WYKŁADANIA I STOSOWANIE PRAWA - Z.Tobor

Prawo nie jest jednolite aksjologicznie.

Główne wartości:

1. Państwo prawa

2. Sprawiedliwość

3. Pewność prawa

4. Bezstronność

Ad. 1 PAŃSTWO PRAWA- wybór koncepcji jest uzależniony w zależności od tej wartości. Państwo prawa to pojęcie tekstu prawnego (art. 2 Konstytucji: RP jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej . W orzeczeniach TK następuje odwołanie do tego art. 2. Idea wartości państwa prawa służy uzasadnieniu różnych decyzji.

Problemy pojęciowe związane z państwem prawa:

Państwo prawa służy do kwalifikacji pewnych państw. Muszą być spełnione pewne kryteria:

1) Jeden wymóg: państwo prawa to państwo w którym prawo jest przestrzegane - czyli wymów przestrzegania prawa,

Praworządność- państwo praworządne = państwo prawa - jest to wymóg wobec którego panuje pełna zgoda

-pierwsza kontrowersja - do kogo ten wymóg przestrzegania prawa jest kierowany?

2 koncepcje:

-do wszystkich,

-ze względu na kwalifikacje państw w kategoriach czy jest to państwo praworządne czy nie, to wymóg kierowany jest do organów państwowych.

Wiemy, że prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich.

Kiedy opowiemy się za tą koncepcją, że dotyczy wszystkich to te pojęcia się pokrywają, koncepcja państwa prawa nie ma żadnej wartości.

!!! Pojęcie państwa prawa - państwa praworządnego obejmuje wymóg przestrzegania prawa przez organy państwowe.

Co powinno dziać się w państwie prawa w tych przypadkach gdy organ podejmuje decyzję niezgodną z prawem.

W p.p. w tych sytuacjach istnieje mechanizm, który powoduje zmiany decyzji i przywrócenie stanu, który jest z prawem zgodny tzw. normy II stopnia.

2) skuteczny system norm I stopnia, które powodują zmiany decyzji i przywrócenie stanu zgodnego z prawem,

Czy prawo powinno spełniać jakieś wymogi? W zależności od charakteru wymogów

+

- formalne rozumienie państwa prawa (praworządności) - prawo powinno spełniać określone wymogi tzw. formalne: stawiamy przed prawem, a nie dotyczą treści (prawo powinno być wydawane przez organy kompetentne, powinno być publikowane, nie można wydawać aktów z mocą wsteczną, prawo winno być jasne, jednoznaczne);

- materialne rozumienie państwa prawa - związane z treścią (prawo powinno być sprawiedliwe, słuszne dla wszystkich, niedyskryminujące, równe dla wszystkich)

P.p. to p. w którym przestrzegane jest prawo przez organy, jest skuteczny system norm II stopnia i prawo spełnia pewne wymogi o charakterze formalnym i materialnym.

Kiedy możemy nie przestrzegać prawa?

- formuła Radbruka “O ustawowym bezprawiu i ponad ustawowe prawo”

Przy wymogach materialnych musimy odpowiedzieć na pytanie czy jeżeli prawo jest niegodziwe to należy jest stosować?

Ad. 3 PEWNOŚĆ PRAWA

Po co jest idea państwa prawa?

Idea ta pojawiła się 200 lat temu. Podstawowa realizowana wartość to zagwarantowana PEWNOŚĆ by rozgraniczyć nasze sfery wolności (kiedy, komu, czyja wola zostanie narzucona)

Kant mówił, ze prawo jest po to, żeby rozgraniczyć nasze sfery wolności.

Deegen mówił, że problem prawa powstaje wtedy, gdy musimy sobie odpowiedzieć na pytanie: kiedy? komu? i czyja wola może zostać narzucona.

Luman: po co wymyślono prawo? - żeby zredukować złożoną rzeczywistość, uczynić życie lżejszym. Prawo wymyślono, żeby przewidywać, czyli żeby zagwarantować pewność - pewność w rozumieniu przewidywalności (jeżeli wiemy co robią organy, możemy przewidzieć własne działania).

Ustanowienie prawa powoduje gwarancję naszej wolności.

Ustanowienie prawa (ograniczeń) daje gwarancje wolności. Są regulacje, my na podstawie tych reguł możemy wiedzieć co się będzie działo, a wiedząc co się może zdarzyć jesteśmy wolni, możemy podejmować różnego rodzaju decyzje. Idea państwa prawa nierozerwalnie wiąże się z tą koncepcją wolności człowieka. Wiemy jakie skutki z reguły wynikają i my możemy prognozować własne działania. Przewidywać. Być ludźmi wolnymi.

Niemcy dokonali takiego rozróżnienia, jeśli chodzi o pewność prawa, na: pewność samego prawa i pewność przez prawo. Kiedy mówimy o tej wolności, przewidywalności itd. to mamy na myśli wolność przez prawo, prawo powoduje ten porządek, stabilność, przewidywalność itd. Ale żeby te wartości były realizowane to musimy dokonać kwalifikacji prawa.

Kiedy samo prawo jest prawem pewnym? Tu jest cały szereg takich zagadnień. Niektórzy mówią, że są takie trzy sfery.

Kwalifikacje pewności:

1. pewność czy decyzja zostanie podjęta,

2. pewność decyzji - związana z obowiązywaniem prawa; spór o tzw. reguły uznania. Hart- w każdym systemie prawnym są reguły wtórne przy pomocy których rozstrzygamy co jest, a co nie jest prawem = reguła uznania art. 87 Konstytucji. Inni autorzy twierdzą, że nie ma takiej reguły

3. pewność skutków prawnych

art. 2 Konstytucji: kolizja 2 wartości: sprawiedliwości i przestrzegania prawa

Demokratyczne państwo prawne

Bernard Rassel: demokracja to rządy większości lub w interesie większości. W interesie większości to zaprzeczenie idei demokracji.

Demokracja to całkowity relatywizm wartości .

Demokracja państwa prawnego to skrajny relatywizm wartości

Ad 2. SPRAWIEDLIWOŚĆ

Drugą wartością Konstytucyjną jest SPRAWIEDLIWOŚĆ.

CECHY: ocena w kategoriach sprawiedliwości jest specyficzna. Istnieje wąska grupa sytuacji - pewna zasada rozdziału, gdy coś jest dzielone lub rozdzielane. Widzimy jaka jest waga tej oceny.

!!! Sprawiedliwość to pewna reguła rozdziału

Problemy dot. rozdziału to problemy sporu

Problem kryteriów rozdziału:

-”każdemu to co się mu należy” - formuła sprawiedliwości - jest to formuła pusta.

Inne formuły to:

“Każdemu wg pracy”, “każdemu wg potrzeb”, “każdemu po równo”, “każdemu wg zasług”, “każdemu wg zawartej umowy” - są to spory o wybór kryterium.

Sprawiedliwość to zasada rozdziału dokonywana wg określonych kryteriów wybieranych w drodze sporu, spór trzeba uzasadnić.

Prof. M.Ossowska “Normy moralne-próba systematyzacji”

Jeden element ważniejszy od sprawiedliwości: dot. sposobu stosowania tych kryteriów tzw. sprawiedliwość formalna.

Wszyscy należący do 1 grupy powinni być traktowani jednakowo. Czyli:

1. Kryterium rozdziału

2. kryterium sposobu stosowania tych kryteriów - “zasada równej miary”

Równość wobec prawa.

Koncepcje sprawiedliwości proceduralnej (art. 45 Konstytucji) - zgodnie z określoną procedurą, bez względu na wynik.

Ad.4 BEZSTRONNOŚĆ

Cecha bezstronności nie zawsze jest cechą pożądaną. Konstrukcja niemożliwa do zrealizowania, prowadzi do wyeliminowania wg etyków.

Bezstronność jest oceną.

Co powinno być bezstronne (przedmiot bezstronności):

cecha przypisana pewnym podmiotom, to cecha tylko pewnych osób w kategoriach które nas dotyczą.

Roszczenie do bezstronności:

- pewne podmioty

- bezstronność to cecha pewnych procedur: stosowane są pewne wymogi (nikt nie może być sędzią w swojej sprawie). Należy stworzyć warunki do określonych rozstrzygnięć

Różnice między bezstronnością procedury a asymetrią bezstronności - czasami sytuacje dot. stron nie są równe

Reguły prawa materialnego:

- bezstronność procedury prawodawczej: uwzględnienie interesów wszystkich tych do których będzie ona stosowana,

- bezstronność przepisów prawnych: art. 3852

- bezstronność samych rozstrzygnięć - decyzja jest oceniana w kategoriach bezstronności (bezstronny arbiter, bezstronne wybrane kryteria, bezstronne rozstrzygnięcie itd.)

Skąd wynika roszczenie do bycia bezstronnym? - 4 rodzaje uzasadnień:

1. tzw. uzasadnienie analityczne - wymóg bezstronności ma wynikać z ogólnego stosowania norm, bezstronne stosowania reguł, bezstronność zawarta jest w samym pojęciu prawa.

2. Uzasadnienie o charakterze prawnym - istnieje 6 grup przepisów z których wynika to roszczenie,

3. uzasadnienie moralne - bezstronne podejście, to punkt widzenia niezależnego, pozbawionego emocji,

4. uzasadnienie pragmatyczne - wskazanie, że przekonanie o bezstronności arbitra stanowi warunek akceptacji jego rozstrzygnięcia przez arbitra (?)

Treść tego roszczenia:

Ten wymów stanowi zakaz brania pod uwagę takiego a nie innego . . . . .

Treść to wykluczenie pewnego rodzaju względów, które nie powinny być brane pod uwagę. Wymóg bezstronności jest sensownie skierowany do tych, którzy mogą być stronniczy. Każda ocena to wyraz akceptowania określonych decyzji.

Wybór względów może być różny, w jednych sytuacjach mogą być bezstronne, a w innych stronnicze.

Czego dotyczy wymóg bezstronności?

Istota bezstronności wymyka się spod naszej oceny, wchodzą w grę 2 wymogi:

1. podjęcie rozstrzygnięcia w tzw. sytuacji bezstronności podjętej przez arbitra, który nie pozostaje ze stroną w takiej sytuacji, że może być uznany za stronniczego,

2. przedstawienie odpowiednich argumentacji uzasadniającej podjęte rozstrzygnięcie.

WNIOSKI:

1. kontrola zachowania bezstronności może być na samym początku postępowania, przed wydaniem decyzji,

2. postulat bezstronności w trakcie podjęcia decyzji może być postulatem moralnym, a rzeczywistych motywów nie jesteśmy w stanie skontrolować

Wymóg bezstronności inaczej wygląda w różnych przypadkach

- łatwe przypadki: sprowadza się do prawidłowego stosowania prawa, żadna rola arbitra,

- model argumentacyjny- rola bezstronności całkiem inna, nie stanowi negatywnego ograniczenia. To wskazówka do podjęcia decyzji, umożliwia wybór takich czy innych wartości.

WNIOSKI:

Bezstronność to jeden z wymogów. Bezstronność nie jest postawą neutralności wobec konkurencyjnych wartości. Bezstronność wymaga dokonywania wyborów wartości kosztem innych. To stronniczość na rzecz właściwych wartości.

12-03-2005

Bezstronność w przepisach prawa

6 grup przepisów prawa, które wiążą się z bezstronnością:

1. przepisy, które zapewniają sytuację bezstronności arbitra w ramach danego postępowania (protokolant, tłumacz itd.) = arbiter,

Wyklucza się relacje pomiędzy arbitrem a stroną postępowania. Ta sytuacja ma 2 wymiary:

- wyeliminowanie okoliczności, które mogą sprzyjać stronniczości arbitra,

- u osób trzecich wytworzenie przekonania o bezstronności organu i w związku z tym akceptacji podejmowanych rozstrzygnięć np. przepisy dot. wyłączenia sędziego (art. 40 kpk, 48 kpc, 59 ustawy o NSA) oraz innych osób podejmujących rozstrzygnięcia np. pracownicy organów podatkowych (art. 130 ordynacji podatkowej), kontrolerzy NIK-u, członkowie komisji śledczej, organy celne

W ocenie ustawodawcy o wykluczeniu arbitra decydują względy:

- osobiste zainteresowanie wynikiem sprawy,

- więzy rodzinne ze sprawą (więzy małżeństwa, kurateli, opieki itd.)'

- występowanie w sprawie w innej roli np. w roli świadka, biegłego, pełnomocnika itd.),

- stosunek zależności służbowej ze stroną bądź też innego rodzaju stosunek prawny (stosunek pracy itd.)

Najczęściej te przepisy są tak skonstruowane, że są wymienione przesłanki i kończą się stwierdzeniem - klauzulą generalną “lub gdy występują inne okoliczności mogące budzić wątpliwości co do bezstronności arbitra”

2. przepisy, które tworzą ogólne instytucjonalne warunki dla podejmowania bezstronnych rozstrzygnięć.;

1. przepisy gwarantujące niezawisłość sędziowską oraz przepisy o nieusuwalności arbitra ze stanowiska (art. 178, 180 Konstytucji);

2. przepisy zapewniające kolegialność podejmowanych rozstrzygnięć (art. 28-30 kpk, 47 kpc, 44 ustawy o NSA)

Wymóg bezstronności jest kierowany indywidualnie.

Elementem instytucjonalnym są:

- przepisy zapewniające instancyjną kontrolę rozstrzygnięcia (art. 186 Konstytucji albo 176!!!)-spr

- wymóg uzasadnienia (art. 107 kpa) rozstrzygnięcia,

- jawność postępowania,

- przepisy określające sposób wyznaczania arbitrów rozstrzygających daną sprawę

3. przepisy ustanawiające kryteria określania sytuacji prawnej podmiotu (nakazujące lub zakazujące ich zróżnicowanie pod pewnymi względami);

Przepisy determinują w jaki sposób podmioty mogą być traktowane w sposób odmienny - 2 grupy:

a) przepisy zakazujące różnicowania

- art. 9 kpc zezwalający stronie lub innym uczestnikom na przeglądanie akt sprawy,

- art. 406 kpk regulujący zasady i kolejność udzielania głosów uczestnikom postępowania karnego,

- art. 61 kpa nakazuje o wszczęciu postępowania powiadomić wszystkie strony

b) przepisy dopuszczające, wręcz nakazujące inne traktowanie stron:

- art. 5 kpc nakazuje sędziemu udzielania wskazówek stronie nie korzystającej z pomocy prawnej,

4. przepisy zawierające skierowany do pewnych klas adresatów nakaz postępowania bezstronnego,

Przepisy zawierające nakaz bezstronnego postępowania:

- arbiter przy rozpoznawaniu odwołania pełni swoją funkcję w sposób bezstronny,

- nauczyciel ocenia ucznia bezstronnie,

- rzeczoznawca ocenia szkodę bezstronnie.

5. przepisy zawierające skierowany do pewnych klas adresatów zakaz podejmowania czynności mogących rodzić wątpliwości co do ich bezstronności,

Przepisy zakazujące podejmowania czynności mogących rodzić wątpliwości co do ich bezstronności.. Postanowienia kierowane są do:

- sędziów np. nie wolno sędziemu brać udziału w stowarzyszeniach politycznych i należeć do stronnictw politycznych, które mogłyby podważyć bezstronność, nie może prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek, być członkiem zarządu spółek itd.

6. przepisy zawierające “prawo” do bezstronnego rozstrzygnięcia.

Występuje w przepisach prawa międzynarodowego i naszych przepisach, które gwarantują bezstronność.

- art. 45 ust. 1 Konstytucji, który gwarantuje prawo do uczciwego, rzetelnego procesu . . . . . . ..

Wykładnia prawa

- interpretacje prawnicze,

- nurt interpretacji literackiej,

- nurt interpretacji biblijnej

Orygenes napisał pierwsze dzieła o interpretacji. Każdej interpretacji dokonujemy w odpowiednim kontekście interpretacyjnym (sytuacji).

Każda sytuacja interpretacyjna składa się z 3 elementów:

- Prawodawca (autor);

- Interpretator (czytelnik, odbiorca);

- Tekst

Wszystkie rzeczy dziejące się w procesie interpretacyjnym można wyjaśnić tymi 3 elementami.

Prawodawca - Autor ma dla nas szczególne znaczenie przy interpretacji (wpływa na rozumienie tekstu, odczucie autora - czy był zakochany pijany, młody, tęskniący itd.) Przy świętych księgach wyobrażenie Boga.

Interpretator - jak się zmienia interpretator i jego cechy - tak wygląda rezultat interpretacyjny

Tekst + interpretator = prawo

Tekst- musimy o nim wiedzieć dużo, istnieje szereg fałszywych wyobrażeń. Tekst to ilość wypowiedzi kreujących wyobrażenia.

CHARAKTERYSTYKA PRAWODAWCY

Struktura autora tekstu: czy jest to 1 autor, czy ileś tam osób.

W przypadku tekstów prawnych przyjmujemy takie założenie, że prawodawcę traktujemy jako jeden podmiot mimo, że są to cale ciała kolegialne (założenie kontrfaktyczne, niezgodne z rzeczywistością)

Z pojęcia racjonalności wnika, że prawodawca racjonalny nie tworzyłby norm sprzecznych.

Jakie cechy przypisujemy autorowi tekstu:

- przypisanie cech autorom tekstów literackich jest proste - przypisuje mu się cechy temperamentu, uczucia,

- przypisanie cech autorom tekstu ksiąg świętych,

- jakie cechy przypisuje prawodawcy: cecha racjonalności - to jedna z podstawowych dyrektyw interpretacyjnych (setki dyrektyw o tym mówią)

Pojęcie racjonalności prawodawcy rozumiana jest w kilku płaszczyznach, 4 rozumienia:

1. pojawiło się najwcześniej: racjonalność prawno-naturalna (metafizyczna) - koncepcja Św. Tomasza, Platona, Arystotelesa itd.

To pewna specyficzna rola prawodawcy. Istnieje „natura” i z tej natury można wyprowadzić pewne reguły postępowania. Prawo natury niczym nie różni się od innych praw np. fizycznych i powinniśmy je tak samo znać.

Kent: „Prawo niebogwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie”

Przejawem poznania wartości jest sumienie. Jest to ten zmysł moralny.

Prawodawca jest racjonalny, gdy jest w stanie odczytać te wszystkie prawa, które trzeba zapisać (prawo natury + prawo z aktów normatywnych zapisane w prawie wtórnym). Prawodawca jest racjonalny, gdy odczytuje je właściwie, zgodnie z prawem natury.

Jest to najwyższy wymiar np. słowa „czyń dobro” jest to napisane, a jak my postąpimy to jest inna sprawa.

2. Racjonalność instrumentalna (technologiczna) - pojawia się w połowie XIX - to co jest utożsamiane z pozytywizmem.

Koncepcja ta dokonała ostrego rozdziału pomiędzy tymi dwoma światami. To co może być przedmiotem dywagacji to jest to co naprawdę istnieje, a wszystko pozostałe nie powinno nas interesować. Racjonalność instrumentalna: prawo to pewien środek za pomocą którego chcemy zrealizować pewne cele. Skuteczność realizacji określonych celów. Jakie są to cele to nie powinno prawodawcy interesować - skuteczność jest najważniejsza. Rozdział między prawem a moralnością.

Prawodawca jest racjonalny gdy:

a) pewne założenia intelektualne (racjonalnie językowa) - prawodawca racjonalny to taki, który ma kompletną wiedzę i uporządkowany system wartości

* założenia dot. wiedzy językowej prawodawcy - prawo wyrażane jest w języku, czyli kompetencja językowa, zastosowanie określonych wyrażeń, składni. Trzeba się doskonale posługiwać językiem bez zbędnych wyrażeń,

* założenia dot. wiedzy prawniczej prawodawcy (racjonalność jurydyczna). Ta wiedza jurydyczna dot. :

- wiedzy o systemie prawnym - aby ustawodawca mógł dopisać taki akt normatywny musi posiadać wiedzę o całym systemie już istniejącym,

- wiedzy o pewnych zasadach techniki prawodawczej - prawodawca przyjmując przepisy, wie że one spowodują skutki w rzeczywistości, jest wymogiem konstytucyjnym, wynika z państwa prawa,

- wiedzy o orzecznictwie i literaturze prawniczej - wiedza wynikająca z orzecznictwa. Tworząc nowe akty, nie można tego dokonywać z pominięciem dorobku aktów i dotychczasowego orzecznictwa. Spójność pionowa i pozioma - tworząc prawo trzeba patrzeć na hierarchiczność aktów. Spójność pozioma - nie może dochodzić do kolizji pomiędzy aktami równorzędnymi

- wiedza merytoryczna z zakresu różnych dziedzin: ekonomii, filozofii, dziedzin, których przepis prawa ma dotyczyć, gdyż przyjęcie jakiegoś rozwiązania wywoła określone skutki.

b) pewne założenia o charakterze aksjologicznym - obejmują 2 obszary:

* budujemy katalog wartości- skuteczne środki realizacji pewnych wartości. Czym prawodawca się kierował i jakie wartości te przepisy mają realizować. Są one uzależnione od aksjologii prawodawcy

- ustalenie o jakie wartości procedury chodzi,

- ustalenie hierarchii wartości

* preferencje wartości

W ramach aktów równorzędnego szczebla chodzi o realizację najważniejszych celów, wartości. Racjonalny prawodawca ma uporządkowany system wartości, mimo iż istnieją różne kolizje wartości (ochrona środowiska a przemysł)

Instrumentalna wizja prawa jest powszechnie rozumiana i stosowana. Patrzymy na środki i jak je realizować wybór jest niezwykle ważny

3. Racjonalność argumentacyjna - prawodawca tworząc przepisy chce, aby one uzyskały społeczną akceptację jego argumentów. Argumentacje wpływają na społeczne postawy. W praktyce jest cały szereg zaniedbań, gdyż przeważnie ci którzy mają rację, a nie przytoczą argumentów popierających swe racje - przegrywają.

Najważniejszą kwestią jest to, że każda argumentacja jest funkcją audytora - nie ma argumentów, które są jednolite, jednolicie ważne. Prawodawca przyjmuje konkretne rozwiązania prawne, mimo iż argumenty nie przemawiają do wszystkich,

4. Racjonalność komunikacyjna - koncepcje pozytywistyczne, w których mówi się, że prawo jako rozmowa - prof. Habermas

„Racjonalne w sensie komunikacyjnym są te działania społeczne, które rozszerzają wolną od przymusu i represji komunikację w stosunkach społecznych, sprzyjają dyskursywnemu kształtowaniu i wyrażaniu się woli społeczeństwa oraz umożliwiają konsensualną regulację konfliktów społecznych”

Koncepcja Habermasa wyrasta z krytyki racjonalności argumentacyjnej, to próba podmiotu do wcześniejszej, dobro, wartość były jednym i prawodawca ma je poznać.

Habermas mówi, że to wszystko co dzieje się w świecie wywodzi się z braku komunikacji. Prawodawca powinien stworzyć wolną przestrzeń do rozmowy.

Takim sposobem jest stworzenie rozmowy, optymalnych do niej warunków. Prawo jest efektem dyskursu, więc jeżeli bierzemy udział w dyskursie jesteśmy z jednej strony prawodawcą, a z drugiej adresatem. Umożliwia to konsensualną regulację konfliktów społecznych.

Nawiązujemy do wartości, które biorą się z rozmowy podczas której krystalizują się one. Prawo powinno być jak znaki drogowe, powinno wskazywać, a to co zrobimy zależy już od nas.

Pojawiają się poglądy krytykujące racjonalność

Krytyka racjonalnej wizji postmodernistycznej. Krytyka odbywa się z innej wizji, 2 obrazy społeczeństwa:

- świat spójny, uporządkowany z punktu widzenia racjonalnego,

- świat inny skomplikowany, chaotyczny z punktu widzenia postmodernistów.

Krytyka idzie w tym kierunku, że prawodawca jest spójny. Tekst prawny może być niespójny, niedorzeczny,

- odwołujemy się do pojęcia racjonalności prawodawcy, nie możemy interpretować przepisów w taki sposób, który prowadzi do absurdu

Natomiast druga grupa dostrzega, że prawodawca może się mylić:

- uważamy, że prawodawca nie był za bardzo racjonalny, ale nie jest to aż taki błąd, którego nie szłoby przez interpretację naprawić,

- prawodawca popełnia takie błędy, że interpretator nic już nie może zrobić.

To sztywne stosowanie koncepcji racjonalności powoduje, że prowadzi to do wypatrzenia idei rządów prawa. Można przyjąć taką tezę, jest ona pomocna, ale nie jest tak, że w każdej sytuacji na siłę musimy się tego trzymać.

Postmoderniści większą uwagę przypisują zależności tekstu i interpretacji, a nie prawodawcy i tekstu. Proponują uspołecznienie prawa.

W większości orzeczeń powołują się na ideał racjonalności, natomiast nie jest to idea absolutna, nie możemy na siłę szukać czegoś, czego w tym prawie nie ma.

INTERPRETATOR TEKSTU (CZYTELNIK)

2 elementy charakteryzujące interpretatora tekstu:

1. interpretacja (tekst) jest czytana przez setki ludzi i jest w miarę ujednolicona ta interpretacja - przynależność interpretatora do kontekstu socjolingwistycznego.

Kontekst lingwistyczny odbywa się zawsze w jego ramach, należymy do pewnej wspólnoty i przynależność do niej decyduje o tym, że mamy jednolite odniesienie do pewnych rzeczy.

Kontekst socjolingwistyczny to pewien zestaw reguł oparty na podzielanych w kulturze prawniczej przekonaniach o świecie społ., właściwościach regulacji prawnej oraz akceptowanych w tej kulturze wartości.

W ramach tego kontekstu kształtuje się określona kultura interpretacyjna. Rozumienie interpretatora, jego pozycja jest kształtowana przez tę wspólnotę.

Chcąc należeć do takiej wspólnoty, interpretator musi akceptować pewien zespół podstawowych reguł interpretacyjnych oraz wartości i przekonań, na których opiera się ich stosowanie. Chcąc należeć do takiej wspólnoty musimy zaakceptować paradygmat interpretacyjny (kierować się określonymi wskazaniami).

Jeżeli podejmujemy określoną decyzję, musimy ją odpowiednio uzasadnić

2. interpretacja jest bardzo zróżnicowana

INTERPRETATOR

- kontekst socjolingwistyczny

- akceptacja paradygmatu - przynależność wiąże się z pewnymi ciężarami. Pozytywny element tej przynależności powoduje, że cieszy się ona autorytetem;

- interpretacja prawnicza:

* autorytet represyjny - John Oustin - władza suwerena poparta przymusem, mogą być w jakichś sposób sankcjonowane. Element sankcji przenosi się na ustalenia interpretacyjne,

* autorytet instytucjonalny - Herbert Hart - prawo opiera swój autorytet na powszechnym przekonani jednostki, że należy się podporządkować autorytetowi sędziów ze względu na wartość samego prawa. Autorytet naszych ustaleń jest pochodną samego prawa. Czym większy autorytet samego prawa, tym ustalenia interpretacyjne również tę wartość posiadają

W praktyce najczęściej rozstrzygnięcia interpretacyjne są sumą tych dwóch autorytetów.

+ autorytet intelektualny (interpretacja doktrynalna). Poza konkretnymi przypadkami stosowania

Ad 2. Drugi element, który różnicuje pre-rozumienie - to bardzo ważny element, dot. nie tylko interpretacji prawniczej ale wszystkiego.

Klasyczne pojęcie, hermenautyki

!!! Podaj przykład: poszukać przepis i wytłumaczyć na przykładzie. Uzasadnij dlaczego powinniśmy być bezstronni

Pre-rozumienie wszyscy posiadamy - to jest coś co nas różnicuje, bez niego zrozumienie czegokolwiek nie byłoby możliwe, w zależności od tego świat wygląda inaczej. Inaczej jednej strony umożliwia zrozumienie czegokolwiek, czegokolwiek drugiej strony uniemożliwia zrozumienie drugiej osoby (przez pryzmat spostrzegamy rzeczywistość)

3 rodzaje pre-rozumienia:

a) pre-rozumienie intelektualne,

b) pre-rozumienie aksjologiczne,

c) pre-rozumienie wolicjonalne.

Pre-rozumienie intelektualne - każdy z nas dysponuje określoną wiedzą na różne tematy, bez tej wiedzy zrozumienie świata nie jest możliwe. Jeżeli ktoś nie zna materii, której dotyczy tekst nie jest w stanie go zinterpretować przetłumaczyć - nie będzie można zrozumieć, co się za tym kryło.

Brak rozumienia intelektualnego to brak określonej wiedzy. Czym więcej wiedzy tym trudniej formułować nam określone wnioski.

Np. przepisy dot. papierów wartościowych - trzeba mieć olbrzymią wiedzę na ten temat aby móc zinterpretować daną kwestię. To pre-rozumienie dot. nie tylko tekstów prawnych, ale wszystkich rzeczy. Sama znajomość prawa nie wystarczy, musimy jeszcze umieć zrozumieć daną materię.

Pre-rozumienie aksjologiczne - bardzo ważną rzeczą są wartości przez nas akceptowane, w zależności od hierarchii tych wartości tak nasza interpretacja będzie wyglądała. Nasza interpretacja nie jest w stanie uciec od tych wartości

Np. sprawy przeciwko ubezpieczycielowi: patrząc przez pryzmat ubezpieczyciela ten poszkodowany to złodziej chcący ich ograbić. Patrzymy przez pryzmat wartości (eutanazja, aborcja, dobro ogółu i jednostki)

Nasze wartości decydują o interpretacji. Rola interpretatora jest niezwykle ważną, nie można pominąć tego czynnika aksjologicznego.

„kierowałem się tym i tym, biorąc pod uwagę ……”, wszystkie decyzje podejmowane są w oparciu o określone wartości

!!! poszukać przepis

Pre-rozumienie wolicjonalne - związany z wolą interpretatora, mamy do czynienia z horyzontem oczekiwań.

- np. idziemy na koncert z pewnym wyobrażeniem, dot. to kwestii naszego nastawienia do określonej sprawy. Jeżeli siadamy do tekstu to czytając go czegoś tam szukamy, w zależności od naszego nastawienia, w zależności od tego co chcemy tam dostrzec takiej interpretacji dokonujemy;

- np. w przypadku obrońcy - on musi w przepisach wyszukać najkorzystniejsze elementy dla oskarżonego, musi robić wszystko, aby go uniewinniono;

- np. przy recenzjach filmów, jeżeli ktoś jest nastawiony życzliwie to recenzja będzie miła.

Czym większy nasz udział w interpretacji tym większa nasza odpowiedzialność.

Pre-rozumienie decyduje o naszym postrzeganiu wszystkiego na zewnątrz - dot. ludzi, tekstów itd.

!!! poszukać przepisy i pokazać że w zależności od pre-rozumienia jest określona interpretacja na lex specjalis i lex generalia

TEKST PRAWNY

Tekst prawny - to wszystkie obowiązujące w danym momencie czasowym akty normatywne. Następuje relatywizacja tekstu do czasu obowiązywania

Jest to jeden z największych tekstów (ok. 5 tys.aktów normatywnych, pisany w bardzo długim okresie czasu, pisany przez wielu autorów)

Zrozumienie części bez całości nie jest możliwe i odwrotnie - zrozumienie całości bez rozumienia jego części nie jest możliwe. Budowa wypowiedzi jest inna w przepisach w porównaniu z wypowiedziami w czasopismach.

Relacje między językiem a rzeczywistością

Wyróżniamy 2 modele:

1. język odzwierciedla rzeczywistość - „zdanie jest obrazem rzeczywistości”. To co znajduje się w języku jest odbiciem tego co jest na zewnątrz. Zajmujemy się analizą wypowiedzi, które odzwierciedlają rzeczywistość.

2. język jest pewnym narzędziem, który tworzy rzeczywistość - ma ona dużo większe znaczenie. B.Wolf, E.Szapiro - hipoteza Szapiro-Wolfa: język kreuje rzeczywistość, nie tylko coś odzwierciedla ale coś tworzy. „Myślimy tak jak mówimy, mówimy tak jak myślimy”. Różnorodność języków to różnorodność światopoglądów. Jako prawnicy z jednej strony posługujemy się językiem potocznym kreującym określony świat, ale z drugiej strony posługujemy się językiem prawniczym przedstawiając całkiem inny świat.

Np. całkiem inny świat języka kodeksu karnego a całkiem inny kodeksu cywilnego

1 Różnice między światem rzeczywistym a prawnym:

- dot. mieszkańców dwóch światów: świata potocznego i świata prawnego. Ludzie i podmioty prawa. Prawo przypisuje podmiotom prawa określone cechy (np. podatnik itd.), świat prawny jest bardziej zaludniony, jedna osoba jest kimś innym w zależności od cechy (prawnik, prezes, konsultant) - poszczególne przepisy kreują różne podmioty,

- ci mieszkańcy świata prawnego są w inny sposób wyróżniani. Świat prawny ma strukturę dyskretną tzn. każdy obiekt należący do tego świata albo posiada daną cechę albo jej nie posiada, albo należy do niego albo nie. Podmioty należące do świata prawnego to sędziowie, świadek itd.

Cechy określają relacje w stosunku do innych podmiotów, nie są to cechy indywidualne.

2 Odmienna kategoryzacja elementów np. złożenie podpisu, kupno gazety - wywołują określone skutki prawne - nie jest to tylko cecha języka prawnego. Są to całkiem odrębne rzeczy bez związku

3 Upływ czasu wyznaczmy przez porównanie dwóch zdarzeń, a nie konkretna data (np. 7 dni, 30 dni itd.)

4 Język prawny posiada funkcję performatywną tzn. jak czynić coś przy pomocy słów. Używamy pewnych wypowiedzi nie tylko do wypowiedzi czegoś, ale dokonania aktu performatywnego - wywołującego określone skutki prawne. Teksty prawne są pewnymi wypowiedziami o charakterze performatywnym, ponieważ prowadzą one do pewnych zmian rzeczywistości społecznej. Zmiany te polegają na tym, że pewne podmioty, obiekty, zdarzenia, stany rzeczy uzyskują pewne nieempiryczne kwalifikacje. Świat nie jest kreowany przez sam język, ale przez zrozumienie w poszczególnych sytuacjach naszej interpretacji

Specyfika prawnego obrazu świata w porównaniu z obrazem świata wyznaczonym przez język potoczny przejawia się, co najmniej w dwojaki sposób:

- po pierwsze, że język tekstów prawnych w sposób odmienny od języka potocznego kategoryzuje dane doświadczenia wprowadzając odmienne niż w języku potocznym dystynkcje tzn. patrząc przez pryzmat języka prawnego widzimy, co innego niż patrząc przez język potoczny - patrząc na człowieka widzimy poborowego;

- po drugie tekstu prawnego z uwagi na swoją funkcję performatywną stwarzają lub wzbogacają świat, do którego się odnoszą kreując w nim nowe nieempiryczne obiekty i kwalifikacje.

Tzn. określony tekst tworzy banki, uniwersytety, a zmieniając tekst tworzy się nowa rzeczywistość, mogą upadać banki itd., możemy mieć prawo do emerytury, a po zmianie nagle tracimy to prawo i musimy pracować jeszcze kilka lat.

Poziomy interpretacji:

Każdy tekst może być rozpatrywany na kilku poziomach. Orygenes „Przeciwko Celsjuszowi” pisał, że pismo święte może być rozpatrywane na płaszczyźnie literalnej, moralnej i mistycznej

Płaszczyzna literalna - opowieści, morały,

Płaszczyzna moralna - coś jest dobre, złe

Płaszczyzna mistyczna

Prawnicy również próbują dokonać analizy tekstu prawnego na 3 płaszczyznach.

Poziomy interpretacyjne tekstu prawnego:

1. Poziom deskryptywny (literalny) czyli opisowa, bezpośrednio wyrażona w języku warstwa tekstu prawnego (opis osób, zdarzeń, zachowań, które należą do pewnego świata - wizja świata, którą wytwarza interpretator). To świat fikcji literackiej, wyobrażenia wizji świata

„Dla zrozumienia nie tylko prawa ale i społeczeństwa występują dwie perspektywy obserwatora i uczestnika”

2. Poziom dyrektywny to poziom, na którym interpretator konstruuje reguły postępowania, wzorce postępowania, kryteria oceny postępowania. Chcemy się dowiedzieć co prawodawca od nas chce (zachowania powinne)

3. Poziom presupozycji - nie ma tego w warstwie literackiej, nie jest to widoczne, ale wypowiedź ją zawiera (np. przestać palić)

a) presupozycja ontologiczna (art. 52 kodeksu Hammurabiego) -

np. jeżeli rolnikowi nic się nie urodziło to nie zwalnia go to z zobowiązań. Wynika z tego, iż wiemy co było uprawiane, jaki musi być klimat i że w ogóle uprawiano rolnictwo,

np. podpis elektroniczny: wynika z tego, że były komputery, określony stan techniczny, dowiadujemy się o określonych rzeczach. Ten poziom ważny jest dla historyków, na podstawie określonych przepisów wiemy, co ludzie kiedyś robili - nie ma tego bezpośrednio w tekście,

b) presupozycja aksjologiczna - staramy się na podstawie tych przepisów wydobyć wartości zawarte w tekście, czasami wynikają wprost z tekstu.

Np. każda istota ludzka ma prawo do życia. Należy ustalić hierarchiczną wartość - w kodeksie karnym wysokość sankcji określa hierarchiczność wartości (zwolnienia, ulgi)

Podział przepisów na reguły i zasady

Ronald Dworki, Robert Aleksy

Pomiędzy tymi rodzajami przepisów istnieją 4 różnice:

1. dot. sposobu stosowania:

- reguły:

* stosowane wszystko albo nic,

* reguły, które albo mogą zostać wypełnione albo nie zostaną spełnione

!!! przykład reguły i zasady i pokazać to stosowanie : np. testament: albo to jest testament albo nie jest, nie ma trzeciej sytuacji, podatnik: albo się nim jest albo nie.

- zasady:

* pewne normy optymalizujące czyli nakazujące realizację pewnego stanu rzeczy w możliwie największym stopniu z uwagi na prawne i faktyczne możliwości. Mogą być spełnione w różnym stopniu

np. uwzględnianie dobra dziecka to, to dobro może być realizowane w różny sposób. Realizacja zasady jest ograniczona w różny sposób np. prawdy obiektywnej - realizacja w maksymalnym stopniu, ale jest szereg ograniczeń, ksiądz w spowiedzi - informacje zdobyte w nielegalny sposób

Mamy także faktyczne ograniczenia np. kwestia czasu, sytuacje, gdy koszty postępowania przekraczają koszty sporu

2. Zasady posiadają tzw. cechę wagi, ważności. Reguły są wszystkie jednakowo ważne

3. Kwestia rozstrzygania kolicji:

- reguła - stosujemy reguły kolizyjne lex specjalis derogat lex generalia, lex superior . . .

- zasady - jeżeli tu mamy kolizje (art. 5 Konstytucji) - ochrona środowiska a przemysł

Zasady nie derogują się wzajemnie. Państwo musi wyważyć sytuację i znaleźć rozwiązanie aby była i ochrona środowiska i funkcjonował przemysł.

4. kwestie obowiązywania:

- reguły - obowiązują na podstawie reguł uznania.

- oprócz zasad wynikających z przepisów istnieją inne wynikające z moralności i zwyczaju.

ROZSTRZYGANIE KOLIZJI ZASAD

Zasada ma cechę, która może być spełniona w równym stopniu, ma wymiar wagi - ważności, możemy dokonać ważenia.

Problem wyboru wartości polega na tym, że dokonujemy ważenia. Jeżeli patrzmy na system prawa to mamy wiele kolizji: ochrona wartości prywatnej i prawo wolności informacji.

Niekiedy sam prawodawca dokonuje rozstrzygnięć, ale niekiedy pozostawia nam problem rozstrzygnięcia kolizji, gdyż prawodawca albo nie przewiduje możliwości wystąpienia kolizji albo uważa, że szczegółowa regulacja pozostawiona jest dla konkretnego przypadku do rozwiązania.

Istnieje kilka możliwości rozstrzygnięć:

- możemy dokonać abstrakcyjnej hierarchizacji dóbr (określenie, które dla nas jest najważniejsze) np. praktyki stosowania prawa - rzeczywista kolizja odnoszona jest do konkretnego przypadku. Szczegółowe kryterium, na które należy zwrócić uwagę przy rozstrzyganiu kolizji

Przypadkowe rozstrzygnięcia:

1. Bierzemy pod uwagę stopień naruszenia jednego dobra, wówczas, gdy zostanie zrealizowane dobro drugie oznacza to, że dobro to w mniejszym stopniu wpływa na realizację dobra pierwszego tzn. mamy 2 dobra: dobru „a” przypisujemy wyższą hierarchizację, realizacja dobra „a” bezwzględnie wpływa na realizację dobra „b”, a dobro „b” w mniejszym stopniu wpływa na realizację dobra „a”, więc pierwszeństwo realizacji przypisujemy dobru mniejszemu „b”, mimo że posiada niższą wartość w hierarchii (np. prywatność a informacja - decydujemy, w jaki sposób wolność informowania wpływa na realizację naszego prawa prywatności)

2. Bierzemy pod uwagę pewne prawdopodobieństwo (ryzyko) unicestwienia jednego dobra, wówczas, gdy naruszone zostanie dobro drugie. Np. ochrona zdrowia i życia człowieka a zaspokojenie naszych wartości materialnych przez rozwój przemysłu. Przyznajemy pierwszeństwo dobru niższemu (przemysł), ale czynimy to do pewnego stopnia, aż do momentu, aż szala ta zostanie przesunięta. Godzimy się na to, gdyż w niewielkim stopniu przemysł wpływa na zdrowie.

3. Bierzemy pod uwagę stopień zaspokojenia rzeczywiście odczuwanych potrzeb przez kolidujące dobra. Np. wykształcenie a realizacja dóbr materialnych - to mówimy, że ogólnie wykształcenie jest bardziej potrzebne, ale gdy rzeczywiście spojrzymy na to, to wybór padnie na realizację dóbr materialnych. Realizujemy dobra niższe będące rzeczywistą potrzebą.

4. Bierzemy pod uwagę okoliczności, które z kolidujących dóbr zostały już de facto zrealizowane. Np. najczęściej stosujemy, gdy dobra zajmują jednakową hierarchiczność i wtedy głównym staje się dobro, które jest faktycznie realizowane, np. kto ma zająć się dzieckiem - ten, kto faktycznie z dzieckiem przebywa.

5. Bierzemy pod uwagę ilość dóbr, które mają zostać zrealizowane lub naruszone np. ochrona własności prywatnej i komfort dojazdu do pracy - ochrona własności wydaje się dobrem pierwszorzędnym, ale przypisujemy pierwszeństwo kilku dobrom niższym - wywłaszczenie ziemi na poczet budowy drogi, która przyda się milionom ludzi jest rozważniejsze

Pozycja hierarchiczna dóbr ustalona jest w sposób abstrakcyjny, natomiast określona waga przypisywana być może dopiero w konkretnych okolicznościach faktycznych.

Ta waga dóbr jest wagą relatywną tzn. może być ustalona tylko w odniesieniu do innego dobra w danej sytuacji faktycznej

Nie dochodzi do derogacji (uchylenia) którejś z wartości, ustalamy warunkową sytuację pierwszeństwa.

PRAWO KOLIZJI

Robert Aleksy

Prawo kolizji: jeżeli zasada z1 ma w warunkach w pierwszeństwo przed zasadą z2 i jeżeli z zasady z1 wynika dla warunków w skutek prawny s to obowiązuje reguła, że w warunkach w powinno być s.

Oznacza to, że wynika to z konstytucyjnej zasady równości wobec prawa. Kiedy rozstrzygamy kolizję, to kryteria odwołują się do tych wartości, które poddają się generalizacji - to jedna z podstawowych zasad (nie bierzemy pod uwagę cech indywidualnych, tylko coś co podlega generalizacji)

WYKŁADNIA

3 NAJWAŻNIEJSZE RODZAJE DYREKTYW INTERPRETACYJNYCH

Paradygmat interpretacyjny - przejaw dążenia do . . . . . .

!!! błędna wykładania - poszukać w wyszukiwarce

WYKŁADNIA JĘZYKOWA

1. Najważniejsza dyrektywa to dyrektywa związana z występowaniem w tekstach prawnych definicji legalnych.

Jeżeli prawodawca nadał określonym wyrażeniem swoiste znaczenie prawne to należy je rozumieć w takim właśnie znaczeniu

- definicja legalna - prawodawca tworzy nowe podmioty, stany rzeczy i je definiuje lub prawodawca chce doprecyzować pewne pojęcia,

- te definicje legalne są w różny sposób zamieszczane w tekstach prawnych,

* Gdy prawodawca wyodrębnia fragment tekstu: słowniczek z definicjami legalnymi - oznacza to, że definicje nie oznaczają że w innym miejscu one już nie występują,

* W pierwszych artykułach są zamieszczane definicje legalne,

* Definicje nawiasowe wstępują m.in. w KC - jest definicja a w nawiasie np. (zasiedzenie)

Zakres obowiązywania definicji legalnych:

- akt prawny, w którym ta definicja została zapisana,

- relacja: ustawa a akt wykonawczy - to jeżeli jest przepis rangi ustawowej to taką definicję stosujemy też do aktów wykonawczych.

Jeżeli w gałęzi prawa jest kodeks w całej gałęzi prawa powinno się je przyjmować.

Czy możemy przenosić rozumienie przepisów z jednej gałęzi prawa do innej. Są orzecznictwa, że można i nie można:

- SN: gdy w innej gałęzi nie ma tej definicji, a w innej jest to należy tę definicję wziąć z tej innej gałęzi prawa.

- tyle samo jest orzeczeń zabraniających stosowania definicji legalnych z innych aktów prawnych.

Autonomia danego prawa: nie ma w danym akcie definicji, ale jest ona w innej gałęzi i albo sięgamy do innego aktu i argumentujemy to albo nie sięgamy, jeżeli nie pasuje to do danej sytuacji.

2. dyrektywa tzw. domniemanie języka potocznego

Przepisom należy przypisywać takie znaczenie, jakie mają w języku potocznym, chyba, że ważne względy przemawiają za odstąpieniem od tego rozumienia.

Jeżeli nie ma definicji legalnej przyjmujemy znaczenie języka potocznego.

Każda wypowiedź językowa może być oparta na argumentach semantycznych (znaczenie), syntaktycznych (budowa), pragmatycznych.

Np. sąd stwierdził, że poprzez odwołania do kilku różnych słowników przez np. „uczęszczanie, użycie, nabywanie” rozumieć należy to i to…

Szukamy czegoś, na czym możemy się opierać w wypadku, gdy nie ma definicji legalnej w tym przypadku mogą być słowniki

Najczęściej pojawia się argument semantyczny, ale mogą być podniesione różne argumenty. Jeżeli chodzi o względy pragmatyczne, czyli kontekst, sposób użycia danego wyrażenia to stoi to bardzo blisko wykładni celowościowej, choć zaliczana jest do językowej.

3. dyrektywa tzw. zakaz wykładni synonimicznej

Różnym zwrotom nie należy nadawać tego samego znaczenia. Np. TK uważa, że „poprawna” a „inicjatywa ustawodawcza” albo „ nierozpoznaje się” i „pozostawia się bez rozpoznania” należy traktować jako odrębne znaczenia.

„określa” i „ustala” - NSA uważa, że to terminy nie mogą być stosowane zamiennie. Od tej reguły jest szereg wyjątków.

4. dyrektywa tzw. dyrektywa konsekwencji terminologicznej

Tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń

Np. jeżeli w orzeczeniu występuje kilka razy to samo określenie, to najpierw musimy sprawdzić czy te same zwroty są rozumiane w jednakowy sposób np. „użytkowanie” w ramach KC powinno oznaczać to samo.

5. dyrektywa tzw. zakaz wykładni „per non est”

Nie wolno interpretować przepisów prawnych w taki sposób by pewne ich fragmenty okazałyby się zbędne

Np. bardzo ważna są przecinki, bo one coś konkretnego oznaczają, a gdyby ich nie stosować to tekst mógłby co innego oznaczać i jego część byłaby zbędna np. ominięcie słowa „nie”

6. dyrektywa tzw. lege non distinquente

Tam gdzie rozróżnień nie wprowadza sam prawodawca tam nie jest wolno ich wprowadzać interpretatorom

Np. art. 45 Konstytucji i art. 6 konwencji o ochronie praw człowieka - prawo do rzetelnego procesu

W art. 45 nie ma rozróżnienia, komu to prawo przysługuje, a w art. 6 jest konkretnie wyrażone komu przysługuje.

WYKŁĄDNIA CELOWOŚCIOWA (FUNKCJONALNA)

Tych dwóch wyrażeń możemy stosować zamiennie - rola tej wykładni aktualnie jest duża.

1. Dyrektywy tej wykładni polegają na tym, że interpretując przepisy należy brać pod uwagę cel regulacji prawnej.

„Brać pod uwagę cel” oznacza

2 etapy wykładni:

a) ustalenie celu - co jest celem tej wykładni - mamy tu na myśli cel, który chcemy na czymś oprzeć. Cel ten ustalamy oczami interpretatora - jest to cel widziany jego oczyma. Jest to wypowiedź weryfikowalna, nie jest to wypowiedź prawdziwa.

b) Bierzemy pod uwagę ten cel czyli kierując się tym celem musimy brać pod uwagę jego najpełniejszą realizację

2. Interpretując przepisy należy brać pod uwagę konsekwencje i wybrać te, które są najbardziej korzystne

Najważniejszy jest pryzmat konsekwencji, trzeba zwracać uwagę na skutki tego co wybieramy. Szczególną formą tego argumentu jest „argumentum at absurdum”.

Należy odrzucić taką interpretację przepisu, która prowadzi do absurdalnych lub niemożliwych do zaakceptowania konsekwencji.

Niezwykle ważny jest tu czas użycia tego argumentu.

3. Wykładnia celowościowa obejmuje kontekst aksjologiczny

Przy interpretacji przepisów prawnych należy brać pod uwagę powszechnie akceptowane normy moralne, zasady sprawiedliwości i słuszności.

- wersja słabsza - w którym miejscu wchodzą w grę te wartości, wybór bez wartości nie jest możliwy,

- wersja mocna - punkt radykalny, najlepiej uzasadniona z punktu widzenia aksjologicznego

Dobra wykładnia to ta, która jest najlepiej uzasadniona aksjologicznie.

„Powszechnie akceptowane wartości moralności, słuszności”

Wykładnia celowościowa jest odmiennym spojrzeniem na tekst, inna wizja prawa - prawa jako działanie celowe, wytwór zamierzeń.

Interpretator ma większy zakres swobody, najważniejszy jest sposób argumentowania.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA - istnieje szereg orzeczeń NSA - ich język się różni, “sąd nie podziela stanowiska”, odrzuca “jako niesłuszne stanowisko” innych sądów, uzasadniając tę błędną wykładnię - jest to najmocniejsza ocena sądu

Czy istnieje błędna wykładnia? Co decyduje o błędnej wykładni? Jest to kluczowe pytanie w kwestii wykładni.

Jest to pojęcie ustawowe.

Wykładnia systemowa: ustalając znaczenie przepisu interpretator bierze pod uwagę systematykę wewnętrzną. Przypisuje jej się coraz większe znaczenie.

2 powody, dlaczego powinniśmy interpretować:

• prawo powinniśmy interpretować bo pochodzi od autorytetu - centralna rola źródeł prawa. Pierwotnym źródłem interpretacji jest decyzja prawodawcy, jego celowa działalność,

• ciągłość: prawo ma dużo dłuższy żywot od autorytetu (np. Doktryna)

Koncepcja Dworkina: wykładnia spełnia 2 elementy:

• żeby nasza decyzja, którą podejmujemy tworzyła historię systemu,

• uzasadnienie moralne każda decyzja powinna posiadać - ma być uzasadnione aksjologicznie

Pojęcie wykładni systemowej: trudno odróżnić wykładnię językową od systemowej. Jeśli sięgamy do definicji legalnej, trudno stwierdzić, czy to jest wykładnia systemowa czy językowa - są co do tego wątpliwości.

!!! Błędy wykładni - przykłady - wyszukiwarka

Rośnie znaczenie wykładni systemowej - system to jest coś bardzo ważnego. Cechą języka jest to, że należy do systemu prawnego.

System prawa = tekst + interpretacja

WYKŁADNIA SYSTEMOWA - zewnętrzne dyrektywy

1. Dyrektywa związana z rolą konstytucji - rola konstytucji wzrasta

Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę ich relacje do przepisów konstytucyjnych

“Nakaz uwzględnienia hierarchii w systemie”

W orzecznictwie TK wyróżniamy 2 grupy dyrektyw:

- wykładnia zgodna z konstytucją - konkretny przepis z którym interpretacja jest zgodna z Konstytucją - TK musi dokonać interpretacji przepisu zanim orzeknie czy przepis jest zgodny z Konstytucją. Jest to bardzo mocny argument - należy tu wskazać konkretny przepis

- wykładnia zorientowana na konstytucję - konstytucja to system wartości (aksjologia) - jeżeli tak na to patrzymy to mamy dużą swobodę, nie musimy wskazywać konkretnego przepisu tylko mówimy “że wartości konstytucyjne przemawiają za tym.”

Konstytucyjna zasada proporcjonalności (aart. 31pkt 3) - ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej albo wolności i praw innych osób - użyte środki muszą być adekwatne proporcjonalnie sensu stricto - adekwatność celu i środka użytego do jego osiągnięcia.

Zasada ta jest mało wykorzystywana, a może być dobrym argumentem w wykładni przy podejmowaniu decyzji. Zastanawiamy się nad różnymi możliwościami i przyjmujemy najkorzystniejszą ewentualność.

2. Dyrektywy związane z prawem międzynarodowym i wspólnotowym

Nasza interpretacja musi być zgodna z prawem międzynarodowym i wspólnotowym - poszerza nam się system prawa - możemy się powołać na prawo unijne.

3. Dyrektywa: zakaz wykładni prowadzących do sprzeczności z innymi przepisami.

Domniemanie interpretacyjne - przyjmujemy, że prawodawca nie stworzył przepisu sprzecznego z innymi

Sprzeczność pozorna - wynika ze złej interpretacji.

W każdym akcie normatywnym są przepisy ważniejsze, którym przypisujemy znaczenie zasad. Staramy się dostosować zwykłe przepisy do tych ważniejszych - zasad, ale zależy to do naszej decyzji.

4. Dyrektywa: nie wolno interpretować przepisów prawa w sposób prowadzący do luk

Dyrektywa ta wiąże się z wykładnią systemową.

- luki konstrukcyjne - (analogia) coś co nie jest prawnie obojętne ale nieuregulowane,

- luki aksjologiczne - gdy celowo ustawodawca nie uregulował pewnej kwestii.

Luki zależą od sądu i ocen interpretatora. Luka występuje pomiędzy dwoma wartościami, porównujemy swoją ocenę z tym co jest w ustawie (to co jest przez nas oczekiwane a to co jest w ustawie). To pewna ocena: powinna być a nie jest.

5. Przepisy prawa należy interpretować biorąc pod uwagę ich miejsce w systematyce aktu normatywnego.

Jest to konsekwencja racjonalności prawodawcy. Jest to kolejny argument za taką czy inną interpretację.

Wykładnia systemowa to wizja spójnego, jednolitego terminologicznie systemu prawnego, ciągłość, stabilność większa pewność niż w języku potocznym.

Wpatrzeć się w dotychczasową historię (wizja Dworkina) i wpisać się nią.

Materiały interpretacyjne

Materiały interpretacyjne to wszelkiego rodzaju materiały w oparciu o które interpretator może ustalić treść przepisu prawa.

Interpretatorowi wolno skorzystać ze wszelkich materiałów, które są istotne z punktu widzenia interpretowanego przepisu.

1. Akty normatywne - Chodzi tu o zasady techniki prawodawczej. W tych zasadach zawarte są wskazówki jak prawo powinno być tworzone (jaki język, definicje legalne)

Jest akt normatywny - prawodawca z tego korzysta przy budowaniu tekstu, wtedy stanowi to dla nas cenny materiał do odczytania przepisu, do jego rozumienia.

2. Orzeczenia sądowe - Orzeczenia odgrywają coraz większą rolę - orzeczenia sądu zawierają cytaty orzeczeń.

“Jednolita linia orzecznictwa” - gdy nam pasuje takie orzeczenie, natomiast gdy nie jest po naszej myśli to piszemy “brak jednolitości”, “są rozbieżności” i zasiewamy wątpliwości.

3. Materiały przygotowawcze - W Skandynawii waga materiałów z prac legislacyjnych jest większa niż orzecznictwo. Francja - doniosła kwestia, Wielka Brytania - z materiałów przygotowawczych wogóle nie wolno korzystać. W Polsce korzysta się z nich bardzo rzadko, są to odosobnione przypadki. Sięgamy do projektów, dyskusji, sprawozdań itd.

4. Doktryna prawnicza - jest niezwykle istotna, TK, NSA odwołują się do różnych prac. Szczególną moc posiada ten argument, gdy istnieje zgodność opinii w pewnej materii, jednolite stanowisko.

Gdy nasz przeciwnik widzi to inaczej to mówimy, że jest to odosobnione stanowisko na które nie warto zwracać uwagi.

5. Teksty uchylonych aktów normatywnych oraz związane z nim orzecznictwo i doktryna - nieaktualne teksty są dla nas argumentem ukazującym co prawodawca chciał zmienić ukazując co było i jak to zmieniono (widocznie coś nie było dobre, że na nowo uregulowano to inaczej - dokonujemy porównań)

6. Materiały komparatystyczne - odwołujemy się przy wątpliwościach do np. prawa wspólnotowego - np. TK pisze, że wykładnia harmonizuje z podobnym rozumieniu pojęcia świeckości w demokratycznych państwach europejskich.

7. Wyniki ekspertyz naukowych i wyniki biegłych - przy interpretacji jest to kontrowersyjny problem, bo bierzemy pod uwagę, że sąd zna prawo i sięgnie po opinie prawne. Raczej nie występują, są one bardzo rzadkie.

!!!!!!!TEORIE WYKŁADNI

Opisowa teoria wykładni - teoria to zbiór wypowiedzi kwalifikowanych w kryteriach prawdy i fałszu.

Są to pewne teorie dot. tego jak prawo jest faktycznie interpretowane. Ta teoria może być formułowana na różnych szczeblach ogólności

Co formułujemy w teoriach?

Jakie dyrektywy interpretacyjne są stosowane, opisy tego co robią sądy.

O dyrektywach dowiadujemy się z analizy orzeczeń.

Wtórna racjonalizacja : nie wiemy jaki był rzeczywisty przebieg postępowania interpretacyjnego, ten materiał jest zawodny, choć łatwo dostępny i prosty.

Nie zawsze uzasadnienie odpowiada rzeczywistości.

Drugim elementem są czynniki pozaprawne wpływające na proces interpretacji. Aby wychwycić te czynniki potrzebny jest okres czasowy. Pojęcia funkcjonujące od wielu lat są różnie rozumiane w określonej sytuacji społecznej. Wpływa to na sposób interpretacji.

Trzeci element to próba interpretowania prognoz interpretacyjnych wiedząc jakie wartości decydują o interpretacji możemy interpretować pewne prognozy. Sam pracodawca tworzący przepisy jest odbiorcą tych prognoz - nie wie jaki skutek wywoła dany akt prawny.

Jeżeli dana interpretacja przepisu jest zgodna z interpretacją prawodawcy to jest wtedy bardzo dobrze, ale jeżeli nie to trzeba dokonać zmian.

Drugim odbiorcą jesteśmy my wszyscy - interesuje nas wynik, co się stanie, jaki będzie efekt danej sprawy (należy sprawdzić poglądy danej osoby i pod tym kątem sprawę kierujemy - jeden sąd tak argumentuje a drugi inaczej - my idziemy tam, gdzie jest po naszej myśli.

Normatywne teorie wykładni - (jest to pojęcie błędne, bo teorie mogą być tylko opisowe, jest to wewnętrznie sprzeczne) - zbiór poglądów, jak prawo powinno być interpretowane.

Problem różnych koncepcji wykładni związany jest z faktem na co powinniśmy się powoływać sposób ograniczenia, patrzymy przez pryzmat prawa.

Co należy brać pod uwagę, żeby zdeterminowanie prawa było jak największe.

2 poglądy:

1. intencjonalizm (ratio legis pracodawcy)

2. tekstualizm

Intencjonalizm - to taka grupa poglądów, którzy twierdzą, że najważniejszym elementem branym pod uwagę przy interpretacji jest autor (prawodawca). Najważniejsza jest intencja tego kto tworzy.

3 rozumienia prawodawcy:

- odwołuje się do prawodawcy historycznego czyli tego, który dany przepis wydał. Powołanie się na intencje prawodawcy jest mocnym argumentem, słabnie on w miarę upływu czasu;

- prawodawca aktualny 0 ten z chwili orzekania, nie obchodzą nas intencje starego przepisu tylko tych aktualnych - interpretujemy przepis pod kątem intencji nowego prawodawcy,

- problematyka dot. prawodawcy racjonalnego (konstrukcja idealnego, nierzeczywistego prawodawcy). Wychwycenie idealnego prawodawcy: idealny prawodawca nie chce luk, następuje stosowne domniemanie

Jakie argumenty przemawiają “za”:

- argument związany z autorytetem prawodawcy- przyjmujemy że to co on robi jest działalnością celową, ważne jest podejmowanie przez niego decyzji,

- argument z komunikacji “Prawo jako rozmowa” - komunikacja między prawodawcą a nami, intencje mówiącego są ważniejsze, przemawiają za tym też argumenty moralne - jeśli nie autorytet to co w zamian? Moralne, polityczne, gramatyczne intencje.

Zarzuty “przeciwko”:

Intencja prawodawcy nie istnieje (intencję ma człowiek a nie całe ciała kolegialne). Istnieją intencje sprzeczne. Nawet gdyby była intencja prawodawcy to jak ją poznać - nie jesteśmy w stanie uchwycić woli, myśli prawodawcy - jest to tylko nasze wyobrażenie. Mimo iż mówimy, prawodawca chciał to czy tamto to są to tylko nasze wyobrażenia, ale musimy się w ten sposób tym posługiwać.

Tekstualizm

1) koncepcje obiektywne - współcześnie tekstualne

Na ten temat jest kilka poglądów. Zwolennicy poglądu:

Po wydaniu przepisu żyje on własnym życiem a my powinniśmy ustalić treść przepisu na postawie innych czynników.

Znaczenie wypowiedzi jest zawarte w samej wypowiedzi, nie ma tu żadnej intencji, zawsze mają jednakowe znaczenie bez względu na kontekst, nieważne co prawodawca chciał powiedzieć ale co powiedział - uzasadnieniem są rządy prawa (przewidywalność determinacja, pewność)

Tekstualizm to coś co obiektywnie istnieje.

Teoria interesu - najważniejsze jest prawo, które ma konsekwentnie rozstrzygnąć, sensownie rozwiązać konflikt.

2. Koncepcje statyczne i dynamiczne

Różnicą między zwolennikami dotyczy odmiennych wartości.

Pewność przewidywalności, bezpieczeństwo od wydania do derogacji, przepis ma być jednakowo rozumiany od chwili wydania do derogacji.

- iluzja, że wykładnia językowa gwarantuje wykładnię statyczną (jest obiektywna i łatwo dostępna - fałszywy ale dominujący pogląd)

Koncepcje dynamiczne - to te, które mówią, że prawodawca nigdy nie jest w stanie nadążyć za zmianami przepisów, sens prawa to adekwatność do tego co się dzieje, a jedyny który może to zrobić to interpretator.

Konstrukcja wykorzystania prawodawcy adekwatnego. Wykładnia celowościowa sensowność, adekwatność rozstrzygnięcia.

Przyczyny interpretacji nie tkwią w tym, że prawo jest złe. Interpretatorzy decydują jakim wartością dać pierwszeństwo (na dzisiaj)

GRANICE WYKŁADNI

To co nas otacza to nie jest prawo lecz zdeterminowanie tego co robimy. Prawo jest przeciwieństwem arbitralności, prawo jest formułowane w pewnym języku, ale są różne rozumienia.

W literaturze nasza interpretacja nie może być dowolna, musimy posiadać pewne instrumenty ograniczające interpretatora.

Czy istnieje granica wykładni?

Pojęcia granic wykładni - coś co ogranicza interpretatora, pytanie o sposoby uzasadnienia.

2 zasadnicze typy granic:

1. Rozumienie, które nawiązuje do tekstu prawnego - w ramach tego są 2 koncepcje

a) językowa granica wykładni - każda decyzja nie może wykraczać poza znaczenie tekstu prawnego, nie potrzebuje żadnej legitymizacji, jest to oparte na tekście prawa, wynika z niego i te uzasadnienia nie są do zaakceptowania bo z tego tekstu mogą wynikać bardzo różne rzeczy.

b) wola ustawodawcy - jest związana z tekstem, bo tekst prawa jest podstawą jej ustalenia, można tę wolę wyprowadzić z tekstu, jest ona oparta na tekście, w tekście zawarta.

2. Te koncepcje, które mają charakter pozatekstowy

a) granica metodologiczna - związana z regułami prawniczej metody. W danej wspólnocie tworzy się pewna metoda prawnicza, stosuje się przyjęte dyrektywy w kulturze prawniczej. Zgodne z paradygmatem interpretacyjnym, który się wytworzył w danej wspólnocie, w której są akceptowane te reguły. Trzeba bardzo mocnych argumentów aby przekroczyć tę granicę. Granica zakreśla więc paradygmat interpretacyjny. Rezultat wyznaczany jest przez pewną procedurę i jeżeli ją stosujemy to jest dobrze.

b) decyzja, która mieści się w granicach wykładni to taka, która prowadzi do sprawiedliwego i słusznego rozstrzygnięcia. Każda decyzja interpretacyjna, która może być aksjologicznie rozstrzygnięta. Ostatecznym kryterium jest to aby rezultat mógł być uznany za słuszny i sprawiedliwy. Najważniejszy jest końcowy etap.

W naszym orzecznictwie pojawia się granica wykładni językowej. Granica językowa może być rozumiana na 2 sposoby:

1. Zasada jednoznaczności - starsza koncepcja, wyraża się poprzez to, że jeżeli coś jest jasne to wogóle się wykładni nie stosuje. Zakazuje ona stosowania wykładni systemowej czy celowościowej jeśli za pomocą wykładni językowej jest to możliwe.

2. Możliwe znaczenie językowe - w granicach wykładni mieszczą się te skutki prawne, które mieszczą się w tekście prawnym. Spory dotyczą kwestii o jaki język może chodzić (czy o język potoczny, prawny czy prawniczy). Obecnie relacja ta ulega gwałtownej zmianie, pierwszeństwo ma znaczenie prawne, potem prawnicze, a na końcu język potoczny.

Zarzuty:

1. możliwe znaczenie językowe jest nieszczęśliwe, bo nie jest możliwe ustalenie jednoznaczności, która wynika poza tekst,

2. coś nie może być przedmiotem interpretacji i granicą interpretacji

Dominującą granicą jest znaczenie językowe.

Językowa granica wykładni w zależności od różnych modeli stosowania prawa.

Są 3 modele stosowania prawa:

1. model sylogistyczny - model dedukcyjny - jest przesłanka większa, mniejsza i wniosek. Prawo nie wymaga wykładni, jest czymś gotowym, wszystko wynika z tekstu, nie ma interpretatora, prawo jest gotowe i należy go tylko wstawić do tego modelu sylogistycznego (dedukcyjnego). Granica językowa wykładni odgrywa tu zasadniczą rolę - jest ona granicą prawa.

2. Model hermeneutyczny - (hermeneutyka nauka o rozumieniu):

- prerozumienie to element hermeneutyki,

- kolistość, spirala hermeneutyczna

Występują 4 elementy:

a) relacje pomiędzy podmiotem a przedmiotem - podmiot (interpretator), przedmiot (tekst) są to nierozerwalne rzeczy. Podmiot nie ma wpływu na ujęcie przedmiotu.

Hermeneutyka twierdzi, że zrozumienie tekstu polega na zbliżeniu się podmiotu do przedmiotu. My tworzymy w jakiś sposób ten przedmiot.

b) prerozumienie - rola tego co jest w nas i jak to wpływa na zadane pytania. Tekst odpowiada tylko temu, kto wie jak zapytać,

100. stosunek części do całości - rozumienie części zależy od całości i odwrotnie. Wykładnia przepisu zależy od całego aktu. Rozumienie nie jest możliwe bez znajomości całego przepisu.

500. relacja pomiędzy stanem faktycznym a przepisem - rozumowanie prawnicze nigdy nie przepływa liniowo między stanem faktycznym a przepisem.

Dokonuje się tego metodą kolejnych przybliżeń, aż to wszystko się połączy - trzy podstawowe elementy przepisu, wykładni i ustaleniu stanu faktycznego zachodzą jednocześnie. Rola granic wykładni jest tu dużo mniejsza.

3. Argumentacyjne stosowanie prawa - na proces stosowania prawa trzeba patrzeć od strony argumentacyjnej - dokonywanie wyborów na podstawie różnych możliwych rozstrzygnięć. Każda nasza decyzja interpretacyjna czy stosowania prawa ma rozumienie jednego z argumentów.

Problem granicy wykładni przedstawia się inaczej, jest to jedna z hipotez interpretacyjnych. Wybór polega na ważeniu pewnych wartości.

Albo wypowiadamy twierdzenia banalne albo musimy zejść niżej i dodać koncepcję języka aby powiedzieć coś sensownego.

Granica językowa jest jedną z alternatyw, jednym z argumentów. To granica wyznaczona przez dyskurs (to co jest przyjęte jest wynikiem akceptacji)

Granica z punktu widzenia dyrektyw drugiego stopnia

Dyrektywy II stopnia to:

a) dyrektywy procedury i dyrektywy preferencji:

- w jakiej kolejności używać, czy stosować dyrektywy I stopnia, znajdziemy to w orzecznictwie,

- różnice rozumienia, które wybrać.

Problem granic wykładni jest związany z dyrektywami preferencji. Co zrobić, gdy mamy różne dyrektywy, co wybrać?

Z punktu widzenia orzecznictwa możemy wyróżnić 2 podstawowe modele dyrektyw:

1. model subsydiarności - jest stosowany w ok. 90%. Jeżeli wykładnia językowa prowadzi do jednoznacznego wyniku to nie można stosować innych rodzajów wykładni. Do dyrektyw celowościowych i systemowych możemy sięgnąć, gdy nie ma jednoznaczności języka. Jeżeli jest clara non sun (wszystko jest jasne), to na tym kończymy, a jeżeli jest kilka wariantów to sięgamy do innych wykładni. Nigdy nie dochodzi do kolizji, bo jeżeli jest coś jasne to wtedy wykładnia językowa, a jeżeli wykładnia celowościowa czy systemowa to służą one do wyboru spośród różnych znaczeń. Granica językowa odgrywa dominującą rolę.

2. model zupełności (jedyny do przyjęcia) - należy zawsze zastosować wszystkie dyrektywy interpretacyjne. Nie chodzi tu o różne rodzaje wykładni, ale o elementy które muszą zajść równocześnie aby wykładnia się udała. Jeżeli mamy dany przepis to musimy na niego spojrzeć z różnych punktów znaczenia (do jakich skutków prowadzi). Musimy tak patrzeć aby niczego nie pominąć. Wykładnia polega na tym, aby poszukać wątpliwości i poszukać różnych znaczeń spojrzeć na przepis z różnych punktów widzenia.

O ile w modelu subsydiarności reguły preferencji nie są potrzebne to przy modelu zupełności ujemną konsekwencją jest to, że konieczne są reguły preferencji.

Dyrektywy preferencji - 2 podejścia:

a) jedni twierdzą, że dyrektywy preferencji nie istnieją, nie da się ich ustalić, interpretator może swobodnie wybierać pomiędzy dyrektywami. Dogmatyczne przyjmowanie jednej wykładni nad drugą nie może być do przyjęcia - jest tylko o tym jedno orzeczenie NSA

Jedynym kryterium jest trafność rozstrzygnięcia - jego słuszność. Z góry odrzucamy istnienie dyrektyw preferencji

b) istnieją pewne dyrektywy preferencji

* przyjmuje się, że istnieje katalog preferencji (europejski paradygmat wykładni) - językowe wynikają z konstytucji, później celowościowa i systemowa - sztywność

* można przyjąć pierwszeństwo wykładni językowej (jestem za wykładnią językową, chyba że...)

“prima facje” - chyba że -

-chyba że istnieją bardzo mocne argumenty, które umożliwiają odstąpienie od wykładni językowej

-chyba że wykładnia językowa prowadzi do niezadowalających rezultatów.

W gruncie rzeczy sprowadza się do tego modelu “a”, że nie ma żadnych reguł.

Ideałem wg orzecznictwa jest pierwszeństwo wykładni językowej.

Te wszystkie koncepcje (filozofie) języka możemy sprowadzić do 2 modeli:

- model analityczny języka - opierają się na nim wszystkie twierdzenia dotyczące granicy językowej. Składa się z 3 elementów:

a) przyjmuje się że istnieją w nim preinterpretacyjne znaczenie wyrażeń - jest ono zawarte w tym języku, przed interpretacją i jesteśmy w stanie je w jakiś sposób poznać. Można je poznać przez wypowiedzi,

b) można się odwołać do badań empirycznych,

c) można się oprzeć na kompetencji językowej

Najsłabszym ogniwem są metody poznania . . .

- model dekonstrukcyjny języka - nie ma znaczenia przed-interpretacja - to znaczenie przypisujemy tekstowi, nie musimy szukać znaczenia w tekście.

Prawo jest faktem interpretacyjnym, to wszystko co nas otacza to różne interpretowanie rzeczywistości. Jedni twierdzą, że znaczenie to ustalane jest w dyskursie.

Model dyskursywno - argumentacyjny opiera się na ważeniu wartości. Dokonując interpretacji musimy dokonywać wyboru. 4 podstawowe wartości decydujące o kolizji:

a) pewien ideał prawa jako instrumentu kierowania naszymi zachowaniami - pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, ochrona zaufania,

b) prawo jako system - prawo jest pewną całością, postulat konsystencji, koherencji jest niezwykle ważny,

c) prawo jest pewnym działaniem celowym - przepis został wydany w jakimś celu

d) wartość sprawiedliwości i słuszności - w każdym prawie w każdym rozstrzygnięciu, mamy roszczenie aby było ono sprawiedliwe i słuszne,

Pomiędzy tymi wartościami istnieje kolizja.

Przy modelu zupełności należy zinterpretować różne hipotezy interpretacyjne

II etap to dokonanie wyboru spośród różnych hipotez interpretacyjnych.

Różne hipotezy interpretacyjne - może być dokonywany wybór. Na te różne hipotezy interpretacyjne patrzymy z punktu widzenia różnych wartości.

Tego wyboru nie można jednoznacznie rozstrzygnąć. To ważenie tych wartości następuje poprzez dokonanie wyboru hipotez.

Najważniejsze przy wyborze hipotez jest wydanie sensownego rozstrzygnięcia, potem dopiero możemy to uzasadniać - posiadamy intuicję jak to zrobić. Wybór determinowany jest różnymi wartościami.

Jakie są konsekwencje argumentacyjnego modelu?

Model oczywistości zamieniamy na model kolizji.

My musimy zidentyfikować różnego rodzaju wartości - (przepis tak i tak należy rozumieć, bo służy on (np. pewności) takim a takim celom.

Każdy interpretator musi ujawnić wszystkie momenty decyzyjne oraz wybrać określoną i najlepszą dla danego przypadku. Wskazanie kilku argumentacji wskazuje na pewność, jedyna droga do pewności prawa to droga przez argumentację, dyskurs.

Jedyną granicą wykładni jest granica metodologiczna poprzez argumentację. Wszystko co jest akceptowane przez audytorium jest granicą.

!!! PRAWOTWÓRCZOŚĆ WYKŁADNI

System prawa przekształca się w system procesowy, decyzje są podejmowane na podstawie orzecznictwa.

Argumenty na rzecz prawotwórczości i przeciwko prawotwórczości.

Skąd wzięła się moda na interpretację.

3 podstawowe powody swoistej mody na interpretację:

1. zapotrzebowanie na wiedzę o interpretacji - wynika z tego, że teksty prawa są coraz bardziej skomplikowane, złożone, jest to konsekwencją złożoności rzeczywistości do której się odnoszą. Teksty te są odzwierciedleniem coraz bardziej złożonej rzeczywistości.

2. Za skomplikowaniem rzeczywistości ustawodawca nie nadąża przez co następuje niedoskonałość i wieloznaczność tekstów prawnych. To powoduje, że teoretycy muszą wszystkie te przepisy właściwie interpretować.

3. Zainteresowanie problematyką, technikami interpretacyjnymi jest przekonanie, że interpretacja może być super środkiem realizacji założonych celów czy interesów.

Pojawia się tutaj problem precedencji - precedens to taka decyzja sądu, która stanowi model dla decyzji późniejszych.

Precedensy podzielone są na:

A

1. precedensy de iure (wiążące) - następuje wiązanie w danej sprawie - nakłada on obowiązek, naruszenie traktowane jest jak naruszenie prawa i może dość do uchylenia decyzji

2. precedensy de facto (niewiążące) - nie wywołuje takich konsekwencji ujemnych.

B

1. precedensy konkretne - związane z rozstrzyganiem konkretnych spraw,

2. precedensy abstrakcyjne - nie dotyczy rozstrzygania konkretnych spraw

Nastąpił wzrost aktywizmu sądu - w sporze pojawiają się 2 rodzaje argumentów:

a) argumenty normatywne - szukają swojego oparcia w tekście prawnym. Mówi on jak powinno, ale nie wynika z tego, że tak ma być.

• brak kompetencji to pierwszy argument - wtedy nie znajdujemy przepisów, które nadawałyby sądom kompetencje prawotwórcze, sądy jedynie stosują prawo w ramach własnych kompetencji

• argument z braku obowiązywania - przeciwnicy mówią, że prawo obowiązujące nie zawiera przepisów, które by wyrokom sądowym nadawało praw obowiązywania poza zakres konkretnej sprawy. Gdyby był przepis, że obowiązuje to tak, zwolennicy pytają o zrozumienie prawa (jaką koncepcję rozumowania przyjmują),

• argument z podziału władzy (art. 10 Konstytucji) - przeciw- orzeczenie TK o podziale... - jedni stosują, inni tworzą, jeszcze inni ją wykonują. Aktualnie zasada ta jest inaczej rozumiana

• argument związania sędziego ustawą (art 178 Konstytucji). Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko ustawie. Wynika z tego, że sądy nie mogą wydawać decyzji, które są sprzeczne z prawem, każde rozstrzygnięcie powinno mieć poparcie w przepisach obowiązującego prawa..

Jeżeli sądy wydają rozstrzygnięcie, które nie jest sprzeczne z prawem, to mogą to zrobić.

b) argumenty empiryczne - 3 argumenty:

• argument z indywidualności i konkretności - prawo składa się z norm, które posiadają charakter abstrakcyjny i generalny, a sądy wydają normy o charakterze indywidualnym i konkretnym, nie mogą one stanowić systemu. Zwolennicy - w obowiązującym systemie istnieją normy indywidualne więc jedynie pewien model sytemu tak wygląda.

Większość też jest normowana o charakterze abstrakcyjnej i generalnej. Z każdego indywidualnego rozstrzygnięcia jesteśmy w stanie wyodrębnić normy o charakterze abstrakcyjnym.

• argument efektywności - bez precedensów funkcjonowanie systemu byłoby zagrożone. W praktyce te precedensy funkcjonują tak jak obowiązujące prawo. Są to argumenty za prawotwórczością,

• argument z wykładni - spór o paradygmat z wykładni. Jedni twierdzą (TK), że czynność interpretatora ma charakter deklaratoryjny - odkrywa jedynie to co zawarte jest w przepisie. Nie ma tu prawotwórczości. Interpretator nic nie robi, tylko potwierdza to co już jest. Drudzy mówią, że wykładnia ma charakter twórczy, interpretator nadaje rozumienie

Rozbieżność tych stanowisk związana jest z 2 wizjami - odmiennym pojmowaniem prawa:

1. model normatywistyczny - akceptują go przeciwnicy prawotwórczości wykładni. Prawo to zbiór aktów , norm ustanowionych przez kompetentny organ i akty posiadają moc obowiązywania. Ta definicja wyklucza problem prawotwórczości. Jest to jedna z wizji.

2. Model funkcjonalny przyjmuje się, że prawem jest to wszystko co wpływa na podjęcie konkretnej decyzji. O tym, co jest prawem dowiadujemy się po wydaniu decyzji - jakie czynniki miały wpływ na jej podjęcie. Można powiedzieć, że mamy do czynienia z prawotwórczością.

Ten spór o prawotwórczość nigdy nie będzie rozstrzygalny gdyż u jego podłoża leżą nasze wyobrażenia, co jest a co nie jest prawem.

STOSOWANIE PRAWA

Dynamika przemian powoduje wyraźne zmiany w samym prawie i w jego stosowaniu.

1. Ewolucja sylogizmu do modelu argumentacyjnego

2. Ewolucja klasycznego modelu do postklasycznego

3. Wyraźna tendencja do powstawania alternatywnych sposobów rozstrzygania sporów

4 tryby rozstrzygania konfliktu z 2 względów:

Konflikt to sytuacja gdy jedna ze stron występuje z żądaniem, a druga to kwestionuje

• ze względu na udział lub brak udziału osób trzecich na rozwiązywanie konfliktu

• wiążący lub niewiążący charakter decyzji

1. Tryb negocjacyjny - brak udziału osób trzecich, pełna autonomia w wyborze procedur, reguł główny element to dążenie do porozumienia

2. Tryb mediacyjny - pojawia się osoba trzecia, ale jest autonomia w wyborze procedur, reguł, a mediator prowadzi tylko mediacje.

3. Tryb arbitrażowy - pojawia się arbiter, jego rozstrzygnięcia są wiążące i w miarę potrzeby mogą być egzekwowane.

4. Tryb adiudykacyjny - strony nie mają możliwości wyboru reguł, procedur, osoby arbitra. Pojawia się sąd. Kolejność nie jest przypadkowa, rozwiązywanie konfliktów tak powinno wyglądać (od 1 do 4)

Ważne tu jest odpowiednie używanie języka (rozstrzyganie (3,4), a rozwiązywanie (1,2,3)).

elementy zmienne

N ----- M ----- A ----- AD

1. wzrost formalizmu

2. wpływ stron

3. orientacja na przepisy

4. orientacja na interesy

5. swoboda porozumiewania się

6. orientacja na przyszłość

7. orientacja na przeszłość

Przechodzenie od modelu sylogistycznego do argumentacyjnego

Punktem wyjścia są 2 wizje systemu prawa:

1. modele zamknięte - różnica sprowadza się do 3 elementów:

• w modelu zamkniętym przyjmuje się tzw. tekstową wizję prawa,

• w modelu zamkniętym dąży się do max. ścisłości i precyzji przepisów prawnych (mają mieć charakter reguł)

• w modelu zamkniętym bezwzględne związanie prawem organów i obywateli.

2. modele otwarte - systemy otwarte - przyjmuje się, że na prawo oprócz tekstów składa się szereg innych elementów (reguł pozatekstowych)

• nie dąży się do ścisłości i precyzyjności, posługujemy się zasadami, normami otwartymi,

• dopuszcza się możliwość usprawiedliwionego odstępstwa od obowiązujących przepisów,

Modelowi zamkniętemu odpowiada model sylogistyczny stosowania prawa. Nie odpowiada on rzeczywistości.

Modelowi otwartemu odpowiada model argumentacyjny stosowania prawa. Coraz więcej decyzji będzie odpowiadało modelowi argumentacyjnemu.

• Różne przekształcenia modeli stosowania prawa (sylogistyczny i argumentacyjny)

• Przechodzenie z modeli klasycznych do postklasycznych

2 elementy:

- reguły,

- procedury pozostające w pewnej relacji do reguł.

2 modele podejmowania decyzji:

1. Model klasyczny - główny nacisk położony jest na reguły, a procedury służą bezstronnej realizacji tych reguł, jest to czysto techniczna funkcja.

2. Model postklasyczny - podstawową rolę odgrywają procedury - autonomiczny sposób podejmowania decyzji. Procedury mają autonomiczną wartość.

W jaki sposób są uzasadniane decyzje w tych modelach:

Uzasadnieniem tej decyzji jest taka wartość jaką jest sprawiedliwość. Sprawiedliwość w tych modelach rozumiana jest w inny sposób:

- model klasyczny - chodzi tu o materialną sprawiedliwość (decyzja jest podejmowana wg określonych reguł) - są to reguły rozdziału. Wyrażają one idee porządku społecznego, jeśli akceptujemy tę sprawiedliwość materialną. Jeżeli te decyzje są podejmowane na podstawie tych reguł to akceptujemy je jako pewien porządek prawny. Pojawia się sprawiedliwość formalna - to zasada równej miary - jeśli jakieś reguły zostały przyjęte to zasada równej miary stanowi że wszyscy w danej grupie dostaną to samo, po równo (również wobec prawa);

- model postklasyczny - musimy sięgnąć po procedury, mamy tu do czynienia ze sprawiedliwością proceduralną, rozstrzygnięcie jest wtedy dobre, jeżeli jest efektem zastosowania pewnej procedury coraz częściej przyznajemy jej określone wartości. Sprawiedliwość opiera się na zasadzie uczciwego i sprawiedliwego procesu (rzetelna i uczciwa procedura)

!!! Art. 45 Konstytucji

Jakie wymogi muszą być spełnione?: bezstronność, niezawisłość, równość, domniemanie niewinności itd. Zasada rzetelnego i uczciwego procesu ma stwarzać warunki rzetelnej decyzji. Coraz większy nacisk jest skierowany na rzetelne i uczciwe procedury.

Model klasyczny jest krytykowany bo:

- model ten nie prowadzi do rozwiązania konfliktu,

- model ten skierowany jest na to aby stwierdzić kto naruszył reguły i na tej podstawie go skazać, a nie po to by usunąć konflikt (nastawienie na to co było, a nie na to co będzie);

- sąd zawsze stwierdza kto ma rację: jest wygrany i przegrany (w postklasycznym jest porozumienie - obie strony wygrywają). Celem procedur jest pojednać a nie sądzić

ALTERNATYWNE METODY ROZSTRZYGANIA KONFLIKTÓW

Jest to rozstrzyganie sporów poza sądem ( w USA ponad 90% sporów rozstrzygane jest poza sądem)

Zwolennikiem metod alternatywnych nie pasuje ani model klasyczny ani postklasyczny.

Uważają, że oba mają wady:

- w tych modelach brak możliwości realizacji zasady “pojednać a nie sądzić” - to co się dotychczas dzieje jest fikcją: ugoda z obawy przed sądem jest obawą autorytatywnego osądu. Uważają, że aby się pogodzić trzeba się otworzyć (wykazać skruchę, wskazać winę) - to jest warunek i powstaje problem jak się zachowa sąd, czy w pierwszej fazie pojednania sąd ma to brać pod uwagę czy nie;

- wzrastający spadek kompetencji organów podejmujących decyzje - spadek ten jest związany z coraz bardziej skomplikowanym społeczeństwem. Decydujący głos i tak ma biegły choć opinie biegłych rzadko są jednoznaczne. Decyzje są podejmowane poza organem podejmującym decyzje gdyż i tak konieczna jest specjalistyczna wiedza biegłych;

- zbytnie sformalizowanie - duże koszty, przewlekłość i niedostosowanie procedury do specyfiki wielu konfliktów

Próbą wyjścia z tego są alternatywne metody rozwiązywania konfliktów zwane ADR-y.

Cechy ADR-ów:

- pozasądowy sposób rozwiązywania sporów dot. Spraw gospodarczych, budowlanych, usług, pracy itd.

1. Minimalne sformalizowanie.

2. Wpływ stron na przebieg postępowania (decydują sami)

3. Orientacja na interesy stron a nie na zewnętrzne, prawne standardy (w ogóle nie ma reguł)

4. Orientacja prospektywna na przyszłość - jeden z najważniejszych elementów.

5. Funkcja mediatora bardzo często nie jest powierzana prawnikom ale specjalistom z danej dziedziny (najlepiej mediacje prowadzić prawnik + ekspert);

6. Specjalizacja procedur alternatywnych - istnieje możliwość dostosowania procedur do określonych konfliktów

Problem uzasadniania decyzji stosowania prawa.

Problem uzasadniania jest wtórny do tego co się dzieje, sam termin uzasadnienie rozumiany jest:

- jako procedura (to nas nie interesuje);

- jako rezultat pewnego procesu, który jest w jakiś sposób utrwalony żeby można było z nim się zapoznać.

Kontekst odkrycia i uzasadnienia - to są 2 różne procesy i nie zawsze pokrywają się.

Główny problem związany z uzasadnieniem to złożony charakter symantyczny dyskursu prawniczego

Ustalenia faktyczne są opisowe i instytucjonalne - patrzymy na nie przez pryzmat przepisu. Przy stwierdzeniu faktu używamy różnych wypowiedzi, które są w różny sposób uzasadniane.

Rozróżniamy 3 rodzaje uzasadnienia:

1. uzasadnienie prawne minimum i uzasadnienie prawne konkretne -

Uzasadnienie prawne minimum to zespół wymaganych przez prawo koniecznych elementów każdego uzasadnienia (różne w poszczególnych położeniach). Podstawowe elementy to:

- oznaczenie podmiotu sporządzającego uzasadnienie,

- określenie sytuacji, powodujących że uzasadnienie jest wymagane,

- określenie niezbędnej treści i struktury uzasadnienia.

Uzasadnienie prawne konkretne są bogatsze treściowo, zawierają szereg różnych dodatkowych elementów.

2. Uzasadnienie faktyczne i uzasadnienie wirtualne - uzasadnienie faktyczne czyli to co zrobiliśmy, a uzasadnienie wirtualne to co można było w danej sprawie zrobić.

3. Uzasadnienie zewnętrzne i uzasadnienie wewnętrzne (jest to najważniejsze rozróżnienie, twórcą był prof. Wróblewski)

Uzasadnienie zewnętrzne - dotyczy słuszności czy zasadności samych przesłanek,

Uzasadnienie wewnętrzne - dotyczy tego, czy z przyjętych przesłanek wypływa wniosek - ważność inferencji (relacji) między przesłankami a wnioskiem

UZASADNIENIE WEWNĘTRZNE: model dedukcyjny i niededukcyjny

Model niededukcyjny - opiera się na założeniu, że pomiędzy wnioskiem a przesłankami zachodzą słabsze relacje.

Model dedukcyjny - opiera się na założeniu, że pomiędzy przesłankami a wnioskiem zachodzą relacje o charakterze logicznym (wniosek wynika logicznie z przyjętych przesłanek).

Model ten jest konieczny, przyjęcie go stanowi warunek dla następujących wartości:

- dla zasady związania rozstrzygającego prawa,

- dla zasady pewności, bezpieczeństwa prawa (musi być bardzo mocna relacja między przesłankami a wnioskiem)

Klasyczny sylogizm prawniczy: 2 przesłanki i wniosek: przesłanką większą jest norma o charakterze abstrakcyjnym i generalnym odpowiednio zinterpretowana, przesłanką mniejszą są pewne zdania o fakcie, wnioskiem jest norma o charakterze indywidualnym i konkretnym.

Podstawowe zarzuty tego modelu:

- wszystko co jest najistotniejsze dla tego modelu stosowania prawa jest poza tym modelem,

- w przypadkach sylogizmu nie można mówić o żadnym wynikaniu logicznym z powodu różnorodności semantycznej przesłanek, na każdym etapie ingerują oceny, których my dokonujemy.

W niededukcyjnym: w słabszy sposób muszą wynikać, być uzasadniony. Główny nurt to argumentacja prawnicza - pozwala na rozróżnienie trafnych argumentów od nietrafnych.

Argumentacja prawnicza jest odpowiedzią na pytanie jako powinniśmy argumentować, może być rozumiana jako:

1. Jak powinniśmy argumentować aby wygrać spór? Wartością, która mówi o tej która jest gorsza, a lepsza jest skuteczność.

2. Jak powinniśmy argumentować aby nasze rozstrzygnięcie było obiektywnie ważne? (powszechnie akceptowane).

Kodeksy argumentacyjne - zbiór reguł, których przestrzeganie doprowadziłoby nasze rozstrzygnięcie do tego by było słuszne, racjonalne

8 reguł ogólnych (tzw. etyka argumentacyjna), których przestrzeganie daje rozstrzygnięcie akceptowalne:

1. Argumentacja powinna być prowadzona tylko w przypadku powstania niejasności uzasadniającej zawiązanie się sporu. Argumentację prowadzimy w trudnych przypadkach, gdy możliwe są liczne różne rozwiązania.

2. Argumentacja powinna być prowadzona z przekonaniem o jej słuszności. Musimy sobie zadać pytanie o jakie przekonanie chodzi - chodzi o przekonanie dot. Samej procedury, a nie rezultatu. Środki muszą uświęcać rezultat.

3. Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasady prawdomówności. Nie wolno przemilczać prawdy.

4. Argumentacja powinna uwzględniać ustalenia faktyczne. Dyskurs teoretyczny gdzie jedyną wartością jest prawda i dyskurs praktyczny gdzie jedyną wartością jest słuszność (pojawiają się wartości, normy). Trzeba w maksymalny sposób wszystko opierać na ustaleniach faktycznych - dyskurs teoretyczny nie jest wystarczający i przechodzimy do dyskursu praktycznego. Chodzi nam o słuszność, sprawiedliwość ale oczywiście powinniśmy zacząć od prawdy. Z tej reguły wypływa konsekwencja: uczestnicy dyskursu musza posiadać minimum kompetencji, msza mieć jakieś pojęcie o sporze. Dyskurs prawniczy i polityczny (prawniczy poparty kompetencją).

5. Argumentacja powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady (zasada bezwładności). Dyskurs rozpoczyna się dopiero gdy pojawiają się pewne rozbieżności. Podstawą jest akceptacja tych powszechnie akceptowanych praktyk i zasad.

6. Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasady wolności i równości. W dyskursie może brać udział każdy kto ma uzasadniony interes, nikt nie może podlegać presji itd.

7. Argumentacja powinna zmierzać bezpośrednio do celu (zasada ekonomiki argumentacyjnej). W dyskursie powinny brać udział tylko te wypowiedzi, które prowadzą do określonego celu. Uczestnicy dyskursu nie mogą sami sobie przeczyć.

8. Argumentacja powinna respektować podstawowe zasady komunikacji językowej. Dyskurs powinien być jawny, prowadzony przy użyciu prostych środków językowych.

+9 Najważniejszą dyrektywą jest to, że argumentacja prawnicza powinna być prowadzona w bezpośrednim związku z obowiązującym prawem. Te przepisy prawa uzupełniają, modyfikują, adoptują te argumenty ogólne.

Elementem, który uzupełnia te argumentacje prawnicze ogólne jest zestaw miękkich dyrektyw prawa. Są one wypracowane przez kulturę prawniczą.

PYTANIA:

1. Państwo prawa.

2. Bezstronność (pojęcia i jak w przepisach)

3. Sprawiedliwość a pewność

4. Racjonalność prawodawcy + orzeczenia sądu (co z tego postulatu wynika, konsekwencje, pisać od strony praktycznej)

5. Pojęcie i charakterystyka interpretatora (przykład przepisu i jak w zależności po prerozumienia będzie interpretowane)

6. Charakterystyka tekstu prawnego

7. Wykładnia językowa

8. Wykładnia celowościowa

9. Wykładnia systemowa

10. Teorie wykładni

11. Prawotwórczość

12. Granice wykładni

13. Materiały interpretacyjne

14. Modele argumentacyjne.

---