328 

Monika STRUENSEE 
Urszula KA

ŹMIERCZAK 

Marcin STRUENSEE 
Agnieszka RADZIMI

ŃSKA 

Katarzyna STROJEK 
Collegium Medicum UMK w Toruniu 
 

LECZENIE SKOLIOZ NA ZAJ

ĘCIACH SZKOLNYCH 

Z KOREKTYWY WAD POSTAWY  

 
 
Skolioza jako trójp

łaszczyznowa deformacja kręgosłupa jest niezwykle trudna 

do  leczenia.  Wychwycenie  pierwszych  objawów  deformacji  oraz  jak  najszybsze 
wdro

żenie  ćwiczeń  korekcyjnych  może  zahamować  narastanie  patologicznych 

zmian.  Istotn

ą  rolę  w  leczeniu  zaistniałych  deformacji  zajmuje  gimnastyka  korek-

cyjna.  Obecnie  odbiega  si

ę od ćwiczeń symetrycznych oraz stosuje się ćwiczenia 

asymetryczne, indywidualnie dostosowane do patologii. Post

ępowanie wyrównaw-

czo  –  kompensacyjne  ma  na  celu  likwidacj

ę  wady  lub  zahamowanie  jej  dalszego 

rozwoju, a tym samym przywrócenie prawid

łowej postawy ciała człowieka. 

 

Patologia 
P

łaszczyzna czołowa 

Pod wp

ływem działania czynnika etiologicznego zostaje zaburzona równowa-

ga  statyczno  –  dynamiczna  kr

ęgosłupa  i  rozpoczyna  się  proces  jego  łukowatego 

wygi

ęcia  w  jednym  kierunku  –  skrzywienie  pierwotne.  W  tej  fazie  stwierdza  się 

utrat

ę elastyczności oraz zwężenie krążków międzykręgowych po stronie wklęsło-

ści wygięcia. 

 

                     

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

Rycina nr 1. Porównanie zdj

ęcia zwykłego i rentgenowskiego obrazujące komponentę 

skrzywienia w p

łaszczyźnie czołowej (zbiór własny) 

 
 

 

 

329 

 

W nast

ępnej fazie rozwoju skoliozy zaczynają powstawać zmiany strukturalne 

w kr

ęgach. Pod wpływem działania przeciwstawnych sił, ciężkości i nierównomier-

nego obci

ążania kręgów z jednej strony oraz sił wzrostowych z drugiej, następuje 

sklinowacenie kr

ęgów. Jest to zgodne z prawem Delpech – Wolffa, według którego 

kr

ęgi, a właściwie chrząstki wzrostowe trzonów rosną wolniej pod  wpływem więk-

szego  obci

ążenia.  Również  krążki  międzykręgowe,  pod  wpływem  zwiększonego 

nacisku  po  stronie  wkl

ęsłości, ulegają postępującej degeneracji. W obrębie kręgu 

szczytowego  najcz

ęściej  stwierdza  się  następujące  zmiany:  wyrostek  kolczysty 

zwraca si

ę w stronę wypukłości skrzywienia, wyrostek poprzeczny strony wypukłej 

ustawia si

ę strzałkowo, a strony wklęsłej czołowo, nasada łuku strony wklęsłej jest 

krótsza i cie

ńsza niż strony wypukłej, trzon kręgu wydłuża się w stronę wklęsłości 

skrzywienia. 

Wygi

ęcie  pierwotne  prowadzi  do  zaburzenia  równowagi  i  statyki  tułowia.  Po-

wy

żej  i  poniżej  wygięcia  pierwotnego  powstają  wygięcia  wtórne  –  wyrównawcze. 

Wygi

ęcia wtórne są skierowane wypukłością w stronę przeciwną do wygięcia pier-

wotnego. O ile wygi

ęcie pierwotne zaburza równowagę i jest czynnikiem negatyw-

nym, o tyle wygi

ęcia wtórne przywracają równowagę i są zjawiskiem pozytywnym. 

 

P

łaszczyzna strzałkowa 

Zasadniczym  defektem  morfologicznym  w  idiopatycznej  skoliozie  piersiowej 

jest nadmierna d

ługość kolumny przedniej kręgosłupa w stosunku do długości ko-

lumn  tylnych.  W  obr

ębie  wygięcia  pierwotnego  w  skoliozie  piersiowej  każdy  kręg 

znajduje si

ę w ustawieniu lordotycznym względem kręgu leżącego powyżej i poni-

żej. Może to polegać na zmniejszeniu fizjologicznego ustawienia zgięciowego (kifo-
tycznego) kr

ęgów piersiowych lub na rzeczywistej lordozie. 

 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Rycina nr 2. Porównanie zdj

ęcia zwykłego i rentgenowskiego obrazujące komponentę 

skrzywienia w p

łaszczyźnie strzałkowej, oraz pozornie powiększoną kifozę (zbiór własny) 

 

 
 

 

 

330 

Czemu  wi

ęc u tak dużej ilości dzieci stwierdza się kifotyczne zniekształcenie 

grzbietu? 

-  Rzeczywista kifoza mo

że występować na połączeniu dwóch wygięć struk-

turalnych.  Rotacje  w  wygi

ęciu  pierwotnym  i  wtórnym  są  skierowane  w 

przeciwne  strony,  na  ich  po

łączeniu  rotacyjne  przemieszczenie  trzonów 

powoduje, 

że ciągłość przedniej kolumny kręgosłupa ulega wydłużeniu, co 

prowadzi  do  kifotycznego  zgi

ęcia  obu  lordotycznie  usztywnionych  obsza-

rów. 

-  Gdy skolioza piersiowa mo

że osiągać tak duże wartości kątowe, że wygię-

cie boczne odczytywane jest w p

łaszczyźnie strzałkowej jako kifoza, mimo 

i

ż kręgi pozostają w ustawieniu lordotycznym. 

-  Kifoza  jest  naturaln

ą  składową  procesu  torsji  kręgosłupa  w  skoliozach  lę-

d

źwiowych i piersiowo – lędźwiowych (zmniejszenie lordozy lędźwiowej). 

-  Kifoza  mo

że  powstać  (najczęściej  w  proksymalnym  kręgosłupie  piersio-

wym), jako kompensacja le

żącego niżej lordotycznie ustawionego odcinka. 

 

P

łaszczyzna poprzeczna

 

Równocze

śnie  z  wygięciem  bocznym  następuje  rotacja  i  torsja  kręgosłupa 

wzd

łuż  jego  osi  pionowej.  Udowodniono  bowiem,  że  przy  bocznym  skrzywieniu 

s

łupa zbudowanego z segmentów dochodzi do obrotu poszczególnych jego części. 

 

 

 

Rycina nr 3. Sposób mierzenia rotacji skoliozy. (zbiór w

łasny) 

 

 

Wskutek  skr

ęcania  kręgów  żebra  przemieszczają  się  do  tyłu,  najczęściej  po 

stronie  wypuk

łości  skrzywienia,  a  do  przodu  najczęściej  po  stronie  wklęsłości,  co 

prowadzi  do  wyst

ąpienia  garbu  żebrowego.  Rotację  mierzymy  skoliometrem.  W 

odcinku  l

ędźwiowym,  również  w  efekcie  rotacji,  może  wystąpić  wał  mięśniowy. 

Deformacja  klatki  piersiowej  powoduje  przemieszczenie  narz

ądów  wewnętrznych, 

co niekorzystnie wp

ływa na ich pracę. Pod wpływem zmian w trójpłaszczyznowym 

u

łożeniu kręgosłupa, kręgi wgłębiają się od tyłu w klatkę piersiową i powstaje tzw. 

garb  wewn

ętrzny,  który  w  skrajnych  przypadkach  dochodzi  do  żeber.  Z  punktu 

wiedzenia  funkcjonalnego  jest  on  istotniejszy  ni

ż  zewnętrzny  garb  żebrowy,  gdyż 

zajmuje przestrze

ń należną narządom wewnętrznym. Zwiększa on się wraz z pro-

 
 

 

 

331 

gresj

ą  skoliozy  i  jest  odpowiedzialny  za  odległe  powikłania  ze  strony  narządów 

klatki piersiowej. 

 

 

Rycina nr 4. Garb wewn

ętrzny (zbiór własny) 

 

Zaburzenia propercepcji 
Mi

ęśnie  kręgosłupa  tułowia  i  kończyn  dzięki  skoordynowanej  czynności  za-

pewniaj

ą  czynne,  zrównoważone  ustawienie  kręgosłupa  w  postawie  pionowej. 

Regulacja nerwowa odpowiada za prawid

łową czynność kręgosłupa przez zapew-

nienie  prawid

łowych  stereotypów  ruchowych,  a  przy  powstaniu  zaburzenia  czyn-

no

ści  zapewnia  odpowiednią  kompensację.  Fizjologiczny  kształt  kręgosłupa  nie 

ulega  zmianie tylko  wtedy, gdy kr

ążki międzykręgowe i więzadła kręgosłupa, czyli 

ca

ły bierny aparat równowagi oraz czynny aparat równowagi utworzony przez mię-

śnie,  są  w  stanie  symetrycznego  napięcia.  Jakiekolwiek  wychylenie  miednicy  po-
woduje ruch wyrównawczy w zakresie kr

ęgosłupa, przy czym odruchowo dochodzi 

do zmian napi

ęcia mięśniowego. 

Aby mi

ęśnie mogły ze sobą współpracować i utrzymywać kręgosłup w prawi-

d

łowej – prostej postaci z zachowaniem krzywizn fizjologicznych, układ sterowania 

uk

ładem ruchu musi być sprawny. Chorzy ze skoliozą nie uświadamiają sobie nie-

prawid

łowości  swej  postawy  i  nie  czują  potrzeby  jej  korygowania.  Konsekwencją 

braku  „czucia  postawy”  s

ą  zaburzenia  w  unerwieniu  recyprokalnym,  wzmożone 

napi

ęcie jednych grup mięśniowych i osłabienie mięśni antagonistycznych. Nastę-

puje  przekazywanie  niew

łaściwej  informacji  w  pętli  sprzężenia  wewnętrznego  – 

nieprawid

łowe informacje przesyłane poprzez priopriocetory, czyli  zaburzone czu-

cie  kinestetyczne.  W  konsekwencji  zostaje  utrwalony  wzorzec  nieprawid

łowej  po-

stawy, odbierany przez chorego jako prawid

łowy. 

Przeniesienie 

środka ciężkości poza czworobok podparcia w skoliozie spowo-

dowane  jest  m.in.  zaburzeniem  propriocepcji,  które  prowadzi  do  nieprawid

łowej 

postawy cia

ła, przeciążając tym samym układ kostny, mięśniowy i więzadłowy. 

 

Leczenie  
Kifotyzacja  
Ruch  ukierunkowany  powinien  by

ć  na  maksymalną  kifotyzację  kręgosłupa  w 

odcinku,  w  którym  wyst

ępuje proces pierwotnej lordotyzacji  i rotacja kręgu szczy-

towego.  Derotacja  kr

ęgu  szczytowego  połączona  jest  z  równoczesnym  jego  ru-

chem  w  p

łaszczyźnie  strzałkowej,  w  kierunku  grzbietowym  oraz  w  płaszczyźnie 

 
 

 

 

332 

czo

łowej, w kierunku pośrodkowym. W trakcie ćwiczeń powstaje odwrotny do kie-

runku rozwoju skoliozy, ruch kr

ęgosłupa. Autorka metody Dobosiewicz za najważ-

niejsze uzna

ła asymetryczne ćwiczenia oddechowe prowadzone w symetrycznych, 

odci

ążających pozycjach wyjściowych. Dobór pozycji zależny jest od umiejscowie-

nia  kr

ęgu szczytowego skrzywienia.  np.  dla skolioz  lędźwiowych jest  to klęk pod-

party z oparciem na przedramionach, a dla szyjnych lub wysokich piersiowych kl

ęk 

podparty ze zgi

ęciem kkg w stawach ramiennych i kkd w stawach biodrowych pod 

k

ątem prostym w stosunku do osi długiej tułowia.  

W  czasie  wdechu 

ćwiczący  zwiększa  zgięcie  całego  kręgosłupa  –  powietrze 

kierowane  jest  przez  pacjenta  w  stron

ę  wklęsłą  skrzywienia,  co  powoduje  jego 

rozci

ąganie.  Podczas  wydechu  strona  wypukła  skrzywienia  ulega  obniżeniu, 

zmniejsza to rotacj

ę klatki piersiowej i kręgosłupa.  

 

  

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

Rycina nr 5. Pozycje wyj

ściowe do ćwiczeń metodą Dobosiewicz 

 

 

Asymetria 
Obecny  stan  wiedzy  coraz  bardziej  utwierdza  nas  w  przekonaniu,  i

ż tak asy-

metryczn

ą  wadę  można  leczyć  tylko  asymetrycznymi  ćwiczeniami.  Symetryczne 

kszta

łtowanie  tzw.  gorsetu  mięśniowego  może  tylko  nasilić  wadę.  Oczywiście  ist-

niej

ą ciągle techniki ćwiczeń symetrycznych tj. metoda Hoppe, czy  Majocha,  lecz 

podstaw

ą  tych  metod  jest  osiągnięcie  symetrycznej  –  skorygowanej  pozycji  wyj-

ściowej. A to w grupie 10 czy 15 dzieci może okazać się trudne, osoby które mogą 
ćwiczyć indywidualnie z dzieckiem maja większy komfort pracy. 

 

  
 

Rycina nr 6. 

Ćwiczenia asymetryczne (zbiór własny) 

 
 

 

 

333 

Rotacja 
Ćwiczenia  derotacyjne  były  –  niestety  bardzo  długo  –  pomijane  w  leczeniu 

usprawniaj

ącym  dzieci  ze  skoliozą.  A  przecież  to  garb  żebrowy  wewnętrzny  jest 

najwi

ększym  zagrożeniem  dla  wydolności  krążeniowo  –  oddechowej  a  w  konse-

kwencji  dla  zdrowia.  Dlatego  w  ka

żdym  z  ćwiczeń  powinno  się  stosować  ruchy 

derotacyjne  –  odkr

ęcające  kręgosłup.  Ruchy  prowadzone  wzdłuż  skośnych  osi 

ruchu  stwarzaj

ą  możliwość  zaktywizowania  największej  ilości  mięśni,  należących 

do  tego  samego 

łańcucha  mięśniowego.  Zgodnie  ze  skośnym  przebiegiem  więk-

szo

ści  mięśni  szkieletowych  za  najważniejszą  komponentę  ruchu  funkcjonalnego 

uwa

żana jest rotacja. Warunkuje ona siłę i koordynację wykonywanego ruchu. 

 

Stopniowanie wysoko

ści pozycji 

Zasad

ą wszystkich ćwiczeń jest zasada stopniowania wysokości pozycji. Obo-

j

ętnie  z jakim pacjentem będziemy ćwiczyć, czy to będzie  dziecko na korektywie, 

czy doros

ły ze schorzeniem neurologicznym zawsze powinniśmy zacząć od pozycji 

niskich (le

żenie) a zakończyć w możliwie najwyższej pozycji w jakiej pacjent jest w 

stanie sko

ńczyć ćwiczenie wykonując je poprawnie. Jeżeli dziecko ze skoliozą nie 

potrafi unie

ść kończyny górnej zachowując przy tym prosty kręgosłup to w żadnym 

wypadku  nie  mo

żemy  zacząć  ćwiczyć  z  tym  dzieckiem  w  pozycji  stojącej! W  ten 

sam  sposób  nie  powinni

śmy  zaczynać  od  ćwiczeń  trudnych,  zacznijmy  od  najła-

twiejszych, wtedy dziecko mo

że pokazać iż potrafi wykonać dany ruch, pozytywnie 

zaczynamy 

ćwiczenia. Dziecko CHCE ćwiczyć. 

 

  

Rycina nr 7. To samo 

ćwiczenie w różnych pozycjach wyjściowych (zbiór własny) 

 

Indywidualizowanie 

ćwiczeń 

Ka

żda skolioza jest inna i nie można stosować tych samych ćwiczeń dla sko-

lioz  piersiowych  co  l

ędźwiowych. Tych samych prawo co lewo stronnych. Zawsze 

przed  pierwszymi 

ćwiczeniami musimy  zobaczyć jakie skoliozy mają dzieci  w na-

szej  gromadce 

ćwiczących.  Dobrze,  jeżeli  mają  przy  sobie  orzeczenie  lekarza  co 

do ilo

ści łuków, oraz stron skrzywienia. Dodatkowo zbadajmy sobie po której stro-

nie  wyst

ępuje garb żebrowy (czasami możemy spotkać odwrotną rotację- po stro-

nie wkl

ęsłości skrzywienia), oraz wywłaszczenie krzywizn i ruchomość kręgosłupa. 

Je

żeli mamy dużo dzieci ze skoliozą spróbujmy dopasować do siebie dzieci o po-

dobnej  stronie 

łuku – np. same prawostronne,  wtedy łatwiej będzie  zmieniać ćwi-

czenia  na  pozosta

łe  komponenty  deformacji.  Dobrym  pomysłem  jest  również  po-

 
 

 

 

334 

dzielenie dzieci  na 

ćwiczenia indywidualne na pierwsze 2 lub 3 zajęcia, bo może-

my  wtedy  dok

ładnie  dziecko  zbadać  i  poćwiczyć  tylko  pod  jego  kątem.  Dziecko 

zapami

ęta przez te ćwiczenia którą rękę lub nogę ma wyciągać w górę. Jeżeli są-

dzimy 

że dziecko ćwicząc z nami nawet przez 1h 4 x w tygodniu wyleczy lub za-

trzyma  wad

ę,  to  jesteśmy  w  błędzie.  Nieodzowna  jest  tu  edukacja  rodziców  oraz 

intensywny program zaj

ęć domowych. 

 
Literatura: 

Bia

łek M.: PNF w leczeniu skolioz – doświadczenia własne. „Med. Man” 1997, nr 4, s. 28-31  

Dega  W.,  Bernardczyk  K.,  Szulc  A.,  Marciniak  W.:  Wiktora  Degi  Ortopedia  i  Rehabilitacja.  Warszawa 

2000  

Dobosiewicz,  K.,  Duma

ła  J.,  Kotwicki  T.:  Biodynamiczna  metoda  trójpłaszczyznowej  korekcji  skolioz 

idiopatycznych – opis metody. „Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja” vol 7, nr 1, s. 49-54, 2005 

Druma

ła  J.,  Dobosiewicz  K.,  Kotwicki  T.,  Jędrzejek  H.:  Wpływ  asymetrycznej  mobilizacji  tułowia  na 

warto

ść kąta Cobba i rotacji w przypadkach skolioz idiopatycznych u dzieci i młodzieży. „Ortopedia, 

Traumatologia, Rehabilitacjia” 2003, vol 5, nr 1, s. 80-85 

Ga

łuszka: Skrypt PNF w leczeniu bocznych skrzywień kręgosłupa, 2003 

Kwolek A.: Rehabilitacja medyczna T.2 , Skwarcz A., Majcher P., - 1.5 Rehabilitacja w bocznych skrzy-

wieniach kr

ęgosłupa. Wrocław 2003, s. 185-237 

Leatherman  K.,  Dickson  R.:  The  management  of  spinal  deformities.  London,  Boston,  Singapore,  Syd-

ney, Toronto, Wellington 1988  

Maruta  T.,  Minami  S.,  Kitahara  H.,  Isobe  K.,  et  al.:  Rotation  of  the  spinal  cord  in  idiopathic  scoliosis. 

“Journal of bone and joint surgery”, 86,2, marzec 2004, s. 220-224  

Materia

ły  z  3  międzynarodowej  konferencji  postępowania  zachowawczego  deformacji  kręgosłupa  i 

spotkania naukowego SOSORT – Study group on scoliosis orthopaedic and rehabilitation treatment, 
Pozna

ń, 7-8.04.2006  

Tuzinek S.: Zarys metodyki post

ępowania korekcyjnego. Radom 2000, s. 30-85 

Tylman D.: Patomechanika bocznych skrzywie

ń kręgosłupa. Warszawa 1995 

Zembaty A., Kokosz M.: Kinezyterapia T2, s.375-384, Kraków 2003