WADY POSTAWY CIAŁA DZIECI I MŁODZIEŻY

Statystyki alarmują - około 30 % dzieci i młodzieży ma wadliwą postawę lub skrzywiony kręgosłup. Ponad 40 % dzieci w wieku szkolnym ma zaburzenia układu ruchu i poziom sprawności fizycznej znacznie poniżej norm odpowiednich dla płci i wieku.

Współczesny homo sapiens większość swojego życia spędza w pozycji siedzącej (w szkole, samochodzie, biurze, przed telewizorem, przy komputerze). Zwykle je więcej niż potrzebuje, czego skutki uwidaczniają się w rosnących fałdach tłuszczu. Nadwaga osłabione mięśnie, brak ruch sprawiają, że kręgosłup musi wykonywać pracę ponad jego aktualne możliwości.

Prawidłowa postawa ciała to taka, która zapewnia optymalną stabilność, wymaga minimalnego wysiłku mięśniowego do jej utrzymania w pionie oraz stwarza warunki do optymalnego ułożenia narządów wewnętrznych.

Prawidłowa postawa charakteryzuje się:
- prostym ustawieniem głowy
- fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej i prostym kręgosłupem w płaszczyźnie czołowej
- dobrze wysklepioną klatką piersiową
- dobrze podpartą miednicą na głowach kości udowej
- prostymi kończynami dolnymi
- prawidłowo wysklepioną stopą

Postawa nieprawidłowa, to wszelkie nieprawidłowości sposobu trzymania się w pozycji stojącej, a utrzymanie ciała w pionie wymaga wysiłku mięśni oraz zagraża przedwczesnemu zużyciu narządów ruchu..

Głównym filarem prawidłowej sylwetki jest kręgosłup, który pełni funkcję podporową jak dźwiganie ciała i ruch. Funkcja podporowa wymaga solidnej stabilizacji, a funkcja ruchu dużej ruchliwości.

Postawa ciała stanowi cechę indywidualną każdego człowieka, często zależy ona od stanu fizycznego czy psychicznego dziecka jak również od pory dnia.

Szybkie tempo zmian zachodzących w środowisku człowieka odbija się na nim w sposób bardzo niekorzystny. Człowiek w swych mechanizmach adaptacyjnych często nie nadąża za rozwojem cywilizacji. Wynikiem tego są różne schorzenia narządu ruchu oraz wady postawy i budowy ciała. Na czoło wysuwają się wady kręgosłupa i stóp.

Wśród wad kręgosłupa wyróżnia się:

I Wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej:

1. Plecy okrągłe (hiperkifoza piersiowa) - to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej

Charakterystyka sylwetki dziecka:
Głowa - wysunięta ku przodowi
Barki - wysunięte ku przodowi
Klatka piersiowa - spłaszczona, zapadnięta
Łopatki - odstające, rozsunięte

2. Plecy wklęsłe - (hiperlordoza mięśniowa) - to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny lędźwiowej

Charakterystyka sylwetki dziecka z boku:
- zaznaczone wygięcie lordozy lędźwiowej nad uwypuklającymi się pośladkami
- przodopochylenie miednicy
- brzuch wypięty

3. Plecy wklęsło - okrągłe (hiperkifoza piersiowa) - to nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej oraz krzywizny lędźwiowej, wada ta stanowi połączenie pleców wklęsłych i okrągłych

4. Plecy płaskie - to spłaszczenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, występują najczęściej u dzieci o astenicznej budowie ciała, słabej i wiotkiej muskulaturze.

II Wady kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej:

Skoliozy czyli boczne skrzywienie kręgosłupa - to skrzywienia kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej od mechanicznej w trzech płaszczyznach - czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Skrzywienia kręgosłupa objawiają się łukowatą w stosunku do pionu linia kręgosłupa, gdy obserwujemy tę linię z tyłu.

III Klatkę piersiową uważa się za prawidłową, jeżeli mostek i cała jej część znajduje się z przodu, a żebra tak wysunięte, że najdalej wysuniętą częścią ciała jest przednia ściana klatki piersiowej.

W zależności od stopnia wysklepienia mówimy o klatce piersiowej lejkowatej i klatce piersiowej kurzej.

Klatka piersiowa lejkowata (szewska), jest to zniekształcenie, w którym występuje zagłębienie dolnej części mostka, tworząc wklęśnięcie przedniej ściany klatki piersiowej.

Klatka piersiowa kurza jest to zniekształcenie wrodzone, w którym mostek i koniec żeber są wysunięte ku przodowi na kształt dzioba łodzi.

IV Wady kończyn dolnych

a) Kolana koślawe - dośrodkowe ustawienie kolan przy znacznym rozstawieniu stóp w pozycji stojącej

b) Kolana szpotawe - wada przeciwna do ww.; kolana szpotawe charakteryzują się ustawieniem kończyn dolnych w kształcie litery O (przy wyprostowanych kończynach), w którym udo z podudziem, tworzą łuk zwrócony wypukłością na zewnątrz.

Najczęstszymi wadami w obrębie stóp są:
a) stopa płaska - stopa, w której doszło do obniżenia sklepienia podłużnego i ustawienia w nawróceniu kości stępu; występuje wówczas, gdy wiązadła i mięśnie stopy są słabe;

b) stopa koślawa - stopa, w której pięta ulega skręceniu na zewnątrz i opiera się o podłoże brzegiem przyśrodkowym;
c) stopa wydrążona - stopa o podwyższonym sklepieniu podłużnym i skróconą odległością między guzem piętowym a głowami kości śródstopia.

Poruszając problem wad postawy mamy na uwadze 20-25% ogólnej liczby uczniów, co w skali kraju wynosi 1,5-2 milionów naszej populacji.

Z jednej strony wskaźnik ten obejmuje uczniów z wyraźnymi wadami postawy ciała, z drugiej zaś wielką liczbę młodzieży, o wyraźnym zaniedbaniu ruchowym, małej sprawności fizycznej i ruchowej oraz różnych zaburzeniach układu ruchu. Statystycznie na 100 przebadanych osób 80 wykazuje wady postawy, takie jak: skoliozy, asymetrię łopatek i barków, płaskostopie.

Okres szkolny jest czasem, gdy układ kostny dziecka jest narażony na wszelkiego rodzaju odkształcenia. Dlatego bardzo ważne jest w tym okresie zapewnienie dziecku odpowiednich warunków życia, pracy i odpoczynku. W okresie szkolnym należy zwrócić uwagę na dwa krytyczne okresy posturogenne.

Pierwszy przypada na wiek 6-7 lat i związany jest ze zmianą trybu życia dziecka. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego, indywidualnie regulowanego przez dziecko ruchu, wysiłku i odpoczynku, w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej.

Drugi okres przypada na wiek u dziewcząt 12-15 lat, u chłopców 12-16 lat i związany jest ze skokiem pokwitaniowym. Intensywny przyrost długości kończyn dolnych i tułowia, zmiana proporcji ciała oraz dotychczasowego czucia i nawyku postawy do zmienionych warunków morfologicznych, stwarza sytuację, w której pogłębianie się istniejących wad jest częste. W późniejszym czasie może doprowadzić do poważnych deformacji sylwetki oraz związanych z tym różnego rodzaju schorzeń.

Prawidłowy rozwój dzieci i młodzieży zależy od wielu czynników. Do nich zaliczamy: ruch, powietrze, słońce, kąpiele wodne, sen, odżywianie, prawidłowy rozkład dnia, higienę osobistą oraz otoczenie. Czynnikami tymi powinny skutecznie posługiwać się przedszkola, szkoły, jak i domy rodzinne. Zadaniem do realizacji tych środowisk jest stała troska o rozwój i kształtowanie prawidłowej postawy ciała.

Czynnikami wpływającymi ujemnie na formowanie się postawy są przede wszystkim błędy w odżywianiu i choroby. Innym czynnikiem są nawykowe zajęcia, a przede wszystkim czynności szkolne i zawodowe, np.: dźwiganie plecaków, siedząca praca, ławki niedostosowane do wzrostu uczniów, itp..

Postawa zmienia się także w ciągu dnia pod wpływem najróżniejszych bodźców. Dobre samopoczucie, radość, chęć dobrej prezencji, słowem wszystko co tonizuje człowieka, pobudza do przyjęcia prawidłowej postawy i odwrotnie - zmęczenie, przygnębienie, złe samopoczucie - sprzyjają powstawaniu wad postawy.

Przedstawienie zagadnienia wad postawy u badanej młodzieży wymaga wyjaśnienia takich pojęć jak : prawidłowa postawa, wady postawy.

Zagadnienie prawidłowej postawy, a zwłaszcza ustalenie wzorca prawidłowej sylwetki ciała mimo wielu badań, sprawia w dalszym ciągu dużo trudności. Prace badawcze w tym zakresie wskazują na to, że z wielkiej liczby istniejących postaw ciała nie można wyodrębnić jednej - doskonałej.

Wg W. Kusia prawidłową, zrównoważoną postawę pionową powinno cechować dobre ustawienie i dobre proporcje poszczególnych odcinków ciała.

Cechy prawidłowej postawy wg W. Kusia są następujące:

• głowa ustawiona nad klatką piersiową, biodrami i stopami;

• klatka piersiowa wysklepiona ku przodowi przy zachowaniu swobodnego oddychania;

• brzuch lekko wciągnięty lub płaski;

• plecy łagodnie wygięte, przy czym łopatki nie wystają poza linie pośladków.

Cechy postawy nieprawidłowej to:

• głowa wysunięta przed klatkę piersiową z silnie wysuniętym podbródkiem;

• klatka piersiowa płaska, barki wysunięte do przodu;

• brzuch wypukły lub wiszący;

• plecy _„ zgarbione ^” , a mianowicie posiada zbyt duże nachylenie.

Odchylenia od prawidłowej postawy są takie, które uczeń może sam usunąć, gdy mu się zwróci na nie uwagę oraz takie, których w ogóle niemożna usunąć lub są z trudem przy zastosowaniu odpowiednich środków przede wszystkim ćwiczeń.

Pierwsze zaliczamy do błędów postawy, drugie do wad postawy. Granica między błędami a wadami jest bardzo niewyraźna i dlatego musimy pamiętać, że nawet najmniejsze niedopatrzenie z naszej strony może utrwalić błędy postawy powodując zmiany w układzie kości, stawów oraz mięśni i przejść w wadę.

Wady postawy natomiast to odchylenie od ogólnie przyjętych cech prawidłowej postawy ciała. Wg T. Kasperczyka wadą postawy jest taki stan, w którym nastąpiło zdeformowanie kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy lub kończyn dolnych.

Rodzice mogą wcześniej zdiagnozować czy ich dziecko jest dotknięte jakąś wadą postawy. Pobieżnej diagnozy mogą dokonać przez obserwacje niektórych cech zewnętrznych własnego dziecka. Najczęstszymi objawami nieprawidłowości w postawie ciała są: opuszczona głowa, barki wysunięte ku przodowi, zapadnięta klatka piersiowa, niesymetrycznie ukształtowane łopatki, jedno ramie położone wyżej niż drugie, plecy przygarbione o szeroko rozciągniętych łopatkach, szpotawość kolan, przykurczone mięśnie piersiowe, słabe i rozciągnięte mięśnie grzbietu. Z uwagi na różnorodność nieprawidłowych postaw i duża częstotliwość ich występowania, uważam, że szczególną uwagę należy zwrócić na wczesne profilaktyczne, podejmowane głównie przez rodziców, szkołę, poradnie czy nawet ośrodki ortopedyczne.

Myślę, że dbałość o poprawę postawy ciała, prawidłowe jej kształtowanie zapobieganie przyczynom, które powodują wady, to wielkie wyzwanie dla każdego nauczyciela wychowania fizycznego. Dążąc do osiągnięcia tego celu, na pierwszym planie powinno znaleźć się zapewnienie odpowiednich warunków pracy uczniów i nauczycieli.

To właśnie nauczyciele wychowania fizycznego powinni dążyć do tego, aby każdy uczeń świadomie uczestniczył procesie wychowania fizycznego. Powinniśmy we właściwy sposób wzbudzać w uczniach zamiłowanie do ćwiczeń ruchowych, aktywności ruchowej, a przede wszystkim do dbałości o zdrowie. Tond nas zależy w dużym stopniu, jaki tryb życia w przyszłości będzie prowadził nasz wychowanek.

Jednak ze względu na małą ilość zajęć korektywy w szkołach do działań zapobiegawczych związanych z powstawaniem wad postawy powinni włączyć się również rodzice. Nie chodzi ty tylko o rodziców dzieci, które zostały dotknięte jakąś nieprawidłowością posturalną. Mam na myśli wszystkich rodziców a w szczególności tych, których dzieci uczęszczają do klas najmłodszych. One najbardziej narażone są na kształtowanie się złych odruchów przyjmowania postaw podczas codziennych czynności: siedzenia w ławce szkolnej, odrabiania lekcji itp. Wychodząc naprzeciw potrzebie współpracy szkoły rodziców w zakresie profilaktyki powstawania wad postawy u dzieci naszej szkoły opracowałem zestaw ćwiczeń, które dzieci z pomocą rodziców mogą samodzielnie stosować w domu. Ćwiczenia zestawu są tak dobrane, że mogą je wykonywać je zarówno dzieci z wadami jak i dzieci z prawidłową sylwetką. Zachęcam rodziców do korzystania z mojego zestawu ćwiczeń i wspólnego ćwiczenia z dziećmi. Wierzę w to, że nasza współpraca da nam jakiś wymierny efekt w postaci zmniejszenia się liczby dzieci z nieprawidłową postawą.

GIMNASTYKA KOREKCYJNA - ZESTAWY ĆWICZEŃ DO SAMODZIELNEGO WYKONYWANIA W DOMU

Skoliozy

1. Pozycja wyjściowa: Stanie tyłem do ściany. Pięty, biodra, plecy i głowa przylegają do ściany. Na głowie ułożone ringo. Ręce w pozycji „skrzydełek”. Ruch. Maksymalna elongacja (wyciągnięcie) kręgosłupa. Następnie umieszczamy na kółku ciężką piłkę. Utrzymać tę pozycję - maszerując.

2. Pozycja wyjściowa: Zwis tyłem na drabince lub drążku. Ruch. Wytrzymać. Rozluźnić mięśnie grzbietu.

3. Pozycja wyjściowa: Leżenie przodem. Ręce wyprostowane, wyciągnięte w przód. Pod brzuchem, w okolicy pępka, zrolowany kocyk. Ruch. Wysuwanie palców rąk po podłodze jak najdalej w przód.

4. Pozycja wyjściowa. Leżenie przodem. Dłonie oparte na biodrach. Kocyk jak wyżej. Ruch. Naciskanie rękoma na biodra z maksymalnym wyciągnięciem głowy w przód.

5. Pozycja wyjściowa. Siad prosty. Dłonie oparte na podłodze przy biodrach. Ruch. Naciskając rękoma na podłogę, wypychanie barków i głowy w górę.

6. Pozycja wyjściowa. Siad skrzyżny ryłem do ściany. Ręce wyprostowane, wyciągnięte w górę , przylegają do ściany. Ruch. Maksymalne wyciągnięcie rąk w górę, bez odrywania ich od ściany.

7. Pozycja wyjściowa. Leżenie tyłem. Nogi ugięte, stopy oparte na podłodze. Ręce w pozycji „skrzydełek” leżą na podłodze. Ruch. Uwypuklenie klatki piersiowej - oparcie się na głowie, łokciach i biodrach, a następnie uniesienie bioder - utrzymanie ciężaru ciała na głowie, łokciach i stopach.

Plecy okrągłe

1. Pozycja wyjściowa. Nogi ugięte, kolana przyciągnięte do klatki piersiowej. Ręce wyprostowane, przy głowie. Pod plecami na szczycie kifozy piersiowej zrolowany kocyk. Ruch. Wytrzymać, rozluźnić mięśnie piersiowe.

2. Pozycja wyjściowa. Leżenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Ręce wyprostowane, wyciągnięte przed siebie, dłonie na piłce. Pod brzuchem, w okolicy pępka, zrolowany kocyk. Ruch. Wytrzymać, rozluźnić mięśnie piersiowe.

3. Pozycja wyjściowa. Leżenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Ręce wyprostowane i wyciągnięte przed siebie. Głowa uniesiona, wyciągnięta w przód, wzrok skierowany w podłogę. Pod brzuchem zrolowany kocyk. Ruch. Wymach raz prawą, raz lewą ręką w górę.

4. Pozycja wyjściowa. Leżenie przodem. Nogi wyprostowane i złączone. Ręce ugięte, dłonie na karku, łokcie w górze. Głowa uniesiona, wyciągnięta w przód, wzrok skierowany w podłogę. Pod brzuchem zrolowany kocyk. Ruch. Odrzuty łokci w górę.

5. Pozycja wyjściowa. Siad skrzyżny. Plecy wyprostowane. Głowa wyciągnięta w górę, wzrok skierowany przed siebie. Ręce wyprostowane w dół w skos. W jednej dłoni woreczek. Ruch. Przeniesienie rąk w tył, z przełożeniem woreczka z ręki do ręki jak najwyżej za biodrami.

Plecy wklęsłe

1. Pozycja wyjściowa. Leżenie tyłem. Jedna noga wyprostowana leży na podłodze, druga noga ugięta, kolano przyciągnięte do klatki piersiowej. Ręce trzymają kolano nogi ugiętej. Ruch. Przyciąganie rękoma kolana nogi ugiętej do klatki piersiowej, z jednoczesnym przyciskaniem nogi wyprostowanej do podłoża.

2. Pozycja wyjściowa. Pozycja niska Klappa. Jedna noga wyprostowana. Ruch. Wymach nogą wyprostowaną w górę.

3. Pozycja wyjściowa. Siad rozkroczny. Nogi ugięte. Ręce w pozycji „skrzydełek”. Ruch. Opad tułowia w przód - wytrzymać, jednocześnie rozluźnić mięśnie grzbietu odcinka lędźwiowego.

4. Pozycja wyjściowa. Leżenie przewrotne. Ręce w pozycji „skrzydełek” leżą na podłodze. Ruch. Wytrzymać, rozluźnić mięśnie grzbietu.

5. Pozycja wyjściowa. Leżenie Tylem. Nogi ugięte, stopy oparte na podłodze. Ruch. Wyprost obu nóg w stawach kolanowych i uniesienie ich do pionu.

Płaskostopie

1. Pozycja wyjściowa. Siad prosty. Ręce oparte na podłodze z tylu. Ruch. Maksymalne zgięcie grzbietowe stóp.

2. Pozycja wyjściowa. Siad ugięty. Dłonie trzymają palce stóp. Ruch. Wyprost nóg.

3. Pozycja wyjściowa. Wypad. Tułów pochylony w przód. Ręce w pozycji „skrzydełek”. Ruch. Spychanie pięty stopy zakrocznej do dotknięcia nią podłogi.

4. Pozycja wyjściowa. Siad na krześle. Ruch. Uniesienie nóg nad podłogę i dotknięcie podeszwą jednej stopy do podeszwy drugiej stopy.

5. Pozycja wyjściowa. Siad na krześle. Palce jednej stopy przyciskają woreczek do podłogi. Ruch. Próba wyciągnięcia woreczka palcami drugiej stopy.

Ćwiczenia oddechowe

1. Pozycja wyjściowa. Klęk podparty. Ruch. Wdech nosem z uwypukleniem brzucha, a następnie wydech ustami z wciągnięciem brzucha.

2. Pozycja wyjściowa. Siad skrzyżny. W jednej dłoni wstążka, której wolny koniec wisi przed ustami. Ruch. Wdech nosem, a następnie silne dmuchnięcie na szarfę - szarfa powinna poruszyć się.

3. Pozycja wyjściowa. Siad skrzyżny. W dłoniach balonik. Ruch. Nadmuchiwanie balonika.

4. Pozycja wyjściowa. Leżenie tyłem. Nogi ugięte, stopy oparte na podłodze. Ręce w pozycji „skrzydełek” leżą na podłodze. Ruch. Wdech nosem, z uwypukleniem brzucha, a następnie wydech ustami, brzuch opada.

5. Pozycja wyjściowa. Klęk przodem do stołu. Na stole stoi naczynie z wodą i zanurzoną słomką. Ruch. Wdech nosem, a następnie wydech w słomkę do pojawienia się bąbelków powietrza.

Uwaga! Wdechy powinny być głębokie, a wydechy długie.

Literatura:

Kołodziej J., Kołodziej K., Mamola J.: Gimnastyka korekcyjno - kompensacyjna w szkole, Rzeszów 1994 r.
Kasperczyk T.: Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie, Kraków 1998 r.
Kutner-Kozińska M. - Korekcja wad postawy - Warszawa 1986.

Przykład rzadko występującego prawdziwego, wrodzonego płaskostopia

Przykład znacznej szpotawości kolan wywołanej zniekształceniem kości piszczelowych - ch. Blounta

Klatka piersiowa szewska - wklęśnięta część środkowa mostka.

Współistnieje osłabienie mięśni brzucha

---