ZAGADNIENIA DO EGZAMINU Z DIETETYKI (obrona prac) 2011/2012

1. Warunki jakie powinno spełniać odżywianie dietetyczne

Żywienie dietetyczne stosujemy gdy nasz stan zdrowia wymaga jakiejś modyfikacji w

• wartości odżywczej naszej diety

• wartości energetycznej naszej diety

Zalecenia żywienia dietetycznego co do składu, ilości posiłków i potraw uwzględniają:

- rodzaj schorzenia i stadium choroby

- wiek, płeć, stan fizjologiczny

- rodzaj pracy i tryb życia człowieka

Żywienie dietetyczne:

• wyrównuje niedobory energii i składników odżywczych

• pokrywa zwiększone zapotrzebowanie na utracone w chorobie składniki odżywcze

• eliminuje składniki odżywcze które są alergenne lub nie są metabolizowane i szkodzą (przy upośledzonej przemianie np. tłuszczów)

• oszczędza chory narząd

• poprawia skuteczność leczenia, uwzględniając interakcje

• zmniejsza częstotliwość powikłań i zgonów, skraca czas choroby.

2. Podział i krótka charakterystyka ogólna diet leczniczych

Podział diet leczniczych:

1. podstawowa

2. łatwo strawna

3. łatwo strawna o zmienionej konsystencji:

• półpłynna

• płynna,

• płynna wzmocniona,

• do żywienia przez zgłębnik lub przetokę

4. łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu

5. łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie kwasu solnego

6. łatwo strawna bogatobiałkowa

7. łatwo strawna niskobiałkowa

8. ubogoenergetyczna

9. kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych

10. z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów

11. diety specjalne stos. w celiakii, galaktozemii, fenyloketonurii

Oprócz tych diet powinno się uwzględnić:

- diety z modyfikacjami składników mineralnych ( np. niskosodowa, bogato potasowa, bogatożelazowa, o kontrolowanej zaw. wapnia.)

- diety eliminacyjne ( zalecane w alergiach i nietolerancjach pokarmowych.)

- dietę bogatoresztkową (bogata w błonnik)

Ad a) dieta podstawowa

-bez specjalnych zaleceń dietetycznych

- zgodna z zasadami prawidłowego odżywiania (białka 10-15 % całodz. energii, tłuszcz do 30 %, w tym kwasy tł. nasycone do 10% całodz. energii)

-nie zaleca się spożywać pokarmów tłustych, trudno strawnych, mocno przyprawionych i wzdymających ale nie zabrania się tych potraw.

Zastosowanie: wszyscy chorzy nie wymagający specjalnej diety

Ad b) dieta łatwo strawna

Dieta łatwostrawna to zmodyfikowana dieta podstawowa, oszczędza przewód pokarmowy.

Ogólne zasady:

- wyklucza się pokarmy smażone, pieczone w tłuszczu , zawierające duże ilości błonnika, ostro przyprawione

- posiłki trzeba spożywać regularnie, małymi porcjami, bez pośpiechu, nie później niż 2 h przed snem

- tłuszcze, węglowodany zgodnie z zas. dobrego żywienia, stosunek białka zwierzęcego i roślinnego ½ : ½

Ad c) dieta łatwo strawna o zmienionej konsystencji

• półpłynna - bez zmian wartości odżywczych

• płynna- płyny obojętne, stosowana krótko, nie uwzględnia zapotrzebowania energetycznego ani odżywczego, ma na celu nawodnić.

• płynna wzmocniona- pokarmy stałe zmiksowane+płyny, temp.25-37°C, pokrywa zapotrzebowanie na skł.odżywcze i energię

• do żywienia przez zgłębnik lub przetokę- zmiksowane mleko lub pokarmy stałe albo przemysłowe ŚSSP- bez zmian wartości odżywczych.

Zastosowanie:

• choroby przewodu pokarmowego - st. zapalne błony śluzowej żołądka i jelit

• nowotwory przewodu pokarmowego

• choroby nerek w okresie wyrównania

• choroby infekcyjne z wysoką ciepłotą ciała

• choroby zapalne płuc i opłucnej o przebiegu ostrym

• zaburzenia krążenia płucnego

• okresy rekonwalescencji

• chorze leżący przed diagnozą

• chorzy w wieku podeszłym

Ad. d) Dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu

Zmniejsza produkcję żółci i lipaz trawiennych. Oszczędza wątrobę, drogi żółciowe i trzustkę przy zmniejszonej ich aktywności wydzielniczej.

Zastosowanie:

• ostre i przewlekłe zapalenie wątroby lub trzustki

• przewlekłe zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych,

• kamica żółciowa,

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Ad. e) dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie HCl

Rygorystyczna dieta łatwo strawna, oszczędza przew.pokarmowy, polepsza wchłanianie i trawienie.

Zastosowanie:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, refluks, przewlekłe nieżyty jelit, zespoły po wycięciu żołądka lub jelit.

Ad. f) Dieta łatwo strawna bogatobiałkowa

Na ogół 1,5-2g białka na kg m.c. (około 100-150g/dziennie) 2/3 białek powinno stanowić białko zwierzęce.

Zastosowanie:

• wyniszczenie organizmu,

• poparzenia,

• choroby z wysoką ciepłotą ciała,

• choroby nerek i wątroby

Ad. g) Dieta łatwo strawna niskobiałkowa

Przy zaawansowanej niewydolności: białko mniej niż 0,5g/kg m.c.(około 20-40 g/dziennie)

Zastosowanie:

• niewydolność nerek i/lub wątroby

Ad. h) Dieta ubogoenergetyczna

Wartość energetyczna od 1000-1500 kcal.

Zastosowanie:

• nadwaga,otyłość

• czasem rekonwalescencja

Ad. i) Dieta o kontrolowanej zawartości kw.tłuszczowych

Zastosowanie:

• hipercholesterolemia,

• hiperlipoproteinemia,

• miażdżyca

Ad. j) Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów

Zastosowanie:

• cukrzyca typu 1 i 2

3. Charakterystyka i zastosowanie diety łatwostrawnej

Dieta wskazana jest

• w stanach zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit

• w nadmiernej pobudliwości jelita grubego

• w nowotworach przewodu pokarmowego

• w wyrównanych chorobach nerek i dróg moczowych

• w chorobach infekcyjnych przebiegających z gorączką

• w zapalnych chorobach płuc i opłucnej o przebiegu ostrym

• w przewlekłych chorobach ul. oddechowego

• w zaburzeniach krążenia płucnego (zawał)

• w okresie rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych

• u chorych długo leżących

• dla osób w wieku podeszłym

Celem diety jest dostarczenie choremu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych oraz ograniczenie produktów i potraw ciężko strawnych.

Dieta łatwo strawna jest modyfikacją żywienia racjonalnego , ma szerokie zastosowanie w zakładach leczniczych. Powinna pokryć zapotrzebowanie energetyczne i dostarczyć takiej samej ilości składników pokarmowych, jak dieta podstawowa.

Dieta polega na doborze produktów łatwo strawnych oraz technik sporządzania posiłków, które czynią te potrawy przyswajalnymi.

Należy ograniczyć błonnik do 25 g/dobę, posiłki należy spożywać 4-5 razy w ciągu dnia, regularnie o określonych godzinach i niewielkich objętościach, 2 godz przed snem.

4. Stan odżywienia organizmu jako wskaźnik prawidłowej diety

              Stan odżywienia organizmu jest zależny od dwóch rodzajów czynników - wewnętrznych (choroby, zaburzenia wchłaniania i przyswajania składników odżywczych, zwiększone zapotrzebowanie na te składniki) oraz zewnętrznych (czynniki dietetyczne, społeczno - ekonomiczne, emocjonalne).

              W wyniku nieodpowiedniej podaży żywności może dojść do nadmiaru niektórych składników w organizmie bądź ich niedoboru.

              Stan niedożywienia organizmu (wskutek zbyt niskiej podaży pożywienia, lub nieodpowiedniego wchłaniania) może dotyczyć witamin, składników mineralnych, substancji budulcowych i energetycznych.

 

Niedobory pokarmowe oraz ich skutki:

 

1. Niedobory białkowo-kaloryczne (marasmus) oraz niedobory białka (kwashiorkor) - są skutkiem skrajnego niedożywienia organizmu i ciężko jest oddzielić od siebie te dwa zespoły. Można wyróżnić jeszcze typ mieszany - marasmic-kwashiorkor, jednak diagnostyka stwarza na tyle ogromny problem, że wydaje się on być wydzielony sztucznie. Do kwashiorkoru dochodzi w przypadku ubogiej w białka oraz bogatej w węglowodany. Często towarzyszą temu również niedobory witamin i składników mineralnych. Przy długim niedożywaniu białkowym i dużej podaży węglowodanów może dojść do podwyższenia stężenia insuliny w organizmie oraz obniżenia poziomu kortyzolu we krwi. Objawy kliniczne kwashiorkoru to: obrzęki, hipoalbuminemia, stłuszczenie wątroby, podwyższone stężenie insuliny w osoczu, często zmniejszone stężenie adrenaliny, niska zawartość tkanki tłuszczowej oraz możliwe zaniki mięśni. Niedobory białkowe prowadzą również do upośledzenia układu odpornościowego, w efekcie dochodzi do częstych zakażeń. U dzieci następuje opóźnienie rozwoju somatycznego (podwyższony poziom hormonu wzrostu, przy obniżonym stężeniu IGF-1 i leptyny) i wieku kostnego, występują również zaburzenia pokwitania (opóźniony wiek menarche u dziewcząt). Ponadto u dorosłych niedożywienie białkowe sprzyja zaburzeniom funkcjonowania układu rozrodczego, co prowadzi do bezpłodności.

2. Niedobory NNKT - niedobory kwasów n-3 prowadzą do zaburzenia pracy układu nerwowego dzieci przedwcześnie urodzonych. W okresie dzieciństwa szczególnie ważne są kwasy dokozaheksaenowy (DHA) oraz arachidonowy (AA), tworzą one prawidłową strukturę siatkówki i fosfolipidów w mózgu. Przypuszcza się również, że niedobory NNKT w trakcie ciąży przyczynia się do wewnątrzmacicznego opóźnienia rozwoju (IUGR). NNKT są prekursorami substancji biorących udział w reakcjach zapalnych oraz reakcjach krzepnięcia krwi: prostaglandyn, prostacyklin, tromboksanów i leukotrienów. Odpowiednia podaż oraz stosunek kwasów n-3 do n-6 przeciwdziała sklejaniu się płytek krwi i powstawaniu zmian miażdżycowych. Stosunek n-3 do n-6 ma również znaczenie w powstawaniu nowotworów. Względny niedobór kwasów n-3 zwiększa ryzyko wystąpienia raka gruczołu piersiowego, naciekania tkanki płucnej oraz przerzutom do innych narządów.

3. Niedobory tłuszczów - prowadzą do niedoborów energetycznych, utraty masy ciała i wyniszczenia. Wraz niedoborem tłuszczów pojawia się niedobór witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K). Może dojść do objawów skazy osoczowej i zaburzenia krzepliwości krwi z niedoboru protrombiny (przedłużone krwawienia i podbiegnięcia krwawe). Niedobory witaminy A objawiają się rogowaceniem skóry i nadmiernym złuszczaniem nabłonka, w późniejszym etapie kurzą ślepotą. W przypadku złego wchłaniania witaminy D dochodzi do osteomalacji. Przy niedoborach żywieniowych tłuszczów może dojść również do zaburzenia równowagi hormonalnej (cholesterol jest prekursorem testosteronu i estradiolu; tkanka tłuszczowa u kobiet jest „gruczołem” gdzie powstają estrogeny oraz reguluje poziom leptyny, co również wpływa na poziom hormonów płciowych).

4. Hipowitaminoza (stan niedoboru witaminy lub kilku witamin),. Objawy kliniczne niedoboru witamin zależą od funkcji jaką one spełniają w organizmie. Podobnie jest w przypadku niedoboru mikro- i makroelementów.

 

           W stanach nadmiarów pokarmowych może dojść do otyłości, nadciśnienia, miażdżycy i cukrzycy typu 2. Nadmiar składników energetycznych (węglowodany i tłuszcze) prowadzi do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej, może ona wynikać z namnożenia komórek tłuszczowych lub ich przerostu. Wskutek diety wysokotłuszczowej (szczególnie przy dużym spożyciu tłuszczy nasyconych) dochodzi również do odkładania się blaszki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych. W krajach o rozwiniętej cywilizacji odsetek osób otyłych jest wyższy, jednak dieta uboga w żywność nieprzetworzoną sprzyja niedoborom witamin i związków mineralnych. Dlatego nie tylko zawartość tkanki tłuszczowej, ale również badania biochemiczne dają pełen obraz stanu odżywienia osoby. W codziennym żywieniu należy uwzględnić nie tylko odpowiednie porcje pokarmów, ale również ich odpowiedni skład jakościowy. Częstym problemem żywieniowym są niedobory żelaza, wapnia i witaminy D oraz nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu.

           Na stan odżywienia organizmu oraz jego prawidłowe funkcjonowanie wpływa nie tylko podaż pożywienia, ale również częstotliwość spożywania posiłków. Ma ona wpływ na regulację ośrodka głodu i sytości, wydzielanie enzymów trawiennych oraz motorykę przewodu pokarmowego (być może również wpływa na metabolizm tkankowy). Prawidłowa dieta uwzględnia wiek, płeć, aktywność osoby oraz jej stan zdrowia jako czynniki warunkujące podaż energii oraz składników odżywczych.

 

5. Przyczyny i skutki niedożywienia u chorych

Przyczyny:

- choroba z jej konsekwencjami metabolicznymi,

- dieta chorych źle zaplanowana pod względem podaży energii, białek i innych skl odż.,

- głodzenie chorych podczas wykonywania badań diagnostycznych, leczenia i w okresie okołooperacyjnym,

- uboczne działanie leków, interakcje leków i składników pożywienia

- podawanie dożylne elektrolitów i glukozy przez okres powyżej 7dni bez podaży białka i skł energetycznych,

- ograniczona sprawność chorych, apatia, demencja

- brak zainteresowania lekarzy i pielęgniarek sposobem żywienia choryh.

Skutki:

NIEDOŻYWIENIE ENERGETYCZNE:

- śmierć z powodu braku pokarmu następuje u młodych, zdrowych ludzi po utracie 40-50% masy ciała, po ok. 2 mc

- u chorych, po dużym urazie lub po operacji, nie przyjmujących pokarmu, śmierć następuje po utracie 20-30% masy ciała i jest to konsekwencja powikłań zaburzeń metabolicznych

1. typu marasmus - związany z niedoborami białkowo-kalorycznymi, następstwem tego jest:

• zmniejszenie masy ciała przy prawidłowych stężeniach albumin i białka w surowicy krwi (wskaźniki te obniżają się w krańcowym wyniszczeniu)

• osłabienie siły mięśni

• niedokrwistość

• spadek odporności

• upośledzenie funkcji oddechowych, krążenia i trawienia

• jest następstwem głodzenia, urazów i stanów pooperacyjnych

2. typu kwashiorkor -niedożywienie białkowe występuje u chorym po dużym urazie, operacji lub zakażeniu ( dobrze odżywionych, nawet ze znaczne nadwagą)

Symptomy:

• obniżenie stężenia albumin i białek o krótkim okresie półtrwania we krwi

• zmiany struktury i koloru włosów, ich kruchość i wypadanie

• stłuszczenie wątroby

• upośledzenie wzrostu u dzieci

!!!! ROZWIJA SIĘ GWAŁTOWNIE, SZYBKO POWINNY BYĆ WYRÓWNANE ZABURZENIA WODNO- ELEKTROLITOWE I WŁĄCZONE ODŻYWIANIE POZAJELITOWE

3. typ mieszany: charakteryzuje się spadkiem masy ciała, obniżeniem stężenia białek w surowicy krwi i obniżeniem odporności komórkowej

- występuje:

* u chorych z nasilonym katabolizmem białek nie spożywających dostatecznych ilości białka i energii

* u chorych z niedożywieniem typu marasmus po przebytej operacji, urazie, zakażeniu

!!! KONIECZNE JEST WŁĄCZNIE LECZENIA ŻYWIENIOWEGO POZAJELITOWEGO LUB PRZEZ ZGŁĘBNIK Z UŻYCIEM DIET PRZEMYSŁOWYCH

KONSEKWENCJE NIEDOŻYWIENIA:

- wzrost liczby i nasilenie powikłań,

- wydłużenie okresu leczenia i rekonwalescencji,

- zmniejszenie skuteczności leków,

- wydłużenie pobytu chorego w szpitalu,

- wzrost całkowitych kosztów leczenia.

6. Metody oceny stanu odżywienia

Ocena stanu odżywienia

Stan odżywienia to stan zdrowia uwarunkowany sposobem żywienia. W ocenie stanu odżywienia wykorzystuje się cztery podstawowe metody:

- wywiad żywieniowy

- badania ogólnolekarskie

- badania biochemiczne

- badania antropometryczne

Wywiad żywieniowy dostarcza informacji na temat częstotliwości spożycia produktów w określonym czasie, liczby i rozkładu posiłków oraz preferencji żywieniowych. Jest przeprowadzany przez odpowiednio przeszkoloną osobę. Polega również na ocenie badanych posiłków w porównaniu z obowiązującymi zaleceniami i normami. 

Badania ogólnolekarskie polegają na szczegółowej obserwacji zewnętrznych powierzchni ciała takich jak: włosy, skóra, język, zęby, paznokcie w celu wykrycia klinicznych oznak niedoborów pokarmowych. Objawy mogą być niejednoznaczne, co może utrudniać ocenę dlatego też warto przeprowadzić wywiad na temat chorób w rodzinie, sytuacji społecznej, stosowania używek lub diet. 

Badania biochemiczne są przeprowadzane u osób u których stwierdzono stan chorobowy na podstawie badań ogólnolekarskich lub antropometrycznych, głównie w celu potwierdzenia diagnozy. Wykonywane są poprzez oznaczenia biochemiczne w płynach ustrojowych lub tkankach. Pozwalają przeanalizować stężenie składników odżywczych i ich metabolitów.

Wyróżnia się trzy rodzaje oznaczeń :

• oceniające stan odżywienia białkowego

• oceniające stan odżywienia witaminowego i mineralnego

• oceniające gospodarkę lipidową organizmu. 

Badania antropometryczne opierają się na ustaleniu cech morfologicznych organizmu oraz stopnia jego rozwoju. W odniesieniu do oceny stanu odżywienia stosuje się dwie grupy pomiarów:

• pomiary oceniające rozmiary ciała i stopień rozwoju fizycznego

• pomiary składu ciała

   Podstawowymi i najczęściej wykonywanymi badaniami są pomiary wysokości i masy ciała. Ich wyniki porównuje się do wskaźników wagowo-wzrostowych. Charakteryzują one względną masę ciała w stosunku do wysokości ciała. Najbardziej popularnym wskaźnikiem wagowo-wzrostowym jest wskaźnik Queteleta II, zwany też BMI (Body Mass Index).

7. Przyczyny rozwoju otyłości prostej

U 95% otyłych (przyczyna pierwotna):

- styl życia: czynniki środowiskowe,

- nadmierne spożycie tłuszczów i produktów bogatych w tłuszcze oraz cukry proste,

- mała liczba posiłków,

- mała aktywność fizyczna,

- czynniki genetyczne, fizjologiczne, metaboliczne i psychologiczne.

Czynniki genetyczne:

- dziedziczne skłonności do otyłości, 70% otyłych miało przynajmniej jedno z rodziców obciążone tym schorzeniem, w 20-40% przypadków choroby istotne znaczenie ma czynnik genetyczny - zaburzenia metaboliczne,

- skłonności do magazynowania tkanki tłuszczowej - zaburzona funkcja tkanki tłuszczowej,

- zmniejszona zdolność utleniania kwasów tłuszczowych w procesach beta-oksydacji,

- skłonność do obniżonego tempa przemiany materii - zaburzenia termogenezy,

- zaburzenia w wydzielaniu neurohormonów,

- zaburzenia w wydzielaniu hormonów: insuliny i kortyzolu,

- nieprawidłowy poziom lub niewrażliwość na TNFα, grelinę i leptynę.

Czynniki fizjologiczne:

- mechanizmy regulujące apetyt (ośrodkowy układ nerwowy - podwzgórze): ośrodek głodu - wyzwala mechanizmy poszukiwania pokarmu; ośrodek sytości - hamuje łaknienie,

- pobudliwość ośrodków głodu i sytości jest zależna od stężenia glukozy we krwi i pokrycia zapotrzebowania na energię,

- hamowanie łaknienia: insulina, gastryna, leptyna,

- wzmagają łaknienie: endorfiny (peptydy opioidowe), neuropeptyd Y.

Czynniki metaboliczne:

- niskie natężenie spoczynkowej przemiany materii,

- niska termogeneza poposiłkowa,

- niski poziom serotoniny występuje przy zaburzeniach metabolizmu tryptofanu (białek) - wywołuje zaburzenia nastroju, depresję, zaburzenia odczuwania sytości, zwiększone spożycie pokarmu,

- zaburzenia metabolizmu tauryny - zmniejszenie jej ilości obniża wydatki energetyczne i prowadzi do otyłości.

Czynniki psychologiczne:

- uzależnienie od jedzenia,

- ucieczka od problemów,

- pocieszenie,

- odreagowanie stresu.

8. Diagnostyka stopnia i typu otyłości

• wskaźnik masy ciała (Body Mass Index)

BMI = aktualna masa ciała[kg]/wysokość ciała[m²]

wskaźnika nie można stosować do oceny masy ciała u kobiet ciężarnych, sportowców, rosnących dzieci, osób w starszym wieku, u których trudno dokonać pomiaru wysokości ciała

Zakresy wartości BMI:

- niedowaga < 18,5 kg/m²

- norma 18,5 - 24,9 kg/m²

- nadwaga 25,0 - 29,9 kg/m²

- otyłość I^o 30,0 - 34,9 kg/m²

- otyłość II^o 35,0 - 39,9 kg/m²

- otyłość III^o ≥ 40,0 kg/m2

• obwód brzucha w talii - wykonany pomiar (w cm) stanowi wskaźnik stanu zdrowia,

- wartości wskazujące na zwiększone ryzyko schorzeń w konsekwencji otyłości (przy BMI >25): mężczyźni powyżej 94 cm

kobiety powyżej 80 cm

- wartości wskazujące na duże ryzyko: mężczyźni powyżej 102 cm

kobiety powyżej 88 cm

• współczynnik WHR (waist to hip ratio) (diagnostyka typu otyłości)

WHR = obwód talii [cm]/obwód bioder [cm]

- otyłość aneroidalna (wisceralna, typu jabłko lub brzuszna): WHR u kobiet > 0,8

WHR u mężczyzn > 1,0

- otyłość gynoidalna (typu gruszka, udowo-pośladkowa): WHR u kobiet < 0,8

WHR u mężczyzn < 1,0

Otyłość typu jabłko częściej występuje u mężczyzn, a otyłość typu gruszka u kobiet. Częstość występowania typów otyłości, w zależności od płci, jest zależna od czynników hormonalnych i genetycznych. U kobiet po menopauzie ryzyko wystąpienia otyłości brzusznej jest podobne jak u mężczyzn. W otyłości brzusznej jest większe zagrożenie chorobami układu krążenia i cukrzycą.

9. Charakterystyka diety ubogoenergetycznej

Cel stosowania diety: stopniowe obniżenie masy ciała do wartości prawidłowych (nie zawsze jest to możliwe), złagodzenie zaburzeń metabolicznych i zmniejszenie czynników ryzyka przy utracie masy w granicach 10% jej wartości wyjściowej.

Umiarkowana nadwaga bez dodatkowych czynników ryzyka utraty zdrowia wymaga racjonalizacji żywienia i nasilenia aktywności fizycznej.

Szybkość odchudzania:

w 1 kg tkanki tłuszczowej zgromadzonych jest 7000 kcal. Przy utracie 1 kg m.c./tydzień traci się 7000 kcal/tydzień, czyli 1000 kcal na dzień.

Obliczenie należnego całkowitego zapotrzebowania energetycznego:

• obliczyć PPM (SPM) (kcal):

M: 900 + 10x masa ciała (kg)

K: 700 + 7x masa ciała (kg)

• PPM x 1,2 - mała aktywność fizyczna

• PPM x 1,4 - umiarkowana aktywność fizyczna

• PPM x 1,8 - duża aktywność fizyczna.

W diecie odchudzającej obliczoną wartość należy obniżyć o 500 - 1000 kcal.

Tłuszcze:

obniżenie wartości energetycznej należy uzyskać przez zmniejszenie ilości spożywanych tłuszczów do 20-25% całej należnej energii =22-28 g przy 1000 kcal. Produkty pochodzenia zwierzęcego chude i odtłuszczone : kwasy tłuszczowe nasycone >8% energii, nienasycone n-6=8%, n3=2% energii. Główne źródło tłuszczów - oleje roślinne różne.

Węglowodany:

40-50% należnej energii=100-125g/dzień przy 1000 kcal; poniżej 50g/dzień -ketoza zaburzenia pracy serca, utrata białka z organizmu. Główne źródła: warzywa surowe i gotowane, ciemne pieczywo i inne produkty z ciemnej mąki, kasze, niektóre owoce.

Błonnik pokarmowy - 25-30g/dzień - 25% błonnik rozpuszczalny.

Białka:

20-25% należnej energii = 50-62g/dzień przy 1000 kcal = 1-1,2g na kg należnej masy ciała.

Białko pełnowartościowe powinno być dostarczane co najmniej w 3 posiłkach w ciągu dnia z chudymi produktami pochodzenia zwierzęcego i powinno stanowić połowę należnej ilości białka.

Witaminy i składniki mineralne: powinny być dostarczane w takich ilościach jak w diecie racjonalnej człowieka zdrowego.

W niektórych przypadkach należy wzbogacić dietę suplementacją.

Posiłki należy spożywać 4-5 razy w ciągu dnia - przerwy nie dłuższe jak 3 godziny. Należy jeść powoli, dokładnie przeżuwając każdy kęs. Unikać dokładek. Zrezygnować z podjadania. W stanie nasilonego głosu ratować się piciem płynów. Wysiłek fizyczny dostosować do możliwości - marsze, pływanie, gimnastyka.

10. Planowanie diety ubogoenergetycznej

1. Ustalić zapotrzebowanie energetyczne (obliczyć PPM, obliczyć indywidualne całkowite zapotrzebowanie energetyczne = PPM x współczynnik aktywności fizycznej, ustawić zmniejszenie masy ciała na jednostkę czasu, ustalić poziom energetyczny diety ubogoenergetycznej).

2. Ustalić zapotrzebowanie na białko przyjmując 20-25% energii dobowego zapotrzebowania energetycznego lub 1g na 1kg należnej masy ciała.

3. Ustalić zapotrzebowanie na tłuszcz, który stanowi 25% energii dobowego zapotrzebowania energetycznego.

4. Ustalić ilość węglowodanów, które uzupełniają zapotrzebowanie energetyczne.

5. Ustalić dzienną rację pokarmową wyrażoną w produktach jadalnych (oczyszczonych).

6. Rozłożyć dzienną rację pokarmową na posiłki tak, aby posiłki zawierały:

- I śniadanie - ok. 25% kcal,

- II śniadanie - ok. 10% kcal,

- obiad - ok. 35% kcal,

- podwieczorek - ok. 10% kcal,

- kolacja - ok. 20% kcal.

7. Zaplanować jadłospis.

11. Czynniki ryzyka miażdżycy

Miażdżyca: „choroba tętnic, polegającej na powstaniu w ich błonie wewnętrznej i środkowej wieloogniskowych zmian prowadzących do zmniejszenia ich elastyczności oraz zwężenia ich światła”

Etiopatogeneza i przebieg miażdżycy tętnic dowodzą, że nie jest to zaburzenie związane z procesem starzenia się organizmu. Jej początek może mieć miejsce już we wczesnym dzieciństwie.

Uważa się obecnie, że zmiany miażdżycowe rozwijają się w następstwie przewlekłego procesu zapalno - immunologicznego w ścianie tętnic w następstwie działania różnych czynników, takich jak: niedotlenienie, wolne rodniki, zmodyfikowane lipoproteidy o niskiej gęstości (LDL) lub siły uszkadzające komórki śródbłonka.

Czynniki ryzyka możemy podzielić na:

1. Poddające się modyfikacji - związane ze stylem życia

• zła dieta (dieta wysokoenergetyczna, wysokie spożycie tłuszczu ogółem, nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, niskie spożycie warzyw bogatych w kwas foliowy i wit z grupy B, dieta bogata w cukry proste, niedobór pełnoziarnistych produktów zbożowych i błonnika - błonnik wiąże cholesterol; niedobór w diecie witamin antyoksydacyjnych a, e, C, kwas foliowy- Wit te hamują procesy utleniania-tworzenia wolnych rodników; niedobór składników mineralnych tj.: magnezu, cynku, selenu, miedzi wpływa na większa aktywność wolnych rodników)

• palenie tytoniu

• nadmierne spożywanie alkoholu

• niska aktywność fizyczna

• ekspozycja na stres

2. Poddające się modyfikacji Cechy biochemiczne i fizjologiczne

• nieprawidłowy profil lipidowy krwi (podwyższone stężenie triglicerydów, niskie stężenie cholesterolu HDL, wysokie stężenie cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL, )

• otyłość

• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi

• hiperglikemia/ cukrzyca

2. Nie podlegające modyfikacji - cechy indywidualne

• przedwczesna menopauza

• wiek

• wczesne występowanie w rodzinie chorób sercowo- naczyniowych lub innych chorób na tle miażdżycy

• istniejąca choroba sercowo naczyniowa lub inne choroby na tle miażdżycy

12. Błędy żywieniowe predysponujące do zaburzeń gospodarki lipidowej

1. Wysoka wartość energetyczna pożywienia.

2. Pożywienie bogate w:

1. tłuszcze zwierzęce ( NKT - nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol),

2. izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych ( obecne w tłuszczach utwardzanych - margaryny , dodawane do żywności wysokoprzetworzonej , wyrobów cukierniczych itp.) - obniżają stężenie „ dobrego cholesterolu” HDL

3. cukry proste: glukoza, fruktoza, sacharoza - podwyższają stężenie TG ( tr2aiacylogliceroli) we krwi

3. Pożywienie ubogie w :

1. błonnik pokarmowy - przyspiesza wydalanie cholesterolu ( za mało owoców i warzyw, produktów zbożowych z pełnego ziarna, roślin strączkowych),

2. WNKT ( wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe) - obniżają poziom „ złego cholesterolu” LDL a podwyższają poziom HDL ( tłuste ryby: makrela, łosoś, tuńczyk ; orzechy, awokado).

13. Profilaktyka miażdżycy i jej powikłań oparta o racjonalizację sposobu żywienia

13. Profilaktyka miażdżycy i jej powikłań oparta o racjonalizację sposobu żywienia

Miażdżyca (atherosclerosis)- może dotyczyć wszystkich tętnic lub tylko niektórych. Istotą schorzenia jest odkładanie się w wewnętrznej błonie tętnic cholesterolu i jego estrów oraz lipidów, tworzenie się blaszek miażdżycowych. Ogniskowy rozrost tkanki łącznej z powstawaniem ognisk, rozmiękanie i zwapnienie, co prowadzi do zgrubienia ściany tętnic i zwężania jej światła. [Dietetyka Ciborowska, Rudnicka]

Miażdzyca należy do grupy chorób dietozależnych, dlatego też w jej profilaktyce niezbędne jest zastosowanie szeregu zasad związanych z żywieniem.

Cele żywieniowe dla populacji:

1. Zmniejszenie spożycia tłuszczu ogółem do poziomo 25-30% wartości energetycznej CaRP, głównie kosztem tłuszczów zwierzęcych, tak aby NKT dostarczały poniżej 10% (8%) należnej energii.

2. Utrzymanie spożycia WNKT na poziomie 4-10% wartości energetycznej CaRP, w tym zwiększenie spożycia WNKT n-3, tak aby stanowiły ¼-1/5 wszystkich kwasów tłuszczowych diety.

3. Ograniczenie spożycia cholesterolu do 100 mg/ 1000kcal; cukru do 10% wartości energetycznej diety a soli do 5g/ dzień.

4. Zwiększenie udziału energii z węglowodanów złożonych w diecie do 50-55% wartości energetycznej diety.

Realizacja tych celów jest możliwa poprzez:

• Zmniejszenie spożycia tłuszczów zwierzęcych: masła, smalcu, słoniny, bogatotłuszczowych produktów mięsnych i mlecznych, jaj.

• Zwiększenie spożycia żywności pochodzenia roślinnego: warzyw, produktów zbożowych z pełnej mąki, owoców, ryb, chudego mięsa, niskotłuszczowych produktów mlecznych, olejów roślinnych i orzechów.

[źródło: wykład 20.05.2012 r.]

Przy racjonalizacji sposobu żywienia można posłużyć się piramidą:

W ramach Narodowego Programu Profilaktyki Cholesterolowej zostało opracowanych 10 zasad prawidłowego żywienia.

1. Dbaj o różnorodność spożywanych produktów.

2. Unikaj nadwagi i otyłości,

3. Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem energii w twoim żywieniu.

4. Spożywaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka.

5. Spożywaj z umiarem mięso i jego zamienniki. Wybieraj codziennie inny produkt z tej grupy.

6. Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców.

7. Ograniczaj spożycie tłuszczów, zwłaszcza zwierzęcych, a także produktów zawierających cholesterol.

8. Unikaj cukru i słodyczy.

9. Ograniczaj spożycie soli.

10. Unikaj alkoholu. [wykład 20.05.2012 r.]

Należy pamiętać iż istota działań profilaktycznych polega nie tylko na racjonalizacji sposobu żywienia, ale także na zmianie stylu życia: zwiększeniu aktywności fizycznej, rezygnacji z palenia papierosów, unikania stresów. [Dietetyka Ciborowska, Rudnicka]

14. Założenia diety o kontrolowanej zwartości kwasów tłuszczowych

Dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych ma zastosowanie w leczeniu:

dyslipidemii, miażdżycy i chorobie niedokrwiennej serca.

Założenia:

1. tłuszcz całkowity : < 30% należnej energii w ciągu dnia,

2. preferowane tłuszcze roślinne i tłuszcze ryb,

3. niewskazane tłuszcze bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, cholesterol i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych,

4. NKT (nasycone kwasy tłuszczowe) do 7% energii

5. izomery trans: < 1% ogółu energii,

6. WNKT ( wielonienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe) :

omega-6 5-8% ;

omega-3 1-2% (100-200g ryb, 2-3 razy w tygodniu) .

Stosunek omega-6 : omega-3 = 4:1

7. EPA + DHA = 1g/dzień, ( EPA - kwas eikozapentaenowy,

DHA - kwas dokozaheksaenowy występują w tłuszczu rybim, mogą powstawać z

ALA- kwasu alfa linolenowego)

8. cholesterol do 200mg,

9. Fitosterole i stanole : 2-3g/ dzień obniżają stężenie cholesterolu całkowitego i LDL o 10- 20%.

15. Czynniki ryzyka choroby nadciśnieniowej

Nadciśnienie tętnicze (łac. Hypertonia arterialis) choroba układu krążenia charakteryzująca się

stale podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Nadciśnienie tętnicze to złożona choroba

sercowo sercowo-naczyniowa, a nie jedynie podwyższone wartości ciśnienia tętniczego krwi.

1. Wiek, płeć i czynniki genetyczne

Ta grupa czynników ryzyka nie podlega modyfikacji.

Częstość występowania nadciśnienia tętniczego w zależności od wieku badanych waha się od kilku procent u ludzi młodych do ponad 50% u osób w wieku podeszłym, u których najczęściej przyjmuje postać izolowanego nadciśnienia skurczowego. Według badania Wobasz (2005) częstość nadciśnienia tętniczego w 2005 roku wynosiła 42,1% u mężczyzn oraz 32,9% u kobiet. [Tykarski A. Podstawowe zasady diagnostyki i leczenia nadciśnienia tętniczego; Forum Profilaktyki, Nr 4 (5) listopad 2006; 1-4] Przedwczesne występowanie chorób sercowo-naczyniowych u krewnych pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) w wieku <55 lat dla mężczyzn i <65 lat dla kobiet wiąże się z co najmniej dwukrotnym wzrostem ryzyka wystąpienia tych schorzeń. Występowanie choroby tylko u krewnych dalszego stopnia ma mniejsze znaczenie. Badania genetyczne DNA należy wykonać w przypadku podejrzenia rzadkich chorób monogenowych, przede wszystkim rodzinnej hipercholesterolemii. Ocena predyspozycji genetycznych na podstawie wywiadu jest konieczna w prewencji pierwotnej chorób układu krążenia w tym także nadciśnienia tętniczego.[ Anetta Undas, Piotr Podolec, Grzegorz Kopeć i wsp. Konsensus Rady Redakcyjnej PFP dotyczący tzw. nowych czynników i markerów ryzyka sercowo-naczyniowego, które mają potencjalnie istotne znaczenie w strategii zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym; Forum Profilaktyki, Nr 2 (7) czerwiec 2007, www.pfp.edu.pl].

2. Niewłaściwe odżywianie i picie alkoholu

Wiadomo, że zwyczaje żywieniowe wpływają na ryzyko sercowo-naczyniowe albo poprzez wpływ na czynniki ryzyka, takie jak stężenie cholesterolu w surowicy, ciśnienie tętnicze, masa ciała i cukrzyca, albo poprzez działania niezależne od tych czynników ryzyka. Zdrowa dieta zmniejsza również ryzyko innych chorób przewlekłych, takich jak nowotwory. Większość dowodów dotyczących zależności między żywieniem a chorobami układu sercowo - naczyniowego (CVD) pochodzi z badań obserwacyjnych. Wpływ diety można oceniać na różnym poziomie. Najbardziej szczegółowym sposobem jest ocena poszczególnych składników pożywienia. Inną metodą oceny sposobu odżywiania się jest określenie spożycia poszczególnych produktów żywnościowych lub ich grup, co łatwiej wykorzystać podczas formułowania zaleceń żywieniowych. [Europejskie wytyczne dotyczące zapobiegania

chorobom serca i naczyń w praktyce klinicznej na 2012 rok; Kardiologia Polska

2012; 70, supl. I: S 1-S 100; www.kardiologiapolska.pl ]

Najważniejsze cechy nieprawidłowego żywienia:

• duże spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu (sprzyja wzrostowi stężenia cholesterolu LDL w surowicy),

• nadmierne spożycie węglowodanów prostych oraz pokarmów o wysokim indeksie glikemicznym (zwiększa ryzyko wystąpienia insulinooporności i cukrzycy typu 2),

• małe spożycie witamin antyoksydacyjnych (wit. E, C, β-karoten) oraz flawonoidów (powoduje wzrost podatności cholesterolu LDL na oksydacyjną modyfikację),

• nadmierne spożycie sodu,

• duże spożycie kalorii przy małej aktywności fizycznej - dodatni bilans energetyczny (prowadzi do otyłości, w szczególności brzusznej, co sprzyja rozwojowi zespołu metabolicznego).[ Longina Kłosiewicz-Latoszek, Wiktor B. Szostak, Piotr Podolec i wsp. Żywienie a choroby sercowo-naczyniowe; Forum Profilaktyki; Nr 1 (10) styczeń 2008]

Tabela.2. Zalecenia żywieniowe w profilaktyce CVD i nadciśnienia tętniczego [Europejskie wytyczne dotyczące zapobiegania chorobom serca i naczyń w praktyce klinicznej na 2012 rok; Kardiologia Polska 2012; 70, supl. I: S 1-S 100; www.kardiologiapolska.pl ]

• Nasycone kwasy tłuszczowe powinny dostarczać < 10%

łącznej wartości energetycznej pożywienia, co można uzyskać

poprzez zastępowanie ich wielonienasyconymi kwasami

tłuszczowymi

• Spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy

trans: jak najmniejsze, preferowany brak spożycia w postaci

przetworzonych produktów żywnościowych i <1% łącznej

wartości energetycznej pożywienia w postaci produktów

pochodzenia naturalnego

• Spożycie < 5 g soli dziennie

• Spożycie 30-45 g błonnika dziennie, pochodzącego

z produktów pełnoziarnistych, owoców i warzyw

• Spożycie 200 g owoców dziennie (2-3 porcje)

• Spożycie 200 g warzyw dziennie (2-3 porcje)

• Spożywanie ryb co najmniej 2 razy w tygodniu,

w tym 1 raz w tygodniu tłustych ryb

• Spożycie napojów alkoholowych powinno być ograniczone

do 20 g alkoholu dziennie u mężczyzn i 10 g alkoholu

dziennie u kobiet

Nadciśnienie tętnicze a alkohol

Liczne badania epidemiologiczne i kliniczne udokumentowały związek przewlekłego picia alkoholu

i nadciśnienia tętniczego. [Cushman W.C., Cutler J.A., Hanna E., et al. The Prevention and Treatment of Hypertension Study (PATHS): effects of an alcohol treatment program on BP. Arch. Intern. Med., 1998; 158: 1197-1207] W badaniach populacyjnych mówi się nawet o 30% ryzyku wystąpienia nadciśnienia tętniczego pod wpływem alkoholu. Rzeczywista ocena skali zjawiska jest jednak trudna. Nie do końca znany jest mechanizm presyjnej odpowiedzi układu krążenia na alkohol. Najczęściej postuluje się koncepcję powtarzanego zespołu odstawienia, w czasie której dochodzi do zwiększenia aktywności układu współczulnego oraz renina-angiotensyna- aldosteron, z drugiej zaś rozważa się bezpośredni wpływ alkoholu na zwiększenie oporu obwodowego. Podkreślenia wymaga fakt, że po odstawieniu alkoholu wartości ciśnienia mogą wracać do normy. [Xin X., He J., Frontini M.G., et al. Effects of alcohol reduction on blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. Hypertension, 2001; 38: 1112-1117; Artur Mamcarz, Piotr Podolec, Grzegorz Kopeć, Alkohol a choroby układu sercowo-naczyniowego, Forum Profilaktyki, Nr 1 (2) styczeń 2006;1-3, www.pfp.edu.pl]

Przewlekłe picie alkoholu może powodować zaburzenia regulacji nerwowej i humoralnej oraz zmiany strukturalne i stać się podłożem rozwoju istotnych patologii układu krążenia. Alkohol stymuluje beztlenową drogę metaboliczną, prowadząc początkowo do zaburzeń funkcji komórki, a przy nadużywaniu prowokuje wystąpienie zmian strukturalnych w mięśniu sercowym.

3. Palenie tytoniu

Palenie tytoniu jest uznaną przyczyną wielu różnych chorób i odpowiada za 50% wszystkich dających się uniknąć zgonów wśród palaczy, z których połowa wynika z chorób układu sercowo-naczyniowego (CVD). Palenie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wszystkich rodzajów CVD, niedokrwiennego udaru mózgu, choroby tętnic obwodowych oraz tętniaka aorty brzusznej. Wśród palaczy 10-letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych jest zwiększone w przybliżeniu 2-krotnie.[wytyczne …..]W odniesieniu do chorób układu krążenia palenie tytoniu niesie szczególnie duże zagrożenie dla osób obciążonych innymi czynnikami ryzyka, jak: nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, cukrzyca, otyłość, siedzący tryb życia i dodatni wywiad rodzinny w kierunku przedwczesnego występowania chorób sercowo- naczyniowych.[ Kalina Kawecka-Jaszcz, Piotr Jankowski, Piotr Podolec, Nikotynizm - zarys problemu i leczenie; Forum Profilaktyki, Nr 4 (9) październik 2007 www.pfp.edu.pl]

Edukację antynikotynową należy rozpoczynać już u dzieci w wieku szkolnym, a nawet wcześniej. Walkę z uzależnieniem od tytoniu należy traktować jako pierwszoplanowe zadanie prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego i promocji zdrowia w Polsce.

4. Niski poziom aktywności fizycznej

W większości krajów wysoko rozwiniętych od przynajmniej 20 lat można mówić wręcz o epidemii „lenistwa ruchowego” (Manson 2001). Jest to z jednej strony skutek dobrodziejstw, jakie przyniosła cywilizacja, i związanych z nimi zmian stylu życia, z drugiej zaś braku wiedzy o znaczeniu wysiłku fizycznego dla zdrowia człowieka. Najnowsze badania wskazują, że 50-60% dorosłych Polaków cechuje zbyt mała aktywność fizyczna (Kwaśniewska i wsp. 2005, Drygas 2006). Dotyczy to szczególnie kobiet, mieszkańców dużych aglomeracji miejskich oraz osób o niższym statusie socjoekonomicznym. Coraz większym problemem zdrowia publicznego jest też zbyt mała aktywność fizyczna dzieci i młodzieży: ponad 50% dziewcząt i około 33% chłopców w Polsce wykazuje zbyt małą aktywność ruchową (Woynarowska B. 2006). Niektórzy autorzy definiują niedostateczną aktywność fizyczną jako wydatek energetyczny związany z wysiłkiem fizycznym mniejszy niż 10% całkowitego dobowego wydatku energetycznego (Bernstein i wsp. 1999, Varo i wsp. 2003) lub o czasie trwania krótszym niż 25 minut dziennie (Leon i wsp. 2007).

Korzyści wynikające z aktywności ruchowej w profilaktyce chorób sercowo - naczyniowych (ChSN) i nadciśnienia tętniczego polegają na zmniejszeniu występowania czynników ryzyka miażdżycy w populacji osób zdrowych. Z metaanaliz dostępnych badań wynika, że aktywność fizyczna związana z wydatkiem energetycznym powyżej tj. >1000 kcal/tydzień wiąże się ze znaczną redukcją umieralności ogólnej (w granicach 25-47%), a ryzyko choroby niedokrwiennej serca zmniejsza się w granicach 30-50% (Lee i wsp. 2001). Systematyczny wysiłek fizyczny warunkuje prawidłowy rozwój psychofizyczny, poprawia jakość życia i zapobiega występowaniu miażdżycy i jej powikłań, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, zespołu metabolicznego, chorób nowotworowych, depresji, czy osteoporozy. Osoby aktywne fizycznie żyją przeciętnie o 5-7 lat dłużej. Propagowanie aktywności fizycznej powinno się zaczynać w okresie wczesnego dzieciństwa i trwać do okresu późnej starości. Wysiłek fizyczny dostosowany do wieku, sprawności fizycznej i stanu zdrowia stanowi ważny

element profilaktyki i promocji zdrowia. Zalecana aktywność fizyczna dla osób zdrowych to wysiłek o umiarkowanej intensywności wykonywany systematycznie (co najmniej 3 razy w tygodniu, a najlepiej codziennie), trwające nie mniej niż 30 minut. Zalecane są: szybki marsz

lub marszobieg, jazda rowerem, gimnastyka ogólnorozwojowa, pływanie. [Wojciech Drygas, Ryszard Piotrowicz, Podolec Piotr, Grzegorz Kopeć i wsp., Aktywność fizyczna u osób zdrowych; Forum Profilaktyki, Nr 3 (12) październik 2008;1; www.pfp.edu.pl]

Tabela 3. Zalecenia dotyczące aktywności ruchowej w prewencji pierwotnej chorób układu krążenia [Ryszard Piotrowicz, Podolec Piotr, Grzegorz Kopeć i wsp., Konsensus Rady Redakcyjnej PFP dotyczący aktywności fizycznej; Forum Profilaktyki, Nr 3 (12) październik 2008;2; www.pfp.edu.pl]

częstotliwość treningu minimum 3 razy w tygodniu

intensywność ćwiczeń umiarkowana (60-75% maks. tętna)

czas jednostki treningowej 20-60 min, średnio 40 min

rodzaj zalecanego treningu wytrzymałościowy

trening oporowy jako uzupełnienie 10-15% objętości ćwiczeń

wydatek energetyczny w czasie ćwiczeń minimum 200-300 kcal/trening

>1000 kcal/tydzień

optymalnie >2000 kcal/tydzień

5. Otyłość

Otyłość jest chorobą przewlekłą charakteryzującą się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej. Dla celów praktycznych w diagnostyce otyłości posługujemy się wskaźnikiem masy ciała oraz pomiarem obwodu talii. Wskaźnik masy ciała - BMI (ang. body mass index) oblicza się według wzoru:

BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m)2

Tabela 4. Klasyfikacja otyłości według WHO [Barbara Zahorska-Markiewicz, Piotr Podolec, Grzegorz Kopeć, Wojciech Drygas i wsp. Otyłość jako czynnik ryzyka chorób układu

Krążenia; Forum Profilaktyki; Nr 3 (8) wrzesień 2007; 1-3].

BMI kg/m2

norma* 18,5-24,9

nadwaga (przedotyłość) 25,0-29,9

otyłość ≥30

I° 30,0-34,9

II° 35,0-39,9

III° (otyłość olbrzymia) ≥40

*U osób >65 rż. optymalna wartość BMI nie przekracza 23 kg/m2

Ryzyko wystąpienia związanych z otyłością chorób w dużej mierze zależy nie tylko od stopnia otyłości, ale głównie od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Bardzo niekorzystny dla zdrowia jest brzuszny typ otyłości, często współistniejący z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, zwiększonym stężeniem triglicerydów i zmniejszonym stężeniem HDL cholesterolu we krwi, tworzących razem zespół metaboliczny. Zwiększenie ryzyka różnych chorób u osób otyłych w porównaniu ze szczupłymi (wg WHO) przedstawiono w Tabeli 5.

Tabela 5. Zwiększenie ryzyka różnych chorób u osób otyłych w porównaniu ze szczupłymi (wg WHO) [Barbara Zahorska-Markiewicz, Piotr Podolec, Grzegorz Kopeć, Wojciech Drygas i wsp. Otyłość jako czynnik ryzyka chorób układu Krążenia; Forum Profilaktyki; Nr 3 (8) wrzesień 2007; 1-3].

Otyłość stanowi czynnik ryzyka chorób układu krążenia, zwiększa chorobowość i umieralność, pogarsza jakość życia. Redukcja o 10% masy ciała powoduje wiele korzystnych zmian w zakresie układu krążenia: zmniejsza się przerost lewej komory serca, zagrożenie chorobą wieńcową i nagłym zgonem, następuje obniżenie ciśnienia tętniczego, stężenia glukozy, cholesterolu całkowitego i LDL oraz triglicerydów we krwi. Podstawą leczenia otyłości jest uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego. Wymaga to zmniejszenia ilości spożywanego pokarmu i zwiększenia aktywności fizycznej.

Otyłość staje się ogólnoświatową epidemią zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych [Poirier P, Giles TD, Bray GA et al. Obesity, cardiovascular disease: pathophysiology, evaluation, effect of weight loss: an update of the 1997 American Heart Association Scientific Statement on Obesity and Heart Disease from the Obesity Committee of the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism. Circulation, 2006; 113: 898-918.370].

Częstość występowania otyłości w Europie określa się na 10-20% u mężczyzn i 10-25% u kobiet. W ogólnopolskim badaniu NATPOL PLUS w 2002 roku nadwagę lub otyłość wykazano u 53% badanych, a otyłość u 19%. W latach 2002-2005 w ramach programu WOBASZ w populacji polskiej w wieku 20-74 lat otyłość i nadwagę stwierdzono u 50% kobiet i 61% mężczyzn, w tym otyłość odpowiednio u 22 i 21%. [Barbara Zahorska-Markiewicz, Piotr Podolec, Grzegorz Kopeć, Wojciech Drygas i wsp. Otyłość jako czynnik ryzyka chorób układu krążenia; Forum Profilaktyki; Nr 3 (8) wrzesień 2007; 1-3].

Utrzymanie prawidłowej masy ciała i jej kontrola stanowi bez wątpienia jedną z najważniejszych metod profilaktyki rozwoju nadciśnienia tętniczego. Udowodniono, że zmniejszenie masy ciała z ograniczeniem spożycia sodu lub bez niego, może się wiązać ze zmniejszeniem częstości rozwoju nadciśnienia o około 20% u osób z nadwagą i ciśnieniem tętniczym mieszczącym się w zakresie stanu poprzedzającego rozwój nadciśnienia tętniczego. Łączne ograniczenie spożycia kalorii, sodu i alkoholu oraz zwiększona aktywność fizyczna zmniejszają 5-letnią zapadalność na nadciśnienie tętnicze o 50% [Pupek - Musialik D. Nadwaga i otyłość z punktu widzenia profilaktyki i leczenia nadciśnienia tętniczego. Forum Profilaktyki, Nr 3 (8) wrzesień 2007; 5].

.6. Czynniki psychospołeczne

Obserwacje z wielu krajów potwierdzają, że im wyższy poziom wykształcenia, tym mniejsza umieralność z powodu chorób układu krążenia i tym dłuższa oczekiwana długość życia.[Pająk A. Psychospołeczne czynniki ryzyka; Forum Profilaktyki Nr 1 (13) maj 2009; 1-2]. Badania prowadzone w krajach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych wykazały istotne różnice w zachorowalności i umieralności z powodu chorób sercowo-naczyniowych pomiędzy warstwami społecznymi, różniącymi się statusem socjoekonomicznym. Zwłaszcza w ostatnich trzydziestu latach ukazało się wiele publikacji naukowych, oceniających związek czynników psychospołecznych z ryzykiem sercowo-naczyniowym. Do czynników psychospołecznych zalicza się m.in. niski status socjoekonomiczny definiowany poziomem wykształcenia, wysokością dochodu czy pozycją zawodową oraz niskie wsparcie społeczne, objawy depresji, stres w pracy i życiu rodzinnym czy negatywne emocje, takie jak wrogość. Wyniki badania WOBASZ (prowadzone w latach 2003-2005) wykazały, że częstość występowania negatywnych czynników psychospołecznych istotnie różni się u obu płci na niekorzyść kobiet. Pomimo, że kobiety są lepiej wykształcone od mężczyzn, to wyższe dochody częściej uzyskują mężczyźni, większy odsetek kobiet ma niski status socjoekonomiczny i częściej występują u nich objawy depresji oraz niskie wsparcie społeczne.[ Kozakiewicz K. Rozpowszechnienie psychospołecznych czynników ryzyka w Polsc. Forum Profilaktyki; Nr 1 (13) maj 2009; 3] . Wyniki tej analizy wskazują ponadto, że z wyjątkiem miejsca zamieszkania i depresji wszystkie wskaźniki socjoekonomiczne i psychologiczne mają bezpośredni wpływ przynajmniej na jeden wskaźnik zdrowia (poziom ciśnienia, glukozy lub cholesterolu).[ Marcin Rutkowski, Tomasz Zdrojewski, Grażyna Broda. Czynniki socjoekonomiczne a podstawowe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego w Polsce. Forum Profilaktyki; Nr 1 (13) maj 2009; 3]. Interwencje psychologiczne mogą przeciwdziałać stresowi psychospołecznemu oraz sprzyjać zdrowym zachowaniom i stylowi życia. Celem interwencji psychologicznych jest, poza przeciwdziałaniem stresowi psychospołecznemu, sprzyjanie zdrowym zachowaniom i stylowi życia. Interwencje te obejmują indywidualne lub grupowe poradnictwo dotyczących psychospołecznych czynników ryzyka i radzenia sobie z chorobą, terapię poznawczo-behawioralną, programy nauki radzenia sobie ze stresem, medytację, trening autogenny, jogę itp.

16. Niefarmakologiczne metody leczenia nadciśnienia tętniczego

 -zmiana stylu życia, w tym sposobu żywienia

1. redukcja masy ciała - obniżyć do uzyskania prawidłowej masy

  Ciśnienie skurczowe obniża się o 5-20 mmHg na każde 10 kg redukcji wagi

2. ograniczenie podaży sodu- spożywać nie więcej niż 6 g chlorku sodu

  redukcja ciśnienia o 2-8 mmHg

3. zwiększenie aktywności fizycznej- ćwiczenia kilka razy/ tydzień po 30 min.

redukcja o 4-9 mmHg

4. ograniczenie spożycia alkoholu - 2 drinki/ dziennie mężczyźni, 1- kobiety

redukcja o 2-4 mmHg

5. stosowanie zasad diety DASH -

 warzywno- owocowo-nabiałowej z ograniczeniem tłuszczów zwięrzęcych

redukcja o 8-14 mmHg

 

17. Zasady diety DASH polecanej chorym z nadciśnieniem

  Dieta Dash - warzywno-owocowo-nabiałowa, ograniczjąca spożycie soli i tłuszczów zwierzęcych

Scisła dietaDASH dostarcza 1500-2000 mg Na/dzień,

modyfikacja- dozwolone 6 g NaCl (łyżeczka zawiera 5 g) co daje 2400mg Na

 

W ciągu dnia:

 4 posiłki warzywno-owocowe

 3 posiłki warzywa-owoce -nabiał niskotłuszczowy

 

Racja pokarmowa w diecie DASH składa się

  wielkość porcji

 

produkty zbożowe pełnoziarniste 5-6 porcji/doba 1 kromka, ½ filiżanki produktu

warzywa 4-5 1 filiżanka liściastych 170 ml soku

owoce o niskiej zawartości cukru 4-5 1 sredni owoc 170 ml soku

mleczne niskotłuszczowe 2-3 1 szklanka mleka 40g sera

ryby, drób 2-3 85g gotowanego mięsa

orzechy, ziarna, nasiona 2-3 1/3 filiżanki produktu

oleje 2-3 1 łyżeczka oleju, margaryny

słodycze czekolada 5 porcji/tydzień 1 łyżeczka cukru, dżemu

 

Stosowanie diety DASH powoduje spadek ciśnienia krwi o 11,5 mmHg po 8 tygodniach

 

18. Planowanie diety niskosodowej DASH

Dieta DASH, opracowana przez Amerykański  Narodowy  Instytut  Serca , Płuc i  Układu  Krwiotwórczego ma udowodnione działanie przeciwnadciśnieniowe, przeciwdziała rozwojowi otyłości, cukrzycy i miażdżycy. Oparta jest na owocach, warzywach, niskotłuszczowych produktach nabiałowych, wyrobach zawierającymi pełne ziarno, daniach z drobiu, ryb i na orzechach. Ograniczono natomiast spożycie tłuszczu, czerwonego mięsa, słodyczy i słodkich napojów.

W wyniku stosowania diety DASH uzyskano istotne obniżenie ciśnienia skurczowego, średnio o 6 mm Hg oraz ciśnienia rozkurczowego o około 3 mmHg już po 2 tygodniach stosowania

Głównym celem jest obniżenie spożycia sodu w diecie najlepiej do 1500 mg (4g lub 2/3 łyżeczki soli kuchennej)- zmniejszenie lub całkowitym wyeliminowaniu soli kuchennej w czasie przygotowywania potraw oraz  niedosalaniu gotowych produktów. Technologie produkcji żywności oparte o wędzenie, puszkowanie, konserwowanie wiążą się z użyciem soli, a wiec nie są zalecane. Sól warto zastępować innymi przyprawami, ziołami, octem winnym, cytryną itp. Pacjent  musi wiedzieć, że sól jest wszędzie , np . jedna kromka chleba zawiera 0,75g soli a przeciętny  obiad w szkolnej stołówce 10g. 

Podporządkowano artykuły spożywcze  do  siedmiu grup . Każdej z tych grup przypisano ilość porcji, którą można spożyć w ciągu  dnia. Produkty z różnych grup mogą być dowolnie  łączone. Założona dzienna wartość  kaloryczna to 2000 kcal  ale możemy ją zmniejszyć, żeby była to również dieta redukcyjna gdyż większość pacjentów cierpiących na nadciśnienie ma również nadwagę . Dieta DASH nie narzuca rozkładu posiłku.

- Obniżone spożycie tłuszczu - zaleca się stosowanie produktów o niskiej zawartości tłuszczu, zwłaszcza zwierzęcego. Nie więcej, niż 27% kalorii w diecie może pochodzić z tłuszczu i to głównie pochodzenia roślinnego. Szczególnie polecane jest spożywanie chudego lub beztłuszczowego nabiału, który stanowi główne źródło białka i wapnia.

- Spożywanie mięsa i jego przetworów powinno być ograniczone (2 porcje lub mniej). Produkty te są źródłem białka i magnezu, ale preferuje się chude, białe mięso bez tłuszczu, nie smażone (najlepiej drobiowe i ryby).

- Istotne jest zwiększenie w diecie ilości warzyw i owoców (4—5 porcji dziennie), które są bogatym źródłem błonnika, potasu i magnezu. Ważnym elementem jest udział orzechów i migdałów (bogate w niezbędne kwasy tłuszczowe, magnez, potas i błonnik).
- Spożywanie zbóż, nasion i ziaren oraz produktów zbożowych (szczególnie wykonanych na bazie mąki z pełnego przemiału), które powinny być głównym źródłem energii i ważnym błonnika.

- Ograniczenie w diecie cukrów prostych, czyli słodzonych napojów, słodyczy. Powinno się je przyjmować raczej sporadycznie i słodycze powinny mieć małą zawartość tłuszczu. Tygodniowo można spożyć  maksymalnie 5 porcji gdzie jedna porcja to  1łyżeczka cukru ,1łyżeczka dżemu, szklanka lemoniady

Pacjent nie jest głodny i nie musi liczyć kalorii. Jest to prosty sposób kontroli naszego zdrowia a w połączeniu  z codziennym  ruchem - minimum 40 minut - na świeżym powietrzu, przeciwdziała rozwojowi otyłości , cukrzycy i miażdżycy .

Grupy produktów:

  1.Produkty  zbożowe  -  7-8 porcji dziennie  , 1 porcja to 1 kromka chleba

 pół  kubka gotowanego ryżu ,kaszy, makaronu  lub płatków  zbożowych.    

  2.Warzywa                  -4-5   porcji dziennie, 1 porcja to szklanka warzyw liściastych

    pół szklanki warzyw ugotowanych, szklanka soku warzywnego

  3.Owoce                     -4-5  porcji  dziennie , 1 porcja to szklanka soku, jeden średni owoc ,np.jabłko, ćwiartka kubka suszonych owoców

 4. Nabiał, odtłuszczony lub niskotłuszczowy . 2-3 porcje  dziennie  , 1 porcja to szklanka mleka, kubeczek jogurtu, 50 g.twarogu   

  5. Mięso, ryby ,drób.     2-1 porcji dziennie,  zaleca się częstsze spożywanie drobiu bez skóry (kilka razy w tygodniu) i ryb (dwa razy w tygodniu), rzadsze - mięsa czerwonego (kilka razy w miesiącu). 1 porcja to 60-90g.mięsa chudego

6.Orzechy, ziarna       4-5 porcji tygodniowo ,1 porcja to 2 łyżki ziaren, pół szklanki ugotowanej fasoli , 1/3 szklanki orzechów

7.Tłuszcze                   2-3 porcji dziennie     ,1 porcja to łyżeczka margaryny, 1 łyżeczka oleju, łyżeczka chudego majonezu

Produkty niewskazane to napoje alkoholowe , napoje gazowane , słodzone, mocna kawa i herbata , tłuste  mięsa , buliony i rosoły ,wszelkie potrawy smażone i duszone na tłuszczu, desery .

19. Czynniki ryzyka cukrzycy typu 2

( na podstawie zleceń polskiego towarzystwa diabetologicznego)

Cukrzyca wielokrotnie przebiega bez objawowo, dlatego istnieją wskazania do wykonania kontrolnych oznaczeń glukozy w grupach ryzyka. Badania takie wykonuje się jeden raz w ciągu 3 lat u każdej osoby powyżej 45 roku życia, nawet jeśli nie występują objawy hiperglikemii. Ponadto, niezależnie od wieku badanie to należy wykonywać co roku, jeśli występują następujące czynniki ryzyka:

- nadwaga (BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii >80 cm kobiety; >94 cm mężczyźni);

- cukrzyca w rodzinie( rodzice bądź rodzeństwo)

- mała aktywność fizyczna

- grupa środowiskowa lub etniczna szczególnie narażona na cukrzyce

- przebyta cukrzyca ciężarnych

- urodzenie dziecka o masie ciała > 4 kg

- nadciśnienie tętnicze (≥140/90 mm Hg)

- hiperglikemia: [stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40mg/ dl (<1,0 mmol/l) i/lub triacylogriceroli > 250 mg/dl (>2,85 mmol/l)]

- zespół policystycznych jajników

- choroby układu sercowo-naczyniowego

- osoby, u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przed cukrzycowy lub upośledzoną tolerancję glukozy

- okres ciąży

- stres

- zaburzenia gospodarki lipidowej

20. Ogólne zasady diety z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów polecanej chorym na cukrzycę

Dieta chorującego na cukrzycę powinna uwzględniać zasady właściwego żywienia oraz realizować zalecenia dla osób chorujących na tę chorobę. Zasady racjonalnego żywienia obowiązują zarówno osoby zdrowe, jak i chore.

Prawidłowa dieta powinna być zbilansowana pod względem zawartości energii i odpowiedniego udziału poszczególnych składników odżywczych : białek, tłuszczy i węglowodanów. Ponadto powinna pokrywać zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne.

Ilość spożywanych kalorii przez osobę chorującą na cukrzycę powinna być indywidualnie dopasowana do pacjenta. Ilość potrzebnej energii zasadniczo ustala się biorąc pod uwagę:

• Wiek

• Płeć

• Masę ciała

• Rodzaj wykonywanej pracy

• Aktywność fizyczną

Ilość kalorii spożywanych przez chorego powinna być liczona na należną masę ciała a nie na rzeczywistą. Jeśli występuje nadwaga lub otyłość, to należy zredukować dowóz energii w diecie , oraz zwiększać wydatki energetyczne poprzez aktywność fizyczną. Wartość energetyczna diety pacjentów z nadmierną masą ciała powinna być o około 30% niższa (200-500 kcal na dobę) od zapotrzebowania energetycznego osób z odpowiednią masą ciała. Zaleca się stopniową , systematyczną i umiarkowaną utratę wagi.

Podaż składników odżywczych wg zaleceń PTD( Polskie Towarzystwo Diabetologiczne) na rok 2012 :

1.białko 15 - 20 % wartości energetycznej diety ( 50% zwierzęcego i 50 % roślinnego)

2.węglowodany 40 - 50% w. energet. - o niskim indeksie glikemicznym (poniżej 50 IG)

— podstawowe ograniczenie powinno dotyczyć węglowodanów prostych, których spożywanie chory powinien ograniczyć do minimum, łącznie z wykluczeniem

ich z diety

— substancje słodzące (słodziki) mogą być stosowane w zalecanych przez producenta dawkach

błonnik - 25-40 g/dobę, szczególnie zalecane są rozpuszczalne w wodzie frakcje błonnika pokarmowego (pektyny, beta glukany)

3.tłuszcze 30 - 35% w.energet. w tym:

- nasycone mniej niż 10% , u chorych charakteryzujących się stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl (≥ 2,6 mmol/l) odsetek ten należy zmniejszyć < 7%

- tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić 10-15% wartości energetycznej diety

- tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić około 6-10% wartości energetycznej diety, w tym kwasy tłuszczowe omega-6: 5-8% oraz kwasy tłuszczowe omega-3: 1-2%

- zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/d.; u chorych charakteryzujących się stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl ilość tę należy zmniejszyć do < 200 mg/d.

- należy ograniczyć spożycie izomerów trans kwasów tłuszczowych.

4. witaminy i skł. mineralne - z naturalnych źródeł pokarmowych ( posiłki muszą w pełni pokrywać fizjologiczne zapotrzebowanie). Suplementacja w wyjątkowych przypadkach : kobiety w ciąży(kwas foliowy), osteoporoza - wapń, indywidualnie - osoby starsze i osoby stosujące restrykcyjne diety niskoenergetyczne u których może wystąpić ryzyko niedoborów wit. lub skł. mineralnych w źle zbilansowanej diecie

5.alkohol najlepiej wykluczyć z diety (hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i może doprowadzic do hipoglikemii) - dopuszcza się spożywanie nie więcej niż 20 g/d. alkoholu przez kobiety i 30 g/d. alkoholu przez mężczyzn. Nie wolno spozywać alkoholu osobom z nadwagą, niewyrównaną cukrzycą i neuropatia.

6. Sól kuchenna: 5000-6000 mg na dobę

Zasady diety z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów.

1. Posiłki powinny być spożywane regularnie (4-5 posiłków dziennie)

2. Powinny być przygotowywane metodami obróbki termicznej takimi jak: pieczenie, duszenie, gotowanie (na parze lub w wodzie) z ograniczeniem tłuszczu.

3. Powinno się wybierać produkty o niskim IG (<50) .

4. Należy spożywać ok. 500-700g warzyw dziennie

5. Należy wybierać chude mięso oraz odtłuszczone mleko i jego przetwory.

6. Posiłki powinny być urozmaicone.

7. Należy ograniczyć tłuszcze zwierzęce zastąpić je tłuszczami roślinnymi.

21. Poglądy na jakość i ilość należnych węglowodanów w diecie chorych na cukrzycę

Węglowodany w diecie osoby z cukrzycą powinny pokrywać 55-60% wartości energetycznej diety. Ogólna ilość węglowodanów w diecie u osób z cukrzycą powinna być stała i zmieniana tylko w szczególnych przypadkach (zalecenie lekarza, zmiana stosowanych leków, zmiana aktywności fizycznej, itp.). W diecie powinny znajdować się głównie węglowodany złożone i najlepiej z produktów będących jednocześnie źródłem błonnika pokarmowego. Pokarmy bogate w skrobię (chleb, kasze, płatki, ziemniaki, ryż, makarony) są stopniowo trawione w przewodzie pokarmowym do glukozy i pozwalają na utrzymanie stałego poziomu glukozy we krwi. Obecność błonnika pokarmowego spowalnia proces trawienia i wchłaniania węglowodanów w przewodzie pokarmowym, co powoduje wolniejszy wzrost glukozy w surowicy krwi po posiłku. Błonnik pokarmowy pozwala również uzyskać dłuższe uczucie sytości po posiłku. Produktami wskazanymi są wszystkie warzywa i produkty zbożowe takie jak: kasze, pieczywo razowe, pieczywo graham.

Osoby chore na cukrzycę powinny ograniczać spożycie w diecie produktów, które dostarczają cukrów prostych: cukier, słodycze, ciasta, ciasteczka, słodkie napoje - również soki, dżemy, konfitury, marmolada. Umiarkowanie należy spożywać owoce, również sezonowe, które zawierają dużo cukru ( max. 300g dziennie w 3 porcjach po 100 g).

Istotne jest, aby wiedzieć ile węglowodanów zawiera dany produkt czy cała potrawa, bo to od tego zależy, ile insuliny należy wstrzyknąć, aby bilans insulina - jedzenie wyszedł na zero. Aby ułatwić osobom chorym na cukrzycę codzienne układanie menu, obliczono ilość wymienników węglowodanowych* w poszczególnych produktach i umieszczono je w specjalnych tabelach (podobnych jak tabele kaloryczności), dzięki czemu szybko i bez ważenia produktu można sprawdzić, ile zawiera on węglowodanów/wymienników węglowodanowych. Diabetycy powinni zjadać podobne ilości węglowodanów (wymienników węglowodanowych) każdego dnia i powinny być one podobnie rozłożone na poszczególne posiłki. Ułatwia to dawkowanie insuliny i utrzymywanie glikemii w normie.

*Wymienniki węglowodanowe (WW) stosowane w żywieniu osób z cukrzycą, to miara określająca liczbę węglowodanów w danym produkcie. Jeden wymiennik węglowodanowy to 10 g przyswajalnych węglowodanów; 1 WW odpowiada jednej średniej wielkości kromce chleba (20 g) czy jednemu średniemu ziemniakowi i dostarcza około 40 kcal.

22. Planowanie diety z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów

Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów, bogata w węglowodany złożone i włókno pokarmowe przewidziana jest dla osób chorych na cukrzycę. Przed zaplanowaniem takiej diety należy poznać dzienne zapotrzebowanie energetyczne chorego. Ilość energii ustala się na podstawie wieku, płci, masy ciała i aktywności fizycznej. W razie otyłości lub nadwagi należy zredukować wartość energetyczną posiłków. Ważną zasadą diety jest urozmaicenie. W diecie z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów udział energii w posiłkach powinien wynosić:

45-50% z WĘGLOWODANÓW, w tym do 5% sacharozy, nie mniej niż 130 g węglowodanów złożonych, 20-35 g błonnika

30-35% z TŁUSZCZÓW, w tym 7-10% energii powinny dostarczać nasycone kwasy tłuszczowe, do 10% jednonienasycone kwasy tłuszczowe, 6-10% wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

15-20% z BIAŁEK, w tym stosunek zwierzęcych do roślinnych powinien wynosić 50:50

Ponieważ podaż włókna pokarmowego powinna w tego typu diecie wynosić powyżej 25g/1000kcla, więc traci ona cechy diety łatwo strawnej.

Zadaniem diety jest uzyskanie jest jak najbardziej prawidłowego poziomu cukru we krwi przy możliwie najmniejszych wahaniach, zapobieganie powstawaniu kwasicy i śpiączki ketonowej oraz zapewnienie pożądanego stanu zdrowia.

23. Zasady planowania diety z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów

Zadaniem diety jest uzyskanie jak najbardziej prawidłowego poziomu cukru we krwi przy możliwie najmniejszych wahaniach, zapobieganie powstawaniu kwasicy i śpiączki ketonowej oraz zapewnienie pożądanego stanu zdrowia. Jest to dieta indywidualna, ze względu na różne modele insulinoterapii, różną ilość posiłków (4-6) oraz zróżnicowanego wieku pacjenta. Węglowodany przyswajalne nadają cech organoleptycznych potrawom, produktom spożywczym, biorą udział w tworzeniu barwy, konsystencji, smaku. Dieta z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów (glukozy, fruktozy, sacharozy- a więc słodyczy) ma zastosowanie w cukrzycy w przypadku upośledzonej tolerancji glukozy. Unikanie szybko wchłaniających się cukrów chroni również przed próchnicą i ułatwia utrzymanie należnej masy ciała.

Przygotowanie kulinarne posiłków w diecie z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów powinno uwzględniać kilka zasad:

- nie należy smażyć potraw

- należy unikać tłuszczu w trakcie przygotowywania posiłków

- należy unikać potraw poddanych długiemu działaniu wysokiej temperatury, ponieważ powoduje to rozluźnienie struktur skrobii i wzrost stężenia glukozy we krwi.

-nie należy spożywać produktów bardzo rozdrobnionych, gdyż następuje wzrost glikemii poposiłkowej

24. Wpływ odżywienia typu wegetariańskiego na zdrowie

*Wegetarianizm klasyczny, zwany inaczej jarstwem polega na ograniczaniu się wyłącznie do pokarmów pochodzenia roślinnego, którego źródłem są:

- rośliny zbożowe, strączkowe, okopowe, rośliny oleiste, warzywa i owoce, grzyby, orzechy.

*Do łagodniejszych form wegetarianizmu zaliczamy: laktowegetarianizm dopuszczający uzupełnianie pokarmów roślinnych produktami mlecznymi i jajami (laktoowowegetarianizm) oraz ograniczonymi ilościami ryb i drobiu (dieta semiwegetariańska).

*Radykalne odmiany wegetarianizmu odnoszą się do całkowitej eliminacji produktów pochodzenia zwierzęcego (weganizm). Dieta taka może opierać się wyłącznie na owocach (frutarianizm) lub pokarmach w ogóle nie przetwarzanych przemysłowo (witarianizm).

*Dieta wegetariańska, zależnie od praktykowanej odmiany, mniej lub bardziej istotnie różni się od tradycyjnego modelu żywienia pod względem wartości odżywczej, przy czym różnice te mogą być korzystne lub niekorzystne z punktu widzenia współczesnej wiedzy o żywieniu.

*W poniższej tabeli zestawiono walory i mankamenty diety wegetariańskiej.

Walory (pozytywy)	Mankamenty (negatywy)
wysoka gęstość odżywcza ograniczona zawartość tłuszczu i nasyconych kwasów tłuszczowych zwiększony udział NNKT brak lub niska zawartość cholesterolu wyższa zawartość węglowodanów złożonych i błonnika pokarmowego zwiększona podaż witaminy C korzystny stosunek sodu do potasu	kłopoty z pokryciem zapotrzebowania na energię niedostateczna podaż białka niska wartość biologiczna białka niedobór witaminy B12 deficyt witaminy D niedostateczna podaż wapnia, żelaza, cynku oraz ich niska biodostępność obniżona strawność składników odżywczych
Zmniejszenie zagrożenia ze strony: węglowodorów aromatycznych, nitrozoamin, antybiotyków, leków weterynaryjnych, salmonelli i włośni	Zwiększenie zagrożenia ze strony: substancji antyodżywczych, pozostałości środków ochrony roślin i nawozów

*Propagatorzy wegetarianizmu wysuwają dziś przede wszystkim argumenty zdrowotne:

wegetarianie w krajach uprzemysłowionych żyją dłużej, rzadziej zapadają na choroby układu krążenia, otyłość, kamicę nerkową, cukrzycę, raka jelita grubego i niektóre nowotwory w porównaniu do osób odżywiających się w sposób tradycyjny. Słuszność tych argumentów jest jednak względna i zależy od wieku, stanu zdrowia i warunków życia człowieka.

*Profilaktyczny i terapeutyczny efekt diety wegetariańskiej jest większy w przypadku stosowania jej bardziej radykalnych odmian, ale wówczas potęgują się ujemne wpływy zdrowotne i zagrożenie chorobami z niedoboru. Mówiąc o walorach zdrowotnych diety wegetariańskiej nie należy zapominać, że prowadzone w tym zakresie badania epidemiologiczne z reguły dotyczyły ludzi, którzy w młodości odżywiali się w sposób tradycyjny, a na wegetarianizm przeszli dopiero w wieku dojrzałym.

*Konsekwencje zdrowotne żywienia wegetariańskiego zostały ujęte w poniższej tabeli.

Zmniejszone zagrożenie (choroby występujące rzadziej)	Zwiększone zagrożenie (choroby występujące częściej)
otyłość cukrzyca insulinozależna hipercholesterolemia nadciśnienie tętnicze niedokrwienna choroba serca zaparcia i hemoroidy nowotwory jelita grubego, sutka i płuc kamica żółciowa i nerkowa próchnica zębów	niedorozwój fizyczny i umysłowy marasmus i kwashiorkor anemia megaloblastyczna osteomalacja krzywica neuropatie biegunki zaburzenia miesiączkowania

*Podsumowując: oficjalna nauka o żywieniu:

- uważa radykalne formy wegetarianizmu za niebezpieczne dla zdrowia każdego człowieka

- nie popiera żadnych form wegetarianizmu stosowanych u dzieci, młodzieży, kobiet ciężarnych i karmiących

25. Wpływ na zdrowie diety wysokotłuszczowej i niskowęglowodanowej

KORZYŚCI	ZAGROŻENIA
łącznie z ograniczeniem kaloryczności pozwala rozpocząć proces chudnięcia w przypadku osób niereagujących na dietę lub których waga zatrzymała się w trakcie trwania kuracji (czas trwania około 1 tygodnia)	zbyt mała ilość błonnika w diecie, zaparcia, nowotwory
redukcja tkanki tłuszczowej	niedobór witamin i minerałów (min. za mało magnezu-zaburzenie rytmu serca; pogorszenie stanu włosów, skóry i paznokci; osteoporoza)
terapia epilepsji u dzieci, cukrzycy typu II, choroby Alzheimera (badania)	długotrwały stan ketozy jest szkodliwy dla organizmu-zagrożenie rozwojem kwasicy metabolicznej (suchość w ustach, pragnienie, senność, zmęczenie, zaburzenia świadomości, śpiączka, bóle w klatce piersiowej i bóle brzucha)
pomaga wyeliminować nadmiary wody z organizmu	obniżenie nastroju, zaburzenie funkcji poznawczych, osłabienie - glukoza jest niezbędna do prawidłowej pracy mózgu
	podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi
	miażdzyca i choroba niedokrwienna serca
	dieta o wysokiej gęstości energetycznej, zagrożenie nadwagą i otyłością
	zakwaszenie organizmu, ryzyko próchnicy i uszkodzeń szkliwa
	bóle głowy, nudności, senność, zmęczenie zwłaszcza w początkowym okresie stosowania (1-7 dni)
	obciąża nerki, może prowadzić do skazy moczanowej
	nieprzyjemny zapach z ust (zapach acetonu)

26. Czynniki ryzyka osteoporozy

1. Płeć (kobiety są bardziej podatne ze względu na mniejszą masę kostną, ponad to w okresie klimakterium obniża się poziom estrogenu odpowiedzialnego za utrzymanie kości w prawidłowym stanie - zaczynają przeważać procesy resorpcji)

2. Wiek (wraz z wiekiem tkanka kostna ubywa, co zwiększa ryzyko osteoporozy)

3. Zaburzenia hormonalne

4. Zaburzenia odżywiania (anoreksja)

5. Obciążenie rodzinne

6. Błędy w odżywianiu

- niedobór wapnia i magnezu w pożywieniu,

- wysoka podaż fosforu w stosunku do wapnia,

- niedobór witaminy D (w pożywieniu i niska synteza w skórze),

- niedobór witamin C i izoflawonoidów,

- nadmiar białka zwierzęcego, sodu (zwiększają wydalanie Ca z organizmu

- nadmiar witaminy A

7. Niska masa ciała (w tkance tłuszczowej wytwarzany jest estrogen, który uczestniczy w metabolizmie kości)

8. Niska aktywność fizyczna (osoby mało aktywne, a także unieruchomione przez długi czas - czyli często ludzi starsi - mają mniejszą masę kostną)

9. Nałogi, tytoń, kawa (kofeina), alkohol (zwiększają wydalanie moczu, co sprzyja utracie wapnia, dodatkowo alkohol upośledza metabolizm witaminy D)

Dodatkowe czynniki:

zanik lub brak hormonalnej czynności gonad (kastracja), schorzenia nowotworowe (białaczka, chłodnika), schorzenia endokrynologiczne (nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczycy), zaburzenia genetyczne (homocystynuria), leki (antacida, przeciw padaczkowe, sole litu, steroidy).

27. Rola wapnia w leczeniu osteoporozy - źródła, zapotrzebowanie, przyswajalność

1. wapń jest podstawowym budulcem kośćca (99% całej puli wapnia zdeponowane jest w tkance szkieletowej

2. warunkuje utrzymanie optymalnej masy kostnej

3. niedobór/ zbyt niskie stężenie w surowicy powoduje uwalnianie Ca z kości- demineralizacja

Źródła i przyswajalność:

• Mleko i przetwory mleczne (jogurt, sery twarogowe i podpuszkowe) - przyswajalność 80%

• Warzywa (szczególnie bogate w wapń: natka pietruszki, szczypiorek, brokuł, jarmuż, szpinak, kapusta pekińska, biała, czerwona, warzywa strączkowe tj. fasola, soja) - przyswajalność 13%

• Ziarna zbóż - słaba przyswajalność 10-15%

• Mięso i przetwory - niska zawartość w stosunku do zapotrzebowania

Zapotrzebowanie:

niemowlęta i dzieci do 9 r.ż. 300-800mg

dzieci i młodzież pomiędzy 10-18 r.ż. 1300mg

dorośli do 50 r.ż. 1000mg

osoby starsze po 50 r.ż. 1300 mg

28. Składniki diety wspomagające leczenie osteoporozy

Witaminy: Witamina B₆ Witamina B₁₂

Kwasy n-3

Składniki mineralne: Bor Krzem Cynk Miedź

Białka soi

Witaminy: B6 ,B12, kwas foliowy - witaminy te wpływają na poziom homocysteiny w organizmie (obniżają poziom homocysteiny). Homocysteina zaburza prawidłowe tworzenie kości jest wyższa u kobiet po menopauzie. Za dużo homocysteiny - miażdzyca, niekorzystny wpływ na przyswajanie wapnia.

Kwasy tłuszczowe n-3 zapobiegają procesom zapalnym i regulują metabolizm tkanki kostnej, wspomagają funkcjonowanie układu immunologicznego -hamują wytwarzanie cytokin i likwidują stan zapalny (zanik tkanki kostnej to też proces zapalny)

Bor jest niezbędny do transformacji witaminy D do jej aktywnych metabolitów. Niedobor boru zaburza metabolizm wapnia i proces tworzenia kości. Suplementacja borem - zwiększ -w krwi stężenie 17-beta-estradiolu, aktywnej postaci estrogenu. Suplementacja: 3-5mg/dz.

Krzem - jest konieczny do tworzenia kolagenu w kościach, chrząstce i tkance łącznej, jest niezbędny do prawidłowego wzrostu kośćca przez tworzenie macierzy białkowej. Suplementacja- 25-50 mg/dz.

Cynk -reguluje wydzielanie kalcytoniny w tarczycy i wpływa na metabolizm kości, u chorych na osteoporozę wydalanie cynku jest zwiększone, suplementacja-30-60 mg/dz.

Miedź - jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, niedobór miedzi pogarsza stan kości miedź ma wpływ na aktywność osteoblastów - komórek budujących kość i na tworzenie się macierzy białkowej, suplementacja - 2-3 mg/dz.

29. Planowanie diety o kontrolowanej zawartości wapnia

Dieta ta ma zastosowanie w osteopenii, osteoporozie oraz profilaktyce osteoporozy wśród młodych szczególnie kobiet. Jej celem jest utrzymanie dodatniego bilansu Ca w rozwijających się organizmach (profilaktyka) a także w zmniejszeniu ubytku masy kostnej do wartości minimalnych w wieku dojrzałym i starszym.

W planowaniu diety należy wziąć pod uwagę główne założenia:

1) należy ograniczyć spożycie białka zwierzęcego do 40% (na korzyść roślinnego 60%)

2) ograniczyć podaż Na i P

3) ograniczyć ilość substancji antyodżywczych - fityniany, szczawiany

4) ograniczyć spożycie używek - kawa, mocna czarna herbata , coca-cola

5) zwiększyć podaż Ca i witaminy D

6) wartość energetyczna powinna być dostosowana do potrzeb danego organizmu (wiek, płeć,

masa ciała, stan fizjologiczny, aktywność fizyczna)

Tłuszcze powinny dostarczać 25-39% energii w tym NKT 7%, WKT 8%, JKT 15-17%, cholesterol pokarmowy nie powinien przekraczać 200mg na dobę. Nadmierne spożycie tłuszczów i olejów obniża zawartość wapnia w organizmie. W dużych ilościach tłuszcze i oleje zwiększają wydalanie wapnia i hamują jego wchłanianie z przewodu pokarmowego. Z diety należy wyeliminować smalec, słoninę, boczek, tłuste mięsa i sery, tłusty drób. Od 12-15% energii dobowego zapotrzebowania powinno stanowić białko. U osób niedożywionych lub wychudzonych to około 1-1,5g białka na kg należnej masy ciała. Węglowodany w diecie powinny stanowić 55-60% energii dobowego zapotrzebowania. Węglowodany powinny pochodzić z pełnoziarnistych produktów zbożowych, ziemniaków, roślin strączkowych. Cukry proste należy ograniczyć do 10%.

Wapń: 900 - 1200 mg

Witamina D : 10 - 20 µg / dobę

Fosfor: 650 - 900 mg / dobę

Potas: 350 - 500 mg / dobę

Mleko i jego przetwory : 600 - 1000 ml / dobę

30. Żywieniowe czynniki ryzyka nowotworów dietozależnych

1. Występujące w żywności związki chemiczne o działaniu kancerogennym:

- zanieczyszczenia żywności o charakterze chemicznym takie jak: WWA, pestycydy, metale ciężkie (Pb, Cd, Hg, As)

- związki chemiczne powstające w trakcie obróbki żywności lub jej przechowywania: akryloamid, WWA, heterocykliczne aminy, azotyny- nitrozoaminy, mikotoksyny

-związki chemiczne, które zyskują cechy karcinogenów w przewodzie pokarmowym lub w trakcie metabolizmu komórkowego- nitrozoaminy

2. Niedobory niektórych składników odżywczych

3. Nadmierne spożycie niektórych składników odżywczych

4. Nadwaga, otyłość

5. Przekarmienie w dzieciństwie

6. Pożywienie bogate w tłuszcze zwierzęce, a ubogie w tłuszcze roślinne i rybie

7. Pożywienie ubogie w błonnik pokarmowy i witaminy antyoksydacyjne - za małe spożycie warzyw i owoców

8. Nadmierne spożycie soli kuchennej (jej nadmierna konsumpcja jest jedną z prawdopodobnych przyczyn powstawania raka żołądka)

9. Spożycie bardzo zimnych lub gorących potraw i napojów

10. Spożycie alkoholu

31. Wpływ składników pożywienia na powstawanie nowotworów

32. Zalecenia żywieniowe w profilaktyce nowotworów

1. Utrzymanie należnej masy ciała w granicach wskaźnika BMI (20-25)

2. Ograniczenie spożycia tłuszczów do 30% należnej energii codziennej racji pokarmowej (CaPR) (w tym cholesterol do 300 mg/dzień, kwasy nasycone do 10% energii)

3. Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa i produktów mięsnych przetworzonych.

4. Ograniczenie spożycia żywności zanieczyszczonej substancjami rakotwórczymi.

5. Ograniczenie spożycia alkoholu

6. Ograniczanie spożycia produktów konserwowanych z dodatkiem soli kuchennej oraz spożycie soli (dosalanie) do nie więcej, niż 6g dziennie (odpowiednik jednej łyżeczki do herbaty).

7. Ograniczenie spożycia cukrów prostych- zwiększenie spożycia węglowodanów złożonych (dzienna zalecana dawka błonnika pokarmowego 30 g)

8. Zwiększenie spożycia warzyw (szczególnie nieskorobiowych np. warzyw cebulowatych- cebuli, czosnku, pora; kapusty; sałaty; papryki; pomidorów i ich przetworów) i owoców (700-1000g/dzień)

9. Unikać napojów o dużej zawartości energii- soków, słodkich napojów gazowanych

33. Problemy w odżywianiu ludzi chorych na nowotwory

Wiele osób chorujących na nowotwory ma problemy z jedzeniem. Skarżą się na brak apetytu lub mają trudności ze spożywaniem posiłków, w związku z tym tracą na wadze i słabną. Część tych problemów jest skutkiem samej choroby, niektóre natomiast są efektem ubocznym chemio- i (lub) radioterapii.

Utrata apetytu jest jednym z najczęstszych problemów, które pojawiają się w przebiegu choroby nowotworowej i jej leczenia. Często ciężko stwierdzić, czy przyczyną jest terapia czy działanie samego nowotworu. Również zły stan psychiczny pacjenta (np. depresja) może być przyczyną utraty łaknienia. Zdarza się, że niechęć do jedzenia idzie w parze ze skutkami ubocznymi terapii takimi jak mdłości, wymioty, zaburzenia odczuwania smaku, suchość w ustach.

Utrata wagi jest częstym skutkiem choroby nowotworowej. Niezamierzone chudnięcie jest u wielu chorych pierwszym objawem rozwijającego się nowotworu. W przebiegu choroby nowotworowej utrata wagi może pojawić się w każdej fazie choroby. Nasilenie spadku masy ciała zależy od typu guza, jego umiejscowienia i zaawansowania, a także sposobu leczenia. Ponadto niektóre nowotwory powodują biochemiczne zmiany w organizmie, wskutek których stopniowo zanika tkanka mięśniowa i tłuszczowa. Utrata wagi jest też często spowodowana brakiem apetytu wywołanym leczeniem nowotworu lub stresem. Nadmierna utrata masy ciała może prowadzić do rozwoju niedożywienia, a w skrajnych przypadkach kacheksji , czyli wyniszczenia nowotworowego. 

Kacheksja to stan ciężkiego wyniszczenia organizmu wskutek rozwoju niedożywienia w chorobie nowotworowej. Ten typ niedożywienia dotyka około 40 proc. chorych na nowotwory. Jest on spowodowany przez: zmniejszone spożycia pokarmu: często będące skutkiem zmniejszenia apetytu, skutków ubocznych leczenia czy depresji, działanie nowotworu: substancje wydzielane przez nowotwór hamują apetyt i zwiększają utratę masy ciała.

Mdłości i wymioty to najczęstsze skutki uboczne leczenia nowotworów. Mogą pojawić się w wyniku zabiegów chirurgicznych, chemio-, immuno- i radioterapii. Również sam nowotwór i choroby mu towarzyszące mogą być przyczyną nudności.

Biegunka jest jedną z częstszych dolegliwości występujących w przebiegu choroby nowotworowej. Może być skutkiem ubocznym terapii przeciwnowotworowej, jak i występować jako bezpośrednie oddziaływanie choroby np. w nowotworach jelit. Biegunka jest nie tylko uciążliwa dla chorego, ale może również być powodem odwodnienia, a nawet znacznego pogorszenia stanu odżywienia pacjenta.

Zmęczenie określa się jako stan, który powoduje zmniejszenie zdolności do wykonywania niektórych czynności wskutek braku sił. Uczucie zmęczenia dotyka w zależności od typu nowotworu i rodzaju leczenia od 14 do nawet 96 proc. chorych. Zmęczenie nie wpływa bezpośrednio na stan odżywienia, jednak może wpływać na zainteresowanie jedzeniem, apetyt lub chęć przygotowywania posiłków.

Suchość w jamie ustnej (tzw. kserostomia) pojawia się, gdy gruczoły ślinowe produkują za mało śliny lub w przypadku silnego odwodnienia i niedożywienia. Ślina jest niezbędna do odczuwania smaku, połykania, mówienia, zapobiega infekcjom i próchnicy poprzez neutralizowanie kwasów i oczyszczanie zębów i dziąseł. Suchość w jamie ustnej może więc powodować niechęć do jedzenia, a co za tym idzie pogorszenie stanu odżywienia chorego.

Zmiany odczuwania smaku są częstym skutkiem ubocznym w czasie chemioterapii lub radioterapii w obrębie głowy lub szyi. Żywność staje się dla chorych mdła i nie ma żadnego konkretnego smaku, co skutkuje utratą apetytu i chęci do jedzenia.

Owrzodzenie jamy ustnej oraz gardła lub przełyku pojawiają się wskutek radioterapii, chemioterapii lub zakażeń powstających podczas przebiegu choroby nowotworowej. Są to dolegliwości bardzo uciążliwe dla pacjenta ponieważ utrudniają jedzenie.

Problemy z zębami i dziąsłami występują bardzo często w przebiegu choroby nowotworowej. Problemy z zębami, żuciem i suchością w jamie ustnej są przyczyną niechęci do jedzenia. 

34. Przyczyny i skutki niedożywienia w chorobie nowotworowej

Zaburzenia odżywiania są częstym objawem choroby nowotworowej.Rozwój kacheksji jest wynikiem zaburzonej równowagi energetycznej ustroju,w którym zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze nie jest pokrywane z powodu mniejszej podaży i zwiększonej utraty.Krańcowym stadium niedożywienia jest kacheksja nowotworową w ocenie klinicznej rozpatruje się wiele dolegliwości i cech,między innymi:

-ubytek masy ciała

-zaniku mięśniowe

-znużenia

-jadłowstręt

-niedokrwistość

-obrzęki

-zaburzenia czucia.

Znamienną w rozpoznaniu jest triada objawów:utrata masy ciała,jadłowstręt i znużenie.Spadek BMI>25% świadczy o zaawansowanym stadium wyniszczenia,ale spadek o 5% jest niepokojący rokowniczo.

Do wyniszczenie dochodzi szczególnie u chorych z litymi gruzami przewodu pokarmowego i płuc.

W patogenezie wyniszczenia istotną rolę odgrywa ,,burza cytokininowa",spowodowana wytwarzarzanymi przez nowotwór i organizm mediatorami zapalnymi,aktywacja układu neurohormonalnego ze wzrostem kortyzolu,wzrostem aktywności układu Regina-angiotensyna aldorteron,spadkiem produkcji insuliny.

Przyczyny niedożywienia

-zaburzenia psychogenne -depresja,zaburzona samoocena,lęk

-zaburzenia doznań smakowo-zapachowych

-zmiana trybu życia

-ból

-zaburzenia perystaltyki przewodu pokarmowego(biegunki lub zaparcia) i zmniejszone wydzielanie śliny

-skutki działania leków stosowanych w chemioterapii

-skutki radioterapii.

Skutki wyniszczenia nowotworowego pojawiają się w miarę progresji choroby i na zasadzie dodatniego sprzężenie zwrotnego nasila niedożywoenie.

Najważniejsze skutki to

-słabsza odpowiedź na leki

-zwiększona częstość powikłań po leczeniu zachowawczym i operacyjnym

-obniżona jakość życia

-skrócenie czasu przeżycia.

35. Zalecenia ogólne diety polecanej we wczesnym stadium choroby nowotworowej

Przy prawidłowej masie ciała:

• Wartość energetyczna całodziennej racji pokarmowej powinna być dostosowana do wieku, płci, aktywności fizycznej; powinna wynosić ok. - 1800-2000 kcal

• Tłuszcze - 20-30% należnej energii (oliwa, ryby)

• Węglowodany 55-60% należnej energii (z całych ziaren zbóż, warzyw, roślin strączkowych)

• Białka 15-20% należnej energii (gł. Z produktów roślinnych - z fasoli, groszku, soczewicy, soi itp.)

• Płyny - 8-9 szklanek (1 litr) wody i soków warzywnych dziennie

Zalecenia dodatkowe:

• Spożywać 5-6 małych objętościowo posiłków

• Potrawy słodkie spożywać tylko na pełny żołądek

• Nie pić płynów przed i w czasie posiłków

• Utrata 10% masy ciała jest sygnałem, że należy zwiększyć ilość pożywienia i po konsultacji z lekarzem wprowadzić suplementację - witaminami i olejem rybim

36. Zalecenia dietetyczne przy istotnym spadku masy ciała w czasie trwania choroby nowotworowej

Zalecana dieta to dieta wysokoenergetyczna i bogatobiałkowa:

• wartość energetyczna diety do 3000kcal

• Tłuszcze - ok. 20% należnej energii (głównym źródłem powinny być tłuszcze roślinne i ryby)

• Węglowodany złożone - ok. 60-65% należnej energii

• Błonnik pokarmowy - zgodnie z indywidualną tolerancją (20-25g/dzień)

• Białka - ok. 15-20% należnej energii (1,5g/kg m.c.)

• Płyny - ok. 2-2,5l/dzień

37. Planowanie diety bogatoenergetycznej w stanie kacheksji

Kacheksja - wyniszczenie nowotworowe - spadek masy ciała wskutek utraty podskórnej tkanki tłuszczowej oraz zmniejszenia objętości mięśni - wyniszczenie energetyczno-białkowe.

Zalecana dieta to dieta wysokoenergetyczna i bogatobiałkowa nawet dla chorób stale leżących:

• wartość energetyczna diety do 3000kcal

• Tłuszcze - ok. 20% należnej energii (głównym źródłem powinny być tłuszcze roślinne i ryby)

• Węglowodany złożone - ok. 60-65% należnej energii

• Błonnik pokarmowy - zgodnie z indywidualną tolerancją (20-25g/dzień - zwykle dużo mniejsza tolerancja)

• Białka - ok. 15-20% należnej energii (1,5g/kg m.c.)

• Płyny - ok. 2-2,5l/dzień

W związku z dolegliwościami towarzyszącymi chorobie należy kierować się bieżącymi upodobaniami chorego, np.:

• unikać silnych zapachów potraw podczas gotowania

• doprawiać potrawy wg smaku chorego (raczej unikać smaków ostrych, kwaśnych i bardzo słodkich)

• podawać posiłki adekwatnie do apetytu chorego

• zachęcać do częstego spożywania niezbyt obfitych posiłków

• przy niechęci do spożywania mięsa i wędlin, źródłem białka może być nabiał, jaja, ryby

• w przypadku trudności w połykaniu - konsystencja płynna diety

• unikać napojów gazowanych, potraw wzdymających, świeżych owoców i warzyw

• podnoszenie wartości energetycznej potraw poprzez dodawanie:
  * masła/oleju/śmietanki/sera żółtego do gotowych zup, sosów, kasz, ziemniaków
  * majonezu do kanapek/sałatek
  * jaj w różnej postaci do różnych potraw
  * mleka w proszku w postaci rozpuszczonej lub nie

• w razie konieczności wspomaganie diety tzw. Nutridrinkami

• suplementacja zgodnie z zapotrzebowaniem

38. Przyczyny występowania alergii pokarmowej

Analizując częstość występowania reakcji alergicznych po spożyciu poszczególnych alergenów, można wyodrębnić kilka grup alergenów pokarmowych o szczególnym znaczeniu klinicznym. Są to: alergeny mleka krowiego, jaja kurzego, ryb, skorupiaków i mięczaków, orzechów, orzeszków ziemnych, warzyw i owoców.

Środki spożywcze (np. truskawki, owoce cytrusowe, jeżyny, maliny) raczej rzadko wywołują reakcje przewlekłe lub zagrażające życiu. Natomiast podstawowe składniki pokarmowe, konsumowane dość często (mięso, jaja, mleko krowie, mąka, rośliny strączkowe) są częstymi przyczynami alergii. W różnych okresach życia alergia pokarmowa może się manifestować w różnych narządach. W dzieciństwie alergia na orzechy może wywołać pokrzywkę, a w późniejszym okresie - astmę oskrzelową.

Alergeny pokarmowe

• białka różnego pochodzenia,

• siła uczulająca alergenu zależy od liczby centrów aktywnych - epitopów przez które dochodzi do połączenia z przeciwciałami lub limfocytami,

• w białkach centra aktywne zbudowane są z określonej sekwencji aminokwasów (asparagina, glutamina, lizyna, leucyna),

• białka o m.cz. 15-40 kDa

• Glikoproteidy 10-70 kDa

• Białka pochodzenia zwierzęcego: jaj, mleka, mięsa różnych zwierząt,

• Białka pochodzenia roślinnego: ziarna zbóż, soi, orzechów, owoców,

• Glikoproteiny: np.: laktoalbumina, laktoglobulina występujące w mleku,

• Histamina zawarta w dużych ilościach w produktach: wołowina, cielęcina, wątroba, skorupiaki, tuńczyk, łosoś, pomidory, szpinak, sucha kiełbasa, sery twarde, kiszona kapusta,

• Histamina wewnątrzustrojowa, której syntezę pobudzają: pomidory, truskawki, czekolada, kakao, jaja, ryby.

• Tyramina, serotonina: warzywa, owoce,

• Substancje biologicznie czynne- kofeina, teobromina: kawa, mocna herbata,

• Substancje nasilające przepuszczalność błony śluzowej jelit: alkohol, kofeina.

Alergeny występujące w żywności

• substancje chemicznie dodawane do żywności: barwniki syntetyczne, chemiczne substancje konserwujące, przeciwutleniacze (BHT, BHA), substancje wzmacniające smak i zapach (glutaminiany), stabilizatory i emulgatory, substancje strukturotwórcze,

• reakcja alergiczna jest możliwa u osób nadwrażliwych

• mechanizm powstania reakcji alergicznej z udziałem chemicznych dodatków do żywności nie jest do końca poznany,

• prawdopodobnie nasilają one syntezę histaminy w organizmie.

W naszym kraju najczęściej alergię wywołują:

U dzieci: mleko krowie, jaja, soja, ryby, wołowina, orzeszki ziemne, orzechy laskowe, pszenica,

U dorosłych: orzechy ziemne, orzechy laskowe, ryby, jaja

39. Alergeny i produkty najczęściej wywołujące alergię pokarmową

W Polsce do tej pory nie były realizowane ogólnokrajowe badania statystyczne, stąd też brak jest reprezentatywnych danych mogących ukazać skalę problemu jakim jest występowanie alergii pokarmowych w naszym społeczeństwie.

Wyniki badań prowadzonych przez ośrodki amerykańskie i zachodnioeuropejskie (głównie brytyjskich) wskazują, że alergia pokarmowa występuje u 2-8% dzieci i blisko 2% dorosłych.

Istnieją zauważalne różnice pomiędzy krajami, związane prawdopodobnie z rodzajem spożywanych pokarmów, np. alergia na ryż i soję występuje o wiele częściej w krajach Azji Wschodniej niż w Europie.

Aż 90% reakcji alergicznych na pokarmy wywołuje tzw. "Wielka ósemka alergenów":

alergeny mleka krowiego (kazeina, białka serwatkowe, beta-globulina),

alergeny jaja (owoalbumina),

alergeny ryb (prawoalbumina),

alergeny skorupiaków,

alergeny orzechów rosnących na drzewach (brazylijskie, laskowe, pistacjowe, migdały),

orzechy arachidowe (ziemne),

alergeny soi,

alergeny pszenicy, gł. gluten.

Alergeny pokarmowe są białkami o masie cząsteczkowej od 15-40 kDa lub glikoproteinami o masie cząsteczkowej 10-70 kDa.

U dzieci:

mleko krowie, jaja, soja, ryby, wołowina, orzeszki ziemne, orzechy laskowe, pszenica

Choć zdecydowana większość dzieci "wyrasta" z alergii pokarmowych do ok. 3-5 roku życia, w przypadku niektórych objawy pozostają, ale cechuje je mniejsza siła. Dodatkowo, u dzieci u których wykazano istnienie alergii pokarmowych we wczesnym wieku, w późniejszych latach zauważa się wyższe prawdopodobieństwo zachorowań na alergie wziewne oraz astmę.

U dorosłych:

orzechy ziemne, orzechy laskowe, ryby, jaja

Typowe dla alergii na orzechy są ciężkie odczyny anafilaktyczne, mogące nawet prowadzić do zgonów.

40. Zasady diety eliminacyjnej w leczeniu alergii pokarmowej

- może być zastosowana wyłącznie wtedy gdy dany alergen został dobrze zidentyfikowany

- po diagnozie eliminuje się z diety nie tylko alergen ale również wszystkie produkty które zawierają go w swoim składzie

- skład diety musi być konsultowany z dietetykiem aby nie doszło do niedoborów pokarmowych

-

Profesor Ring ustalił 12 grup produktów, które powinny być eliminowane z diety aż do momentu zaobserwowania poprawy:

- Grupa I -słodycze, czarna herbata, kawa, napoje alkoholowe

- Grupa II -produkty zawierające środki konserwujące

- Grupa III- przyprawy

- Grupa IV- orzechy

- Grupa V- Owoce

- Grupa VI- nasiona roślin strączkowych

- Grupa VII- Ryby i owoce morza

- Grupa VIII- mleko krowie i produkty mleczne

- Grupa IX- jaja kurze

- Grupa X- mięso i wędliny

- Grupa XI- produkty zbożowe

- Grupa XII- Ziemniaki i ryż

41. Zasady diety rotacyjnej w leczeniu alergii pokarmowej Joanna Hoja

  - Dieta lecznicza, którą stosuje się w celu odciążenia organizmu od alergenów należących do tej samej grupy produktów

- Zalecana osobom, które są uczulone na kilka produktów lub tym,u których co jakiś czas pojawia się alergia o nieznanych przyczynach

- nie należy spożywać produktów należących do jednej rodziny lub klasy częściej niż raz na 4 dni

- jeśli organizm reaguje na wiele różnych produktów

- należy spożywać produkty z upraw biologicznych

- należy spożywać 3 posiłki dziennie z zachowanie 3-4 h przerw

 

Klasyfikacja produktów spożywczych wg rodzin i klas:

Rodzina botaniczna	Produkty spożywcze
Różowate	Brzoskwinia, gruszka, jabłko, jeżyna, malina, migdał, morela, śliwki, truskawki, wiśnia Cytryna i inne owoce cytrusowe
Rutowate	Bakłażan, papryka, pomidor, ziemniaki
Psiankowate	Kmin, kolendra, koper włoski, marchew
Baldaszkowate	Pietruszka, seler
Winoroślowate	Winogrona, rodzynki
Ssaki	Wieprzowina, wołowina, cielęcina, baranina, dziczyzna, królik, mleko
Drób	Kura, indyk, kaczka, gęś (mięso i jaja)
Ryby	Wszystkie
Skorupiaki	Kraby, krewetki, homary
Mięczaki	Ślimaki, małże, ostrygi, mątwy

 

42. Zalecenia w profilaktyce alergii pokarmowej dla niemowląt, dzieci i dorosłych

1/ zalecenia u niemowląt z rodzin atopowych

--wyłączenie w 3 trymestrze ciąży i w okresie laktacji z diety matki silnych alergenów takich jak jaja, mleko, cytrusy

--zalecenie karmienia naturalnego//mlekiem mamy//noworodka i niemowlęcia co najmniej 6 miesięcy

--w żywieniu sztucznym stosowanie mieszanek mlekozastępczych//hypoalergicznych//o znacznym stopniu hydrolizy białek//kazeiny i serwatki

--wprowadzanie nowych produktów w diecie niemowlęcia w kilkudniowych odstępach

--po ukończonym 1 rż wprowadzanie do diety mleka krowiego i cytrusów

--po ukończonym 2 rż wprowadzanie do diety jaj,ryb i orzechów

--spożywanie probiotyków,które wzmacniają układ immunologiczny przewodu pokarmowego dziecka

2/ zlecenia w prewencji alergii pokarmowej u dzieci i dorosłych

--gotowanie pokarmów celem obniżenia ich zdolności alergizujących

--unikanie pokarmów zawierających związki biologicznie czynne i dodatki chemiczne

--eliminacja potencjalnych alergenów wziewnych z najbliższego otoczenia

--profilaktyka zakażeń/szczególnie jelitowych/

--należy bardzo dokładnie czytać etykiety produktów spożywczych w celu stwierdzenia obecności alergenów tzw.ukrytych,zależnych od receptury produktu lub potrawy

--unikanie spożywania posiłków poza domem i spożywania posiłków o nieznanym składzie

--należy unikać produktów przetworzonych,przeznaczonych do długiego przechowywania,barwionych lub zawierających inne chemiczne substancje dodatkowe

--unikanie produktów zwierających histaminę,tyraminę i serotoninę//sery pleśniowe,ekstrakty drożdży i ryb,kapusta kiszona,czekolada,awokado,banany,orzechy włoskie,ananas//

--spożywanie probiotyków i prebiotyków

43. Zastosowanie diety niskobiałkowej

Dietę wysokobiałkową stosuje się w celu dostarczenia odpowiedniej ilości białka do budowy i odbudowy tkanek ustrojowych, ciał odpornościowych, enzymów, hormonów, białek osocza. Aby białko zostało wykorzystane do celów budulcowych i regeneracyjnych, a nie energetycznych, dieta powinna być odpowiednio zbilansowana ze względu na wartość energetyczną (zwiększona podaż energii w porównaniu z dietą łatwo strawną).

Dietę wysokobiałkową stosuje się dla osób:

• wyniszczonych

• z zespołem nerczycowym

• w rozległych oparzeniach

• w zranieniach

• w chorobach przebiegających z gorączką

• dla rekonwalescentów po przebytych chorobach

• w cukrzycy insulinozależnej (młodocianych)

• otyłości

• nadczynności tarczycy

44. Zalecenia ogólne diety niskobiałkowej

• Białko: - 15-20% dziennego zapotrzebowania energetycznego

- 2 g/kg m.c. to jest 100-120 g/dobę; w skrajnych przypadkach
(np. rozległe oparzenia) do 3 g/kg m.c. i więcej, tj. do 150 g/dobę

- 2/3 białka - białko zwierzęce (mleko, ser twarogowy, chude mięsa, chude wędliny, jaja), ze względu na obecność niezbędnych aminokwasów koniecznych do syntezy białek ustrojowych

• Tłuszcze: - 25-30% energii - znaczna część pochodzi z produktów białkowych; ilość dodawanego tłuszczu waha się w granicach 30-40g

• Węglowodany: - 50-55% zapotrzebowania energetycznego

• Witaminy i składniki mineralne - przy dostatecznej ilości energii zapotrzebowanie zazwyczaj jest pokryte; jeśli istnieje konieczność zwiększenia niektórych składników (np. żelaza, potasu), wskazana jest suplementacja w postaci preparatów farmakologicznych

• W diecie z bardzo dużą ilością produktów białkowych, przede wszystkim przetworzonych (z mięsa, drobiu, ryb) zwiększa się ilość sodu do ponad 2 g. Wskazane jest ograniczenie lub wykluczenie z diety soli kuchennej oraz produktów z dodatkiem NaCl (wędlin, konserw, marynat, pieczywa solonego)

Planowanie diety:

• Wariant podstawowy: 2200-2300 kcal; 110 g białka

• Chorzy gorączkujący, z rozległymi oparzeniami, bardzo wyniszczeni:
  2400-4000 kcal i 120-150 g białka

• Pacjenci leżący, bez gorączki: 2000-2400 kcal i 100-120 g białka

45. Zastosowanie diety wysokobiałkowej

Dieta bogatobiałkowa/wysokobiałkowa jest zmodyfikowaną formą diety podstawowej, w której podaż białka jest zwiększona do 1,2-2,0 g/kg m.c., w tym co najmniej ½- ⅔ białka powinno stanowić białko pełnowartościowe. Celem tej diety jest dostarczenie organizmowi odpowiednich ilości białka o wysokiej wartości biologicznej, do budowy i odbudowy komórek, tworzenia ciał odpornościowych, enzymów i hormonów. Dieta ta obfituje w białko pochodzenia zwierzęcego, a więc mleko, sery, mięso i jego przetwory, ryby, jaja itp. Udział energii z białka ogółem kształtuje się w diecie wysokobiałkowej na poziomie 16- 20%, co w wartościach bezwzględnych wynosi 100-120g/dobę dla osób dorosłych. W celu uzyskania wysokiej zawartości pełnowartościowego białka, potrawy przyrządzane w tej diecie wzbogaca się mlekiem odtłuszczonym w proszku (nie wnosi ono dodatkowych ilości tłuszczu) lub białkiem jaj. Zwiększenie udziału energii z białka w diecie odbywa się przez nieznaczne obniżenie zawartości tłuszczu lub węglowodanów. Zastosowanie:

1. ŻYWIENIE LUDZI CHORYCH- Dieta wysokobiałkowa znajduje zastosowanie w wielu stanach chorobowych, m.in. w przypadkach wyniszczenia organizmu, rozległych oparzeniach lub zranieniach oraz w chorobach przebiegających z wysoką, długotrwałą gorączką:

-stany pooperacyjne (przeszczepy, resekcja odcinków jelit),

-rekonwalescencja (po zawale serca, złamaniach),

-rozległe oparzenia lub zranienia,

-choroby przebiegające z długotrwałą, wysoką gorączką

-choroby nowotworowe

-nadczynność tarczycy

-mukowiscydoza

-nieswoiste zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego- Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,

-przewlekłe zapalenie trzustki

-cukrzyca

-niedożywienie w zaawansowanych postaciach przewlekłych chorób wątroby

-choroby nerek - tylko chorzy dializowani

Modyfikacje:

- cukrzyca- dieta zgodnie z zaleceniami zdrowego żywienia, szeroki wybór produktów

- mukowiscydoza- wysokokaloryczna, dużo tłuszczu, zalecane smażenie, pieczenie, aby pokryć zwiększone zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze

- pozostałe- zalecana dieta bogatobiałkowa łatwostrawna

2.ŻYWIENIE OSÓB O ZWIĘKSZONEJ AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ- ilość białka zależy od rodzaju uprawianego sportu

Typ sportowca	Dobowe zapotrzebowanie na białko w przeliczeniu na kg m.c. (g)
Wytrzymałościowy- trening umiarkowany albo ciężki	1,2-1,4
Szybkościowo-siłowy i wytrzymałościowo-siłowy	1,4-1,8
Stosujący program utraty tkanki tłuszczowej	1,6-2,0
Stosujący program przyrostu wagi	1,8-2,0

Okresowo może dochodzić do 2,4 g/kg m.c./d [16]. Niektórzy sportowcy, np. ciężarowcy i kulturyści, stosują diety z wyższą ilością białka celem rozwoju tkanki mięśniowej. Jednak większość badaczy uważa, że u sportowców nie ma potrzeby przekraczania wartości 2 g białka/kg m.c/d.

3. ŻYWIENIE OSÓB OTYŁYCH I Z NADWAGĄ- tzw. cudowne diety bazujące na wysokim(pow. 25%)spożyciu białka, przy jednoczesnym drastycznym ograniczeniu węglowodanów, czyli: dieta Dukana, Atkinsa, South Beach, Zone(strefowa). Brak dowodów na ich skuteczność, na początku powodują spektakularny efekt, po 12 m-cach w porównaniu z dieta niskokaloryczną bez dużych różnic w spadku m.c. Aktualne zalecenia, zgodne z normami- w diecie niskokalorycznej zaleca się zwiększenie podaży białka do 20-25% (0,8-1,5 g/kg m.c./)wartości energetycznej pokarmów.

„ W kilku źródłach można przeczytać, że dieta wysokobiałkowa jest zalecana w nerczycy- obecnie trochę się to zmieniło i w białkomoczu nie powinno się zwiększać ilości białka, gdyż zwiększona podaż może przyczynić się do szybszego uszkodzenia nerek.”

46. Zasady żywienia w chorobach żołądka - w nadkwaśności i w niedokwaśności

W chorobach układu pokarmowego zaleca się dietę łatwostrawną. Dieta ta jest podstawą do planowania innych diet leczniczych, z wyłączeniem bogatoresztkowej.

 

- eliminacja produktów bogatych w błonnik. Ponieważ błonnik jest potrzebny organizmowi powinno się go dostarczać, ale mniej 20-30g na dobę i tylko ten pochodzący z młodych, delikatnych warzyw oraz dojrzałych owoców. Można także złagodzić drażniące działanie błonnika usuwając pestki, skórki, włókno roślinnego, a także przecierać na sicie, miksować na sok, długo gotować, by błonnik został częściowo zhydrolizowany.

- obróbka kulinarna, która zaleca gotowanie w wodzie i na parze oraz specjalnych naczyniach, duszenie, pieczenie w pergaminie, w folii,na ruszcie, wykluczając pozostałe sposoby

- Tłuszcz dodaje się na surowo do już gotowych dań. Do zagęszczenia potrawy można użyć zawiesiny z mąki i wody, można także zaciągnąć żółtkiem, gdy nie ma przeciwwskazań.

- Zaleca się także regularne, małe posiłki i nie spożywanie niczego na 2h przed snem oraz dokładne przeżuwanie

 

Nadkwasota         - zbyt duże wydzielanie soku żołądkowego, który działa to drażniąco na błonę śluzową

- spotyka się w np. w refluksie, chorobie wrzodowej (jako czynniki agresywne)

Tabela 1.          Wykaz produktów zalecanych i przeciwwskazanych w diecie łatwostrawnej z                            ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie kwasu solnego.

(Ciborowska, Rudnicka 2007)

 

Produkty potrawy	Zalecane	Przeciwwskazane
napoje	woda niegazowana, mleko słodkie, jogurty, napoje mleczno-owocowe i mleczno-warzywne,	woda gazowana, kawa, mocna herbata, alkohol, kakao, płynna czekolada, kwaśne przetwory mleczne
pieczywo	pszenne, czerstwe, biszkopty, pieczywo półcukiernicze, drożdżowe	świeże, żytnie, razowe, chrupkie
Dodatki do pieczywa	Masło, twarożek, serek homogenizowany, jaja na miękko lub na parze, pasta z drobiu, cielęciny	Smalec, sery pikantne, dojrzewające, se „Feta”, żółte, topione, jaja na twardo tłuste wędliny, konserwy, pasztetowa, salceson, kiszka,, dżemy
Zupy sosy	rosół jarski, krupnik z dozwolonych kasz, warzywna z dozwolonych warzyw, ziemniaczana, przecierane zaprawiane mąką i masłem, zawiesiną z maki i śmietanki lub mleka, sosy łagodne	tłuste, zawiesiste na wywarach mięsnych, kostnych, grzybowych, pikantne, zasmażane, zaprawiane kwaśną śmietanką warzywne z warzyw niezalecanych, sosy ostre, zasmażane
Potrawy z mąki i kasz, dodatki do zup	grzanki, kluski biszkoptowe, kluski francuskie, makaron nitki, kasza manna, jęczmienna, ryż	kluski kładzione, makarony zarabiane na stolnicy, grube kasze
Mięsa, drób, ryby	chude, indyk, kurczak, cielęcina, królik, chude ryby: dorsz, pstrąg, szczupak,sandacz,mintaj, morszczuk, sandacz i inne	tłuste: wieprzowina, baranina, dziczyzna, kaczki, gęsi, tłuste ryby: łosoś, sum, węgorz, halibut, potrawy marynowane, wędzone, smażone, pieczone
Potrawy półmięsne, bezmięsne	risotto, leniwe pierogi, kluski biszkoptowe, francuskie	placki ziemniaczane, bliny, krokiety, bigos, fasolka po bretońsku
Przyprawy	cukier, wanilia, cynamon, koper, zielona pietruszka,	Pieprz, papryka ostra, chrzan, musztarda, ocet, ziele angielskie, liść laurowy
Tłuszcze dodawane na surowo	masło, śmietanka, oleje: sojowy, słonecznikowy,kukurydziany, rzepakowy bezeurykowy i inne	margaryna, kwaśna śmietanka, smalec, słonina, łój, boczek
Warzywa	młode, soczyste, gotowane: marchew, dynia, kabaczki, buraczki, szpinak,	kapustne, strączkowe, cebulowate, por, papryka, rzodkiewka, rzepa, rabarbar, kalarepa, szczaw, kukurydza, grzyby
Owoce	dojrzałe soczyste, bez skórki i pestek, niekwaśne: banany, brzoskwinie, morele, winogrona, cytrusy, owoce jagodowe, jabłka pieczone, gotowane	Owoce, suszone, marynowane, czereśnie, gruszki, agrest, wiśnie, śliwki,
Desery	kompoty, galaretki, kisiele, budynie	desery z dodatkiem orzechów, kakao, czekolady, masy, tory, batony, chałwa

 

Niedokwaśność

wynika z upośledzenia funkcji wydzielniczych błony śluzowej - zanikowe zapalenia żołądka (powód: choroba lub starzenie się tkanek)

cel diety: - pobudzenie wydzielania soku żołądkowego

- oszczędzanie błony śluzowej

Zaleca się:- umiejętne stosowanie w jadłospisie potraw o działaniu sokopędnym, takich jak np. intensywne wywary mięsne, mocne wywary warzywne, skoncentrowane wywary rybne, soki warzywne i owocowe, wywary z grzybów i mięsa, ryby wędzone, jak np. dorsz, śledzie solone (dobrze wymoczone), kawior, napoje musujące.

- ważna higiena (wyparzanie naczyń itd.), bo większa wrażliwość żołądka na zakażenia

- nie wskazana duża ilość płynów, bo rozrzedzają skąpą ilość soku żołądkowego

- pieczywo jasne pszenne. Niewskazane są makarony, pieczywo pełnoziarniste i wszystkie pokarmy zawierające duża ilość skrobi.

- Wskazane są również jaja, mleko, twarożek chudy, jogurt i kefir. Pełne mleko nie jest wskazane podobnie jak tłuste mięso.

 

- mała ilość mięsa, a jeśli już się spożywa to tylko chude. Smażenie jest stanowczo niewskazane, a pokarmy powinny być gotowane krótko, lub na parze.

 

Dozwolone	Niedozwolone
Soki owocowe i warzywne naturalne lub konserwowe, kawa prawdziwa i zbożowa, herbata, mocne buliony i rosoły; wody mineralne i lekko gazowane	Napoje alkoholowe
Białe czerstwe lub dekstrynizowane suchary	Wszelkie pieczywo świeże; wszelkie pieczywo razowe
Wszystkie rodzaje kasz (grube kasze przecierane), mąki pytlowe, makaron - tzw. nitki	Groch, fasola soczewica, makarony grube w rodzaju „kolanek” itp.
Mleko pełne, zbierane, maślanka, kefir, jogurt
Twaróg świeży niekwaśny, ser twarogowy	Sery twarde, fermentowane
Jaja gotowane na miękko, jajecznica na parze, sadzone na parze itp.	Jaja smażone
Chude mięso wszelkiego rodzaju, dobrze rozdrobnione, najlepiej w postaci pulpetów i budyni	Tłuste, smażone, twarde
Chuda szynka i polędwica, chuda kiełbasa szynkowa, parówki itp.; dobrze wymoczony śledź, ryby wędzone chude	Przetwory z dużą ilością przypraw i tłuszczu, np. konserwy mięsne i rybne
Ziemniaki gotowane, pieczone	Smażone, frytki
Soki z warzyw surowych, warzywa dobrze ugotowane, np. szpinak, brokuły, kalafiory, dynia, pomidory (bez skórki), groszek zielony, szparagi, marchewka, kalarepa, buraki, z surowych warzyw dozwolona sałata zielona, szczypiorek, koperek, zielona pietruszka	Kapusta, rzepa rzodkiew, cebula, groch, fasola
Surowe soki owocowe, przeciery z dojrzałych owoców surowych lub gotowanych	Niedojrzałe owoce, surowe owoce w całości zwłaszcza ze skórką
Masło śmietankowe, oleje świeże dobrze rafinowane, śmietanka słodka	Słonina, boczek, smalec, śmietana
Lekko słodzone napoje, niezbyt słodzone soki owocowe	Skoncentrowane, np. czekolada, cukierki itp.
Sól, kwasek cytrynowy, sok pomidorowy, kminek, szczypiorek, pietruszka zielona, cynamon; inne — tylko łagodne i w małych ilościach	Pieprz, papryka, chrzan, musztarda i inne ostre przyprawy

 

47. Zasady żywienia w nieswoistych zapaleniach jelit

Nieswoiste zapalenia jelit, IBD

1. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)

2. Choroba Leśniowskiego -Crohna

Etiologia tych chorób nadal do końca nie znana, bierze się pod uwagę czynniki: genetyczne, środowiskowe, immunologiczne

sposób odżywiania nie ma wpływu na powstawanie tych chorób

Choroby te przebiegają z okresami zaostrzeń i remisji

we WZJG krwawiące ubytki błony śluzowej dotyczą jelita grubego

w ch. Leśniowskiego -Crohna zmiany zapalne mogą dotyczyć każdego odc. p. pokarmowego, najczęściej występują w końcowym odc. jelita cienkiego, następnie w okolicach odbytu i jelita grubego

Objawy obu chorób mogą mieć początkowo charakter łagodny lub rozpoczynać się burzliwie ( częściej WZJG) :

-bóle brzucha

-biegunka z domieszką krwi i śluzu

-wzdęcia

-podwyższona temp. ciała

-ubytek masy ciała

- niedokrwistość

Zalecenia żywieniowe

1. żywienie dietetyczne zależy od etapu choroby i jej przebiegu

2. w okresie ostrym -żywienie droga pozajelitową ( dożylną)

3. równocześnie droga doustną podaje się zbilansowane bezresztkowe diety przemysłowe oparte na wolnych aminokwasach, krótkołańcuchowych peptydach lub hydrolizatach białek

4. po ustąpieniu ostrych objawów dieta

- łatwo strawna

- niskotłuszczowa

- z ograniczenie błonnika pokarmowego

- bogatoenergetyczna

- ze zwiększoną ilością białka 80-120g/dobę , 1:1

-bogata w witaminy szczególnie B12, kwas foliowy

-bogata w Fe

5. chorzy zazwyczaj źle tolerują mleko, zaleca się stopniowe wprowadzanie przetworów mlecznych- jogurt, kefir , sery twarogowe

6. posiłki w małych objętościach 5-6/dobę

7. w okresie remisji choroby pacjent nie musi przestrzegać żadnych zaleceń dietetycznych

8. należy brać pod uwagę indywidualną tolerancje pokarmową

48. Zasady żywienia w chorobach wątroby

49. Zasady żywienia w celiakii

Żywienie bezglutenowe to zastosowanie diety, w której wyklucza się produkty zbożowe zawierające gluten: pszenicę, jęczmień, żyto, jak również owies. Przy czym owies szkodzi jedynie niektórym — niestety w Polsce zwykle jest zanieczyszczany glutenem i w związku z tym stale powinien być wykluczany w diecie bezglutenowej.

Dietę bezglutenową zaleca się:

• chorym na celiakię (trwałą nietolerancję glutenu),

• osobom uczulonym na gluten,

• przejściowo u chorych z zespołem złego wchłaniania w okresach zaostrzenia nietolerancji na laktozę lub białko mleka krowiego,

• we wtórnym zespole złego wchłaniania (towarzyszącym innej chorobie),

Ponadto dieta bezglutenowa powinna być:

• bogata w witaminy tłuszczorozpuszczalne (A, D, E, K) oraz witaminę C, B12 i kwas foliowy,

• bogata w składniki mineralne - zwłaszcza wapń i żelazo,

• uboga w cukier i słodycze,

a w przypadku zaostrzeń przebiegających w celiakii wyklucza się całkowicie mleko i produkty mleczne oraz cukier, miód, ostre przyprawy, wody gazowane, ciężkostrawne produkty spożywcze.

Oprócz powyższych wskazań — zawsze aktualne są wytyczne związane z racjonalnym żywieniem — 4 do 5 posiłków dziennie, spożywanych regularnie o tych samych porach, nie przejadanie się — ale spożywanie odpowiednich dla siebie ilości pokarmów, spożywanie 5 porcji owoców i warzyw w ciągu dnia.

W początkowym okresie stosowania i w przypadku zaostrzeń, czyli wtedy gdy występuje brak łaknienia, bardzo ważna jest estetyka przyrządzania i podawania posiłków.

Wszystkie wyroby nie zawierające glutenu oznaczone są przez producentów symbolem przekreślonego kłosu. Za bezglutenowe uznawane są również pokarmy, w których zawartość glutenu jest mniejsza niż 20 mg/kg produktu. Producenci żywności zobowiązani są do umieszczania na etykietach informacji dotyczących pochodzenia skrobi, jeśli może ona zawierać gluten a także informacji o innych składnikach wywołujących alergię (także glutenie).

Stosowanymi zamiennikami są: ziemniaki, kukurydza, ryż, gryka, proso, soja, soczewica, fasola i ich przetwory a także produkty mniej popularne w Polsce: tapioka, maniok, sago, sorgo, amarantus.

Należy pamiętać, że chorzy na celiakię powinni przestrzegać diety bezglutenowej przez całe życie! Nawet niewielkie ustępstwa w jadłospisie mogą prowadzić do braku poprawy stanu ogólnego a także do nawrotów objawów chorobowych.

Nowotwór:	Czynniki prawdopodobnie zmniejszające ryzyko	Czynniki prawdopodobnie zwiększające ryzyko	Czynniki bez związku
Jamy ustnej	Owoce, warzywa, być może witamina C	alkohol	-
Przełyku	Owoce, warzywa, być może witamina C i karotenoidy	Alkohol, gorące napoje, nitrozo aminy, być może produkty zbożowe	-
Żołądka	Owoce i warzywa, być może zielona herbata, czosnek,	Być może sól, mięso i ryby z grilla (WWA), nitraty	Alkohol, kawa, retinol, witamina E, cukier
Trzustki	Owoce i warzywa, być może witamina C	Być może mięso, jaja (cholesterol), cukier, wędzone ryby(aminy, WWA)	Alkohol, kawa, otyłość
Wątroby	Warzywa, być może selen	Alkohol, być może aflatoksyny, żelazo	-
Jelita grubego	Warzywa, być może karetonoidy, skrobia	Czerwone mięso, alkohol, otyłość, tłuszcze nasycone, jaja	Wapń, selen, ryby
Gruczołu sutkowego	Owoce, warzywa, być może karotenoidy, witamina C, ryby	Otyłość, alkohol, tłuszcze nasycone, mięso	Kawa, cholesterol, być może tłuszcze nienasycone
Jajnika	Być może warzywa i owoce	Być może tłuszcze nasycone, jaja	-
Endometrium	Być może warzywa i owoce, karotenoidy	-	Otyłość, być może tłuszcze nasycone, cholesterol
Szyjki macicy	Być może warzywa i owoce, karotenoidy, witamina C i E	-	Kwas foliowy, retinol
Gruczołu krokowego	Być może warzywa	Być może mięso, tłuszcze nasycone, nabiał	Otyłość, kawa, alkohol, jaja
Nerek	Być może warzywa	Otyłość, mięso, nabiał	Alkohol, kawa, jaja
Pęcherza	-	Być może otyłość	-
Tarczycy	Być może warzywa i owoce, selen	Być może niedobór jodu, nadmiar jodu, otyłość	-
Płuc	Owoce i warzywa, być może witaminy C i E, karetonoidy, selen	być może tłuszcze nasycone, cholesterol,alkohol	retinol

---