Henryk Różański

Naturalne substancje immunostymulujące

Układ odpornościowy w zarysie
Immunostymulatory są to substancje wzmagające czynności miejscowego lub ogólnoustrojowego układu odpornościowego.
Układ odpornościowy, czyli system immunologiczny jest zespołem uorganizowanych i zintegrowanych komórek oraz procesów biochemicznych, który jest zdolny do rozpoznawania i unieczynniania czynników (antygenów) szkodliwych i obcych dla organizmu. Inaczej ujmując układ odpornościowy rozpoznaje i unieszkodliwia antygeny. Antygen to każda cząsteczka wywołująca w organizmie reakcję immunologiczną (odpornościową), czyli cząsteczka uznana za obcą i szkodliwą.

Wyróżnia się odporność komórkową i odporność humoralną. Odporność humoralna polega na wytwarzaniu przeciwciał i jest warunkowana obecnością limfocytów B. Przeciwciała reagują z określonymi antygenami. Odporność ta chroni przed zakażeniami bakteryjnymi i reinfekcjami, czyli ponownymi zakażeniami wirusami.

Odporność komórkowa jest warunkowana przez limfocyty T. Limfocyty T niszczą antygeny bezpośrednio (powodują lizę antygenu) lub pośrednio za pomocą limfokin. Receptory umożliwiają rozpoznanie antygenów. Limfocyty T chronią przed zakażeniem wirusowym, grzybiczym i bakteryjnym, przed nowotworami, powodują odrzucanie przeszczepionych obcych tkanek. Limfokiny pobudzają podziały limfocytów B, ponadto aktywują makrofagi mające zdolność pożerania, czyli fagocytozy antygenów. Interferony również należą do limfokin.

Obok odporności humoralnej i komórkowej wyróżnia się odporność miejscową. Odporność miejscowa ograniczona jest do tkanki nabłonkowej i tkanki łącznej powierzchniowej, które są narażone najbardziej na oddziaływanie antygenów ze środowiska zewnętrznego. Odporność miejscowa nieswoista polega na mechanicznym zatrzymywaniu wszelkich cząsteczek obcego pochodzenia. Tkanka nabłonkowa bez wydzieliny śluzowej (np. naskórek - nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący) nie przepuszcza obcych cząsteczek do wnętrza dzięki ścisłemu stykaniu się komórek i ich wielowarstwowemu ułożeniu. Na powierzchnię naskórka wydzielany jest lekko kwaśny pot i łój, które również hamują rozwój większości bakterii i grzybów. Nabłonki z wydzieliną śluzową i wyposażone w mikrokosmki zatrzymują obce cząsteczki w następujący sposób:

- lepki śluz wychwytuje i wiąże cząsteczki antygenowe

- ruch migawkowy stale usuwa zanieczyszczenia z powierzchni nabłonka

- ścisłe upakowanie komórek nie tworzy przestworów międzykomórkowych przez które mogą przenikać antygeny

- wiążą antygeny w śluzie bogatym w lizozym - enzym hydrolityczny trawiący peptydoglikany drobnoustrojów

Odporność miejscowa swoista zagwarantowana jest dzięki funkcjom granulocytów, makrofagów i lokalnych grudek chłonnych (limfatycznych). Makrofagami tkanki łącznej są histiocyty, które mają zdolność fagocytozy, czyli pożerania cząsteczek antygenowych oraz kompleksów antygen-przeciwciało. Pozostałe komórki zapewniające odporność miejscową to plazmocyty, labrocyty i histiocyty. Plazmocyty obecne w pobliżu nabłonków wytwarzają immunoglobuliny Ig. Histiocyty wydzielają interlukiny. Komórki tuczne, czyli mastocyty (labrocyty) syntetyzują histaminę, heparynę, enzymy proteolityczne, ECF-A = czynnik chemotaktyczny eozynofilnych granulocytów anafilaksji, VIP = vazoaktywny faktor (czynnik) rozszerzający naczynia. Ponadto wydzielają leukotrieny i prostaglandyny. W razie kontaktu z antygenem labrocyty wytwarzają immunoglobulinę E (IgE). IgE ulegają absorpcji na powierzchni labrocytów i w razie ponownego kontaktu z tym antygenem uwalniają histaminę, heparynę, leukotrieny i prostaglandyny oraz pozostałe czynniki chemiczne. Efektem tego jest reakcja immunologiczna i objawy stanu wysiękowego, zapalnego, i obrzęku. Warto dodać, że keratynocyty, czyli komórki naskórka mają zdolność wiązania antygenów i prezentowania ich limfocytom. Keratynocyty wytwarzają interleukinę 1 /IL-1/ (aktywuje fibroblasty, limfocyty T i neutrofile), interleukinę 3  /IL-3/(aktywuje labrocyty) i interleukinę 6 /IL-6/ (aktywuje limfocyty Natural Killer). W skórze występują komórki Langerhansa pochodzenia szpikowego. Komórki te wiążą, a następnie prezentują antygeny limfocytom, np. Th. Wytwarzają także interleukinę 1.
Immunoglobuliny
Globuliny wystepujące we krwi składają się z kilku frakcji: alfa 1, alfa 2, beta i gamma. Syntetyzowane są w wątrobie. Frakcja gamma obejmuje immunoglobuliny wiążące antygeny. Syntetyzowane przez limfocyty B i plazmocyty. Ogólnie ujmując globuliny pełnią funkcje obronne, transportujące i uczestniczą w krzepnięciu krwi.

Immunoglobuliny można podzielić na 6 klas:

I klasa: gamma-globulina IgG, zawierają przeciwciała wirusowe (np. opryszczka, odra, ospa, grypa, świnka) i przeciwbakteryjne (np. paciorkowce, maczugowce błonicy). Przechodzą przez łożysko do płodu.

II klasa: makroglobulina IgM, zawierają przeciwciała przeciwko antygenom cukrowym, izoaglutyniny krwi i czynniki reumatyczne.

III klasa: beta-2 A-globulina IgA, dzielą się na IgA surowiczą i IgA wydzielniczą. IgA surowicza zawiera antytoksyny, przeciwciała antybakteryjne i izoaglutyniny. IgA wydzielnicze obecne są w ślinie, w siarze (colostrum), w łzach, w wydzielinach nosowych, jelitowych i moczowych. Zawierają przeciwciała przeciwko bakteriom i wirusom.

IV klasa: gamma-D = IgD, występuje na powierzchni limfocytów płodów i noworodków. Poziom ich wzrasta w okresie dojrzałym; u kobiet jest wyższy niż u mężczyzn. Zawiera przeciwciała antybłonicze i przeciwciała insulinowe.

V klasa: gamma-E = IgE (reaginy) występują w surowicy w niskim stężeniu. Poziom ich wzrasta w chorobach alergicznych, głownie skórnych.

VI klasa: gamma-mikroglobulina (białko Bence-Jonesa, zostały stwierdzone u chorych na myeloma multiplex (szpiczak).

Immunoglobuliny mają zdolność swoistego wiązania się z antygenami tworząc kompleks immunologiczny. Kompleks immunologiczny uczynnia białka surowicy zwane dopełniaczem. Dopełniacz to funkcjonalnie powiązany układ kilkunastu różnych białek przyłączanych kolejno do kompleksu, dzięki czemu następuje jego aktywacja. Następuje wzmożenie swoistej reakcji immunologicznej i nieswoistego procesu zapalnego. Aktywacja kompleksu przyczynia się do powstania enzymów litycznych (trawiących komórki patogenów), substancji rozszerzających naczynia krwionośne i zwiększających przepuszczalność śródbłonków (anafilotoksyna), opsonin (opłaszczają komórki patogenów ułatwiając ich fagocytozę) i substancji chemotaktycznych dla krwinek białych. Reakcja przeciwciał na antygen nosi nazwę odpowiedzi humoralnej (odporność humoralna). Jest ona szczególnie skuteczna w przypadku bakterii i egzotoksyn.
Limfocyty
Limfocyty T dzielą się na kilka grup: limfocyty pomocnicze Th (ang. helper - pomocniczy), limfocyty T supresorowe Ts (ang. suppress - tłumić), limfocyty cytotoksyczne, limfocyty ADCC (antibody dependent cellular cytotoxity), limfocyty NK (natural killer). Limfocyty Th posiadają na powierzchni receptory. Wydzielają limfokiny. Limfokiny (cytokiny) to substancje uwalniane z limfocytów pod wpływem antygenów. Do limfokin należą interferony i interleukiny. Limfokiny pobudzają podziały innych limfocytów (limfocytów B, T), makrofagów, pobudzają wytwarzanie przeciwciał. Limfocyty NK produkują interferon gamma (IFN-ă). Limfocyty NK wchodzą w skład populacji limfocytów null. Należą do dużych limfocytów, zawierających lizosomy. Mają zdolność niszczenia komórek nowotworowych.  Limfocyty i monocyty należą do wspólnej dużej grupy krwinek - agranulocytów. Ogólnie mówiąc agranulocyty maja zdolność syntezy interferonów. Interferony są także produkowane przez fibroblasty. Fibroblasty są komórkami tkanki łącznej właściwej.

Podział naturalnych preparatów immunostymulujących

1. Preparaty bakteryjne: adjuwanty bakteryjne, np.  adjuwant Freunda, prątkowe, Propionibacteriaceae, liofilizaty, np. picibanil
2. Peptydy i polipeptydy
3. Preparaty roślinne


Bestatin
Bakteryjne preparaty immunostymulujące
Adjuwanty są to zemulgowane mieszaniny oleju parafinowego, wody i wybranych bakterii, np. prątków kwasoopornych. Mieszanina taka działa immunopotencjalizująco. Preparaty zawierające Propionibacterium powodują proliferację i aktywację makrofagów, ponadto indukują produkcję  interferonu.

Picibanil to przykład liofilizatu atenuowanych szczepów Streptococcus haemoliticus, który pobudza układ limfocytów T, nasilając komórkową odpowiedź odpornościową. Aktywuje także limfocyty Th, przez co pobudza odporność humoralną.

Bestatyna, czyli Amino-2-hydroxy-4-phenylbutyryl]-L-leucine hydrochloride to preparat Str. Olivoreticuli, który pobudza fagocytozę granulocytarną. Bestatyna to inhibitor aminopeptydazy działający nie tylko immunostymulująco, ale również przeciwnowotworowo, co jest wykorzystywane w terapii raka niedrobnokomórkowego płuc.


Interleukina 2
Peptydy i polipeptydy
Interferony to glikoproteiny, których produkcja rozpoczyna się pod wpływem mitogenów i antygenów, głównie bakterii i wirusów. Proces ten obejmuje fazę indukcji i fazę przeciwwirusową. Faza indukcji polega na aktywacji genów kodujących interferony w komórkach gospodarza. Indukcja następuje wskutek kontaktu z antygenami lub mitogenami. Dzięki syntezie interferonów powstaje w organizmie stan przeciwwirusowy, hamujący dalszą replikację wirusów. Jest to pierwotna odpowiedź (reakcja) na zakażenie, czyli pierwsza linia obrony organizmu na infekcję wirusową. Działanie interferonów nie wykazuje swoistości antygenowej. Interferony hamują transkrypcję kwasów nukleinowych patogenów i translację białek wirusowych. Działają również antyproliferacyjnie (przeciwpodziałowo), immunostymulująco; hamują angiogenezę (tworzenie nowych naczyń krwionośnych), unieczynniają niektóre onkogeny.
Wyróżania się interferon -alfa, -beta, -gamma i interferon alfacon-1. Dzięki postępom biotechnologii możliwe jest uzyskiwanie interferonów rekombinowanych z kontrolowanych hodowli bakteryjnych. Więcej informacji o interferonach dostepnych jest tutaj (kliknij).

Interleukina 2 jest glikoproteiną wytwarzaną prze limfocyty T pod wpływem mitogenów nieswoistych i swoistych. Indukuje proliferację limfocytów T pomocniczych i supresorowych oraz cytotoksycznych. Wzmaga czynność limfocytów NK. Uzyskiwana biotechnologicznie w hodowlach E. coli. Stosowana w terapii AIDS, nowotworów i niedoborów immunologicznych.



Grasica - thymus
źródło obrazka: http://medlib.med.utah.edu
Grasica - Thymus Grasica jest gruczołem dokrewnym i centralnym narządem układu limfatycznego. Masa grasicy może sięgać nawet 40 g. Leży w górnej części śródpiersia. Cechą wyjatkową grasicy jest to, że posiada zrąb nabłonkowy, a nie łącznotkankowy, jak to jest w przypadku innych narządów. Dawniej uważano, że grasica jest siedzibą duszy, z uwagi na zmniejszanie się jej rozmiarów po śmierci. Grasica wydziela liczne substancje białkowe, niektóre z nich mają charakter hormonów. 
Do celów leczniczych uzyskuje się wyciąg z grasic cielęcych (Thymus Extract) metodą Czarneckiego i Jaskólskiego. Działaniem organopreparatu grasiczego zajmowali się między innymi Raberger i Giełdanowski. Wyciąg z grasic zawiera polipeptydy głównie o masie 4200.

Tymozyna wydzielana przez grasicę przyśpiesza dojrzewanie limfocytów T, pobudza limfopoezę (powstawanie limfocytów), wzmaga odpowiedź na mitogeny, hamuje nowotwory, zapobiega chorobom autoimmunologicznym, przyśpiesza odrzucanie przeszczepów tkankowych i przeszczepionych organów. Tymopoetyna jest blokerem synaptycznym, hamującym przewodzenie impulsu w czasie skurczu mięśnia w płytce ruchowej (neuronowo-miocytowej); ponadto wzmaga limfopoezę i dojrzewanie limfocytów T.

Wszystkie hormony grasicy pobudzają granulocyto-, erytro- i limfopoezę. Wzmagają syntezę immunoglobulin, podnoszą odporność ogólna i miejscową organizmu na choroby. Przyśpieszają procesy regeneracji tkanek. Wywierają także wpływ na krążenie, zmniejszając opór naczyniowy, przyspieszając akcję serca. Wykazują synergizm z somatotropiną i z estrogenami oraz antagonizm do kortykosteroidów, progesteronu i androgenów.

W lecznictwie stosowany jest wyciąg z grasic (thymostymulina) przy rekonstrukcji układu odpornościowego i w leczeniu chorób autoimmunologicznych (autoagresyjnych), niektórych nowotworów, oraz reumatoidalnego zapalenia stawów.
W Polsce jest dostępny preparat TFX (Thymus Factor 10) /Jelfa/ w postaci zastrzyków - ampułki zawierajace 10 mg liofilizatu (dawniej w postaci płynu - 1 ml). Domięśniowo podaje się 10-20 mg substancji białkowej grasiczej codziennie, przez 30 dni, potem 20 mg 1 raz w tygodniu do uzyskania poprawy.

Preparat działa korzystnie w łuszczycy i trądzikach o ciężkim przebiegu.


Aloes
źródło obrazka: http://www.awl.ch/heilpflanzen
Aloes - Aloe
Aloes, Biostymina, Extractum Aloe.
Składniki: antraglikozydy - aloina -5-40%, aloinozydy A i B, aloe-emodyna - 1%, polisacharydy, białka, aminokwasy, żywice. Zagęszczony sok z aloesu nosi nazwę alony. 

Działanie: pozajelitowo - zwiększa liczbę limfocytów B i syntezę przeciwciał. Po podaniu doustnym: odżywcze, tonizujące, żółciopędne, żółciotwórcze, pobudzające trawienie. Alona w małych dawkach (do 50 mg) działa pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie. W większych dawkach (300-1000 mg) działa przyczyszczająco (w ciągu 9-12 godzin od podania). Wzmaga ukrwienie narządów jamy brzusznej i miednicy, przez co nie jest zalecany dla kobiet w ciąży i podczas menstruacji. Sok aloesowy wykazuje działanie bakteribójcze. Likwiduje przebarwienia, wypryski i wysięki skórne. Działa wygładzająco na przerosłe blizny.

Wskazania: stany zapalne układu oddechowego, niedobór Ig, stany zapalne w obrębie gałki ocznej, zapalenie przydatków, przewlekłe choroby skórne, rekonwalescencja.
Preparaty aloesowe stosuje się doustnie, na skórę i pozajelitowo. W leczeniu trądzików i niedoborów odpornościowych zaleca się preparaty pozajelitowe, a nie doustne. Enzymy przewodu pokarmowego unieczynniają (trawią) składniki immunopotencjalizujące.
Miejscowo zastosowane preparaty aloesu (maście, żele, roztwory, nalewki) działają odkażająco, przeciwzapalnie i ściągająco. Pobudzają regeneracje naskórka i ziarninowanie tkanki łącznej właściwej. Dzięki temu przyśpieszają gojenie krostek i grudek oraz ran powstajacych podczas wyduszania zaskórników i pryszczy.
Najefektywniej działa świeży sok aloesowy i wodne wyciągi z aloesu. Wyciągi alkoholowe nie przynoszą tak dobrych efektów, bowiem alkohol niszczy białkowe biostymulatory i enzymy.

Pozajelitowo zalecam Biostyminę lub Extractum Aloe (ampułki) - domięśniowo 1 ampułka 1 raz w tygodniu, przez 10-15 tygodni. Po miesięcznej przerwie kurację warto powtórzyć. Terapia aloesowa domięsniowa uodparnia organizm na infekcje, regeneruje i wzmacnia go ogólnie. Przyśpiesza wyleczenie wielu przewlekłych chorób skóry, oczu, układu rozrodczego i oddechowego (stany zapalne, zakażenia).
Extractum Aloe w ampułkach jest produkowany w wielu krajach Europy, u nas popularne są produkty ukraińskie i rosyjskie. Biostymina została opracowana przez prof. J. Muszyńskiego. W dawnym ZSRR Extractum Aloe był produkowany wg metody Fiłatowa.
Ampułkowe preparaty aloesowe można stosować na skórę do smarowania zmian chorobowych lub całej skóry twarzy i szyi.


torfowiec
źródło obrazka: http://www.science.siu.edu
Torf, borowina, Fibs, preparat Tołpy
Torf, preparat Tołpy

Składniki: kwasy uronowe, związki huminowe, kumaryny, substancje biogenne białkowe i polisacharydowe, fitohormony, żywice, związki fenolowe, aminokwasy, biopierwiastki, witaminy. Działanie: immunotropowe, proregenerujące, przeciwzapalne, przeciwalergiczne. Wzmaga epitelizację i ziarninowanie tkanki łącznej właściwej.
Wskazania: upośledzenie układu odpornościowego, przewlekłe nawracające infekcje układu oddechowego i płciowego, owrzodzenia żylakowate, trudno gojące się rany, zmiany troficzne podudzi. Stany zapalne dziąseł i języka, opryszczka nawrotowa, choroby przyzębia, stany zapalne odbytu, hemoroidy. Dawka 5 mg ekstraktu 1 raz dziennie. Ponadto preparaty do miejscowego stosowania.
Obecnie firma Torf Corporation nie produkuje doustnych preparatów Tołpy. Dostępne są tylko produkty do miejscowego stosowania - żel oraz kosmetyki zawierające wyciąg z torfu.

Fibs, borowina
Wodny ekstrakt z borowiny opracowany przez Fiłatowa.

Składniki: kwasy humusowe, kwas cynamonowy kumaryny, związki biogenne, fitohormony, lignany, białka, polisacharydy, związki mineralne, witaminy.
Działanie: wzmaganie procesów resorpcji i regeneracji oraz mobilizacji mechanizmów odpornościowych organizmu. Wzmaga przemianę materii, procesy detoksykacji i eliminacji ksenobiotyków. Wywiera wpływ przeciwzapalny i przeciwalergiczny. Pobudza procesy regeneracji. Nasila syntezę przeciwciał i podziały limfocytów B.
Zastosowanie: stany zapalne siatkówki i naczyniówki, zwyrodnienia siatkówki, zaniki nerwu wzrokowego, zmętnienie ciała szklistego, krótkowzroczność, przewlekłe zapalenia brzegów powiek, spojówek i rogówki, nerwobóle, zapalenia nerwów, zapalenie przydatków, niedobory odpornościowe.
Preparaty borowinowe dają dobre wyniki podczas leczenia łuszczycy, przewlekłych i opornych trądzików. Warto skojarzyć leczenie miejscowe z pozajelitowym (domięśniowym). Domięśniowo lub podskórnie podajemy 1 ampułkę 2 razy w tygodniu. Kuracja obejmuje 30-40 wstrzyknięć, przy czym można stosować zastrzyki 1 raz w tygodniu.
Borowina działa korzystnie na skórę łuszczycową i trądzikową w formie okładów, kąpieli, kosmetyków borowinowych oraz żeli, maści i roztworów ekstraktów borowinowych. Borowina do użytku zewnętrznego jest dostepna w handlu (apteki, sklepy zielarskie). Preparaty domięśniowe (Fibs) są produkowane na Ukrainie. Można je zakupić w tamtejszych aptekach oraz on-line.


Jeżówka
źródło obrazka: http://www.awl.ch/heilpflanzen
Echinacea - jeżówka
W lecznictwie wykorzystywane są głównie 3 gatunki jeżówki: jeżówka (rotacznica) purpurowa Echinacea purpurea Moench, jeżówka wąskolistna Echinacea angustifolia De Candolle (Brauneria angustifolia Heller) i jeżówka blada Echinacea pallida Nutt. (Brauneria pallida Heller).
Rodzaj Echinacea należy do rodziny złożonych Compositae (Asteraceae) i rzędu astrowców (Asterales). Jeżówki, czyli rotacznice, albo czesłoty pochodzą z Ameryki Północnej. Dla celów leczniczych są uprawiane w Europie i w Azji.

Jeżówki są bylinami (3-4-letnimi), dorastającymi do około 1 m wysokości. Liście mają jajowato-lancetowate, brzegiem ząbkowane lub piłkowane. Koszyczki kwiatowe osadzone są pojedynczo na szczytach szypułek, mają kształt kulisty lub nieco spłaszczony (dyskowaty). Kwiaty rurkowe (środkowe) są brunatne lub czerwonawobrunatne, natomiast kwiaty języczkowe mają barwę czerwoną, różową lub fioletową i osiągają długości 6-9 cm, zależnie od gatunku i odmiany. Kwiaty języczkowe są odstające lub zwisłe.

Jeżówki są wykorzystywane od dawna (od ok. 400 lat) w ziołolecznictwie ludowym przez Indian (Siuksowie, Dakoci) do leczenia krwawiących, trudno gojących (sączących się) i zakażonych ran, błonicy, kiły, szkarlatyny, malarii i wielu innych chorób objawiających się gorączką.
Od 1902 roku jeżówki zaczęto stosować do wytwarzania leków homeopatycznych. Na początku XX wieku zwrócono także uwagę na immunostymulujące właściwości wyciągów z jeżówki. W 1910 roku zaobserwowano, że jeżówka zwiększa liczbę białych ciałek krwi.
Największą popularność - jako środek uodporniający i regenerujący organizm - jeżówka zyskała w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku w Niemczech, Anglii, Francji i w Stanach Zjednoczonych. Po wprowadzeniu do lecznictwa sulfonamidów i antybiotyków znaczenie jeżówki poważnie zmalało i zostało ograniczone raczej do ziołolecznictwa ludowego. W sposób naukowy jeżówką zainteresowano się ponownie w latach siedemdziesiątych XX wieku.
W Polsce jeżówka zyskała popularność dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

Surowiec farmaceutyczny

W lecznictwie stosuje się wyciągi alkoholowe, olejowe i wodne (Extractum Echinaceae) z korzenia i ziela jeżówki - Radix et Herba Echinaceae.
W Niemczech i w Szwajcarii produkowanych jest około 200 nowoczesnych preparatów zawierających ekstrakt z jeżówki. W Polsce zostało zarejestrowanych około 15 preparatów jeżówkowych.

Skład chemiczny

Ziele jeżówki zawiera depsyd kwasu kawowego z kwasem chinowym - kwas chlorogenowy i jego izomer - kwas izo-chlorogenowy, depsyd - kwas cykoriowy (kwas 2,3-dikawoilochinowy), glikozyd fenolowy - echinakozyd (pochodny 3,4-dioksyfenylo-etyloalkoholu) i verbaskozyd; flawonoidy w formie wolnej i związanej glikozydowo (kwercetyna, kempferol, rutozyd, flawon - luteolina, flawon - apigenina, flawonol - izoramnetyna); olejek eteryczny (do 0,32%), wielocukry (polisacharydy), a także aktywne poliacetyleny, czyli poliiny (0,2%): trideka-1-en-3,5,7,9,11-pentaina, pontikaepoksyd, undeka-2,4-dieny, izobytyloamid kwasu dodeka-2E,4E,8Z,10E/Z-tetraenowego; alkaloidy pirolizydynowe.
Korzeń jeżówki zawiera glikozyd fenolowy - echinakozyd (do 1,7%), kwas chlorogenowy, kwas izo-chlorogenowy, polisacharyd zbudowany z D-fruktozy - inulinę (ok. 4-6%), cynarynę (kwas 1,5-di-kawoilo-chinowy, czyli acidum 1,5-O-dicaffeoyl-quinicum), glikoproteiny zawierające w części cukrowej: glukozaminy, galaktozę i arabinozę; olejek eteryczny (do 0,2%), seskwiterpeny i poliacetyleny - alkamidy (do 0,04%): isobutylamid dodeca-2E,4E,8Z,10E/Z-tetraenowego kwasu; alkaloidy pirolizydynowe (tussilagina, izo-tussilagina); związki aminowe, np. chlorowodorek betainy, glicyno-betaina.

Działanie farmakologiczne

Ekstrakt z jeżówki przyśpiesza przemianę materii, działa immunostymulująco, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczo, przeciwbólowo, rozkurczowo, żółciotwórczo, żółciopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo; pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; stymuluje procesy regeneracyjne. Hamuje aktywność hialuronidazy, chroniąc przed degradacją połączenia międzykomórkowe, błony komórkowe oraz strukturę proteoglikanów i kolagenu. Będąc inhibitorem hialuronidazy uniemożliwia penetrowanie tkanek przez drobnoustroje patogenne. Pobudza fagocytozę makrofagów i granulocytów, wzmaga liczbę
i aktywność limfocytów grasicozależnych T i limfocytów NK (Natural Killer). Zwiększa wydzielanie interferonu. Flawonoidy i niektóre glikozydy fenolowe zawarte w jeżówce hamują wydzielanie histaminy, leukotrienów i prostaglandyn, tłumiąc procesy zapalne i wysiękowe oraz im zapobiegając; jednakże efekt ten zależy od stosunków ilościowych poszczególnych składników i wypadkowej ich działania. Pobudza chondroblasty, osteoblasty, fibroblasty do syntezy włókienek kolagenowych i elastynowych. Pobudza czynność keratynocytów i komórek Langerhansa tkanki nabłonkowej. Komórki Langerhansa prezentują antygeny limfocytom i wydzielają cytokiny. Preparaty z jeżówki zwiększają więc odporność ogólną oraz miejscową. Echinakozyd jest fitoncydem, czyli substancją o działaniu bakteriostatycznym. 6 mg echinakozydu odpowiada sile 1 jednostki penicyliny. Szczególnie wrażliwe na jeżówkę są gronkowce i paciorkowce.
Jeżówka zawiera składniki będące naturalnymi „wymiataczami” wolnych rodników i nadtlenków. Dzięki temu chroni białka i kwasy nukleinowe przed uszkodzeniem (np. mutacjami). Zatem stabilizuje strukturę polimerów białkowych i glikoproteinowych.
Działanie ochronne i regeneracyjne jeżówki dla białek i preteoglikanów tkankowych zostało wykorzystane w kosmetologii i dermatologii.

Przeciwwskazania

Jeżówki nie należy podawać równocześnie z lekami immunosupresyjnymi, w tym także z glikokortykosteroidami. Odradzam także podawanie preparatów z jeżówki kobietom ciężarnym. Teoretycznie jeżówka może spowodować wytłumienie tolerancji immunologicznej dla płodu i tym samym wyzwolić niewskazane procesy agresji immunologicznej w stosunku do płodu. Preparatów jeżówki nie powinny zażywać osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne oraz w przebiegu, których występują procesy autoagresji immunologicznej. Nie podawać chorym na białaczkę i AIDS. Nieliczni ludzie wykazują uczulenie na składniki jeżówki, co objawia się opuchnięciem twarzy, świądem, rumieniem, pokrzywką skórną i podrażnieniem nerek.

Wskazania

Preparaty z jeżówki są stosowane w leczeniu chorób wirusowych (np. grypa, przeziębienie, opryszczka, odra, ospa, półpasiec, różyczka), chorób bakteryjnych (np. angina, płonica, błonica, róża, zakażenia mieszane układu oddechowego, zatok obocznych nosa
i układu pokarmowego, trądzik, czyraczność, choroby weneryczne) i chorób grzybiczych (np. kandydozy, kryptokokozy skórne i układowe). Jeżówka zalecana jest w terapii uzupełniającej chorób pasożytniczych. Ponadto jako środek wzmagający odporność organizmu na choroby
i do leczenia trudno gojących się ran, oparzeń, odmrożeń, odleżyn i owrzodzeń. Preparaty galenowe z jeżówki są skuteczne w leczeniu i w profilaktyce dyskinez dróg żółciowych, zaburzeń trawiennych, niektórych alergii, zapalenia dziąseł, przewlekłych stanów zapalnych układu rozrodczego i moczowego.

Preparaty i stosowanie

W ziołolecznictwie ludowym wykorzystuje się nalewkę, macerat, sok, maść, napar z ziela lub korzenia jeżówki. Spośród wymienionych gatunków, najmniejszą aktywność wykazuje jeżówka blada. Nalewkę z jeżówki Tinctura Echinaceae można sporządzić zalewając rozdrobniony suchy korzeń lub ziele alkoholem 40-50% w proporcji 100 g masy roślinnej na 500 ml rozpuszczalnika. Bardziej stężony alkohol niszczy wiele czynnych składników jeżówki. Surowiec należy wytrawiać 7 dni, po czym przefiltrować i przechowywać w ciemnym chłodnym miejscu. Tak sporządzoną nalewkę należy zażywać 2-3 razy dz. po 5 ml. Profilaktycznie nalewkę przyjmuje się 3 razy w tygodniu po 5 ml. Macerat Maceratio Echinaceae z jeżówki sporządza się zalewając 1 cz. zmielonych świeżych korzeni lub ziela jeżówki 3 cz. przegotowanej wody. Wytrawianie wodą powinno trwać około 6 godzin, po czym wyciąg poddaje się filtrowaniu. Macerat jest preparatem nietrwałym, który trzeba przechowywać w lodówce, maksymalnie przez 3 dni. Macerat dawkuje się 3 razy dz. po 100 ml; warto go osłodzić miodem tuż przed zażyciem. Zalecany jest w chorobach przeziębieniowych i skórnych. Napar Infusum Echinaceae przygotowuje się z suchego rozdrobnionego ziela lub korzenia: 1 łyżkę suszu zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 2-3 razy dz. po 100-200 ml. Napar warto osłodzić miodem. Odwar z jeżówki nie jest polecany z powodu dużej wrażliwości składników czynnych na dłuższe podgrzewanie. Maści z jeżówki Unguentum Echinaceae zawierają ekstrakt (1 cz. surowca roślinnego na 1 cz. rozpuszczalnika), sok lub starannie utarte świeże ziele (albo korzeń) jeżówki w podłożu tłuszczowym (tłuszcz zwierzęcy). Zawartość jeżówki w maści tradycyjnej wynosi 15-20%.
Przemysł farmaceutyczny dostarczył nowoczesne i wygodne w użyciu preparaty z jeżówki: tabletki, kapsułki, krople, syropy, maści, żele na skórę i błony śluzowe.
Niektóre preparaty płynne z jeżówki oparte na są wyciągu glicerynowo-etanolowym z surowca lub są roztworem zagęszczonego, albo suchego ekstraktu w tej mieszance rozpuszczalników. Kapsułki i tabletki zawierają suchy ekstrakt, sproszkowane ziele lub korzeń jeżówki. Dawki sproszkowanej rośliny (proszek w kapsułkach lub tabletkowany) wynosi 500-2000 mg 2-3 razy dz. Dawki ekstraktu suchego z jeżówki wynoszą 200 mg 3 razy dz. Zawartość ekstraktu z jeżówki w maściach i kremach fabrycznych wynosi 5-10%.
Przemysł kosmetyczny dostarcza kremy, toniki, mleczka i serum zawierające ekstrakty z jeżówki.
Preparaty z jeżówki trzeba stosować regularnie i przez dłuższy czas. Efekty lecznicze są widoczne po około 3-4 tygodniach. Po miesięcznej kuracji polecane jest zrobienie 14 dniowej przerwy w przyjmowaniu jeżówki.


Jemioła
źródło obrazka: http://www.awl.ch/heilpflanzen
Jemioła - Viscum
Preparaty jemioły (Iscador, Helixor, Plenosol N) posiadają również działanie immunostymulujące. Więcej informaci na ich temat znajdzie Czytelnik na specjalnej stronie (kliknij tutaj).


Baptisia tinctoria L.
Źródło obrazka: http://www.prairiefrontier.com
Baptisia tinctoria L. Baptisia tinctoria L. jest krzewem z rodziny motylkowatych Fabaceae, rosnącym w Ameryce Północnej.
Skład chemiczny: olejek eteryczny, barwniki, kumaryny, alkaloidy chinolizydynowe (cytyzyna, sparteina), skopoletynę, skopoletyn-O-glikozyd, izoflawonoidy (baptyzyna - 6%, pseudobaptyzyna - 1%, trifoliryzyna), glikoproteiny (arabinogalaktano-proteiny), heteropolisacharydy, kwasy uronowe, cukry (arabinoza, glukoza, galaktoza, ramnoza, mannoza, ksyloza), związki fenolowe.
Korzenie i kłącza zawierają 0,2% alkaloidów, z czego 0,047-0,081% stanowi sparteina, 0,021-0,087% N-metylocytyzyna i 0,02% cytyzyna.
Dawniej otrzymywano z tej rośliny barwnik błękitny.
Szwajcarska firma Herbamed wytwarza preparaty złożone zawierające Indigowurzel Wilde Baptisia tinctoria, w tym także leki homeopatyczne. br> Baptisia tinctoria wykazuje działanie immunostymulujące, przeciwzapalne, żółciopędne, przeciwwymiotne i przeciwarytmiczne. Pobudza fagocytozę, aglutynację antygenów, produkcję interferonów, podnosi miejscową i ogólną odporność na infekcje. Korzystne jest łączenie Baptisia z preparatami jeżówki i żywotnika Thuja.
Baptisia była stosowana w medycynie ludowej przez Indian do leczenia i profilaktyki chorób zakaźnych.
Dawkowanie: sproszkowany surowiec 500-1000 mg 3 razy dziennie; nalewka - 5 ml 3 razy dziennie.

Przykładowe preparaty:
Farmakon: Echinacea Rö-Plex Ampullen: Röwo - 298, Röwo Infecthol E: Röwo - 296.
Schaper and Brummer: Esberitox w rozmaitych odmianach i formach farmaceutycznych.



Żywotnik zachodni
źródło obrazka: http://www.keiriosity.com
Thuja occidentalis L. - żywotnik zachodni Thuja occidentalis L. żywotnik zachodni (Cupressaceae) - dostarcza cennego surowca: młodych pędów (ziela) Herba Thujae. Występuje w Ameryce Północnej, ponadto jest często sadzony w Europie jako krzew ozdobny.
Tuja jest wykorzystywana w medycynie oficjalnej, homeopatycznej, ludowej i weterynaryjnej.
Młode pędy Thuja zawierają od 1 do 4% olejku eterycznego, a w nim tujon (7,6 mg/g) w postaci alfa-tujonu - 85% i beta-tujonu (15%), ponadto alfa-pinen, alfa-terpinen, beta-terpinen mircen, limonen, sabinen, kamfen, borneol, fenchon, terpinolen. W surowcu występują także lignany, kwas taninowy (1,3%), tujopolisacharydy (4%), białka, tulilalkohol (thulylalcohol), flawonoidy (mirycetyna, kwercetyna).
Wchodzi w skład preparatów złożonych immunostymulujących, przeciwpasożytniczych (np. przeciw pierwotniakom) przeciwwirusowych i przeciwgrzybiczych np. Anti-Fungal - krople, Vagi-Mend Anti-Yeast Support, Esberitox), zalecanych do profilaktyki i leczenia zakażeń Candida, wirusami opryszczki, Epstein-Barr'a, przewlekłych zakażeń bakteryjnych, grzybowych, chlamydiowych i wirusowych przewodu pokarmowego i układu oddechowego.
Wyciągi z Thuja działają immunstymulująco, przeciwrobaczo, żółciopędnie, rozkurczowo, przeciwbólowo, moczopędnie, antybakteryjnie, antywirusowo. W dużych dawkach działają halucynogennie. Tujopolisacharydy i glikoproteiny pobudzają proliferację limfocytów T i produkcję cytokinin. Hamują również replikację wirusów, między innymi HIV-1. Cytotoksyczne właściwości Thuja mogą być wykorzystane do leczenia niektórych nowotworów i łuszczycy.
Wywary z Thuja w medycynie ludowej były wykorzystywane do wywoływania poronienia. Ponadto do leczenia reumatyzmu, zapalenia mięśni, chorób pasożytniczych, chorób zakaźnych, przeziębienia, nieżytów układu oddechowego, infekcji układu płciowego, wyprysków (eczema), łuszczycy (psoriasis), trądziku (acne).
W sprzedaży znajdują się różne preparaty zawierające ekstrakt z Thuja: nalewki, kapsułki, tabletki dostepne bez recepty. Wiele z nich można nabyć on-line.

---