podejmować obowiązkowe kształcenie, oddawać się działalności naukowej i rozwijać duchowo. Uważał, że organizacją kształcenia powinno zajmować się państwo (tworzenie muzeów, bibliotek, szkół i in) Campanella w 1623r. - ,,Państwo Słońca'' - wszyscy ludzie mają prawo do korzystania z kultury i zdobyczy gospodarczych, kobiety obowiązkowo pracować- 4 godziny dziennie, potem dokształcanie się, ćwiczenia fizyczne, rozrywka, dyskusja i rozmowy. Jan Amos Komeński- wiedza jest niezbędna każdemu człowiekowi, więc każdy powinien mieć do niej nieograniczony dostęp. Przełomowy wiek XVIII - rewolucja przemysłowa- wzrosło zapotrzebowanie na wykwalifikowanych robotników i pracowników kadry technicznej. Upadło rzemiosło, kultura cechowa, rozwinęły się miasta i ośrodki przemysłowe, oraz handel. Powstała burżuazja. Wzrosło też znaczenie pieniądza. Jan Condorcet zmarł (1794) - kształcenie człowieka powinno trwać całe życie, podobnie Robert Owen (1858) W 1798 w Anglii powstała pierwsza szkoła dla dorosłych. Do połowy XIX wieku szkoły dla dorosłych wykształciły w Anglii ponad 120tys. robotników.

2. Rozwój refleksji nad edukacją dorosłych zagadnienia wybrane

• Napotykał on w społeczeństwie wielu trudności. Na początku idea dotyczyła zakonów i uniwersytetów. W oświeceniu fizjokraci podejmowali próby oświecenie chłopów aby zapewnić odpowiedni poziom produkcji rolnej. Dopiero rewolucja przemysłowa w XVIII w. stworzyła zapotrzebowanie na wykwalifikowanych pracowników( upadło rzemiosło, kultura cechowa, rozwinęły się miasta i ośrodki przemysłowe oraz hande). Powstała nowa arystokracja- burżuazja. Korzystająca z dobrodziejstw kumulacji kapitału, wzrosło też znaczenie pieniądza.
  Jan Condorcet (1794r) postulował oświatę dorosłych w postaci: powszechnym wykładów, publicznych bibliotek, do tej pory były tylko zbiory prywatne i królewskie, czytelni i muzeów. -człowiek powinien być kształcony przez całe życie, a wiedzę traktował jako fundament postępu społecznego. Książka Pain'a pod tytułem ,,Prawa człowieka''- prawo każdego człowieka do oświaty. Podobnie Karol Fourier-1837r. i Robert Owen- 1858r. organizowali dla ludności kluby dyskusyjne, czytelnie, świetlice, wykłady i odczyty. Pierwsza szkoła dla dorosłych powstała w 1798r. w Nottingham. Do 1812r. na jej wzór powstało wiele szkół, a do połowy XIX wieku wykształciły one ponad 120 tysięcy robotników (wtedy mechaników). W 1836r. powstało Londyńskie Stowarzyszenie Robotników- założyciel Willian Lovet. W 1838r. Stowarzyszenie wydało Kartę Praw Ludów. Oprócz haseł politycznych i ekonomicznych Czartyści postulowali:-demokratyzację oświaty,-oraz zakładali własne instytucje edukacyjne tj. szkoły dla dorosłych, stowarzyszenia samokształceniowe, sale odczytowe, kluby dyskusyjne, czytelnie i biblioteki, uważali, że kształcenie powinno trwać całe życie. Poglądy te zostały przeniesione do Francji, Danii, Szwecji i Niemiec. Edward Thorndike zm1949r. W ,,uczeniu dorosłych (1928r.) dowodził, że dorośli mogą się uczyć tak samo dobrze, jak dzieci i młodzież, a ponadto posiadają dodatkowe cechy osobowości wspomagające efektywne uczenie się, jak: intensywność i jasność zainteresowań, wiek jest czynnikiem drugorzędnym, a najważniejsze są: zainteresowania, włożona w edukację energia i czas. Badania innych psychologów w pełni to potwierdziły.Dla rozwoju andragogiki znaczące są dzieła Buhler- analiza treści cykli życia, teza o traktowaniu życia jako procesu ciągłego rozwoju, od urodzenia do śmierci. Kidd ,,Jak uczą się dorośli''Knowles- całościowa teoria wychowania i kształcenia dorosłych.

• Polska myśl andragogiczna

• 1551 roku ,,O szkołach- czyli akademiach ksiąg dwoje'',- pierwsze, po łacinie, Szymon Marycjusz- uczyć się trzeba całe życie. Komisja Edukacji Narodowej (1773-1794)- wychowanie dorosłych powinno być prowadzone równolegle i zgodnie z kierunkiem wychowania dzieci i młodzieży, wychowanie dorosłych koniecznym warunkiem reformy państwa i reformy wychowania młodzieży.
  Dalszy rozwój myśli andragogicznej był uwarunkowany utratą państwowości i przybierał formy:
  -Wielkie Księstwo Poznańskie- działania przeciwko germanizacji-Królestwo Polskie- walka z analfabetyzmem,-Galicja- szkolnictwo rozwijało się bez przeszkódWychowanie dorosłych podczas zaborów dotyczyło kultury narodowej.

Karol Libelt ,,Miłość Ojczyzny'' 1844r.- na ojczyznę składają się trzy triady: 1.Materialna- ziemia, lud i prawa, 2.Duchowa- narodowość, język, piśmiennictwo, 3.Żywotna- byt polityczny, religia, dzieje.
Państwo było momentem w dziejach narodu. Wychowanie dorosłych, w triadach miało służyć reaktywacji państwa i podtrzymaniu świadomości narodowej.Ad1. Identyfikacja z przyrodą, Lud- najbliżej ziemi żyjąca grupa (górale).Ad2. Kwestia mniejszości narodowych- bycie Polakiem jest ważniejsze dla osób z mniejszości. Język-utrzymanie narodowości, państwowości Piśmiennictwo- prasa polskojęzyczna i polska.Ad3. Byt polityczny- charakter państwa. Religia-istotnym elementem kształtowania świadomości. Dzieje-historia dziejów-prawdziwa.Wychowanie powinno być takie aby pomogło odzyskać niepodległość polityczną i utrzymać tożsamość narodową. Działalność na rzecz dorosłych traktowana jako misja.

August Cieszkowski- zajmował się kształceniem robotników, a oświatę dorosłych nazywał drugim torem oświatowym. formy: -inicjatywy kulturalno- artystyczne np. odczyty, prelekcje, akademie-uniwersytety ludowe,-ruch samokształceniowy.

Ludwik Krzywicki-1902-,,Systemy wykształcenia i o wykształceniu ogólnym''. Nie dla daleko posuniętej specjalizacji zawodowej. Kształcenie dorosłych powinno być uzupełnieniem w zakresie wykształcenia ogólnego.

Stanisław Karpowicz- doskonalenie moralne i samokształcenie jako podstawowa droga do zdobycia rzetelnej wiedzy, rozwinięcia umysłu i zainteresowań. Rozwój człowieka-doskonalenie moralne.

Helena Radlińska-1908-1914r. napisała pierwszy podręcznik z pedagogiki dorosłych.1913- ,,Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja''. Uznała wychowanie jako fakt społeczny, proces całożyciowy pozostający w ścisłym związku z warunkami życia społecznego. Po odzyskaniu niepodległości- walka z analfabetyzmem dorosłych.

Maria Librach- ,,Dorosły, a dziecko''-dorosły ma lepsze możliwości uczenia się ze względu na większą zdolność koncentracji i uwagi oraz całościowe, analityczne i obiektywne postrzeganie.

Florian Znaniecki- w przyszłości na skutek rozwoju wiedzy i techniki, wychowanie będzie się odnosić jedynie do ludzi dorosłych. U dzieci socjalizacja, u dorosłych wychowanie.

Kazimierz Korniłowicz- praca z dorosłymi powinna obejmować także rozwój możliwości twórczych i kształtowanie aktywnego stosunku do upowszechnianych treści. Zainicjował badania nad czasem wolnym.

Józef Chałasiński- wyróżniał 8 funkcji oświaty dorosłych:1. Popularyzacyjna- dostarczenie informacji o tym co dzieje się w grupie społecznej, co inni myślą i robią2. Integracyjna- to wspólnota zadań i ideałów, do których dąży każda grupa3. Rozdzielcza- ułatwianie procesu przemieszczania się jednostek w płaszczyźnie społeczno- zawodowej.4. Adaptacyjna- przystosowanie jednostki do nowych warunków i stwarzanie jej środowiska współżycia społeczno- kulturalnego.5. Ekonomiczna- rozbudzanie dążenia do awansu społecznego i wpływania na ukształtowanie się podaży wykwalifikowanych pracowników6. Polityczna- dążenie do zabezpieczenia równowagi sił grup w układzie państwowym7. Konserwatywna- to ochrona i zachowanie tradycyjnych wartości grupowych8. Konstruktywna- dążenie do postępu.

Po II wojnie światowej andragogikę uprawiali naukowcy Bogdan Suchodolski, Tadeusz Wujek, Turos. Na uwagę tez zasługują badania Aleksandra Kamińskiego i Ryszarda Wroczyńskiego

4. Różnice między biologicznym i psychologicznym pojmowaniem rozwoju

• Dojrzałość organizmu wyrażą się w osiągnięciu zdolności do rozrodu i opieki nad potomstwem. Rozwój ma charakter etapowy, przechodzi kolejne stadia w ściśle określonym nieodwracalnym porządku. Dojrzałość jest kresem rozwoju. Od tego momentu występują tylko zmiany regresywne prowadzące do spadku sprawności, odporności i śmierci to jest tzw. mocny model rozwoju. Przez rozwój rozumie się zmiany powszechne, konieczne nieodwracalne, przewidywalne, mające określony efekt. To myślenie na gruncie psychologii rozwojowej doprowadziło do zakończenia rozwojówki na okresie adolescencji. Od lat 70 promuje się tzw. model słaby- czyli psychologię rozwoju całego życia-rozwój dorosłych może mieć charakter ilościowy, jakościowy, może dotyczyć tylko niektórych, ma różne mechanizmy, różny przebieg i nie musi zmierzać do z góry określonego stanu końcowego.
  Przyjęcie modelu słabego doprowadziło do powstania wielu definicji rozwoju człowieka dorosłego:
  -U. Bronfenbrenmer- rozwój dorosłego to wzrost zdolności rozumienia przez jednostkę swego otoczenia, ustosunkowania się do nich oraz podtrzymywania lub zmieniania dotychczasowych własności otoczenia. -R. Gould- rozwój przejawia się w umiejętności wyzbywania się niektórych nastawień, przekonań i oczekiwań wyniesionych z dzieciństwa będących anachronizmem lub przeszkodą w realizacji zadań życiowych. -Z. Pietrasiński-względnie trwałe zmiany w zachowaniu, które sprzyjają rozwiązywaniu wyłaniających się przed daną osobą zadań w sposób korzystny nie tylko doraźnie ale także z punktu widzenia pomyślnego przebiegu życia jako złożonej i wielowymiarowej całości. Cechą osoby dorosłej jest długomyślność- podjęcie jednej roli życiowej najczęściej współwystępuje z regresem innej.

Model słaby wskazuje, że regres fizyczny i umysłowy wielu dorosłych nie jest wyłącznie wynikiem nieuchronnych procesów starzenia się, ale swoją przyczynę ma w niedoborach aktywności fizycznej i umysłowej.

5. Trendy rozwojowe w wychowaniu ludzi dorosłych

Pedagogika-nie da się arbitralnie określić co jest lub nie jest rozwojem, ponieważ zależy to od przyjętej wcześniej koncepcji człowieka. Na określenie człowieka stosuje się definicję Boecjusza-człowiek istotą rozumną, zdolną poznać samego siebie, odpowiedzialną za siebie i rządzącą sobą.
Współczesna andragogika za najbardziej istotne uznaje problemy związane z ustaleniem tożsamości osoby dorosłej, u której nie chodzi jedynie o doskonalenie intelektualne czy zawodowe, ale nadanie sensu swojemu życiu w obliczu wielu wykluczających się ofert. Andragogika dąży do zintegrowania życiowych doświadczeń życiowych człowieka, w taki sposób aby mógł podążać za odkrytym sensem.

W naukach empirycznych wyróżnia się trzy grupy teorii rozwoju człowieka dorosłego:-socjologiczne- teorie wymiany społecznej,-psychologiczne- Kazimierz Dąbrowski-dezintegracji pozytywnej, Ericson- teoria kryzysu,-z pogranicza psychologii i socjologii- Levinson.

Dojrzewanie do dorosłości
-obiektywny- odnosi się no normy społecznej i do fazy życia ludzkiego określanej ramami chronologicznymi,-subiektywny- wyraża się w przeżyciach jednostki, która pod wpływem wydarzeń osobistych lub społecznych postrzega siebie jako osobę dorosłą, nie młodą, starzejącą się i starą oraz uzewnętrznia normy przypisywane tej fazie wieku i realizuje określony jej wzór.

W. Szczewczuk dojrzały dorosły jest odpowiedzialny za siebie, jest aktywny zawodowo, decyduje o swoim planie życiowym, sam para się trudnościami jego realizacji i odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność. ( rozumność, odpowiedzialność, operatywność, konstruktywność, niezależność i autonomia)

D. Kimmel os dor nie ustaje w działaniach, akceptuje swoje granice, umie relatywizować wydarzenia, jest zdolna do autonomii i do przeżywania samotności. Pełni podstawowe role społeczne, panuje nad emocjami potrafi dokonywać wyboru wartości moralnych, filozoficznych i politycznych, jest zdolna do obiektywnej oceny siebie, jest aktywnym uczestnikiem interakcji społecznych i jest związana z ludźmi znaczącymi więzami. W miarę upływu lat dochodzi do szczytu swoich osiągnięć, odpowiedzialności, władzy i kontaktów społecznych, dzięki temu powstaje tzw. ja społeczne. Odpowiedzialne za przygotowanie następców.

Neuganten rozw dor jako zegar słoneczny. Zawiera status wieku i roli społecznej z nim związanej, normę społeczną wyrażającą przyjęte w danej kulturze zachowania dla danej roli i wieku kalendarzowego, są elementy poza kontrolą jednostki, obiektywne i takie które zależą tylko od niej.

Cykl życia człowiek podmiotem świadomych działalności istnieje w ramach stworzonych mu przez własny organizm oraz w zależności od warunków społecznych. Całość egzystencji określana jest cyklem życia, który omawia się w oparciu o trzy kryteria: demograficzne, wiek kalendarzowy, socjologiczne, to specyficzny dla danej fazy zestaw ról społecznych i ekonomiczne: aktywność zawodowa, bycie na utrzymaniu, dezaktywizacja zawodowa.

Kategoria wieku, jak się dzieli życie ludzkie: Starożytni Chińczycy dzielili życie na 7 faz:-młodość do lat 20-wiek zawierania małżeństw- do 30-wiek pełnienie urzędów społecznych- do 40-wiek poznawania własnych błędów- do 50 lat-końcowy okres twórczego życia- do 60 lat-wiek upragniony- do 70 lat- starość- powyżej 70 latHipokrates dzielił życie na 10 okresów, każdy po 7 lat, ten podział przetrwał do czasów współczesnych.

Społeczne teorie rozwoju człowieka dorosłego wiek jest jednym z głównych wymiarów życia, do niego jednostka odnosi swoje doświadczenia życiowe i układa plany. Kategoria wieku jest ściśle związana z kulturowym ideałem osobowości.Role społeczne to zespół obowiązków i praw, które czynią jednostkę aktywnym członkiem społeczności. Dojrzewanie jest więc w tym ujęciu uczeniem się ról obecnych i przyszłych, a potem podejmowanie ich i zmiana. Duże znaczenie w tym rozwoju ma rozumienie czasu i stosunek jednostki do niego. Czas ujmuje się w kategoriach fizycznych i psychologicznych. Czas fizyczny płynie nieustannie, jednostajnie i jednokierunkowo. Czas psychologiczny jest percepcją fizycznego i może być rozciągnięty lub krótki, przeszłość może być przeniesiona do teraźniejszości lub przyszłości i tak samo przyszłość. Czas istotny dla planowania własnego życia, jego kariery i długości. Jest więc podstawą kierowania własnym życiem, fundamentem jego sensu i efektywności. Każdy nieświadomie określa granice swojego życia. Czas psychologiczny powinien być dłuższy niż granice naszego życia.

Z dojrzewaniem wiąże się też preferowany stosunek do czasu:
1.na przeszłość i tradycję- przeszłość jest punktem odniesienia w ocenie zdarzeń aktualnych i przyszłych, powraca stale, jest przedmiotem wspomnień i idealizacji, a czas obecny jest ważny i ciekawy o tyle o ile do niej nawiązuje. Orientacja ma pozytywny wpływ, jeśli jej treścią są pozytywne wspomnienia, negatywne jeśli traumatyczne.

2.na tu i teraz- koncentracja na tym co obecne, na unikaniu strat doraźnych i takich przykrości. Osoby starają się odzyskać maximum przyjemności i korzyści w danej chwili. Osoba nie analizuje swojego postępowania ani w odniesieniu do przeszłości ani do przyszłości.

3. na przyszłość (futurystyczna)- istotne jest tylko to co będzie. Osiągnięte sukcesy nie przynoszą satysfakcji i osoba się nimi nie cieszy. Orientacja ta może też łączyć się z kontestacją teraźniejszości i przeszłości, anarchią lub biernością. Jej negatywny charakter może też łączyć się z lękiem o przyszłość i oczekiwaniem trudności.

Czas dobrze lub źle wykorzystany
1. zaspokojona jest potrzeba podmiotowości w zachowaniach społecznych. Brak zaspokojenia wywołuje lęk przed rolą marionetki.
2.zaspokojona potrzeba posiadania wewnętrznego przekonania, że doznawane uczucia są szlachetne. Brak tego wywołuje lęk przed nieistnieniem dobroci.
3. zaspokojenie potrzeby przynależności do określonej wspólnoty ludzkiej i duma, a przynajmniej zadowolenie z tej przynależności, jeśli wspólnota postrzegana jest jako gorsza rodzą się frustracje i tzw. świadomość kondycji pariasa (parias- członek najniższej kasty w Indiach).
4. Zaspokojenie potrzeby posiadania nadziei na nieśmiertelność. Jej brak rodzi lęk przed unicestwieniem.
5. Zaspokojenie poczucia ważnej misji. Chodzi o posiadanie na tyle ważnego celu wokół którego można zorganizować całe życie. Jej brak rodzi poczucie pustki życiowej.
Niezaspokojenie tych wartości sprawia, że osoba czuje zniechęcenie, rozczarowanie, niepokój, ma poczucie zmarnowanego czasu, czyli zmarnowanego życia. Kierowanie swoim rozwojem w tym aspekcie polega więc na tworzenie planów długoterminowych, odraczania gratyfikacji w czasie, na samokontroli, aktywności i zdolności do zachowań skierowanych ku przyszłości.

6. Wymiana społeczna jako teoria rozwoju człowieka dorosłego

Wymiana jest rodzajem wzajemności, toteż życie można postrzegać jako ciąg zmieniających się relacji między dawaniem i braniem.
G. Simmle (1918r.) rozwój dokonuje się przez wymianę rozpiętą między egoizmem, a altruizmem. Z jednej strony występuje życzliwość i pragnienie sprawiania innym radości, z drugiej chęć, aby względy te powracały do nas w postaci uznania, szacunku i wzmacniały nasze poczucie wartości. Wdzięcznoś, którą uważał za uzupełnienie prawa stanowionego-jedną z najsilniejszych więzi społecznych, a jej brak powoduje rozpad struktur społecznych. Dawanie i branie nie ma tylko materialnego charakteru, można dawać swoją osobowość, wartości intelektualne, emocjonalne, siły witalne i duchowe, kompetencje interpersonalne. Osoba dojrzała zachowuje równowagę między dawaniem i braniem.

Bronisław Malinowski-człowiek jako istota racjonalna działa zgodnie z ekonomiczną zasadą najmniejszego wysiłku, rozwija się poprzez wymianę stosując tę zasadę. Procesy wymiany zapoczątkowana są przez potrzeby psychologiczne. Wymienia się nie tylko przedmioty materialne, ale także symbole, co ma znaczenie dla integracji i solidarności grupy społecznej.

P. Blau- życie społeczne jako rynek, na którym jednostki wzajemnie negocjują aby uzyskać korzyści. Te korzyści to: pieniądz, uznanie, szacunek i uległość. Procesy wymiany inicjowane są nie tylko chęcią pozyskania dóbr materialnych ale także atrakcyjnością partnera, współzawodnictwem z nim, pragnieniem różnicowania, pragnieniem integracji i chęcią opozycji. Konflikty powstają wtedy, gdy narusza się normę wzajemności i sprawiedliwości. W życiu indywidualnym chodzi o doprowadzenie do tzw. zgniłego kompromisu.

R. Emmerson- wskazał na kluczowe dla stosunku wymiany pojęcia tj. sieć wymiany, uzależnienia, władza i równowaga. Wymiana między jednostkami i wspólnotami powinna być wzorcem dla całej wymiany społecznej.

7. Psychologia wobec rozwoju człowieka dorosłego

A. Gennep-dla rozwoju człowieka dorosłego wielkie znaczenie w starożytnych cywilizacjach miały obrzędy przejścia, dzięki którym człowiek przyjmował rolę dorosłą i zyskiwał siły do pokonania ewentualnych kryzysów. Jego dzieło pomogło przełamać przesądy naukowe o niemożności rozwoju dorosłych. Uport odrzucił determinujące znaczenie dzieciństwa prezentowane w psychoanalizie Freuda, Jung zaś twierdził, że pełnię człowieczeństwa osiąga się tylko przez rozwój w życiu dorosłym.

Wybrane teorie rozwoju człowieka

Carl Jung rozwój człowiek-proces całożyciowy, a problemom nadawał charakter wyzwań rozwojowych prowadzących do tzw. indywiduacji- czyli do jedności i pełni. Dzielił Zycie na dwie połowy, pierwsza jest czasem ekspansji, rozwój jest nieco jednostronny, zorientowany na zakładanie rodziny i pracę zawodową. Człowiek rozwija tzw. personę, którą posługuje się w kontaktach społecznych i która ma funkcję adaptacyjną. Posługiwanie się personą prowadzi do zaniedbania innych cech i tworzy się tzw. cień. W połowie życie człowiek dokonuje bilansu. Zmieniają się zainteresowania, wartości i kryteria oceny zjawisk życiowych. Osoba zwraca się ku sobie, integruje myślenie, uczucia i intuicję, odkrywa w sobie nowe cechy i tendencje, stara się pokonać przeciwieństwa: młodość, starość, twórczość, destrukcja, męskość, kobiecość, przywiązanie, odosobnienie. Człowiek rozpoznaje je w sobie i akceptuje cechy drugich płci, anima, animus i rozwija je. Rozwija się introspekcja, która rodzi się ze świadomości przemijania i skończoności życia. Problemy życiowe są rozwiązywane innymi środkami niż w pierwszej połowie. Odchodzi się od persony, poznaje cień, integruje animusa i animę, a śmierć traktuje się jako etap spełnienia.
Wg Junga kontynuacja stylu życia pierwszej połowy w drugiej zawsze prowadzi do zaburzeń.

Eliot Jaques w rozwoju człowieka występują krytyczne fazy, z którymi są związane intensywne zmiany. Nazywa je kryzysami połowy życia (35-40r.ż.). Temat kryzysu ma charakter uniwersalny dla wszystkich, uważa się, że po przejściu kryzysu zmienia się charakter aktywności człowieka, staje się bardziej refleksyjna, kontemplacyjna, filozoficzna, ustaje lęk przed śmiercią, zanika dychotomiczne myślenie, pojawia się uczucie rezygnacji i presji czasu. Rozwiązanie kryzysu uzależnione jest od: -wczesnodziecięcych doświadczeń, -równowagi między instynktem życia, a instynktem śmierci, -od poczucia sukcesu i stabilizacji uzyskanych w pierwszej połowie życia.Prawidłowe rozwiązanie kryzysu polega na afirmacji własnej śmierci, umocnieniu ego, integracji wewnętrznej i poczuciu bezpieczeństwa.

Roger Gould życie przebiega etapowo, a rozwój obejmuje kilka głównych tematów: poczucie czasu, postawy wobec siebie i odniesienia do innych ludzi. Rozwój polega na transformacji koncepcji siebie w kierunku niezależności, oraz na porzucenia schematów i stereotypów, charakterystycznych dla dzieciństwa, do których zalicza przekonania:-nie ma na świecie zła ,śmierci zagrożenia,-poczucie bezpieczeństwa może trwać zawsze,-śmierć nie może zdarzyć się mnie, ani tym których kocham,-nie można żyć bez protektora,-nie ma życia poza własną rodziną,-jestem niewinny.Pojawia się nowa postawa:1. Cokolwiek mam zrobić, muszę to zrobić teraz,2. Nic nie zrobi się samo.

8. Rola przełomu życia w rozwoju osobowości

Wchodzenie w wiek średni, zmiany w fizjologii, zmuszają do weryfikacji dotychczasowego stylu życia. Może przybierać różne formy: syndrom Odyseusza tj. powrót do tożsamości króla, męża, ojca, może być zmiana kierunku tworzenia, może być to przyjęcie roli mentora i opiekuna, może to być całkowita zmiana linii życia, albo załamanie np. śmierć alkoholika czy morfinisty. Wyróżnia się różne rodzaje kryzysu wg sposobu radzenia sobie z nimi:
1. Osoby przystosowane- orientacja na tu i teraz, umiarkowane problemy aksjologiczne, skuteczność w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi, integracja osobowości, zdolność realizacji własnych celów i dążeń, dość wysokie przystosowanie osobiste i interpersonalne,
2. Osoby kryzysujące- koncentracja na bieżących sprawach i zadaniach, silne konflikty w zakresie wartości, w sytuacji trudnej reagowanie emocjami, biernością i unikaniem, negatywny obraz siebie i samokrytycyzm, niskie zaufanie do siebie oraz zależność emocjonalna od otoczenia czyli potrzeba aprobaty i wsparcia,
3. Wieczni chłopcy- skłonność do improwizowania życia, brak zintegrowanej hierarchii wartości, brak refleksji nad znaczeniem sytuacji trudnej, brak redukcji przykrych emocji, tendencja do przywództwa, potrzeba znaczenia i aprobaty, odrzucanie norm ograniczających pomysły i ekspresję, mała sumienność i mała zdolność do wysiłku i samoograniczenia,
4. Dojrzali- orientacja na przyszłość, stabilna hierarchia wartości, w sytuacji trudnej działanie ukierunkowane na zadanie, pozytywna samoocena, zaufanie do siebie, wysokie poczucie wartości siebie, przystosowanie osobiste i interpersonalne, zdecydowanie, dyscyplina i sumienność,
5. Mędrcy- orientacja na przyszłość, klarowna koncepcja wartości, problemowe strategie radzenia sobie w sytuacji trudnej, brak tendencji do unikania, religijne sposoby w rozwiązywaniu problemów, świadomość własnych mocnych stron, pozytywny obraz siebie, zaufanie do siebie, przystosowanie osobiste i interpersonalne, autonomia emocjonalna, zdolność do racjonalnego kierowania sobą, przestrzeganie zasad, sumienność i odpowiedzialność oraz zdolność do uporządkowanego działania i systematycznej realizacji dążeń.

Tabela 1 adaptacyjna i nieadaptacyjne funkcjonowanie w okresie życia

Adaptacyjne funkcjonowanie	Nieadaptacyjne funkcjonowanie
Zmienne opisowe
Percepcja życiowej sytuacji w kategoriach zysków i osiągnięć Trudności i problemy jako wyzwania Ocena przyszłości w kategoriach możliwości i szans Orientacja na przyszłość Spójna orientacja wartościująca Wiara we własną zdolność do kierowania swym życiem i rozwiązywania problemów Problemowo zorientowane strategie radzenia sobie ze stresem Palstyczność w łączeniu różnych strategii radzenia sobie	Percepcja życiowej sytuacji w kategoriach strat i porażek Trudności i problemy jako zagrożenia Ocena przyszłości w kategorii ograniczeń Orientacja na teraźniejszość - presja czasu Konflikt postaw wartościujących Zwątpienie we własną zdolność do kierowania własnym życiem i niewiara w zdolność rozwiązywania problemów Emocjonalnie zorientowane strategie radzenia sobie ze stresem Sztywność w stosowaniu strategii radzenia sobie
Zmienne wyjaśniające
Optymizm i sprawczość Prężność ego Zrównoważenie i otwartość na doświadczenie	Pesymizm i bezradność Sztywność ego Neurotyzm i brak otwartości na doświadczenia

Pytania do bilansu życia
I- Co wynika z całej Twojej przeszłości?
1. Jakie były Twoje marzenia u progu dorosłego życia?
2. Jaki jest bilans strat? Czyli czego nie udało się zrealizować? Jakie zdolności zostały zaniedbane? Jakie szanse były niewykorzystane? Na czym polegały Twoje błędy?
3. Jaki jest bilans zysków? Czego udało się nauczyć? Co udało się zrealizować? Jakie zdolności udało się rozwinąć i wykorzystać? Jakie umiejętności wykształcić? Jakie mocne strony rozwinąć? Na czym możesz się oprzeć? Co jest wartością, której Ci nikt nie zabierze?
II- Co oznacza czas aktualnie przeżywany?
1. Jaka jest wartość i sens realizowanych dążeń?
- Co pochłania najwięcej czasu, energii?
-co jest źródłem największych trosk i zmartwień?
-co daje najwięcej radości i satysfakcji?
-jak Twoja obecna sytuacja ma się do marzeń z przeszłości?
-jak Twoja obecna sytuacja ma się do Twoich przekonań, religijnych i światopoglądowych?
2. Jakie są Twoje najważniejsze zadania życiowe?
3. Jaki sens nadajesz swojemu życiu?
III- jak ukształtujesz przyszłość?
1. Jakiej przyszłości oczekujesz?
- co możesz zmienić, a czego nie?
-co jeszcze uda się zrealizować?
-jak żyć, by czuć się bardziej podmiotem, twórcą, sobą?
-czego unikać, by nie czuć się kimś sobie obcym, przedmiotem lub narzędziem?
-jakie styl życia odpowiada Ci w przyszłości?
-jakie zadania życiowe chcesz realizować?
2. Co chcesz zmienić w swoim życiu?
-co warto i można zmienić?
-czego jeszcze warto spróbować?
- z czego warto lub trzeba zrezygnować?
-co warto rozwinąć?
-do jakich zdolności lub hobby warto powrócić?
-jak żyć w sposób bardziej twórczy?
-jak zdrowiej żyć? Czyli lepiej łączyć pracę, kontakty z ludźmi, rekreację, zadania, obowiązki, i przyjemności
-jakie wartości wybierać?
3. Jak przygotować się do śmierci?

9. Edukacja dorosłych - pojęcia, formy, funkcje

Kształcenie dorosłych to samodzielne lub kierowane czynności człowieka podejmowane w celu:-zdobycia określonego zasobu wiedzy o otaczaaącyh świecie-poznania siebie samego-zdobycia umiejętności potrzebnych do przeobrażania świata i do rozwijania własnych uzdolnień, zainteresowań oraz ogólnej sprawności umysłowej.W. procesie tym można wyróżnić dwie funkcje-poznawczą,-praktyczną.Kształcenie dorosłych realizowane jest w formach szkolnych, pozaszkolnych i w formie samokształcenia:1 .Formy szkolne- służą dorosłym pracującym w uzyskaniu wykształcenia formalnego na wszystkich poziomach,2. Formy pozaszkolne- służą poszerzaniu wiedzy, aktywnym działaniu w życiu społecznym, politycznym, gospodarczym i kulturalnym. Pozaszkolne formy edukacji pełnią dwie funkcje-kompensacyjna- uzupełnienie lub poszerzenie wykształcenia formalnego,-adaptacyjna- przystosowanie do ciągle zmieniających się warunków życia i pracy.
3. Samokształcenie- to proces ściśle zorganizowanych czynności osoby uczącej się mający na celu samodzielne, bez bezpośredniego kierownictwa nauczyciela przyswojenie sobie pożądanych informacji, umiejętności, sprawności intelektualnych, manualnych oraz wyćwiczenie zdolności poznawczych tj. spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć i krytyczne myślenie. Rezultatem samokształcenia są także zainteresowania, zamiłowania i poglądy.

10. Samokształcenie

obejmuje:-dotarcie do potrzebnych źródeł ich wybór i ocena,-odczytanie i zrozumienie źródeł czyli znajomość kodów i języków,-wyodrębnienie w nich poszukiwanych informacji,-ocena, selekcja i wybór informacji potrzebnych w rozwoju zainteresowań i potrzeb- ocena dotyczy kompetencji i wiarygodności autora źródła; kryterium oceny- zgodność z prawdą,- gromadzenie, rejestrowanie i przechowywanie informacji,-zapamiętywanie informacji powiązanych w różne syntezy z jednoczesnym włączeniem ich do własnego systemu wiedzy i doświadczenia,-przetwarzanie, syntetyzowanie informacji w procesach rozumowania, rozwiązywania różnorodnych problemów, opracowywania różnych tematów, formułowania komunikatów skierowanych do innych oraz wyrabiania różnych sprawności,-samokontrola, samoocena i autokorekta, wyrażają się one w umiejętności dostrzegania i określania błędów oraz ich poprawiania.Samokształcenie wymaga spełnienia określonych warunków:1. Silna i stała motywacja,2. Cechy charakteru i postawy sprzyjające mu tj. znajomość swoich dobrych stron, cierpliwość, wytrwałość, zaufanie do siebie, pracowitość, systematyczność, dokładność i obowiązkowość,3. Znajomość własnych potrzeb- one nadają kierunek samokształceniu,4. Przygotowanie intelektualne- to znajomość technik pracy umysłowej,5. Posiadanie odpowiedniego warsztatu pracy.

11. Metody kształcenia dorosłych

Metody nauczania dorosłych
To systematyczne i świadomie stosowane sposoby pracy nauczyciela mające na celu efektywne przekazywanie uczniom wiadomości, wyrobienie w nich pożądanych poglądów i sprawności, rozwinięcie zainteresowań i zdolności poznawczych oraz wdrożenie ich do umiejętności samokształcenia.

Cechy metod dydaktycznych dorosłych
-ograniczoność ze względu na rodzaj przekazywanych treści, gdyż najwcześniej jest to wiedza specjalistyczna,-nieprzemienność- tzw. konkretna metoda musi być użyta aby otrzymać optymalny efekt,-katalizujący charakter w stosunku do treści nauczania.-To są metody, które wzmagają metody nie stanowiąc treści. -różna czasochłonność i wartość ich stosowania

Kryteria doboru metod:- forma danego przedsięwzięcia -treść kształcenia,-jej cele,-status społeczny nauczanych,-materialna baza dydaktyczna,-osobowość nauczającego.

Rodzaje metod:-podające- wykład, odczyt, prelekcja, opowiadanie, gawęda, przemówienie, instruktaż, kazanie i przykład osobisty-poszukujące- dyskusja, konsultacja, pogadanka, rozmowa i sprawdzanie wyników,-podająco- poszukujące- referat, obserwacja, pokaz, ekspozycja, praca z książką, ćwiczenia, laboratorium, eksperyment,,-aktywizujące- metoda przypadków, inscenizacja, sytuacyjna, gier planowanych, poczty codziennej i burza mózgów.

Wykład- daje możliwość przekazu wiadomości uznanych za istotne w postaci dostosowanej do poziomu umysłowego i potrzeb konkretnej grupy słuchaczy. Wykładowca może: wskazać możliwości rozwiązania problemu, tworzyć umiejętności i nawyki. Zalety wykładu- przedstawia sposoby analizy i oceny zjawisk jako podstawy do uogólnień i wnioskówZalety- osobność wykładowcy: dydaktyczna skuteczność, logiczność i pasja.Wady: monotonia przekazu, mały udział słuchaczy. Zabiegi podnoszące skuteczność: eksponowanie wniosków po każdej części wykładu, zmiana intonacji głosu, pokaz, prezentacja, zadawanie pytań, podział wykładu na części, stosowanie podsumowań ipodawanie literatury. Postawa wykładowcy: siedząca.
Wykład problemowy lub praksyjny- zamiast gotowych sformułowań prezentuje się problemy, które poddaje się ocenie będącej fundamentem nowych rozwiązań.Przebieg: podanie tematu i wyjaśnienie celu, przedstawienie sytuacji, poszukiwanie rozwiązań problemu, sprawdzenie słusznościprzewidywań przez analizę faktów.Rodzaje wykładu praksyjnego: -zwarty- to całokształt treści dotyczącej problemu, -wprowadzający, -porządkujący, -utrwalający, -wzbogacony zabiegami ożywiającymi
Wykład praksyjny stosuje się dla osób pracujących w zawodzie.Odczyt- służy przekazaniu określonego działu w sposób rzeczowy, usystematyzowany ale nie wyczerpuje kwestii. Język prostszy niż w wykładzie, przeznaczony dla słuchaczy o zróżnicowanych poziomie intelektualnym posiadających pewien zakres wiadomości w danym dziedzinie. Odczyt uzupełnia się metodami audiowizualnymi, a jego celem jest popularyzacja wiedzy. Formy: jednorazowe, cykliczne i liniowe.

Opowiadanie- dla słuchaczy nieprzygotowanych. Opiera się na akcji. Gawęda- nie posiada walorów naukowych- dotyczy spraw bieżących, interesujących słuchaczy. Język konkretny i obecność osobowego bohatera. Przemówienie- ma znaczenie wychowujące w kierunku oczekiwanym przez przemawiającego. Tresc dokładnie przemyślana, co do tez, wskazań, wniosków, ocen i technik wygłaszania w określonym krótkim czasie. Dużo środków retorycznych.Instruktaż- stosowany w nauce praktycznej, doskonaleniu zawodowym. Kontroluje się tu nie tylko efekty pracy ale sam proces dochodzenia do nich.Kazanie- wykorzystuje autorytet wygłaszającego. Przykład osobisty- wykorzystuje mechanizm naśladownictwa i modelowania. Prowadzący staje się wzorcem osobowym.

12. Edukacja ustawiczna a tworzenie struktur społecznych (tylko niektóre grupy)

Współczesne wymagania wobec jednostek tworzą dla nich nowe obszary działalności i nowe sposoby definiowania człowieka. -Homocreator- akcent na aktywność twórczą, -Homoeligens- akcent na racjonalne i optymalne wybory,-Homocommunicans- akcent na komunikację społeczną,-Homoexplorens- czyli człowiek poszukujący i uzupełniający wiedzę,-Homomobilis- akcent na aktywność i mobilność społeczną.Określenia te prezentują nowe modele człowieka, czyli nowe ideały wychowawcze i edukacyjne.Struktura społeczna to społeczeństwo jako konstrukcja złożona z trwałych całości, traktowanych jako części określonego układu. Struktura wskazuje jak zachowują się ludzie w życiu społecznym, czyli jakie są dominujące wzory zachowań społecznych, w jaki sposób porządkowane są związki pomiędzy różnymi elementami różnych systemów. Struktury mogą mieć charakter niejawny, są to sieci norm i wartości wskazujące ludziom jak być powinno, jest to normatywny wymiar struktury społecznej. Mogą mieć tez charakter jawny i są to instytucje.

Tabela 2- rozumienie i porządkowanie struktury społecznej

Struktura społecznej	Autor	Idee porządkujące pojęcie struktury
Organizacja stosunków społecznych	s. Ossowski	Relacje, zależności, stosunki
Określona artykulacja, uporządkowanie treści	Giddens
Spójne, mniej lub bardziej trwałe regularności	P. M. Blau		Regularności i prawidłowości; powtarzalności i trwałości
Wzór, to znaczy obserwowalna jedność działania czy funkcjonowania	M. Levy
Istotne, głębokie, leżące u podstaw uwarunkowania	V. L. Allen		Głęboki, ukryty, fundamentalny, istotny wymiar
Właściwości bardziej fundamentalne, niż inne, powierzchowne cechy	G. C. Homans
Uporządkowanie elementów, które determinuje większość zróżnicowania w danej dziedzinie zjawisk	W. J. Good		Determinujący, wyznaczający, kontrolujący wpływ
Relacje między grupami jednostkami, które znajdują wyraz w ich zachowaniu	O. M. Blau

Trzeci wymiar struktury dotyczy czynników sprzyjających podejmowaniu lub rezygnowaniu działań w danej strukturze. Czwarty wymiar to szanse życiowe obejmujące problematykę nierówności społecznych, władzy, prestiżu, oraz konfliktów. Struktura zmienia się pod wpływem zmian w gospodarce, pracy, edukacji i kulturze. Zmiany sprawiają, że pojawiają się nowe wartości standardy działania, technologie i obszary działania. Zadaniem wiedzy ustawicznej jest przygotowanie dorosłego do aktywnego działania i funkcjonowania strukturach, w których dokonały się zmiany. W zawiązku z tym wiedzy ustawicznej przypisuje się 3 funkcje:1. Koordynacja jednostkowych i grupowych wysiłków na rzecz działania razem i korzystania z synergii społecznej. Na braki w tej dziedzinie wskazują: wiedza rozproszona, utrudniające lub uniemożliwiająca kolektywne działanie oraz brak idei dobra wspólnego,2. Mobilizacja do zadań wymagających zbiorowego wysiłku. Polega na generowaniu zaangażowania emocjonalnego, odpowiedzialności, partycypacji i współdziałania. Wykorzystuje się afekty i wspólnotę losów,3. Facylitacja działania jednostek i grup. Chodzi o uzyskanie konsensusu w sytuacji sprzecznych interesów i konfliktów.

13. Polityka edukacyjna UE

Unia powstała na mocy traktatu rzymskiego w 1957r. Ta Unia poświeciła edukacji niewiele miejsca, edukacja była problemem marginalnym do 1995r. w 1995r. Komisja Europejska wydała białą Księgę Kształcenie i Doskonalenia nauczanie i uczenie się na drodze do uczącego się społeczeństwa. Księga wiązała niezależność wspólnoty z poziomem edukacji. Sformułowano 5 podstawowych założeń:-zachęcanie do zdobywania nowych umiejętności,-zbliżenie szkoły i przedsiębiorstwa,-ograniczenie marginalizacji w dostępie niektórych środowisk do wiedzy,-upowszechnienie znajomości 3 języków,-równorzędne traktowanie inwestycji materialnych i edukacyjnych. Programy wspomagające politykę edukacyjną UEPolitykę określoną w 5 celach mają wspierać programy edukacyjne, których celem jest tzw. Europa bez granic i barier. Zgodnie ze strategią lizbońską Europa ma być najbardziej na świecie konkurencyjną i dynamiczną gospodarką opartą na wiedzy. Teraz wdraża się następujące programy:
1. Sokrates,- powstał w 1995r. na 5 lat, a potem został przedłużony. Jest adresowany do wszystkich sektorów edukacji. Celem Sokratesa jest poprawa jakości edukacji przez: nauczanie języków UE
-rozwój współpracy i wyjazdów studentów oraz kadry akademickiej w celach pogłębiania wiedzy o kształcenie europejskie-nowe metody dydaktyczne oraz badania problemów polityki edukacyjnej

Tabele 4- komponenty programu Sokrates

Nazwa	Zakres działania
Comenius	Wspiera edukację szkolną. Jest realizowany na poziomie przedszkoli, szkół podstawowych, średnich wszystkich typów. Hasłem jest „Europa w szkole”. Nastawiony na zawieranie porozumień przez szkoły z różnych krajów UE w celu opracowania wspólnych programów nauczania.
Erasmus	Szkolnictwo wyższe. Fundusze są wykorzystywane w Procesie Bolońskim do organizowania projektów pilotażowych, seminariów i grup studyjnych tworzących i testujących instrumenty harmonizowania szkolnictwa wyższego w Europie
Gruntvidg	Kształcenie dorosłych. Popiera rozwój materiałów i usług edukacyjnych, wykorzystywanych w krajach UE. Promuje współprace między instytucjami prowadzącymi kształcenie dorosłych. Polepsza jakość pracy nauczycieli. Promuje dokształcanie się przez całe życie oraz rozpowszechnia przykłady dobrej praktyki w tym zakresie.
Minerva	Kształcenie otwarte na odległość. Obejmuje pogłębianie motywacji nauczycieli, studentów, menedżerów i osób odpowiedzialnych za politykę edukacyjną. Zwiększa zasoby nowoczesnych metod, a także rozpowszechnia najlepsze rozwiązania w edukacji
Lingua	Języki obce. Program wspiera działania ukierunkowane na: utrzymanie i rozwój różnorodności językowej w całej UE przez podnoszenie poziomu nauczania i uczenia się języków obcych.
Arion	Wizyta studyjne. Program ma na celu organizowanie wizyt studyjnych dla przedstawicieli administracji oświatowej różnych szczebli zarządzania edukacja.
euridice	Europejska sieć informacji o edukacji obejmująca państwa członkowskie UE, europejskiego obszaru gospodarczego, kraje stowarzyszone z unią.

2. Leonardo da Vinci- ma drugą edycję wspomaga kształcenie zawodowe, zakłada współuczestnictwo wielu instytucji i środowisk. Działania obejmują:-przygotowanie do potrzeb rynku pracy przez prowadzenie doradztwa zawodowego,-organizowanie szkoleń i praktyk zawodowych,-wsparcie współpracy uczelni z przedsiębiorstwami- uczestnictwo rozstrzyga się na drodze konkursu organizowanych przez Komisję Europejską i krajowe agendy programu. Chodzi o stworzenie europejskiego standardu w edukacji i kształceniu zawodowym.
3. Młodzież- wspiera integracją społeczną ludzi młodych w wieku od 15 do 25 lat. Możliwe są:-wymiana młodzieży,-inicjatywy lokalne,-wolontariat.Cele:-walka z rasizmem i ksenofobią,-poznanie różnorodności kulturowej,-poznanie wspólnego dziedzictwa.Program obejmuje:-akcja pierwsza- młodzież dla Europy- wymiana-akcja druga- wolontariat europejski-trzecia- inicjatywy młodzieżowe-wspólne działania- projekty regionalne i lokalne-działania wspierające dla animatorów, liderów, instruktorów i opiekunów samorządowych.

14. Strategia Lizbońska

szczyt w Lizbonie w 2000r. uznał za cel strategiczny Unii stworzenie: ,,najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej gospodarki świata opartej na wiedzy zdolnej do zrównoważonego wzrostu gospodarczego z większa ilością miejsc pracy i większą spójnością społeczną''. Priorytetami strategii są:-tworzenie społeczeństwa informacyjnego,-inwestowanie w kapitał ludzki,-ustalenie Europejskiego Obszaru Badań i Innowacji, -stymulowanie przedsiębiorczości i stworzenie warunków do rozwoju firm innowacyjnych szczególnie w grupie małych i średnich przedsiębiorstw,-rozwój aktywnej polityki zatrudniania,-poprawa jakości pracy i wzrost mobilności pracowników przez otwarcie europejskich rynków pracy oraz promocja spójności społecznej i modernizacja systemów zabezpieczeń społecznych,Efekt finalny strategii lizbońskiej:-porozumiewanie się w języku ojczystym,-porozumiewanie się w językach obcych,-wykorzystywanie technologii informacyjno- komunikacyjnych-liczenie oraz umiejętność w zakresie matematyki, nauk ścisłych i technologii-przedsiębiorczość,-kompetencje interpersonalne i obywatelskie,-umiejętność uczenia się,-kultura ogólna.

15. Edukacja dorosłych a globalizacja

W 1972r. w Tokio na II Międzynarodowej Konferencji Oświaty przyjęto założenie, że edukacja dorosłych jest działalnością mającą na celu rozwijanie duchowych wartości człowieka, umacnianie idei pokoju i zrozumienia międzynarodowego, rozwijania współpracy i eliminowania wszelkich form dominacji między narodami. Edukacja ma być działalnością na rzecz równości ekonomicznej, społecznej i moralnej, w związku z tym edukacja dorosłych musi się zmierzyć z problemem globalizacji, która rozumienie się jako:-procesy umiędzynaradawiania stosunków narodowych,-modernizacja i kapitalizm w uwielukrotnionych stosunkach międzynarodowych,-nowe tendencje w rozwoju kultury,Problemy te wynikają z następujących uwarunkowań:-współzależności na wszystkich poziomach między kulturami i narodami,-zjawisk ekspansji i zależności czyli kulturowego i ekonomicznego uzależnienia od centrum rozumianego jako Zachód,-z erozji lokalnych wartości.

Sposoby sprostania globalizacji przez edukację:1. Zatrudnianie i kształcenie przez odległość,2. Samodzielny dostęp do materiałów edukacyjnych,3. Zdalne konsultacje medyczne,4. Dostęp do globalnych rynków finansowych,5. Informatyzacja administracji państwowej,6. Powstanie globalnego banku kultury,7. Przeciwdziałanie totalitarnym grom rynkowym.Informacja i wiedza od poliprofesjonalizacji do edukacji ustawicznej Praca zawodowa jest jedną z głównych struktur życiowych człowieka dorosłego. Stanowi o jego sukcesie życiowym, statusie i prestiżu. Jest wynikiem poziomu wiedzy i kompetencji co powoduje konieczność kształcenia ustawicznego. Obejmuje ono odnawianie, poszerzanie i poglłebianie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Nieustanne zmiany społeczne powodują koniecznośc stałego podnoszenia kwalifikacji oraz nabywanie nowych. Dorośli muszą także rozwijać cechy osobowości umożliwiające zmiany zawodu. Uważa się, że najważniejsza w tym procesie jest otwartość na nowe idee, zdolność adaptacji do nowych warunków, kompetencji komunikacyjne i inteligencja emocjonalna. W związku z powyższym instytucje edukacyjne dla dorosłych powinny:1. Przekazywać rzetelną wiedzę o świecie przyrodniczym i społecznym,
2. Kształtować intelektualną uczciwość, składania do analizy poglądów, przekonań i postaw,3. Kształtować spójny światopogląd,4. Promować dialog jako środek komunikacji,5. Rozwijać kompetencje komunikacyjne dorosłych.Ważnym elementem edukacji ustawicznej jest samokształcenie, które uwiarygodnia posiadany światopogląd i go weryfikuje. Samokształcenie weryfikuje także wiedzę zdobytą w formalnym trybie kształcenia.

16. Grupy docelowe w kształceniu domorosłych

Andragogika jest dziedziną wiedzy mającą zastosowanie praktyczne. Z jej dokonań korzysta się w kształceniu menedżerów biznesu, administracji państwowej, pielęgniarek, lekarzy, nauczycieli, służb mundurowych, służb zarządzania kryzysowego, osób niepełnosprawnych, bezrobotnych, bezdomnych, chorych psychicznie, samotnych, starych i innych. W odniesieniu do tych grup celem kształcenia jest wyprowadzenie tych osób ze stanu bierności. Bierność jest to obserwowalny w zachowaniu danej osoby brak przejawów woli, przeciwieństwo aktywności czyli zachowania powodowanego wolą. Wymiar bierność aktywność opisuje poziom manifestowania w działaniu własnej woli. Bierność może mieć różne konotacje.

Tabela 5- konotacje pojęcia bierności

Konotacja negatywna	Konotacja pozytywna	Konotacja zależna od kontekstu
inercja (bezwolność) indyferencja (obojętność) apatia (zobojętnienie emocjonalne) brak inicjatywy paraliż wyuczona bezradność uległość ( nieasertywność ) bierna agresja uprzedmiotowienie bycie manipulowanym bycie wykorzystywanym pozycja ofiary zniewolenie	Sen, relaks Bierne doświadczanie Kontemplacja Pokora Akceptacja świata ( kwietyzm ) Nie-działanie ( wu-wei )	Oczekiwanie Posłuszeństwo Automatyczne powtarzanie zaniechanie obrony Poddanie się Podatność ( medium ) rezygnacja

Inercja- brak woli w działaniu w obliczu istotnych wyzwań i zadań.

Indyferencja- programowa, utrwalona postawa zobojętnienia wobec ważnych zagadnień moralnych lub społecznych.

Apatia- to obniżenie pobudliwości emocjonalnej, ekspresji uczuć, nieczułość i niewrażliwość na ważne poruszające zjawiska. Brak inicjatywy wyraża się w niskim poziomie przystosowania lub jest wynikiem pojawiającej się choroby.

Wyuczona bezradność- to uogólnione poczucie braku wpływów na zdarzenia

Uległość- to niezdolność do obrony własnych granic, mimo negatywnych skutków

Bierna agresja- to krzywdzenie bez świadomości intencji i bez jej ujawnienia

Uprzedmiotowienie- to odebranie sobie atrybutów osobowych czyli traktowanie się jako sterownej zewnętrznie całkowicie reaktywnej, pozbawionej refleksyjności i własnego centrum aktywności.
stopnie uprzedmiotowienia:-manipulowanie,-wykorzystanie,-bycie ofiarą,-zniewolenie.

17. Bierność i aktywność w rozwoju dorosłych

rozwój człowieka dorosłego jest stymulowany przede wszystkim czynnikami wewnętrznymi, które zależą od równowagi między aktywnością i biernością. Obie mogą mieć negatywny i pozytywny wpływ na rozwój. Wyróżnia się trzy formy bierności i aktywności, od których zalezy rozwój:
1. Przedintencjonalność- rozwija się po dosłownie rozumianej bierności nowonarodzonego dziecka, które nie odnosi się do świata, ale ze światem takim jakim jest współistnieje. Bezpieczne i rytmiczne doświadczanie bierności jest fundamentem zaufania do otoczenia, własnego organizmu i dla własnego ciała. Dziecko potrzebuje nie tylko stymulacji ale także bezpiecznej ciszy, w której konsoliduje się wewnętrznie. Po czasie bierności fizycznej i zależności od otoczenia pojawia się przedintencjonalna aktywność, czyli działanie pozbawione świadomych intencji, pierwsze chaotyczne przejawy woli. Dziecinna wola przejawia się w oporze i buncie, która u osoby dorosłej traktowana jest jako niedojrzała lub osłabiona intencjonalność.
2. Intencjonalność- pojawienie się intencji traktuje się jako ponowne psychologiczne narodziny związane z poczuciem własnej odrębności i możliwości świadomego wyboru wariantu zachowania. Rozwija się (intencja) w kierunku podmiotowości dziecka, ponieważ dziecko podejmuje wiele decyzji aby zaspokoić pragnienie otoczenia, jego zachowania określa się jako nieintencjonalną aktywność. Jeśli rodzice posługują się presją, brutalnością i przemocą, dziecko uczy się manipulować sobą aby przetrwać i kształtuje się u niego skłonność do kompulsywnej aktywności wzór zachowania typu A- sportowa bulimia. W obrębie woli dochodzi u dziecka do konfliktu. Inny rodzaj zaburzenia może polegać na niezdolności do rozpoznawania własnych i cudzych intencji oraz konflikt między nimi, co prowadzi do niemożności działania. Zjawisko to łączy się z wzorem zachowania typu C, który wyraża się w skłonności do chorób nowotworowych, tendencji do tłumienia istotnych potrzeb, pozornej uległości wobec ludzi i losu, poczuciu skrzywdzenia, niespełnienia i braku pragnień. Dochodzi do wewnętrznego splątania. Intencjonalna aktywność jest rozwiniętą zharmonizowaną zdolnością przejawiająca się w doświadczaniu jedności intencji i sensu podejmowanej aktywności. Przejawia się w poczuciu mocy i panowania nad swoim życiem.
3. Nadintencjonalność- wyrażą się w zdolności do medytacji i kontemplacji. Jest to zdolność do oddania się transcendencji. To ,,wola niechcenia''. To także zdolność do wyjścia poza podmiotowość, czyli bycie jako dziecko. Wiąże się ona z symptomią i poczuciem radosnej, bezpiecznej więzi z otoczeniem.

Bierność, a poczucie skuteczności

Skuteczność- jest to wiara w siebie i własne kompetencje oraz poczucie panowania nad swoim życiem. Regulatorami bierności są: emocje pozytywne i negatywne, temperament czyli poszukiwanie Lub unikanie stymulacji, system motywacyjny czyli promowanie, zapobieganie, dążenie do sukcesu i unikanie porażki, przekonania i poczucia: poczucie sprawstwa, kontroli własnej wartości, i własnej skuteczności.

Osoby bierne zazwyczaj mimo pewnego poczucia sprawstwa oczekują braku rezultatów, mają dużą wrażliwość sensoryczną, niską odporność emocjonalną, niską tolerancję na stres i brak wytrwałości. Ich cele nie SA klarowne, brakuje im siły, nie znają strategii do realizacji celów cząstkowych. Wychowanie człowieka dorosłego polega w dużej mierze na jego wyprowadzeniu ze stanu bierności przez przezwyciężenie wymienionych wyżej cech.

18. Rozwój duchowy dorosłego

Duchowość człowieka wynika zawsze z jego światopoglądu. Cztery grupy światopoglądu:1.Teistyczny- Bóg jako początek, sens i cel życia człowieka,2.Deistyczny- Bój jest rozumiany jako niezaangażowany Stwórca,3.Ateistyczny- wykluczenie istnienia Boga, a życie ma tylko wymiar ziemski,4.Gnostyczny- uważa się tu Boga i zło za równorzędne siły. Światopogląd wyznacza kierunek, rozmiar aktywności i bierności życiowej. Wyznacza także miejsce dla sfery sacrum, ponieważ duchowość jest związana tylko z nią. Coraz częściej mówi się także o tzw. inteligencji duchowej człowieka, która integruje inteligencję racjonalną i emocjonalną. Racjonalna mówi nam ,,jak robić'', emocjonalna ,,jak się czuję'', a duchowa ,,po co''. Inteligencja duchowa prowadzi dialog między rozumem, emocjami, umysłem i ciałem. Dzięki niej człowiek odróżnia dobro od zła. Psychologowie uważają, że inteligencja duchowa rozwija się na 6 drogach: obowiązku, opieki, wiedzy, przemiany, braterstwa i służebnego przewodnictwa. Składają się na nią: -zdolność transcendencji, (Bóg jest transcendencją),-umiejętność wchodzenia w wyższe stany świadomości,
-zdolność do angażowania się w codzienne zdarzenia, aktywności i związki z poczuciem sacrum,
-zdolność do wykorzystywania zasobów duchowych w celu rozwiązywania życiowych problemów,
-angażowanie się w zachowania, służące rozwijaniu pozytywnych przymiotów osobowych (cnót).

Zasoby duchowe- to te wszystkie związane z wiarą, religią. Duchowość wyraża się w stosunku do wartości, w ich realizacji i ma prowadzić do poczucia pełni istnienia.

Przejawy zaniedbania duchowego-zaangażowanie w aktywność niezgodną z własnymi predyspozycjami, do których często nie ma się wglądu,-brak zdolności do rozpoznania korzyści rozwojowych z podejmowanej aktywności,-aktywność rozproszona lub jednokierunkowa bez zrozumienia jej głębszego sensu-aktywność kompulsywna (podejmowane wbrew sobie)- brak spontaniczności,-brak wytrwałości czyli niezdolność do pozytywnego wykorzystania napotykanych trudności,-zależność od otoczenia i konformizm,-brak poczucia sprawstwa i kontroli nad swoim życiem,-brak zachowań altruistycznych,-aktywność o charakterze nałogowym,-wypalenie zawodowe,
-schorzenia zdrowotne.Wychowanie człowiek dorosłego polega na wspomaganiu jego rozwoju zgodnie z posiadanym przez niego światopoglądem. W światopoglądzie teistycznym najważniejsze jest doprowadzenie człowieka do żywej relacji z Bogiem, a w katolicyzmie z obecnym realiem, w Eucharystii Jezusem.

19. Rozwój dorosłego a mobbing

Mobbing polega na częstych i powtarzających się regularnie działaniach przełożonego i/lub współpracowników w miejscu pracy skierowanych przeciwko jednej osobie. Zachowania te mają prowadzić do wykluczenia jednostki ze wspólnoty pracowniczej, a w konsekwencji zawodowej. Działanie ma charakter długotrwały czyli co najmniej pół roku, co najmniej raz w tygodniu, a osobie brakuje możliwości lub warunków do samoobrony. Mobing przybiera postać:-molestowania moralnego, psychicznego lub intelektualnego.Powoduje utratę poczucia godności, poczucia wartości, dezorientację i problemy natury zdrowotnej. Jest przestępstwem. Wychowanie dorosłych polega na przygotowaniu człowieka do takiej sytuacji i uczeniu sposobów radzenia sobie z nim.
Mobing zatrzymuje, a może też cofnąć rozwój.

20. Charakter narodowy Polaków

Charakter narodowy- to wzór osobowy, dominujący w swoistym dla danego narodu systemie wychowawczym i zobiektyzowany w reprezentatywnych tworach kultury tj.: literatura, legendy, tradycje historyczne, architektura i inne elementy kultury materialnej.Czynniki formujące charakter narodowy:-historyczne- odziedziczone po przeszłości typy osobowości oraz umacniające je wzory osobowe zawarte w kulturze narodowej, to także doświadczenie historyczne i przeszłość utrwalona w pamięci żyjących,-czynniki strukturalne- to Radzieje i sposoby funkcjonowania instytucji gospodarczych i politycznych, wzajemne stosunki klas i warstw społecznych,-czynniki wychowawcze- działalność wychowawcza państwa i sił politycznych, działalność wychowawcza sił społecznych, żywiołowe oddziaływanie wychowawcze w ramach małych grup społecznych tj. rodzina, sąsiedztwo, koleżeństwo. Źródła wiedzy o charakterze narodowym:-opinie Polaków o sobie-opinie cudzoziemców o Polakach,-zachowania zbiorowe w sytuacji zmiany społecznej,-wytwory kultury, czyli wartości, ideały i dążenia,-modele funkcjonowania państwa, gospodarki, organizacji społecznych,-funkcjonowanie w małych grupach, style komunikacji społecznej,-poziom i efektywność zaangażowania w życie społeczne,-współżycie z mniejszościami narodowymi,-zachowania na emigracji,-uczestnictwo w procesach samodoskonalenia i autokreacji,-poziom konsumpcji i nauki, sztuki i techniki,-wkład Polaków do światowej nauki, sztuki i techniki,-stosunek do własnej przeszłości i tradycji kulturowej, oraz poziom identyfikacji Polaków z tradycją historyczną i kulturą narodową.

Tabela- cechy narodowe Polaków

Zalety

Wady

Odwaga Męstwo Indywidualizm Poczucie godności Wierność ideałom Tolerancja Otwarcie na świat Dzielność w trudnościach Zdolność adaptacji do każdych warunków Umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych Religijność Przywiązanie do rodziny Duma narodowa Zdolność do szybkiego i efektywnego uczenia się Idealizm Komunikatywność Heroizm

Niezgodność ideałów z praktyką życia Kłótliwość Skłonność do przesady Słabość woli Brak długomyślności Skłonność do anarchii Egalitaryzm Malkontenctwo Emocjonalna religijność Skłonność do „zgniłego” kompromisy Krytykanctwo Skłonność do przekupstwa Brak samodzielności myślenia i wydawania prawidłowych sądów Nadawanie większego znaczenia opinii obcych, niż własnych Przedkładanie interesów cudzych nad własne

Zadanie edukacji dorosłych jest niwelowanie wad, a wzmacnianie zalet narodowych. Ważnym zadaniem jest podnoszenie sprawności w wydawaniu prawidłowych sądów. Dla tego zadania istotne jest poznanie często występujących zniekształceń poznawczych, do których należą:
- dostępność- za bardziej prawdopodobne uznaje się zdarzenia, które łatwiej sobie przypomnieć,
- reprezentatywność- polega na ocenianiu prawdopodobieństwa jakiegoś wydarzenia na podstawie podobieństwa do widocznych cech zbiorowości zdarzeń, z których pochodzi,
- pozorne korelacje- polegają na przekonaniu o współwystępowaniu pewnych zdarzeń czy zjawisk,
- iluzja kontroli- polega na tym, że niektóre osoby przypisują sobie możliwość wpływania na efekty zdarzeń, nawet gdy obiektywnie są to zdarzenia niepodlegające kontroli, (najczęściej tę cechę mają mężczyźni),
-myślenie logiczne- jest związane ze stosowaniem różnych rytuałów, które w mniemaniu osoby pozwalają na kontrolę nad wynikami zdarzeń losowych (np. amulety),
- zaprzeczenie przypadkowi, które służy przywróceniu wiary we własne umiejętności (np. gry losowe),
- wiara w szczęście, uważa się, ze jest to czynnik wpływający na bieg zdarzeń,
- nadzieje na sukces, wiąże się z silną wiarą, że w końcu się go osiągnie (tzw. pułapka barana).

Powszechnie obserwowane przekonania irracjonalne mają często postać następujących przekonań:
1. Istnieje pilna konieczność, abym był kochany/akceptowany przez wszystkich i za wszystko co robię,2. To straszne, koszmarne, katastrofalne gdy rzeczy i sprawy nie układają się po mojej myśli,
3. Zmartwienia spowodowane są wydarzeniami świata zewnętrznego, stanowią ich wynik oraz są skutkiem działań innych ludzi lub okoliczności,4. Jeśli zdarza się jakaś niebezpieczna lub wzbudzająca lęk sytuacja powinna ona mnie szalenie niepokoić,5. Łatwiej unikać lub zastępować czymś innym przeciwności życiowe niż stawić im czoło,6. Potrzebny mi ktoś lub coś silniejszy i większy ode mnie bym mógł się na nim wesprzeć,7. Powinienem być wszechstronnie kompetentny, osiągać sukcesy we wszystkim co robię i należy mnie za takiego uważać,8. Ponieważ pewne wydarzenie z przeszłości silnie zaważyło na moim życiu, powinienem bez końca się tym przejmować,
9. Ponieważ to co robią inni ludzie jest dla mnie bardzo istotne, powinienem za wszelką cenę tak ich zmienić, by odpowiadali moim oczekiwaniom,10. Człowiek może osiągnąć szczęście przez bierność i brak działania,11. Nie potrafię kontrolować moich emocji, więc kiedy mnie ogarniają po prostu nie mogę temu zaradzić.W każdym społeczeństwie istnieją promowane przez większość wzory osobowe, mają one dwojaki charakter:-normatywny- czyli płyną z myśli społecznej, religijnej lub pedagogicznej danego społeczeństwa,-rzeczywisty- uznawany i realizowany przez daną społeczność.
Ten drugi wiąże się ze społecznym szacunkiem, uznaniem, prestiżem, a często także z pozycją ekonomiczną osoby. Rozwój charakteru narodowego w dużej mierze zależy od tego jakie wzory są społeczeństwu prezentowane.

21. Umiejętności komunikacyjne ludzi dorosłych
Każdego dnia i w każdej minucie prowadzimy negocjacje, które mają zapewnić nam zaspokojenie osobistych lub wspólnotowych celów w warunkach konfliktu interesów. Konflikt może mieć charakter wewnętrzny, czasem nieuświadomiony, lub interpersonalny. Warunkiem satysfakcjonującego rozwiązania problemu jest przygotowanie się do niego i wybór właściwej strategii działania.

Faza przygotowania obejmuje:-sprecyzowania danej potrzeby-ustalenie jakimi sposobami może być ona zaspokojona, czyli określamy potencjalne cele-ustalamy własne ograniczenia,-zakres możliwej, zewnętrznej pomocy,-ustalamy przeszkody zewnętrzne,-określamy warunki brzegowe (to co jest przeze mnie akceptowalne)- jeśli ten warunek nie będzie zachowany, zrywamy umowę.

Istotne jest też aby dobrze znać osobę, która wybieramy do pomocy i sytuację ogólną, w której mamy rozwiązać problem.Zwykle bierze się pod uwagę:-czy istnieje jakaś relacja,-czy jest ona pozytywna lub negatywna,-czy byłoby wskazane utrzymanie wzajemnych kontaktów w przyszłości,-jak długa jest wasza znajomość, i jaka jest jej historia,-jaki jest poziom zaangażowania,-jaki jest stopień współzależności,-czy jesteście wobec siebie szczerzy i otwarci.

Drugim ważnym czynnikiem dla wyboru strategii wychowania jest potencjalny wynik rozmowy.
-na ile ten wynik jest dla Ciebie ważny,
-czy oczekujesz przewagi, lub całkowitej wygranej, a może wynik w ogóle nie jest ważny, ponieważ stosunki wzajemne są istotniejsze. Biorąc pod uwagę wzajemne relacje i wynik rozmów stosuje się następujące strategie:
-unikanie- podwójna przegrana- strategia polega na wycofaniu się z rozmowy lub potencjalnego konfliktu lub unikaniu ich. Osoba przegrywa zarówno relację jak nie uzyskuje założonego celu. Wybiera się je kiedy rozmowy mogą być kosztowne czasowo, finansowo lub mogą narazić dobre stosunki. Można ją stosować gdy potrzebujemy czasu do namysłu lub mamy lepszą alternatywę. Nie stosujemy unikania w relacjach długotrwałych, w zagrożeniu przemocą i mobbingiem.
-ustępstwo- przegraj, żeby wygrać. Przynosi duże korzyści dla relacji, ale cele są słabo realizowane. Osoba celowo przegrywa swój cel, aby wygrać relację. Jest użyteczna jeśli liczymy na rewanż, jeśli przypuszczamy, że cel może być osiągnięty w przyszłości, jeśli chcemy kogoś uzależnić, jeśli chcemy zyskać poparcie, lub zneutralizować wrogie uczucia. Nie można stosować w rozmowach czy działaniach długofalowych, szczególnie z osobami rywalizującymi, w rozmowach z osobami egocentrycznymi, egoistycznymi, czy z zaburzeniami osobowości. Nigdy nie stosujemy jej na początku rozmowy.
-rywalizacja- wygraj chociaż przegrasz. Strategia ta polega na osiągnięciu wysokiego wyniku za wszelką cenę w sytuacji gdy nie interesują nas przyszłe kontakty z drugą osobą. Strategia prowadzi do osłabienia, ochłodzenia lub zerwania stosunków. Zastosowanie: jeśli rozmowa jest jednorazowa i nie spotkamy się nigdy więcej, jeśli stosunki z drugą osobą w przyszłości nie są ważne, jeśli mamy słaby kontakt z tą osobą, jeśli osoba ma złą opinię i trzeba się przed nią bronić. Strategia zaostrza różnice między stronami, cechuje ją brak zaufania, ponieważ jej celem jest zmuszenie do ustępstw. Główne założenie to: ja wygrywam, ty przegrywasz. Strony uważają, że ich cele wykluczają się wzajemnie i wygrać może tylko jedna z nich.
-współpraca,
-kompromis.

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

4.10.13r.- konwersatorium 1

Tożsamość andragogiki- andragogika jest to refleksja naukowa nad wychowaniem i edukacją albo oświatą ludzi dorosłych. Jej rozwój rozpoczął się w 1950r. ubiegłego wieku z chwilą włączenia badań nad edukacją dorosłych struktur uniwersytetów europejskich i amerykańskich i nadanie im formalnego statusu nauki akademickiej. Badanie akademickie nad wychowaniem dorosłych rozpoczęły się dekadę później.
Przyjęto 4 stanowiska w rozumieniu andragogiki:
1. R. Boyd, W. Apis- wg których jest to dyscyplina teoretyczna wytwarzająca wiedzę intradyscyplinarną- andragogika ma status porównywalny do psychologii i socjologii, dlatego należy odrzucić zapożyczenie pojęć i teorii.

2. J. Jonson- jest to dyscyplina praktyczna wytwarzająca wiedzę interdyscyplinarną- w tym ujęciu andragogika rozwija się w ,,poprzek'' autonomicznych dyscyplin nauk społecznych (psychologicznych), socjologii, historii i innych, czerpiąc z nich wiedzę korespondującą z problematyką wychowania i edukacji dorosłych i integrując je w struktury epistemologiczne adekwatne do zakładanych dla niej celów.
W tym ujęciu andragogika zapożycza wiedzę teoretyczną z innych dyscyplin ale prowadzi własne badania nad wychowaniem i edukacją dorosłych prowadzących do wiedzy praktycznie użytecznej i optymalizacji praktyki edukacji i wychowania dorosłych.

3. M.S. Knowles, Knox- jest dyscypliną normatywną wytwarzającą wiedzę metodyczną. Wg niego andragogika to sztuka i nauka dopomagająca ludziom dorosłym uczyć się albo jak pisze Knowles to nauka dostarczająca wiedzy, która może być użyta przez praktyka do doskonalenia praktyki. Stawia się pytanie o zachowanie edukacji dorosłych czyli ich motywację, proces, jakość i optymalizację.

4. Jest wiedzą praktyczną pozbawioną statusu dyscyplinowego. Uznaje się, że istniejąca widza służy przede wszystkim do legitymizacji społecznych różnic i podziałów co stanowi niewidoczną ideologiczną funkcję np. podział dzieciństwo, dorosłość.
Kategoria wszechstronnego rozwoju osobowości, potrzeba edukacyjna. Teoria- praktyka co sprawia, że andragogika nie jest dyscypliną nauki ale obrazem wiedzy.

Wg powyższych autorów w andragogice ważne są też pytania o cechy dorosłości edukacyjnej:
-autonomia i poczucie podmiotowości. Mają wyobrażenie o swojej przyszłości,
-bogactwo życiowych doświadczeń i aktywny stosunek do treści kształcenia,
-praktyczny stosunek do wiedzy i umiejętności,
-prezentystyczne oczekiwania wobec konsekwencji kształcenia.

11.10.13r.- konwersatorium 2

Różnice między dziećmi, a dorosłymi- wymiary zmian

1 wymiar- dominacja funkcji psychicznych:
-dzieci funkcje niższe- postrzeganie i pamięć
-dorośli funkcje wyższe- myślenie pojęciowe

2 wymiar- motywacja do zmian:
-dzieci- wewnętrzny
-dorośli- zewnętrzny

3 wymiar- nastawienie w działaniu:
-dzieci- proces uczenia i działania
-dorośli- efekt działania

4 wymiar- podatność na zmiany:
-dzieci- wynika z pierwotnej postawy twórczej, gotowości do zabawy, z otwartości plastycznych, dzieci lubią się zmieniać
-dorośli- są związani z postawą być efektywnym i przekazem społecznym

5 wymiar- struktura wiedzy:
-dzieci- słabo zróżnicowana wiedza naturalna, a źródłem wiedzy jest własne doświadczenie
-dorośli- występuje dobrze zróżnicowana wiedza naturalna, w której źródłem jest przekaz społeczny (wiedza potoczna i akademicka)

6 wymiar- kontrola i ocenianie:
-dzieci- brak zróżnicowania między oceną osoby, a jej zachowaniem. Dzieckiem kieruje potrzeba oceny afirmującej
-dorośli- silne zróżnicowanie w ocenie osoby i jej zachowania i osoba taka przejawia potrzebę oceny formatywnej.

18.10.13r.- konwersatorium 3 (tu były paradygmaty, ale ich nie ma na egzaminie, więc ich nie przepisuje)

25.10.13r.- konwersatorium 4

Teorie empiryczne w naukach społecznych

W strukturze każdej teorii naukowej można wyróżnić 3 poziomy:

1. To założenie o świecie wyrażające przekonanie badacza o tym co rzeczywiste- tezy ontologiczne oraz poglądy odnoszące się do wartościowej i pożądanej wiedzy jaką można i należy gromadzić. One regulują poczynania poznawcze- tezy epistemologiczne. Nie można tych tez falsyfikować.

2. Zawiera pojęcia teoretyczne, które zbudowane są z abstrakcyjnego i sztucznego języka, którego kategorie są instrumentem postrzegania, analizowania i artykułowania badanej rzeczywistości.

3. Stanowią teorie empiryczne, które odnoszą się wprost do świata empirycznego, orzekają coś o jego prawidłowościach, regularnościach i tendencjach. Mogą być więc prawdziwe lub fałszywe, ulegają potwierdzeniu lub zaprzeczeniu w zależności od tego jak się rzeczy mają naprawdę. Teorie empiryczne można falsyfikować.

Charakterystyka teorii empirycznych

W teoriach tych najwyższą i ostateczną instancją jest doświadczenie. Założenie to wyłoniło dwie wersje teorii empirycznej: pozytywistyczną i interpretatywną.
-pozytywistyczna- opiera się na tezie, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia od tzw. nagich faktów. Rozwój wiedzy naukowej polega tu na rozrastaniu się bazy empirycznej i przyroście liczby zdań obserwacyjnych formułowanych w języku pojęć obserwacyjnych, które potem przyjmują postać praw obserwacyjnych, empirycznych i eksperymentalnych. One z kolei tworzą przedmiot opisu i analizy naukowej.
Empirycznie uzasadnione twierdzenia podlegają systematyzacji teoretycznej, w której przyjmują postać powiązanych ze sobą praw przyczynowo- skutkowych ukazujących związki i zależności pomiędzy budującymi je zmiennymi, tłumacząc przebieg zdarzeń lub następstwo faktów. Indukcyjne uogólnienie niezawodnych, ustawowych faktów i logiczna i formalna formalizacja tworzy teorię naukową, czyli pojęciowy obraz badania rzeczywistości. Dlatego w teorii empirycznej uważa się, że wiedza ma charakter ostateczny i nieprzemijalny.
Pozorna rzeczywistość nie jest tutaj odwzorowaniem rzeczywistości ale jest skonstruowana przez badacza. Stąd dla teorii kluczowa jest orientacja badacza, kapitał intelektualny i źródła założeń teoretyczno- twórczych.

Przykłady teorii empirycznej
-pozytywistyczne w andragogice
W latach 60 i późniejszych ubiegłego wieku dla andragogów najważniejszych zagadnieniem była aktywność edukacyjna dorosłych i jej motywacje. W pierwszej dekadzie w badaniach zakładano, że człowiek jest istotą reaktywną, jego działania są wymuszone potrzebą osiągnięć i potrzebą zniesienia dysonansu poznawczego, dążeniem do osiągnięcia homeostazy, chęcią podwyższenia lub utrzymania samooceny, pragnieniem zdobycia nagród i uniknięcia kar. Te potrzeby uznają za motywację kształcenia dorosłych.
Po roku 70 powstała nowa ontologia człowieka jako istoty aktywnej, inicjującej i działającej dla realizacji odczuwalnych wartość, osiągnięcia pożądanych celów. Kształtowanie własnego życia zgodnie z własnym planem. Kontrolowanie biegu zdarzeń, wpływanie na ich jakość. Doświadczanie satysfakcji z własnego działania i ponoszenie za nią odpowiedzialności. Uważano, że wymienione czynniki stanowią motywację edukacji dorosłych.
W teorii tej największe znaczenie miała teoria potrzeb (Maslow) została ona opracowana w oparciu o badania kliniczne. Nie ma wystarczających podstaw empirycznych, a badania laboratoryjne zanegowały większość zależności. Maslow też nie określił czym jest potrzeba, ani jaki ma charakter. Mimo to teorię wykorzystywano do badań andragogicznych, i dzięki nim wyłoniono 3 odmiennie nastawione di kształcenia grupy dorosłych.

1. To osoby zorientowane na cele kształcenia, które traktują instrumentalnie w celu zwiększenia kompetencji,

2. To osoby zorientowane na uczestnictwo edukacyjne, czyli potrzebę przebywania z innymi, pragnienia ucieczki od samotności, kłopotów,

3. Osoby o silnej motywacji poznawczej i rozwojowej, które są zorientowane na sam proces uczenia się.

Badania zjawisk edukacyjnych doprowadziły do wyłonienia następujących wniosków:

-im wyższy status społeczno- ekonomiczny, tym wyższy udział w edukacji; na najniższym poziomie edukacja ma formę samokształcenia,
-im wyższe wykształcenie formalne tym większe prawdopodobieństwo późniejszego uczestnictwa o oświacie,
-motywacja edukacyjna dzieci i młodzieży ma charakter zewnętrzny, a ludzi dorosłych wewnętrzny,
-decyzje motywacyjne w edukacji dorosłych związane są z oceną wcześniejszych doświadczeń edukacyjnych,
- osoby z zewnętrznym poczuciem kontroli (osoby, które nie podejmują same decyzji) niechętnie podejmują decyzje edukacyjne,
- wcześniejsze doświadczenie edukacyjne decyduje o poziomie poznawczego zaangażowania w treści oświatowe i rezultaty uczenia się.


8.11.13r.- konwersatorium 5

Edukacja a środowisko społeczne
Edukacja dorosłych zależy od ról jakie oni pełnią oraz od klasy, do której należą. Niektóre klasy cenią wykształcenie bardziej niż inne. Edukacja należy do nich etosu, jest elementem kultury grupy i standardem dla wszystkich jej członków. Możemy więc stwierdzić, że edukacja dorosłych zależy od oceny ich grup odniesienia normatywnego. Stopień uczestnictwa w edukacji zależy też od dotychczasowego zaangażowanie oświatowego.

Teoria ugruntowana
Wg tej teorii człowiek jest motywowany do działania jedynie sytuacją. Sytuacja zapośredniczona jest w symbolach, w znaczeniach działań innych, a porządek społeczny nie jest wyprowadzony z praw przyrody ale skonstruowany.

3.Teorie wymyślone
Powstały jako wynik zakwestionowania empiryzmu. Głównym przedstawicielem jest Popper, wg którego postęp naukowy nie polega na gromadzeniu wiedzy ale na myślowym zgadywaniu świata, konstruowaniu jego projekcji, ponieważ śmiałe idee i spekulacje myślowe to jedyne środki interpretacji natury.

Dwa typy teorii wymyślonych
- zaksjomatyzowane
-eklektyczne

4.Teorie nieformalne
-powstały z konstatacji nad niewystarczalnością nauki akademickiej i odkryciem, że tworzywem świata społecznego jest wiedza potoczna. Wiedza potoczna składa się z wiedzy o świecie, o ludziach, miejscach, zdarzeniach i relacjach między nimi to jest tzw. wiedza deskryptywna.
-wiedza proceduralna, obejmuje reguły działania, manipulowania i wywierania wpływu, dzięki której można osiągnąć odpowiednie cele.
-wiedza normatywna- przekonania o tym co dobre, złe, ładne, brzydkie, pożądane i niepożądane. Ta wiedza może być uświadamiana lub nie. Może być jawna i ukryta ale zawsze wyznacza granice percepcji i stanowi ramy naszego myślenia.

Badania naukowe opierają się na zasadach:
-oparcie refleksji na tzw. przedsądach i przedrozumieniu, uzyskana wiedza nie ma charakteru uniwersalnie ważnego i prawomocnego
-wiedza zależy od interesów badaczy, w badaniach tych występuje ryzyko związane z naruszeniem rutyny i zasad etycznych, żadne dane empiryczne i źródła nie mogą być uprzywilejowane lub deprecjonowane
-teoria i praktyka podlegają transformacji.

Wiedza potoczna jest silniejsza niż wiedza naukowa.

przykłady konotacji pozytywnej, przyklady metody nauczania podającej, 5 kryteriow czasu dobrze wykorzystanego, tabelke adaptacyjną,

przyklady organizacji programu młodzież

polskich andragogow wymienic

zagranicznych andragogow

komponenty sokrateca

przyklady metody podająco poszukującej

tabelke adaptacyjna i nieadapt

konotacje negatywne

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////ODPOWIEDZI////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

Konotacja negatywna	Konotacja pozytywna
inercja (bezwolność) indyferencja (obojętność) apatia (zobojętnienie emocjonalne) brak inicjatywy paraliż wyuczona bezradność uległość ( nieasertywność ) bierna agresja uprzedmiotowienie bycie manipulowanym bycie wykorzystywanym pozycja ofiary zniewolenie	Sen, relaks Bierne doświadczanie Kontemplacja Pokora Akceptacja świata ( kwietyzm ) Nie-działanie ( wu-wei )

Adaptacyjne funkcjonowanie	Nieadaptacyjne funkcjonowanie
Zmienne opisowe
Percepcja życiowej sytuacji w kategoriach zysków i osiągnięć Trudności i problemy jako wyzwania Ocena przyszłości w kategoriach możliwości i szans Orientacja na przyszłość Spójna orientacja wartościująca Wiara we własną zdolność do kierowania swym życiem i rozwiązywania problemów Problemowo zorientowane strategie radzenia sobie ze stresem Palstyczność w łączeniu różnych strategii radzenia sobie	Percepcja życiowej sytuacji w kategoriach strat i porażek Trudności i problemy jako zagrożenia Ocena przyszłości w kategorii ograniczeń Orientacja na teraźniejszość - presja czasu Konflikt postaw wartościujących Zwątpienie we własną zdolność do kierowania własnym życiem i niewiara w zdolność rozwiązywania problemów Emocjonalnie zorientowane strategie radzenia sobie ze stresem Sztywność w stosowaniu strategii radzenia sobie
Zmienne wyjaśniające
Optymizm i sprawczość Prężność ego Zrównoważenie i otwartość na doświadczenie	Pesymizm i bezradność Sztywność ego Neurotyzm i brak otwartości na doświadczenia

Program Sokrates ,- powstał w 1995r. na 5 lat, a potem został przedłużony. Jest adresowany do wszystkich sektorów edukacji. Celem Sokratesa jest poprawa jakości edukacji przez: nauczanie języków UE-rozwój współpracy i wyjazdów studentów oraz kadry akademickiej w celach pogłębiania wiedzy o kształcenie europejskie-nowe metody dydaktyczne oraz badania problemów polityki edukacyjnej

Nazwa	Zakres działania
Comenius	Wspiera edukację szkolną. Jest realizowany na poziomie przedszkoli, szkół podstawowych, średnich wszystkich typów. Hasłem jest „Europa w szkole”. Nastawiony na zawieranie porozumień przez szkoły z różnych krajów UE w celu opracowania wspólnych programów nauczania.
Erasmus	Szkolnictwo wyższe. Fundusze są wykorzystywane w Procesie Bolońskim do organizowania projektów pilotażowych, seminariów i grup studyjnych tworzących i testujących instrumenty harmonizowania szkolnictwa wyższego w Europie
Gruntvidg	Kształcenie dorosłych. Popiera rozwój materiałów i usług edukacyjnych, wykorzystywanych w krajach UE. Promuje współprace między instytucjami prowadzącymi kształcenie dorosłych. Polepsza jakość pracy nauczycieli. Promuje dokształcanie się przez całe życie oraz rozpowszechnia przykłady dobrej praktyki w tym zakresie.
Minerva	Kształcenie otwarte na odległość. Obejmuje pogłębianie motywacji nauczycieli, studentów, menedżerów i osób odpowiedzialnych za politykę edukacyjną. Zwiększa zasoby nowoczesnych metod, a także rozpowszechnia najlepsze rozwiązania w edukacji
Lingua	Języki obce. Program wspiera działania ukierunkowane na: utrzymanie i rozwój różnorodności językowej w całej UE przez podnoszenie poziomu nauczania i uczenia się języków obcych.
Arion	Wizyta studyjne. Program ma na celu organizowanie wizyt studyjnych dla przedstawicieli administracji oświatowej różnych szczebli zarządzania edukacja.
euridice	Europejska sieć informacji o edukacji obejmująca państwa członkowskie UE, europejskiego obszaru gospodarczego, kraje stowarzyszone z unią.

Program Młodzież- wspiera integracją społeczną ludzi młodych w wieku od 15 do 25 lat. Możliwe są:-wymiana młodzieży,-inicjatywy lokalne,-wolontariat.Cele:-walka z rasizmem i ksenofobią,-poznanie różnorodności kulturowej,-poznanie wspólnego dziedzictwa.Program obejmuje:-akcja pierwsza- młodzież dla Europy- wymiana-akcja druga- wolontariat europejski-trzecia- inicjatywy młodzieżowe-wspólne działania- projekty regionalne i lokalne-działania wspierające dla animatorów, liderów, instruktorów i opiekunów samorządowych.

Rodzaje metod:-PODAJĄCE- wykład, odczyt, prelekcja, opowiadanie, gawęda, przemówienie, instruktaż, kazanie i przykład osobisty-poszukujące- dyskusja, konsultacja, pogadanka, rozmowa i sprawdzanie wyników,-PODAJĄCO- POSZUKUJĄCE- referat, obserwacja, pokaz, ekspozycja, praca z książką, ćwiczenia, laboratorium, eksperyment,,-aktywizujące- metoda przypadków, inscenizacja, sytuacyjna, gier planowanych, poczty codziennej i burza mózgów.

Z dojrzewaniem wiąże się też preferowany stosunek do czasu:
1.na przeszłość i tradycję- przeszłość jest punktem odniesienia w ocenie zdarzeń aktualnych i przyszłych, powraca stale, jest przedmiotem wspomnień i idealizacji, a czas obecny jest ważny i ciekawy o tyle o ile do niej nawiązuje. Orientacja ma pozytywny wpływ, jeśli jej treścią są pozytywne wspomnienia, negatywne jeśli traumatyczne.

2.na tu i teraz- koncentracja na tym co obecne, na unikaniu strat doraźnych i takich przykrości. Osoby starają się odzyskać maximum przyjemności i korzyści w danej chwili. Osoba nie analizuje swojego postępowania ani w odniesieniu do przeszłości ani do przyszłości.

3. na przyszłość (futurystyczna)- istotne jest tylko to co będzie. Osiągnięte sukcesy nie przynoszą satysfakcji i osoba się nimi nie cieszy. Orientacja ta może też łączyć się z kontestacją teraźniejszości i przeszłości, anarchią lub biernością. Jej negatywny charakter może też łączyć się z lękiem o przyszłość i oczekiwaniem trudności.

Czas dobrze lub źle wykorzystany
1. zaspokojona jest potrzeba podmiotowości w zachowaniach społecznych. Brak zaspokojenia wywołuje lęk przed rolą marionetki.
2.zaspokojona potrzeba posiadania wewnętrznego przekonania, że doznawane uczucia są szlachetne. Brak tego wywołuje lęk przed nieistnieniem dobroci.
3. zaspokojenie potrzeby przynależności do określonej wspólnoty ludzkiej i duma, a przynajmniej zadowolenie z tej przynależności, jeśli wspólnota postrzegana jest jako gorsza rodzą się frustracje i tzw. świadomość kondycji pariasa (parias- członek najniższej kasty w Indiach).
4. Zaspokojenie potrzeby posiadania nadziei na nieśmiertelność. Jej brak rodzi lęk przed unicestwieniem.
5. Zaspokojenie poczucia ważnej misji. Chodzi o posiadanie na tyle ważnego celu wokół którego można zorganizować całe życie. Jej brak rodzi poczucie pustki życiowej.
Niezaspokojenie tych wartości sprawia, że osoba czuje zniechęcenie, rozczarowanie, niepokój, ma poczucie zmarnowanego czasu, czyli zmarnowanego życia. Kierowanie swoim rozwojem w tym aspekcie polega więc na tworzenie planów długoterminowych, odraczania gratyfikacji w czasie, na samokontroli, aktywności i zdolności do zachowań skierowanych ku przyszłości.

August Cieszkowski- zajmował się kształceniem robotników, a oświatę dorosłych nazywał drugim torem oświatowym. formy: -inicjatywy kulturalno- artystyczne np. odczyty, prelekcje, akademie-uniwersytety ludowe,-ruch samokształceniowy.

Ludwik Krzywicki-1902-,,Systemy wykształcenia i o wykształceniu ogólnym''. Nie dla daleko posuniętej specjalizacji zawodowej. Kształcenie dorosłych powinno być uzupełnieniem w zakresie wykształcenia ogólnego.

Stanisław Karpowicz- doskonalenie moralne i samokształcenie jako podstawowa droga do zdobycia rzetelnej wiedzy, rozwinięcia umysłu i zainteresowań. Rozwój człowieka-doskonalenie moralne.

Helena Radlińska-1908-1914r. napisała pierwszy podręcznik z pedagogiki dorosłych.1913- ,,Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja''. Uznała wychowanie jako fakt społeczny, proces całożyciowy pozostający w ścisłym związku z warunkami życia społecznego. Po odzyskaniu niepodległości- walka z analfabetyzmem dorosłych.

Maria Librach- ,,Dorosły, a dziecko''-dorosły ma lepsze możliwości uczenia się ze względu na większą zdolność koncentracji i uwagi oraz całościowe, analityczne i obiektywne postrzeganie.

Florian Znaniecki- w przyszłości na skutek rozwoju wiedzy i techniki, wychowanie będzie się odnosić jedynie do ludzi dorosłych. U dzieci socjalizacja, u dorosłych wychowanie.

Kazimierz Korniłowicz- praca z dorosłymi powinna obejmować także rozwój możliwości twórczych i kształtowanie aktywnego stosunku do upowszechnianych treści. Zainicjował badania nad czasem wolnym.

Józef Chałasiński- wyróżniał 8 funkcji oświaty dorosłych:1. Popularyzacyjna- dostarczenie informacji o tym co dzieje się w grupie społecznej, co inni myślą i robią2. Integracyjna- to wspólnota zadań i ideałów, do których dąży każda grupa3. Rozdzielcza- ułatwianie procesu przemieszczania się jednostek w płaszczyźnie społeczno- zawodowej.4. Adaptacyjna- przystosowanie jednostki do nowych warunków i stwarzanie jej środowiska współżycia społeczno- kulturalnego.5. Ekonomiczna- rozbudzanie dążenia do awansu społecznego i wpływania na ukształtowanie się podaży wykwalifikowanych pracowników6. Polityczna- dążenie do zabezpieczenia równowagi sił grup w układzie państwowym7. Konserwatywna- to ochrona i zachowanie tradycyjnych wartości grupowych8. Konstruktywna- dążenie do postępu.

Po II wojnie światowej andragogikę uprawiali naukowcy Bogdan Suchodolski, Tadeusz Wujek, Turos. Na uwagę tez zasługują badania Aleksandra Kamińskiego i Ryszarda Wroczyńskiego

A. Gennep-dla rozwoju człowieka dorosłego wielkie znaczenie w starożytnych cywilizacjach miały obrzędy przejścia, dzięki którym człowiek przyjmował rolę dorosłą i zyskiwał siły do pokonania ewentualnych kryzysów. Jego dzieło pomogło przełamać przesądy naukowe o niemożności rozwoju dorosłych. Uport odrzucił determinujące znaczenie dzieciństwa prezentowane w psychoanalizie Freuda, Jung zaś twierdził, że pełnię człowieczeństwa osiąga się tylko przez rozwój w życiu dorosłym.

Wybrane teorie rozwoju człowieka

Carl Jung rozwój człowiek-proces całożyciowy, a problemom nadawał charakter wyzwań rozwojowych prowadzących do tzw. indywiduacji- czyli do jedności i pełni. Dzielił Zycie na dwie połowy, pierwsza jest czasem ekspansji, rozwój jest nieco jednostronny, zorientowany na zakładanie rodziny i pracę zawodową. Człowiek rozwija tzw. personę, którą posługuje się w kontaktach społecznych i która ma funkcję adaptacyjną. Posługiwanie się personą prowadzi do zaniedbania innych cech i tworzy się tzw. cień. W połowie życie człowiek dokonuje bilansu. Zmieniają się zainteresowania, wartości i kryteria oceny zjawisk życiowych. Osoba zwraca się ku sobie, integruje myślenie, uczucia i intuicję, odkrywa w sobie nowe cechy i tendencje, stara się pokonać przeciwieństwa: młodość, starość, twórczość, destrukcja, męskość, kobiecość, przywiązanie, odosobnienie. Człowiek rozpoznaje je w sobie i akceptuje cechy drugich płci, anima, animus i rozwija je. Rozwija się introspekcja, która rodzi się ze świadomości przemijania i skończoności życia. Problemy życiowe są rozwiązywane innymi środkami niż w pierwszej połowie. Odchodzi się od persony, poznaje cień, integruje animusa i animę, a śmierć traktuje się jako etap spełnienia.
Wg Junga kontynuacja stylu życia pierwszej połowy w drugiej zawsze prowadzi do zaburzeń.

Eliot Jaques w rozwoju człowieka występują krytyczne fazy, z którymi są związane intensywne zmiany. Nazywa je kryzysami połowy życia (35-40r.ż.). Temat kryzysu ma charakter uniwersalny dla wszystkich, uważa się, że po przejściu kryzysu zmienia się charakter aktywności człowieka, staje się bardziej refleksyjna, kontemplacyjna, filozoficzna, ustaje lęk przed śmiercią, zanika dychotomiczne myślenie, pojawia się uczucie rezygnacji i presji czasu. Rozwiązanie kryzysu uzależnione jest od: -wczesnodziecięcych doświadczeń, -równowagi między instynktem życia, a instynktem śmierci, -od poczucia sukcesu i stabilizacji uzyskanych w pierwszej połowie życia.Prawidłowe rozwiązanie kryzysu polega na afirmacji własnej śmierci, umocnieniu ego, integracji wewnętrznej i poczuciu bezpieczeństwa.

Roger Gould życie przebiega etapowo, a rozwój obejmuje kilka głównych tematów: poczucie czasu, postawy wobec siebie i odniesienia do innych ludzi. Rozwój polega na transformacji koncepcji siebie w kierunku niezależności, oraz na porzucenia schematów i stereotypów, charakterystycznych dla dzieciństwa, do których zalicza przekonania:-nie ma na świecie zła ,śmierci zagrożenia,-poczucie bezpieczeństwa może trwać zawsze,-śmierć nie może zdarzyć się mnie, ani tym których kocham,-nie można żyć bez protektora,-nie ma życia poza własną rodziną,-jestem niewinny.Pojawia się nowa postawa:1. Cokolwiek mam zrobić, muszę to zrobić teraz,2. Nic nie zrobi się samo.

Jan Condorcet (1794r) postulował oświatę dorosłych w postaci: powszechnym wykładów, publicznych bibliotek, do tej pory były tylko zbiory prywatne i królewskie, czytelni i muzeów. -człowiek powinien być kształcony przez całe życie, a wiedzę traktował jako fundament postępu społecznego. Książka Pain'a pod tytułem ,,Prawa człowieka''- prawo każdego człowieka do oświaty. Podobnie Karol Fourier-1837r. i Robert Owen- 1858r. organizowali dla ludności kluby dyskusyjne, czytelnie, świetlice, wykłady i odczyty.

• Edward Thorndike zm1949r. W ,,uczeniu dorosłych (1928r.) dowodził, że dorośli mogą się uczyć tak samo dobrze, jak dzieci i młodzież, a ponadto posiadają dodatkowe cechy osobowości wspomagające efektywne uczenie się, jak: intensywność i jasność zainteresowań, wiek jest czynnikiem drugorzędnym, a najważniejsze są: zainteresowania, włożona w edukację energia i czas. Badania innych psychologów w pełni to potwierdziły.Dla rozwoju andragogiki znaczące są dzieła Buhler- analiza treści cykli życia, teza o traktowaniu życia jako procesu ciągłego rozwoju, od urodzenia do śmierci. Kidd ,,Jak uczą się dorośli''Knowles- całościowa teoria wychowania i kształcenia dorosłych.

G. Simmle (1918r.) rozwój dokonuje się przez wymianę rozpiętą między egoizmem, a altruizmem. Z jednej strony występuje życzliwość i pragnienie sprawiania innym radości, z drugiej chęć, aby względy te powracały do nas w postaci uznania, szacunku i wzmacniały nasze poczucie wartości. Wdzięcznoś, którą uważał za uzupełnienie prawa stanowionego-jedną z najsilniejszych więzi społecznych, a jej brak powoduje rozpad struktur społecznych. Dawanie i branie nie ma tylko materialnego charakteru, można dawać swoją osobowość, wartości intelektualne, emocjonalne, siły witalne i duchowe, kompetencje interpersonalne. Osoba dojrzała zachowuje równowagę między dawaniem i braniem.

Bronisław Malinowski-człowiek jako istota racjonalna działa zgodnie z ekonomiczną zasadą najmniejszego wysiłku, rozwija się poprzez wymianę stosując tę zasadę. Procesy wymiany zapoczątkowana są przez potrzeby psychologiczne. Wymienia się nie tylko przedmioty materialne, ale także symbole, co ma znaczenie dla integracji i solidarności grupy społecznej.

P. Blau- życie społeczne jako rynek, na którym jednostki wzajemnie negocjują aby uzyskać korzyści. Te korzyści to: pieniądz, uznanie, szacunek i uległość. Procesy wymiany inicjowane są nie tylko chęcią pozyskania dóbr materialnych ale także atrakcyjnością partnera, współzawodnictwem z nim, pragnieniem różnicowania, pragnieniem integracji i chęcią opozycji. Konflikty powstają wtedy, gdy narusza się normę wzajemności i sprawiedliwości. W życiu indywidualnym chodzi o doprowadzenie do tzw. zgniłego kompromisu.

R. Emmerson- wskazał na kluczowe dla stosunku wymiany pojęcia tj. sieć wymiany, uzależnienia, władza i równowaga. Wymiana między jednostkami i wspólnotami powinna być wzorcem dla całej wymiany społecznej.

23

---